ИПС "Әділет"

Сноска. Утратило силу нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2022 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

ОБЪЯВЛЕНИЕ

В связи с необходимостью разъяснения отдельных норм налогового законодательства пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан

постановляет:

1. Согласно пункту 1 статьи 2 Кодекса Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс)" налоговое законодательство основывается на Конституции Республики Казахстан (далее – Конституция), состоит из Налогового кодекса, а также нормативных правовых актов, принятие которых предусмотрено Налоговым кодексом.

К таким нормативным правовым актам относятся нормативные правовые постановления Правительства Республики Казахстан, нормативные правовые приказы руководителя уполномоченного органа в системе органов государственных доходов, нормативные правовые приказы министра иностранных дел Республики Казахстан об установлении конкретных размеров ставок консульских сборов (пункт 2 статьи 552 Налогового кодекса) и нормативные правовые решения местных представительных органов областей, городов республиканского значения и столицы об установлении ставок отдельных налогов и других обязательных платежей в бюджет.

В соответствии со статьей 9 Налогового кодекса нормативные правовые акты, регулирующие вопросы налогообложения, подлежат обязательному опубликованию в официальных изданиях.

Из пункта 1 статьи 44 Закона Республики Казахстан от 6 апреля 2016 года № 480-V "О правовых актах" (далее – Закон о правовых актах) следует, что необходимым условием вступления в силу указанных выше нормативных правовых приказов уполномоченного органа, министра иностранных дел Республики Казахстан и нормативных правовых решений местных представительных органов, содержащих нормы права, в том числе, касающихся прав и обязанностей граждан, является их государственная регистрация в органах юстиции.

Суды при рассмотрении налоговых споров не вправе применять нормативные правовые акты, не соответствующие этим условиям.

Судам следует иметь в виду, что нормативные правовые акты, принятые по вопросам налогового администрирования и введенные в действие к моменту выполнения органом государственных доходов действия (бездействия) или вынесения им решения, подлежат применению при выполнении этих действий (бездействия) или вынесения решения.

Согласно подпункту 5) пункта 1 статьи 20 Налогового кодекса органы государственных доходов обязаны в пределах своей компетенции осуществлять разъяснения и давать комментарии по возникновению, исполнению и прекращению налогового обязательства. Такие разъяснения и комментарии, в том числе уполномоченного органа, не относятся к нормативным правовым актам. Они подлежат оценке судом с учетом их соответствия нормам налогового законодательства.

2. При применении норм законодательства в целях налогообложения следует исходить из установленной пунктом 4 статьи 2 Налогового кодекса приоритетности его норм.

Если международным договором, ратифицированным Республикой Казахстан, установлены иные правила, чем те, которые содержатся в Налоговом кодексе, применяются правила указанного договора (пункт 5 статьи 2 Налогового кодекса). В соответствии с пунктом 3 статьи 4 Конституции порядок и условия действия на территории Республики Казахстан международных договоров, участником которых является Казахстан, определяются законодательством Республики.

3. Согласно пункту 4 статьи 1 Гражданского кодекса Республики Казахстан (далее – ГК) к налоговым отношениям гражданское законодательство не применяется, за исключением случаев, предусмотренных законодательными актами. В этой связи судам следует разграничивать налоговые отношения от имущественных отношений, регулируемых гражданским законодательством.

В соответствии с подпунктом 1) пункта 1 статьи 609 Налогового кодекса пеня является одним из способов обеспечения исполнения налогового обязательства, не выполненного в установленные сроки. Поэтому не допускается уменьшение начисляемого на не уплаченную в срок сумму налогов и других обязательных платежей в бюджет размера пени на основании статьи 297 ГК, а также освобождение от уплаты пени по основаниям, непредусмотренным статьей 610, пунктом 7 статьи 637 Налогового кодекса.

4. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 04.03.2020 № 4 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

5. В случае подачи иска о признании недействительными счетов-фактур, следует учитывать, что счета-фактуры не могут быть признаны сделками, совершенными в письменной форме. Счет-фактура может являться одним из доказательств совершения сделки, но не самой сделкой.

В этой связи в принятии такого искового заявления должно быть отказано в соответствии с подпунктом 1) части первой статьи 151 Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан (далее – ГПК), а если исковое заявление принято в производство суда и возбуждено гражданское дело, производство по делу подлежит прекращению на основании подпункта 1) статьи 277 ГПК.

Вместе с тем, на практике возникают ситуации, когда имеются только счета-фактуры и они приняты во внимание налогоплательщиком при исполнении своих налоговых обязательств. В таких случаях предметом оспаривания должна являться сделка, подтверждающаяся наличием счета-фактуры (счетов-фактур). Поэтому при правильном указании органом государственных доходов предмета иска и наличии достаточной совокупности доказательств недействительности сделки, она может быть признана таковой со всеми вытекающими отсюда последствиями.

6. Совершение субъектом частного предпринимательства действий по выписке счета-фактуры без фактического выполнения работ, оказания услуг, отгрузки товаров с целью извлечения имущественной выгоды, причинившее крупный ущерб гражданину, организации или государству, влечет уголовную ответственность по статье 216 Уголовного кодекса Республики Казахстан (далее – УК).

Выписка налогоплательщиком фиктивного счета-фактуры, а именно, выписанного плательщиком, не состоящим на регистрационном учете по НДС, а равно лицом, фактически не производившим выполнение работ, оказание услуг, отгрузку товаров, и включающего в себя сумму налога на добавленную стоимость, при отсутствии признаков уголовного правонарушения, влечет административную ответственность по статье 280 Кодекса Республики Казахстан об административных правонарушениях.

В соответствии с принципами состязательности и равноправия сторон контрагенты вправе доказывать действительность сделки с их стороны в рамках гражданского процесса.

Сноска. Пункт 6 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 04.03.2020 № 4 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

7. Производство по делам о признании сделок недействительными, где один из ответчиков ликвидирован, в том числе, либо в связи с банкротством, либо в связи с признанием недействительной его регистрации, не может быть прекращено.

Оно подлежит рассмотрению по существу, поскольку по делу имеется второй ответчик, который является реально действующим предприятием и свои налоговые обязательства определил с учетом данных оспариваемой сделки. Требование, заявленное в отношении данного ответчика, подлежит разрешению по существу, независимо от ликвидации его контрагента.

Также возможны ситуации, когда деятельность контрагента изначально являлась нелегитимной, что подтверждается его ликвидацией по основанию признания недействительной регистрации в связи с допущенными при его создании нарушениями законодательства, которые носят неустранимый характер.

8. В соответствии с подпунктом 2) пункта 1 статьи 55 Налогового кодекса лицензионный сбор за право занятия отдельными видами деятельности, относится к другим обязательным платежам в бюджет.

Согласно пунктам 2 и 3 статьи 472 Налогового кодекса плательщики, получающие лицензию на осуществление деятельности по хранению и оптовой реализации алкогольной продукции, за исключением деятельности по хранению и оптовой реализации алкогольной продукции на территории ее производства, по хранению и розничной реализации алкогольной продукции, за исключением деятельности по хранению и розничной реализации алкогольной продукции на территории ее производства, уплачивают сумму сбора до подачи соответствующих документов лицензиару.

Помимо того, плательщики, получившие лицензию, уплачивают сумму сбора ежегодно до 20 июля текущего года, за исключением первого года осуществления деятельности в соответствующей сфере.

Постановлением Правительства Республики Казахстан от 10 августа 2015 года № 634 "Об определении лицензиара по осуществлению лицензирования деятельности по производству этилового спирта и алкогольной продукции, производству табачных изделий, деятельности по хранению и оптовой реализации алкогольной продукции, за исключением деятельности по хранению и оптовой реализации алкогольной продукции на территории ее производства, а также хранению и розничной реализации алкогольной продукции, за исключением деятельности по хранению и розничной реализации алкогольной продукции на территории ее производства, и государственного органа, осуществляющего согласование выдачи лицензии и (или) приложения к лицензии на осуществление деятельности в сфере производства алкогольной продукции в части соответствия заявителя требованиям законодательства Республики Казахстан" лицензиаром по осуществлению лицензирования названных выше видов деятельности определены территориальные органы Комитета государственных доходов Министерства финансов Республики Казахстан по областям, городам Астане и Алматы.

В соответствии с главой 83 Налогового кодекса сумма ежегодного лицензионного сбора не может начисляться и исчисляться, поскольку не является следствием проведения налоговой проверки, представления налоговой отчетности либо получения сведений от уполномоченных государственных органов.

Согласно Правилам ведения лицевых счетов, утвержденным приказом Министра финансов Республики Казахстан от 29 декабря 2008 года № 622, учет по лицензионному сбору ведется на основании журнала платежей. Лицевые счета по соответствующему коду бюджетной классификации по лицензионному сбору не установлены и отсутствует документ, в том числе в электронной форме, для учета исчисленных, начисленных (уменьшенных), перечисленных и уплаченных (с учетом зачтенных и возвращенных) сумм лицензионного сбора.

Не уплаченные в срок суммы лицензионного сбора не являются налоговой задолженностью.

В силу изложенных обстоятельств органы государственных доходов не вправе применять к плательщикам сбора, не оплатившим своевременно сумму ежегодного лицензионного сбора, предусмотренные налоговым законодательством меры взыскания задолженности во внесудебном порядке.

В таких случаях органы государственных доходов, исходя из предусмотренных статьей 18 Налогового кодекса задач, вправе обратиться в суд с иском о взыскании с указанных лиц задолженности по лицензионному сбору.

9. Орган государственных доходов вправе предъявлять в суды иски о ликвидации юридического лица по основанию признания недействительной регистрации юридического лица в связи с допущенными при его создании нарушениями законодательства, которые носят неустранимый характер (подпункт 2) пункта 2 статьи 49 ГК).

Действующее законодательство не содержит четкого закрытого перечня оснований недействительности регистрации юридического лица. При рассмотрении каждого конкретного дела суды должны устанавливать факт допущения грубого нарушения законности при создании юридического лица и его неустранимый характер, исходя из фактических обстоятельств, имеющих значение для дела.

Удовлетворение судом таких исков влечет определенные правовые последствия как для самого ликвидированного юридического лица, так и для его контрагентов. Поэтому судам следует разграничивать нарушения, допущенные при создании юридического лица, от нарушений, допущенных им при осуществлении своей деятельности.

Необходимо исходить из положения статьи 1 Закона Республики Казахстан от 17 апреля 1995 года № 2198 "О государственной регистрации юридических лиц и учетной регистрации филиалов и представительств" (далее – Закон о государственной регистрации юридических лиц) о том, что государственная регистрация юридических лиц включает в себя, в частности, проверку соответствия документов, представленных на государственную регистрацию, законодательству Республики Казахстан.

При этом нарушения законодательства должны быть неустранимыми. Например, неполучение в случае необходимости обязательного получения визы на въезд в качестве бизнес-иммигрантов иностранцами, создавшими юридическое лицо, а также участвующими в уставном капитале коммерческих организаций путем вхождения в состав участников юридических лиц, указание в уставе некоммерческой организации как основной ее цели извлечение дохода или же в уставе товарищества с ограниченной ответственностью первоначального размера уставного капитала менее суммы, установленной пунктом 2 статьи 23 Закона Республики Казахстан от 22 апреля 1998 года № 220-I "О товариществах с ограниченной и дополнительной ответственностью".

Отсутствие сформированного уставного капитала, отсутствие разрешения уполномоченного органа на привлечение иностранной рабочей силы в связи с назначением иностранного физического лица руководителем создаваемого юридического лица, непредставление налоговой отчетности, не могут быть отнесены к нарушениям законодательства, указанным в подпункте 2) пункта 2 статьи 49 ГК. Данные нарушения являются нарушениями, допущенными юридическим лицом при осуществлении своей деятельности.

10. Судами юридические лица, чья регистрация (перерегистрация) оспаривается, должны привлекаться к участию в деле в качестве ответчиков.

Поскольку указанные споры рассматриваются по правилам искового производства, орган юстиции в обязательном порядке должен привлекаться к участию в деле в качестве соответчика.

При оспаривании регистрации юридического лица к участию в деле должны привлекаться его учредители (участники).

В случае оспаривания только произведенной перерегистрации юридического лица к участию в деле также следует привлекать предыдущего (предыдущих) участника (участников). Признание недействительной перерегистрации и восстановление прежних регистрационных данных юридического лица влечет для предыдущего (предыдущих) участника (участников) обязательства, связанные с его деятельностью, в том числе налоговые.

Привлечение к участию в деле в качестве третьих лиц контрагентов юридических лиц, чья регистрация (перерегистрация) оспаривается, не требуется. Апелляционные жалобы указанных лиц, поданные в порядке части четвертой статьи 401 ГПК, подлежат возвращению. Предметом рассмотрения таких дел является регистрация (перерегистрация) конкретного юридического лица и нарушения, допущенные только при его создании (перерегистрации). К этим правоотношениям контрагенты никакого отношения не имеют, представляемые ими доказательства в подтверждение реальности совершенных хозяйственных операций на суть названного спора никак не влияют и не могут иметь существенного значения для дела.

Разрешение вопроса о проведении налогового контроля в случае удовлетворения иска о признании недействительной регистрации (перерегистрации) юридического лица входит в полномочия органа государственных доходов и только при принятии предусмотренных налоговым законодательством мер могут быть затронуты права и законные интересы контрагентов, которые вправе в полном объеме защитить их в рамках оспаривания решений, действий (бездействия) органов государственных доходов.

11. Факт регистрации (перерегистрации) юридического лица на физическое лицо, которое не имеет отношения к его созданию (перерегистрации), является основанием для признания недействительной регистрации (перерегистрации) юридического лица.

Согласно пункту 4 статьи 26 Конституции, статье 10 ГК, статье 2 Предпринимательского кодекса Республики Казахстан (далее – Предпринимательский кодекс) для осуществления частного предпринимательства путем учреждения юридического лица на основе принятого учредителем (участником) решения необходимо наличие волеизъявления этого лица, соответствующим образом выраженное и оформленное.

Отсутствие такого волеизъявления лица, указанного в учредительных документах юридического лица, не имеющего к его созданию никакого отношения, не осуществлявшего и не осуществляющего предпринимательскую деятельность, является основанием для признания недействительной регистрации (перерегистрации) юридического лица.

Фактически юридическое лицо создано незаконно, зачастую путем подделки документов, соответственно, его государственная регистрация произведена с существенными нарушениями законодательства Республики Казахстан, которые носят неустранимый характер.

12. При указании в исковом заявлении в качестве одного из оснований для признания недействительной регистрации (перерегистрации) юридического лица – отсутствия юридического лица по месту регистрации, судам следует учитывать, что по таким делам важным является исследование и разрешение вопросов, связанных с достоверностью адреса юридического лица.

При наличии хотя бы одного из обстоятельств, свидетельствующих об умышленном предоставлении при регистрации (перерегистрации) недостоверных сведений об адресе юридического лица, исключающем возможность какой-либо связи с данным юридическом лицом, а также осуществления государственного контроля и надзора, иск может быть удовлетворен.

О недостоверности сведений о месте нахождения юридического лица могут свидетельствовать, в частности, следующие обстоятельства: адрес, указанный в документах, представленных при государственной регистрации (перерегистрации) юридического лица, обозначен как адрес большого количества иных юридических лиц, в отношении всех или значительной части которых имеются сведения о том, что связь с ними по этому адресу невозможна (постоянно действующий орган юридического лица по данному адресу не располагается, результаты проведенных налоговых обследований отрицательные, корреспонденция возвращается с отметкой об отсутствии организации); указанный в представленных документах адрес фактически не существует либо представлены поддельные документы касательно аренды помещений.

13. Отсутствие итогового решения по уголовному делу в сфере экономической деятельности не может являться безусловным основанием для отказа в иске о признании недействительной регистрации (перерегистрации) юридического лица.

Судам при рассмотрении каждого конкретного дела следует исходить из фактических обстоятельств дела и в зависимости от установленного выносить решение либо об удовлетворении иска, либо об отказе, не связывать свои выводы только с наличием либо отсутствием итогового решения по уголовному делу.

14. По делам об оспаривании перерегистрации юридического лица в связи с изменением состава участников, судам следует учитывать положения статьи 14 Закона о государственной регистрации юридических лиц.

Данной нормой предусмотрено, что для государственной перерегистрации хозяйственных товариществ по основанию изменения состава участников, представляется документ, подтверждающий отчуждение (уступку) права выбывающего участника хозяйственного товарищества на долю в имуществе (уставном капитале) товарищества или ее части в соответствии с законодательными актами Республики Казахстан и учредительными документами.

Когда стороной такого договора является физическое лицо, то он подлежит нотариальному удостоверению.

При рассмотрении дел судам необходимо выяснять, оспаривались ли в судебном порядке такие сделки. Являются ли эти сделки оспоримыми или ничтожными в силу прямого указания закона.

15. Статьей 46 Налогового кодекса период времени, в течение которого орган государственных доходов и налогоплательщик (налоговый агент) вправе и обязаны совершить перечисленные в пункте 1 данной нормы действия, определен как срок исковой давности.

Срок исковой давности по налоговому обязательству и требованию составляет пять лет.

По общему правилу течение срока исковой давности начинается после окончания соответствующего налогового периода.

Налоговый период подлежит определению с учетом положений Налогового кодекса в отношении того или иного налога или другого обязательного платежа.

Вместе с тем предусмотрены исключения из общего правила по налогоплательщикам, указанным в пунктах 3, 3-1, 3-2 и 4 статьи 46 Налогового кодекса.

Также предусмотрено исключение при применении подпункта 3) пункта 1 статьи 133 Налогового кодекса.

Кроме того, документы на возврат суммы государственной пошлины должны быть представлены в орган государственных доходов до истечения трехлетнего срока со дня зачисления данной суммы в бюджет (пункты 2 и 7 статьи 548 Налогового кодекса).

16. Применительно к праву органа государственных доходов на начисление или пересмотр исчисленной, начисленной суммы налогов и других обязательных платежей в бюджет срок исковой давности исчисляется на дату вынесения уведомлений, предусмотренных подпунктами 1), 2) и 3) пункта 2 статьи 607 Налогового кодекса.

Пунктами 5, 7, 8, 9 статьи 46 Налогового кодекса установлены случаи, когда срок исковой давности продлевается. Пунктами 7-1, 10 указанной статьи предусмотрены случаи приостановления срока исковой давности.

При этом общий срок исковой давности с учетом его приостановления во время проведения налоговой проверки по вопросам трансфертного ценообразовании не может превышать семь лет.

В силу пункта 4 статьи 638 Налогового кодекса в срок исковой давности не включается период времени с даты завершения налоговой проверки, проведенной в рамках досудебного расследования, до завершения производства по уголовному делу.

Право органов государственных доходов на пересмотр исчисленной, начисленной суммы налогов и других обязательных платежей в бюджет в течение срока исковой давности означает, что они вправе проводить внеплановые налоговые проверки, предусмотренные подпунктом 2) пункта 9 статьи 627 Налогового кодекса, за ранее проверенный период при условии соблюдения указанного срока.

С учетом статьи 54 Налогового кодекса, которой определен исчерпывающий перечень оснований прекращения налогового обязательства, истечение сроков исковой давности не прекращает налоговое обязательство по уплате исчисленных и начисленных сумм налогов и других обязательных платежей в бюджет, авансовых и текущих платежей по налогам и другим обязательным платежам в бюджет.

17. Объекты взимания, ставки государственной пошлины в судах и порядок ее уплаты установлены статьями 534, 535, 547 Налогового кодекса. Фиксированные процентные ставки государственной пошлины исчисляются исходя из размера месячного расчетного показателя, установленного законом о республиканском бюджете и действующего на дату уплаты государственной пошлины, если иное не установлено Налоговым кодексом.

Государственная пошлина по делам об обжаловании действий (бездействия) органов государственных доходов физическими и юридическими лицами и оспаривании уведомлений по актам проверок индивидуальными предпринимателями, крестьянскими или фермерскими хозяйствами, юридическими лицами взимается в размере, установленном подпунктами 2), 3), 4) пункта 1 статьи 535 Налогового кодекса.

Возможность отсрочки или рассрочки уплаты государственной пошлины по делам о налоговых спорах законодательством не предусмотрена.

Статьей 541 Налогового кодекса установлен исчерпывающий перечень оснований освобождения от уплаты государственной пошлины в судах.

Случаи и порядок возврата уплаченных сумм государственной пошлины регламентированы статьей 548 Налогового кодекса.

Пункт 4 указанной нормы содержит исчерпывающий перечень подлежащих представлению в орган государственных доходов документов, необходимых для возврата суммы государственной пошлины с государственного учреждения, являющегося стороной по делу (налоговое заявление, платежный документ об уплате государственной пошлины и вступившее в законную силу решение суда). Суд не выписывает исполнительный лист о взыскании государственной пошлины с государственного учреждения.

18. Подпунктами 5), 5-1) пункта 4 и подпунктами 3), 3-1) пункта 6 статьи 571 Налогового кодекса установлено, что при признании недействительной регистрации индивидуального предпринимателя или юридического лица, а также признании недействительной перерегистрации юридического лица на основании вступившего в законную силу решения суда, снятие указанных лиц с регистрационного учета по НДС производится с даты постановки на такой учет, либо с даты перерегистрации.

Данные положения относятся к налоговому администрированию, которое осуществляется в соответствии с нормами закона, введенными в действие к моменту вынесения решения или совершения действия (бездействия) органом государственных доходов.

Из пункта 1 статьи 256 Налогового кодекса следует, что для возникновения у получателя товаров, работ, услуг права на зачет сумм НДС необходимо, чтобы поставщик являлся плательщиком НДС.

Таким образом, суммы НДС по сделкам с указанным выше лицом подлежат исключению из зачета, если имеется решение органа государственных доходов о снятии его с регистрационного учета по НДС с даты постановки на такой учет либо с даты перерегистрации.

КПН по таким взаиморасчетам может начисляться по результатам документальных налоговых проверок. При этом акт налоговой проверки составляется с указанием подробного описания налогового нарушения со ссылкой на соответствующую норму налогового законодательства. В качестве оснований для начисления сумм, помимо вступившего в законную силу решения суда о признании недействительной регистрации либо перерегистрации контрагента налогоплательщика, указываются обстоятельства, свидетельствующие о недействительности финансово-хозяйственных операций между этими лицами.

19. Статьей 585 Налогового кодекса камеральный контроль определен как контроль, осуществляемый органами государственных доходов на основе изучения и анализа представленной налогоплательщиком (налоговым агентом) налоговой отчетности, сведений уполномоченных государственных органов, а также других документов и сведений о деятельности налогоплательщика (пункт 1). Цель камерального контроля – предоставление налогоплательщику права самостоятельного устранения нарушений, выявленных органами государственных доходов по результатам камерального контроля, путем постановки на регистрационный учет в органах государственных доходов и (или) представления налоговой отчетности в соответствии со статьей 587 Налогового кодекса и (или) уплаты налогов и других обязательных платежей в бюджет (пункт 2).

Из статьи 587 Налогового кодекса следует, что исполнением уведомления об устранении нарушений, выявленных органами государственных доходов по результатам камерального контроля (далее – уведомление по результатам камерального контроля), признается представление либо налоговой отчетности за налоговый период, к которому относятся выявленные нарушения, либо пояснения по ним, либо жалобы на действия (бездействие) должностных лиц органов государственных доходов по направлению такого уведомления. В случае согласия с указанными в уведомлении нарушениями налогоплательщик (налоговый агент) представляет налоговую отчетность, в случае несогласия он представляет пояснение в орган государственных доходов, направивший уведомление, или жалобу в вышестоящий орган государственных доходов. Неисполнение уведомления в установленный срок (30 рабочих дней) влечет приостановление расходных операций по банковским счетам налогоплательщика в соответствии со статьей 611 Налогового кодекса.

В любом случае на налогоплательщика налагается обязанность (представить или налоговую отчетность, или пояснение, или жалобу).

Орган государственных доходов дает оценку пояснению налогоплательщика на предмет его соответствия требованиям пункта 2-1 статьи 587 Налогового кодекса. При несоответствии его требованиям закона, орган государственных доходов вправе признать уведомление по результатам камерального контроля неисполненным.

В случае неисполнения уведомления применяется указанный выше способ обеспечения исполнения не выполненного в срок налогового обязательства. Кроме того, согласно подпункту 2) пункта 5 и подпункту 2) пункта 9 статьи 627 Налогового кодекса орган государственных доходов проводит внеплановую тематическую налоговую проверку.

При оспаривании налогоплательщиком действий (бездействия) и актов органов государственных доходов, связанных с неисполнением уведомления по результатам камерального контроля, суд проверяет соответствие пояснений требованиям налогового законодательства.

Уведомления по результатам камерального контроля относятся к предусмотренным статьей 293 ГПК решениям государственных органов, подлежащим судебному оспариванию.

При рассмотрении таких гражданских дел с учетом приведенной выше нормы Налогового кодекса необходимо решать вопрос о законности указанных в уведомлениях оснований без проверки их обоснованности по существу. Иначе будут предрешены результаты будущих налоговых проверок, в том числе внеплановой тематической проверки по вопросу неисполнения уведомления по результатам камерального контроля.

Поэтому судам достаточно выяснить, имелись ли у органа государственных доходов предусмотренные законом основания для вынесения указанного уведомления.

Согласно пункту 2 статьи 65 Закона о правовых актах, правовой акт индивидуального применения прекращает действие с момента исполнения его требований или содержащихся в нем поручений лицами, которым адресован данный правовой акт. В этой связи с учетом части первой статьи 293 ГПК заявление налогоплательщика об оспаривании уведомления по результатам камерального контроля, исполненного им одним из указанных выше способов, не подлежит рассмотрению и разрешению в порядке гражданского судопроизводства. Судья отказывает в принятии такого заявления (подпункт 1) части первой статьи 151 ГПК), а в случае возбуждения гражданского дела суд прекращает производство по нему (подпункт 1) статьи 277 ГПК).

20. В силу подпункта 25) пункта 1 статьи 20 Налогового кодекса в целях выполнения задачи по обеспечению полноты и своевременности поступления налогов и других обязательных платежей в бюджет органы государственных доходов обязаны применять способы обеспечения исполнения налогового обязательства и взыскивать налоговую задолженность в принудительном порядке в соответствии с этим Кодексом. Способы обеспечения исполнения не выполненного в срок налогового обязательства и меры принудительного взыскания налоговой задолженности предусмотрены соответственно главами 85 и 86 Налогового кодекса.

В отношении физического лица, не являющегося индивидуальным предпринимателем, частным нотариусом, частным судебным исполнителем, адвокатом, профессиональным медиатором, может быть применен только такой способ обеспечения исполнения не выполненного в срок налогового обязательства как начисление пени на неуплаченную сумму налогов и других обязательных платежей в бюджет. Меры принудительного взыскания налоговой задолженности к нему не применяются.

Данное положение действует и в отношении налоговой задолженности физического лица, являющегося индивидуальным предпринимателем, частным нотариусом, частным судебным исполнителем, адвокатом, профессиональным медиатором, образовавшейся в связи с получением им дохода, не связанного с осуществлением указанной деятельности.

При этом следует иметь в виду, что в силу пункта 14 статьи 610 Налогового кодекса, введенного в действие с 1 января 2016 года, пеня не начисляется на сумму недоимки по налогу на имущество, земельному налогу и налогу на транспортные средства с физических лиц, образовавшейся в результате пересмотра исчисленных сумм налогов органами государственных доходов после наступления срока уплаты налогов за соответствующий налоговый период.

21. В соответствии со статьями 609, 613 Налогового кодекса ограничение в распоряжении имуществом налогоплательщика (налогового агента) является одним из способов обеспечения исполнения не выполненного в срок налогового обязательства.

Данный способ применяется в отношении налогоплательщиков (налоговых агентов), указанных в подпункте 4) пункта 1 статьи 609 Налогового кодекса.

Из положений пунктов 3 и 9 статьи 613 Налогового кодекса следует, что органом государственных доходов решение об ограничении в распоряжении имуществом налогоплательщика (налогового агента) должно приниматься с учетом размера налоговой задолженности.

При приобретении на торгах (аукционе), проведенных в установленном законом порядке, ограниченного в распоряжении имущества, покупатель, полностью исполнивший обязательства по оплате стоимости приобретенного имущества, но не имеющий возможности зарегистрировать за собой право собственности ввиду наличия обременения на основе решения органа государственных доходов, вправе предъявить в суд требование в исковом порядке об исключении приобретенного на торгах (аукционе) имущества из описи.

Защита прав лица, приобретшего имущество на торгах (аукционе), не может осуществляться путем оспаривания бездействия органа юстиции, отказавшего в регистрации прав покупателя, и возложения на него обязанности произвести соответствующую государственную регистрацию. В данном случае отсутствуют правовые основания для признания незаконным бездействия регистрирующего органа, поскольку обременение им зарегистрировано во исполнение решения органа государственных доходов.

Судам следует иметь в виду, что налоговое законодательство не содержит норм, запрещающих применение ограничения в распоряжении заложенным имуществом.

Наличие решения органа государственных доходов не является препятствием для реализации данного имущества на торгах.

Согласно статье 618 Налогового кодекса порядок реализации имущества, заложенного налогоплательщиком и (или) третьим лицом, а также ограниченного в распоряжении имущества налогоплательщика (налогового агента) определяется Правительством Республики Казахстан.

22. Меры принудительного взыскания налоговой задолженности применяются к налогоплательщику – юридическому лицу, структурному подразделению юридического лица, нерезиденту, осуществляющему деятельность в Республике Казахстан через постоянное учреждение, индивидуальному предпринимателю, частному нотариусу, частному судебному исполнителю, адвокату, профессиональному медиатору, в порядке, установленном пунктом 3 статьи 614 Налогового кодекса. Каждая последующая мера применяется, если в результате применения предыдущей меры налоговая задолженность не была погашена. В этой связи орган государственных доходов вправе перейти к реализации ограниченного в распоряжении имущества налогоплательщика только после принятия надлежащих мер по взысканию налоговой задолженности за счет денег.

23. Нормами Налогового кодекса в полной мере обеспечена возможность взыскания налоговой задолженности с указанных выше налогоплательщиков во внесудебном порядке. Поэтому исковые заявления органов государственных доходов о взыскании недоимки по налогам и другим обязательным платежам в бюджет и пени с этих лиц не подлежат рассмотрению и разрешению в порядке гражданского судопроизводства.

Однако при отсутствии или недостаточности имущества на территории Республики Казахстан для погашения налоговой задолженности нерезидента, образовавшейся в результате деятельности в Республике Казахстан через постоянное учреждение, органы государственных доходов вправе обращаться в суд с иском о взыскании указанной задолженности с нерезидента. При этом необходимо исходить из пункта 1 статьи 4 Соглашения о порядке разрешения споров, связанных с осуществлением хозяйственной деятельности (Киев, 20 марта 1992 года), и части третьей статьи 30 ГПК.

24. Статьей 622 Налогового кодекса установлено, что в случае неуплаты или неполной уплаты сумм налоговой задолженности физическим лицом, не являющимся индивидуальным предпринимателем, частным нотариусом, частным судебным исполнителем, адвокатом, профессиональным медиатором, орган государственных доходов обращается в суд с заявлением о вынесении судебного приказа или иском о взыскании сумм задолженности за счет его имущества.

Следует учесть, что подпунктом 32) пункта 1 статьи 12 Налогового кодекса налоговая задолженность определена как сумма недоимки, а также неуплаченные суммы пеней и штрафов. Недоимкой являются исчисленные, начисленные и неуплаченные в срок суммы налогов и других обязательных платежей в бюджет (подпункт 5) пункта 1 статьи 12 Налогового кодекса). Виды налогов и других обязательных платежей в бюджет установлены статьей 55 Налогового кодекса.

Требования органа государственных доходов могут быть удовлетворены судьей или судом только в том случае, если сумма налогов и других обязательных платежей в бюджет исчислена самим налогоплательщиком в налоговой декларации либо в соответствии с нормами Налогового кодекса органом государственных доходов или уполномоченным государственным органом либо начислена органом государственных доходов в уведомлении о результатах налоговой проверки, имеющем юридическую силу.

25. О бесспорности требования, указанного в заявлении о вынесении судебного приказа, может свидетельствовать необжалование налогоплательщиком уведомления органа государственных доходов в установленные сроки. При этом следует иметь в виду, что по общему правилу уведомление должно быть вручено налогоплательщику (налоговому агенту) лично под роспись или иным способом, подтверждающим факт отправки и получения. Пунктами 1, 1-1 и 1-2 статьи 608 Налогового кодекса установлены случаи, когда уведомление, направленное одним из перечисленных в них способов, считается врученным налогоплательщику (налоговому агенту).

26. Порядок проведения тематических проверок по подтверждению достоверности сумм НДС, предъявленных к возврату, установлен статьей 635 Налогового кодекса.

При этом в пункте 4 данной нормы указано, что в случае экспорта товаров при определении суммы НДС, подлежащей возврату, учитывается экспорт товаров, по которому поступила валютная выручка на банковские счета налогоплательщика в банках второго уровня на территории Республики Казахстан, открытые в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан. Представление заключения в органы государственных доходов о поступлении валютной выручки осуществляется Национальным Банком Республики Казахстан и банками второго уровня в порядке и по форме, которые утверждены уполномоченным органом по согласованию с Национальным Банком Республики Казахстан. Для получения данного заключения органы государственных доходов направляют соответствующий запрос о поступлении валютной выручки по состоянию на дату составления такого заключения.

Во исполнение пункта 4 статьи 12 Закона Республики Казахстан от 13 июня 2005 года № 57-III "О валютном регулировании и валютном контроле" постановлением Правления Национального Банка Республики Казахстан от 24 февраля 2012 года № 42 утверждены Правила осуществления экспортно-импортного валютного контроля в Республике Казахстан и получения резидентами учетных номеров контрактов по экспорту и импорту. Эти Правила определяют порядок осуществления экспортно-импортного валютного контроля в целях обеспечения выполнения резидентами требования репатриации иностранной и национальной валюты, а также условия получения резидентами учетных номеров контрактов по экспорту и импорту.

Согласно подпункту 9) пункта 1 статьи 1 указанного выше Закона казахстанские филиалы юридических лиц-нерезидентов являются нерезидентами.

Учитывая приведенные положения законодательства, суды должны иметь в виду, что неисполнение банком запроса органа государственных доходов о поступлении валютной выручки, отсутствие в заключении сведений об учетном номере контракта либо о номере и дате паспорта сделки не являются основанием для отказа в возврате суммы НДС нерезиденту.

27. В соответствии с пунктом 1 статьи 666 и статьей 667 Налогового кодекса рассмотрение жалобы налогоплательщика (налогового агента) на уведомление о результатах налоговой проверки и принятие по ней решения отнесены к компетенции уполномоченного органа. При этом копия жалобы должна быть направлена в орган государственных доходов, проводивший налоговую проверку и рассматривавший возражения к предварительному акту налоговой проверки.

Пунктом 1 статьи 671 Налогового кодекса для рассмотрения жалоб на уведомление о результатах проверки предусмотрено создание Апелляционной комиссии, решение которой носит рекомендательный характер.

Согласно пункту 2 статьи 671 Налогового кодекса по итогам рассмотрения жалобы налогоплательщика на уведомление о результатах налоговой проверки уполномоченным органом выносится решение об оставлении обжалуемого уведомления без изменения, а жалобы без удовлетворения либо об отмене обжалуемого уведомления полностью или в части.

В случае отмены по результатам рассмотрения жалобы обжалуемого уведомления в части орган государственных доходов, проводивший налоговую проверку, выносит новое уведомление (уведомление об итогах рассмотрения жалобы налогоплательщика (налогового агента) на уведомление о результатах проверки) и направляет его налогоплательщику (налоговому агенту).

Решение уполномоченного органа, принятое по результатам рассмотрения жалобы на уведомление о результатах налоговой проверки, не может являться самостоятельным предметом судебного оспаривания, так как не влечет правовых последствий, предусмотренных частью первой статьи 293 ГПК. При оставлении уведомления о результатах налоговой проверки без изменения – в судебном порядке может быть оспорено указанное уведомление, а при отмене его в части – уведомление об итогах рассмотрения жалобы на уведомление о результатах проверки.

В этой связи судья отказывает в принятии заявления об оспаривании решения уполномоченного органа, принятого по результатам рассмотрения жалобы на уведомление о результатах налоговой проверки, на основании подпункта 1) части первой статьи 151 ГПК, а в случае возбуждения гражданского дела суд прекращает производство по нему согласно подпункту 1) статьи 277 ГПК.

Поскольку тематическая проверка в порядке статьи 675 Налогового кодекса назначается в ходе рассмотрения жалобы налогоплательщика (налогового агента), уполномоченным органом по результатам проверки не может быть принято решение о начислении дополнительных сумм налогов, других обязательных платежей в бюджет, пеней, неначисленных в оспариваемом уведомлении.

Принятие решения об увеличении начисленной суммы создавало бы лицу, подавшему жалобу, препятствия для свободного волеизъявления в процессе реализации им права на обжалование вынесенного в отношении него правового акта индивидуального применения.

28. Согласно статье 632 Налогового кодекса предписание является основанием для проведения налоговой проверки.

В качестве акта о назначении проверки предписание может являться самостоятельным предметом судебного оспаривания, поскольку выносится в рамках осуществления органом государственных доходов властных полномочий, влечет определенные правовые последствия для налогоплательщика (налогового агента). При этом судам следует иметь в виду, что в силу части второй статьи 155 ГПК не допускается принятие мер по обеспечению иска в виде приостановления действия оспариваемого предписания органов государственных доходов.

В соответствии с пунктами 2, 3 статьи 65 Закона о правовых актах, предписание органа государственных доходов может быть оспорено в порядке главы 29 ГПК до прекращения его действия, а именно завершения налоговой проверки путем составления акта налоговой проверки, предусмотренного статьей 637 Налогового кодекса.

29. Исходя из положений статьи 638 Налогового кодекса о том, что решением по результатам налоговой проверки является вынесенное органом государственных доходов уведомление о результатах налоговой проверки, в случае несогласия налогоплательщика с начисленными суммами налогов и других обязательных платежей в бюджет, обязательств по исчислению, удержанию, перечислению обязательных пенсионных взносов, обязательных профессиональных пенсионных взносов, исчислением и уплатой социальных отчислений и (или) взносов на обязательное социальное медицинское страхование и пеней, уменьшением убытков, неподтверждением к возврату сумм превышения НДС и (или) корпоративного (индивидуального) подоходного налога, удержанного у источника выплаты с доходов нерезидентов, обжалованию в судебном порядке подлежит только уведомление. Суд проверяет законность начисления оспоренных сумм с учетом выводов, изложенных в акте налоговой проверки.

Акт налоговой проверки может быть обжалован, если налогоплательщик не согласен с его выводами, не повлекшими приведенные выше последствия, однако влияющими на его права и обязанности, в том числе и в будущих налоговых периодах. Обжалование акта проверки расценивается как обжалование действий должностных лиц органов государственных доходов.

Дела об обжаловании решений, действий (бездействия) должностных лиц органов государственных доходов гражданами, осуществляющими предпринимательскую деятельность без образования юридического лица, и юридическими лицами подсудны специализированным межрайонным экономическим судам.

30. Судебный порядок рассмотрения заявлений об оспаривании результатов налоговой проверки и действий (бездействия) должностных лиц органов государственных доходов регулируется главой 29 ГПК.

Установленный частью первой статьи 294 ГПК срок обращения с заявлением в суд исчисляется: в случае оспаривания уведомления о результатах налоговой проверки непосредственно в суде – со дня его вручения в порядке, установленном пунктами 1, 1-1 и 1-2 статьи 608 Налогового кодекса, а в случае предварительного обжалования в уполномоченный орган – со дня, когда налогоплательщику, налоговому агенту стало известно о решении этого органа об оставлении его жалобы без удовлетворения полностью или в части. Если по результатам рассмотрения жалобы налогоплательщика, налогового агента вынесено новое уведомление, срок его обжалования исчисляется заново со дня вручения в установленном порядке.

При обжаловании действий (бездействия) должностных лиц органов государственных доходов указанный срок исчисляется со дня, когда налогоплательщику, налоговому агенту стало известно о нарушении его прав и охраняемых законом интересов либо об оставлении вышестоящим органом государственных доходов его жалобы без удовлетворения полностью или в части.

31. В соответствии со статьей 15 и частью первой статьи 72 ГПК заявитель с соблюдением принципа состязательности обязан обосновать свое мнение о наличии любого из обстоятельств, указанных в подпунктах 1), 2), 3) части первой статьи 293 ГПК.

Вместе с тем, согласно части второй статьи 72 ГПК бремя доказывания по делам об оспаривании решений, действий (бездействия) органа государственных доходов возлагается на этот орган, который обязан доказать соответствие закону оспариваемого решения, действия (бездействия).

В силу статьи 68 ГПК каждое доказательство подлежит оценке с точки зрения относимости, допустимости, достоверности, а все собранные доказательства в совокупности – достаточности для разрешения гражданского дела. В этой связи суд обязан принять и оценить доказательства, представленные налогоплательщиком в обоснование своих возражений по уведомлению или акту налоговой проверки, независимо от того, представлялись ли эти доказательства налогоплательщиком органу государственных доходов в ходе проверки либо обжалования ее результатов уполномоченному органу. При этом необходимо учитывать конкретные обстоятельства спора.

32. При оспаривании налогоплательщиком уведомления о результатах налоговой проверки либо акта проверки по основанию нарушений органом государственных доходов установленных параграфом 2 главы 89 Налогового кодекса порядка и сроков проведения налоговых проверок суду следует исходить из оценки характера допущенных нарушений и их влияния на законность и обоснованность результатов проверки. В частности, подлежат безусловному признанию незаконными результаты проверки, проведенной без предписания, являющегося согласно статье 632 Налогового кодекса основанием для проведения налоговой проверки, либо без регистрации предписания в органе государственных доходов. Аналогичные последствия наступают, если в нарушение пункта 1 статьи 146 Предпринимательского кодекса предписание на проведение налоговой проверки, за исключением встречной проверки, не было зарегистрировано в уполномоченном органе по правовой статистике и специальным учетам.

33. Подпунктом 2) пункта 9 статьи 627 Налогового кодекса предусмотрены случаи проведения внеплановых налоговых проверок, в том числе, по основаниям, предусмотренным Уголовно-процессуальным кодексом Республики Казахстан. Органом государственных доходов указанные проверки назначаются и проводятся с соблюдением всех процедур, предусмотренных налоговым законодательством.

Прекращение уголовного дела не является основанием для прекращения налоговой проверки. Начатая проверка подлежит завершению с составлением акта налоговой проверки согласно статье 637 Налогового кодекса и принятием при наличии оснований мер, предусмотренных налоговым законодательством.

34. Если суд установит, что решение органа государственных доходов либо действие (бездействие) должностных лиц этого органа не соответствует нормам законодательства, указанное решение либо действие (бездействие) подлежит признанию незаконным полностью или в части, а решение, кроме того, – отмене.

В соответствии с частью первой статьи 227 ГПК суд возлагает на орган государственных доходов либо на его должностное лицо обязанность устранить в полном объеме допущенное нарушение прав и охраняемых законом интересов налогоплательщика, налогового агента, не указывая при этом конкретный способ (механизм) устранения нарушения.

В случае признания незаконным и отмене в части уведомления о начислении сумм налогов и (или) других обязательных платежей в бюджет, в отношении размера пени, подлежащей корректировке, суд возлагает на орган государственных доходов обязанность произвести соответствующий перерасчет пени. При этом в части возврата заявителю уплаченной суммы государственной пошлины по сниженной сумме пени следует указать установленную законом ставку в процентном выражении (например, при оспаривании юридическим лицом уведомления о результатах проверки и признания его незаконным в части, по налогу указывается твердая сумма, а в части пени + 1 (один) % от размера сниженной суммы пени).

35. Признать утратившим силу нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 27 февраля 2013 года № 1 "О судебной практике применения налогового законодательства".

36. Согласно статье 4 Конституции настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, является общеобязательным и вводится в действие со дня первого официального опубликования.

Председатель
Верховного Суда Республики Казахстан	К. МАМИ
Судья Верховного Суда Республики Казахстан,
секретарь пленарного заседания	К. ШАУХАРОВ

Ескерту. Күші жойылды – ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

ХАБАРЛАНДЫРУСалық заңнамасының жекелеген нормаларын түсіндіру қажеттігіне байланысты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы

қаулы етеді:

1. "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" (Салық кодексі) Қазақстан Республикасы кодексінің 2-бабының 1-тармағына сәйкес салық заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына (бұдан әрі - Конституция) негізделеді, ол Салық кодексінен және қабылдануы Салық кодексінде көзделген нормативтік құқықтық актілерден тұрады.

Мұндай нормативтік құқықтық актілерге Қазақстан Республикасы Үкіметінің нормативтік құқықтық қаулылары, мемлекеттік кірістер органдары жүйесіндегі уәкілетті орган басшысының нормативтік құқықтық бұйрықтары, Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің консулдық алымдардың нақты мөлшерлемелеріні белгілеу туралы нормативтік құқықтық бұйрықтары (Салық кодексінің 552-бабының 2-тармағы) және облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың жергілікті өкілетті органдарының жекелеген салық мөлшерлемерін және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді белгілеу туралы нормативтік құқықтық шешімдері жатады.

Салық кодексінің 9-бабына сәйкес салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілер ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануға жатады.

"Құқықтық актілер туралы" Қазақстан Республикасының 2016 жылғы 6 сәуірдегі № 480-V Заңының (бұдан әрі - Құқықтық актілер туралы заң) 44-бабының 1-тармағында уәкілетті органның, Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің жоғарыда көрсетілген нормативтік құқықтық бұйрықтарының және жергілікті өкілетті органдардың құқықтық нормаларын қамтитын, оның ішінде азаматтардың құқықтары мен міндеттеріне қатысты нормативтік құқықтық шешімдерінің күшіне енуі үшін олардың әділет органдарында мемлекеттік тіркелуі қажетті шарт болып табылатыны айтылған.

Соттар салық дауларын қарау кезінде осы шарттарға сәйкес келмейтін нормативтік құқықтық актілерді қолдануға құқылы емес.

Соттар салықтық әкімшілендіру мәселелері бойынша қабылданған және мемлекеттік кірістер органы әрекетті (әрекетсіздікті) орындау немесе оларға шешім шығару кезіне дейін қолданысқа енгізілген нормативтік құқықтық актілер, бұл әрекетті (әрекетсіздікті) орындау немесе шешім шығару кезінде қолдануға жататынын ескеруі керек.

Салық кодексінің 20-бабы 1-тармағының 5) тармақшасына сәйкес мемлекеттік кірістер органдары өз құзыреті шегінде салық міндеттемесінің туындауы, орындалуы және тоқтатылуы жөнінде түсіндіруді жүзеге асыруға және түсініктемелер беруге міндетті. Мұндай түсіндірулер мен түсініктемелер, оның ішінде уәкілетті органның түсіндірулері мен түсініктемелері де нормативтік құқықтық актілерге жатпайды. Олар соттың салық заңнамасының нормаларына сәйкестігін ескеріп бағалауына жатады.

2. Салық салу мақсатында заңнама нормаларын қолдану кезінде Салық кодексінің 2-бабының 4-тармағында белгіленген нормалардың басымдығын негізге алу керек.

Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта Салық кодексінде қамтылғаннан өзгеше қағидалар белгіленсе, аталған шарттың (Салық кодексінің 2-бабының 5-тармағы) қағидалары қолданылады. Конституцияның 4-бабының 3-тармағына сәйкес Қазақстан қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттардың Қазақстан Республикасының аумағында қолданылу тәртібі мен талаптары Республиканың заңнамасында айқындалады.

3. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (бұдан әрі - АК) 1-бабының 4-тармағына сәйкес заңнамалық актілерде көзделген жағдайларды қоспағанда, салық қатынастарына азаматтық заңнама қолданылмайды. Осыған байланысты, соттар салық қатынастарының аражігін азаматтық заңнамамен реттелетін мүліктік қатынастардан ажыратып алуы керек.

Салық кодексінің 609-бабы 1-тармағының 1) тармақшасына сәйкес өсімпұл белгіленген мерзімде орындалмаған салық міндеттемесін орындауды қамтамасыз ету тәсілдерінің бірі болып табылады. Сондықтан АК-нің 297-бабының негізінде мерзімінде төленбеген салық сомасына және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерге есептелетін өсімпұл мөлшерін азайтуға, сондай-ақ Салық кодексінің 610-бабында, 637-бабының 7-тармағында көзделмеген негіздер бойынша өсімпұл төлеуден босатуға жол берілмейді.

4. Алып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 04.03.2020 № 4 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

5. Шот-фактураларды жарамсыз деп тану туралы талап қойылған жағдайда, шот-фактуралардың жазбаша нысанда жасалған мәміле болып таныла алмайтынын ескеру керек. Шот-фактура мәміленің жасалуының, бірақ мәміленің өзі емес, дәлелдемелерінің бірі болып табылуы мүмкін.

Осыған байланысты Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің (бұдан әрі – АПК) 151-бабы бірінші бөлігінің 1) тармақшасына сәйкес мұндай талап қою арызын қабылдаудан бас тартылуға тиіс, ал егер талап қою арызы соттың іс жүргізуіне қабылданса және азаматтық іс қозғалса, іс бойынша іс жүргізу АПК-нің 277-бабының 1) тармақшасы негізінде тоқтатылуға жатады.

Сонымен бірге практикада шот-фактуралар ғана болған және оларды салық төлеуші өз салықтық міндеттемелерін орындау кезінде назарға алған жағдайлар да туындайды. Мұндай жағдайларда шот-фактураның (шот-фактуралардың) болғанын растайтын мәміле дау айту нысаны болып табылуы тиіс. Сондықтан мемлекеттік кірістер органы талап қою нысанын дұрыс көрсеткен және мәміленің жарамсыздығы туралы дәлелдердің жеткілікті жиынтығы болған кезде, ол осыдан туындайтын барлық салдарлармен бірге жарамсыз болып танылуы мүмкін.

6. Жеке кәсіпкерлік субъектісінің азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке ірі залал келтірген, мүліктік пайда алу мақсатында іс жүзінде жұмыстарды орындамастан, қызметтер көрсетпестен, тауарларды тиеп жіберместен шот-фактура жазу жөніндегі әрекеттер жасауы Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі – ҚК) 216-бабы бойынша қылмыстық жауаптылыққа әкеп соғады.

Салық төлеушiнiң, атап айтқанда, ҚҚС бойынша тіркеу есебінде тұрмаған төлеушiнің, сол сияқты жұмыстар орындауды, қызметтер көрсетудi, тауарлар тиеп жіберудi іс жүзінде жүргiзбеген тұлғаның жазған және қосылған құн салығы сомасын қамтитын жалған шот-фактураны жазып беруi, қылмыстық құқық бұзушылық белгілері болмаған кезде Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Қазақстан Республикасы Кодексінің 280-бабы бойынша әкімшілік жауаптылыққа әкеп соғады.

Тараптардың жарыспалылығы мен тең құқықтылығы қағидаттарына сәйкес контрагенттер өздерінің тарапынан мәміленің жарамдылығын азаматтық процес шеңберінде дәлелдеуге құқылы.

Ескерту. 6-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 04.03.2020 № 4 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

7. Жауапкерлердің бірі, оның ішінде, банкроттығына байланысты не оның тіркелуін жарамсыз деп тануға байланысты таратылған болса, мәмілені жарамсыз деп тану туралы іс бойынша іс жүргізу тоқтатылуға жатпайды.

Ол мәні бойынша қаралуға жатады, өйткені іс бойынша екінші жауапкер бар, ол нақты жұмыс істейтін кәсіпорын болып табылады және өз салықтық міндеттемелерін дау айтылған мәміленің деректерін ескере отырып айқындаған. Осы жауапкерге қатысты қойылған талап, оның контрагентінің таратылуына қарамастан, мәні бойынша шешуге жатады.

Контрагенттің қызметі басынан бастап заңсыз болып табылатын жағдайлар да болуы мүмкін, өйткені оны құру кезінде жойылмайтын сипатта жіберілген заңнаманы бұзушылықтарға байланысты, тіркеуді жарамсыз деп тану туралы негіз бойынша оның таратылуы расталады.

8. Салық кодексінің 55-бабы 1-тармағының 2) тармақшасына сәйкес жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерге жатады.

Салық кодексінің 472-бабының 2 және 3-тармақтарына сәйкес алкоголь өнімін өндіру аумағында оны сақтау және көтерме саудада өткізу жөніндегі қызметті қоспағанда, алкоголь өнімін сақтау және көтерме саудада өткізу бойынша, алкоголь өнімін өндіру аумағында оны сақтау және бөлшек саудада өткізу жөніндегі қызметті қоспағанда, алкоголь өнімін сақтау және бөлшек саудада өткізу бойынша қызметті жүзеге асыруға лицензия алатын төлеушілер алым сомасын лицензиарға тиісті құжаттарды бергенге дейін төлейді.

Бұдан басқа, лицензия алған төлеушілер тиісті саладағы қызметті жүзеге асырудың бірінші жылын қоспағанда, алым сомасын жыл сайын ағымдағы жылғы 20 шілдеге дейін төлейді.

"Этил спирті мен алкоголь өнімін өндіру, темекі өнімдерін өндіру жөніндегі қызметті, алкоголь өнімін ол өндірілген аумақта сақтау және көтерме саудада сату жөніндегі қызметті қоспағанда, алкоголь өнімін сақтау және көтерме саудада сату, сондай-ақ алкоголь өнімін ол өндірілген аумақта сақтау және бөлшек саудада сату жөніндегі қызметті қоспағанда, алкоголь өнімін сақтау және бөлшек саудада сату жөніндегі қызметті лицензиялауды жүзеге асыру бойынша лицензиарды және алкоголь өнімін өндіруге арналған лицензия және (немесе) лицензияға қосымша беруді өтініш берушінің Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкестігі бөлігінде келісуді жүзеге асыратын мемлекеттік органды айқындау туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 10 тамыздағы № 634 қаулысымен жоғарыда аталған қызмет түрлерін жүзеге асыру жөніндегі лицензиар болып Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер комитетінің облыстар, Астана және Алматы қалалары бойынша аумақтық органдары айқындалған.

Салық кодексінің 83-тарауына сәйкес жыл сайынғы лицензиялық алым сомасының есепке жазылуы, есептелуі мүмкін емес, өйткені ол салықтық тексеру жүргізу, салық есептілігін беру не уәкілетті мемлекеттік органдардан мәліметтер алу салдары болып табылмайды.

Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2008 жылғы 29 желтоқсандағы № 622 бұйрығымен бекітілген Дербес шоттарды жүргізу ережелеріне сәйкес лицензиялық алым бойынша есепке алу төлемдер журналы негізінде жүргізіледі. Лицензиялық алым бойынша бюджеттік жіктеуіштің тиісті коды бойынша дербес шоттар белгіленбеген және оның ішінде есептелген, қоса есептелген (кемітілген), аударылған және төленген (есепке жатқызылған және қайтарылған ескеріліп) лицензиялық алым сомасын есептеуге арналған электрондық нысандағы құжат жоқ.

Мерзімінде төленбеген лицензиялық алым сомасы салық берешегі болып табылмайды.

Айтылған мән-жайларға орай мемлекеттік кірістер органдары жыл сайынғы лицензиялық алым сомасын уақтылы төлемеген алым төлеушілерге, салық заңнамасында көзделген берешекті өндіріп алу шарасын соттан тыс тәртіппен қолдануға құқылы емес.

Мұндай жағдайларда Салық кодексінің 18-бабында көзделген міндеттерге негіздей отырып, мемлекеттік кірістер органдары аталған тұлғалардан лицензиялық алым бойынша берешекті өндіріп алу туралы талаппен сотқа жүгінуге құқылы.

9. Мемлекеттік кірістер органы заңды тұлғаны құру кезінде жойылмайтын сипаттағы жіберілген заңнаманы бұзушылықтарға байланысты оның тіркеуін жарамсыз деп тану негізі бойынша заңды тұлғаны тарату туралы соттарға талаптар қоюға құқылы (АК-нің 49-бабы 2-тармағының 2) тармақшасы).

Қолданыстағы заңнама заңды тұлғаны тіркеудің жарамсыздығы негіздерінің нақты жабық тізбесін қамтымайды. Әрбір нақты істі қарау кезінде соттар іс үшін маңызы бар нақты мән-жайларға негіздей отырып, заңды тұлғаны құру кезінде жіберілген заңнаманы өрескел бұзушылық және оның жойылмайтын сипаты фактісін анықтауға тиіс.

Соттың мұндай талаптарды қанағаттандыруы таратылған заңды тұлғаның өзі үшін де және оның контрагенттері үшін де белгілі бір құқықтық салдарларға әкеп соғады. Сондықтан соттар олардың өз қызметін жүзеге асыру кезінде жіберген бұзушылықтардан заңды тұлғаны құру кезінде жіберілген бұзушылықтардың аражігін ажырату керек.

"Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы" Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 17 сәуірдегі № 2198 Заңының (бұдан әрі - Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы заң) 1-бабының заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу, атап айтқанда, мемлекеттік тіркеуге ұсынылған құжаттардың Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкестігін тексеруді қамтитыны туралы ережелерін негізге алу қажет.

Бұл ретте заңнаманы бұзушылық жойылмайтындай болуға тиіс. Мысалы, міндетті виза алу қажеттілігі жағдайында заңды тұлға құрған, сондай-ақ заңды тұлғалар қатысушыларының құрамына кіру арқылы коммерциялық ұйымдардың жарғылық капиталына қатысатын шетелдіктердің бизнес-көшiп келушiлер ретінде кіруге виза алмауы коммерциялық емес ұйымның жарғысында оның негізгі мақсаты ретінде пайда табуды немесе жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысында жарғылық капиталдың бастапқы мөлшерін "Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы" Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 22 сәуірдегі № 220-І Заңының 23-бабының 2-тармағында белгіленген сомадан кем болмайтынын көрсету.

Қалыптастырылған жарғылық капиталдың болмауы, құрылатын заңды тұлғаның басшысы болып шетелдік жеке тұлғаның тағайындалуына байланысты шетелдік жұмыс күшін тартуға уәкілетті органның рұқсатының болмауы, салық есептілігін ұсынбауы, АК-нің 49-бабы 2-тармағының 2) тармақшасында көрсетілген заңнаманы бұзушылыққа жатқызылмайды. Осы бұзушылықтар заңды тұлға өзінің қызметін жүзеге асыру кезінде жіберілген бұзушылықтар болып табылады.

10. Соттар тіркелуіне (қайта тіркелуіне) дау айтылатын заңды тұлғаларды іске жауапкерлер ретінде қатыстыруға тиіс.

Көрсетілген даулар талап қоюдың іс жүргізу қағидалары бойынша қаралатындықтан, әділет органы міндетті түрде қосымша жауапкер ретінде қатысуға тиіс.

Заңды тұлғаның тіркелуіне дау айту кезінде іске қатысуға оның құралтайшылары (қатысушылары) тартылуға тиіс.

Тек қайта тіркеу жүргізілген заңды тұлғаның іске қатысуына дау айту жағдайында алдыңғы қатысушыны (қатысушыларды) тарту керек. Қайта тіркеуді жарамсыз деп тану және заңды тұлғаның бұрынғы тіркеу деректерін қалпына келтіруі алдыңғы қатысушы (қатысушылар) үшін оның қызметімен, оның ішінде салық қызметімен байланысты міндеттемелерге әкеп соғады.

Үшінші тұлғалар ретінде тіркелуіне (қайта тіркелуіне) дау айтылмайтын заңды тұлғалардың контрагенттерін іске қатысуға тарту талап етілмейді. АПК-нің 401-бабының төртінші бөлігінің тәртібімен берілген аталған тұлғалардың апелляциялық шағымдары қайтарылуға жатады. Нақты заңды тұлғаны тіркеу (қайта тіркеу) және тек оны құру (қайта тіркеу) кезінде жіберілген бұзушылықтар осындай істерді қарау нысаны болып табылады. Мұндай құқықтық қатынастарға контрагенттердің ешқандай қатысы жоқ, жасалған шаруашылық операцияларының нақтылығын растауға олардың берген дәлелдері аталған даудың мәніне ешбір әсерін тигізбейді және іс үшін елеулі маңызы болуы мүмкін емес.

Заңды тұлғаны тіркеуді (қайта тіркеуді) жарамсыз деп тану туралы талап қою қанағаттандырылған жағдайда, салықтық бақылауды жүргізу туралы мәселені шешу мемлекеттік кірістер органының өкілеттігіне кіреді және мемлекеттік кірістер органдарының шешімдеріне, әрекеттеріне (әрекетсіздіктеріне) дау айту шеңберінде оларды толық көлемде қорғауға құқылы, салық заңнамасы көздеген шараларды қабылдаған кезде ғана контрагенттердің құқықтары мен заңды мүдделері көзделуі мүмкін.

11. Заңды тұлғаны оны құруға (қайта тіркеуге) қатысы жоқ жеке тұлғаға тіркеу (қайта тіркеу) фактісі заңды тұлғаны тіркеуді (қайта тіркеуді) жарамсыз деп тануға негіз болып табылады.

Конституцияның 26-бабының 4-тармағына, АК-нің 10-бабына, Кәсіпкерлік кодекстің 2-бабына (бұдан әрі - Кәсіпкерлік кодекс) сәйкес құрылтайшы (қатысушы) қабылдаған шешім негізінде заңды тұлға құру арқылы жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыру үшін осы тұлғаның тиісті түрде білдірілген және ресімделген тілек білдіруі болуы қажет.

Заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында көрсетілген оны құруға ешқандай қатысы жоқ, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырмаған және жүзеге асырмайтын адамның осындай тілек білдіруінің болмауы заңды тұлғаны тіркеуді (қайта тіркеуді) жарамсыз деп тану үшін негіз болып табылады.

Іс жүзінде заңды тұлға, көбінесе жалған құжаттар арқылы заңсыз құрылған, тиісінше оны мемлекеттік тіркеу Қазақстан Республикасының заңнамасын елеулі бұзушылықтармен жүргізілген, ол жойылмайтын сипатта болады.

12. Заңды тұлғаны тіркеуді (қайта тіркеуді) жарамсыз деп тану үшін негіздердің бірі ретінде заңды тұлғаның тіркелген орны бойынша болмауын талап қою арызында көрсету кезінде соттар мұндай істер бойынша заңды тұлғаның мекенжайының анықтығымен байланысты мәселелерді зерттеу және оларды шешу маңызды болып табылатынын ескеру қажет.

Тіркеу (қайта тіркеу) кезінде заңды тұлғаның мекенжайы туралы анық емес мәліметтерді қасақана ұсынуы туралы куәландыратын мән-жайлардың ең болмаса біреуі болған кезде, осы заңды тұлғамен қандай да бір байланысының, сондай-ақ мемлекеттік бақылауды және қадағалауды жүзеге асыру мүмкіндігін болғызбайтын жағдайда талап қою қанағаттандырылуы мүмкін.

Заңды тұлғаның орналасқан жері туралы мәліметтердің жеткіліксіздігі туралы, атап айтқанда, мынадай мән-жайлар куәландыра алады: заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) кезінде ұсынылған құжаттарда көрсетілген мекенжайы, олардың барлығына немесе олармен байланыс бұл мекенжай бойынша мүмкін болмайтыны (заңды тұлғаның тұрақты жұмыс істейтін органы осы мекенжай бойынша орналаспағаны, жүргізілген салықтық тексерулер нәтижелері теріс, хат-хабар ұйымның жоқтығы туралы белгімен қайтарылады) туралы мәліметтері бар көпшілік бөлігіне қатысты өзге де заңды тұлғалардың көп санының мекенжайы ретінде белгіленген, ұсынылған құжаттарда көрсетілген мекенжай іс жүзінде жоқ не үй-жайларды жалға алуға қатысты жалған құжаттар ұсынылған.

13. Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстық іс бойынша қорытынды шешімнің болмауы заңды тұлғаны тіркеуді (қайта тіркеуді) жарамсыз деп тану туралы талап қоюдан бас тарту үшін сөзсіз негіз болып табыла алмайды.

Соттар әрбір нақты істі қарау кезінде істің іс жүзіндегі мән-жайларын негізге алуы және анықталуына қарай не талап қоюды қанағаттандыру не бас тарту туралы шешім шығарулары керек, өз түйіндерін қылмыстық іс бойынша қорытынды шешімнің болуымен не болмауымен ғана байланыстырмауға тиіс.

14. Қатысушылар құрамының өзгеруіне байланысты заңды тұлғаны қайта тіркеуге дау айту туралы істер бойынша соттар Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы заңның 14-бабының ережелерін ескеруі керек.

Осы норма қатысушылар құрамының өзгеруі негізі бойынша шаруашылық серiктестiктерiн мемлекеттік қайта тiркеу үшiн Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерiне және құрылтай құжаттарына сәйкес шаруашылық серiктестiгінің шығатын қатысушысының серіктестік мүлкіндегі (жарғылық капиталындағы) үлесіне немесе оның бір бөлігіне құқығының иелiктен шығарылғанын (басқаға берiлгенiн) растайтын құжатты ұсынуын көздейді.

Осындай шарттың тарапы жеке тұлға болып табылса, онда ол нотариаттық куәландырылуға жатады.

Істерді қарау кезінде соттар осындай мәмілелерге сот тәртібімен дау айтылғанын-айтылмағанын, осы мәмілелерге дау айтылатын немесе заңның тікелей нұсқауына орай маңызсыз болып табылатын-табылмайтынын анықтаулары қажет.

15. Салық кодексінің 46-бабында мемлекеттік кірістер органы мен салық төлеуші (салық агенті) осы норманың 1-тармағында санамаланған әрекеттерді жасауға құқылы әрі міндетті болатын уақыт кезеңі талап қою мерзімі ретінде белгіленген.

Салық міндеттемесі мен талабы бойынша талап қою мерзімінің өтуі бес жылды құрайды.

Жалпы қағида бойынша талап қою мерзімі тиісті салық кезеңі аяқталғаннан кейін басталады.

Салық кезеңі сол немесе өзге де салыққа немесе басқа да міндетті төлемге қатысты Салық кодексінің ережелерін ескере отырып, айқындалуға тиіс.

Сонымен бірге, Салық кодексінің 46-бабының 3, 3-1, 3-2 және 4-тармақтарында көрсетілген салық төлеушілер бойынша жалпы қағидалардан ерекшеліктер көзделген.

Сондай-ақ Салық кодексінің 133-бабы 1-тармағының 3) тармақшасын қолдану кезінде ерекшелік көзделген.

Бұдан басқа, мемлекеттік баж сомасын қайтару құжаттары мемлекеттік кірістер органына осы сома бюджет есебіне жазылған күннен бастап үш жыл мерзім өткенге дейін табыс етілуге тиіс (Салық кодексінің 548-бабының 2 және 7-тармақтары).

16. Мемлекеттік кірістер органының салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасын есепке жазу немесе олардың есептелген, есепке жазылған сомасын қайта қарау құқығына қатысты талап қою мерзімінің ескіруі Салық кодексiнiң 607-бабы 2-тармағының 1), 2) және 3) тармақшаларында көзделген хабарлама шыққан күннен бастап саналады.

Салық кодексінің 46-бабының 5, 7, 8, 9-тармақтарында талап қою мерзімі ұзартылатын жағдайлар белгіленген. Көрсетілген баптың 7-1, 10-тармақтарында талап қою мерзімін тоқтата тұратын жағдайлар көзделген.

Бұл ретте жалпы талап қою мерзімі оны трансферттік баға белгілеу мәселелері бойынша салықтық тексеру жүргізу уақытында тоқтата тұруын ескере отырып, жеті жылдан аспауы тиіс.

Салық кодексінің 638-бабының 4-тармағына орай талаптың ескіру мерзіміне, сотқа дейінгі тергеп-тексеру шеңберінде жүргізілген салықтық тексеру аяқталған күннен бастап, қылмыстық іс бойынша іс жүргізу аяқталғанға дейінгі уақыт кезеңі енгізілмейді.

Мемлекеттік кірістер органдарының талап қою мерзімінің ішінде салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есептелген, есепке жазылған сомасын қайта қарау құқығы, олар көрсетілген мерзімді сақтаған жағдайда бұрын тексерілген кезең үшін Салық кодексінің 627-бабы 9-тармағының 2) тармақшасында көзделген жоспардан тыс салықтық тексерулерді жүргізуге құқылы екендігін білдіреді.

Салық міндеттемесін тоқтату негіздерінің түпкілікті тізбесі белгіленген Салық кодексінің 54-бабы ескеріле отырып, талап қою мерзімдерінің өтуі салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есептелген және есепке жатқызылған сомасын, салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша аванстық және ағымдағы төлемдерді төлеу жөніндегі салық міндеттемесін тоқтатпайды.

17. Соттарда мемлекеттік баж мөлшерлемесін алу объектілері мен оларды төлеу тәртібі Салық кодексінің 534, 535, 547-баптарында белгіленген. Егер Салық кодексінде өзгеше белгiленбесе, мемлекеттiк баждың тiркелген пайыздық мөлшерлемелері республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және мемлекеттік бажды төлеу күні қолданыста болған айлық есептік көрсеткіштің мөлшерi негiзге алына отырып есептеледi.

Жеке және заңды тұлғалардың мемлекеттік кірістер органдарының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым жасау және дара кәсіпкерлерді, шаруа немесе фермер қожалықтарын, заңды тұлғаларды тексеру актілері жөніндегі хабарламаларға дау айту туралы істер бойынша мемлекеттік баж Салық кодексінің 535-бабы 1-тармағының 2), 3), 4) тармақшаларында белгіленген мөлшерде алынады.

Салықтық даулар туралы істер бойынша мемлекеттік баж төлеуді кейінге қалдыру немесе оның төлеу мерзімін ұзарту мүмкіндігі заңнамада көзделмеген.

Салық кодексінің 541-бабында соттарда мемлекеттік бажды төлеуден босату негіздерінің түпкілікті тізбесі белгіленген.

Мемлекеттік баждың төленген сомаларын қайтару жағдайлары мен тәртібі Салық кодексінің 548-бабында регламенттелген.

Аталған норманың 4-тармағы іс бойынша тарап болып табылатын мемлекеттік мекемеден мемлекеттік баж сомасын қайтару үшін қажетті мемлекеттік кірістер органына ұсынуға жататын құжаттардың (салықтық өтініш, мемлекеттік баждың төленгені туралы төлем құжаты және заңды күшіне енген сот шешімі) түпкілікті тізбесін қамтиды. Сот мемлекеттік мекемеден мемлекеттік бажды өндіріп алу туралы атқару парағын жазбайды.

18. Салық кодексінің 571-бабы 4-тармағының 5), 5-1) тармақшаларында және 6-тармағының 3), 3-1) тармақшаларында соттың заңды күшіне енген шешімінің негізінде дара кәсіпкерді немесе заңды тұлғаны тіркеуді жарамсыз деп тану, сондай-ақ заңды тұлғаны қайта тіркеуді жарамсыз деп тану кезінде аталған тұлғаларды ҚҚС бойынша тіркеу есебінен шығару осындай есепке қойған күннен бастап не қайта тіркелген күннен бастап жүргізілетіні белгіленген.

Осы ережелер мемлекеттік кірістер органы шешім шығарған немесе әрекет (әрекетсіздік) жасаған кезге дейін қолданысқа енгізілген заң нормаларына сәйкес жүзеге асырылатын салықтық әкімшілендіруге жатады.

Салық кодексінің 256-бабының 1-тармағында тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді алушыда ҚҚС сомасын есепке жатқызу құқығының туындауы үшін өнім берушінің ҚҚС төлеушісі болып табылуы қажет екендігі айтылған. Осылайша, мәмілелер бойынша ҚҚС сомасын жоғарыда аталған тұлға, егер осындай есепке қойылған күннен бастап не қайта тіркелген күннен бастап оны ҚҚС бойынша тіркеу есебінен алып тастау туралы мемлекеттік кірістер органының шешімі болса, есепке жатқызудан алып тастауға жатады.

Мұндай өзара есеп айырысулар бойынша КТС құжаттамалық салықтық тексерулер нәтижелері бойынша есептелуі мүмкін. Бұл ретте салықтық тексеру актісі салық заңнамасының тиісті нормасына сілтеме жасап, салықтық бұзушылықтардың толық сипаттамасын көрсете отырып жасалады. Салық төлеушінің контрагентінің тіркелуін не қайта тіркелуін жарамсыз деп тану туралы соттың заңды күшіне енген шешімінен басқа, есепке жатқызуға негіз ретінде осы тұлғалар арасындағы қаржы-шаруашылық операцияларының жарамсыздығы туралы куәландыратын мән-жайлар көрсетіледі.

19. Салық кодексінің 585-бабында камералдық бақылау - салық төлеушi (салық агенті) табыс еткен салық есептiлiгiн, уәкілетті мемлекеттік органдардың мәліметтерін, сондай-ақ салық төлеушінің қызметі туралы басқа да құжаттар мен мәліметтерді зерделеу мен талдау негiзiнде мемлекеттік кірістер органдары жүзеге асыратын бақылау ретінде айқындалған (1-тармақ). Камералдық бақылаудың мақсаты - мемлекеттік кірістер органдары камералдық бақылау нәтижелері бойынша анықтаған бұзушылықтарды мемлекеттік кірістер органдарында тіркеу есебіне қою және (немесе) Салық кодексінің 587-бабына сәйкес салық есептілігін ұсыну және (немесе) салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу арқылы салық төлеушіге дербес жоюға құқық беру (2-тармақ).

Салық кодексінің 587-бабында анықталған бұзушылықтар жататын салық кезеңі үшін салық есептілігін не солар бойынша түсініктемені не осындай хабарламаны жіберу бойынша мемлекеттік кірістер органының лауазымды адамдарының әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағымдар ұсыну камералдық бақылау нәтижелері бойынша мемлекеттік кірістер органдары анықтаған бұзушылықтарды жою туралы хабарламаның (бұдан әрі – камералдық бақылау нәтижелері бойынша хабарлама) орындалуы болып танылады.

Хабарламада көрсетілген бұзушылықтармен келіскен жағдайда салық төлеуші (салық агенті) салық есептілігін ұсынады, ол келіспеген жағдайда хабарламаны жіберген мемлекеттік кірістер органына түсініктемені ұсынады немесе жоғары тұрған мемлекеттік кірістер органына шағымданады. Хабарламаны белгіленген мерзімде (30 жұмыс күні) орындамау Салық кодексінің 611-бабына сәйкес салық төлеушінің банк шоттары бойынша шығыс операцияларын тоқтата тұруға әкеп соғады.

Кез келген жағдайда салық төлеушіге (салық есептілігін немесе түсініктемені ұсыну немесе шағымдану) міндеті жүктеледі.

Мемлекеттік кірістер органы салық төлеуші түсініктемесінің Салық кодексінің 587-бабының 2-1-тармағының талаптарына сәйкестігі нысанына баға береді. Ол заң талаптарына сәйкес келмесе мемлекеттік кірістер органы камералдық бақылау нәтижелері бойынша хабарламаны орындалмады деп тануға құқылы.

Хабарламаны орындамаған жағдайда мерзімінде орындалмаған салық міндеттемесінің орындалуын қамтамасыз етудің жоғарыда көрсетілген тәсілі қолданылады. Бұдан басқа, Салық кодексінің 627-бабы 5-тармағының 2) тармақшасына және 9-тармағының 2) тармақшасына сәйкес мемлекеттік кірістер органы жоспардан тыс тақырыптық салықтық тексеру жүргізеді.

Камералдық бақылау нәтижелері бойынша хабарламаны орындамауға байланысты мемлекеттік органдардың әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) және актілеріне салық төлеуші дау айтқан кезде, сот түсініктемелердің салық заңнамасының талаптарына сәйкес келуін тексереді.

Камералдық бақылау нәтижелері бойынша хабарламалар АПК-нің 293-бабында көзделген сотта дау айтуға тиіс мемлекеттік органдардың шешімдеріне жатады.

Салық кодексінің жоғарыда келтірілген нормаларын ескере отырып, осындай азаматтық істерді қарау кезінде олардың негізділігін мәні бойынша тексермей, хабарламаларда көрсетілген негіздердің заңдылығы туралы мәселені шешу қажет. Бұл жағдайда болашақтағы салықтық тексерулердің, оның ішінде камералдық бақылау нәтижелері бойынша хабарламаларды орындамау мәселесі бойынша жоспардан тыс тақырыптық тексерудің нәтижелері алдын ала шешілетін болады.

Сондықтан соттардың мемлекеттік кірістер органында аталған хабарламаны шығару үшін заңда көзделген негіздердің болған-болмағанын анықтауы жеткілікті.

Құқықтық актілер туралы заңның 65-бабының 2-тармағына сәйкес жеке-дара қолданылатын құқықтық акт оның талаптарын немесе онда қамтылған тапсырмаларды осы құқықтық акт өздеріне арналған тұлғалар орындаған кезден бастап қолданылуын тоқтатады. Осыған байланысты АПК-нің 293-бабының бірінші бөлігін ескере отырып, салық төлеушінің оның жоғарыда көрсетілген тәсілдердің бірімен орындалған камералдық бақылау нәтижелері бойынша хабарламаға дау айту туралы өтініші азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға және шешуге жатпайды. Судья мұндай арызды қабылдаудан бас тартады (АПК-нің 151-бабы бірінші бөлігінің 1) тармақшасы), ал азаматтық іс қозғалған жағдайда сот ол бойынша іс жүргізуді тоқтатады (АПК-нің 227-бабының 1) тармақшасы).

20. Салық кодексінің 20-бабы 1-тармағының 25) тармақшасына орай салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің толық әрі уақтылы түсуін қамтамасыз ету жөніндегі міндеттерді орындау мақсатында мемлекеттік кірістер органдары салық міндеттемесінің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдерін қолдануға және осы Кодекске сәйкес мәжбүрлі тәртіппен салық берешегін өндіріп алуға міндетті. Мерзімінде орындалмаған салық міндеттемесін орындауды қамтамасыз ету тәсілдері мен салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу шаралары тиісінше Салық кодексінің 85 және 86-тарауларында көзделген. Дара кәсіпкер, жекеше нотариус, жеке сот орындаушысы, адвокат, кәсіби медиатор болып табылмайтын жеке тұлғаға қатысты салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің төленбеген сомасына өсімпұл есептеу ретінде, мерзімінде орындалмаған салық міндеттемесін орындауды қамтамасыз етудің осындай тәсілі ғана қолданылуы мүмкін. Оған салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу шаралары қолданылмайды.

Осы ереже дара кәсіпкер, жекеше нотариус, жеке сот орындаушысы, адвокат, кәсіби медиатор болып табылатын жеке тұлғаның, олардың аталған қызметті жүзеге асырумен байланысты емес табыс алуына байланысты пайда болған салықтық берешегіне де қатысты қолданылады.

Бұл ретте 2016 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілген Салық кодексінің 610-бабының 14-тармағына орай мемлекеттік кірістер органдары тиісті салық кезеңі үшін салықтарды төлеу мерзімі басталғаннан кейін есептелген салық сомаларын қайта қарау нәтижесінде пайда болған, жеке тұлғалардан алынатын мүлік салығы, жер салығы және көлік құралдары салығы бойынша бересі сомасына өсімпұл есепке жазылмайтынын ескеру керек.

21. Салық кодексінің 609, 613-баптарына сәйкес салық төлеушінің (салық агентінің) мүлікке билік етуін шектеу мерзімінде орындалмаған салық міндеттемесінің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдерінің бірі болып табылады.

Осы тәсіл Салық кодексінің 609-бабы 1-тармағының 4) тармақшасында көрсетілген салық төлеушілерге (салық агенттеріне) қатысты қолданылады.

Салық кодексінің 613-бабының 3 және 9-тармақтарының ережелерінде мемлекеттік кірістер органы салық төлеушінің (салық агентінің) мүлікке билік етуін шектеу туралы шешімді салық берешегінің мөлшерін ескере отырып қабылдауы тиіс деп көрсетілген.

Заңнамада белгіленген тәртіппен жүргізілген сауда-саттықта (аукционда) билік етуі шектелген мүлікті сатып алу кезінде сатып алынған мүліктің құнын төлеу жөніндегі міндеттемелерді толық орындаған, бірақ мемлекеттік кірістер органының шешімі негізінде ауыртпалықтың болуына орай меншікті өз құқығына тіркеуге мүмкіндігі жоқ сатып алушы, сотқа талап қою тәртібімен сауда-саттықта (аукционда) сатып алынған мүлікті тізімдемеден шығару туралы талап қоюға құқылы.

Мүлікті сауда-саттықта (аукционда) сатып алған адамның құқықтарын қорғау, сатып алушының құқықтарын тіркеуден бас тартқан әділет органының әрекетсіздігіне дау айту және оған тиісті мемлекеттік тіркеу жүргізу міндетін жүктеу арқылы жүзеге асырыла алмайды. Мұндай жағдайда тіркеу органының әрекетсіздігін заңсыз деп тану үшін құқықтық негіздер жоқ, өйткені олар ауыртпалықты мемлекеттік кірістер органының орындау үшін тіркеген.

Соттар салық заңнамасы кепілге қойылған мүлікке билік етуге шектеулерді қолдануға тыйым салатын нормаларды қамтымайтынын ескеруі керек.

Мемлекеттік кірістер органының шешімінің болуы осы мүлікті сауда-саттықта өткізу үшін кедергі болып табылмайды.

Салық кодексінің 618-бабына сәйкес салық төлеуші және (немесе) үшінші тұлға кепілге қойған мүлікті, сондай-ақ салық төлеушінің (салық агентінің) билік етуі шектелген мүлкін өткізу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.

22. Салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу шаралары Салық кодексінің 614-бабының 3-тармағында белгіленген тәртіппен салық төлеуші - заңды тұлғаға, заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшесіне, Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын бейрезидентке, дара кәсіпкерге, жекеше нотариусқа, жеке сот орындаушысына, адвокатқа, кәсіби медиаторға қолданылады. Егер алдыңғы шараны қолдану нәтижесінде салық берешегі өтелмесе, әрбір кейінгі шара қолданылады. Осыған байланысты мемлекеттік кірістер органы ақшаның есебінен салық берешегін өндіріп алу жөнінде тиісті шаралар қабылдағаннан кейін ғана салық төлеушінің билік етуі шектелген мүлікті сатуға көшуге құқылы.

23. Салық кодексінің нормаларында жоғарыда көрсетілген салық төлеушілерден соттан тыс тәртіппен салық берешегін өндіріп алу мүмкіндігі толық көлемде қамтамасыз етілген. Сондықтан салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер мен өсімпұлдар бойынша бересіні осы адамдардан өндіріп алу туралы мемлекеттік кірістер органдарының талап арыздары азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға және шешуге жатпайды.

Алайда, Қазақстан Республикасындағы тұрақты мекеме арқылы қызметінің нәтижесінде қалыптасқан, бейрезиденттің салық берешегін өтеуі үшін Қазақстан Республикасының аумағында мүлкі болмаған немесе жеткіліксіз болған кезде мемлекеттік кірістер органдары көрсетілген берешекті бейрезиденттен өндіріп алу туралы талаппен сотқа жүгінуге құқылы. Бұл ретте Шаруашылық қызметті жүзеге асыруға байланысты дауларды шешу тәртібі туралы келісімнің (Киев, 1992 жылғы 20 наурыз) 4-бабының 1-тармағын және АПК-нің 30-бабының үшінші бөлігін негізге алу қажет.

24. Салық кодексінің 622-бабында дара кәсіпкер, жекеше нотариус, жеке сот орындаушысы, адвокат, кәсіби медиатор болып табылмайтын жеке тұлға салық берешегінің сомаларын төлемеген немесе толық төлемеген жағдайда, мемлекеттік кірістер органы оның мүлкі есебінен сот бұйрығын шығару туралы өтінішпен немесе салық берешегі сомасын өндіріп алу туралы талап-арызбен сотқа жүгінетіндігі белгіленген.

Салық кодексінің 12-бабы 1-тармағының 32) тармақшасында салық берешегі деп бересі сомасы, сондай-ақ төленбеген өсімақы мен айыппұлдар сомасы айқындалғанын ескеру керек. Есептелген, есепке жазылған және мерзімінде төленбеген салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы бересі болып табылады (Салық кодексінің 12-бабы 1-тармағының 5) тармақшасы). Салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түрлері Салық кодексінің 55-бабында белгіленген.

Егер салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасын салық төлеушінің өзі салық декларациясында не мемлекеттік кірістер органы немесе уәкілетті мемлекеттік орган Салық кодексінің нормаларына сәйкес есептесе не мемлекеттік кірістер органы заңды күші бар салықтық тексеру нәтижелері туралы хабарламада есепке жазған жағдайда ғана мемлекеттік кірістер органының талабын судья немесе сот қанағаттандыра алады.

25. Салық төлеушінің белгіленген мерзімде мемлекеттік кірістер органының хабарламасына шағым жасамауы өтініште көрсетілген сот бұйрығын шығару туралы талаптың даусыздығын айғақтай алады. Бұл ретте жалпы қағида бойынша хабарлама салық төлеушiнiң (салық агентінің) өзi қолын қойып немесе жөнелту мен алу фактiсiн растайтын өзге де тәсiлмен тапсырылуы тиiс екендігін ескеру керек. Салық кодексінің 608-бабының 1, 1-1 және 1-2-тармақтарында, онда санамаланған тәсілдермен жіберілген хабарлама салық төлеушіге (салық агентіне) тапсырылды деп саналатын жағдайлар белгіленген.

26. Қайтаруға ұсынылған ҚҚС сомасының дұрыстығын растау жөніндегі тақырыптық тексерулер жүргізу тәртібі Салық кодексінің 635-бабында белгіленген. Бұл ретте осы норманың 4-тармағында тауарлардың экспорты жағдайында қайтарылуға жататын ҚҚС сомасын айқындау кезінде Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртіппен Қазақстан Республикасының аумағындағы екінші деңгейдегі банктерде ашылған салық төлеушінің банк шоттарына валюталық түсiм түсiрген тауарлардың экспорты есепке алынатыны көрсетіледі. Мемлекеттік кірістер органдарына валюталық түсімнің түсуі туралы қорытындыны ұсынуды Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі мен екінші деңгейдегі банктер Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің келісімі бойынша уәкілетті орган бекіткен тәртіппен және нысан бойынша жүзеге асырады. Осы қорытындыны алу үшін мемлекеттік кірістер органдары осындай қорытындыны жасау күніндегі жағдай бойынша валюталық түсімнің түскені туралы тиісті сұрау салуды жолдайды.

"Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы" Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 13 маусымдағы № 57-ІІІ Заңының 12-бабының 4-тармағын орындау үшін Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2012 жылғы 24 ақпандағы № 42 қаулысымен Қазақстан Республикасында экспорттық-импорттық валюталық бақылауды жүзеге асыру және резиденттердің экспорт және импорт бойынша келісімшарттардың есептік нөмірлерін алу қағидалары бекітілген. Бұл Қағидалар резиденттердің шетел және ұлттық валютаны репатриациялау талаптарын орындауын қамтамасыз ету мақсатында экспорттық-импорттық валюталық бақылауды жүзеге асыру тәртiбiн, сондай-ақ резиденттердің экспорт және импорт бойынша келісімшарттардың есептік нөмірлерін алу талаптарын айқындайды.

Жоғарыда аталған Заңның 1-бабы 1-тармағының 9) тармақшасына сәйкес заңды тұлғалар-бейрезиденттердің қазақстандық филиалдары бейрезиденттер болып табылады.

Заңнаманың келтірілген ережелерін ескере отырып, соттар банктің валюталық түсімнің түсуі туралы мемлекеттік кірістер органының сұрау салуын орындамауы, қорытындыда келісімшарттың есептік нөмірі туралы не мәмілелер паспортының нөмірі мен күні туралы мәліметтердің болмауы ҚҚС сомасын резидент емеске қайтарудан бас тарту үшін негіз болып табылмайтынын назарға алуы тиіс.

27. Салық кодексінің 666-бабының 1-тармағына және 667-бабына сәйкес салық төлеушінің (салық агентінің) салықтық тексеру нәтижелері туралы хабарламаға шағымын қарау және ол бойынша шешім қабылдау уәкілетті органның құзыретіне жатады. Бұл ретте шағымның көшірмесі салықтық тексеру өткізген және алдын ала салықтық тексеру актісіне қарсылықтарды қараған мемлекеттік кірістер органына жіберілуі тиіс.

Салық кодексінің 671-бабының 1-тармағында тексеру нәтижелері туралы хабарламаға шағымдарды қарау үшін Апелляциялық комиссия құру көзделген, оның шешімі ұсыныс сипатында болады. Салық кодексінің 671-бабының 2-тармағына сәйкес салықтық тексеру нәтижелері туралы хабарламаға салық төлеушінің шағымын қарау қорытындылары бойынша уәкілетті орган шағым жасалған хабарламаны өзгеріссіз, ал шағымды қанағаттандырусыз қалдыру не шағым жасалған хабарламаның толық немесе бір бөлігінің күшін жою туралы шешім шығарады.

Шағымды қарау нәтижелері бойынша шағым жасалған хабарламаның бір бөлігінің күші жойылған жағдайда салықтық тексеру жүргізген мемлекеттік кірістер органы жаңа хабарлама (тексеру нәтижелері туралы хабарламаға салық төлеушінің (салық агентінің) шағымдарын қарау қорытындылары бойынша хабарлама) шығарады және оны салық төлеушіге (салық агентіне) жібереді.

Салықтық тексеру нәтижелері туралы хабарламаға шағымды қарау нәтижелері бойынша қабылданған уәкілетті органның шешімі сотта дау айтудың дербес нысанасы болып табыла алмайды, өйткені АПК-нің 293-бабының бірінші бөлігінде көзделген құқықтық салдарларға әкеп соқпайды. Салықтық тексеру нәтижелері туралы хабарламаны өзгеріссіз қалдыру кезінде сот тәртібімен көрсетілген хабарламаға, ал оның бір бөлігінің күшін жою кезінде - тексеру нәтижелері туралы хабарламаға шағымдарды қарау қорытындылары туралы хабарламаға дау айтылуы мүмкін.

Осыған байланысты судья АПК-нің 151-бабы бірінші бөлігінің 1) тармақшасы негізінде салықтық тексеру нәтижелері туралы хабарламаға шағымдарды қарау нәтижелері бойынша қабылданған уәкілетті органның шешіміне дау айту туралы арызды қабылдаудан бас тартады, ал азаматтық іс қозғалған жағдайда, сот АПК-нің 277-бабының 1) тармақшасына сәйкес ол бойынша іс жүргізуді тоқтатады.

Салық кодексінің 675-бабының тәртібімен тақырыптық тексеру салық төлеушінің (салық агентінің) шағымдарын қарау барысында тағайындалғандықтан, тексеру нәтижелері бойынша уәкілетті орган дау айтылмаған хабарламаға есепке жазылмаған салықтардың қосымша сомаларын, бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдерді, өсімпұлдарды есепке жазу туралы шешім қабылдай алмайды.

Есепке жатқызылған соманы көбейту туралы шешім қабылдау шағым берген адамға, өзіне қатысты шығарылған құқықтық актіні дербес қолдануға шағым жасау құқығын іске асыру процесінде еркін тілек білдіру үшін кедергі болуы мүмкін.

28. Салық кодексінің 632-бабына сәйкес нұсқама салықтық тексеруді жүргізу үшін негіз болып табылады.

Тексерісті тағайындау актісі ретінде нұсқама сотта дербес даулау нысанасы болып табылуы мүмкін, өйткені ол мемлекеттік кірістер органының билік өкілеттіктерін жүзеге асыруы шеңберінде шығарылады, салық төлеуші (салық агенті) үшін белгілі бір құқықтық салдарларға әкеп соғады. Бұл ретте соттар АПК-нің 155-бабының екінші бөлігіне орай мемлекеттік кірістер органдарының дауланып отырған нұсқамаларының қолданылуын тоқтата тұру түріндегі талап қоюды қамтамасыз ету жөніндегі шараларды қабылдауға жол берілмейтінін ескеру керек.

Құқықтық актілер туралы заңның 65-бабының 2, 3-тармақтарына сәйкес мемлекеттік кірістер органының нұсқамасына АПК-нің 29-тарауының тәртібімен оның қолданылуы тоқтатылғанға дейін, атап айтқанда Салық кодексінің 637-бабында көзделген салықтық тексеру актісін жасау жолымен салықтық тексеру аяқталғанға дейін даулануы мүмкін.

29. Салық кодексінің 638-бабының ережелерін негізге ала отырып, салық төлеуші салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің, міндетті зейнетақы жарналарының, міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарын есептеу, ұстау, аудару, әлеуметтік аударымдар, міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруға арналған аударымдар және (немесе) жарналар мен өсімпұлдарды есептеу және төлеу, залалдарды азайту, бейрезиденттердің табысынан төлем көзінен ұсталған ҚҚС-ның және (немесе) корпоративтік (жеке) табыс салығының асып кеткен сомаларын қайтарудың расталмауы бойынша міндеттемелердің есепке жазылған сомаларымен келіспеген жағдайда, салықтық тексеру нәтижелері туралы хабарлама салықтық тексеру нәтижелері бойынша мемлекеттік кірістер органы шығарған шешім болып табылады, сот тәртібімен шағым жасалуға хабарлама ғана жатады. Сот салықтық тексеру актісінде жазылған қорытындыларды ескере отырып, дау айтылған сомалардың есепке жазылу заңдылығын тексереді.

Егер салық төлеуші жоғарыда келтірілген салдарларға әкеп соқпаған, алайда, оның құқықтары мен міндеттеріне, оның ішінде болашақ салық кезеңдеріне де әсер ететін оның қорытындыларымен келіспесе, салықтық тексеру актісіне шағым жасалуы мүмкін. Тексеру актісіне шағым жасау мемлекеттік кірістер органдарының лауазымды адамдарының әрекеттеріне шағым жасау ретінде бағаланады.

Заңды тұлғаны құрмай кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын азаматтардың және заңды тұлғалардың мемлекеттік кірістер органдары лауазымды адамдарының шешімдеріне, әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым жасау бойынша істер мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттардың соттылығына жатады.

30. Салықтық тексеру нәтижелері мен мемлекеттік кірістер органдары лауазымды адамдарының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) дау айту туралы арыздарды сотта қарау тәртібі АПК-нің 29-тарауымен реттеледі.

АПК-нің 294-бабының бірінші бөлігінде белгіленген сотқа арызбен жүгiну мерзімі: салықтық тексеру нәтижелері туралы хабарламаға тікелей сотта дау айтылған жағдайда - Салық кодексі 608-бабының 1, 1-1 және 1-2-тармақтарында белгіленген тәртіппен ол табыс етілген күннен бастап, ал уәкілетті органға алдын ала шағым жасалған жағдайда - салық төлеушіге, салық агентіне осы органның оның шағымын толығымен немесе бір бөлігінде қанағаттандырмай қалдырғаны жөніндегі шешімі туралы мәлім болған күннен бастап есептеледі. Егер салық төлеушінің, салық агентінің шағымын қарау нәтижелері бойынша жаңа хабарлама шығарылса, оған шағым жасау мерзімі белгіленген тәртіппен табыс етілген күннен бастап қайта есептеледі.

Мемлекеттік кірістер органдары лауазымды адамдарының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым жасау кезінде көрсетілген мерзім салық төлеушіге, салық агентіне оның заңмен қорғалатын құқықтары мен мүдделерінің бұзылғаны туралы не жоғары тұрған мемлекеттік кірістер органы оның шағымын толығымен немесе бір бөлігінде қанағаттандырусыз қалдырғаны жөнінде мәлім болған күннен бастап есептеледі.

31. АПК-нің 15-бабына және 72-бабының бірінші бөлігіне сәйкес арыз беруші жарыспалылық қағидатын сақтай отырып, АПК-нің 293-бабы бірінші бөлігінің 1), 2), 3) тармақшаларында көрсетілген кез келген мән-жайлардың бар-жоғы туралы өзінің пікірін негіздеуге міндетті.

Сонымен бірге АПК-нің 72-бабының екінші бөлігіне сәйкес мемлекеттік кірістер органының шешімдеріне, әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым жасау туралы істерді дәлелдеу ауыртпалығы дау айтылатын шешімнің, әрекеттің (әрекетсіздіктің) заңға сәйкестігін дәлелдеу міндеті осы органға жүктеледі.

АПК-нің 68-бабына орай әрбір дәлелдеме оның қатыстылығы, жарамдылығы, анықтығы, ал барлық жиналған дәлелдемелердің жиынтығы азаматтық істі шешу үшін жеткіліктігі тұрғысынан бағалануға тиіс. Осыған байланысты, сот тексеру не оның нәтижелеріне уәкілетті органға шағым жасау барысында салық төлеуші мемлекеттік кірістер органына бұл дәлелдемелерді ұсынған-ұсынбағанына қарамастан, хабарлама немесе салықтық тексеру актісі бойынша өз қарсылықтарын негіздеу үшін салық төлеушінің ұсынған дәлелдемелерін қабылдауға және бағалауға міндетті. Бұл ретте даудың нақты мән-жайларын ескеру қажет.

32. Салық төлеуші салықтық тексерудің нәтижелері туралы хабарламаға не Салық кодексінің 89-тарауының 2-параграфында белгіленген салықтық тексерулердің тәртібі мен мерзімдерін мемлекеттік кірістер органының бұзушылықтары негізі бойынша тексеру актісіне дау айту кезінде сот жіберілген бұзушылықтардың сипатын бағалауын және олардың тексеру нәтижелерінің заңдылығы мен негізділігіне тигізетін әсерін негізге алуы керек. Атап айтқанда, Салық кодексінің 632-бабына сәйкес нұсқаманы мемлекеттік кірістер органында тіркемей не салықтық тексеруді жүргізу үшін негіз болып табылатын, нұсқамасыз жүргізілген тексерулердің нәтижелері сөзсіз заңсыз деп танылуға жатады. Егер қарсы тексеруді қоспағанда, Кәсіпкерлік кодекстің 146-бабының 1-тармағы бұзыла отырып, салықтық тексеруді жүргізуге арналған нұсқама құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі уәкілетті органда тіркелмеген болса, осыған ұқсас салдарлар туындайды.

33. Салық кодексінің 627-бабы 9-тармағының 2) тармақшасында жоспардан тыс, оның ішінде Қазақстан Республикасының Қылмыстық процестік кодексiнде көзделген негiздер бойынша салықтық тексерулер жүргізу жағдайлары көзделген. Мемлекеттік кірістер органы тексерулерді салық заңнамасында көзделген барлық рәсімдерді сақтай отырып тағайындайды және жүргізеді.

Қылмыстық істің тоқтатылуы салықтық тексеруді тоқтату үшін негіз болып табылмайды. Басталған тексеру Салық кодексінің 637-бабына сәйкес салықтық тексеру актісін жасай отырып және салық заңнамасында көзделген негіздері болған кезде шаралар қабылдаумен аяқтауға жатады.

34. Егер сот мемлекеттік кірістер органының шешімі не осы органның лауазымды адамдарының әрекеті (әрекетсіздігі) заңнаманың нормаларына сәйкес келмейтінін анықтаса, аталған шешім не әрекет (әрекетсіздік) толығымен немесе бір бөлігінде заңсыз деп танылуға, ал шешім бұған қоса - жойылуға жатады.

АПК-нің 227-бабының бірінші бөлігіне сәйкес сот салық төлеушінің, салық агентінің заңмен қорғалатын құқықтары мен мүдделерiн бұзуға жол берілген бұзушылықты, бұл ретте бұзушылықты жоюдың нақты тәсілін (тетігін) көрсетпестен толық көлемде жою міндетін мемлекеттік кірістер органына не оның лауазымды адамына жүктейді.

Салықтың және (немесе) бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есепке жазылған сомасы туралы хабарламаның түзетуге жататын өсімпұлдың мөлшеріне қатысты бөлігі заңсыз деп танылған және күшін жойған жағдайда, сот мемлекеттік кірістер органына өсімпұлды тиісті қайта есептеу міндетін жүктейді. Бұл ретте арыз берушіге өсімпұлдың төмендетілген сомасы бойынша төленген мемлекеттік баж сомасын қайтару бөлігінде заңда белгіленген пайыздық түріндегі мөлшерлемені көрсету керек (мысалы, заңды тұлға тексеру нәтижелері туралы хабарламаға дау айту және оны заңсыз деп тану кезінде, салық бойынша бөлігінде нақты сомасы, ал өсімпұл бөлігінде (өсімпұлдың төмендетілген сомасы мөлшерінен + 1 (бір) % көрсетіледі).

35. "Салық заңдарын қолданудың сот практикасы туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2013 жылғы 27 ақпандағы № 1 нормативтік қаулысының күшi жойылды деп танылсын.

36. Конституцияның 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы	Қ.МӘМИ
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьясы, жалпы отырыс хатшысы	Қ.ШАУХАРОВ

О судебной практике применения налогового законодательства

Салық заңнамасын қолданудың сот практикасы туралы