О внесении изменения в постановление Правительства Республики Казахстан от 30 декабря 2013 года № 1434 "Об утверждении Основных положений Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан"

Постановление Правительства Республики Казахстан от 12 мая 2017 года № 256

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Внести в постановление Правительства Республики Казахстан от 30 декабря 2013 года № 1434 "Об утверждении Основных положений Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан" следующее изменение:

Основные положения Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан, утвержденные указанным постановлением, изложить в новой редакции согласно приложению к настоящему постановлению.

2. Центральным и местным исполнительным органам принять меры, вытекающие из настоящего постановления.

3. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания.

Премьер-Министр Республики Казахстан

Б. Сагинтаев

	Приложение к постановлению Правительства Республики Казахстан от 12 мая 2017 года № 256
	Утверждены постановлением Правительства Республики Казахстан от 30 декабря 2013 года № 1434

Основные положения

Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан

Содержание

Введение

1. Система расселения и размещения производительных сил

2. Схемы и проекты развития социальной, рекреационной, инженерной и транспортной инфраструктуры

3. Схемы и проекты развития территорий и объектов особого градостроительного регулирования республиканского и межрегионального значения

4. Классификация территорий по видам экономической специализации и преимущественного использования

5. Схемы зонирования с определением приоритетов и ограничений на ее использование при осуществлении градостроительной деятельности

6. Комплекс мер по улучшению экологической обстановки в регионах, сохранению территорий с объектами исторического культурного наследия и (или) охраняемыми ландшафтными объектами, а также защите территорий от опасных (вредных) воздействий природных и техногенных явлений и процессов

Заключение

Введение

Основные положения Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан (далее - Основные положения), актуализированные с учетом Стратегии "Казахстан-2050": новый политический курс состоявшегося государства и корректировки государственных и правительственных программ, стратегических планов государственных органов Республики Казахстан, являются кратким изложением главных проектных предложений и решений организации территории Республики Казахстан на промежуточный (2020 год), расчетный (2030 год) и прогнозный (2050 год) сроки проектирования в рамках актуализированной Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан (далее - Генеральная схема).

Генеральная схема - градостроительный проект, содержащий видение долгосрочного пространственного развития и систему рациональной организации территории Республики Казахстан для реализации территориальных конкурентных преимуществ и достижения устойчивого развития страны.

Генеральная схема разрабатывается для обеспечения государственного регулирования системы расселения и размещения производительных сил, установления статуса, назначения и характера использования территорий с учетом административно-территориального устройства страны, координации межрегиональных и межотраслевых государственных интересов по социально-экономическому и хозяйственному развитию посредством осуществления архитектурной, градостроительной и строительной деятельности, а также организации схем распределения электроэнергетических мощностей и потоков, транспортных артерий и потоков грузов между регионами Казахстана, является основой для разработки градостроительной документации следующих стадий: межрегиональных схем территориального развития, комплексных схем градостроительного планирования территорий, генеральных планов населенных пунктов.

Генеральная схема разрабатывается в соответствии с законодательством Республики Казахстан в сфере архитектурной, градостроительной и строительной деятельности, инструктивными положениями документов и нормативными правовыми актами, регулирующими экологические, социально-экономические вопросы организации и устройства территории страны.

Система расселения и размещения производительных сил Основные направления развития системы расселения населения

Система расселения населения Республики Казахстан представлена региональными и локальными формированиями, состоящими из городских и сельских населенных пунктов, связанных между собой инженерно-транспортной инфраструктурой и составляющих, в целом, опорный каркас расселения.

Республика Казахстан занимает обширную территорию в центре Евразийского материка площадью 2,73 млн. кв.км. На начало 2014 года плотность населения составила 6,3 человек на 1 кв.км.

На территории Казахстана 87 городов (из них 2 - республиканского, 40 - областного и 45 районного значения), 31 поселок и 6828 сельских населенных пунктов (приложение 1 к настоящим Основным положениям).

По данным Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан (далее - Комитет по статистике) на 1 января 2014 года в республике проживало 17160,8 тысяч человек. За последние десять лет численность населения Казахстана увеличилась на 14 % (в абсолютном выражении - на 2086,0 тысяч человек).

Самый высокий рост численности населения приходится на Мангистаускую (62,4 %), Южно-Казахстанскую (24,6 %), Атыраускую (22,5 %) и Алматинскую (24,8 %) области, а также на город республиканского значения Алматы (24,6 %) и столицу Астана (53,9 %) .

В то же время в ряде регионов: Акмолинской, Костанайской, Северо-Казахстанской и Восточно-Казахстанской областях произошло снижение численности населения в среднем на 5,3 % (176 тысяч человек).

Внутренняя миграция в Казахстане характеризуется интенсивным переселением экономически активного населения из сел в города и регионы с более благоприятной экономической ситуацией. Так, за последнее десятилетие в Казахстане отмечались ускорение темпов и увеличение потоков внутренней миграции. Высокая миграционная убыль характерна для всех регионов Казахстана, кроме городов Астана, Алматы, Мангистауской и Алматинской областей.

Основными причинами миграционного оттока населения являются низкий уровень доходов, отсутствие перспектив карьерного роста в регионе.

Основные направления улучшения демографической ситуации и регулирования миграционных процессов

Прогноз численности населения Республики Казахстан до 2050 года по половозрастной структуре выполнен с применением метода передвижки возрастов.

При условии сохранения сложившихся тенденций миграционного поведения и естественного прироста населения следует ожидать развитие демографической ситуации по следующему прогнозному варианту.

Таблица 1 - Прогноз численности населения Республики Казахстан на 2020, 2030 и 2050 годы

Наименование регионов	Факт	Прогноз численности населения, человек
	1 января 2014 года (исходный)	2020 год (промежуточный)	прирост/убыль по отношению к 2013 году, %	2030 год (расчетный)	прирост/убыль по отношению к 2013 году, %	2050 год (прогнозный)	прирост/убыль по отношению к 2013 году, %
1	2	3	4	5	6	7	8
Республика Казахстан	17160665	18847196	109,8	20888162	121,6	25752350	150,1
Акмолинская область	735566	755109	102,7	775988	105,5	806494	109,6
Актюбинская область	808932	862660	106,6	906132	112,0	968339	119,7
Алматинская область	1984518	2119532	106,8	2398378	120,9	3073699	155,2
Атырауская область	567861	641745	113,0	744384	131,1	1030385	181,5
Западно-Казахстанская область	623977	651465	104,4	670930	107,5	702573	112,6
Жамбылская область	1084482	1162810	107,2	1248728	115,1	1507727	139,0
Карагандинская область	1369667	1403173	102,4	1422817	103,9	1276940	93,2
Костанайская область	880776	896000	101,7	900000	102,2	904000	102,6
Кызылординская область	739776	825048	111,5	927964	125,4	1200000	162,2
Мангистауская область	587419	740115	126,0	981307	167,1	1634646	278,3
Южно-Казахстанская область	2733279	3127530	114,4	3678185	134,6	5198524	190,2
Павлодарская область	752793	778887	103,5	794465	105,5	800000	106,3
Северо-Казахстанская область	575766	543278	94,4	474100	82,3	416123	72,3
Восточно-Казахстанская область	1394018	1406644	100,9	1428584	102,5	1308900	93,9
г. Астана	814435	1070000	131,4	1220000	149,8	2124000	260,8
г. Алматы	1507400	1863200	123,6	2316200	153,7	2800000	185,8

Так, к 2020 году численность населения Казахстана увеличится на 9,8 % и составит 18847196 человек, при этом городское население увеличится на 14,2 %, а сельское население - 4,9 %. К расчетному сроку (2030 год) проектирования численность населения страны увеличится на 21,7 % и составит 20888162 человек, при этом городское население увеличится на 27,1 %, а сельское население - на 15,1 %.

Активный рост численности населения будет происходить в регионах с традиционно высоким уровнем рождаемости, где сосредоточено трудоизбыточное население (молодое), у которых сохраняются характерные для этих регионов репродуктивные установки. Рост численности населения ожидается в южных областях Казахстана, а также Мангистауской и Атырауской областях. В Северо-Казахстанской области ожидается сокращение численности населения из-за низкого естественного прироста и отрицательного миграционного сальдо населения.

К прогнозному 2050 году численность населения составит 25752,4 тысяч человек (увеличение численности населения Республики Казахстан на 50,1 %) (приложение 1 к настоящим Основным положениям).

Среди областей наибольший вес по численности населения придется на Южно-Казахстанскую (20,2 %), Алматинскую (12,0 %) области и город Алматы (10,9 %). В указанных регионах будет сосредоточено более 11 млн. человек или 43 % населения страны.

Наиболее ощутимый вклад в демографическое развитие Казахстана может внести сельское население, где суммарный коэффициент рождаемости выше городского.

Для увеличения численности населения необходимо создавать условия, позволяющие улучшить состояние здоровья женщин репродуктивного возраста, особенно беременных рожениц и родильниц, младенцев, снизить их послеродовую заболеваемость, инвалидность и смертность. Вместе с тем, необходимо обеспечить условия, способствующие сохранению жизни и здоровья населения страны.

Основные направления развития системы городского расселения

На начало 2014 года в городских поселениях Казахстана проживало 9433,5 тысяч человек (55 %). Наиболее урбанизированными являются Карагандинская (78,7 %), Павлодарская (69,7 %), Актюбинская (61,7 %) и Восточно-Казахстанская (59,0 %) области. Низкий уровень урбанизации зафиксирован в Алматинской (23,1 %), Южно-Казахстанской (39,1 %), Жамбылской (40,2 %), Северо-Казахстанской (41,9 %) и Кызылординской (42,8 %) областях.

В соответствии с Государственной программой инфраструктурного развития "Нұрлы жол" на 2015-2019 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 6 апреля 2015 года № 1030 (далее - Программа "Нұрлы жол"), уровень урбанизации в 2050 году составит 70 %. В ряде регионов Казахстана данный показатель превысит 70 % (Карагандинская, Павлодарская, Актюбинская и Восточно-Казахстанская области).

Неконтролируемый рост городов и пригородных зон сопряжен с усилением нагрузки на инфраструктуру городов, обострением экологических, транспортных проблем, ростом социальной напряженности без учета возможностей существующего рынка труда. К числу быстро разрастающихся городов следует отнести города Алматы, Астана, Актобе, Жанаозен, Шымкент, Атырау, Актау, Тараз, Кызылорда, Каскелен и Туркестан.

Для регулирования ситуации миграционные потоки следует перенаправить в трудодефицитные северные и восточные регионы страны путем повышения мобильности населения в трудоизбыточных районах.

Основные меры регулирования и направления развития агломераций

Перспективное развитие городов видится в активном развитии точек экономического роста. В соответствии с Программой "Нұрлы жол" и Программой развития регионов до 2020 года, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 июня 2014 года № 728, (далее - Программа развития регионов) к городам-хабам относятся Астана, Алматы, Шымкент, Актобе, Усть-Каменогорск. Города-хабы Алматы, Астана, Шымкент и Актобе являются городами "первого уровня" и центрами агломераций. Они станут точками притяжения миграционных потоков и центрами экономической активности макрорегионов, в которых будут сконцентрированы ресурсы, капитал и передовые технологии. Согласно Программе развития регионов другие крупные города макрорегионов или города "второго уровня" (областные центры, города Семей и Туркестан) и "третьего уровня" (моно- и малые города) будут связаны с городами-хабами по "лучевому" принципу.

Для эффективного развития агломераций необходимы государственные ресурсы и управленческое воздействие.

На территории агломераций с целью оттягивания миграционных потоков на расстоянии 100-200 км от ядра агломерации, на базе крупных поселений рекомендуется создание городов-контрмагнитов. Они будут центрами индустриально-инновационного роста и экономического развития территорий, находящихся в зоне их влияния.

В Алматинской и Шымкентской агломерациях, формирующихся естественным путем за счет интенсивного процесса урбанизации, необходимо регулировать территориальный рост центров агломераций и сдерживать численность населения в пределах пригородных зон.

Перспективный рост численности населения в населенных пунктах - контрмагнитах и спутниках, а также опорных сельских населенных пунктах, входящих в состав Алматинской агломерации, будет обусловлен высоким естественным и миграционным приростом населения.

Алматинская агломерация будет развиваться как торгово-логистический и финансовый центр, а также инновационный кластер на базе крупнейших университетов города Алматы.

Город Шымкент с его экономическим потенциалом является агломерационным центром юга страны. В то же время необходимо регулирование данного процесса с целью недопущения "ложной урбанизации".

По основным планировочным осям предлагается на базе крупных населенных пунктов формировать города-контрмагниты с развитием в них перерабатывающих производств, сферы услуг, объектов туристско-рекреационного комплекса.

В перспективе, в сетевую зону роста Шымкентской агломерации могут войти города Тараз, Туркестан.

Территориальное развитие Шымкентской агломерации будет обусловлено особенностями системы расселения Южно-Казахстанской области преимущественно в Кентау - Туркестанской городской системе населенных мест, вдоль трассы Шымкент - Тараз (вне Шымкентской агломерации) и сельских системах населенных мест Мактааральского и Сарыагашского районов.

В Астанинской и Актюбинской агломерациях для формирования необходимой экономической плотности следует развивать сетевые зоны роста.

В перспективе Астанинская агломерация позиционируется как центр высоких технологий и инноваций на базе автономной организации образования "Назарбаев Университет", медицинского кластера и специальной экономической зоны "Астана - Новый город". Для увеличения экономической плотности следует создать сетевую зону роста с учетом близости и перспектив развития города Караганды и Щучинско-Боровской курортной зоны. В то же время нельзя допускать стихийного и бессистемного разрастания населенных пунктов, расположенных на проектируемой территории агломерации. В этой связи вокруг Астаны устанавливается зона формирования зеленого пояса, а также развития зоны рекреации.

В дальнейшем в радиусе 100-150 километров от города Астаны на базе крупных поселений предполагается создание городов-контрмагнитов, оттягивающих на себя миграционные потоки.

В целом, Астанинская агломерация будет развиваться как многофункциональная территория с конкурентоспособной экономикой, высоким качеством жизни и окружающей среды, интегрированная в систему межгосударственных и межрегиональных связей. Значительному увеличению численности населения Астанинской агломерации будет способствовать высокий естественный и миграционный прирост ядра агломерации - города Астаны.

На западе Казахстана в качестве агломерации выступает Актюбинская агломерация. Территория агломерации по плотности заселена неравномерно и недостаточно для развития процесса агломерирования. Исключение в этом плане составляют пригородные территории города Актобе.

В этой связи, для увеличения численности населения Актюбинской агломерации и удовлетворения роста потребностей экономики в дополнительных трудовых ресурсах необходимо стимулирование миграционных потоков.

Учитывая низкую плотность населения, развитие Актюбинской агломерации будет проходить по моноцентрическому варианту.

В будущем наибольшая концентрация населения будет наблюдаться в ядре агломерации - городе Актобе и близлежащих населенных пунктах. Это позволит оптимизировать затраты на создание и развитие жизнеобеспечивающей инфраструктуры, повысить качество предоставляемых государством услуг и создать региональную зону с высокоорганизованной урбанистической средой обитания. Кроме того, население будет также притягиваться в активно развивающиеся промышленные города Хромтау, Алга, Кандыагаш.

Актюбинская агломерация станет катализатором развития предпринимательства и региональных кластеров, концентрирующих также ресурсы приграничной территории России.

За расчетный 2030 год Астанинская, Алматинская, Шымкентская агломерации перерастут в системы полицентрических агломераций (образование сетевых зон роста).

В перспективе (после 2030 года), учитывая интенсивное развитие экономических связей, прогнозируется формирование территориально-производственных комплексов с дальнейшим перерастанием групповых систем расселения городов Усть-Каменогорск - Семей; Павлодар - Аксу - Экибастуз; Костанай - Рудный - Лисаковск - Житикара, Актау - Жанаозен - Форт-Шевченко - Курык в агломерации 2 уровня.

Основным приоритетом формирования Усть-Каменогорской агломерации в связке с городами Семей, Риддер, Зыряновск, Шемонаиха и Серебрянск выступает их геоэкономическое положение как промышленно-транспортных узлов региона, лежащих на транзитных путях между Китаем и Россией. К 2050 году более 60 % населения области будет проживать в этих городах.

Формирование Павлодарской агломерации будет обеспечено за счет высокого уровня урбанизации, развития транспортных коммуникаций внутри региона и их связи с близлежащими районами. Прогнозная численность населения городов агломерации составит 685,2 тыс. человек или 85,6 % всего населения области.

Костанайская агломерация позиционируется как промышленно-транспортный узел, расположенный на приграничных транзитных путях с Российской Федерацией. Формированию агломерации второго уровня и ареала урбанизированной зоны будет способствовать развитие машиностроительной и других отраслей экономики. Более половины населения Костанайской области (61,2 %) к прогнозному периоду будет проживать в городах Костанай, Рудный, Лисаковск, Житикара.

На прогнозный период Актауская агломерация рассматривается как центр Каспийской зоны расселения и Актауской урбанизированной зоны. Этому благоприятствуют географическое положение на восточном побережье Каспийского моря, наличие достаточных людских, экономических ресурсов, развитие рекреационной инфраструктуры и устойчивые экономические, трудовые и культурные связи. Прогнозная численность населения городов Актау, Жанаозен и Форт-Шевченко на 2050 год увеличится более чем в два раза и составит 604,1 тыс. человек или 37 % населения области.

В целом, в развитии городских агломераций необходимо обратить внимание на формирование и развитие их пригородных зон, в которых большое значение будут играть современные виды скоростного транспортного сообщения между ядром агломерации и ее пригородами как важнейшее условие развития трудовой мобильности.

Значительное влияние на территориальное развитие страны окажет развитие транспортно-логистической инфраструктуры в регионах, которая обеспечит доступность и качество транспортных услуг в удаленных регионах и регионах с низкой плотностью населения.

Основные направления развития системы сельского расселения

Совершенствование системы сельского расселения заключается в создании благоприятных предпосылок расширения производственных, социальных и экологических функций сельских территорий, улучшении условий жизни сельского населения на основе развития интеграции между городом и селом. На начало 2014 года в сельской местности Казахстана проживало 45 % населения страны или 7727,3 тысяч человек.

Развитие системы сельских населенных мест связано с развитием населенных пунктов с высоким и средним потенциалом развития, определенных в соответствии с критериями для определения сельских населенных пунктов с низким, средним и высоким потенциалом социально-экономического развития, среди которых определены опорные сельские населенные пункты.

Для сельских населенных пунктов, намеченных к дальнейшему развитию, должны разрабатываться проекты планировки, застройки и благоустройства, в которых будет определен комплекс взаимосвязанных мероприятий, направленных на улучшение условий жизни и трудовой деятельности сельского населения, создание основ для улучшения демографической ситуации и повышения престижности проживания в сельской местности.

Для снижения оттока населения и улучшения демографической ситуации сельских территорий в аграрных регионах (Западно-Казахстанская, Восточно-Казахстанская, Северо-Казахстанская, Южно-Казахстанская, Костанайская области) предлагается модернизировать сельскохозяйственную отрасль на основе применения инновационных технологий и перехода от мелкотоварного к средне- и крупнотоварному производству. Это позволит создать конкурентоспособное, высокомеханизированное производство, экономическое стимулирование хозяйств на развитие животноводства, кормопроизводства, выращивание крупяных и масличных культур, отхода от зерновой моно специализации, укрупнение хозяйств путем экономических рычагов поддержки вертикальной и горизонтальной кооперации сельхозтоваропроизводителей.

Градообразующей базой перспективного развития сельских населенных пунктов является крупнотоварное производство, способное стать основой формирования населенных пунктов - агрогородков.

В кооперации и объединении крестьянских хозяйств видится будущее сельского хозяйства и сельского расселения, образованного из современных, благоустроенных, комфортабельных поселений.

В этой связи предлагается:

1) создать условия для развития малого и среднего бизнеса, особенно в сфере сельского хозяйства, в том числе заготовки и переработки сельскохозяйственной продукции и развитии бытовых услуг, оказание юридической, финансовой и другой помощи начинающим предпринимателям;

2) комплексно развивать опорные сельские населенные пункты (далее - СНП) с обеспечением более высокого уровня жизни населения, созданием условий для роста материального благосостояния и повышения уровня доходов населения путем содействия устойчивой и продуктивной занятости.

Для развития поселков, центров сельских округов, СНП с высоким и средним потенциалом развития и других сел необходимы меры поддержки и развития действующих предприятий, объединения мелкотоварных производств в средние и крупные сельхозпредприятия, развития малого и среднего бизнеса, доведения до нормативной обеспеченности объектами социальной инфраструктуры, поддержки сельской инфраструктуры.

Для рационального использования бюджетных средств и обеспечения равного доступа к социальным услугам предлагается продолжить работу по переселению населения из бесперспективных, неблагополучных по природно-климатическим и иным условиям населенных пунктов в более перспективные.

Повышение кадрового потенциала в сельской местности предусматривает государственную поддержку специалистов социальной сферы и агропромышленного комплекса, прибывших для работы и проживания в сельской местности, в виде выплаты подъемного пособия и обеспечения жильем.

Перспективы развития сельских территорий и сельских населенных мест должны быть взаимоувязаны со стратегией развития территориальной организации сельскохозяйственного производства.

Основные направления размещения производительных сил

Диверсификация экономики Казахстана в ближайшей перспективе будет направлена на развитие таких отраслей, как металлургия, химия, нефтехимия, машиностроение, производство строительных материалов, пищевая промышленность, являющихся приоритетными отраслями экономики согласно Государственной программе индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2015-2019 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 1 августа 2014 года № 874 (далее - Государственная программа индустриально-инновационного развития Республики Казахстан). При этом, государственная политика в сфере образования, прежде всего, будет ориентирована на краткосрочные и долгосрочные задачи по диверсификации экономики и индустриализации, а также выстроена под запросы обрабатывающих отраслей экономики. Государственная политика в сфере поддержки малого и среднего предпринимательства будет проводиться в соответствии с приоритетными направлениями развития экономики государства и спецификой развития экономики региона. Размещение объектов малого и среднего предпринимательства следует рассматривать в рамках комплексных схем градостроительного планирования территорий областей (в соответствии с подпунктом 4.1.3.5. пункта 4 СН РК 3.01-02-2011).

К 2025 году прогнозируется рост доли несырьевого экспорта в общем объеме экспорта в 2 раза, к 2040 году - в 3 раза.

До 2050 года основной задачей развития экономики Казахстана также будет являться освоение казахстанскими производителями рынков (Российской Федерации, стран Центральной Азии, Китайской Народной Республики (далее - КНР), Исламской Республики Иран (далее - ИРИ) в области геологоразведки, нефтегазохимии, автомобиле- и авиастроения, производства тепловозов, пассажирских и грузовых вагонов, более высокоэффективных и энергосберегающих материалов будущего, в новых отраслях экономики: производстве мобильных и мультимедийных, нано- и космических технологий, робототехники, генной инженерии, поиска и открытия энергии будущего.

Выходу на внешние рынки будет способствовать создание "Евразийского трансконтинентального коридора" (Экономического пояса Шелкового пути), что позволит Казахстану в перспективе стать транспортным хабом в Центральноазиатском регионе и будет способствовать развитию тесных отношений между Казахстаном и КНР в экономической, политической и гуманитарной областях (потенциальные объемы торговли - 2,5 трлн. тенге), повышению интереса к Казахстану со стороны иностранных инвесторов, постоянному росту грузопотоков, прямому доступу к рынкам стран Евразийского экономического союза. Особую роль будут играть приграничные регионы и рынок Российской Федерации в целом, где доля казахстанской продукции в импорте обрабатывающей промышленности должна достигнуть 6% в долгосрочной перспективе. Также будет использован потенциал проекта "Новый шелковый путь" с вхождением в цепочку добавленной стоимости стран-участников торговли. Общий объем валового внутреннего продукта (далее - ВВП) стран, которые будут объединены "Шелковым путем", в перспективе составит половину мирового ВВП.

Со временем будет осуществлен поэтапный переход от государственных инициатив к поддержке исключительно частных инициатив, снижение доли государства в экономике должно составить до 15 % в ВВП к 2025 году.

В основном, инструменты прямого государственного финансирования через национальные управляющие холдинги и институты развития будут сконцентрированы на завершении начатых крупных новых отраслеобразующих проектов, запуск которых позволит создать новую базу индустриального роста, а также поддержке предприятий обрабатывающей промышленности по освоению новых рынков для реализации несырьевых товаров.

Согласно Государственной программе индустриально-инновационного развития Республики Казахстан будет смещение акцентов с защиты отечественных предприятий на внутреннем рынке на их ориентацию на внешние экспортные рынки методами, не противоречащими принятым международным обязательствам Республики Казахстан.

Для достижения поставленных задач предусматриваются сфокусированное развитие обрабатывающей промышленности и создание основы развития индустриально-инновационных секторов будущего, развивающихся с учетом трех основных подходов: глубокий трансфер технологий, повышение компетенций и стимулирование спроса на инновации.

Металлургическая промышленность

В среднесрочный период горно-металлургический комплекс будет оставаться одним из драйверов экономического роста страны. Сектор черной металлургии в Казахстане имеет перспективы по расширению экспортного потенциала.

На международных рынках к 2030 году ожидается рост потребления стали в 1,3 раза за счет таких глобальных трендов, как рост потребления в развивающихся странах (Индия, ИРИ, страны Ближнего Востока и Африки), урбанизация, возрастающее потребление в новых секторах экономики (возобновляемые источники энергии (далее - ВИЭ), новый транспорт), сложность замещения альтернативной продукцией.

Вместе с тем, развитие мировой черной металлургии будет происходить в условиях ужесточения требований по экологичности, энергоэффективности и производительности труда.

Международные тенденции окажут позитивное влияние на расширение объемов производства продукции цветной металлургии Казахстана и диверсификации ее экспорта.

Реализация инвестиционных проектов будет являться основой развития металлургической промышленности до 2050 года. Прогнозируемый рост составит 15 %.

В перспективе важным направлением развития отрасли будет также развитие наукоемких производств, таких как редкие и редкоземельные металлы.

Вертикальная диверсификация металлургической продукции и осуществление дальнейших переделов, обеспечение комплексной переработки минерального сырья, повышение казахстанского содержания в конечной продукции станут основными принципами развития металлургии до 2050 года.

В перспективе соблюдение данных принципов и развитие необходимой транспортной инфраструктуры, в том числе с ориентацией на обеспечение возможности экспорта природных ресурсов наиболее оптимальным путем, позволят к 2020 производить 5 млн. тонн проката черных металлов, 1,8 млн. тонн проката оцинкованного, 2 млн. тонн ферросплавов, 15 млн. тонн окатышей железорудных, 4 млн. тонн кокса 6 %-ой влажности, 5,5 млн. тонн хромовой руды, 3 млн. тонн марганцевой руды.

Производство основных видов металлургической продукции к 2030 году составит: 5,2 млн. тонн проката черных металлов, 2,3 млн. тонн проката оцинкованного, 2,1 млн. тонн ферросплавов, 15,7 млн. тонн окатышей железорудных, 4,5 млн. тонн кокса 6 %-ой влажности, 6 млн. тонн хромовой руды, 3,1 млн. тонн марганцевой руды.

При этом, в ближайшей перспективе целесообразно внедрить систему управления природными ресурсами, направленную на максимальное ускорение выхода казахстанского сырья на международные рынки в связи с возможным значительным сокращением закупки сырья и падением цен, обесцениванием запасов железной руды и угля, для накопления средств в стране.

С этой целью следует предусмотреть вовлечение в переработку новых месторождений забалансовых руд и техногенных минеральных образований. Так, для меднорудной промышленности имеются потенциальные возможности развития минерально-сырьевой базы в Центральном, Восточном и Южном Казахстане (приложение 2 к настоящим Основным положениям).

Для снижения уровней энергоемкости, трудоемкости и материалоемкости в отрасли до 2050 года будут внедряться энергосберегающие технологии, повышаться уровень использования вторичных энергоресурсов, снижаться затраты на персонал путем комплексной автоматизации и механизации производства, внедряться инновационные решения для увеличения объемов производства и сокращения затрат, внедряться международные стандарты качества.

Предоставление льгот отечественным предприятиям при государственных закупках, разработка и реализация программ стимулирования спроса на продукцию отечественной цветной металлургии также будут способствовать развитию отрасли. Для содействия модернизации отечественных предприятий необходимо обеспечить государственную поддержку научно-исследовательских и опытно-конструкторских работ.

Реализация потенциала металлургической отрасли позволит развивать постиндустриальные инновационные технологии, которые дадут обратный инновационный импульс в сырьевые регионы.

При этом, следует учесть глобальные тренды в данной отрасли, которые отразятся и на возможностях использования внутреннего потенциала металлургической промышленности в будущем.

Черная металлургия

На международных рынках ожидается рост потребления стали в 1,3 раза к 2030 году за счет таких глобальных трендов, как рост потребления в развивающихся странах (Индия, ИРИ, страны Ближнего Востока и Африки), урбанизация, возрастающее потребление в новых секторах экономики (ВИЭ, новый транспорт), сложность замещения альтернативной продукцией.

Цветная металлургия

По цветной металлургии прогнозируется рост потребления в долгосрочном периоде. Так, потребность меди вырастет на 70 % к 2030 году, алюминия на 50 %, цинка на 70 %, соответственно. Этому способствует рост потребления традиционных секторов (удовлетворение растущего населения и урбанизации), возрастающее потребление в новых секторах экономики (ВИЭ, новый транспорт), а также сложность замещения альтернативной продукцией (кроме свинца).

Угольная промышленность

До 2030 года основными угледобывающими регионами останутся Центральный и Северный Казахстан. Так, на долю Центрального региона к 2030 году будет приходиться 32,5 % республиканской добычи, Северного региона - 63,1 %, Восточного и Южного регионов - 4,4 %.

В 2025-2030 годы предполагается освоение Торгайского угольного бассейна.

К 2030 году с целью перехода на "зеленую экономику" предполагается внедрение новых технологий и инноваций, таких как подземная газификация углей, использование минеральной части при деструкции угля и вскрышных пород, а также окисленных и забалансовых углей, обогащение углей и освоение производства угольных брикетов. Подземная газификация углей будет являться высокопроизводительным и наиболее экологически чистым процессом получения экологически чистой энергии.

Развитие угольной промышленности до 2050 года должно быть направлено на производство синтетического газообразного и жидкого топлива, полученного химической переработкой угля, продуктов, получаемых в результате конверсии углей, которые будут являться исходным сырьем для производства экологически безопасных ультрачистых бензина, авиационного, ракетного и дизельного топлива, водорода и ценных химических веществ (восков, церезина), а также нафты, смазочных масел, парафинов, фенолов и другой углехимической продукции - сырья для основного органического синтеза. Экологическая нагрузка при использовании этих синтетических топлив значительно ниже, чем в случае применения рядового угля.

Основными направлениями утилизации топливосодержащих отходов в долгосрочной перспективе предполагаются: производство различных строительных материалов, получение соединений, выплавка чугуна, получение карбидокремниевых и других огнеупорных материалов, производство серной кислоты и удобрений, энергетическое использование, т.е. непосредственно для сжигания (газификации) или получения кондиционного угля методом обогащения.

Нефтегазохимическая промышленность и нефте-, газопереработка

В мировой практике по мере углубления химической переработки первичных полупродуктов и получения из них синтетических мономеров, полимеров и других химических продуктов происходит стремительный рост их цены, примерно в 3-5 раза. В этой связи нефтегазохимия будет одним из приоритетов дальнейшего развития нефтегазовой отрасли в мире.

Наблюдаемый рост населения и повышение доходов на душу населения в развивающихся странах приведут к более быстрому росту потребления товаров в них по сравнению с развитыми странами. По оценке McKinsey к 2025 году средний класс увеличится почти в два раза до 4,2 млрд. человек с 2,4 млрд. человек по сравнению с 2010 годом. Поэтому фокус мирового импорта базовых продуктов нефтегазохимической отрасли смещается в сторону развивающихся стран.

В долгосрочной перспективе наибольшим спросом на мировом рынке среди нефтегазохимической продукции будут пользоваться полиэтилен и полипропилен, это 60 % от общего потребления всех полимеров. Драйвером роста мирового спроса будут выступать азиатские страны, такие как КНР, Япония и др.

Данные тенденции на мировом рынке, включая процессы урбанизации и индустриализации КНР, окажут положительное влияние на развитие сектора нефтегазохимии Казахстана с точки зрения экспорта. Кроме того, без нефтегазохимии невозможно развитие альтернативной энергетики (солнечные панели, лопасти ветрогенераторов, биохимия), новых материалов (композиты).

К 2025 году предусматривается полное обеспечение казахстанского рынка горюче-смазочными материалами в соответствии с новыми стандартами экологичности. При этом нефтепереработка будет связана с применением новейших технологий и инновационных технологических решений для максимально возможного выхода светлых нефтепродуктов и соответствия качества моторных топлив стандарту Евро-5. Территориально развитие отрасли нефтепереработки будет расположено в Атырауской, Мангистауской, Южно-Казахстанской и Павлодарской областях, газопереработки - в Актюбинской области.

Развитие нефтегазохимической отрасли как до 2020-2030 годов, так и на перспективу - до 2050 года будет связано с использованием конкурентных преимуществ в углеводородном секторе, в частности, это:

1) обеспеченность сырьем на долгосрочной основе благодаря наличию крупных нефтегазовых месторождений;

2) минимальные издержки доступа к сырью;

3) наличие развитого пояса предприятий малого и среднего бизнеса вокруг крупных добывающих предприятий;

4) создание инвестиционно привлекательных условий (налоговые, таможенные преференции, строительство инфраструктуры).

Потребителями нефтегазохимических продуктов являются практически все отрасли промышленности: строительство, машиностроение, энергетика, сельское хозяйство, медицина, электроника, космонавтика, а также торговля и многие другие отрасли. По причине таких тесных связей со смежными отраслями нефтегазохимическая отрасль имеет высокий мультипликативный эффект.

В отрасли будут реализованы как проекты по строительству крупнотоннажных производств базовой нефтегазохимической продукции, так и проекты малого и среднего бизнеса по последующей переработке базовой продукции в инновационную продукцию с высокой добавленной стоимостью.

Территориально нефтегазохимия, в основном, будет развиваться в западном регионе, так как:

1) порядка 90 % от общих извлекаемых запасов нефти и газоконденсата сосредоточено в Атырауской, Мангистауской, Западно-Казахстанской и Актюбинской областях;

2) он близко расположен к морскому и речному путям (Каспийское море);

3) в нем сконцентрировано большое количество компаний с иностранным участием.

Таким образом, к 2050 году развитие отечественной нефтегазохимии будет являться одним из движущих факторов по переориентации нефтегазового сектора от сырьевой направленности к выпуску продукции с высокой добавленной стоимостью.

Химическая промышленность

В результате запуска новых предприятий к 2020 году в Казахстане будет достигнуто полное обеспечение внутреннего рынка удобрениями и гербицидами, развито производство основных химикатов для промышленности (щелочи, кислоты, соли и другое).

За счет наращивания поставок минеральных удобрений в КНР, ИРИ с использованием возможностей морских перевозок через порт Актау, триполифосфата и желтого фосфора с восстановлением утраченной ниши по этим товарам в странах Европы увеличится объем производства химической продукции.

Кроме того, предусматривается освоение производства композитных материалов широкого спектра применения: полимерные, металлические композитные материалы на основе сплавов Al, Mg, Cu, Ti, Ni, Сг, композитные материалы на основе углерода или керамики.

В ближайшей перспективе предлагается диверсификация фосфорного производства на промышленных объектах за счет применения новых технологий по производству гексометофосфата натрия, которые позволят повысить энергоэффективность до 3-х раз. С целью углубления переработки фосфорного сырья предусматривается организация выпуска синтетических моющих средств (город Шымкент).

Центрами отраслевой специализации будут города Тараз, Шымкент, Кызылорда, Актобе.

Машиностроение

Основными целями развития машиностроительного комплекса Казахстана на перспективу до 2030 года являются расширение внутреннего производства и переход на выпуск конкурентоспособной продукции производственно-технического и другого назначения для максимально возможного обеспечения экономики страны необходимыми машинами, оборудованием и запасными частями, гарантийным и послегарантийным сервисным обслуживанием, снижение доли импорта, повышение возможностей для экспорта.

Для успешной деятельности машиностроительных производств необходимо предусматривать не менее 60 % локализованных компонентов в собираемых изделиях.

На глобальном уровне, согласно прогнозу, к 2020 году продажи автомобилей вырастут на 23 %, по сравнению с текущим уровнем. При этом основным драйвером роста потребления станут развивающиеся страны.

В процессе производства предполагается постепенный переход от крупных вертикально интегрированных заводов к компактным сборочным производственным площадкам, расположенным непосредственно в регионе сбыта.

В долгосрочной перспективе ожидаются смещение спроса на автомобили на альтернативном топливе (электричество, водород), переход от частного пользования к совместному пользованию автомобилем (car sharing, операционный лизинг).

Мировые тренды будут способствовать развитию автомобильной промышленности Казахстана, которая потянет за собой развитие таких смежных отраслей, как металлургия, производство резиновых изделий, производство стекла, текстильная промышленность, производство электрического оборудования и приборов, научно-исследовательских и опытно-конструкторских работ (далее - НИОКР). В данном аспекте ключевым условием является партнерство со странами и транснациональными корпорациями (далее - ТНК), которые имеют сильную научную базу и технологии. В случае поддержки отечественной автомобильной промышленности методами, не противоречащими международным обязательствам Республики Казахстан, появляется возможность увеличения конкурентоспособности данной промышленности.

Также, согласно данным The Business Research Company производство таких основных продуктов сектора, как электромоторы, осветительное оборудование, системы кондиционирования будут генерировать спрос на такое сырье, как медь, алюминий и сталь.

В этой связи необходимо проводить широкомасштабную модернизацию и обновление производственной базы машиностроительных предприятий, реструктуризацию нерентабельных и бездействующих предприятий, создание в республике развитой инфраструктуры машиностроительного производства для создания и внедрения инноваций и выпуска наукоемкой продукции.

Новые предприятия машиностроения в соответствии с профилем будут размещены:

1) сельскохозяйственное и лесохозяйственное машиностроение - в северных и восточных регионах;

2) нефтегазовое машиностроение (производство нефтегазовой запорной арматуры, емкостей, запасных частей и комплектующих) - в западном регионе - с ориентацией на спрос нефтегазодобывающих и перерабатывающих предприятий и существующих производственных мощностей в городе Алматы, Северо-Казахстанской и Восточно-Казахстанской областях;

3) горнорудное машиностроение - в центральных и восточных регионах с ориентацией на спрос крупных предприятий горно-металлургического комплекса;

4) электротехническое машиностроение - в южных и центральных регионах с ориентацией на имеющуюся производственную базу;

5) транспортное машиностроение (производство легковых, грузовых, специальных и специализированных автомобилей, прицепов и полуприцепов) - в северных, центральных и восточных регионах с ориентацией на наличие квалифицированных трудовых ресурсов, производство комплектующих и запасных частей смежных отраслей;

6) оборонное машиностроение будет базироваться на существующих мощностях предприятий машиностроения через механизм государственного заказа.

Центры отраслевой специализации: города Астана, Алматы, Костанай, Семей, Уральск, Усть-Каменогорск, Петропавловск, Кокшетау.

Производство строительных материалов

Развитие отрасли производства строительных материалов будет осуществляться за счет крупных резервных месторождений (основного сырья): кирпичного сырья, строительного камня, песчано-гравийной смеси и стекольного кварцсодержащего сырья.

Применение новых и усовершенствованных строительных материалов с улучшенными техническими характеристиками повысит рентабельность и качество строительства, что, в свою очередь, обеспечит снижение затрат на энергообеспечение при эксплуатации.

Необходимо создание условий для производства в Казахстане строительных материалов с высокой добавленной стоимостью с учетом требований индустриального строительства.

В целом, государственная политика в развитии производства строительных материалов должна быть направлена на реализацию приоритетных направлений по производству листового стекла, натурального природного камня, создание новых и модернизацию существующих производств цемента, сухих строительных смесей и других проектов, имеющих потенциал и экономическую целесообразность в своем развитии, на базе местного сырья.

К 2030 году Казахстан должен расширить свою нишу на мировом рынке космических услуг и довести до логического завершения ряд начатых проектов: сборочно-испытательной комплекс космических аппаратов в городе Астане, космическую систему дистанционного зондирования, национальную систему космического мониторинга и наземной инфраструктуры, систему высокоточной спутниковой навигации.

Учитывая энергоемкость промышленного производства, необходимо предусмотреть возможность перехода к 2050 году в стране на альтернативные и возобновляемые виды энергии, на которые приходилось бы не менее половины всего совокупного энергопотребления.

Агропромышленный комплекс

На мировых рынках прогнозируемый рост объемов производства продуктов питания связан с увеличением мирового населения. Основной рост населения планеты придется на развивающиеся страны.

По данным Продовольственной и сельскохозяйственной организации при Организации Объединенных Наций (далее - ООН) к 2030 году около половины производимой пищевой продукции придется на азиатский регион. Данный тренд будет только усиливаться и к 2050 году две трети производимой продукции будет приходиться на Азию.

Вместе с тем, потепление климата к 2030 году предполагается на уровне 2 градусов по Цельсию, что повлечет 10 % снижения посевных площадей.

Вследствие этого предполагается увеличение производительности в аграрном секторе за счет внедрения практики качественного управления земельными ресурсами, внедрения "умных систем" управления водными ресурсами, улучшения инструментов управления рисками в сфере сельского хозяйства.

По прогнозам Продовольственной и сельскохозяйственной организации ООН к 2050 году необходимость в продуктах питания удвоится, а рост доходов населения повлияет на изменение рациона.

Мировые тенденции позитивно повлияют на развитие конкурентоспособного агрохимического производства в Казахстане. Внутренний рынок Казахстана также имеет высокий потенциал развития, потребление минеральных удобрений при повышении уровня внесения удобрений до среднемирового вырастет в 3 раза.

Стратегическим направлением Казахстана до 2050 года является обеспечение перевода на инновационные рельсы агропромышленного комплекса, в результате чего Казахстан должен стать одним из крупных региональных экспортеров экологически чистой мясной, молочной и другой продукции земледелия за счет обеспечения прямого доступа фермеров к рынкам сбыта без посредников, достижения эффективного использования земель, постепенного сокращения малорентабельных и водоемких культур с заменой их на овощные, масличные и кормовые культуры, развития аграрной науки, создания экспериментальных аграрно-инновационных кластеров.

Реализация планируемых мер будет способствовать росту доли продукции сельского хозяйства в ВВП страны в 5 раз к 2050 году.

Прогнозные параметры производства сельского хозяйства показывают, что до 2050 года республика будет располагать экономическим потенциалом развития отрасли по полному собственному обеспечению потребностей населения страны и регионов во всех основных продуктах питания, кроме рыбной продукции и продукции переработки фруктов и винограда, а также поставки на экспорт продукции переработки зерна, мяса, молока, овощей.

На производстве молока и мяса крупного рогатого скота и птицы будут специализироваться Северо-Казахстанская, Акмолинская, Восточно-Казахстанская, Алматинская, Актюбинская области, свиней - Костанайская и Северо-Казахстанская области.

Атырауская, Актюбинская, Алматинская, Восточно-Казахстанская, Карагандинская и Мангистауская области, расположенные в полупустынной и пустынной зонах, будут развивать овцеводство, табунное коневодство и верблюдоводство при помощи отгонной системы и внедрения обоснованных систем пастбищеоборотов.

В результате рационального размещения поголовья скота и птицы по зонам и областям наибольший объем производства мяса будет сосредоточен в Восточно-Казахстанской, Алматинской, Южно-Казахстанской, Карагандинской, Актюбинской областях; молока - в Восточно-Казахстанской, Алматинской, Южно-Казахстанской, Костанайской, Северо-Казахстанской и Акмолинской областях; яиц - в Алматинской, Костанайской, Акмолинской и Северо-Казахстанской областях; шерсти - в Алматинской, Южно-Казахстанской, Восточно-Казахстанской, Жамбылской и Актюбинской областях; каракуля - в Мангистауской области (приложение 3 к настоящим Основным положениям).

В каждом районе необходимо создать заготовительно-сбытовые кооперативы по закупке и реализации животноводческой продукции, а также крупные комплексы или откормочные площадки по доращиванию и откорму скота, полученного от личных подсобных хозяйств, для доведения мясного контингента до необходимых кондиций качества.

Для развития экспортного потенциала отрасли мясного скотоводства требуется обеспечить увеличение поголовья крупного рогатого скота мясного направления и повышение эффективности ведения мясного скотоводства.

В области растениеводства необходимо обеспечить внедрение водосберегающих технологий к 2030 году на 15 % всех посевных площадей и эффективное потребление агрохимикатов, применение современных технологий нулевой обработки почв в засушливых регионах.

Размещение производства продукции растениеводства по природно-хозяйственным зонам и областям будет сопровождаться соблюдением современных технологий возделывания культур и размещения их в севооборотах: зерновых-паро-зерновых и зерново-пропашных, риса и технических культур - в севооборотах с многолетними травами; картофеля и овощебахчевых культур - в специализированных севооборотах с применением минеральных и органических удобрений по оптимальным нормам.

Рост производства продукции растениеводства, главным образом, будет обеспечен за счет повышения урожайности сельскохозяйственных культур и оптимизации структуры посевных площадей.

Основные объемы зерновых культур в 2030 году будут размещены в Акмолинской, Костанайской, Северо-Казахстанской областях, в том числе пшеницы - в Акмолинской, Костанайской и Северо-Казахстанской областях; овощей, бахчевых - в Южно-Казахстанской, Жамбылской и Алматинской; подсолнечника - в Восточно-Казахстанской, Павлодарской, Алматинской, Костанайской и Северо-Казахстанской областях; хлопка-сырца - в Южно-Казахстанской области, сахарной свеклы - в Алматинской и Жамбылской областях. Производство картофеля, овощей разместится во всех областях Казахстана, в основном, на орошаемых землях.

В целях предотвращения наплыва импортной пищевой продукции необходимо принять меры по продвижению отечественной продукции на внутренний рынок, с другой стороны - меры по усиленной защите внутреннего рынка от поступления импорта.

Для реализации поставленных задач по развитию и размещению предприятий, производящих продукты питания, в Республике Казахстан необходимы:

1) модернизация предприятий, замена морально и физически устаревшего оборудования;

2) строительство новых современных предприятий;

3) создание условий для объединения не менее 500 тысяч домашних хозяйств и малых фермерств в кооперативы;

4) развитие торгово-логистической инфраструктуры, в том числе строительство оптово-распределительных центров;

5) субсидирование затрат перерабатывающих предприятий на закуп сельскохозяйственной продукции для производства продуктов ее глубокой переработки;

6) углубление специализации перерабатывающих предприятий, формирование объединений, включающих на взаимовыгодных условиях производителей сырья, первичную переработку, предприятия по выпуску полуфабрикатов и готовой продукции, что позволит производить конкурентную по цене продукцию;

7) разработка экспортной стратегии;

8) создание и продвижение национальных брендов.

В перспективе к 2020 году ожидаются:

1) увеличение производительности труда в агропромышленном комплексе в 1,2 раза;

2) снижение оросительной нормы в среднем по республике с 9 180 м³/га до 8 500 м³/га;

3) увеличение площади орошаемых земель до 2 млн. га или на 40 %;

4) увеличение экспорта продовольственных товаров на 40 % путем диверсификации производства сельскохозяйственной продукции.

В результате к 2050 году доля продукции сельского хозяйства в ВВП страны увеличится в 5 раз, углубится переработка сельскохозяйственного сырья, повысится эффективность использования земли, увеличится объем инвестиций в аграрные научные исследования, будут освоены новые виды продукции с высокой добавленной стоимостью для выхода на зарубежные рынки.

Перспективное развитие кластеров

Перспективное формирование кластеров будет осуществляться на основе региональной специализации с использованием различных инструментов поддержки: специальные экономические зоны (далее - СЭЗ), гранты, создание лабораторий, конструкторских бюро и другое. К 2050 году в Казахстане сформируются три вида кластеров: национальные, территориальные, инновационные с максимальным вовлечением частного сектора. Таким образом, до 2025 года микробизнес будет увеличивать ежегодно ВВП на 0,8 %, к 2050 году малый и средний бизнес увеличит долю участия в ВВП с 20 % до 50 %, чему будет способствовать активное использование инструментов гарантирования и сервисной поддержки предпринимателей, микрокредитования.

Кластерная политика в перспективе будет сочетать инфраструктурное обеспечение с внедрением новых организационных форм и коммуникаций, переход от индустриальных кластеров, основанных на создании цепочек добавленных стоимостей в традиционных секторах экономики, к инновационным кластерам, основанным на ключевых компетенциях, трансферте знаний и технологий в инновационном предпринимательстве.

Кластерная политика будет направлена на перевод экономики страны на новую технологическую платформу, формирование отраслей с высоким уровнем производительности, добавленной стоимости и степени передела продукции и услуг.

Важным условием формирования кластеров нового поколения станет формирование технопарков 3-го поколения, представляющих собой платформу для генерации идей, становления инновационных предпринимателей, а также местом сборки "креативного" бизнеса.

Правительственные программы целесообразно разрабатывать в формате "программ связок" поставщиков и потребителей, "генераторов" спроса - производственных компаний частного сектора, национальных компаний и поставщиков промежуточной продукции, деталей и комплектующих, НИОКР и технологий для производства конечной продукции. Это будет способствовать формированию спроса на инновации, гарантированию заказов производственными и национальными компаниями, государственными органами и инвесторами.

Научно-исследовательская деятельность должна стать ключевым фактором в развитии кластеров. Это будет достигаться за счет развития высших учебных заведений нового поколения, инженерного образования, поиска и привлечения талантов, скоординированности НИОКР с направлениями кластеров.

Формирование кластеров будет осуществляться, исходя из потребностей развития всех регионов страны, сложившихся с учетом индустриального и социально-экономического потенциала отраслевой и региональной специализации.

В перспективе будет осуществлен поэтапный переход от государственных инициатив к поддержке исключительно частных инициатив.

Ключевыми критериями для оказания финансовой поддержки станут увеличение производительности труда и расширение рынков для реализации обработанной продукции. Поддержку получит любое действующее предприятие ненефтяного сектора, выходящее на экспорт и/или обеспечивающее повышение уровня производительности труда. С 2017 года не менее 60 %, с 2018 года - 80 % всех средств пойдут по новой схеме прямого государственного финансирования.

Инструменты прямого государственного финансирования через национальные управляющие холдинги и институты развития, в основном, будут сконцентрированы на завершении начатых крупных новых отраслеобразующих проектов, запуск которых позволит создать новую базу индустриального роста, а также поддержке предприятий обрабатывающей промышленности по освоению новых рынков для реализации несырьевых товаров.

Ожидается постепенное переориентирование бюджетных затрат на строительство инфраструктуры, сервисную поддержку и стимулирование освоения новых рынков и производительности труда.

Согласно Государственной программе индустриально-инновационного развития будут смещены акценты с защиты отечественных предприятий на внутреннем рынке на их ориентацию на внешние экспортные рынки методами, не противоречащими принятым международным обязательствам Республики Казахстан. Будет проводиться целенаправленная работа по повышению локализации отечественных производств, а также обеспечению равного доступа к закупкам государственного и квазигосударственного сектора, а также недропользователей.

Основные отраслевые направления развития кластеров до 2050 года

Реализация кластерных подходов признана важным инструментом содействия промышленному развитию, конкурентоспособности и эффективности экономики.

Процесс кластеризации будет направлен на развитие взаимодействия субъектов рынка, технологическую модернизацию, рыночные стратегии роста, эффективность работы и ускоренное инновационное развитие с учетом потребностей развития всех регионов страны.

Кластер "Агропромышленный комплекс"

Приоритетные направления: зерноперерабатывающий, плодоовощной, молочный.

Территориальное размещение: Акмолинская, Костанайская и Северо-Казахстанская, Алматинская, Жамбылская и Южно-Казахстанская области.

Создание кластеров будет осуществляться на базе развития производств мясной, молочной, плодоовощной продукции с учетом имеющейся племенной базы, устойчивой кормовой базы, формирования современных средне- и крупнотоварных производств в животноводстве.

Кластер "Металлургия"

Приоритетные направления: добыча, обогащение и металлургическая переработка цинка, свинца, титана, алюминия, ванадиевых и цинковых руд, редких и благородных металлов, производство новых видов сплавов и металлических изделий.

Территориальное размещение: Карагандинская, Павлодарская, Восточно-Казахстанская, Кызылординская, Южно-Казахстанская области.

Кластеры будут представлять собой единые производственно-хозяйственные комплексы, имеющие в своем составе подразделения по добыче, обогащению и металлургической переработке.

Инновационным направлением будет применение синерго-активационного измельчения и обогащения металлосодержащих руд и техногенных минеральных образований.

Кластер "Строительные материалы"

Приоритетные направления: производство бетонных, железобетонных изделий и конструкций, цемента, строительного песка, без клинкерных вяжущих и сухих смесей из металлургических техногенных отходов, керамогранитовой и кафельной плитки, минеральной плиты (стекловолокно), листового стекла, кирпича (жженного, керамического), гранита, песчаника, известняка.

Территориальное размещение: город Астана, Карагандинская, Алматинская, Жамбылская, Южно-Казахстанская, Кызылординская, Мангистауская области.

Кластер "Машиностроение"

Приоритетные направления: производство мостовых и козловых кранов, кабельной продукции и электрооборудования, железнодорожное и сельскохозяйственное машиностроение, производство автотранспортных средств, средств малой авиации, фотоэлектрических модулей, машин и оборудования для горнодобывающей промышленности, кабеля и электрического оборудования, приборостроение, электротехническое оборудование, производство деталей и механизмов, электроника и другое.

Территориальное размещение: Павлодарская, Восточно-Казахстанская области, города Астана и Алматы.

Кластерообразующими предприятиями будут АО "Павлодарский машиностроительный завод", ТОО "Казахстанская вагоностроительная компания", АО "Казэнергокабель", ТОО "Завод "FormatMachCompany", ТОО "Проммашкомплект", АО "Азия авто", АО "Усть-Каменогорский арматурный завод", ТОО "Усть-Каменогорский конденсаторный завод", АО "Кэмонт", АО "Семей инжиниринг", ТОО "Daewoo Bus Kazakhstan", АО "Семипалатинский машиностроительный завод", АО "Локомотив құрастыру зауыты", ТОО "Тұлпар-Тальго", ТОО "Еврокоптер Казахстан инжиниринг", ТОО "Карагандинский литейно-машиностроительный завод", ТОО "Казцентрэлектропровод", ТОО "Құрылысмет", АО "LG Electronics Алматы Казахстан", АО "Алматинский завод тяжелого машиностроения", ТОО "Завод "Электрокабель", АО "Машиностроительный завод им. С.М. Кирова", АО СП "Белкамит", АО "Мунайаспап", ТОО "Алматинский электромеханический завод".

Предусматривается производство инновационной продукции в областях приборостроения, электротехнического оборудования и изделий (промышленного и бытового назначения), изготовления деталей и механизмов, робототехники, электроники.

"Нефтегазовый кластер"

Приоритетные направления: добыча, переработка нефти и газа, нефтегазохимия, нефтегазовое машиностроение, сервисные услуги для нефтегазовой промышленности.

Территориальное размещение: Атырауская, Мангистауская, Западно-Казахстанская и Актюбинская области.

Основу кластера составят: в добыче углеводородного сырья - ТОО "ТенгизШевроил" (город Атырау), ТОО "Карачаганак Петролеум Оперейтинг" (Западно-Казахстанская область), компания "NCOC" (город Атырау), АО "CNPC" (город Актобе); в нефтегазохимии - СЭЗ "Национальный индустриальный нефтехимический технопарк (город Атырау).

В Мангистауской области планируется развитие сервисных услуг, в том числе, для морских проектов.

В Западно-Казахстанской области предполагается развивать нефтегазовое машиностроение.

Наличие крупных нефтегазодобывающих, нефтеперерабатывающих, нефтехимических предприятий, предприятий нефтегазового машиностроения является основой для развития Национального кластера по добыче и переработке нефти и газа, нефтегазохимии, связанного с ними машиностроения и сервисных услуг для нефтегазовой промышленности, в перспективе способствующего диверсификации экономики западного региона, повышению эффективности и конкурентоспособности предприятий нефтегазового сектора за счет использования новых технологий и выпуска новой конкурентоспособной продукции, развития микро-, малого и среднего бизнеса в регионе.

Кластер "Легкая промышленность"

Приоритетные направления: производство хлопчатобумажной пряжи и ткани, возделывание хлопчатника, обработка шерсти, кожи, рассмотрение возможности создания региональных сетей текстильных фабрик в каждой области, ориентированных на местный сбыт, создание условий для развития текстильной и швейной промышленности, ядром которого будет СЭЗ "Оңтүстік".

"Медицинский" кластер

Перспективным центром медицинского кластера станет город Астана. В данный кластер могут войти Национальный научный центр материнства и детства, Республиканский детский реабилитационный центр, Республиканский диагностический центр, научно-исследовательский институт скорой медицинской помощи со станцией скорой помощи, Республиканский научный центр нейрохирургии, научный центр кардиохирургии.

Кластер "Транспортная логистика"

Приоритетные направления: развитие транспортно-логистической инфраструктуры в рамках формирования макрорегионов по принципу хабов, что предполагает развитие транспортно-дистрибуционных узлов, ориентированных на привлечение основных грузовых потоков и развитие качества менеджмента и терминальной инфраструктуры в точках роста в региональном разрезе.

Кластер "Туризм"

В долгосрочной перспективе предполагается создание территориальных туристских кластеров в городах республиканского значения Астаны, Алматы и макрорегионах с характерной географической близостью и наличием туристских ресурсов, привлекающих и удовлетворяющих потребности широкой группы туристов.

Кластер Астана вберет в себя экологический, культурно-познавательный, медицинский, деловой виды туризма.

В кластере Алматы перспективными видами туризма будут считаться: экологический, горнолыжный, приключенческий, культурно-познавательный, лечебно-оздоровительный, развлекательный, а также деловой виды туризма.

Активизации межкультурных и туристских связей в рамках южного кластера Казахстана будет способствовать возрождение международного трансконтинентального проекта вдоль Великого Шелкового пути.

Берега уникального Каспийского моря, расположенного на стыке Европы и Азии, станут олицетворять собой курортную зону на западе Казахстана.

Менее реализованным считается туристский потенциал в северных и восточных областях Казахстана, за исключением Щучинско-Боровской курортной зоны. Природные ландшафты, бальнеологические источники данных регионов способствуют развитию экологического, лечебно-оздоровительного, горнолыжного туризма, сноукайтинга, парапланеризма, рафтинга, любительской охоты и рыбалки.

Активное применение механизма государственно-частного партнерства, регулируемого Законом Республики Казахстан "О государственно-частном партнерстве", окажет положительный эффект на развитие туристско-рекреационной инфраструктуры.

Инновационные кластеры

Приоритетные направления: формирование новых конкурентных преимуществ страны на мировом рынке (кластер знаний, мировой технологический аутсорсинг) на основе создания ранее не существовавших в стране наукоемких производств и секторов экономики (в том числе 3D-принтинг, онлайн-торговля, мобильный банкинг, цифровые сервисы), новых технологических компетенций, обеспечения инновационного прорыва на базе автономной организации образования "Назарбаев Университет" и СЭЗ "Парк инновационных технологий".

На их базе необходимо начать формирование базовой инфраструктуры, научной и инновационной среды для новых секторов промышленности для перехода к "Индустрии 4.0".

Так, в рамках автономного кластерного фонда "Парк инновационных технологий" до 2019 года планируется создание 5 центров развития технологий (компетенций) по направлениям "Умная индустрия" по горно- металлургическому комплексу, "Новые материалы и аддитивные технологии". "Умная среда", "Финансовые технологии", "Новая энергетика и чистые технологии". Важными условиями становления новых индустрий являются поддержка инноваций и быстрое внедрение их в производство.

В 2016 году будет осуществлен запуск первого из 4 модулей Центра развития технологий по горно-металлургическому комплексу по автоматизации и углубленной аналитике с тестированием новейших решений по индустриальному интернету (четвертая промышленная революция - "Индустрия - 4.0"). В течение 2016-2019 годов будут запущены аналогичный Центр по новым материалам и аддитивным технологиям (получение новых композитных материалов из продуктов нефтеперерабатывающей отрасли, а также уникальных деталей с помощью аддитивных технологий), Центр по умным технологиям (5G, "Интернет вещей", "Умная среда"), Центр по финансовым технологиям (Blockhain, egov-Asset management, private placement market, межбанковские переводы), Центр по новой энергетике и чистым технологиям (фокус на системы хранения энергии и гибридные элементы).

Реализация новой кластерной политики позволит создать основу инновационной модели развития и новых конкурентных преимуществ отечественной экономики, повышения конкурентоспособности базовых и новых секторов экономики, малого и среднего предпринимательства, обеспечения устойчивого развития регионов.

Необходимые меры государственной поддержки для устойчивого развития кластеров в республике:

1) поддержка и развитие кооперации и сотрудничества участников кластера в целях повышения интеграции в глобальные цепочки добавленной стоимости и определения путей повышения его конкурентоспособности;

2) развитие человеческих ресурсов кластера с целью повышения доступности для участников кластера набора навыков и специалистов;

3) расширение кластера через увеличение количества участников, в том числе через: создание бизнес-инкубатора для проектов; привлечение иностранных инвесторов; проведение информационно-рекламной компании на международном форуме для привлечения новых участников в кластер;

4) развитие инноваций и технологий с целью развития продуктовых, процессных инноваций и инноваций в области услуг, в том числе: создание специализированных инжиниринговых организаций; создание технологических площадок для разработки новых продуктов (опытных образцов и партий); совершенствование существующих на предприятиях кластера технологий и адаптация лучших мировых технологий к условиям действующих предприятий; обеспечение разработки совместных проектов по НИОКР участников кластера (с вовлечением научно-исследовательских институтов, образовательных учреждений и предприятий); предоставление услуг по патентованию изобретений;

5) улучшение бизнес-климата и инфраструктуры, в том числе на условиях государственно-частного партнерства, с целью совершенствования условий для ведения бизнеса в рамках кластера, достигаемое в том числе через: обеспечение доступа к существующей в регионах энергетической, телекоммуникационной, коммунальной и транспортной инфраструктуре; совместную эксплуатацию создаваемых объектов общего пользования, в том числе энергетической, телекоммуникационной, коммунальной и транспортной инфраструктуры; содействие в повышении качества выпускаемой продукции предприятиями кластера (испытательные базы и (или) лаборатории, в том числе сертификационные), в том числе для обеспечения требований технических регламентов Таможенного союза;

6) другие специфичные конкретные мероприятия для развития кластера в целом.

Реализация государственных мер по развитию кластеров будет осуществляться согласно планам работ по развитию территориальных кластеров и Стратегии развития Национального кластера.

Перспективные центры индустриально-инновационного развития и экономические зоны

Перспективными центрами индустриально-экономического развития Казахстана, в первую очередь, станут города первого уровня - города Астана, Алматы, Шымкент, Актобе (центры агломераций), города второго уровня (областные центры, крупные города областного значения, города Семей и Туркестан), в которых будут сконцентрированы капитал, ресурсы и передовые технологии, и города третьего уровня (моно- и малые города) со специализацией в области приоритетного развития регионов (приложение 4 к настоящим Основным положениям).

Города первого уровня станут центрами инновационного развития с преобладанием наукоемких производств, центрами национального и регионального взаимодействия, которые должны выступить в роли "локомотивов" для всех остальных регионов страны. Для них необходимо в перспективе разработать стратегии развития каждой агломерации до 2050 года с учетом экономических факторов роста, указанием приоритетных направлений развития и мер по формированию современной инфраструктуры.

Города второго уровня станут катализаторами формирования конкурентоспособных региональных индустриально-инновационных кластеров, обеспечивающих выход регионов на национальный и внешние рынки.

Город Астана будет крупным инновационным и управленческим центром Казахстана, концентрирующим экономическую активность в прилегающих областях. Важную часть высокого инновационного потенциала составят международный технопарк IT-стартапов, который будет создан на инфраструктурной базе одного из объектов ЭКСПО, научно-исследовательские институты, научно-производственные объединения и другие организации, имеющие научно-технологические и прикладные наработки.

Основой экономического потенциала города Алматы должны стать предприятия, использующие инновационные технологии, сети технопарков и наличие высокого научного потенциала. Основными сферами должны стать: ядерная наука, биомедицинская наука и технологии; исследования в области изучения природных ресурсов, сельскохозяйственная наука и технологии, охрана окружающей среды и традиционные отрасли: производство пищевых продуктов и промышленность строительных материалов.

Перспективное развитие города Актобе будет связано с формированием и дальнейшим развитием Актюбинской агломерации, которая будет связана со специализацией области: цветная, черная металлургия, нефтегазопереработка, производство химикатов для промышленности, строительных материалов, продуктов питания.

Развитие города Шымкента непосредственно связано с развитием Шымкентской агломерации. Принципиальное значение для развития города Шымкента имеет укрепление связей с хабом Алматы (направление Алматы - Тараз - Шымкент), с помощью которых сельскохозяйственная продукция южного макрорегиона получает доступ к рынку крупнейшей городской агломерации страны.

Формирование территорий опережающего развития будет связано с развитием инженерно-транспортной инфраструктуры.

В перспективе в точках роста (городах второго и третьего уровней) с потенциалом индустриально-инновационного развития предусматривается развитие приоритетных отраслей промышленности:

1) машиностроения - в городах Кокшетау, Степногорск, Костанай, Лисаковск, Петропавловск, Талдыкорган, Кентау и Темиртау;

2) производства строительных материалов - в городах Кокшетау, Степногорск, Рудный, Аркалык, Талдыкорган, Кызылорда, Кентау, Кульсары, Аксай, Сарань, Темиртау;

3) химической промышленности - в городах Каратау, Жанатас, Тараз, Серебрянск, Степногорск, Шахтинск;

4) легкой промышленности - в городах Костанай, Туркестан;

5) металлургии - в городах Костанай, Усть-Каменогорск, Рудный, Лисаковск, Аркалык, Текели, Кызылорда, Хромтау, Экибастуз, Аксу, Балхаш, Жезказган, Каражал, Сатпаев, Темиртау, Риддер;

6) добычи нефти - в городах Кульсары, Аксай, Жанаозен;

7) атомной энергетики - в городе Курчатове.

В Казахстане существуют следующие виды экономических зон: СЭЗ и индустриальные зоны. При этом перспективное формирование экономических зон будет связано, в первую очередь, с территориями - точками роста области с развитой инженерно-транспортной инфраструктурой. Для повышения привлекательности СЭЗ к 2020 году будет завершено строительство базовой инфраструктуры и продолжится работа по повышению эффективности управления СЭЗ.

В настоящий момент в Республике Казахстан созданы 10 специальных экономических зон:

1) СЭЗ "Астана новый город" в городе Астане;

2) СЭЗ "Морпорт Актау" в Мангистауской области;

3) СЭЗ "Парк инновационных технологий" в городе Алматы;

4) СЭЗ "Онтүстік" в Южно-Казахстанской области;

5) СЭЗ "Национальный индустриальный нефтехимический технопарк" в Атырауской области;

6) СЭЗ "Бурабай" в Акмолинской области;

7) СЭЗ "Павлодар" в Павлодарской области;

8) СЭЗ "Сарыарқа" в Карагандинской области;

9) СЭЗ "Хоргос - Восточные ворота" в Алматинской области;

10) СЭЗ "Химический парк Тараз" в Жамбылской области.

Специальный правовой режим благоприятен для ускоренного развития современных высокопроизводительных, конкурентоспособных производств, привлечения инвестиций, новых технологий в отрасли экономики и регионы, а также повышения занятости населения.

СЭЗ призваны стать точками роста для инвесторов, где будет представлена качественная инфраструктура с профессиональным управлением.

Немаловажными являются развитие существующих и создание новых индустриальных зон в Казахстане.

В Акмолинской области планируется создание индустриальной зоны в городе Кокшетау и индустриально-логистического парка "DAMU - Астана".

В Восточно-Казахстанской области основными инвестиционными зонами станут индустриальные площадки возле/внутри городов региона Усть-Каменогорск и Семей: индустриальные зоны "Өндіріс", "Өркен-КШТ", а также индустриальная зона "по ул. Машиностроителей".

Важнейшей инвестиционной зоной Восточно-Казахстанской области может стать город Курчатов в случае строительства в нем атомной электростанции.

Инвестиционными зонами на территории Карагандинской области будут индустриальные зоны по направлению "Металлургия - Металлообработка", технопарки, СЭЗ "Сарыарқа", нацеленные на развитие производств малого и среднего бизнеса и привлечение дополнительных инвестиций.

В Костанайской области наиболее перспективными территориями формирования инвестиционных зон станут областной центр - город Костанай и Житикаринский район.

В настоящее время в области ведется работа по созданию двух индустриальных зон в городах Костанай и Житикара с перспективой развития таких отраслей, как легкая и пищевая промышленность.

В Павлодарской области планируются создание индустриальной зоны в Северном промышленном районе города Павлодара по выпуску химической и нефтехимической и другой продукции с высокой добавленной стоимостью и строительство индустриально-логистического парка "Павлодар".

В Северо-Казахстанской области наиболее перспективной территорией формирования инвестиционных зон будут город Петропавловск и приграничные территории: автомобильные пункты пропуска Жана жол в Жамбылском районе, Каракога в районе Магжана Жумабаева и Кызыл Жар в Кызылжарском районе. Основными мерами развития данных инвестиционных зон должно стать развитие в них промышленных предприятий, транспортно-логистического центра, современных пунктов пропуска транспорта, эффективной торгово-распределительной сети, связывающей данные инвестиционные зоны с областными центрами Костанайской, Павлодарской и Акмолинской областей.

Учитывая административный статус и формирование зоны Астанинской агломерации, в перспективе потоки инвестиций в городе Астана увеличатся. Роль инвестиционных зон будут выполнять индустриальные парки № 1 и № 2 СЭЗ "Астана новый город".

В Алматинской области наиболее перспективной территорией формирования инвестиционных зон станет Алматинская агломерация. Кроме того, инвестиционно привлекательными будут города Талдыкорган, Капшагай и приграничная территория Панфиловского района (на границе с КНР), в частности, Международный центр приграничного сотрудничества "Хоргос" (далее - МЦПС "Хоргос"). Наиболее активное индустриальное развитие в Алматинской области будет сосредоточено на территории индустриальных зон и СЭЗ.

В перспективе в Алматинской области приоритетное развитие получат
5 индустриальных зон (индустриальные зоны: "Арна" в городе Капшагай, "Боролдай" в Илийском районе, "Талдыкорган" в городе Талдыкоргане, "Кайрат" в Талгарском районе, "Казыбек бек" на ст. Казыбек бек в Жамбылском районе), промышленная площадка "Шамолган" в Карасайском районе, индустриально-логистические центры "DAMU-Хоргос", "DAMU - Аксенгер", "DAMU - Кайрат".

Одним из важнейших факторов развития МЦПС "Хоргос" станет транспортно-логистический хаб СЭЗ "Хоргос - Восточные ворота".

Перспективно развитие в Жамбылской области СЭЗ "Химический парк "Тараз" и индустриальных зон "Талас" в Таласском районе, "Сарысу" в Сарысуском районе, "Шу" в Шуйском районе, "Отар" в Кордайском районе. В Жамбылской области целесообразно создание индустриальной зоны с учетом транспортно-логистического потенциала и индустриальной зоны, направленной на развитие легкой промышленности.

В настоящее время в Кызылординской области созданы 6 индустриальных зон: "Өндіріс" в городе Кызылорда, "Серпин" в Жалагашском районе, в Аральском, Казалинском, Шиелинском, Кармакшинском районах и 2 строящиеся в Жанакорганском и Сырдаринском районах.

В настоящий момент в Южно-Казахстанской области введены в эксплуатацию 7 индустриальных зон в городах Шымкенте, Туркестан, Кентау, Сузакском, Казыгуртском, Мактааральском, Тюлькубасском районах. Кроме того, в ближайшее время планируется завершить строительство еще двух индустриальных зон в городе Шымкент ("Тассай") и Ордабасынском районе ("Бадам"). Также имеется возможность создания индустриальных зон и в других районах.

В перспективе основными инвестиционными зонами города Алматы станут СЭЗ "Парк инновационных технологий", направленная на технологическое развитие отраслей экономики, и индустриальная зона в Алатауском районе города Алматы, где предполагается развитие машиностроения, пищевой, строительной, фармацевтической, химической и легкой промышленности.

В Актюбинской области наиболее перспективной территорией для формирования инвестиционных зон и создания индустриально-логистического парка "DAMU-Актобе" будет город Актобе. Приоритетными видами деятельности будут: переработка нефти и газа, нефтегазовое машиностроение, нефтегазовый сервис, горно-металлургический комплекс, химическая промышленность, производство строительных материалов, производство продуктов питания, склады, транспортное обслуживание, электроэнергия.

В Атырауской области роль инвестиционных зон будут выполнять 3 действующие частные индустриальные зоны: Компания SGT Group, ТОО "Жигермунайсервис" и ТОО "Карат групп". Кроме того, планируется создание индустриальной зоны, на территории которой планируется разместить предприятия по производству строительных материалов, металлических решетчатых настилов, нефтегазового оборудования, металлоконструкций и др.

В Западно-Казахстанской области в целях реализации инвестиционных проектов, развития малого и среднего бизнеса и повышения уровня занятости населения планируется создание индустриальной зоны в районе станции Пойма Теректинского района.

На территории Мангистауской области в долгосрочной перспективе необходимо рассмотреть возможность создания Международного центра приграничного сотрудничества "Бейнеу".

Таким образом, развитие существующих и создание новых инвестиционных зон позволят участникам этих зон существенно сократить расходы на инженерную инфраструктуру, налоги, что, в конечном итоге, окажет значительное влияние на развитие отраслей экономики Казахстана.

2. Схемы и проекты развития социальной, рекреационной, инженерной и транспортной инфраструктуры

Основные направления развития социальной инфраструктуры

В Стратегии "Казахстан-2050": новый политический курс состоявшегося государства отмечено, что одним из принципов социальной политики страны является гарантия гражданам Казахстана минимального социального стандарта.

Расчеты потребности объектов социальной сферы выполнены дифференцированным путем на основе анализа существующего положения социальной инфраструктуры, прогнозной численности населения и ее демографической структуры согласно правительственным, стратегическим и программным документам в соответствии со СНиП 3.01-01-2008* "Градостроительство. Планировка и застройка городских и сельских населенных пунктов" (далее - СНиП) и рекомендаций государственных органов.

Инфраструктура образования

По данным Министерства образования и науки Республики Казахстан (далее - МОН) на начало 2015/2016 учебного года в Казахстане функционировали 8834 дошкольные организации, в том числе 4241 детский сад и 4593 мини-центра, охват детей дошкольным образованием возрастной группы 1-6 лет составлял 53,8 %, 3-6 лет - 81,6 %.

Реализация Государственной программы развития образования и науки Республики Казахстан на 2016-2019 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 1 марта 2016 года № 205, (далее - Программа развития образования и науки) и Программы "Нұрлы жол" позволит достигнуть полного охвата детей дошкольным воспитанием и обучением по обновленному содержанию в возрасте от 3-6 лет к 2020 году.

К концу промежуточного срока (2020 год) число мест дошкольных организаций страны планируется довести до 1007,3 тысяч мест, к концу расчетного срока (2030 год) - до 1130,5 тысяч мест, а к концу прогнозного срока проектирования (2050 год) - до 1442,7 тысяч мест, при этом охват составит 100 % на все периоды развития.

По данным МОН на начало 2015/2016 учебного года в стране функционировали 7160 государственных дневных общеобразовательных школ (839 - начальных, 1062 - основные, 5259 - средних школ). Из их числа 2960 являлись малокомплектными, в 73 школах обучение велось в три смены, менее 1% школ - аварийных. Проектная мощность дневных государственных общеобразовательных школ составляла 3084,1 тысяч ученических мест, контингент учащихся 2723,9 тысяч человек.

Обеспечение доступности качественных образовательных услуг будет осуществляться через расширение инфраструктуры школьного образования, что позволит к 2020 году полностью ликвидировать аварийность и трехсменность школ.

К концу промежуточного срока (2020 год) число ученических мест дневных государственных общеобразовательных школ составит - 3859,8 тысяч мест, к концу расчетного (2030 год) срока - 4245,5 тысяч ученических мест, а к концу прогнозного (2050 год) срока проектирования - 5190,7 тысяч, при этом полный переход на 12-летнюю модель обучения будет осуществлен до 2020 года.

Инфраструктура здравоохранения

Основной задачей Государственной программы развития здравоохранения Республики Казахстан "Денсаулык" на 2016-2019 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 15 января 2016 года № 176, (далее - Программа "Денсаулык") является повышение уровня доступности качественной медицинской помощи для всех слоев населения, особенно в сельской местности. Программа "Денсаулык" направлена на улучшение здоровья населения для обеспечения устойчивого социально - демографического развития страны, так же - на усиление профилактической направленности оказания первой медицинской помощи и развитие служб первичной медико-санитарной помощи.

По данным Министерства здравоохранения Республики Казахстан на начало 2016 года в стране функционирует 901 медицинская организация, оказывающая стационарную помощь, с коечным фондом 102,489 тысяч коек и 3149 амбулаторно-поликлинических организаций (далее - АПО) с плановой мощностью 209,845 тысяч посещений в смену. Обеспеченность койками на 10 тысяч человек населения составила 58,0 коек. Обеспеченность АПО на 10 тысяч человек населения - 118,8 посещений в смену.

Коечный фонд организаций, оказывающих стационарную помощь, к концу промежуточного срока проектирования (2020 год) составит 102,5 тысяч коек, к концу расчетного срока (2030 год) - 104,4 тысяч коек, а к концу прогнозного срока (2050 год) проектирования - 128,8 тысяч коек. При этом обеспеченность населения койками на все временные периоды составит 50 коек на 10 тысяч человек.

При плановой мощности АПО на 2020, 2030, 2050 годы - 203 посещений в смену на 10 тысяч человек населения нормативная потребность АПО к концу промежуточного срока (2020 год) составит 380,7 тысяч, к концу расчетного срока (2030 год) - 423,7 тысяч, а к концу прогнозного срока (2050 год) проектирования - 522,9 тысяч посещений в смену.

Социальное обеспечение

По данным Министерства труда и социальной защиты населения Республики Казахстан на начало 2016 года в стране действовали 49 медико-социальных учреждений для престарелых и инвалидов (далее - МСУ) с охватом 7221 человек, 37 МСУ для инвалидов с психоневрологическими заболеваниями (далее - ПМСУ) с охватом 12239 человек, 18 МСУ для детей-инвалидов с психоневрологическими патологиями и 2 МСУ для детей-инвалидов с нарушениями опорно-двигательного аппарата с общим охватом 2344 человек (приложение 17 к настоящим Основным положениям).

Генеральной схемой на расчетный срок проектирования предлагаются строительство малокомплектных домов-интернатов проектной мощностью не более 50 мест и развитие альтернативных форм социального обслуживания в виде отделений дневного пребывания с мощностью от 10 до 50 койко-мест. Эффективность развития именно таких социальных учреждений обосновывается тем, что дома-интернаты большей мощности приводят к скученности лиц в процессе проживания, снижают уровень качества оказываемых услуг и социальной адаптации граждан в социуме, приводят к утрате родственных семейных связей.

Жилищный фонд

Одной из задач Программы развития регионов до 2020 года является создание условий для развития социально-экономического потенциала регионов через рациональную организацию территории страны, стимулирование концентрации населения и капитала в центрах экономического роста.

В соответствии с Программой "Нұрлы жер", утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 31 декабря 2016 года № 922, для решения проблемы дефицита доступного жилья увеличиваются объемы строительства арендного жилья, как наиболее перспективного и доступного инструмента.

По данным Комитета по статистике Министерства национальной экономики жилищный фонд республики на начало 2016 года составлял 340,6 млн. м² общей площади жилья. Городской жилищный фонд насчитывал 63,0 % или 214,6 млн. м² общей площади. В государственной собственности находилось 2,4 % жилищного фонда или 8,2 млн. м². Более 2,2 млн. м² общей площади жилья (0,6 %) находилось в аварийном состоянии, в них проживало 108,7 тысяч человек. Обеспеченность населения жильем на начало 2016 года составила 21,0 м², городского населения 23,5 кв. метров, сельского 17,8 м² общей площади на человека.

Проектом предусмотрено увеличение жилищного фонда к концу промежуточного срока (2020 год) на 19 %, к концу расчетного срока (2030 год) - на 49 %, а к концу прогнозного срока (2050 год) проектирования - на 120 %. Жилищный фонд Казахстана к концу 2020 года составит 406,3 млн. м², к концу 2030 года - 508,6 млн. м², к концу 2050 года - 749,4 млн. м² общей площади жилья. При этом обеспеченность населения жильем составит 23,6 м² к 2020 году, 26,0 м² к 2030 году и 31,2 м² на человека к 2050 году.

Инфраструктура физической культуры и спорта

По данным Комитета по делам спорта и физической культуры Министерства культуры и спорта на начало 2016 года в Республике Казахстан функционировало 34931 спортивное сооружение, из которых 9,3 тысяч объектов физкультурно-спортивного назначения и 25,7 тысяч спортивных сооружений действовали в учреждениях образования.

Площадь спортивных залов общего пользования в стране составляла 41 % от нормативной потребности или 33 кв. м. площади пола на 1000 человек населения.

На промежуточный (2020 год) срок проектирования проектом планируется ввод 113,5 тысяч кв. м. площади пола (20 %) спортивных залов общего пользования, при этом их площадь составит 682,2 тысяч кв. м. площади пола или 52 % от нормативной потребности.

Для достижения 100 % обеспеченности спортивными залами общего пользования к 2030 году необходим дополнительный ввод 803,3 тысяч кв. м. площади пола. К расчетному сроку проектирования число спортивных залов общего пользования составит 1485,5 тысяч кв. м. площади пола. К концу прогнозного срока проектирования (2050 год) количество спортивных залов общего пользования будет насчитывать более 1652,5 тысяч кв. м. площади пола.

Число бассейнов общего пользования в республике составляло 27 % от нормативной потребности.

На промежуточный (2020 год) срок проектирования проектом планируется ввод бассейнов общего пользования в количестве 71,5 тысяч кв. м. зеркала воды. К концу 2020 году число бассейнов общего пользования составит 162,6 тысяч кв. м. зеркала воды или 43 % от нормативной потребности. Для достижения 100 % обеспеченности бассейнами общего пользования к 2030 году необходим дополнительный ввод 265,9 тысяч кв. м. зеркала воды. К расчетному сроку проектирования число бассейнов общего пользования составит 428,5 тысяч кв. м. зеркала воды, а к концу прогнозного срока проектирования (2050 год) количество бассейнов общего пользования будет насчитывать более 535,8 тысяч кв. м. зеркала воды.

Инфраструктура культуры

По данным Комитета по статистике на начало 2016 года в Республике Казахстан функционировали 64 театра на 21069 мест (3 театра оперы и балета, 33 драматических, 4 театров музыкальной комедии, 5 юного зрителя, 17 кукольных театров и др.), 93 кинотеатра с 246 кинозалами на 38988 мест, 3180 учреждений клубного типа на 530941 мест, 4168 библиотек на 118,1 млн. томов хранения, 44 концертных зала на 17736 мест, 4 цирка на 6562 мест, 5 зоопарков, общая площадь которых составляла 99,9 га с 12298 животными и 234 музея на 2397,2 тысяч экспонатов.

Средняя обеспеченность театрами по республике составляла 1,2 места на 1000 человек населения, что составляет 15 % от нормативной обеспеченности согласно СНиП.

Генеральной схемой предусмотрено на промежуточный (2020 год) срок проектирования увеличение количества мест театров Казахстана на 6,2 тысяч мест, что составит к концу 2020 года 27,3 тысяч мест. На расчетный (2030 год) срок проектирования при нормативной потребности 8 мест на 1000 человек необходимо новое строительство театров в количестве 37,9 тысяч мест. При этом число мест театров по республике к концу расчетного (2030 года) срока проектирования составит 65,2 тысяч мест. На прогнозный (2050 год) срок проектом предусмотрено увеличение количества мест театров на 34,5 тысяч мест, при этом к концу прогнозного срока проектирования общее количество мест театров по стране составит 99,7 тысяч мест.

В Казахстане на промежуточный (2020 год) срок проектирования количество кинотеатров увеличится на 91,1 тысяч мест и к концу промежуточного периода количество мест кинотеатров составит 130,0 тысяч единиц. На расчетный (2030 год) срок проектирования при нормативной потребности 35 мест на 1000 человек необходимо новое строительство кинотеатров в количестве 371,3 тысяч мест. При этом число мест кинотеатров по республике к концу расчетного (2030 года) срока проектирования составит 501,4 тысяч мест. На прогнозный (2050 год) срок проектирования количество кинотеатров увеличится на 81,8 тысяч мест и к концу 2050 года составит 583,2 тысяч мест.

К концу 2020 года библиотечный фонд Казахстана будет насчитывать более 162,5 млн. единиц хранения, к концу 2030 года - 172,1 млн., к концу 2050 года - 204,8 млн.

Генеральной схемой в развитие социальной инфраструктуры, включающей 100 % обеспеченность объектами образования, здравоохранения, жилищного фонда, культуры и спорта, предлагается введение социально-гарантированных государством услуг в соответствии с категориями населенных пунктов по демографическим показателям, а не по принадлежности к городским или сельским поселениям.

Основные направления развития рекреационной инфраструктуры

Территория Казахстана, имея выгодное географическое положение, уникальный рекреационный потенциал и туристские ресурсы, имеет большие возможности для развития практически всех видов туризма.

Для увеличения инвестиционной привлекательности туризма необходимо особое внимание обратить на развитие инфраструктуры, разработать меры по увеличению количества гостиниц с категориями. В 2014 году доля гостиниц с категориями 3, 4, 5 звезд в общей структуре объектов размещения в стране критически мала и составила 10 %, 88 % составляют гостиницы без категорий и прочие места размещения.

Приобретение туризмом статуса приоритетной отрасли создаст возможности трансформации туризма в рентабельную отрасль экономики; повысит уровень межкультурных отношений в рамках масштабного проекта культурного наследия страны "Большая страна - большая семья".

Продвижение технологического проекта "Создание масштабного интернет-проекта "Энциклопедия Казахстана" в рамках реализации национального проекта "Менің елім" повысит узнаваемость Казахстана на региональном и мировом уровнях.

В связи с чем, определены наиболее конкурентоспособные виды туризма, способствующие комплексному развитию индустрии туризма в Республике Казахстан (приложение 11 к настоящим Основным положениям).

Экологический туризм

Особо охраняемые природные территории (далее - ООПТ) являются эффективным инструментом развития экологического туризма и сохранения экосистемы.

Для развития экологического туризма необходимо предпринять меры по регулированию, развитию и вовлечению в систему мониторинга всего перечня ООПТ республиканского значения, за исключением территорий государственных природных памятников, заказников, заповедных зон.

Для увеличения потока туристов предлагается рассмотреть вопрос размещения объектов отдыха непосредственно на рекреационных территориях ООПТ, разработать и включить в новые и сформированные маршруты геологические, геоморфологические и гидрогеологические объекты государственного природно-заповедного фонда республиканского и международного значения.

Детско-юношеский туризм

Развитие детско-юношеского туризма является одним из направлений воспитания молодого поколения, бережного отношения к природе и историческому наследию, массового вовлечения детей к доступным видам спорта.

Согласно данным Республиканского государственного казенного предприятия "Республиканский учебно-методический центр дополнительного образования" МОН туристско-краеведческим направлением в 2014 году были охвачены 67120 детей, что составляет 2,6 % от общего количества школьников. Из действующих в Казахстане 833 организаций дополнительного образования различных видов 35 организаций детско-юношеского туризма. Финансирование их в 2014 году составило всего 3,2 % от общего финансирования из местного бюджета организаций дополнительного образования, что является недостаточным для развития системы детско-юношеского туризма.

Для дальнейшего развития детско-юношеского туризма необходимо предусмотреть комплекс мер по его становлению:

1) увеличить сеть организаций детско-юношеского туризма и краеведения во всех городах и районах республики;

2) проработать вопрос возможного включения норм в Налоговый кодекс Республики Казахстан по бесплатному нахождению детей на ООПТ;

3) решить вопрос льготного проезда для организованных групп обучающихся детей до 18 лет в летний период времени, так как основные мероприятия с детьми проходят в этот период;

4) обеспечить реализацию республиканских туристских проектов во всех областях республики: экспедиция "Моя Родина Казахстан" и краеведческая экспедиция "Атамекен";

5) разработать комплексные маршруты по родному краю, походов выходного дня, экологических экскурсий для школьников, студентов;

6) обеспечить активное участие организаций детско-юношеского туризма в различных конкурсах по туризму в Международной общественной организации "Международная Академия детско-юношеского туризма и краеведения" (с центральным офисом в городе Москве Российской Федерации) через филиалы в городах Астаны, Алматы, Уральска.

Культурно-познавательный туризм

Комплексный подход в реализации ключевых задач культурно-познавательного туризма отражен в Концепции культурной политики Республики Казахстан, в рамках реализации которой учтены стратегические эталоны межкультурных коммуникаций Казахстана с учетом продвижения национальной патриотической идеи "Мәңгілік Ел".

Идея возрождения международного трансконтинентального проекта на Великом шелковом пути весьма актуальна для активизации межкультурных коммуникаций. Посещение исторических городов и объектов станет для туристов своеобразным путешествием в прошлое, где они подчеркнут для себя уникальность памятников древности, неутраченные духовные ценности, национальное ремесло, традиции.

Новой для отечественной типологии формой туристского обслуживания являются этноаулы и этно-туристские комплексы. Перспективными территориями размещения этноаулов и туристских комплексов являются:

1) прибрежные территории озера Жалтырколь с одноименным названием населенного пункта в Аршалынском районе Акмолинской области вблизи города Астаны;

2) прибрежные территории озера Имантау с музеем под открытым небом на поселении Ботай в Айыртауском районе Северо-Казахстанской области;

3) прибрежные территории Мойнакского водохранилища с созданием этно-туристского комплекса "Мойнак" в Райымбекском районе Алматинской области;

4) территория Талгарского района с созданием туристского историко-этнографического комплекса "Тальхиз" в Алматинской области.

Лечебно-оздоровительный туризм

Лечебно-оздоровительный туризм представляет собой самое популярное и массовое направление медицинского туризма.

В силу влияния экономических процессов изменилась ценовая политика санаторно-курортных учреждений. Теряется характер социальности в лечебно-оздоровительном направлении туризма, услуги становятся недоступными для широких слоев населения. В 2014 году количество обслуженных человек в санаторно-курортных учреждениях сократилось на 27,8 тысяч человек, в сравнении с 2013 годом и составило 214 тысяч человек.

Перспективы развития новых объектов лечебно-оздоровительного туризма с учетом наличия запасов минеральных вод на следующих территориях:

1) Акмолинская область

в Боровской курортной зоне; вблизи озера Зеренда; на территории поселка Красный Яр Зерендинского района;

2) Актюбинская область

в 10 км северо-восточнее города Актобе; в 25 км восточнее города Актобе;

3) Восточно-Казахстанская область

в 30 км на запад от города Зайсан;

4) Карагандинская область

в 50 км на северо-восток от города Караганды; в 50 км на юг от города Каражала;

5) Костанайская область

северо-западнее поселка Аманкарагайский Аулиекольского района; восточнее поселка Белоглинка Карабалыкского района; в 5 км восточнее города Костанай; в 40 км юго-восточнее города Костанай; на северо-запад от железнодорожной станции Тобол;

6) Мангистауская область

у восточного берега Каспийского моря, вблизи города Форт-Шевченко; на окраине поселка Ералиево Каракиянского района;

7) Северо-Казахстанская область

на юго-западе города Петропавловска; на южном побережье озера Шалкар; юго-западнее поселка Майское Акжарского района.

Создание новых учреждений лечебно-оздоровительной сферы целесообразно рассматривать в долгосрочной перспективе развития территорий.

Спортивно-приключенческий туризм

Развитие спортивного туризма создает предпосылки для вовлечения широких масс населения к активному образу жизни, повышения качества жизни граждан, формирования здоровой нации.

К перспективным объектам горнолыжного туризма, паропланиризма, имеющим потенциал развития и расширения инфраструктурных мощностей, с круглогодичным комплексом обслуживания можно отнести следующие объекты:

1) Акмолинская область

горнолыжная база "ЕliktiPark" в селе Садовое Садового сельского округа Зерендинского района; спортивно-развлекательный комплекс "Нуртау" на 45 км трассы Кокшетау-Щучинск; лыже-роллерная база любительского Союза ветеранов лыжного спорта Республики Казахстан (спорттурбаза) в Зеренде; лыжная база Лавягина в селе Балкашино Сандыктауского района;

2) Алматинская область

горнолыжные курорты "Табаган", "Лесная сказка", горные оздоровительные комплексы "Алматау", "Тау Самал" в ущелье Котыр-Булак выше села Бескайнар (бывший Горный садовод) в Талгарском районе; спортивно-оздоровительный комплекс"Ак Булак" в Солдатском ущелье, за городом Талгар; высокогорный отель "Альпийская роза" в Большом Алматинском ущелье; горнолыжная база "Тау Жетысу" в Ескельдинском районе;

3) Город Алматы

спортивный комплекс "Медеу"; горнолыжный курорт "Шымбулак";

горнолыжный отель "Кумбель" в ущелье Терсбутак, в Карасайском районе; комплекс лыжных трамплинов "Сункар";

4) Восточно-Казахстанская область

горнолыжный курорт "Нуртау" в Глубоковском районе; горнолыжный комплекс "Алтайские Альпы" в урочище Горная Ульбинка; спортивная база "Эдельвейс" в поселке Ульба, в 10 км от города Риддер; горнолыжная база "Stardust camp" в поселке Верхняя Хариузовка в 6 км от города Риддер; горнолыжный комплекс "Орел" в Зыряновском районе;

5) Костанайская область

лыжная база "Арлан - 2050" неподалеку от реки Тобол в городе Костанай.

Перспективными территориями для развития горнолыжного, горного, пешеходного, конного туризма являются следующие территории:

1) Алматинская область

южная сторона Каскеленских гор на территории Карасайского района; плато Ойкарагай в Енбекшиказахском районе; ущелья Солдатсай и Черкесай Алматинской области близ города Текели;

2) Жамбылская область

урочище Каралма в горах Таласского Алатау (Западный Тянь-Шань) Жуалинского района Жамбылской области;

3) Восточно-Казахстанская область

северный склон Проходного хребта вблизи города Риддер;

4) Южно-Казахстанская область

ущелье Каскасу в Толебийском районе в 50 км от города Шымкент;

5) город Алматы

урочище на территории Иле-Алатауского Государственного национального природного парка (далее - ГНПП) между Малым и Большим Алматинскими ущельями.

Водный туризм

Перспективным направлением развития водного туризма является проведение спортивных международных морских регат. Ежегодно в Актау стартует парусная регата по маршруту Актау - Кендерли - Актау. Также следует проработать вопрос об участии команд прикаспийских государств в парусной регате с возможным увеличением географии маршрута парусных гонок до залива Кара-Богаз-Гол на территории Туркменистана, столицы Азейрбаджана Баку и портового города России Махачкалы.

Перспективным является дальнейшее развитие Иле-Балхашской регаты в Алматинской области.

Развитие речных круизов возможно развивать на судоходных водных путях: по реке Есиль от плотины Петропавловского водохранилища до поселка Приишимка Северо-Казахстанской области; по реке Иртыш от границы с КНР по реке Черный Иртыш - озеро Зайсан - Бухтарминское водохранилище - Усть-Каменогорское - Шульбинское водохранилище.

С целью активного вовлечения молодого поколения к здоровому образу жизни предлагается на озере Балхаш и Капшагайском водохранилище развить следующие водные виды спорта: виндсерфинг, парусный спорт, серфинг, водные лыжи, катание на каноэ и байдарках, дайвинг. На Капшагайском водохранилище данные мероприятия можно проводить на базе действующего республиканского яхтенного клуба.

Имеются перспективы развития пляжного туризма на территории прибрежной полосы Тупкараганского района, вдоль трассы Актау - Форт-Шевченко и на развивающемся курорте "Кендерли".

Повышению конкурентоспособности национального туристского продукта на международном уровне будет способствовать формирование туристских кластеров на территориях:

Коргалжино - Астана - Акколь - Боровое - Зеренда;

Талдыкорган - Алматы - Тараз - Шымкент - Туркестан - Кызылорда - Байконур.

В целях обеспечения устойчивого развития индустрии туризма в Казахстане необходимо выработать единую государственную политику в туристской сфере с акцентами на развитии наиболее конкурентоспособных видов туризма. Для становления туристской индустрии и повышения ее конкурентоспособности необходимо осуществить ряд первоначальных мер:

рассмотреть возможность разработки программы по реализации Концепции развития туристской отрасли;

восстановить статус приоритетности туристской отрасли.

Только при регулярном и системном подходе по управлению отраслью и заинтересованности государства в интенсивном развитии туризма появиться возможность интегрироваться на международный рынок.

Основные направления развития инженерной инфраструктуры

В рамках проекта рассмотрены вопросы водообеспечения, газификации, энергоснабжения и обеспечения системами телекоммуникации и связи населенных пунктов инфраструктуры страны (приложения 8-10 к настоящим Основным положениям).

Водообеспечение

Казахстан относится к числу стран, не обеспеченных в достаточных объемах ресурсами поверхностных вод. Общие потенциальные ресурсы поверхностных вод республики составляют 100,9 км³. В пределах республики формируется 56,2 % поверхностного стока, остальной объем поступает из сопредельных стран. Значительная часть водных ресурсов (61 % от общего количества) сосредоточена в Ертисском и Балхаш-Алакольском водохозяйственных бассейнах Казахстана.

Суммарная величина прогнозных ресурсов подземных вод в целом по Республике Казахстан составляет 64,28 км³/год. Общие эксплуатационные запасы подземных вод равны 15,56 км³/год. Основные ресурсы пресных подземных вод (54 %) сосредоточены в южном регионе. Дефицит ресурсов пресных подземных вод отмечается в Атырауской, Северо-Казахстанской, Мангистауской, Костанайской и Западно-Казахстанской областях.

На начало 2014 года охват централизованным водоснабжением в республике по городам составил 85 %, по сельским населенным пунктам - 47,7 %.

В 2013 году общая протяженность водопроводных сетей в республике составила 60,9 тысяч км, в том числе водоводов - 21,6 тысяч км, уличных водопроводных сетей - 29,4 тысяч км; внутриквартальных и внутридворовых - 9,4 тысяч км, из них нуждаются в замене 14,8 км или 24 %. Наибольший износ водопроводных сетей наблюдается в Павлодарской (40,5 %), Восточно-Казахстанской (40 %) и Северо-Казахстанской (39,5 %) областях. Протяженность канализационных сетей по республике составляет 15 тысяч км, их них 5,4 тысяч км или 35,8 % нуждается в ремонте.

Всего построено 1852,2 км сетей, реконструировано 2074,7 км сетей водоснабжения и водоотведения.

Объем сброшенных в водные объекты загрязненных сточных вод, не прошедших очистку, в 2013 году составил 174 млн. м³ или 2,9 % от общего объема стоков.

Согласно данным Комитета по защите прав потребителей Министерства национальной экономики Республики Казахстан доля населения, обеспеченного качественной питьевой водой, в 2013 году составила 88,9 % (2012 год - 87,7 %).

Согласно Концепции по переходу Республики Казахстан к "зеленой экономике", утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 30 мая 2013 года № 577, (далее - Концепция по переходу Республики Казахстан к "зеленой экономике") в результате быстро растущей потребности в воде, сокращения устойчивых запасов воды к 2030 году ожидается дефицит воды в размере 14 млрд. м³, к 2050 году - 20 млрд. м³ (70 % от потребности в водных ресурсах).

Водохозяйственными расчетами установлено, что полное обеспечение к 2030 году требований на воду отраслей экономики, водопользователей и для поддержания экологического равновесия будет достигнуто при условии соблюдения сопредельными государствами (КНР, Российская Федерация, Узбекистан и Кыргызстан) договорных обязательств по передаче транзитного стока, повсеместного внедрения водосберегающих технологий, а также рационального использования водных ресурсов во всех отраслях экономики Казахстана.

Для водообеспечения регионов и обводнения сельскохозяйственных территорий на промежуточный (2020 год) и расчетный (2030 год) сроки проектирования предлагаются:

1) в области сельского хозяйства:

проведение реконструкции орошаемых земель с внедрением механизированных поливов и микроорошения для достижения следующих показателей к 2020 году:

снижение расхода поливной воды на 1 га орошаемой площади на 20 % к уровню 2015 года (снижение с 9180 м³ в 2015 году до 7348 м³);

уменьшение полива напуском с 80 % до 5 % к 2030 году;

улучшение водообеспеченности пастбищных территорий Казахстана за счет строительства искусственных водоисточников (в том числе с применением возобновляемых энергоисточников);

2) в области промышленности и коммунального хозяйства:

внедрение промышленными предприятиями передовых водосберегающих технологий;

повторное и оборотное использование очищенных вод: повторное с 0,69 км³ в 2015 году до 0,77 км³; оборотное с 7,3 км³ в 2015 году до 7,62 км³;

снижение водопотребления путем очистки сточных вод с применением современных систем очистки и отвода очищенных сточных вод в естественные водоемы для полива и нужд технического водоснабжения;

обеспечение доступа населения к централизованному водоснабжению к 2020 году в городах - 97 %, в сельских населенных пунктах - 62 %, а к 2030 году - 100 %, а также обеспечение устойчивого водоснабжения объектов коммунального хозяйства;

3) в области межгосударственных водных отношений:

принять в качестве основы межгосударственных отношений с сопредельными странами Конвенцию о праве несудоходных видов использования международных водотоков, где констатируется необходимость защиты и сохранения экосистем и морской среды международных водотоков.

В основу принятия решения о вододелении по трансграничным рекам должен быть положен фундаментальный принцип равноправного использования разными странами общих водных ресурсов и взаимной ответственности за их охрану. Принцип должен быть взят за основу любых межгосударственных соглашений по вододелению. Так в рамках Соглашения от 18 февраля 1992 года между Республикой Казахстан, Республикой Кыргызстан, Республикой Узбекистан, Республикой Таджикистан и Республикой Туркменистан о сотрудничестве в сфере совместного управления использованием и охраной водных ресурсов межгосударственных источников на долю Казахстана по реке Сырдария закреплено в среднем 12,0 км³ воды в год, а в маловодные годы - 10,0 км³ .

С территории КНР по реке Иле к нам должно поступать не менее 12 км³/год, а по реке Кара Ертис - 9,8 км³/год. К прогнозному (2050 год) сроку проектирования необходимо решение задач в области регулирования речного стока, территориального перераспределения и увеличения располагаемых водных ресурсов путем:

1) совершенствования технологий потребления воды в различных отраслях экономики;

2) более широкого использования подземных вод для питьевых нужд, орошения и обводнения, в промышленности и других отраслях, а также использования возвратных, сточных и опресненных вод;

3) более глубокого регулирования речного стока;

4) внутрибассейнового, межбассейнового перераспределения стока за счет локального профицита водных ресурсов (например рек Иртыш, Кигач в Урал-Каспийском бассейне);

5) в регионах, испытывающих дефицит водных ресурсов, необходимо осуществление реконструкции гидроузлов и строительство новых водохранилищ для увеличения водоотдачи и создания дополнительных регулирующих емкостей.

Энергообеспечение

Установленная и располагаемая мощность электростанций единой энергетической системы Республики Казахстан по состоянию на 1 января 2016 года составила 21307 МВт и 16983 МВт соответственно.

С целью усиления энергетической безопасности и связи северной зоны с южными регионами в рамках Программы "Нұрлы жол" начата реализация проекта "Транзит Север-Юг" через Восток, который предусматривает сооружение линий электропередачи 500 кВ с использованием новых передовых технологий.

Развитие экономики и реализация мер по энергоэффективности приведут к росту энергопотребления на 1,7 % в год к 2020 году до 101,2 млрд. кВт.ч, на 2,3 % в год к 2030 году до 136 млрд. кВтч. и на 1,2 % в год к 2050 году до 172 млрд. кВтч.

Для обеспечения достаточной потребности в электроэнергии к 2050 году предлагаются:

1) сокращение потребления электроэнергии за счет принятия мер по повышению энергоэффективности. Казахстан может снизить спрос на энергию в основных энергопотребляющих секторах дополнительно на 10 % к 2030 году и на 15 % к 2050 году, что приведет к снижению энергоемкости ВВП на 35 % к 2030 году и на 50 % к 2050 году по сравнению с уровнем 2010 года;

2) вовлечение в энергобаланс ВИЭ (ветровых и солнечных станций, малых гидроэлектростанций и энергоисточников, использующих биомассу).

В общем объеме производства электроэнергии Концепцией по переходу Республики Казахстан к "зеленой экономике" предполагается производство 10 % электроэнергии на ВИЭ и альтернативных источниках энергии к 2030 году и 50 % - к 2050 году, включая ветряные, солнечные, гидро- и атомные станции.

Газификация

Для Республики Казахстан все более перспективным энергоносителем становится природный газ, разведанные и оценочные запасы которого составляют порядка 3,9 трлн. м³, с учетом открытых новых месторождений на Каспийском шельфе достигают 6 - 8 трлн. м³.

Завершение строительства магистральных газопроводов "Бейнеу - Бозой - Шымкент", "Сарыбулак - Майкапшагай", "Казахстан - Китай", "Алматы - Талдыкорган" и перспективного магистрального газопровода "Запад - Север - Центр" позволит реализовать мероприятия по газификации территорий, расположенных вдоль указанных газопроводов.

Прогнозные показатели потребления газа по областям на 2020-2030 годы приведены ниже в таблице 2.

Таблица 2 - Прогнозные показатели потребления газа по областям на 2020-2030 годы

№ п/п	Наименование	Потребление - всего, млн. м3
		2020	2025	2030
1	2	3	4	5
1	Акмолинская область	137	162	169
2	Актюбинская область	2 086	2 187	2 217
3	Алматинская область	542	802	962
4	Атырауская область	2 260	2 498	2 535
5	Восточно-Казахстанская область	15	20	20
6	г. Алматы	1 210	1 269	1 335
7	г. Астана	601	721	792
8	Жамбылская область	2 696	2 794	2 894
9	Западно-Казахстанская область	1 121	1 159	1 165
10	Костанайская область	987	1 006	1 025
11	Кызылординская область	695	763	838
12	Мангистауская область	2 634	2 766	2 590
13	Южно-Казахстанская область	1 304	1 444	1 544
14	Республика Казахстан	16 287	17 589	18 085

Примечание: Возможна корректировка данных объемов при актуализации Генеральной схемы газификации.

Одной из задач Генеральной схемы является достижение максимально экономически оправданного уровня газификации страны.

Реализация мероприятий по газификации позволит довести уровень охвата газификации населения страны до 56 % к 2030 году. К 2050 году предусматривается максимальная газификация природным и сжиженным газом территории, включая северные регионы.

Телекоммуникации и связь

Информационно-коммуникационные технологии (далее - ИКТ) полноценно присутствуют во всех сферах жизни общества и населения.

Реализация основных направлений развития ИКТ до 2020 года позволит довести:

1) долю пользователей Интернет до 78 %;

2) уровень проникновения домашних сетей широкополосного доступа в Интернет 73 %;

3) долю пользователей Интернет в селе до 72 %.

В дальнейшем повсеместное внедрение ИКТ предусматривает решение задачи по совершенствованию государственного управления, созданию открытого и "мобильного правительства", развитию доступности информационно-коммуникационной инфраструктуры.

Основные направления развития транспортной инфраструктуры

Важными задачами транспортно-коммуникационной инфраструктуры являются обеспечение доступности и качества транспортных услуг, создание "инфраструктурных центров" в удаленных регионах и регионах с недостаточной плотностью населения, а также решение вопроса обеспечения села необходимым транспортным сообщением.

Формирование единого экономического рынка возможно путем интеграции макрорегионов страны на основе выстраивания эффективной инфраструктуры на хабовом принципе для обеспечения долгосрочного экономического роста Казахстана, а также реализации антикризисных мер по поддержке отдельных секторов экономики в условиях ухудшения конъюнктуры на внешних рынках.

Проектные решения развития транспортной инфраструктуры выполнены в соответствии с Программой "Нұрлы жол" (приложения 5-7 к настоящим Основным положениям).

Предложения по развитию инфраструктуры железнодорожного транспорта

В рамках развития инфраструктуры железнодорожного транспорта проектом предлагается строительство участков железных дорог в целях формирования новых кратчайших маршрутов транспортировки грузов по территории Казахстана, а также повышения конкурентоспособности транспортных коридоров и транспортного комплекса в целом, в системе евроазиатских путей сообщения.

В результате оптимизации сложившейся конфигурации железнодорожной сети Республики Казахстан ожидается мультипликативный эффект от сокращения расстояния и времени на перевозку грузов по новым маршрутам на 500-1200 километров, что положительно скажется на транзитных перевозках.

В этой связи к 2020 году предлагается строительство вторых путей на участке "Алматы 1 - Шу".

К 2030 году предлагаются:

1) строительство обводной железнодорожной линии в обход узла Алматы сообщением "Жетыген - Казбек Бек";

2) строительство железнодорожной линии сообщением "Кызылорда -Жезказган";

3) строительство железнодорожного северного обхода города Астаны;

4) строительство железнодорожной линии "Уральск - Атырау";

5) строительство железнодорожной линии "Мангышлак - Баутино";

6) электрификация железнодорожного участка "Актогай - Мойынты".

К 2050 году предлагается рассмотреть возможность:

1) строительства вторых путей и электрификации железнодорожной линии "Хоргос - Жетыген - Алматы";

2) электрификации железнодорожных участков "Актогай - Достык" и "Алматы - Актогай";

3) строительства железнодорожных линий сообщением "Актобе - Шынгырлау" и "Сарыагаш - Жетысай".

В рамках развития инфраструктуры железнодорожного транспорта предлагается проведение следующих мероприятий:

1) реконструкция железнодорожных вокзалов на территории Республики Казахстан;

2) модернизация (реконструкция) верхнего строения пути;

3) покупка и ремонт подвижного состава (пассажирских и грузовых вагонов) и локомотивов.

Предложения по развитию инфраструктуры автомобильного транспорта

Протяженность автомобильных дорог Республики Казахстан составляет 128,3 тысяч км, из которых более 96,4 тысяч км автодороги общего пользования, в том числе 23,9 тысяч км республиканского значения и 72,7 тысяч км областного и районного значения.

К промежуточному сроку проектирования (2020 год) предлагаются:

1) реконструкция и проектно-изыскательские работы коридоров "Центр - Юг" по направлению "Астана - Караганды - Балхаш - Алматы" на участках "Астана - Темиртау - Караганда" и "Курты - Бурылбайтал", "Центр - Восток" по направлению "Астана - Павлодар - Семей - Калбатау - Усть-Каменогорск" на участке "Астана - Павлодар - Калбатау - Усть-Каменогорск" и "Центр - Запад" по направлению "Астана - Аркалык - Торгай - Иргиз - Шалкар - Кандыагаш" с примыканием к дороге "Актобе - Атырау - Астрахань" на участке "Кандыагаш - Макат";

2) реализация проектов строительства объездных дорог крупных городов, в том числе Алматы (БАКАД), Шымкента, расположенных на транзитных направлениях;

3) реконструкция международного транзитного коридора "Западная Европа - Западный Китай";

4) реконструкция и проектно-изыскательские работы на автомобильных дорогах республиканского значения: "Бейнеу - Актау", "Узынагаш - Отар", "Жетыбай - Жанаозен - Фетисово - граница Республики Туркменистана (на Туркменбаши)" на участке "Жетыбай - Жанаозен", "Граница Российской Федерации (на Омск) - Майкапшагай (выход на КНР), через города Павлодар, Семипалатинск на участке "Калбатау - Майкапшагай", "Астана - Петропавловск" транзитного коридора "Боровое - Кокшетау - Петропавловск - граница Российской Федерации", "Таскескен - Бахты (граница КНР)", "Юго-Западный обход города Астаны", "Усть-Каменогорск - Зыряновск - Большенарымское - Катон-Карагай - Рахмановские ключи", "Уральск - Каменка - граница Российской Федерации (на Озинки)", "Бейнеу - Акжигит - граница Республики Узбекистан (на Нукус)", "Щучинск - Зеренда", "Ушарал - Достык", "Алматы - Усть-Каменогорск с обходом города Сарканд", "Граница Российской Федерации (на Орск) - Актобе - Атырау - граница Российской Федерации (на Астрахань)" на участках "Актобе - Кандыагаш", "Атырау - граница Российской Федерации (на Астрахань)", "Карабутак - Комсомольское - Денисовка - Рудный - Костанай", "Мерке - Бурылбайтал".

В целях повышения доли участия пользователей автомобильных дорог республиканского значения в финансировании и содержании предлагается введение системы платности на автомобильных дорогах республиканского значения, общая протяженность которых к 2020 году составит - 6986 км. Введение платы на автомобильных дорогах I и II технической категории ("Астана - Щучинск", "Западная Европа - Западный Китай", "Астана - Темиртау", "Алматы - Капшагай") будет осуществляться для всех видов автотранспорта, а по III технической категории - для грузового автотранспорта.

В рамках развития пассажирского транспорта предлагается строительство 8-и автовокзалов (в том числе: 2-х автовокзалов в городе Астане и 3-х автовокзалов в городе Алматы), 32 автостанций (из них: 3 автостанций в городе Алматы), а также 124 пунктов обслуживания пассажиров и 968 стоянок такси.

К 2030 году предлагается проведение реконструкции и проектно-изыскательских работ на автомобильных дорогах республиканского значения:

реконструкция и проектно-изыскательские работы коридоров:

"Центр - Юг" по направлению "Астана - Караганды - Балхаш - Алматы" на участке "Караганда - Балхаш - Бурылбайтал" и "Центр - Запад" по направлению "Астана - Аркалык - Торгай - Иргиз - Шалкар - Кандыагаш" на участке "Астана - Аркалык - Торгай - Ыргыз - Шалкар - Кандыагаш";

реконструкция и проектно-изыскательские работы на автомобильных дорогах республиканского значения:

"Кызылорда - Павлодар - Успенка - граница Российской Федерации", "Астана - Костанай - Челябинск", "Жезказган - Петропавловск", "граница Российской Федерации (на Астрахань) - Атырау - граница Туркменистана" на участке "Жанаозен - граница Туркменистана", "Атбасар - Кокшетау","Уральск - Атырау", "Кокшетау - граница Российской Федерации (на Омск)", "Актобе - граница Российской Федерации (на Орск)", "Караганда - Аягоз - Тарбагатай - Бугаз", "Чапаево - Жалпактал - Казталовка - граница Российской Федерации", "Усть-Каменогорск - Семипалатинск", "Павлодар - граница Российской Федерации (на Омск)" и "Узынагаш - Карасай батыр".

К прогнозному (2050 год) сроку проектирования предлагается проведение реконструкции и проектно-изыскательских работ на автомобильных дорогах республиканского значения:

"Семипалатинск - граница Российской Федерации (на Барнаул)", "Жизак - Гагарин - Жетысай - Кировский - Кызыласкер - Сарыагаш - Абай - Жибек жолы", "Мамлютка - Костанай", "Подстепное - Федоровка - Бурлин - граница Российской Федерации (на Оренбург)", "Кокшетау - Рузаевка", "Сарыозек - Коктал", "Калкаман - Баянуал - Умуткер - Ульяновский", "Кентау - Туркестан - Арыстанбаб - Шаульдер - Тортколь", "Казталовка - Жанибек - граница Российской Федерации", "граница Российской Федерации (на Челябинск) - граница Российской Федерации (на Омск), через город Петропавловск", "Шалкар - Бейнеу" и "Уральск - Актобе".

Предложения по развитию инфраструктуры воздушного транспорта

В республике действуют 18 аэропортов республиканского и областного значения. На сегодня из 17 аэропортов, допущенных к обслуживанию международных рейсов, 15 категорированы по стандартам Международной организации гражданской авиации (International Civil Aviation Organization).

В Республике Казахстан 88 воздушных трасс с общей протяженностью 80718 км. Общее количество воздушных коридоров на границе с сопредельными государствами - 71.

Для развития инфраструктуры воздушного транспорта к промежуточному (2020 год) сроку проектирования предлагается реконструкция аэровокзального комплекса аэропорта города Алматы, взлетно-посадочной полосы аэродрома аэропорта города Астаны.

По развитию сети аэродромов местных воздушных линий к 2020 году предлагаются строительство и реконструкция существующей инфраструктуры аэродромов местных воздушных линий в населенных пунктах, не имеющих прямых связей с областными центрами (отсутствие железных и автомобильных дорог), а также удаленных от них на значительные расстояния: Алматинской (1), Жамбылской (1), Южно-Казахстанской (1), Кызылординской (1), Павлодарской (1), Северо-Казахстанской (1), Костанайской (2), Западно-Казахстанской (3), Актюбинской (1), Атырауской (2) и Мангистауской (1) областях.

К расчетному (2030 год) сроку проектирования предлагается реконструкция аэровокзальных комплексов аэропортов городов Кызылорда, Шымкент, Атырау, взлетно-посадочных аэродромов и аэровокзальных комплексов аэропортов в городах Семей, Костанай, Усть-Каменогорск.

По развитию сети местных воздушных линий к расчетному сроку проектирования (2030 год) предлагаются строительство и реконструкция существующей инфраструктуры аэродромов местных воздушных линий: Алматинской (4), Жамбылской (1), Восточно-Казахстанской (2), Карагандинской (1), Северо-Казахстанской (3), Костанайской (2), Актюбинской (1) и Атырауской (1) областях.

К расчетному сроку проектирования (2050 году) предлагается рассмотреть возможность строительства Международного аэропорта вблизи города Алматы.

Предложения по развитию инфраструктуры водного транспорта

Общая протяженность эксплуатируемых участков внутренних водных путей составляет 4150,9 км, из которых на 4040,5 км осуществляется судоходство.

Также в Мангистауской области функционируют морские порты Актау и Баутино.

К промежуточному (2020 году) сроку проектирования предлагаются:

1) строительство паромного комплекса в порту Курык;

2) строительство судостроительно-судоремонтного завода в порту Курык;

3) строительство защитного судоходного гидротехнического сооружения Шульбинского шлюза.

К расчетному (2030 год) сроку проектирования проектом предлагаются:

1) развитие инфраструктуры морских портов Актау, Баутино и Курык;

2) реконструкция Усть-Каменогорского, Бухтарминского и Шульбинского шлюзов;

3) строительство 5 причальных сооружений с грузонакопительными складскими площадями в Алматинской, Восточно-Казахстанской и Павлодарской областях.

Предложения по развитию инфраструктуры трубопроводного транспорта

Трубопроводный транспорт в Казахстане представлен магистральными нефтепроводами протяженностью 8301 км и газопроводами 18088 км.

Перспективное развитие инфраструктуры трубопроводного транспорта на промежуточный (2020 год) срок проектирования:

1) создание системы транснационального нефтепровода "Казахстан - Китай" с включением в нее нефтепроводов: "Кенкияк - Атырау" с выполнением реверса, "Кенкияк - Кумколь", "Кумколь - Атасу" и "Атасу - Алашанькоу";

2) завершение строительства магистральных газопроводов "Бейнеу - Бозой - Шымкент" и третьей нитки магистрального газопровода "Казахстан - Китай".

Развитие трубопроводного транспорта до 2030 года связано с развитием сети внутренних магистральных газопроводов.

В этой связи к расчетному (2030 год) сроку проектирования предлагается:

1) рассмотреть возможность строительства магистрального нефтепровода "Ескене - Курык" при реализации второй фазы освоения месторождения Кашаган;

2) строительство магистрального газопровода Сарыарка (Кызылорда - Астана).

Проектные предложения по развитию инфраструктуры объектов транспортной логистики

Опыт развития транспортно-логистических систем в развитых странах показывает, что эксплуатация транспортно-логистических центров позволяет сократить транспортные расходы на 7-20 %, уменьшить расходы на погрузо-разгрузочные работы, хранение материальных ресурсов и готовой продукции на 15-30 %, снизить общие транспортно-логистические издержки на 12-35 %.

Приоритетом дальнейшего развития транспортно-коммуникационного комплекса, планирования новых маршрутов должно стать формирование (укрепление) коммуникационных коридоров и узловых транспортно-логистических систем.

В целях формирования внутренней терминальной сети в центрах консолидации и дистрибуции транзитных грузопотоков, а также продвижения казахстанских товаров на международные рынки к промежуточному (2020 году) сроку проектирования предлагается реализация проектов строительства ТЛЦ в городах Актау, Актобе, Атырау, Костанай, Орал, Усть-Каменогорск и Шымкент.

К расчетному (2030 году) сроку проектирования предлагается строительство:

1) крупного узлового ТЛЦ на базе железнодорожной станции "Жетыген" в Алматинской области;

2) ТЛЦ "Тараз" в Жамбылской области;

3) ТЛЦ в городе Кызылорда.

3. Схемы и проекты развития территорий и объектов особого градостроительного регулирования республиканского и межрегионального значения

В соответствии со статьей 6 Закона Республики Казахстан "Об архитектурной, градостроительной и строительной деятельности в Республике Казахстан" к объектам архитектурной, градостроительной и строительной деятельности особого регулирования и градостроительной регламентации относятся территориальные объекты особого регулирования и градостроительной регламентации, населенные пункты особого регулирования и градостроительной регламентации и отдельные объекты недвижимости, требующие особого регулирования и градостроительной регламентации (приложение 15 к настоящим Основным положениям).

В рамках комплексной разработки Генеральной схемы по территориальным объектам особого регулирования и градостроительной регламентации в зонах экологического бедствия предлагается:

на территории бассейна Аральского моря осуществлять поддержку природоохранных мероприятий в рамках принятых ранее программ и проектов, рассчитанных на реализацию мероприятий до 2020 года, обеспечить безопасную эксплуатацию водных объектов и сооружений; проводить контроль за нормами экологических и санитарных попусков воды в Арало-Сырдаринском бассейне, проведением фитомелиоративных работ по предотвращению деградации и восстановлению земель в бассейне Аральского моря, а также за снижением минерализации воды;

в зоне бывшего Семипалатинского ядерного испытательного полигона (далее - СИЯП) назрела необходимость комплексного решения ряда проблем бывшего полигона - рекультивации пострадавшей территории, реализации комплексной программы по использованию земель бывшего полигона в хозяйственных, научно-исследовательских и историко-культурных целях, для чего предлагаются:

1) организация передачи бывших испытательных площадок СИЯП, требующих обеспечения контроля доступа, на баланс Национального ядерного центра Республики Казахстан;

2) осуществление реабилитационных мероприятий на землях бывшего полигона с предварительным разделением территории СИЯП на три зоны:

доступную для исключения из регулирующего контроля;

требующую проведения комплекса восстановительных мероприятий для исключения из контроля или проведения периодического контроля;

находящуюся под строгим регулирующим контролем;

3) создание на территории бывшего полигона единого административного района Восточно-Казахстанской области (Курчатовский район), что позволит более эффективно и оперативно решать комплекс проблем реабилитации территории;

4) придание статуса ООПТ комплексу объектов полигона (20 % территории), в том числе участков, не подлежащих рекультивации;

5) утверждение Программы по комплексному решению проблем Семипалатинской зоны экологического бедствия до 2020 года в соответствии с разработанным планом поэтапного обследования СИЯП до 2021 года, целью которого является кардинальное решение проблем бывшего Семипалатинского испытательного полигона, приуроченное к 30-летию Независимости Республики Казахстан;

6) осуществление на землях бывшего полигона реабилитационных мероприятий;

7) проведение мониторинговых исследований с целью минимизации (предотвращения) дальнейшего радиоактивного загрязнения реки Шаган и возможного загрязнения реки Иртыш;

8) осуществление мер по ограничению физического доступа населения и домашних животных на территорию зоны строгого контроля.

Все проекты по улучшению экологической и санитарно-эпидемиологической обстановки на территории зон экологического бедствия должны иметь приоритетный характер по отношению к другим территориям.

Градостроительное освоение пригородных зон больших и крупных городов необходимо осуществлять только в соответствии с утвержденным генеральным планом населенного пункта и на территориях, обеспеченных инженерными коммуникациями.

Необходимо строго соблюдать принципы градостроительного регулирования на территориях Астанинской, Алматинской, Шымкентской и Актюбинской агломераций для достижения максимально устойчивого пространственного развития и экономического эффекта.

По населенным пунктам особого регулирования и градостроительной регламентации Генеральной схемой предлагается:

1) в столице и городе республиканского значения Алматы ввести особые правила и нормы, направленные на недопущение чрезмерной концентрации населения, резкого ухудшения экологической ситуации, обострения транспортных проблем;

2) градостроительное регулирование в курортных городах и поселках решать на уровне разработки (корректировки) генеральных планов и проектов детальных планировок и на основании определения демографической и ресурсной емкости населенного пункта и источника курортной специализации, проведения сертификации и классификации санаторно-курортных объектов населенного пункта, состояния их инженерно-транспортной инфраструктуры;

3) устанавливать охранные зоны, зоны регулирования застройки и зоны охраняемого природного ландшафта в пределах населенных пунктов, их части или прилегающих территориях, имеющих историческую, культурную ценность, либо охраняемые ландшафтные объекты, а также поселения в заповедниках и национальных парках;

4) ввести жесткие регламенты и ограничения для градостроительной и иной деятельности, с выявлением зон особого градостроительного регулирования, в населенных пунктах, расположенных в районах с особыми (экстремальными) природно-климатическими, геотехническими или гидрогеологическими условиями, а также в зонах экологических и техногенных бедствий либо подверженных воздействию иных неблагоприятных явлений и процессов;

5) обеспечить комплексной проектной документацией по защите населения населенные пункты, подверженные опасным (вредным) воздействиям в результате чрезвычайных ситуаций природного характера, а также прогнозируемых чрезвычайных ситуаций техногенного характера;

6) разрабатывать комплекс мероприятий, обеспечивающих предотвращение затопления и подтопления территорий населенных пунктов, в зависимости от требований их функционального использования и охраны природной среды или устранение отрицательных воздействий затопления и подтопления при проектировании инженерной защиты территории от затопления и подтопления;

7) ограничить значительный рост численности населения и размещение в них новых производств в зонах, подверженных опасным природным и техногенным катаклизмам;

8) на территориях населенных пунктов организовать разработку проектов установления водоохранных зон с выносом границ в натуру и установкой водоохранных знаков.

4. Классификация территорий по видам экономической специализации и преимущественного использования

В перспективе до 2050 года предусматривается следующая классификация регионов по видам экономической специализации:

1) южный регион (Жамбылская, Южно-Казахстанская, Кызылординская, Алматинская области и город Алматы) - агропромышленный комплекс (трудоинтенсивные подотрасли), пищевая промышленность; в Кызылординской области - нефтедобыча и химическая промышленность; в городе Алматы - деловые, финансовые и образовательные услуги, машиностроение, фармацевтика и пищевая промышленность; в Южно-Казахстанской области - нефтепереработка; в Жамбылской области - химическая промышленность;

2) центральный регион (Костанайская, Акмолинская, Северо-Казахстанская, Восточно-Казахстанская, Карагандинская, Павлодарская области и город Астана) - металлургия, агропромышленный комплекс, угольная промышленность, электроэнергетика; в городе Астана - административные, деловые, финансовые и образовательные услуги; в Павлодарской области - нефтепереработка;

3) западный регион (Атырауская, Мангистауская, Западно-Казахстанская, Актюбинская области) - нефтегазодобыча, нефтепереработка, нефтегазохимия, нефтегазовое машиностроение и сервисные услуги; в Актюбинской области - также добыча руд цветных металлов, сельское хозяйство.

В зависимости от специализации можно классифицировать регионы республики на следующие пять групп:

1) регионы нефтегазовой специализации (Актюбинская, Атырауская, Западно-Казахстанская, Кызылординская и Мангистауская области);

2) аграрные регионы зерновой специализации (Акмолинская и Северо-Казахстанская области);

3) полифункциональные регионы индустриально-аграрной (Восточно-Казахстанская, Карагандинская и Павлодарская области) или аграрно-индустриальной (Костанайская область) специализации;

4) густонаселенные аграрные регионы (Алматинская, Жамбылская и Южно-Казахстанская области);

5) крупные города и связанные с ними агломерации (Астана, Алматы, Шымкент, Актобе), имеющие относительно модернизированную экономику и развитый сектор услуг.

Основные направления развития регионов

При определении основных направлений экономического развития регионов до 2050 года были учтены тенденции объемов промышленности и мощностей производства, предусмотренных программой 1 и 2 пятилетки Государственной программы форсированного индустриально-инновационного развития.

1. Акмолинская область. Приоритетные отрасли экономики: производство продуктов питания, строительных материалов, металлургия, железнодорожное и сельскохозяйственное машиностроение. Усилится текущая специализация области в отраслях агропромышленного комплекса. В регионе перспективно развитие химической промышленности, добычи и переработки урана, производства коллективных концентратов. К 2050 году предусматривается строительство новых производств в области агропромышленного комплекса и по переработке сельскохозяйственной продукции. Особое внимание будет уделено глубокой переработке зерна, развитию мясо-молочного животноводства и туристской деятельности.

2. Актюбинская область. Приоритетные отрасли экономики: цветная, черная металлургия, нефтегазопереработка, производство химикатов для промышленности, строительных материалов, продуктов питания. Структура промышленности области к 2050 году будет диверсифицирована: снизится темп роста горнодобывающей промышленности по отношению к темпу роста обрабатывающей промышленности. С введением в эксплуатацию международного транзитного коридора "Западная Европа - Западный Китай" возрастет роль области как транспортно-логистического центра. Перспективно развитие в регионе машиностроения. В перспективе будут развиваться производство зерна, животноводство мясо-молочного направления.

3. Алматинская область. Приоритетные отрасли экономики: производство продуктов питания, электрооборудования, основных фармацевтических продуктов, строительных материалов, одежды, мебели. Структура промышленности Алматинской области к 2050 году не претерпит серьезных изменений. В дальнейшем область будет позиционироваться как один из крупнейших производителей продуктов питания, для чего необходимо сохранение земель сельскохозяйственного назначения с восстановлением ирригационных систем. В сельском хозяйстве в перспективе будут развиваться животноводство мясо-молочного направления, а также отрасли интенсивного развития производства. С введением в эксплуатацию международного транзитного коридора "Западная Европа - Западный Китай" усилится роль области как транспортно-логистического центра.

4. Атырауская область. Приоритетные отрасли экономики региона: нефтегазохимия, производство химикатов для промышленности, производство машин и оборудования для нефтеперерабатывающей и нефтедобывающей промышленности, производство строительных материалов, производство продуктов питания. Интенсивное развитие получат производство высококачественных нефтепродуктов, нефтехимическое производство с широким спектром выпускаемой продукции. До 2050 года перспективно развитие также металлургической и легкой промышленностей, мясного и мясо-молочного животноводства, мясо-сального овцеводства.

5. Восточно-Казахстанская область. Приоритетные отрасли экономики: цветная металлургия, машиностроение, энергетика, пищевая промышленность и производство строительных материалов. Наряду с развитием промышленности основным приоритетом развития экономики Восточно-Казахстанской области до 2050 года является развитие агропромышленного комплекса. Ведущими отраслями агропромышленного комплекса будут являться масло-жировая, мясная, молочная, мукомольная, хлебопекарная, рыбная отрасли. Перспективно развитие отрасли деревообработки. Одними из важнейших отраслей специализации останутся производство компонентов для атомной энергетики и научно-практические исследования в атомной сфере.

6. Жамбылская область. Приоритетные отрасли промышленности до 2050 года: производство химикатов для промышленности, агрохимия, черная металлургия, производство строительных материалов, продуктов питания, кожаной и относящейся к ней продукции. Доля производства и распределения электроэнергии, газа и воды увеличится. В перспективе область в связи с диверсификацией и расширением производства желтого фосфора, фосфорной кислоты, триполифосфата натрия, аммофоса и его сырьевой базы станет крупным центром химической промышленности. В сельском хозяйстве в перспективе будут развиваться производство плодоовощной продукции, сахарной свеклы, животноводство мясо-молочного направления.

7. Западно-Казахстанская область. Приоритетные отрасли промышленности: производство машин и оборудования, строительных материалов, продуктов питания. Структура промышленности области до 2050 года не претерпит серьезных изменений, увеличится доля горнодобывающей и обрабатывающей промышленности. В области перспективно развитие производства нефтепродуктов, металлургии. В сельском хозяйстве в перспективе будут развиваться производство зерна, животноводство мясо-молочного направления.

8. Карагандинская область. В перспективе Карагандинская область, по-прежнему, будет являться одной из самых крупных промышленных областей Республики Казахстан. Приоритетными отраслями промышленности до 2050 года будут: черная, цветная металлургия, производство химикатов для промышленности, производство машин и оборудования для горнодобывающей промышленности, электрооборудования, строительных материалов, продуктов питания. В перспективе предусматривается развитие производства углехимической продукции, фармацевтической отрасли, металлообработки.

9. Костанайская область. Передовыми отраслями развития региона останутся горнодобывающая промышленность и обрабатывающая промышленность (в частности, машиностроение и пищевая промышленность). До 2050 года приоритетными отраслями промышленности будут: черная металлургия, производство продуктов питания, автотранспортных средств, сельскохозяйственной техники. Перспективно развитие промышленности строительных материалов, производства продуктов питания (в частности, растительных масел, детского питания, кормовых добавок, клейковины, глюкозно-фруктозного сиропа, пахты). Область останется крупным производителем зерна и животноводческой продукции.

10. Кызылординская область. Приоритетные отрасли промышленности: производство строительных материалов, химическая промышленность, производство продуктов питания. Структура промышленности Кызылординской области к 2050 году не претерпит серьезных изменений, сохранятся темпы роста горнодобывающей и обрабатывающей промышленностей. В перспективе область будет позиционироваться как производитель продуктов питания, риса, строительных материалов. В сельском хозяйстве в перспективе будут развиваться производство бахчевых культур, животноводство мясного направления.

11. Мангистауская область. Приоритетные отрасли промышленности до 2050 года: нефтепереработка, нефтехимия, агрохимия, газопереработка, производство машин и оборудования для нефтеперерабатывающей и нефтедобывающей промышленности, производство продуктов питания. Основным направлением развития экономики Мангистауской области в перспективе будет развитие промышленности, транспортно-логистической инфраструктуры. Нефтегазодобывающая отрасль сохранит свое значение, продолжатся работы по освоению шельфа Каспийского моря. С расширением морского порта Актау область станет одним из крупнейших транспортно-логистических центров Казахстана.

12. Павлодарская область. Приоритетные отрасли на перспективу: черная, цветная металлургия, нефтепереработка, производство железнодорожной техники, химикатов для промышленности, продуктов питания, агрохимия. В области имеется достаточный потенциал для развития предприятий фармацевтической и нефтехимической промышленностей. Структура промышленности области к 2050 году не претерпит серьезных изменений, увеличатся темпы роста объемов промышленного производства. Область в перспективе останется крупнейшим производителем электроэнергии, поставщиком угля. В сельском хозяйстве в перспективе будут развиваться производство зерна, животноводство мясо-молочного направления.

13. Северо-Казахстанская область. Основными приоритетными направлениями развития Северо-Казахстанской области в перспективе до 2050 года, по-прежнему, будет сельское хозяйство - производство пшеницы и других зерновых культур и мясо-молочной продукции. В промышленности дальнейшее развитие получат агропромышленный комплекс и машиностроение, на долю которых приходится половина всей промышленной продукции. Перспективно развитие химической промышленности, промышленности строительных материалов.

14. Южно-Казахстанская область. Структура промышленности Южно-Казахстанской области к 2050 году не претерпит серьезных изменений, увеличатся темпы роста горнодобывающей и обрабатывающей отраслей. Приоритетные отрасли на перспективу: производство продуктов питания, нефтепереработка, легкая промышленность, производство основных фармацевтических продуктов, строительных материалов, черная металлургия, электрооборудование, агрохимия. В сельском хозяйстве в перспективе будут развиваться производство зерна, животноводство мясо-молочного направления, а также отрасли интенсивного развития производства, такие как выращивание хлопчатника, бахчевых культур и другое.

15. Город Астана. В перспективе до 2050 года экономика города Астаны будет развиваться высокими темпами. Обуславливающими факторами роста станут формирование центра высоких технологий и инноваций научно-образовательного кластера на базе автономной организации образования "Назарбаев Университет", создание международного медицинского кластера на базе Медицинского холдинга, Международного финансового центра "Астана", СЭЗ "Астана - Новый город". Приоритетное развитие получат производство продуктов питания, космическая деятельность, машиностроение (производство железнодорожной техники, электрооборудования), стройиндустрия и деревообрабатывающая промышленность, транспортно-телекоммуникационная инфраструктура.

16. Город Алматы. В перспективе до 2050 года экономика города Алматы будет развиваться высокими темпами. Приоритетное значение будут иметь развитие производства продуктов питания, электрооборудования, машин и оборудования для нефтеперерабатывающей и нефтедобывающей промышленности, машин и оборудования для горнодобывающей промышленности, производство строительных материалов, основных фармацевтических продуктов, мебели, малого бизнеса в производственной сфере, инфраструктуре, сфере услуг и туристской отрасли. Расширится позиция города Алматы как международного оператора в сфере транспортно-логистических и финансовых услуг, международной торговли, туризма, малого и среднего бизнеса, высоких технологий, образования и медицины.

Экономическая специализация города Алматы, которая имеет наиболее высокие коэффициенты рыночной специализации, как оптово-розничная торговля, транспорт и связь, операции с недвижимым имуществом, сохранит свои позиции в перспективе.

5. Схемы зонирования с определением приоритетов и ограничений на ее использование при осуществлении градостроительной деятельности

Функциональное и градостроительное зонирование территории

Основными целями функционального зонирования территории являются обеспечение оптимального режима использования отдельных частей планируемой территории, соблюдение государственных нормативов и научных рекомендаций в части взаимного размещения различных видов хозяйственной деятельности, сохранение и восстановление ценных природных ресурсов.

Функциональное зонирование территории представляет инструмент регулирования территориального развития, где определяются состав функциональных зон, их границы, регламенты использования территории. Функциональное назначение территории понимается как преимущественный вид деятельности, для которого предназначена территория.

Территория страны разделена на 4 основные функциональные зоны (приложение 16 к настоящим Основным положениям):

1) зоны интенсивного хозяйственного и градостроительного освоения и максимально допустимого искусственного преобразования природной среды;

2) зоны экстенсивного освоения окружающей природной среды;

3) зоны ограниченного хозяйственного освоения и максимально сохраняемой природной среды;

4) зоны с особыми регламентами хозяйственной деятельности.

Главными критериями для отнесения той или иной конкретной территории к определенной функциональной зоне являются анализ современного использования территории и перспективная планировочная структура территории Казахстана. В составе каждой из вышеперечисленных зон выделяются подзоны.

1. Зоны интенсивного хозяйственного и градостроительного освоения и максимально допустимого искусственного преобразования природной среды

К зонам интенсивного хозяйственного освоения и урбанизации отнесены преимущественно урбанизированные зоны территорий следующих агломераций и городов:

1) Западная: Уральск, Аксай;

2) Атырауская: Атырау, Макат, Махамбет, Кульсары;

3) Актауская: Актауская агломерация, Форт-Шевченко, Жанаозен, Шетпе, Бейнеу;

4) Петропавловская: Петропавловск, Мамлютка, Бишкуль, Смирново;

5) Столичная: Астанинская агломерация, Караганда, Кокшетау;

6) Актюбинская: Актюбинская агломерация, Хромтау, Кандагаш, Алга;

7) Тобольская: Костанай, Лисаковск, Рудный, Жетикара;

8) Павлодар-Экибастузская: Павлодар, Экибастуз, Аксу;

9) Восточная: Усть-Каменогорск, Семей, Риддер, Зыряновск;

10) Жетысуская: Алматинская агломерация, Узунагаш, Капшагай, Талгар, Есик, Шелек;

11) Южная: Шымкентская агломерация, Туркестан, Тараз, Жетысай.

Основными принципами совершенствования процесса развития территории интенсивного хозяйственного и градостроительного освоения являются разработка мер градостроительного регулирования и развитие крупных городов за счет развития городов-спутников. В городах Астане, Алматы, Шымкент рекомендуются прекращение нового промышленного строительства, вынос части существующих производств за пределы городской черты, а также проведение мероприятий по оздоровлению окружающей среды.

Подзоны повышенной градостроительной ценности концентрируются в основном вдоль главных планировочных осей пространственного развития страны - транспортных автомобильных и железнодорожных магистралей. Наибольшее количество таких зон расположено в Алматинской, Восточно-Казахстанской, Акмолинской, Северо-Казахстанской, Павлодарской и Актюбинской областях. Данные зоны необходимы для размещения проектируемых объектов промышленного и гражданского строительства, транспорта и коммунального хозяйства. Здесь необходимо резервировать территории для указанных объектов на более далекую перспективу. Предлагается также развитие теплично-парникового хозяйства. Планировочные оси формируются на основе сложившихся транспортных коридоров международного и республиканского значений и расположенных вдоль них населенных пунктов.

По основным транспортным коридорам в границах 25-километровой зоны (территория, относительно благоприятная для расселения) определены так называемые "коридоры" расселения и проведено ранжирование по плотности населения (чел./км²). Наибольшая плотность населения (выше 50 чел/кв. км) сконцентрирована в "коридорах" Южно-Казахстанской области. Плотность населения более 10 чел/кв. км сконцентрирована вдоль основных транспортных коридоров Алматы - Шымкент - Кызылорда, Караганда - Астана - Петропавловск. Павлодар - Экибастуз - Астана - Есиль, Петропавловск - Костанай.

Наибольшее количество таких зон с высокой плотностью населения расположено в Алматинской, Восточно-Казахстанской, Акмолинской, Северо-Казахстанской, Павлодарской и Актюбинской областях.

На расчетный срок определены "коридоры расселения" по перспективным транспортным магистралям в границах 25-километровой зоны и вдоль основных водных артерий.

Проектные площади земель автомобильных дорог общего пользования установлены согласно СН РК 3.03-02-2001 "Норма отвода земель для автомобильных дорог".

Согласно СН РК 3.03-17-2001 "Нормы отвода земель для железных дорог" в целях обеспечения сохранности, устойчивости, прочности железнодорожных сооружений и безопасности движения подвижных составов, местными исполнительными органами устанавливаются контролируемые зоны железных дорог, не включаемые в полосу предоставления железных дорог:

1) за чертой населенных пунктов - на расстоянии 50 метров от полосы предоставления железных дорог в обе стороны;

2) в населенных пунктах - на расстоянии 20 метров от полосы предоставления железных дорог в обе стороны.

Проектом определены следующие основные приоритеты развития зоны интенсивного хозяйственного и градостроительного освоения:

1) развитие центральных функций областных городов путем стимулирования их жилищного рынка, торговых и иных сервисных отраслей;

2) ускорение модернизации городской среды;

3) развитие крупных городов благодаря сочетанию промышленных и сервисных функций;

4) постепенное стягивание населения из наименее благоприятных для жизни территорий в более плотно заселенные районы и города;

5) развитие профессионального образования;

6) стимулирование более эффективной и доходной самозанятости путем развития кооперации в сфере производства, малого предпринимательства;

7) формирование конкурентных преимуществ для трудоемких отраслей за счет более дешевой и многочисленной рабочей силы;

8) инфраструктурное развитие территории агломераций.

Ограничения на использование территорий для осуществления градостроительной деятельности устанавливаются в следующих зонах:

1) водоохранных зонах рек Жайык (Урал), Ертис, Есиль, Тобыл и других водоемов и внутренних морей с прибрежными защитными полосами;

2) зонах санитарной охраны источников водоснабжения;

3) шумовых зонах от самолетов и вертолетов;

4) охранных зонах от восстанавливаемых производственно-коммунальных предприятий;

5) территориях с сосредоточением памятников природы, истории, архитектуры, археологии;

6) территориях, подверженных паводковым затоплениям и наводнениям.

Основным принципом формирования подзоны инженерно-транспортной инфраструктуры является формирование территории санитарно-защитных зон, расположенных вдоль нефте-, нефтепродукто-, газопроводов и линий электропередачи.

В зонах интенсивного хозяйственного освоения необходимо предусмотреть развитие существующих промышленных производств и городских поселений, а также размещение резервных площадок для перспективного капитального строительства. Здесь целесообразно размещать важнейшие транспортные и коммунально-складские сооружения, объекты интенсивного пригородного сельского хозяйства. Одновременно в пределы этой зоны следует включать достаточное количество обширных озелененных пространств, которые могут использоваться как городские и загородные парки, санитарно-защитные и охранные зоны.

2. Зоны экстенсивного освоения окружающей природной среды

Зоны экстенсивного освоения окружающей природной среды включают подзоны преимущественного развития сельского хозяйства и интенсивной сельскохозяйственной деятельности.

Экстенсивное освоение окружающей природной среды подразумевает увеличение объемов освоения территорий.

Интенсивное ведение сельского хозяйства предполагает самое широкое внедрение в производство достижений науки и передового опыта.

В зонах экстенсивного освоения окружающей среды должен устанавливаться режим использования территории, обеспечивающий оптимальные условия для развития ведущих для данного типа зон отраслей народного хозяйства (сельскохозяйственного производства, добычи полезных ископаемых).

В состав зон сельскохозяйственного использования могут включаться зоны сельскохозяйственных угодий, зоны, занятые объектами сельскохозяйственного назначения и предназначенные для ведения сельского хозяйства, дачного хозяйства, садоводства, личного подсобного хозяйства, развития объектов сельскохозяйственного назначения.

На территориях зон сельскохозяйственного использования не допускается размещение объектов производственного несельскохозяйственного назначения, оказывающих вредное влияние на окружающую среду.

Приоритетами политики развития этой зоны являются:

1) формирование системы поддержки агросектора, особенно зернового направления, регулирование земельных отношений;

2) стимулирование сбытовой кооперации сельхозпроизводителей, лизинга техники, государственной поддержки развития инфраструктуры аграрного рынка, хранения и транспортировки продукции;

3) стимулирование инвестиций в аграрный сектор, содействие выходу производителей зерновой продукции на мировой рынок, поддержка государством социальной инфраструктуры села.

Подзоны интенсивной сельскохозяйственной деятельности охватывают территории Акмолинской, Северо-Казахстанской, Костанайской, Павлодарской областей, а также северные районы Западно-Казахстанской и южные районы Алматинской, Жамбылской и Южно-Казахстанской областей.

В данной подзоне предлагается ограничить изъятие всех видов сельскохозяйственных земель в целях, не связанных с развитием сельскохозяйственного производства. Максимально ограничиваются все виды производственной деятельности, отрицательно влияющие на условия развития основных отраслей хозяйства (загрязнение атмосферы, сели, эрозия и засоление почв). Режим использования не допускает нарушения почвенного покрова, загрязнения подпочвенных вод. Предусматриваются мероприятия по мелиорации или обводнению почв.

Территории, занятые пашнями с высоким баллом бонитета почв, наиболее распространены в зерновых районах - Костанайской (6,0 млн. га), Акмолинской (5,6 млн. га) и Северо-Казахстанской (4,8 млн. га) областях.

Наибольшие площади пастбищных угодий сосредоточены в пустынных и полупустынных зонах - Карагандинской (12,2 млн. га), Актюбинской (8,5 млн. га), Восточно-Казахстанской (8,3 млн. га), Мангистауской (4,1 млн. га), Костанайской (11,5 млн. га) и Алматинской (7,1 млн. га) областях.

Залежные земли преимущественно распространены в Западно-Казахстанской (455,5 тысяч га), Акмолинской (442,2 тысяч га), Павлодарской (492,7 тысяч га), Карагандинской (303,2 тысяч га) и Актюбинской (447,0 тысяч га) областях.

Более 75 % сенокосов числятся в шести областях: Восточно-Казахстанской (455,5 тысяч га), Западно-Казахстанской (352,2 тысяч га), Алматинской (209,6 тысяч га), Карагандинской (224,8 тысяч га), Акмолинской (153,3 тысяч га) и Актюбинской (168,7 тысяч га) областях.

На 1 ноября 2015 года многолетние насаждения в республике занимают 151,2 тысяч га, в том числе: сады - 97,5 тысяч га, виноградники - 14,8 тысяч га, прочие насаждения - 38,9 тысяч га.

По данным земельного баланса на начало 2016 года в республике числится 2,1 млн. га орошаемых земель, из которых 1,7 млн. га (80,4 %) находится в составе земель сельскохозяйственного назначения. Наиболее крупные площади орошаемых земель сосредоточены в Алматинской (577,8 тысяч га), Южно-Казахстанской (561,1 тысяч га), Жамбылской (229,7 тысяч га), Кызылординской (238,6 тысяч га) и Восточно-Казахстанской (200,7 тысяч га) областях.

Земли лиманного орошения, которые в республике составляют 864,4 тысяч га, используются в основном как сенокосные угодья (84,4 %), пашни 1,0 тысяч га, залежи 2,9 тысяч га, пастбищ 130,5 тысяч га.

Эффективность использования земель лиманного орошения очень низкая.

Примитивные дамбы и валы не дают должного эффекта без водорегулирующих и сборных сооружений. Основные площади лиманного орошения сосредоточены в бассейнах рек Жайык (Урал), Ертис, Сарысу, Нура, Торгай, Есиль и Талас.

На орошаемых пахотных землях юга Казахстана в районах выращивания риса, хлопка, овощей наблюдается деградация земель, в основном связанная с засолением верхнего слоя почвы.

Генеральной схемой рекомендуются к 2020 году 100 % переход в этих районах к применению водосберегающих технологий при выращивании овощей, а также проведение химической и биологической мелиорации почв пашни в объеме 325 тысяч га к 2030 году.

Основными направлениями охраны земельных ресурсов от загрязнения и деградации на период до 2030 и 2050 годов являются борьба с эрозией и засолением почв, восстановление техногенно нарушенных и загрязненных земель, улучшение низко продуктивных и деградированных пастбищ, комплекс мер по эффективному потреблению агрохимикатов, внедрение ресурсосберегающих и "зеленых" технологий в сельском хозяйстве, борьба с опустыниванием, засухой, поддержка продуктивной функций земельных ресурсов, а также совершенствование и расширение системы наблюдения за состоянием загрязнения почвы.

3. Зоны ограниченного хозяйственного освоения и максимально сохраняемой природной среды

В зоны ограниченного хозяйственного освоения и максимально сохраняемой природной среды включены следующие подзоны:

1) территории преимущественно рекреационного использования, включающие в себя ареалы длительного отдыха, санаторно-курортной деятельности;

2) ООПТ, включающие в себя территории национальных парков, природных резерватов, заповедников, заказников;

3) территории, на которых расположены исторические памятники и сооружения;

4) парковые зоны.

Территории с приемлемыми природными ландшафтами и лесными массивами, озерами и реками, расположенные в горных и лесных массивах, преимущественно рекреационного использования (Восточно-Казахстанская, Алматинская, Северо-Казахстанская и Акмолинская области) предлагается отнести к зоне с функциями развития рекреационного отдыха, туризма, курортно-бальнеологических учреждений для развития различного вида загородного отдыха и туризма. Здесь рекомендуется осуществлять лесопосадочные и лесовосстановительные работы, вести охрану памятников природы и культуры, ограничивать городское строительство и промышленную вырубку леса, не допускать развития отдельных отраслей животноводства и осуществления мелиоративных работ, которые могут нарушить экологическое равновесие и эстетический облик природного ландшафта.

Территории преимущественно рекреационного использования

В качестве перспективных зон развития рекреационной инфраструктуры определены следующие комплексные курортно-рекреационные регионы:

1) северный (территории в ареалах Акмолинской, Костанайской, Северо-Казахстанской, Карагандинской и Павлодарской областей);

2) западный (территории в ареалах Западно-Казахстанской, Атырауской, Актюбинской и Мангистауской областей);

3) восточный (территории в ареале Восточно-Казахстанской области);

4) южный (территории в ареалах Южно-Казахстанской, Жамбылской, Кызылординской областей);

5) юго-восточный (территории в ареале Алматинской области).

Данное зонирование позволит создать взаимосвязанные курортные и рекреационные территории в пределах смежных районов и областей Республики Казахстан.

Зоны особо охраняемых природных территорий

ООПТ со статусом юридического лица занимают 7,0 млн. га или 2,5 % площади республики.

По данным Комитета лесного хозяйства и животного мира Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан общая площадь ООПТ в настоящее время составляет 24,4 млн. га (8,9 % от площади страны).

Зоны природно-экологического каркаса

Структура формируемого экологического каркаса территории Республики Казахстан состоит из следующих элементов: ключевых природных территорий, буферных зон, транзитных территорий, участков экологической реставрации.

К ключевым природным территориям отнесены наиболее важные участки природных территорий, обладающие самостоятельной природоохранной ценностью. Ключевые территории, играющие определяющую роль в поддержании экологического равновесия, выделяются как ядра или узлы экологического каркаса. Участки, благодаря которым обеспечиваются связи между ключевыми территориями, являются "транзитными территориями" или "транзитными экологическими коридорами".

Территории, на которых расположены исторические памятники и сооружения

На начало 2016 года земли памятников природы и земли с природными комплексами, учтенные в других категориях земель, составляют 1145,2 тысяч га.

Территории земель лесного фонда

Общая площадь государственного лесного фонда (далее - гослесфонд) по состоянию на 1 января 2016 года составляет 29318,7 тыс. га и занимает 10,7 % территории республики. Покрытые лесом угодья занимают 12652,4 тыс. га или 43,1 % общей площади лесного фонда. Лесистость республики составляет 4,6 %.

Основные площади земель лесного фонда находятся в Жамбылской 4450,2 тысяч га, Кызылординской 6667,7 тысяч га (за счет посадки саксаулов), Алматинской 5237,0 тысяч га Восточно-Казахстанской 3705,8 тысяч га и Южно-Казахстанской 3440,0 тысяч га областях.

Государственная лесная политика Республики Казахстан нацелена в первую очередь на сохранение лесов и увеличение лесистости территории республики.

Предлагается довести ежегодный перевод земель запаса в покрытые лесом угодья до 25 тысяч га к 2030 году, 35 тысяч га к 2050 году, лесистость республики к 2030 году до 5 %.

4. Зоны с особыми регламентами хозяйственной деятельности

В эту категорию включены:

1) зоны охраны объектов культурного наследия (памятников истории и культуры);

2) территории с возможным радиоактивным загрязнением, на которых необходим постоянный радиометрический контроль;

3) зоны санитарной вредности от крупных промышленных и сельскохозяйственных предприятий;

4) сады, болота, месторождения полезных ископаемых;

5) территории с нарушенной геологической средой;

6) территории, по которым проходят аварийно опасные - объекты -магистральные газо- и/или нефтепроводы;

7) водоохранные зоны.

Зоны и территории с объектами историко-культурного наследия

В настоящее время в Казахстане насчитывается 11 482 памятников истории и культуры, 9 музеев-заповедников республиканского значения. Создана разветвленная сеть государственных музеев исторического и этнографического профилей, мемориалов, посвященных памятным событиям истории Казахстана.

Зоны и территории с повышенной радиационной опасностью

Радиационно-опасные зоны занимают 857 тыс. кв. км, т.е. 31,5 % площади республики. Радиационно опасные зоны первого и второго рангов наиболее проявлены в Северо-Казахстанской и Акмолинской областях, что связано с расположением Северо-Казахстанской урановорудной провинции на площади областей, а также в Восточно-Казахстанской, Павлодарской и Карагандинской областях, где широко проявлена урановая и ториевая минерализация.

Особый статус имеет территория бывшего Семипалатинского испытательного ядерного полигона, характеризующаяся высоким природным радиационным фоном, на который накладывается техногенная радиационная нагрузка, обусловленная ядерными взрывами, проведенными с 1949 по 1989 годы. Также радиационно-опасными зонами являются территории объектов проведения ядерных взрывов в различных целях - полигон "Азгир", объекты "Лира", "Мангышлак", "Батолит", "Меридиан", "Регион".

Зонирование территории по размещению объектов особого назначения

Космодром "Байконур" является первым и крупнейшим в мире космодромом, расположенным на территории республики в Кызылординской области.

Земли космического комплекса "Байконур" и территории, прилегающие к нему, отнесены к землям ограниченного использования. Эти территории в настоящее время загрязнены отходами отработанного ракетного топлива, останками ступеней и находятся в зоне начальной траектории взлетов космических кораблей.

На нефтегазоносных территориях Прикаспийского, Мангистауского, Устирт-Бозащынского, Аральского, Шу-Сарысуйского и Южно-Торгайского нефтегазоносных бассейнов могут размещаться предприятия по добыче и транспортировке нефти и газа. Размещение новых постоянных поселений нерационально в связи с ограниченностью срока добычи, неблагоприятными климатическими и экологическими условиями для проживания. В этих зонах рекомендуется размещение вахтовых поселков.

Территории водоохранных зон и полос

На территории, примыкающей к водным объектам и водохозяйственным сооружениям, устанавливается специальный режим осуществления хозяйственной и иной деятельности в целях предотвращения загрязнения, засорения, заиления водного объекта и истощения его вод, а также сохранения среды обитания водных биологических ресурсов и других объектов животного и растительного мира.

Водоохранные зоны и полосы водных объектов, по которым отсутствуют разработанные проекты, должны быть приняты согласно Правилам установления водоохранных зон и полос:

1) для малых рек (длиной 200 км) - 500 м;

2) для рек:

с простыми условиями хозяйственного использования и благоприятной экологической обстановкой на водосборе - 500 метров;

со сложными условиями хозяйственного использования и при напряженной экологической обстановке на водосборе - 1000 метров.

В каждой функциональной зоне должен быть установлен свой особый режим использования территории, который должен строго соблюдаться при разработках и реализациях проектных предложений.

Динамика земельного фонда

По данным земельного баланса на начало 2016 года земельно-ресурсный потенциал Республики Казахстан составляет 272,5 млн. га.

Площади земель сельскохозяйственного назначения выросли на 2,2 млн. га по сравнению с началом 2015 года и составили на начало 2016 года 100835,4 тысяч га.

В отчетном году земли лесного фонда в целом по республике увеличились на 49,0 тысяч га. Основное увеличение произошло в Акмолинской - 18,5 тысяч га, Актюбинской - 3,3 тысяч га, Восточно-Казахстанской - 9,6 тысяч га, Жамбылской - 5,1 тысяч га, Западно-Казахстанской - 0,7 тысяч га, Костанайской - 11,8 тысяч га и Южно-Казахстанской - 0,3 тысяч га для лесоразведения и лесонасаждений за счет других категорий земель. В то же время, на 47,3 тысяч га увеличились земли промышленности, транспорта, связи, для нужд космической деятельности, обороны, национальной безопасности и иного несельскохозяйственного назначения.

В Послании Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу Казахстана "Третья модернизация Казахстана: глобальная конкурентоспособность" обозначено увеличение площади орошаемых земель на 40 % (до 2 млн. га.) с вовлечением в сельскохозяйственный оборот 563,5 тыс. га, не использованных орошаемых земель. С учетом Государственной программы развития агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 2017 - 2021 годы предлагается увеличить к 2020 году площади многолетних трав до 3,9 млн. га, а также улучшенных пастбищ до 9,15 млн. га для повышения продуктивности сельскохозяйственных угодий.

Кроме того, возможно вовлечение в пашню и пастбища для отгонного животноводства ранее выведенных из оборота пахотно-пригодных земель общей площадью 2-2,5 млн. га залежных земель и более 11 млн. га земель запаса и специального земельного фонда.

Таким образом, в перспективе увеличение площади земель сельскохозяйственного назначения достигнет к 2030 году - 110 млн. га, к 2050 году до 112 млн. га.

Вместе с тем, с учетом утвержденных генеральных планов населенных пунктов, а также темпов развития жилищного строительства предусматривается также незначительное увеличение земель населенных пунктов к 2030 году до 27,0 млн. га и к 2050 году до 28,3 млн. га.

С учетом требований международных организаций земли ООПТ и лесного фонда (в том числе с развитием зеленых зон вокруг города Астаны) прогнозируется увеличить до 28,1 млн. га до 2030 года и до 40,9 млн. га до 2050 года.

В связи с уточнением площадей водоохранных зон и полос ожидается некоторое увеличение площади земель водного фонда (приложение 17 к настоящим Основным положениям).

6. Комплекс мер по улучшению экологической обстановки в регионах, сохранению территорий с объектами исторического и культурного наследия и (или) охраняемыми ландшафтными объектами, а также защите территорий от опасных (вредных) воздействий природных и техногенных явлений и процессов

Основные положения рационального природопользования и хозяйственной деятельности

К основным направлениям государственной политики в области рационального природопользования на долгосрочную перспективу будут относиться:

1) рациональное использование всего природно-ресурсного потенциала страны;

2) совершенствование системы недропользования;

3) поддержание и развитие действующего минерально-сырьевого комплекса на основе дальнейшего геологического изучения и повышения эффективности использования всех видов минерального сырья;

4) развитие наукоемких ресурсосберегающих производств и расширение несырьевого сектора;

5) рациональное использование водных ресурсов;

6) охрана и рациональное использование земельных ресурсов;

7) сохранение, воспроизводство и рациональное использование лесных и биологических ресурсов.

Достижение данных задач возможно за счет:

1) внедрения инновационных технологий извлечения полезных ископаемых и комплексной переработки сырья;

2) применения ресурсосберегающих и "зеленых" технологий;

3) снижения ресурсо- и энергоемкости действующих предприятий;

4) внедрения возобновляемых и альтернативных источников энергии;

5) повышения эффективности использования водных и земельных ресурсов, потребления агрохимикатов и топлива в сельском хозяйстве;

6) сохранения и восстановления плодородия земель и развития экологически чистых технологий в агропромышленном комплексе;

7) применения современных технологий нулевой обработки почвы;

8) внедрения технологий капельного орошения, орошения распыленной водой, локально-импульсного орошения и сокращения потерь при транспортировке воды в целях эффективного использования водных ресурсов;

9) внедрения водосберегающих технологий на 15 % всех посевных площадей к 2030 году;

10) уменьшения полива напуском с 80 % до 5 % к 2030 году;

11) внедрения передовых технологий добычи и рационального использования подземных вод;

12) постепенного сокращения малорентабельных и водоемких культур (в частности, риса и хлопка) с заменой их на овощные, масличные и кормовые культуры;

13) реализации проектов, направленных на эффективное сохранение лесных ресурсов, контроль обезлесения, внедрение современных методов управления лесным хозяйством и развитие соответствующих навыков в стране;

14) постепенной переориентации от рыболовства к товарному рыбоводству в целях снижения промысловой нагрузки на рыбные ресурсы естественных водоемов;

15) предотвращения и пресечения незаконного использования природных ресурсов, включая браконьерство;

16) развития устойчивого экологического и охотничьего туризма;

17) улучшения состояния биоразнообразия путем охраны экосистем, видов и генетического разнообразия республики.

Основные направления охраны окружающей среды

В Стратегии "Казахстан - 2050: новый политический курс состоявшегося государства" определена задача по переходу страны на "зеленый" путь развития. С этой целью утверждена Концепция по переходу Республики Казахстан к "зеленой экономике", определяющая подходы по переходу к "зеленой экономике" по следующим направлениям:

1) устойчивое использование водных ресурсов;

2) развитие устойчивого и высокопроизводительного сельского хозяйства;

3) энергосбережение и повышение энергоэффективности;

4) развитие электроэнергетики;

5) управление отходами;

6) снижение загрязнения воздуха;

7) сохранение и эффективное управление экосистемами.

Стратегическими целями Республики Казахстан в сфере охраны окружающей среды являются оздоровление экологической обстановки и обеспечение экологической безопасности населения и территорий, сохранение и восстановление природных экосистем, обеспечение рационального и устойчивого природопользования.

Сохранение, восстановление и улучшение качества окружающей среды с учетом тенденций изменения климата, сохранение биологического разнообразия, рост объема отходов, водообеспечение отраслей экономики и окружающей среды, обеспечение перехода Республики Казахстан к низкоуглеродному развитию и "зеленой" экономике" при минимизации нагрузки на окружающую среду и природные ресурсы требуют применения эффективных мероприятий.

Для достижения указанных целей необходимо решение следующих задач (приложение 12 к настоящим Основным положениям):

1) создание эффективных механизмов внедрения в планирование социально-экономического развития страны принципов "зеленой экономики" и низкоуглеродного развития;

2) создание условий для устойчивого и рационального использования возобновляемых ресурсов и ВИЭ, внедрение "зеленых" и экологически чистых прорывных технологий;

3) снижение эмиссий промышленных предприятий в окружающую среду за счет разработки и внедрения стандартов, приближенных к стандартам Европейского Союза;

4) повышение эффективности государственного контроля, внедрение эколого-экономического стимулирования;

5) активизация роли Казахстана в обеспечении трансграничного и международного взаимодействия в вопросах экологии и сохранения климата;

6) создание системы управления отходами, обеспечение очистки территории страны от "исторических загрязнений";

7) внедрение современной системы экологического мониторинга и обеспечения гидрометеорологической безопасности Республики Казахстан, переход к наиболее современным стандартам менеджмента.

Приоритетным направлением для Казахстана является низкоуглеродное развитие экономики, предусматривающее значительное сокращение выбросов парниковых газов в соотношении к ВВП, переход в энергетике со сжигания углеводородных топливно-энергетических ресурсов на ВИЭ (солнечная энергетика, ветроэнергетика, малые гидроэлектростанции), снижение потребления энергетических ресурсов и тем самым сокращение объемов выбросов парниковых газов в производстве и жилищно-коммунальной сфере.

Важнейшими инструментами для реализации данных стратегических задач является участие Казахстана в Рамочной конвенции ООН об изменении климата (далее - Конвенция), Парижском соглашении к Конвенции, развитие на национальном уровне законодательных основ для регулирования выбросов парниковых газов посредством их квотирования, мониторинга и отчетности, и торговли квотами и другими углеродными единицами.

В настоящее время в Казахстане создана система требований по квотированию, мониторингу, отчетности, верификации выбросов парниковых газов по крупным установкам и законодательная основа для реализации мер по переходу страны к низкоуглеродной экономике.

В целях реализации международных обязательств к 2020 году сокращение выбросов парниковых газов в Республике Казахстан должно составить 15 %.

Согласно положениям международных соглашений по охране озонового слоя к 2020 году Казахстан должен отказаться от производства и потребления некоторых видов озоноразрушающих веществ (в т.ч. метилхлороформ, бромистый метил), а к 2030 году полностью отказаться от производства и потребления всех видов озоноразрушающих веществ (положения Монреальского протокола).

В соответствии со стратегическими целями по улучшению состояния окружающей среды Республики Казахстан к 2030 году планируется полная нормализация экологической обстановки в крупных городах и промышленных центрах.

Количество городов и населенных пунктов с "высоким" уровнем загрязнения атмосферы должно снизиться с 6 до 3 к 2020 году, а к 2030 году до "среднего" уровня по всем населенным пунктам.

Объемы нормируемых выбросов загрязняющих веществ к 2020 году не должны превысить 4,7 млн. т. в год с дальнейшим удержанием данного показателя на указанном уровне до 2050 года.

В сфере электроэнергетики к 2030 году снижение выброса углекислого газа ожидается на 15 %, а к 2050 году должно составить 40 %.

В целях достижения указанных показателей предлагаются реализация комплекса мероприятий и проектных решений, в числе которых:

1) установление более жестких стандартов по выбросам пыли, двуокиси серы и оксида азота с доведением их к 2030 году до европейского уровня;

2) стимулирование применения "зеленых" технологий на промышленных предприятиях;

3) повсеместное внедрение проектов ВИЭ согласно плану размещения объектов по использованию ВИЭ с учетом целевых показателей развития сектора ВИЭ;

4) электрификация отдаленных населенных пунктов, не имеющих подключения к электрическим сетям, подведение к которым воздушной линии электроэнергии является экономически нецелесообразным в рамках предоставления адресной помощи индивидуальным потребителям на приобретение установок ВИЭ казахстанского производства мощностью до 5 кВт;

5) проведение инвентаризации всех источников загрязнения атмосферного воздуха;

6) законодательное поэтапное внедрение экологических стандартов Евро-5 с постепенным доведением их к 2030 году до уровня стран Европейского Союза;

7) перевод муниципального автотранспорта в крупных городах на газ и электричество;

8) инициирование разработки нормативов предельно-допустимых выбросов по всем крупным городам страны, включая как промышленное, так и автотранспортное загрязнение, для установления предельной нагрузки на окружающую среду;

9) совершенствование и расширение системы мониторинга загрязнения атмосферного воздуха (РГП "Казгидромет" Министерства энергетики Республики Казахстан) с внедрением систем непрерывного мониторинга в онлайн-режиме.

К планируемым целевым индикаторам по снижению воздействия радиации и других физических факторов относится снижение экспозиции радиационного фона на окружающую среду.

В этих целях необходимо проведение постоянного радиационного мониторинга окружающей среды. В комплекс мониторинга должны быть включены измерения концентрации радона в атмосферном воздухе, воде и почве. В республике должен быть утвержден комплекс мер по снижению радиационного риска для окружающей среды.

Требуется проведение полной инвентаризации радиоактивного загрязнения на территории республики с созданием единой базы данных по радиоактивности природных сред, рекультивации нарушенных земель и подземных горизонтов в соответствии с производственными программами и проектами отработки месторождений урана. Комплексное решение проблемы должно включать, в том числе рассмотрение вопроса о создании специализированной организации по переработке и захоронению радиоактивных отходов.

Требуется принятие мер по снижению сбросов загрязняющих веществ в водные объекты.

Объемы нормируемых сбросов загрязняющих веществ к 2020 году не должны превысить 4,7 млн. т. в год с дальнейшим удержанием показателя на этом уровне до 2050 года.

Внедрение современных технологий по улавливанию вредных веществ и оборотного водопользования позволит снизить уровень загрязнения поверхностных вод на 60-75 % к 2030 году. Кроме того, к 2030 году прогнозируется полная нормализация экологической обстановки на крупных водных объектах.

Для достижения указанных целей по охране водных ресурсов предлагаются:

1) гармонизация водного законодательства Республики Казахстан с европейским законодательством в рамках Водной рамочной директивы Европейского Союза № 2000/60/ЕС и ее последующих изменений;

2) поэтапное снижение сбросов загрязняющих веществ в водные объекты;

3) внедрение эффективного использования водных ресурсов в сельском хозяйстве, включая капельное орошение, орошение распыленной водой, дискретное орошение, использование теплиц;

4) применение водосберегающих технологий и технологий оборотного водоснабжения на предприятиях промышленности;

5) строительство и реконструкция в населенных пунктах и производственных предприятиях эффективных очистных сооружений, обеспечивающих очистку сточных вод до установленных нормативных требований;

6) проведение инвентаризации всех источников загрязнения водных объектов;

7) законодательное внедрение обязательного оборотного водоснабжения на крупных промышленных предприятиях;

8) разработка программ по внедрению и повсеместное использование водосберегающих технологий орошения;

9) разработка совместных международных планов управления речным бассейном, учитывающих обязательства сторон по конвенциям и соглашениям;

10) разработка мероприятий и инвестиционных проектов по комплексному решению проблем загрязнения водных объектов;

11) рациональное и целенаправленное использование подземных вод;

12) совершенствование и расширение системы мониторинга за загрязнением поверхностных вод с внедрением системы непрерывного мониторинга в режиме реального времени;

13) проработка вопроса о создании единой информационно-аналитической системы по управлению водными ресурсами Республики Казахстан;

14) реализация в Казахстане Проекта Всемирного Банка по Управлению водными ресурсами в Центральной Азии в целях улучшения процессов планирования, мониторинга и управления водными ресурсами в водохозяйственных организациях Центральной Азии.

Основными направлениями охраны земельных ресурсов от загрязнения и деградации на период до 2030 и 2050 годов являются:

1) борьба с эрозией и засолением почв, включающая организационно-хозяйственные, агротехнические, лесомелиоративные, фитотехнические и гидротехнические мероприятия;

2) восстановление техногенно нарушенных и загрязненных земель;

3) улучшение низкопродуктивных и деградированных пастбищ;

4) комплекс мер по эффективному потреблению агрохимикатов, расширение применения в засушливых регионах современных технологий нулевой обработки почв и других инноваций;

5) внедрение ресурсосберегающих и "зеленых" технологий в сельском хозяйстве;

6) сохранение пастбищных земель за счет повышения доступности отдаленных пастбищ и восстановления пастбищных земель, усиление контролируемого пастбищеоборота и обеспечение сбережения влаги в почве;

7) эффективная реализация региональной комплексной программы "Инициатива стран Центральной Азии по управлению земельными ресурсами", направленной на борьбу с опустыниванием, засухой и поддержку продуктивной функции земельных ресурсов;

8) совершенствование и расширение системы наблюдений за состоянием загрязнения почвы.

Для эффективной борьбы с опустыниванием территории республики на период до 2050 года необходимо выполнение комплекса мероприятий, основными из которых являются:

1) комплексный мониторинг территории, подверженной и подвергающейся процессам опустынивания;

2) активизация работ по предотвращению и сокращению масштабов опустынивания, негативному воздействию засухи, а также приостановление и предотвращение процессов деградации почв;

3) проведение комплекса противоэрозионных мероприятий с восстановлением деградированных земель;

4) создание в стране Национального центра по борьбе с опустыниванием;

5) усовершенствование Национального плана действий по борьбе с опустыниванием в рамках реализации Конвенции ООН по борьбе с опустыниванием;

6) создание лесных массивов для предотвращения миграции песков и проведение почвозащитных мероприятий.

В соответствии с Концепцией по переходу Республики Казахстан к "зеленой экономике" формирование комплексной системы управления отходами должно быть реализовано с использованием следующих подходов:

1) создание согласованной системы утилизации отходов с предоставлением полного спектра услуг и всесторонней охраной ландшафтов;

2) сокращение числа полигонов с переходом к широкому применению переработки и вторичного использования, извлечение полезных веществ и материалов, а также получение топлива за счет утилизации отходов;

3) развитие экономики замкнутого цикла с многооборотным использованием продукции, как в рамках, так и вне цепочки создания стоимости;

4) улучшение экологической ситуации и снижение техногенного влияния на окружающую среду.

Стратегические направления по управлению отходами предусматривают следующие целевые показатели:

1) совершенствование системы переработки твердых бытовых отходов (далее - ТБО) с достижением объема переработки отходов от общего объема ТБО до 40 % к 2030 году и до 50 % к 2050 году;

2) обеспечение соответствия складирования остаточного объема ТБО на полигонах, отвечающих самым современным экологическим и современным требованиям, до 95 % к 2030 году;

3) доведение уровня охвата населения вывозом ТБО на 100 % к 2030 году.

Для достижения планируемых показателей предлагаются:

1) разработка и реализация отдельных проектов по консервации и безопасному хранению техногенных минеральных образований до их передачи для добычи полезных ископаемых;

2) принятие и реализация программы по ликвидации накопленных отходов на всех предприятиях;

3) разработка и внедрение экономических стимулов для переработки отходов;

4) выявление, инвентаризация и передача всех бесхозяйных отходов и участков загрязнения в коммунальную или республиканскую собственность для переработки и ликвидации;

5) широкомасштабное внедрение системы раздельного сбора и вторичной переработки бытовых отходов;

6) заключение контрактов на управление бытовыми отходами на конкурентной основе с широким охватом территории;

7) постоянное совершенствование стандартов переработки и хранения ТБО с использованием таких технологий, как анаэробика, компостинг или биогаз.

Для решения проблем "исторических загрязнений" необходимо проведение полной инвентаризации всех объектов "исторических загрязнений" в республике с оценкой их воздействия на окружающую среду с полной их ликвидацией либо рекультивацией к 2030 году.

Согласно требованиям Стокгольмской конвенции до 2028 года необходимо уничтожить все стойкие органические загрязнители, включая содержащие их отходы. Для реализации этой цели рекомендуется строительство завода по уничтожению опасных отходов, включая стойкие органические загрязнители.

В целях улучшения экологической обстановки территорий, подверженных воздействию ракетно-космической и военной деятельности, необходимо обеспечить постоянный мониторинг их экологического состояния, в первую очередь, на территории комплекса "Байконур". Должны быть ликвидированы площадные загрязнения на полигонах Азгир и Капустин яр.

В зоне экологического бедствия Приаралья должны быть продолжены работы по реализации Программы бассейна Аральского моря (ПБАМ), проекта "Регулирование русла реки Сырдарья и сохранение северной части Аральского моря. Фаза 2" (РРССАМ - 2), а также Программы адаптации к изменению климата и смягчению его последствий для бассейна Аральского моря (CAMP4ASB).

Необходимо соблюдение нормирования экологических и санитарных попусков воды в Арало-Сырдарьинском бассейне, расширение зеркала Малого Арала до города Аральск, сокращение соле- и пылепереноса в казахстанском секторе Большого Арала, восстановление экосистемы дельты реки Сырдарья.

Должны быть проработаны вопросы: о создании информационной системы "Геоинформационная система Аральское море" с базой данных по природно-ресурсному, социально-экономическому и экологическому состоянию; о создании и внедрении системы устойчивого природопользования в казахстанском секторе Аральского моря и Приаралья; о разработке проекта по управлению орошаемыми экосистемами. Кроме того, необходимо проведение фитомелиоративных работ по предотвращению деградации и восстановлению земель в бассейне Аральского моря.

В результате проводимых мероприятий объем воды в Малом Арале должен быть увеличен до 52 км³, акватория водоема увеличиться с 3151 до 4645 км², снижена минерализация воды с 12 до 8 г/л, обводнены озерные системы.

Потребность природных объектов в воде для сохранения и улучшения их экологического состояния, в том числе озера Арал, должна составить 3,6 км³ в год, дельты реки Сырдарья - 2,7 км³ в год.

На территории бывшего СИЯП необходимо проведение комплексных реабилитационных мероприятий, включая комплексные экологические исследования на территориях, не охваченных ранее обследованиями, с составлением экологических паспортов, а также инвентаризация участков радиоактивного загрязнения, разработка Программы по комплексному решению проблем бывшего СИЯП.

Синхронизация мер действующих государственных и правительственных программ с приоритетными задачами развития регионов, включая системные меры по решению проблем зон экологического бедствия, должна обеспечиваться в рамках программных документов.

В целях сохранения и улучшения экосистемы Каспийского моря должны соблюдаться эффективная реализация и строгое соблюдение положений Рамочной конвенции по защите морской среды Каспийского моря, соблюдение режима хозяйственной и иной деятельности в пределах водоохранной и предохранительных зон Каспийского моря, разработка национальной программы восстановления и сохранения экосистемы казахстанской части Каспийского моря.

В целях определения территориальных ограничений для стратегического и отраслевого планирования, а также сохранения и эффективного управления экосистемами в соответствии с Концепцией по переходу Республики Казахстан к "зеленой экономике" разработан природно-экологический каркас территории страны.

В перспективе природно-экологический каркас должен стать основой экологически устойчивой пространственной организации территории республики.

Для развития природно-экологического каркаса и в целях сохранения естественных экосистем и биоразнообразия на расчетный срок проектирования предусмотрено создание 6 новых государственных природных заповедников, 13 ГНПП, 9 государственных природных резерватов, 12 государственных природных заказников и расширение территорий 8 существующих ООПТ.

Ориентировочную площадь ООПТ планируется довести к 2020 году до 25,6 млн. га (9,4 % территории страны), к 2030 году - до 28,1 млн. га (10,3 %), к 2050 году - до 35,6 млн. га (13,0 %).

Развитие ООПТ будет реализовано путем разработки естественно-научных обоснований создания и расширения ООПТ с учетом проведения оценки, пересмотра статуса существующих ООПТ без статуса юридического лица (заказников, памятников природы и пр.) в сторону повышения статуса, а также проведения оценки и пересмотра статуса упраздненных ООПТ местного значения.

Планируются создание экокоридоров для охраны мигрирующих млекопитающих и строительство экодуков для миграции сайгаков.

Лесистость территории республики планируется довести к 2030 году до 5 %.

К основным целевым показателям, направленным на сохранение и устойчивое использование биоразнообразия республики, будут относиться:

1) обеспечение сохранения биоразнообразия путем предотвращения сокращения популяций видов растительного и животного мира, восстановления численности редких и находящихся под угрозой исчезновения видов и сохранения генетического разнообразия видов, сообществ и экологических систем;

2) устойчивое использование биологических ресурсов, позволяющее в долгосрочной перспективе обеспечивать рациональное и не истощительное использование биоразнообразия и удовлетворять экономические, эстетические и иные потребности нынешнего и будущих поколений;

3) сохранение и устойчивое использование разнообразия культивируемых растений, домашних и сельскохозяйственных животных и их диких предков для формирования благоприятных условий для жизни человека;

4) стабилизация и улучшение качества окружающей среды.

Это должно быть достигнуто за счет реализации мероприятий по повышению эффективности управления биологическими ресурсами, обеспечению эффективной охраны, воспроизводства и устойчивого использования биоразнообразия, развитию системы информационного, кадрового и научного обеспечения в области сохранения и устойчивого использования биоразнообразия, расширению международного сотрудничества в области сохранения и устойчивого использования биоразнообразия, осуществлению природоохранных мероприятий.

Мероприятия по обеспечению санитарно-эпидемиологического благополучия территории Республики Казахстан включают:

1) дальнейшее совершенствование систем мониторингов санитарно-эпидемиологической ситуации, учета инфекционных и паразитарных заболеваний;

2) прогнозирование уровней заболеваемости, ранжирование территорий по степени санитарно-эпидемиологических рисков и разработку профилактических и противоэпидемических мероприятий с целью снижения существующих рисков;

3) внедрение современных методов по обнаружению в продуктах питания генно-модифицированных организмов, нитрозаминов, бенз(а)пирена, антибиотиков, витаминов, пищевых добавок, гормонов, пестицидов, защиту территории страны от ввоза и реализации на ее территории товара и продукции в соответствии с Техническим регламентом Таможенного союза "О безопасности пищевой продукции";

4) реализацию мероприятий по защите территории Республики Казахстан от завоза и распространения особо опасных и карантинных инфекций; лечебно-диагностических, профилактических мероприятий, в т.ч. профилактических медицинских осмотров и вакцинации населения, других мероприятий, направленных на предупреждение инфекционных и паразитарных заболеваний;

5) разработку противоэпидемических мероприятий, учитывающих населенные пункты, находящиеся в зоне активно действующих энзоотичных очагов чумы, туляремии и природных очагов конго-крымской геморрагической лихорадки;

6) ведение постоянного мониторинга качества питьевой воды, подаваемой населению, решение вопроса передачи бесхозяйных, вновь строящихся и реконструируемых водопроводных сетей на баланс коммунальных предприятий;

7) расширение сферы взаимодействия с ветеринарной службой по вопросам борьбы и профилактики чумы, бешенства, бруцеллеза, сибирской язвы, конго-крымской геморрагической лихорадки, эхинококкоза и других инфекционных заболеваний;

8) получение санитарно-эпидемиологических заключений на все изменения технологического процесса или оборудования;

9) проведение работ по проектированию и благоустройству санитарно-защитных зон на объектах;

10) проведение эпидемиологического обследования очагов паразитарных и инфекционных заболеваний, выполнение дезинфекционных, дезинсекционных и дератизационных мероприятий;

11) к 2020 году строительство централизованной системы водоснабжения в зонах отдыха "Жасыбай", "Сабындыколь";

12) к 2030 году проведение углубленных исследований, направленных на выявление факторов, способствующих онкогенезу. В Северо-Казахстанской области отмечен один из самых высоких в республике показателей заболеваемости населения злокачественными новообразованиями;

13) к 2030 году с целью профилактики экологически зависимых заболеваний необходимо отселение жителей из санитарно-защитных зон промышленных предприятий города Усть-Каменогорск Восточно-Казахстанской области;

14) к 2030 году проведение мероприятий по выносу с территории города Алматы специализированных объектов здравоохранения с особым режимом (противотуберкулезные, наркологические, психиатрические диспансеры) за пределы городской черты;

15) к 2050 году расселение населения с учетом природных очагов особо-опасных инфекций. При разработке проектов учитывать населенные пункты, находящиеся в зоне активно действующих природных очагов туляремии и стационарно неблагополучных пунктов по сибирской язве.

Основные направления сохранения территорий с объектами исторического и культурного наследия и (или) охраняемыми ландшафтными объектами

В рамках проектных предложений предлагается рассмотреть возможность реализации следующих мероприятий по охране памятников материальной культуры:

1) до 2020 года:

проведение мероприятий по определению и разметке границ курганов, расположенных по улице 20 линия города Алматы, их охранных зон; установке охранных знаков, подготовке и выдаче охранных обязательств собственникам земельных участков, находящихся на территории курганов;

проведение процедур по внесению до 2020 года в предварительный список ЮНЕСКО следующих объектов историко-культурного наследия: Западный Тянь-Шань (природный), Шелковый путь (культурное наследие), Алтай золотые горы (смешанное наследие), Алтын-Эмель (смешанное наследие);

широкое исследование направлений и инфраструктуры темы караванных путей Арало-Каспийского региона, организация комплексных научно-исследовательских экспедиций (городки Кызылкала, Каракабак, Жезды, Кетиккала, караван-сараи Коскудык, Белдеули, Ажи-баба) в Мангистауской области;

в целях обеспечения сохранности подземной мечети Бекет-ата в местности Огланды Мангистауской области провести работы по исследованию состояния материалов архитектурно-структурных элементов памятников, по результатам экспертизы сделать соответствующие научные выводы и утвердить порядок использования памятников;

2) до 2030 года:

проведение научно-реставрационных и консервационных работ на памятниках истории и культуры, таких как могильники Шиликты, Бесшатыр и комплекс усадьбы Абая Кунанбаева (жилой дом, дом-музей Абая, могила Абая) в Восточно-Казахстанской области; городищ Сауран, Отрар, мавзолея Ходжа Ахмеда Яссави в Южно-Казахстанской области; городищ Талгар и Каялык в Алматинской области, архитектурно-археологического комплекса Акыртас в Жамбылской области; некрополи и подземные мечети Шакпак Ата и Караман Ата в Мангистауской области; мемориальный комплекс Карасай и Агынтай батыров в Северо-Казахстанской области; здание областной филармонии им. Г. Курмангалиева (бывший дом купца Карева) в Западно-Казахстанской области; мавзолей Дузена (Жузден) в Карагандинской области;

разработка мероприятия по изучению, сохранению и использованию археологического наследия Баянаульского горнолесного массива, древних выработок Карчига в Курчумском районе Восточно-Казахстанской области;

проведение работ по ограждению территорий и благоустройству памятников Всемирного наследия, включенных в список ЮНЕСКО, городище "Талхиз" Талгарского района, городище "Койлык" Саркандского района, мусульманского кладбища Караоткель, расположенного в городе Астане;

проведение консультаций с экспертами ЮНЕСКО на предмет изменения типа объекта Всемирного наследия природного резервата Коргалжын с природного объекта на смешанный природно-исторический на территории Коргалжынского района;

создание музея под открытым небом по результатам проведенных археологических исследований средневековых городков Кызылкала, Кетиккала в Мангистауской области;

разработка проектов защитных зон и правовой формы всех исторических и культурных памятников Мангистауской области в целях предохранения от сильных антропогенных воздействий;

3) до 2050 года:

создание музеев под открытым небом поселения Первомайское Денисовского района Костанайской области; городища "Георгиевск" в Кордайском районе Жамбылской области;

строительство нового мемориального комплекса в селе Жаналык Талгарского района Алматинской области - памятник жертвам политических репрессий;

проведение научно-исследовательских и археологических раскопок в средневековых городищах: "Бектобе" (село Бектобе Жамбылского района), "Георгиевск" (Кордайский район Жамбылской области), "Тамды" (город Каратау Таласского района Жамбылской области), "Орнек" (Алматинская область), поселении Комаровка (Денисовский район Костанайской области), а также наскального изображения (петроглифы) на ущелье Карасай (Жамбылский район Жамбылской области);

организация археологического парка - поселения Лисаковское в городе Лисаковск Костанайской области;

сохранение статуса памятника истории и культуры - дворца "Жастар" в городе Астана;

проведение научно-исследовательских и археологических раскопок, расположенных вдоль Великого Шелкового пути караван-сараев Кусшы-ата, Коскудык и средневекового городка Каракабак Мангистауской области.

Основные направления развития территорий, подверженных чрезвычайным ситуациям природного и техногенного характера

В целях предупреждения и защиты населения от чрезвычайных ситуаций природного и техногенного характера проектом предусмотрены организационно-профилактические и инженерно-технические мероприятия, направленные на максимально возможное уменьшение риска возникновения чрезвычайных ситуаций, а также сохранение жизни и здоровья людей, снижение размеров материальных потерь (приложения 13-14 к настоящим Основным положениям).

По основным направлениям развития территорий и инженерно-техническим мероприятиям по предупреждению чрезвычайных ситуаций природного характера на перспективу до 2050 года рекомендуются:

1) проведение работ по предупреждению обвалов и оползней, защите территории и населенных пунктов от снежных лавин и селей в Восточно-Казахстанской, Алматинской, Жамбылской, Южно-Казахстанской областях и городе Алматы;

2) размещение на международных и республиканских трассах трассовых медико-спасательных пунктов;

3) разработка карты общего сейсмического зонирования территории Республики Казахстан с учетом международного стандарта Еврокод-8 и карты сейсмического микрорайонирования территории населенных пунктов республики, находящихся в сейсмически опасных зонах, в том числе города Алматы;

4) проведение комплекса защитных мероприятий в регионах, подверженных сейсмической опасности: Алматинской, Восточно-Казахстанской, Жамбылской, Кызылординской, Мангистауской, Южно-Казахстанской областей и города Алматы, в том числе обследование зданий и сооружений на сейсмостойкость и осуществление строительства и реконструкции производственных, общественных и жилых зданий со строгим соблюдением действующих норм на сейсмостойкое строительство;

5) переработка строительных норм и правил с учетом сейсмической опасности территорий;

6) поэтапное открытие по территории республики новых сейсмических станций и пунктов регистрации движений для получения записи колебаний при землетрясениях в сейсмоактивных зонах горных массивов Восточного, Юго-Восточного и Южного Казахстана, а также на территориях газо-, нефтедобычи западного региона Казахстана;

7) создание государственной системы сейсмического мониторинга, включающей подземные, наземные, космические технические средства, вычислительные центры и региональные центры наблюдения, и национальной сейсмологической службы, охватывающей всю территорию страны;

8) создание дублирующего центра сбора, обработки, анализа и прогноза землетрясений в городе Астана на случай разрушительного землетрясения в городе Алматы;

9) сейсмоусиление объектов, в том числе: в Алматинской области - 25, Восточно-Казахстанской - 492, Жамбылской - 22, Кызылординской - 160, Южно-Казахстанской - 54, городе Алматы - 176;

10) проведение мониторинга метеорологических явлений и процессов в целях своевременного выявления и прогнозирования развития чрезвычайных ситуаций, связанных с воздействием опасных метеорологических явлений и процессов;

11) соблюдение требований действующего законодательства Республики Казахстан при хозяйственной деятельности в водоохранных зонах и полосах на водных объектах для недопущения сужения русел рек, уменьшения пропускной способности рек, увеличения критических уровней воды и затопления прилегающей территории, проведение дноуглубительных работ;

12) проведение работ по предупреждению развития деформационных процессов в прибрежной части рек, озер, морей и водохранилищ при увеличении допустимого уровня воды, паводков, наводнений;

13) применение в строительстве влагостойких строительных материалов в целях увеличения прочности зданий и сооружений в затапливаемых зонах;

14) доработка строительных норм и правил Республики Казахстан по вопросам усиления прочности конструкции кровель и крыш с учетом ветровых нагрузок для предупреждения чрезвычайных ситуаций;

15) дополнительное строительство пожарных депо для обеспечения противопожарной защиты селитебных территорий республики, согласно требованиям норм СН РК 2.02-30-2005 "Нормы проектирования объектов органов противопожарной службы", в том числе: в Актюбинской области - 8, Акмолинской - 11, Алматинской - 23, Атырауской - 5, Восточно-Казахстанской - 9, Жамбылской - 8, Западно-Казахстанской - 5, Костанайской - 7, Карагандинской - 19, Кызылординской - 6, Мангистауской - 5, Павлодарской - 8, Северо-Казахстанской - 1, Южно-Казахстанской - 29, городе Астана - 10, Алматы - 15;

16) создание местными исполнительными органами пожарных депо (постов) в населенных пунктах, где отсутствуют государственные противопожарные службы;

17) учет районов распространения лессов при регулировании градостроительной деятельности;

18) увеличение количества электросирен во вновь созданных и присоединенных районах городов для оповещения населения в чрезвычайных ситуациях;

19) увеличение числа наблюдательных гидрологических постов, метеорологических, сейсмических станций в соответствии с нормативными потребностями в целях усиления мониторинга по предупреждению природных чрезвычайных ситуаций;

20) создание локальных систем оповещения в населенных пунктах, в первую очередь, расположенных на селе-, сейсмо-, паводко- и оползнеопасных участках и зонах затопления при прорыве гидротехнических сооружений;

21) создание дополнительных спасательных подразделений для увеличения охвата населения и прикрытия территорий страны;

22) размещение новых складов для хранения сильнодействующих ядовитых веществ, взрывчатых веществ и материалов, горючих веществ с удалением от населенных пунктов и объектов экономической деятельности, согласно действующим нормам;

23) создание учебного центра по подготовке спасателей-водолазов на берегу Капшагайского водохранилища Алматинской области;

24) проведение противогололедных мероприятий на автомобильных дорогах и мероприятий по очистке от снега дорог, водопропускных сооружений для беспрепятственного пропуска талых води подъездных путей к объектам жизнеобеспечения, социального назначения, жилым домам и источникам водоснабжения;

25) строительство селе-, лавинозащитных сооружений для защиты освоенных горных и предгорных территорий, берегозащитных дамб для защиты населенных пунктов, размещенных в зонах подтопления, недопущение развития и новых населенных пунктов на затапливаемых территориях:

строительство противопаводковых дамб, в том числе: в Актюбинской области - 3, Акмолинской - 12, Алматинской - 21, Восточно-Казахстанской - 13, Жамбылской - 18, Костанайской - 1, Карагандинской - 67, Павлодарской - 5, Северо-Казахстанской - 3, Южно-Казахстанской - 13, городе Алматы - 2;

проведение инженерно-геологических мероприятий в руслах паводкоопасных рек, в том числе: в Актюбинской области - протяженностью 10000 метров, Акмолинской - 107672 метров, Алматинской - 53000 метров, Атырауской - 22200 метров, Восточно-Казахстанской - 1301690 метров, Западно-Казахстанской - 12000 метров, Карагандинской - 73800 метров, городе Астана - 10700 метров;

капитальный ремонт и усиление противопаводковых дамб, в том числе: в Атырауской области - протяженностью 185000 метров, Кызылординской области - 11 единиц;

строительство инженерно-защитных сооружений на селеопасных участках, в том числе: в Алматинской области -10, Восточно-Казахстанской -1, Южно-Казахстанской - 14, городе Алматы - 2;

строительство инженерно-защитных сооружений на лавиноопасных участках, в том числе: в Алматинской области - 2, Восточно-Казахстанской - 2, Южно-Казахстанской - 3, городе Алматы - 8;

строительство инженерно-защитных сооружений на оползнеопасных участках, в том числе: в Алматинской области - 1, Восточно-Казахстанской - 4, Южно-Казахстанской - 4, городе Алматы - 33;

26) совершенствование систем ливневой канализации;

27) соблюдение требований по захоронению животных на скотомогильниках с целью недопущения чрезвычайных ситуаций биологического характера;

28) модернизация действующей системы оповещения гражданской защиты на областном и районных уровнях;

29) в целях обеспечения дежурства для оперативного реагирования на чрезвычайные ситуации и эвакуации пострадавших с труднодоступных мест приобретение дополнительной вертолетной техники;

30) строительство зданий водно-спасательных станций, в том числе: в Актюбинской области - 1, Акмолинской - 2, Алматинской - 2, Атырауской - 2, Восточно-Казахстанской - 3, Жамбылской - 2, Костанайской - 2, Карагандинской - 2, Кызылординской - 1, Мангистауской - 1, Павлодарской - 2, Северо-Казахстанской - 2, Южно-Казахстанской - 2, городе Алматы - 1, городе Астана - 2;

31) приобретение или строительство зданий с прилегающими земельными участками для размещения филиалов ГУ "Центр медицины катастроф" в Атырауской, Акмолинской, Алматинской, Актюбинской, Жамбылской, Западно-Казахстанской, Костанайской, Кызылординской и Северо-Казахстанской областях и городах Астана и Алматы.

Заключение

Стратегия "Казахстан-2050: новый политический курс состоявшегося государства" ставит задачи успешной модернизации основных сфер деятельности государства: государственное управление, энергетика, экология, наукоемкая экономика, человеческий капитал, урбанизация и международная интеграция.

Основная цель Генеральной схемы - определение долгосрочных градостроительных решений, способствующих ускоренному социально-экономическому развитию Республики Казахстан в соответствии со Стратегией "Казахстан - 2050".

Реализация проектных решений Генеральной схемы позволит сформировать единую систему градостроительной иерархии путем разработки градостроительных документов нижестоящего уровня: межрегиональных схем территориального развития, комплексных схем градостроительного планирования территорий, генеральных планов населенных пунктов, в которых детализируются основные проектные решения Генеральной схемы. Объемы и источники финансирования положений Генеральной схемы будут уточняться при формировании бюджетов на соответствующие годы с учетом возможностей республиканского и местных бюджетов.

Таким образом, осуществляются взаимосогласование, сбалансирование политики республиканского уровня с межрегиональными, региональными и местными решениями по реализации расселенческой, градостроительной, инвестиционной и строительной политики.

Приложение 1 к Основным положениям Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан

Приложение 2 к Основным положениям Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан

Приложение 3 к Основным положениям Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан

Приложение 4 к Основным положениям Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан

Приложение 5 к Основным положениям Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан

Приложение 6 к Основным положениям Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан

Приложение 7 к Основным положениям Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан

Приложение 8 к Основным положениям Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан

Приложение 9 к Основным положениям Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан

Приложение 10 к Основным положениям Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан

Приложение 11 к Основным положениям Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан

Приложение 12 к Основным положениям Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан

Приложение 13 к Основным положениям Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан

Приложение 14 к Основным положениям Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан

Приложение 15 к Основным положениям Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан

Приложение 16 к Основным положениям Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан

Приложение 17 к Основным положениям Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан

Основные технико-экономические показатели
Генеральной схемы организации территории Республики Казахстан

№ п/п	Показатели	Единица измерения	Современное состояние	2020 год промежуточный	2030 год расчетный	2050 год прогнозный
1	2	3	4	5	6	7
1	Территория Республики Казахстан
1)	Всего	тыс. га	272490,2	272490,2	272490,2	272490,2
	в том числе:
	земли сельскохозяйственного назначения	-//-	100835,4	104035,4	110000,0	112000,0
	земли населенных пунктов	-//-	23751,5	25700,0	27000,0	28300,0
	земли промышленности, транспорта, связи, для нужд космической деятельности, обороны, национальной безопасности и иного несельскохозяйственного назначения	-//-	2826,0	2900,0	3000,0	3200,0
	земли особо охраняемых природных территорий, земли оздоровительного, рекреационного и историко-культурного назначения	-//-	6613,4 17389,2* 24018,8** 6629,6***	7868,9 17757,4* 25626,3,0**	9500,0 18600,0* 28100,0**	15000,0 20600,0* 35600,0**
	земли лесного фонда	-//-	22899,6 29423,1***	29600,0	30000,0	35000,0
	земли водного фонда	-//-	4124,2	4500,0	5000,0	5500,0
	земли запаса	-//-	100123,7	86569,5	76673,8	62173,8
2	Население
1)	Всего	тыс. чел.	17160,8/100	18847,2	20888,2	25752,3
	в том числе:
	численность городского населения (по городам, поселкам и другим городским поселениям)	тыс. чел./% общей численности населения	9433,5/55	10739,3/57	11990,5/57,4	14372,2/56
	численность сельского населения (по селам) и другим постоянным сельским населенным пунктам (фермы, отгоны)	-//-	7727,3/45	8107,9/43	8897,7/42,6	11380,1/44
1	2	3	4	5	6	7
2)	Показатели естественного движения населения:
	число родившихся	-//-	387,3/2,3	425/2,3	471,1/2,3	581,2/2,3
	число умерших	-//-	136,0/0,8	149,2/0,8	165,4/0,8	204,1/0,8
	прирост/убыль		251,3/1,5	275,8/1,5	305,7/1,5	377,1/1,5
3)	Показатели миграции населения:
	число прибывших	-//-	361,4/2,1	361,4/1,9	361,4/1,7	361,4/1,4
	число выбывших	-//-	361,7/2,1	361,7/1,9	361,7/1,7	361,7/1,4
	прирост/убыль		-0,3/0,002	-0,3/0,002	-0,3/0,001	-0,3/0,001
4)	Из числа городских населенных пунктов - всего	единиц	87	87	88	88
	крупные (с расчетной численностью свыше 500,0 тыс. чел.)	-//-	3	3	4	5
	большие (с расчетной численностью населения от 100,0 до 500,0 тыс чел.)	-//-	19	19	18	19
	средние (с расчетной численностью населения от 50,0 до 100,0 тыс.чел.)	-//-	6	10	15	21
	малые (с расчетной численностью населения до 50,0 тыс.чел.)	-//-	59	55	51	43
5)	Число агломераций с численностью населения свыше 500 тыс. человек	единиц	4	4	4	8
6)	Плотность населения	тыс. чел./100 км2	0,6	0,69	0,77	0,95
7)	Возрастная структура населения:
	дети до 15 лет включительно	тыс. чел. /% общей численности населения	4682,5/27,3	5093,4/27,1	5691,8/27,2	7004,6/27,2
	население в трудоспособном возрасте (мужчины 16-62 лет, женщины 16-57 лет)	-//-	10700,4/62,3	11925,2/63,5	13215,9/63,3	16327/63,4
	население старше трудоспособного возраста	-//-	1777,9/10,4	1828,6/9,7	1980,4/9,5	2420,7/9,4
8)	Численность занятого населения - всего	тыс. чел.	8623,8	8849,8	9838,0	11231,6
	из них в материальной сфере	тыс. чел./% численности занятого населения
1	2	3	4	5	6	7
	в том числе:	-//-
	промышленность	-//-	1083,7/12,6	1164,6/13,2	1281,3/13,0	1470,4/13,1
	строительство	-//-	689,5/8,0	763,6/8,6	885,8/9,0	990,2/8,8
	сельское хозяйство	-//-	1553,4/18,0	1555,2/17,6	1395,5/14,2	1783,5/15,9
	наука	-//-	221,3/2,6	230,1/2,6	275,5/2,8	303,3/2,7
	прочие	-//-	5075,9/58,9	5136,3/58,0	5999,9/61,0	6684,3/59,5
3	Экономический потенциал
1)	Объем промышленного производства	млрд. тенге	14925,2	27464,1	65137,3	133201,0
2)	Объем производства продукции сельского хозяйства	-//-	3307,0	5720,0	13590,5	59469,7
4	Жилищный фонд
1)	Всего	тыс. м2общей площади/%	340607/100	417836/100	551683/100	796863/100
	в том числе:
	в городских населенных пунктах	тыс. м2общей площади/%	214603/63,0	263237/63,0	347561/63	502024/63
	в сельских населенных пунктах	-//-	126004/37,0	154599/37,0	204123/37,0	294839/37
2)	Обеспеченность населения общей площадью жилья:	м2/чел.	21,0	22,2	26,4	30,9
	в городских населенных пунктах	-//-	23,5	24,5	29,0	35,9
	в сельских населенных пунктах	-//-	17,8	19,1	22,9	25,9
5	Объекты социального и культурно-бытового обслуживания населения
1)	Высшие учебные заведения	единиц/студентов	126/477400	По заданию на проектирование, согласно СНиП 3.01-01-2008*
2)	Организации начального и среднего профессионального образования	единиц/учащихся	820/531500
3)	Дошкольные организации	единиц/тысяч мест	8834/758,8	/1007,3	/1130,5	/1442,7
4)	Дневные общеобразовательные школы	единиц/тысяч мест	7160/3084,1	/3859,8	4245,5	/5190,7
5)	Организации культуры и искусства (театры, музеи, выставочные залы и др.)
	в том числе:
	театры	единиц/мест	64/21069	/27259	/65149	/99689
	кинотеатры	единиц/мест	93/38988	/130048	/501368	/583178
	библиотеки	единиц/тыс. томов	4168/118102	/162527	/172107	/204774
6)	Организации здравоохранения (больницы, поликлиники, родильные дома, фельдшерско-акушерские пункты и т.п.)	единиц/мест -//-
	в том числе:
	Организации, оказывающие стационарную помощь	коек	102489	102489	104366	128792
	Организации, оказывающие амбулаторно-поликлиническую помощь	посещений в смену	209845	380700	423724	522895
7)	Учреждения социального обеспечения	единиц/мест
	в том числе:
	Медико-социальные учреждения для престарелых и инвалидов	-//-	49/7221	55/7659	70/8432	99/9882
	Медико-социальные учреждения для инвалидов с психоневрологическими заболеваниями	-//-	37/12239	60/12357	78/13280	120/15373
	Организации для детей стационарного и полустационарного типов (в том числе с психоневрологическими патологиями и нарушением опорно-двигательного аппарата)	единиц/мест	20/2344	27/2694	40/3344	52/3944
8)	Прочие объекты социального и культурно-бытового обслуживания населения	-//-
	Спортивные залы общего пользования	тыс. м2 площади пола	568,6	682,2	1485,5	1652,5
	Бассейны общего пользования	тыс. м2зеркала воды	91,1	162,6	428,5	535,8
6	Транспортная инфраструктура
1)	Протяженность железнодорожных путей общего пользования	км	15756	15756	17058	17800
2)	Протяженность внутренних водных путей	-//-	4151	4151	4151	4151
3)	Протяженность автомобильных дорог общего пользования	км	96741	97445	97842	98276
4)	Протяженность магистральных нефтепроводов	км	7920	8301	8659	8659
5)	Плотность транспортной сети:	км/1000 км2
	железнодорожной	-//-	5,8	5,8	6,3	6,5
	автомобильной	-//-	35,5	35,8	35,9	36
6)	Аэропорты	единица	23	23	23	24
	в том числе:
	международного значения	-//-	17	17	17	18
7	Инженерная инфраструктура
1)	Водоснабжение:
	Ресурсы подземных вод	млн. м3/год	64280	64280	64280	64280
	Ресурсы поверхностных вод	-//-	100900	100900	100900	100900
	Среднесуточное водопотребление на 1 чел.	л/сут. на чел.	116	115	114	111
	Потребность в воде хозяйственно-питьевого пользования	млн. м3/год	731	745	760	790
2)	Электроснабжение:
	установленная мощность, всего	МВт	20844	Определяются уполномоченным органом в соответствии с пунктами 1, 2 статьи 15-1 Закона Республики Казахстан "Об электроэнергетике"
	в том числе:
	гидроэлектростанции	%	8,8
	тепловые электростанции	-//-	90,3
	Доля возобновляемых и альтернативных**** источников энергии в общем объеме производства электрической энергии	%	0,77	3,0	10,0	50,0
	Расчетная потребность:	млн. кВт/час	91660	101200	136000	172000
	из них на коммунальнобытовые нужды	-//-	16498	18216	29920	43000
3)	Теплоснабжение
	Установленная мощность	тыс.Гкал/ч	25,1	26,5	29,6	38,4
	Расчетная потребность	млн.Гкал.год	186,52	200,63	223,85	290,1
4)	Газоснабжение
	Удельный вес газа в топливном балансе	%	18	20	25	40
	Расчетная потребность	млн. м3 /год	10000,7	18800	25420	32000
	из них на коммунальнобытовые нужды	-//-	730	1316	1779	2560
5)	Связь и телевидение
	Протяженность междугородних кабельных линий связи (медь/ВОЛС)	км	3838/9840	4082/11538	10483/17504	11754/27428
	Обеспеченность населения телефонной сетью общего пользования	Номеров на 100 семей	77,7	70	60	50
	Охват населения цифровым эфирным телевещанием	% всего населения	72	95	95	95
8	Охрана природы и рациональное природопользование
1)	Число городов с высоким уровнем загрязнения природной среды	единиц	8	3	0	0
2)	Объем установленных значений нормативов валовых выбросов загрязняющих веществ	млн. тонн/год	4,4	4,7	4,7	4,7
3)	Доля переработки отходов к их образованию*****	%	1,8	3,5	40,0	50,0
4)	Объем установленных значений нормативов сбросов загрязняющих веществ	млн. тонн/год	3,4	4,7	4,7	4,7
5)	Площадь непокрытых лесом угодий, переведенных в покрытые	тыс. га	10,0	15,0	25,0	35,0
6)	Доля особо охраняемых природных территорий к общей площади республики	%	8,8	9,4	10,3	13,0
1	2	3	4	5	6	7
9	Объекты противопожарной службы (пожарные депо)	количество депо, единиц	424	425	475	593

Примечание:

* - площадь особо охраняемых природных территорий, учтенных в других категориях земель;

** - общая площадь особо охраняемых природных территорий

*** - данные Комитета лесного хозяйства и животного мира МСХ РК.

**** - … и альтернативных источников энергии в общем объеме производства электрической энергии относится только к 2050 году;

***** - твердых бытовых отходов.

"Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелерін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 30 желтоқсандағы № 1434 қаулысына өзгеріс енгізу туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 12 мамырдағы № 256 қаулысы.

Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. "Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелерін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 30 желтоқсандағы № 1434 қаулысына мынадай өзгеріс енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелері осы қаулыға қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын.

2. Орталық және жергілікті атқарушы органдар осы қаулыдан туындайтын шараларды қабылдасын.

3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі

Б. Сағынтаев

	Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 12 мамырдағы № 256 қаулысына қосымша
	Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 30 желтоқсандағы № 1434 қаулысымен бекітілген

Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелері

Мазмұны

Кіріспе

1. Қоныстандыру және өндіргіш күштерді орналастыру жүйесі

2. Әлеуметтік, рекреациялық, инженерлік және көлік инфрақұрылымын дамытудың схемалары мен жобалары

3. Республикалық және өңіраралық маңызы бар қала құрылысын ерекше реттеу аумақтары мен объектілерін дамыту схемалары және жобалары

4. Экономикалық мамандану және басымдықпен пайдалану түрлері бойынша аумақтарды сыныптау

5. Қала құрылысы қызметін жүзеге асыру кезінде оны пайдаланудың басымдықтары мен шектеулерін айқындай отырып, аймаққа бөлу схемалары

6. Өңірлердегі экологиялық жағдайды жақсарту, тарихи мәдени мұра объектілері және (немесе) қорғалатын ландшафтық объектілері бар аумақтарды сақтау, сондай-ақ аумақтарды табиғи және техногендік құбылыстар мен процестердің қауіпті (зиянды) әсерінен қорғау жөніндегі шаралар кешені

Қорытынды

Кіріспе

"Қазақстан – 2050": қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты" стратегиясы және Қазақстан Республикасының мемлекеттік және үкіметтік бағдарламаларының, мемлекеттік органдарының стратегиялық жоспарларының түзетілуі ескеріліп өзектілендірілген Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелері (бұдан әрі – Негізгі ережелер) Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың өзектілендірілген бас схемасы (бұдан әрі – Бас схема) шеңберіндегі жобалаудың аралық (2020 жыл), есептік (2030 жыл) және болжамды (2050 жыл) мерзімдеріне арналған Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастыру жөніндегі басты жобалық ұсыныстар мен шешімдердің қысқаша мазмұны болып табылады.

Бас схема – елдің аумақтық бәсекелік артықшылықтарын іске асыру және тұрақты дамуына қол жеткізу үшін Қазақстан Республикасының ұзақ мерзімді кеңістікте дамуының пайымын және аумақты оңтайлы ұйымдастыру жүйесін қамтитын қала құрылысы жобасы.

Бас схема қоныстандыру жүйесінің және өндіргіш күштерді орналастырудың мемлекеттік реттелуін қамтамасыз ету, еліміздің әкімшілік-аумақтық құрылысын ескере отырып, аумақтарды пайдаланудың мәртебесін, мақсаты мен сипатын белгілеу, сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметін жүзеге асыру арқылы әлеуметтік-экономикалық және шаруашылық даму бойынша өңіраралық және салааралық мемлекеттік мүдделерді үйлестіру, сондай-ақ электр энергетикалық қуаттар мен ағындарды және Қазақстан өңірлері арасындағы көлік артериялары мен жүк ағындарын бөлу схемаларын ұйымдастыру үшін әзірленуде және мынадай сатылардағы қала құрылысы құжаттамасын: аумақты дамытудың өңіраралық схемаларын, аумақтардың қала құрылысын жоспарлаудың кешенді схемаларын, елді мекендердің бас жоспарларын әзірлеу үшін негіз болып табылады.

Бас схема Қазақстан Республикасының сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі саласындағы заңнамасына, құжаттардың нұсқаулық ережелеріне және еліміздің аумағын ұйымдастыру мен орналастырудың экологиялық, әлеуметтік-экономикалық мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілерге сәйкес әзірленеді.

1. Қоныстандыру және өндіргіш күштерді орналастыру жүйесі

Халықты қоныстандыру жүйесін дамытудың негізгі бағыттары

Қазақстан Республикасының халқын қоныстандыру жүйесі өзара инженерлік-көлік инфрақұрылымымен байланысатын және тұтас алғанда, қоныстандырудың тірек қаңқасын құрайтын қалалық және ауылдық елді мекендерден тұратын өңірлік және жергілікті құралымдарды білдіреді.

Қазақстан Республикасы Еуразия құрлығының орталығында көлемі 2,37 млн. шаршы км кең аумақты алып жатыр. 2014 жылдың басында халықтың орналасу тығыздығы 1 шаршы км 6,3 адамды құрады.

Қазақстан аумағында 87 қала (оның ішінде 2 – республикалық, 40 – облыстық және 45 – аудандық маңызы бар қала), 31 кент және 6828 ауылдық елді мекен бар (осы Негізгі ережелерге 1-қосымша).

Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің (бұдан әрі – Статистика комитеті) деректері бойынша 2014 жылғы 1 қаңтарда республикада 17160,8 мың адам тұрды. Соңғы он жылда Қазақстан халқының саны 14 %-ға (абсолюттік мәнде – 2086,0 мың адамға) ұлғайды.

Халық санының ең жоғары өсуі Маңғыстау (62,4 %), Оңтүстік Қазақстан (24,6 %), Атырау (22,5 %) және Алматы (24,8 %) облыстарына, сондай-ақ республикалық маңызы бар қала Алматыға (24,6 %) және елорда Астанаға (53,9 %) тиесілі.

Сонымен қатар Ақмола, Қостанай, Солтүстік Қазақстан және Шығыс Қазақстан облыстары сияқты бірқатар өңірлерде халық санының орташа есеппен 5,3 %-ға (176 мың адам) азаюы орын алды.

Қазақстандағы ішкі көші-қон экономикалық белсенді халықтың ауылдардан экономикалық жағдайы неғұрлым қолайлы қалалар мен өңірлерге қарқынды қоныс аударуымен сипатталады. Айталық, соңғы онжылдықта Қазақстанда ішкі көші-қон ағындары қарқынының жеделдеуі мен ұлғаюы байқалды. Жоғары көшi-қондық кему Астана, Алматы қалаларын, Маңғыстау және Алматы облыстарын қоспағанда, Қазақстанның барлық өңірлеріне тән.

Халықтың көші-қондық кетуінің негізгі себептері төмен табыс деңгейі, өңірде мансаптық өсу перспективасының болмауы болып табылады.

Демографиялық ахуалды жақсарту мен көші-қон процестерін реттеудің негізгі бағыттары

Қазақстан Республикасы халқының жыныстық-жас құрылымы бойынша 2050 жылға дейінгі санының болжамы жас мөлшерін жылжыту әдісі қолданыла отырып жасалды.

Көші-қон ахуалының қалыптасқан үрдістері және тұрғындардың табиғи өсімі сақталған жағдайда, мынадай болжамды нұсқа бойынша демографиялық ахуалдың дамуын күтуге болады.

1-кесте – Қазақстан Республикасы халқы санының 2020, 2030 және 2050 жылдарға арналған болжамы

Өңірлердің атауы	Факт	Халық санының болжамы, адам
	2014 жылғы 1 қаңтар (бастапқы)	2020 жыл (аралық)	2013 жылға қатысты өсу/ азаю, %	2030 жыл (есептік)	2013 жылға қатысты өсу/ азаю, %	2050 жыл (болжамды)	2013 жылға қатысты өсу / азаю, %
1	2	3	4	5	6	7	8
Қазақстан Республикасы	17160 665	18847196	109,8	20888162	121,6	25752350	150,1
Ақмола облысы	735566	755109	102,7	775988	105,5	806494	109,6
Ақтөбе облысы	808932	862660	106,6	906132	112,0	968339	119,7
Алматы облысы	1984518	2119532	106,8	2398378	120,9	3073699	155,2
Атырау облысы	567861	641745	113,0	744384	131,1	1030385	181,5
Батыс Қазақстан облысы	623977	651465	104,4	670930	107,5	702573	112,6
Жамбыл облысы	1084482	1162810	107,2	1248728	115,1	1507727	139,0
Қарағанды облысы	1369667	1403173	102,4	1422817	103,9	1276940	93,2
Қостанай облысы	880776	896000	101,7	900000	102,2	904000	102,6
Қызылорда облысы	739776	825048	111,5	927964	125,4	1200000	162,2
Маңғыстау облысы	587419	740115	126,0	981307	167,1	1634646	278,3
Оңтүстік Қазақстан облысы	2733279	3127530	114,4	3678185	134,6	5198524	190,2
Павлодар облысы	752793	778887	103,5	794465	105,5	800000	106,3
Солтүстік Қазақстан облысы	575766	543278	94,4	474100	82,3	416123	72,3
Шығыс Қазақстан облысы	1394018	1406644	100,9	1428584	102,5	1308900	93,9
Астана қаласы	814435	1070000	131,4	1220000	149,8	2124000	260,8
Алматы қаласы	1507400	1863200	123,6	2316200	153,7	2800000	185,8

Айталық, 2020 жылға қарай Қазақстан халқының саны 9,8 %-ға ұлғаяды және 18847196 адамды құрайды, бұл ретте қала халқы – 14,2 %-ға, ал ауыл халқы – 4,9 %-ға ұлғаяды. Жобалаудың есептік мерзіміне (2030 жыл) қарай ел халқының саны – 21,7 %-ға ұлғайып, 20888162 адамды құрайды, бұл ретте қала халқы – 27,1 %-ға, ал ауыл халқы 15,1 %-ға ұлғаяды.

Халық санының белсенді өсуі осы өңірлерге тән репродуктивті ерекшелігі сақталып отырған, еңбек күші көп халық (жастар) шоғырланған, туу деңгейі дәстүрлі түрде жоғары өңірлерде орын алатын болады. Халық санының өсуі Қазақстанның оңтүстік облыстарында, сондай-ақ Маңғыстау және Атырау облыстарында күтілуде. Солтүстік Қазақстан облысында табиғи өсімнің төмен болуынан және халықтың көші-қонының теріс сальдосынан халық саны азаяды деп күтіліп отыр.

Болжамды 2050 жылға қарай халық саны 25752,4 мың адамды құрайды (Қазақстан Республикасының халқы санының 50,1 %-ға ұлғаюы) (осы Негізгі ережелерге 1-қосымша).

Облыстар арасында халық саны бойынша ең көп үлес Оңтүстік Қазақстан облысына (20,2 %), Алматы облысына (12,0 %), Алматы қаласына (10,9 %) тиесілі. Аталған өңірлерде 11 млн. астам адам немесе ел халқының 43 % шоғырланатын болады.

Қазақстанның демографиялық дамуына ауыл халқы елеулі үлес қосуы мүмкін, онда бала туудың жиынтық коэффициенті қалаға қарағанда жоғары.

Халық санын ұлғайту үшін репродуктивті жастағы әйелдердің, әсіресе, жүкті әйелдер мен жаңа босанған әйелдердің, нәрестелердің денсаулық жағдайын жақсартуға, олардың босанғаннан кейінгі аурушаңдығын, мүгедектігі мен өлімін азайтуға мүмкіндік беретін жағдайлар жасау қажет. Сонымен қатар, ел тұрғындарының өмірі мен денсаулығын сақтауға ықпал ететін жағдайлармен қамтамасыз ету қажет.

Қалалық қоныстандыру жүйесін дамытудың негізгі бағыттары

2014 жылдың басында Қазақстанның қалаларында 9433,5 млн. адам (55 %) тұрған. Қарағанды (78,7 %), Павлодар (69,7 %), Ақтөбе (61,7 %) және Шығыс Қазақстан (59,0 %) облыстары неғұрлым урбандалған өңірлер болып табылады. Урбандалудың төмен деңгейі Алматы (23,1 %), Оңтүстік Қазақстан (39,1 %), Жамбыл (40,2 %), Солтүстік Қазақстан (41,9 %) және Қызылорда облыстарында (42,8 %) тіркелген.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2015 жылғы 6 сәуірдегі № 1030 Жарлығымен бекітілген Инфрақұрылымды дамытудың 2015 – 2019 жылдарға арналған "Нұрлы жол" мемлекеттік бағдарламасына (бұдан әрі – "Нұрлы жол" бағдарламасы) сәйкес 2050 жылы урбандалу деңгейі 70 %-ды құрайды. Қазақстанның бірқатар өңірлерінде (Қарағанды, Павлодар, Ақтөбе және Шығыс Қазақстан облыстары) бұл көрсеткіш 70 %-дан асып түседі.

Қалалардың және қала маңы аймағының бақыланбайтын өсуі еңбек нарығының мүмкіндіктері ескерілмей, қалалардың инфрақұрылымына жүктеменің күшеюімен, экологиялық, көлік проблемаларының шиеленісуімен, әлеуметтік шиеленістердің өсуімен ұштасады. Тез өсуші қалалар қатарына Алматы, Астана, Ақтөбе, Жаңаөзен, Шымкент, Атырау, Ақтау, Тараз, Қызылорда, Қаскелең және Түркістан қалаларын жатқызуға болады.

Жағдайды реттеу үшін көші-қон ағындарын еңбек күші артық аудандарда халықтың ұтқырлығын арттыру жолымен елдің еңбек күші жетіспейтін солтүстік және шығыс өңірлеріне жіберген жөн.

Агломерацияларды реттеудің негізгі шаралары және дамыту бағыттары

Қалалардың перспективалы дамуы экономикалық өсу нүктелерінің белсенді дамуынан көрініс табады. "Нұрлы жол" бағдарламасына және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 28 маусымдағы № 728 қаулысымен бекітілген Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасына (бұдан әрі – Өңірлерді дамыту бағдарламасы) сәйкес хаб-қалаларға Астана, Алматы, Шымкент, Ақтөбе, Өскемен жатады. Алматы, Астана, Шымкент және Ақтөбе қалалары "бірінші деңгейдегі" қалалар және агломерациялардың орталықтары болып табылады. Олар көші-қон ағынын тарту нүктелеріне және ресурстар, капитал мен озық технологиялар шоғырланатын макроөңірлердің экономикалық белсенді орталықтарына айналады. Өңірлерді дамыту бағдарламасына сәйкес макроөңірлердің басқа да ірі қалалары немесе "екінші деңгейдегі" (облыс орталықтары, Семей және Түркістан қалалары) және "үшінші деңгейдегі" қалалар (моно және шағын қалалар) хаб-қалалармен "шұғыла" қағидатымен байланысады.

Агломерацияларды тиімді дамыту үшін мемлекеттік ресурстар мен басқарушылық ықпал қажет.

Көші-қон ағынын өзіне тартуы үшін агломерациялар аумағында агломерация өзегінен 100-200 км арақашықтықта, ірі қоныстар базасында контрмагнит қалалар құру ұсынылып отыр. Олар аумақтардың әсер ету аймағындағы индустриялық-инновациялық өсу мен аумақтың экономикалық даму орталықтары болады.

Урбандалудың қарқынды процесі есебінен табиғи жолмен қалыптасып жатқан Алматы және Шымкент агломерацияларында агломерация орталықтарының аумақтық өсуін реттеу және қала маңы аймақтарының шегіндегі халық санын ұстап тұру қажет.

Контрмагнит және серіктес елді мекендердегі, сондай-ақ Алматы агломерациясының құрамына кіретін тірек ауылдық елді мекендердегі халық санының перспективалық өсуі халықтың жоғары табиғи және көші-қон өсіміне байланысты болады.

Алматы агломерациясы сауда-логистикалық және қаржы орталығы, сондай-ақ Алматы қаласының ірі университеттері базасында инновациялық кластер ретінде дамитын болады.

Шымкент қаласы өзінің экономикалық әлеуетімен елдің оңтүстігінің агломерациялық орталығы болып табылады. Сонымен қатар "жалған урбандалуға" жол бермеу мақсатында бұл процесті реттеу қажет.

Негізгі жоспарлы осьтер бойынша ірі елді мекендер базасында контрмагнит қалаларды қалыптастыру және оларда өңдеу өндірістерін, көрсетілетін қызметтер саласын, туристік-рекреациялық кешен объектілерін дамыту ұсынылады.

Перспективада Шымкент агломерациясы өсуінің желілік аймағына Тараз, Түркістан қалалары кіруі мүмкін.

Шымкент агломерациясы аумағын дамыту Оңтүстік Қазақстан облысының басым түрде Кентау-Түркістан елді мекендерінің қалалық жүйесінде, Шымкент-Тараз тасжолы бойында (Шымкент агломерациясынан тыс) және Мақтаарал мен Сарыағаш аудандары елді мекендерінің ауылдық жүйелерінде қоныстандыру жүйесінің ерекшеліктеріне байланысты болады.

Астана және Ақтөбе агломерацияларында қажетті экономикалық тығыздылықты қалыптастыру үшін желілік өсу аймақтарын дамыту қажет.

Перспективада Астана агломерациясы "Назарбаев Университеті" дербес білім беру ұйымы, медициналық кластер және "Астана – жаңа қала" арнайы экономикалық аймағы базасында жоғары технологиялар мен инновациялар орталығы ретінде орын алады. Экономикалық тығыздықты ұлғайту үшін Қарағанды қаласының және Щучье-Бурабай курорттық аймағының жақын орналасуы мен даму перспективаларын ескере отырып, желілік өсу аймағын құру қажет. Сонымен қатар, агломерацияның жобаланған аумағында орналасқан елді мекендердің бей-берекет және жүйесіз өсуіне жол бермеу керек. Осыған байланысты Астананың айналасында жасыл белдеу қалыптастыру аймағы, сондай-ақ рекреация аймағын дамыту белгіленеді.

Бұдан әрі Астана қаласынан 100-150 км қашықтықтағы ірі қоныстар базасында өзіне көші-қон ағынын тартатын контрмагнит қалалар құру болжануда.

Тұтас алғанда, Астана агломерациясы экономикасы бәсекеге қабілетті, қоршаған ортасы мен өмір сүру сапасы жоғары, мемлекетаралық және өңіраралық байланыстар жүйесіне ықпалдастырылған көпфункционалды аумақ ретінде дамитын болады. Агломерация өзегі – Астана қаласының жоғары табиғи және көші-қон өсімі Астана агломерациясы халқы санының едәуір ұлғаюына ықпал ететін болады.

Қазақстанның батысында агломерация ретінде Ақтөбе агломерациясы болады. Агломерацияның аумағы тығыздығы бойынша әркелкі әрі агломерация процесін дамыту үшін жеткіліксіз қоныстанған. Осы орайда Ақтөбе қаласының қала маңы аумақтары бұл көрсеткішке жатпайды.

Осыған байланысты Ақтөбе агломерациясы халқының санын ұлғайту және экономиканың қосымша еңбек ресурстарына қажеттілігінің өсуін қанағаттандыру үшін көші-қон ағынын ынталандыру қажет.

Халықтың төмен тығыздығын ескере отырып, Ақтөбе агломерациясының дамуы бір орталықты нұсқа бойынша өтеді.

Болашақта халықтың неғұрлым көп шоғырлануы агломерация өзегі – Ақтөбе қаласы мен оған жақын елді мекендерде байқалатын болады. Бұл тыныс-тіршілікті қамтамасыз ететін инфрақұрылымды құру мен дамытуға арналған шығындарды оңтайландыруға, мемлекет көрсететін қызметтер сапасын арттыруға және жоғары ұйымдастырылған урбандалған мекендеу ортасы бар өңірлік аймақ құруға мүмкіндік береді. Бұдан басқа, халық белсенді дамып келе жатқан Хромтау, Алға, Қандыағаш өнеркәсіптік қалаларына тартылатын болады.

Ақтөбе агломерациясы кәсіпкерлікті және Ресей шекара маңы аумағының ресурстарын да шоғырландыратын өңірлік кластерлерді дамытудың катализаторына айналмақ.

Есептік 2030 жылы Астана, Алматы, Шымкент агломерациялары полиорталықтандырылған агломерациялардың жүйелеріне ұласады (желілік өсу аймақтары пайда болады).

Перспективада (2030 жылдан кейін) экономикалық байланыстардың қарқынды дамуын ескере отырып, Өскемен – Семей; Павлодар – Ақсу – Екібастұз; Қостанай – Рудный – Лисаковск – Жітіқара; Ақтау – Жаңаөзен – Форт-Шевченко – Құрық қалаларын топтық қоныстандыру жүйелерінің одан әрі 2-деңгейдегі агломерацияларға ұласуымен, аумақтық-өндірістік кешендерді қалыптастыру болжанып отыр.

Өскемен агломерациясын Семей, Риддер, Зырян, Шемонаиха және Серебрянск қалаларымен байланыстыра отырып қалыптастырудың негізгі басымдығы олардың Қытай мен Ресей арасындағы транзит жолдарда орналасқан өңірдің өнеркәсіптік-көліктік тораптары ретіндегі геоэкономикалық жағдайы болып табылады. 2050 жылға қарай облыс халқының 60 %-дан астамы осы қалаларда тұратын болады.

Павлодар агломерациясын қалыптастыру урбандалудың жоғары деңгейі, өңір ішіндегі көліктік коммуникациялардың дамуы және олардың жақын жатқан аудандармен байланысы есебінен қамтамасыз етіледі. Агломерация қалалары халқының болжамды саны 685,2 мың адамды немесе облыстың барлық халқының 85,6 % құрайды.

Қостанай агломерациясы Ресей Федерациясымен шекара маңы транзит жолдарында орналасқан өнеркәсіптік-көліктік торап ретінде белгілі. Екінші деңгейдегі агломерацияны және урбандалған аймақ ареалын қалыптастыруға машина жасау және экономиканың басқа да салаларын дамыту ықпал етеді. Қостанай облысы халқының жартысынан астамы (61,2 %) болжамды кезеңге қарай Қостанай, Рудный, Лисаковск, Жітіқара қалаларында тұратын болады.

Болжамды кезеңде Ақтау агломерациясы Каспий қоныстану аймағының және Ақтау урбандалған аймағының орталығы ретінде қарастырылады. Бұған Каспий теңізінің шығыс жағалауындағы географиялық жағдай, адами, экономикалық ресурстардың жеткілікті болуы, рекреациялық инфрақұрылымды және тұрақты экономикалық, еңбек және мәдени байланыстарды дамыту оң ықпалын тигізеді. Ақтау, Жаңаөзен және Форт-Шевченко қалалары халқының 2050 жылғы болжамды саны екі есеге ұлғаяды және 604,1 мың адамды немесе облыс халқының 37 %-ын құрайды.

Тұтас алғанда, қала агломерацияларын дамыту үшін олардың қала маңы аймақтарын қалыптастыру мен дамытуға көңіл бөлу қажет, оларда еңбек ұтқырлығын дамытудың маңызды шарты ретінде агломерация өзегі мен оның қала маңы аймақтары арасында жүрдек көлік қатынасының заманауи түрлерінің маңызы зор болады.

Еліміздің аумақтық дамуына көлік-логистикалық инфрақұрылымды дамыту едәуір ықпал етеді, ол шалғай өңірлер мен халықтың тығыздығы төмен өңірлерде көлік қызметтерінің қолжетімділігі мен сапасын қамтамасыз етеді.

Ауылдық қоныстану жүйелерiн дамытудың негізгі бағыттары

Ауылдық қоныстану жүйесін жетілдіру ауыл аумақтарының өндірістік, әлеуметтік және экологиялық функцияларын кеңейтудің қолайлы алғышарттарын жасауды, қала мен ауыл арасындағы интеграцияны дамыту негізінде ауыл тұрғындарының өмір сүру жағдайын жақсартуды білдіреді. 2014 жылдың басында Қазақстанның ауылдық жерлерінде ел халқының 45 % немесе 7727,3 мың адам тұрған.

Ауылдық елді мекендер жүйесін дамыту әлеуметтік-экономикалық даму әлеуеті төмен, орташа және жоғары ауылдық елді мекендерді айқындауға арналған өлшемшарттарға сәйкес айқындалған даму әлеуеті жоғары және орташа елді мекендерді дамытумен байланысты, олардың ішінен тірек ауылдық елді мекендер айқындалған.

Одан әрі дамыту көзделген ауылдық елді мекендер үшін ауыл тұрғындарының өмір сүру және еңбек қызметі жағдайын жақсартуға, демографиялық ахуалды жақсарту және ауылдық жерлерде тұрудың беделін арттыру үшін негіздер жасауға бағытталған өзара байланысқан іс-шаралар кешені айқындалатын жоспарлау, құрылыс салу және абаттандыру жобалары әзірленуі тиіс.

Аграрлық өңірлердегі (Батыс Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан, Қостанай облыстары) ауылдық аумақтарда халықтың көшіп кетуін төмендету және демографиялық ахуалды жақсарту үшін инновациялық технологияларды қолдану және ұсақ тауарлы өндірістен орта және ірі тауарлы өндіріске көшудің негізінде ауыл шаруашылығы саласын жаңғырту ұсынылады. Бұл бәсекеге қабілетті, жоғары механикаландырылған өндіріс құруға, шаруашылықтарды мал шаруашылығын, жем өндірісін дамытуға, жарма және май дақылдарын өсіруге, бидайға ғана маманданудан алшақтауға, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің сатылай және деңгейлес кооперациясын қолдаудың экономикалық тетіктері арқылы шаруашылықтарды ірілендіруге экономикалық ынталандыруға мүмкіндік береді.

Ауылдық елді мекендерді перспективалы дамытудың қала құрушы базасы елді мекендерді – агроқалашықтарды қалыптастыруға негіз болатын ірі тауарлы өндіріс болып табылады.

Шаруа қожалықтарының кооперациялары мен бірлестіктерінен заманауи, абаттандырылған, жайлы қоныстардан тұратын ауыл шаруашылығы мен ауылдық қоныстанудың келешегін көруге болады.

Осыған байланысты:

1) ауыл шаруашылығы, оның ішінде ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындау және өңдеу және тұрмыстық көрсетілетін қызметтерді дамыту саласында шағын және орта бизнесті дамыту үшін жағдай жасау, ісін жаңа бастаған кәсіпкерлерге заңдық, қаржылық және басқа да көмек көрсету;

2) халықты неғұрлым жоғары өмір сүру деңгейімен қамтамасыз ете отырып, тұрақты әрі өнімді жұмыспен қамту арқылы халықтың материалдық әл-ауқатының өсуі және кіріс деңгейін көтеру үшін жағдай жасай отырып, тірек ауылдық елді мекендерді (бұдан әрі – АЕМ) кешенді түрде дамыту ұсынылады.

Кенттерді, ауылдық округтердің орталықтарын, даму әлеуеті жоғары және орташа АЕМ-ді және басқа да ауылдарды дамыту үшін жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды қолдау және дамыту, ұсақ тауарлы өндірістерді орта және ірі ауыл шаруашылығы кәсіпорындарына біріктіру, шағын және орта бизнесті дамыту, әлеуметтік инфрақұрылым объектілерімен нормативтік қамтамасыз етілуге дейін жеткізу, ауылдық инфрақұрылымды қалыпты жағдайда ұстап тұру шаралары қажет.

Бюджет қаражатын ұтымды пайдалану және әлеуметтік көрсетілетін қызметтерге тең қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін перспективасыз, табиғи-климаттық және өзге де жағдайлары қолайсыз елді мекендерден неғұрлым перспективалы елді мекендерге қоныс аудару бойынша жұмыстарды жалғастыру ұсынылады.

Ауылдық жерлердің кадрлық әлеуетін арттыру ауылдық жерге жұмыс істеу және тұру үшін келген әлеуметтік сала және агроөнеркәсіптік кешен мамандарына көтерме жәрдемақы төлеу және тұрғын үймен қамтамасыз ету түрінде мемлекеттік қолдау көрсетуді көздейді.

Ауылдық аумақтар мен ауылдық елді мекендердің даму перспективалары ауыл шаруашылығы өндірісін аумақтық ұйымдастырудың даму стратегиясымен өзара байланыстырылуы тиіс.

Өндіргіш күштерді орналастырудың негізгі бағыттары

Таяу арадағы перспективада Қазақстан экономикасын әртараптандыру Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 1 тамыздағы № 874 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2015 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына (бұдан әрі – Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың мемлекеттік бағдарламасы) сәйкес экономиканың басым салалары болып табылатын металлургия, химия, мұнай-химия, машина жасау, құрылыс материалдарының өндірісі, тамақ өнеркәсібі сияқты салаларды дамытуға бағытталған. Бұл ретте білім беру саласындағы мемлекеттік саясат, ең алдымен, экономиканы әртараптандыру және индустрияландыру жөніндегі қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді міндеттерге бағдарланатын болады, сондай-ақ экономиканың өңдеу салаларының сұраныстарына сай құрылатын болады. Шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау саласындағы мемлекеттік саясат мемлекет экономикасын дамытудың басым бағыттарына және өңір экономикасын дамыту ерекшелігіне сәйкес жүргізілетін болады. Шағын және орта кәсіпкерлік объектілерін орналастыруды облыстардың аумақтарын қала құрылысына жоспарлаудың кешенді схемалары шеңберінде (ҚР ҚНжҚ 3.01-02.2011 4-тармағының 4.1.3.5-тармақшасына сәйкес) қарастыру қажет.

2025 жылға қарай экспорттың жалпы көлемінде шикізаттық емес экспорт үлесінің – 2 есеге, 2040 жылға қарай 3 есеге өсуі болжануда.

2050 жылға дейін қазақстандық өндірушілердің геологиялық барлау, мұнай-газ-химия, автомобиль және авиақұрылыс, тепловоздар, жолаушылар мен жүк вагондары, болашақтың тиімділігі жоғары және энергия үнемдейтін материалдары өндірісі саласындағы, мобильді және мультимедиялық, нано және ғарыштық технологиялар, роботты техника, гендік инженерия, болашақ энергиясын іздестіру мен ашу сияқты экономиканың жаңа салаларындағы нарықтарды (Ресей Федерациясы, Орталық Азия елдері, Қытай Халық Республикасы (бұдан әрі – ҚХР) және Иран Ислам Республикасы (бұдан әрі – ИИР) игеруі де Қазақстан экономикасын дамытудың негізгі міндеті болып табылады.

Сыртқы нарықтар шығуға "Еуразиялық трансконтиненталдық дәліз" (Жібек жолының экономикалық белдеуі) құру ықпал ететін болады, бұл Қазақстанға перспективада Орталық Азия өңірінде көлік хабы болуға мүмкіндік береді және экономикалық, саяси және гуманитарлық салаларда (сауданың әлеуетті көлемі – 2,5 трлн. теңге) Қазақстан мен ҚХР арасындағы тығыз байланысты дамытуға, шетелдік инвесторлар тарапынан Қазақстанға деген қызығушылықты арттыруға, жүк ағынының тұрақты өсуіне және Еуразиялық экономикалық одақ елдерінің нарығына тікелей қол жеткізуге ықпал ететін болады. Шекара маңындағы өңірлер және тұтас алғанда, Ресей Федерациясының нарығы ерекше рөл атқаратын болады, онда өңдеу өнеркәсібінің импортындағы қазақстандық өнімнің үлесі ұзақ мерзімді перспективада 6 %-ға жетуге тиіс. Сондай-ақ саудаға қатысушы елдердің қосылған құн тізбегіне ене отырып, "Жаңа жібек жолы" жобасының әлеуеті пайдаланылатын болады. "Жібек жолымен" біріктірілетін елдердің жалпы ішкі өнімінің (бұдан әрі – ЖІӨ) жалпы көлемі перспективада әлем ЖІӨ-нің жартысын құрайды.

Уақыт өте келе мемлекеттік бастамалардан тек жеке бастамаларды ғана қолдауға кезең-кезеңмен өту жүзеге асырылатын болады, 2025 жылға қарай экономикадағы мемлекеттің үлесін азайту ЖІӨ-де 15 %-ға дейінгі көрсеткішті құрауға тиіс.

Негізінен, ұлттық басқарушы холдингтер мен даму институттары арқылы тікелей мемлекеттік қаржыландыру құралдары іске қосылуы индустриялық өсудің жаңа базасын құруға мүмкіндік беретін, басталған ірі жаңа сала құрушы жобаларды аяқтауға, сондай-ақ шикізаттық емес тауарларды өткізу үшін жаңа нарықтарды игеретін өңдеу өнеркәсібінің кәсіпорындарын қолдауға бағытталатын болады.

Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес ішкі нарықтағы отандық кәсіпорындарды қорғаудан, оларды Қазақстан Республикасының қабылданған халықаралық міндеттемелеріне қайшы келмейтін әдістермен сыртқы экспорттық нарықтарға бағдарлауға көңіл бөлінетін болады.

Қойылған міндеттерге қол жеткізу үшін өңдеу өнеркәсібін шоғырландыра дамыту және технологиялардың терең трансфері, құзыреттіліктерді арттыру және инновацияларға сұранысты ынталандыру сияқты негізгі үш тәсілді ескере отырып дамитын болашақтың индустриялық-инновациялық секторларының даму негіздерін жасау көзделіп отыр.

Металлургия өнеркәсібі

Орта мерзімді кезеңде тау кен-металлургиялық кешен елдің экономикалық өсу драйверлерінің бірі болып қалады. Қазақстандағы қара металлургия секторының экспорттық әлеуетін кеңейту перспективалары бар.

Халықаралық нарықтарда дамушы елдердегі (Үндістан, ИИР, Таяу Шығыс және Африка елдері) тұтынудың өсуі, урбандалу, экономиканың жаңа секторларында (жаңартылатын энергия көздері (бұдан әрі – ЖЭК), жаңа көлік) өсіп келе жатқан тұтыну, балама өніммен алмастырудың күрделілігі сияқты жаһандық трендтердің есебінен 2030 жылға қарай болатты тұтынудың 1,3 есе өсуі күтіледі.

Сонымен бірге, әлемдік қара металлургияны дамыту экологиялық, энергия тиімділігі және еңбек өнімділігі бойынша талаптарды күшейту жағдайларында жүргізілетін болады.

Халықаралық үрдістер Қазақстанның түсті металлургия өнімін өндіру көлемін кеңейтуге және оның экспортын әртараптандыруға оң ықпалын тигізетін болады.

Инвестициялық жобаларды іске асыру 2050 жылға дейін металлургия өнеркәсібін дамытудың негізі болады. Болжанып отырған өсу 15 %-ды құрайды.

Перспективада сирек және жерде сирек кездесетін металдар сияқты ғылымды қажет ететін өндірістерді дамытуда саланы дамытудың маңызды бағыты болады.

Металлургия өнімінің сатылай әртараптандырылуы және одан әрі қайта өңделуін жүзеге асыру, минералды шикізатты кешенді түрде өңдеуді қамтамасыз ету, түпкілікті өнімде қазақстандық қамтуды арттыру 2050 жылға дейін металлургияны дамытудың негізгі қағидаттарына айналады.

Перспективада осы қағидаттарды сақтау және қажетті көлік инфрақұрылымын дамыту, оның ішінде табиғи ресурстарды неғұрлым оңтайлы жолмен экспорттау мүмкіндігін қамтамасыз етуге бағдарлана отырып, 2020 жылға қарай 5 млн. тонна қара металл илегін, 1,8 млн. тонна мырыш илегін, 2 млн. тонна ферроқорытпаны, 15 млн. тонна темір кені жентектерін, ылғалдылығы 6 % 4 млн. тонна коксты, 5,5 млн. тонна хром кенін, 3 млн. тонна марганец кенін өндіруге мүмкіндік береді.

Металлургиялық өнімнің негізгі түрлерін өндіру 2030 жылға қарай: 5,2 млн. тонна қара металл илегін, 2,3 млн. тонна мырыш илегін, 2,1 млн. тонна ферроқорытпасын, 15,7 млн. тонна темір кені жентектерін, ылғалдылығы 6 % 4,5 млн. тонна коксты, 6,5 млн. тонна хром кенін, 3,1 млн. тонна марганец кенін құрайды.

Бұл ретте шикізат сатып алудың ықтимал едәуір азаюына және бағалардың төмендеуіне, темір кені мен көмір қорларының құнсыздануына байланысты таяу арадағы перспективада елімізде қаражат жинақтау үшін қазақстандық шикізатты халықаралық нарықтарға шығаруды барынша жеделдетуге бағытталған табиғи ресурстарды басқару жүйесін енгізген орынды.

Осы мақсатта баланстан тыс кендердің жаңа кен орындарын және техногендік минералды түзілімдерді өңдеуге тартуды көздеу қажет. Мәселен, мыс кені өнеркәсібі үшін Орталық, Шығыс және Оңтүстік Қазақстанда минералды-шикізаттық базаны дамытудың әлеуетті мүмкіндігі бар (осы Негізгі ережелерге 2-қосымша).

2050 жылға дейін саладағы энергияны, еңбектi және материалды қажет ету деңгейін төмендету үшін энергия үнемдеуші технологиялар енгізіледі, қайталама энергия ресурстарын пайдалану деңгейі арттырылады, өндірісті кешенді автоматтандыру және механикаландыру жолымен персоналға жұмсалатын шығындар төмендейді, өндіріс көлемін ұлғайту және шығындарды қысқарту үшін инновациялық шешімдер енгізіледі, халықаралық сапа стандарттары енгізілетін болады.

Отандық кәсіпорындарға мемлекеттік сатып алу кезінде жеңілдіктер беру, отандық түсті металлургия өнімдеріне сұранысты ынталандыру бағдарламаларын әзірлеу мен іске асыру да саланы дамытуға ықпал етеді. Отандық кәсіпорындарды жаңғыртуға жәрдемдесу үшін ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға мемлекеттік қолдау көрсетуді қамтамасыз ету қажет.

Металлургия саласының әлеуетін іске асыру шикізаттық өңірлерге кері инновациялық серпін беретін индустрияландырудан кейінгі инновациялық технологияларды дамытуға мүмкіндік береді.

Бұл ретте болашақта металлургия өнеркәсібінің ішкі әлеуетін пайдалану мүмкіндіктеріне де әсер ететін осы саладағы жаһандық трендтерді ескерген жөн.

Қара металлургия

Дамушы елдерде (Үндістан, ИИР, Таяу Шығыс және Африка елдерінде) тұтынудың өсуі, урбандалу, экономиканың жаңа секторларында (ЭЖК, жаңа көлік) тұтынудың өсуі, баламалы өніммен алмастыру күрделілігі сияқты жаһандық трендтер есебінен халықаралық нарықтарда болатты тұтынудың 2030 жылға қарай 1,3 есеге өсуі күтіліп отыр.

Түсті металлургия

Түсті металлургия бойынша ұзақ мерзімді кезеңде тұтынудың өсуі болжанады. Мәселен, 2030 жылға қарай мысқа қажеттілік – 70 %-ға, тиісінше алюминийге – 50 %-ға, мырышқа 70 %-ға өседі. Бұған дәстүрлі секторларда тұтынудың (көбейіп келе жатқан халықты қанағаттандыру және урбандалу) өсуі, экономиканың жаңа секторларында (ЭЖК, жаңа көлік) тұтынудың артуы, сондай-ақ баламалы өніммен алмастырудың (қорғасыннан басқа) күрделілігі ықпал етеді.

Көмір өнеркәсібі

2030 жылға дейін Қазақстанның Орталық және Солтүстік өңірлері негізгі көмір өндіру өңірлері болып қалады. Мәселен, 2030 жылға қарай Орталық өңірдің үлесіне республикалық өндірудің 32,5 %-ы, Солтүстік өңірге – 63,1 %-ы, Шығыс және Оңтүстік өңірлерге – 4,4 %-ы тиесілі болады.

2025 – 2030 жылдары Торғай көмір бассейнін игеру болжанып отыр.

2030 жылға қарай "жасыл экономикаға" көшу мақсатында көмірді жерасты газдандыру, көмірді және аршылған жыныстарды, сондай-ақ тотыққан және баланстан тыс көмірді деструкциялау кезінде минералдық бөлікті пайдалану, көмірді байыту және көмір брикеттері өндірісін игеру сияқты жаңа технологиялар мен инновацияларды енгізу болжанып отыр. Көмірді жерасты газдандыру экологиялық таза энергияны алудың жоғары өнімді және неғұрлым экологиялық таза процесі болып табылады.

2050 жылға дейін көмір өнеркәсібінің дамуы көмірді химиялық өңдеу арқылы алынған синтетикалық газ тәрізді және сұйық отынның, көмірді конверсиялау нәтижесінде алынған өнімдердің өндірісіне бағытталуы тиіс, олар экологиялық қауіпсіз ультратаза бензин, авиациялық, зымыран және дизель отынын, сутегін және құнды химиялық заттарды (балауыз, церезина), сондай-ақ негізгі органикалық синтез үшін шикізат болып табылатын нафталар, жағармайлар, парафиндер, фенолдар және басқа көмір химиясы өнімін өндіру үшін бастапқы шикізат болып табылады. Бұл синтетикалық отындарды пайдалану кезіндегі экологиялық жүктеме қатардағы көмірді пайдаланумен салыстырғанда, анағұрлым төмен болады.

Ұзақ мерзімді перспективада құрамында отыны бар қалдықтарды кәдеге жаратудың негізгі бағыттары мыналарды көздейді: әртүрлі құрылыс материалдарын өндіру, қосындылар шығару, шойын қорыту, карбид кремний және басқа отқа төзімді материалдарды шығару, күкірт қышқылы мен тыңайтқыштарды өндіру, энергетикалық пайдалану, яғни тікелей жағу (газдандыру) немесе байыту әдісімен кондициялық көмір алу үшін пайдалану.

Мұнай-газ-химия өнеркәсібі және мұнай, газ өңдеу

Әлемдік практикада бастапқы жартылай өнімдерді химиялық өңдеудің тереңдеуіне және олардан синтетикалық мономерлер, полимерлер және басқа химиялық өнімдер алынуына қарай, олардың бағасы шамамен 3-5 есеге жылдам өседі. Осыған байланысты мұнай-газ-химия әлемде мұнай-газ саласын одан әрі дамыту басымдықтарының бірі болады.

Дамушы елдерде байқалған халық санының өсуі және жан басына шаққандағы кірістердің артуы оларда дамыған елдермен салыстырғанда, тауарларды тұтынудың неғұрлым жылдам өсуіне алып келеді. McKinsey бағалауы бойынша 2025 жылға қарай халықтың орта табы 2010 жылмен салыстырғанда, 2,4 млрд. адамнан 4,2 млрд. адамға дейін, шамамен екі есеге өседі. Сондықтан мұнай-газ-химия саласының базалық өнімдерінің әлемдік импортының фокусы дамушы елдер жағына қарай жылжиды.

Ұзақ мерзімді перспективада әлемдік нарықта мұнай-газ-химия өнімдерінің арасында полиэтилен мен полипропилен ең көп сұранысқа ие болды, бұл барлық полимерді жалпы тұтынудың 60 %-ы. ҚХР, Жапония сияқты және т.б. Азия елдері әлемдік сұраныстың өсу драйвері болады.

Аталған үрдістер әлемдік нарықта, ҚХР-дың урбандалуы және индустриялануы процестерін қоса алғанда, экспорт тұрғысынан Қазақстанның мұнай-газ-химия секторының дамуына оң әсерін тигізеді. Бұдан басқа, мұнай-газ-химия саласы болмаса, балама энергетиканы (күн панельдері, жел генераторларының қалақшалары, биохимия), жаңа материалдарды (композиттер) дамыту мүмкін емес.

2025 жылға қарай Қазақстан нарығын экологиялықтың жаңа стандарттарына сәйкес жанар-жағармай материалдарымен толық қамтамасыз ету көзделген. Бұл ретте мұнай өңдеу ақшыл мұнай өнімдерін барынша шығару және мотор отындарының сапасын Еуро-5 стандартына сәйкестендіру үшін жаңа технологиялар мен инновациялық технологиялық шешімдерді қолданумен байланысты болады. Мұнай өңдеу саласын аумақтық тұрғыдан дамыту Атырау, Маңғыстау, Оңтүстік Қазақстан және Павлодар облыстарында, газ өңдеу – Ақтөбе облысында орналасады.

Мұнай-газ-химия саласын 2020 – 2030 жылдарға дейін, сондай-ақ перспективада – 2050 жылға дейін дамыту көмірсутекті сектордағы бәсекелі артықшылықтарды пайдаланумен байланысты болады, атап айтқанда:

1) ірі мұнай-газ кен орындарының болуының арқасында ұзақ мерзімге шикізатпен қамтамасыз етілуі;

2) шикізатқа ең аз шығасылармен қол жеткізу;

3) ірі өндіруші кәсіпорындардың айналасында дамыған шағын және орта бизнес кәсіпорындары белдеуінің болуы;

4) инвестициялық жағынан тартымды жағдайлар жасау (салықтық, кедендік преференциялар, инфрақұрылымды салу).

Өнеркәсіптің барлық салалары: құрылыс, машина жасау, энергетика, ауыл шаруашылығы, медицина, электроника, космонавтика, сондай-ақ сауда және көптеген басқа салалар мұнай-газ-химия өнімдерінің тұтынушылары болып табылады. Сабақтас салалармен осындай тығыз байланыста болғандықтан, мұнай-газ-химия саласының жоғары мультипликативтік әсері болады.

Бұл салада базалық мұнай-газ-химия өнімдерінің ауыр тонналы өндірісін салу жөніндегі жобалар, сол сияқты базалық өнімді қосылған құны жоғары инновациялық өнім етіп кейіннен қайта өңдейтін шағын және орта бизнес жобалары да іске асырылатын болады.

Аумақтық тұрғыдан мұнай-газ химия саласы, негізінен, Батыс өңірде дамитын болады, өйткені:

1) мұнай мен газ конденсатының жалпы шығарылатын қорының шамамен 90 %-ы Атырау, Маңғыстау, Батыс Қазақстан және Ақтөбе облыстарында шоғырланған;

2) ол теңіз және өзен жолдарына жақын орналасқан (Каспий теңізі);

3) онда шетелдіктер қатысатын көптеген компаниялар шоғырланған.

Осылайша, 2050 жылға қарай отандық мұнай-газ-химия саласын дамыту мұнай-газ секторын шикізаттық бағыттан қосылған құны жоғары өнім шығаруға қайта бағдарлаудың қозғаушы факторларының бірі болып табылады.

Химия өнеркәсібі

Жаңа кәсіпорындарды іске қосу нәтижесінде 2020 жылға қарай Қазақстанда тыңайтқыштармен және гербицидтермен ішкі нарықты толық қамтамасыз етуге қол жеткізіледі, өнеркәсіп үшін негізгі химикаттарды (сілті, қышқыл, тұз және басқалары) өндіру дамитын болады.

Ақтау порты арқылы теңізде тасымалдау мүмкіндіктерін пайдалана отырып, ҚХР, ИИР-ге минералды тыңайтқыштар, Еуропа елдерінде осы тауарлар бойынша күші жойылған тауашаларды қалпына келтіре отырып, триполифосфат пен сары фосфор жеткізуді өсіру есебінен химия өнімдері өндірісінің көлемі ұлғаяды.

Бұдан басқа, қолданылу аясы кең композиттік материалдардың: полимерлік, Al, Mg, Cu, Ti, Ni, Сг қорытпалары негізінде металл композиттік материалдар, көміртегі немесе қыш негізінде композиттік материалдардың өндірісін игеру көзделіп отыр.

Таяу арадағы перспективада энергия тиімділігін 3 есеге дейін арттыруға мүмкіндік беретін натрий гексометофосфатын өндіретін жаңа технологияларды қолдану есебінен өнеркәсіп объектілерінде фосфор өндірісін әртараптандыру ұсынылады. Фосфор шикізатын терең өңдеу мақсатында синтетикалық жуу құралдарын (Шымкент қаласы) шығаруды ұйымдастыру көзделуде.

Тараз, Шымкент, Қызылорда, Ақтөбе қалалары салалық мамандану орталықтары болады.

Машина жасау

2030 жылға дейінгі перспективада Қазақстан Республикасының машина жасау кешенін дамытудың негізгі мақсаттары ел экономикасын қажетті машиналармен, жабдықтармен және қосалқы бөлшектермен, кепілдік және кепілдіктен кейінгі сервистік қызмет көрсетумен барынша қамтамасыз ету үшін ішкі өндірісті кеңейту және өндірістік-техникалық және басқа да мақсаттағы бәсекеге қабілетті өнімді шығаруға көшу, импорт үлесін азайту, экспорт үшін мүмкіндіктерді арттыру болып табылады.

Машина жасау өндірістерінің табысты қызметі үшін жинақталған бұйымдарда кемінде 60 % оқшауланған құрамдауыштарды көздеу қажет.

Болжамға сәйкес 2020 жылға қарай жаһандық деңгейде автомобильдер сатылымы ағымдағы деңгеймен салыстырғанда, 23 %-ға өседі. Бұл ретте тұтынудың негізгі өсу драйвері дамушы елдер болады.

Өндіріс процесінде сатылай интеграцияланған ірі зауыттардан тікелей өткізу өңірінде орналасқан жинақы өндірістік құрастыру алаңдарына кезең-кезеңмен көшу болжануда.

Ұзақ мерзімді перспективада сұранысты балама отынмен (электр тогы, сутегі) жүретін автомобильдерге ығыстыру, автомобильді жеке пайдаланудан бірлесіп пайдалануға көшу (car sharing, операциялық лизинг) күтіліп отыр.

Әлемдік трендтер Қазақстанның автомобиль өнеркәсібінің дамуына ықпал ететін болады, ол металлургия, резеңке бұйымдарының өндірісі, шыны өндірісі, тоқыма өнеркәсібі, электр жабдықтары мен аспаптарының өндірісі, ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар (бұдан әрі – ҒЗТКЖ) сияқты сабақтас салаларды дамытуға ықпал етеді. Мықты ғылыми базасы мен технологиялары бар елдермен және трансұлттық корпорациялармен (бұдан әрі – ТҰК) әріптестік осы аспектідегі түйінді шарт болып табылады. Отандық автомобиль өнеркәсібін Қазақстан Республикасының халықаралық міндеттемелеріне қайшы келмейтін әдістермен қолдаған жағдайда, осы өнеркәсіптің бәсекеге қабілеттілігін арттыру мүмкіндігі пайда болады.

Сондай-ақ The Business Research Company деректеріне сәйкес электр моторлары, жарық түсіру жабдығы, ауа баптау жүйелері сияқты сектордың негізгі өнімдерінің өндірісі мыс, алюминий және болат сияқты шикізатқа деген сұранысты тудыратын болады.

Осыған байланысты машина жасау кәсіпорындарының өндірістік базасын кең ауқымды жаңғырту мен жаңартуды жүргізу, рентабельдi емес және жұмыс істемейтін кәсіпорындарды қайта құрылымдау, республикада инновацияларды құру және енгізу әрі ғылымды қажет ететін өнімдер шығару үшін машина жасау өндірісінің дамыған инфрақұрылымын құру қажет.

Машина жасайтын жаңа кәсіпорындар бейініне сәйкес:

1) солтүстік және шығыс өңірлерде – ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы машинасын жасау;

2) батыс өңірде – мұнай-газ өндіруші және өңдеуші кәсіпорындардың сұранысына және Алматы қаласындағы, Солтүстік Қазақстан мен Шығыс Қазақстан облыстарындағы қолданыстағы өндірістік қуаттарға бағдарлана отырып, мұнай-газ машинасын жасау (мұнай-газ бекіткіш арматурасының, сыйымдылықтардың, қосалқы бөлшектер мен жиынтықтауыштар өндірісі);

3) орталық және шығыс өңірлерде – тау-кен металлургиялық кешеннің ірі кәсіпорындарының сұранысына бағдарлана отырып, тау-кен машинасын жасау;

4) оңтүстік және орталық өңірлерде – қолда бар өндірістік базаға бағдарлана отырып, электр техникалық машина жасау;

5) солтүстік, орталық және шығыс өңірлерде – білікті еңбек ресурстарының, сабақтас салалардың жинақтаушы және қосалқы бөлшектері өндірісінің болуына бағдарлана отырып, көліктік машина жасау (жеңіл, жүк, арнайы және мамандандырылған автомобильдері, тіркемелер және жартылай тіркемелер өндірісі) орналастырылатын болады;

6) қорғаныс машиналарын жасау мемлекеттік тапсырыс тетігі арқылы машина жасау кәсіпорындарының қолданыстағы қуатына негізделетін болады.

Салалық мамандану орталықтары: Астана, Алматы, Қостанай, Семей, Орал, Өскемен, Петропавл, Көкшетау қалалары.

Құрылыс материалдарын өндіру

Құрылыс материалдарын өндіру саласын дамыту резервтегі ірі кен орындары (негізгі шикізат): кірпіш шикізаты, құрылыс тастары, құм-қиыршықтас қоспасы және құрамында кварц бар шыны шикізаты есебінен жүзеге асырылатын болады.

Техникалық сипаттамалары жақсартылған жаңа және жетілдірілген құрылыс материалдарын қолдану құрылыстың рентабельділігін және сапасын арттырады, ол өз кезегінде пайдалану барысында энергиямен қамтамасыз ету шығындарын төмендетуді қамтамасыз етеді.

Индустриялық құрылыстың талаптарын ескере отырып, Қазақстанда қосылған құны жоғары құрылыс материалдарының өндірісі үшін жағдай жасау қажет.

Тұтас алғанда, құрылыс материалдары өндірісін дамытуда мемлекеттік саясат жергілікті шикізат базасында табақ шыны, табиғи тас өндіру, цемент, құрғақ құрылыс қоспаларының жаңа өндірістерін құру және қолда барын жаңғырту, өз дамуында әлеуеті мен экономикалық орындылығы бар басқа да жобалардың басым бағыттарын іске асыруға бағытталуы тиіс.

2030 жылға қарай Қазақстан ғарыш қызметтерінің әлемдік нарығындағы өз орнын кеңейтіп, Астана қаласындағы ғарыш аппараттарының құрастыру-сынау кешені, қашықтан зондтаудың ғарыш жүйесі, ғарыштық мониторинг пен жерүстіндегі инфрақұрылымның ұлттық жүйесі және дәлдігі жоғары спутниктік навигация жүйесі сияқты бірқатар басталған жобаларды толық аяқтауға дейін жеткізуге тиіс.

Өнеркәсіп өндірісінің энергия сыйымдылығын ескере отырып, 2050 жылға қарай елде барлық жиынтық энергия тұтынудың кемінде жартысын қамтитын энергияның баламалы және жаңартылатын түрлеріне көшу мүмкіндігін көздеу қажет.

Агроөнеркәсіптік кешен

Әлемдік нарықтарда азық-түлік өнімдерінің өндірісі көлемінің болжамды өсуі әлем халқының көбеюімен байланысты. Планета халқының негізгі өсуі дамушы елдерге тиесілі.

Біріккен Ұлттар Ұйымының (бұдан әрі – БҰҰ) жанындағы Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымының деректері бойынша 2030 жылға қарай өндірілетін тамақ өнімінің жартысына жуығы Азия өңіріне тиесілі болмақ. Аталған тренд күшейе түседі әрі 2050 жылға қарай өндірілген өнімнің үштен екісі Азияға тиесілі болады.

Сонымен қатар, 2030 жылға қарай климаттың жылынуы Цельсий бойынша 2 градус деңгейінде болжанады, бұл егістік алқаптарының 10 %-ға азаюына алып келеді.

Осының салдарынан жер ресурстарын сапалы басқару практикасын енгізу, су ресурстарын басқарудың "ақылды жүйелерін" енгізу, ауыл шаруашылығы саласындағы тәуекелдерді басқару құралдарын жақсарту есебінен аграрлық секторда өнімділікті арттыру болжануда.

БҰҰ Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымының деректері бойынша 2050 жылға қарай азық-түлік өнімдеріне деген қажеттілік екі есе артады, ал тұрғындар кірісінің өсуі рационның өзгеруіне ықпал етеді.

Әлемдік үрдістер Қазақстанда бәсекеге қабілетті агрохимия өндірісінің дамуына оң ықпалын тигізеді. Қазақстанның ішкі нарығы да жоғары даму әлеуетіне ие, тыңайтқыштарды енгізу деңгейі орташа әлемдік деңгейге дейін ұлғайған жағдайда минералдық тыңайтқыштарды тұтыну 3 есе өседі.

Қазақстанның 2050 жылға дейінгі стратегиялық бағыты агроөнеркәсіптік кешеннің инновациялық бағыттарына ауысуды қамтамасыз ету болып табылады, осының нәтижесінде фермерлердің өткізу нарығына делдалдарсыз тікелей қол жеткізуін қамтамасыз ету, жерді тиімді пайдалануға қол жеткізу, рентабельділігі төмен және суды көп қажет ететін дақылдарды көкөністермен, майлы және жем-шөп дақылдарына ауыстыра отырып, біртіндеп қысқарту, аграрлық ғылымды дамыту, эксперименттік аграрлық-инновациялық кластерлерді құру есебінен Қазақстан экологиялық таза ет, сүт және егін шаруашылығы өнімдерінің өңірлік ірі экспорттаушыларының біріне айналуға тиіс.

Жоспарланған шараларды іске асыру 2050 жылға қарай елдің ЖІӨ-дегі ауыл шаруашылығы өнімінің үлесін 5 есеге ұлғайтуға ықпал етеді.

Ауыл шаруашылығы өндірісінің болжамды параметрлері 2050 жылға дейін республика балық өнімдерін және жемістер мен жүзімді өңдеу өнімдерін қоспағанда, ел халқының және өңірлердің барлық негізгі тамақ өнімдеріне қажеттіліктерін толықтай жеке қамтамасыз ететін саланы дамыту, сондай-ақ астықты, етті, сүтті, көкөністерді өңдеу өнімдерін экспортқа шығару бойынша экономикалық әлеуеті болады.

Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Шығыс Қазақстан, Алматы, Ақтөбе облыстары – сүт және ірі қара мал мен құс еті өндірісінде, Қостанай мен Солтүстік Қазақстан облыстары шошқа еті өндірісінде мамандандырылатын болады.

Шөлді және жартылай шөлді аймақтарда орналасқан Атырау, Ақтөбе, Алматы, Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Маңғыстау облыстары жайылым жүйесінің және жайылым айналымдарының негізді жүйелерін енгізу көмегімен қой шаруашылығын, табындық жылқы шаруашылығын және түйе шаруашылығын дамытатын болады.

Аймақтар мен облыстар бойынша мал басын және құс санын ұтымды орналастыру нәтижесінде ет өндірудің едәуір көлемі Шығыс Қазақстан, Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Қарағанды, Ақтөбе облыстарында; сүт өндіру – Шығыс Қазақстан, Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Қостанай, Солтүстік Қазақстан және Ақмола облыстарында; жұмыртқа өндіру – Алматы, Қостанай, Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстарында; жүн өндіру – Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Жамбыл және Ақтөбе облыстарында; қаракөл – Маңғыстау облысында шоғырланатын болады (осы Негізгі ережелерге 3-қосымша).

Әрбір ауданда мал шаруашылығының өнімдерін сатып алу және өткізу бойынша дайындау-өткізу кооперативтерін, сондай-ақ ет контингентін сапаның қажетті шегіне дейін жеткізу үшін жеке қосалқы шаруашылықтардан алынған малды өсіретін және бордақылайтын ірі кешендерді немесе бордақылау алаңдарын құру қажет.

Етті мал шаруашылығы саласының экспорттық әлеуетін дамыту үшін ет бағытындағы ірі қара малдың санын арттыруды қамтамасыз ету және ет бағытындағы мал шаруашылығын жүргізудің тиімділігін арттыру талап етіледі.

Өсімдік шаруашылығы саласында 2030 жылға қарай барлық егістік алқаптарының 15 %-да су үнемдеуші технологияларды енгізуді және агрохимикаттарды тиімді тұтыну, шөлейт өңірлерде жерді нөлдік өңдеудің заманауи технологияларын қолдануды қамтамасыз ету қажет.

Табиғи-шаруашылық аймақтар мен облыстар бойынша өсімдік шаруашылығы өнімдерінің өндірісін орналастыру дақылдарды өңдеудің заманауи технологияларын сақтаумен және дәнді, қосалқы-дәнді және дәнді-отамалы дақылдарды ауыспалы егісте, күріш пен техникалық дақылдарды – көпжылдық шөптермен ауыспалы егісте; картоп пен көкөніс-бақша дақылдарын – ұтымды нормалар бойынша минералдық және органикалық тыңайтқыштарды қолдана отырып арнайы ауыспалы егістерде оларды орналастырумен сүйемелденеді.

Өсімдік шаруашылығы өнімдері өндірісінің өсуі, ең бастысы, ауыл шаруашылығы дақылдары өнімділігінің артуы және егіс алаңдарының құрылымын оңтайландыру есебінен қамтамасыз етіледі.

2030 жылы дәнді дақылдардың негізгі көлемі Ақмола, Қостанай, Солтүстік Қазақстан облыстарында, оның ішінде бидай – Ақмола, Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстарында; көкөністер, бақша дақылдары – Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл және Алматы; күнбағыс – Шығыс Қазақстан, Павлодар, Алматы, Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстарында; шитті мақта – Оңтүстік Қазақстан облысында, қант қызылшасы – Алматы мен Жамбыл облыстарында орналастырылатын болады. Картоп, көкөністерді өсіру Қазақстанның барлық облыстарында, әсіресе суармалы жерлерде орналасатын болады.

Тамақ өнімдері импортының ағынын болдырмау мақсатында отандық өнімдерді ішкі нарыққа ілгерілету, екінші жағынан – ішкі нарықты импорттың түсуінен табанды қорғау бойынша шаралар қабылдау қажет.

Тамақ өнімдерін өндіретін кәсіпорындарды дамыту және орналастыру бойынша қойылған міндеттерді іске асыру үшін Қазақстан Республикасында:

1) кәсіпорындарды жаңғырту, моральдық және физикалық тұрғыдан ескірген жабдықтарды ауыстыру;

2) жаңа заманауи кәсіпорындар салу;

3) кемінде 500 мың үй шаруашылықтары мен шағын фермерліктерді кооперативтерге біріктіру үшін жағдай жасау;

4) сауда-логистикалық инфрақұрылымды дамыту, оның ішінде көтерме-тарату орталықтарын салу;

5) өңдеу кәсіпорындарының ауыл шаруашылығы өнімінің терең өңделетін өнімдерін өндіру үшін оны сатып алуға арналған шығындарды субсидиялау;

6) өңдеу кәсіпорындарының мамандануын тереңдету, шикізат өндірушілердің өзара тиімді шарттарын, бастапқы өңдеуді қамтитын бірлестіктерді, жартылай фабрикаттар мен дайын өнімдер шығаратын кәсіпорын құру, бұл бағасы бойынша бәсекелі өнiм шығаруға мүмкiндiк береді;

7) экспорт стратегиясын әзірлеу;

8) ұлттық брендтерді құрып, ілгерілету қажет.

Перспективада 2020 жылға қарай:

1) агроөнеркәсіптік кешенде еңбек өнімділігінің 1,2 есеге ұлғаюы;

2) республика бойынша орташа есеппен суару нормасының 9180 м³/гектардан 8500 м³/га дейін төмендеуі;

3) суарылатын жер ауданының 2 млн. га дейін немесе 40 %-ға артуы;

4) ауыл шаруашылығы өнімдерінің өндірісін әртараптандыру арқылы азық-түлік тауарлары экспортының 40 %-ға ұлғаюы күтіледі.

Нәтижесінде, 2050 жылға қарай еліміздегі ЖІӨ-дегі ауыл шаруашылығы өнімінің үлесі 5 есеге ұлғаяды, ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеу тереңдетіледі, жерді пайдалану тиімділігі артады, аграрлық ғылыми зерттеулерге инвестициялар көлемі ұлғаяды, шетелдік нарықтарға шығару үшін қосылған құны жоғары өнімдердің жаңа түрлері игерілетін болады.

Кластерлердің перспективалық дамуы

Кластерлерді перспективалық қалыптастыру қолдаудың әртүрлі мынадай: арнайы экономикалық аймақтар (бұдан әрі – АЭА), гранттар, зертханалар, конструкторлық бюролар құру және басқа да құралдарын пайдалана отырып өңірлік мамандану негізінде жүзеге асырылады. Қазақстанда 2050 жылға қарай кластердің үш түрі: жеке секторды барынша тарта отырып ұлттық, аумақтық, инновациялық кластерлер қалыптасады. Осылайша, 2025 жылға дейін микробизнес жыл сайын ЖІӨ-ні 0,8 %-ға арттыратын болады, 2050 жылға қарай шағын және орта бизнес ЖІӨ-ге қатысу үлесін 20 %-дан 50 %-ға дейін ұлғайтады, бұған кәсіпкерлерді, микрокредиттеуді сервистік қолдау және кепілдік беру құралдарын белсенді түрде пайдалану ықпал ететін болады.

Кластерлік саясат перспективада жаңа ұйымдастыру нысандары мен коммуникацияларды енгізе отырып, инфрақұрылымдық қамтамасыз етуді, экономиканың дәстүрлі секторларындағы қосылған құндар тізбегін құруға негізделген индустриялық кластерлерден түйінді құзыреттерге, инновациялық кәсіпкерліктегі білім мен технологиялар трансфертіне негізделген инновациялық кластерлерге көшуді қамтитын болады.

Кластерлік саясат ел экономикасын жаңа технологиялық алаңға ауыстыруға, өнімділік деңгейі, өнімдер мен көрсетілетін қызметтердің қосылған құны мен қайта өңдеу дәрежесі жоғары салалар құруға бағытталатын болады.

Жаңа буын кластерлерін қалыптастырудың маңызды шарты идеялар ойлап шығару, инновациялық кәсіпкерлердің қалыптастыру алаңы болып табылатын 3-ші буын технопарктерін қалыптастыру, сондай-ақ "креативті" бизнес құрастыру орны болады.

Үкіметтік бағдарламаларды өнім берушілер мен тұтынушыларды, сұраныс "генераторлары" – жеке сектордың өндірістік компаниялары, ұлттық компаниялар және аралық өнімдерді, бөлшектер мен жинақтауыштарды, ҒЗТКЖ және түпкілікті өнім шығаруға арналған технологияларды жеткізушілерді "байланыстыру бағдарламалары" форматында әзірлеген орынды. Бұл инновацияларға сұранысты қалыптастыруға, өндірістік және ұлттық компаниялардың, мемлекеттік органдар мен инвесторлардың тапсырыстарына кепілдік беруге ықпал ететін болады.

Ғылыми-зерттеу қызметі кластерлерді дамытуда шешуші факторға айналуға тиіс. Оған жаңа буынның жоғары оқу орындарын, инженерлік білім беруді дамыту, таланттарды іздестіру және тарту, ҒЗТКЖ-нің кластерлердің бағыттарымен үйлесімділігі есебінен қол жеткізілетін болады.

Кластерлерді қалыптастыру салалық және өңірлік маманданудың индустриялық және әлеуметтік-экономикалық әлеуетін ескере отырып қалыптасқан елдің барлық өңірлерінің даму қажеттіліктеріне негізделе отырып жүзеге асырылады.

Перспективада мемлекеттік бастамалардан тек жеке бастамаларды ғана қолдауға кезең-кезеңімен өту жүзеге асырылады.

Еңбек өнімділігін ұлғайту және өңделген өнімдерді өткізу үшін нарықтарды кеңейту қаржылай қолдау көрсету үшін негізгі өлшемшарттар болады. Экспортқа шығатын және/немесе еңбек өнімділігінің деңгейін арттыруды қамтамасыз ететін мұнай емес сектордың жұмыс істеп тұрған кез келген кәсіпорны қолдауға ие болады. 2017 жылдан бастап барлық қаражаттың кемінде 60 %-ы, 2018 жылдан бастап – 80 %-ы тікелей мемлекеттік қаржыландырудың жаңа схемасы бойынша беріледі.

Ұлттық басқарушы холдингтер мен даму институттары арқылы тікелей мемлекеттік қаржыландыру құралдары негізінен іске қосылуы индустриялық өсудің жаңа базасын құруға мүмкіндік беретін басталған сала түзуші жаңа ірі жобаларды аяқтауға, сондай-ақ шикізат емес тауарларды өткізу үшін жаңа нарықтарды игеру жөніндегі өңдеу өнеркәсібінің кәсіпорындарын қолдауға шоғырландырылатын болады.

Бюджет шығындарын инфрақұрылым салуға, сервистік қолдауға және жаңа нарықтарды игеру мен еңбек өнімділігін ынталандыруға біртіндеп қайта бағдарлау күтілуде.

Индустриялық-инновациялық дамытудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес ішкі нарықтағы отандық кәсіпорындарды қорғаудан оларды Қазақстан Республикасының халықаралық міндеттемелеріне қайшы келмейтін әдістермен сыртқы экспорттық нарықтарға бағдарлауға аса көңіл бөлінетін болады. Отандық өндірістерді оқшауландыруды жоғарылату бойынша мақсатқа сай жұмыс жүргізіледі, сондай-ақ мемлекеттік және квазимемлекеттік сектордың, сондай-ақ жер қойнауын пайдаланушылардың сатып алуларына тең қол жеткізу қамтамасыз етіледі.

Кластерлердің 2050 жылға дейінгі негізгі салалық даму бағыттары

Кластерлік тәсілдерді іске асыру өнеркәсіптік дамуға, бәсекеге қабілеттілікке және экономиканың тиімділігіне жәрдемдесудің маңызды құралы деп танылды.

Кластерлеу процесі нарық субъектілерінің өзара іс-қимылын дамытуға, технологиялық жаңғыртуға, өсудің нарықтық стратегияларына, жұмыс тиімділігі мен елдің барлық өңірлерінің даму қажеттіліктерін ескере отырып жеделдетілген инновациялық дамуға бағытталатын болады.

"Агроөнеркәсіптік кешен" кластері

Басым бағыттар: астық өңдеу, жеміс-көкөніс өнімі, сүт.

Аумақтық орналасуы: Ақмола, Қостанай және Солтүстік Қазақстан, Алматы, Жамбыл және Оңтүстік Қазақстан облыстары.

Кластерлерді құру асыл тұқымды базаны, орнықты жем-шөп базасын, мал шаруашылығында заманауи орта және ірі тауар өндірістерін қалыптастыруды ескере отырып ет, сүт, жеміс-көкөніс өнімдерінің өндірістерін дамыту базасында жүзеге асырылатын болады.

"Металлургия" кластері

Басым бағыттар: мырыш, қорғасын, титан, алюминий, ванадий және мырыш кендерін, сирек және асыл металдарды өндіру, байыту және металлургиялық өңдеу, қорытпалардың жаңа түрлері мен металл бұйымдарын өндіру.

Аумақтық орналасуы: Қарағанды, Павлодар, Шығыс Қазақстан, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан облыстары.

Кластерлер құрамында өндіру, байыту және металлургиялық өңдеу жөніндегі бөлімшелер бар бірыңғай өндірістік-шаруашылық кешендерін білдіреді.

Инновациялық бағыт құрамында металл кендері бар және техногендік минералды түзілімдерді синергиялық-активациялық ұнтақтауды және байытуды қолдану болады.

"Құрылыс материалдары" кластері

Басым бағыттар: бетон, темірбетон бұйымдары мен конструкцияларының, цемент, құрылыс құмы, металлургиялық техногендік қалдықтардан тұратын клинкерлерсіз тұтқыр және құрғақ қоспалар, қыш гранитті және кафелді плиткалар, минералды плита (шыны талшықты), табақ шыны, кірпіш (күйдірілген, қыш), гранит, құм тас, әктас өндірісі.

Аумақтық орналасуы: Астана қаласы, Қарағанды, Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда, Маңғыстау облыстары.

"Машина жасау" кластері

Басым бағыттар: көпірлі және төрттағанды крандар, кабель өнімі мен электр жабдықтары, темір жол мен ауыл шаруашылығы машинасын жасау, автокөлік құралдары, шағын авиация құралдары, фотоэлектр модульдері, тау-кен өндіру өнеркәсібіне арналған машиналар мен жабдықтар, кабель мен электр жабдықтары, аспап жасау, электр техникалық жабдықтар, бөлшектер мен тетіктер, электроника өндірісі және басқалары.

Аумақтық орналасуы: Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстары, Астана мен Алматы қалалары.

Кластер құрушы кәсіпорындар: "Павлодар машина жасау зауыты" АҚ, "Қазақстандық вагон жасау компаниясы" ЖШС, "Казэнергокабель" АҚ, "FormatMachCompany" зауыты" ЖШС, "Проммашкомплект" ЖШС, "Азия авто" АҚ, "Өскемен арматура зауыты" АҚ, "Өскемен конденсатор зауыты" ЖШС, "Кэмонт" АҚ, "Семей инжиниринг" АҚ, "Daewoo Bus Kazakhstan" ЖШС, "Семей машина жасау зауыты" АҚ, "Локомотив құрастыру зауыты" АҚ, "Тұлпар-Тальго" ЖШС, "Еврокоптер Казақстан инжиниринг" ЖШС, "Қарағанды құю-машина жасау зауыты" ЖШС, "Казцентрэлектропровод" ЖШС, "Құрылысмет" ЖШС, "LG Electronics Алматы Қазақстан" АҚ, "Алматы ауыр машина жасау зауыты" АҚ, "Электркабель зауыты" ЖШС, "С.М. Киров атындағы машина жасау зауыты" АҚ, "Белкамит" БК АҚ, "Мұнайаспап" АҚ, "Алматы электрмеханика зауыты" ЖШС.

Аспап жасау, электр техникалық жабдықтар мен бұйымдар (өнеркәсіптік және тұрмыстық мақсаттағы) салаларында инновациялық өнімдердің, бөлшектер мен тетіктер, робот техникасын, электроника дайындау өндірісі көзделуде.

"Мұнай-газ кластері"

Басым бағыттар: мұнай мен газды өндіру, өңдеу, мұнай-газ-химия, мұнай-газ машинасын жасау, мұнай-газ өнеркәсібіне көрсетілетін сервистік қызметтер.

Аумақтық орналасуы: Атырау, Маңғыстау, Батыс Қазақстан және Ақтөбе облыстары.

Кластердің негізін: көмірсутекті шикізатты өндіруде – "ТеңізШевроил" ЖШС (Атырау қаласы), "Қарашығанақ Петролеум Оперейтинг" ЖШС (Батыс Қазақстан облысы), "NCOC" компаниясы (Атырау қаласы), "CNPC"АҚ (Ақтөбе қаласы); мұнай-газ-химияда – "Ұлттық индустриялық мұнай-химия технопаркі" АЭА (Атырау қаласы) құрайды.

Маңғыстау облысында теңіз жобаларын қоса алғанда, сервистік көрсетілетін қызметтерді дамыту жоспарланып отыр.

Батыс Қазақстан облысында мұнай-газ машинасын жасауды дамыту болжанып отыр.

Мұнай-газ өндіретін, мұнай өңдейтін, мұнай-химиялық ірі кәсіпорындардың, мұнай-газ машина жасау кәсіпорындарының болуы перспективада жаңа технологияларды пайдалану және бәсекеге қабілетті жаңа өнімдер шығару, өңірде микро-, шағын және орта бизнесті дамыту есебінен батыс өңірінің экономикасын әртараптандыруға, мұнай-газ секторы кәсіпорындарының тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруға ықпал ететін мұнай мен газды өндіру және өңдеу, мұнай-газ химиясы, онымен байланысты машина жасау және мұнай-газ өнеркәсібі үшін сервистік көрсетілетін қызметтер жөніндегі ұлттық кластерді дамыту үшін негіз болып табылады.

"Жеңіл өнеркәсіп" кластері

Басым бағыттар: мақта-мата жіп және мата, мақтаны өңдеу, жүнді, былғарыны өңдеу, әр облыста жергілікті өткізуге бағдарланған тоқыма фабрикаларының өңірлік желілерін құру мүмкіндіктерін қарау, өзегі "Оңтүстік" АЭА болатын тоқыма және тігін өнеркәсібін дамыту үшін жағдайлар жасау.

"Медициналық" кластер

Медициналық кластердің перспективалы орталығы Астана қаласы болады. Аталған кластерге Ұлттық ана мен бала ғылыми орталығы, Республикалық балаларды оңалту орталығы, Республикалық диагностикалық орталық, жедел жәрдем станциясы бар жедел медициналық жәрдем ғылыми-зерттеу институты, Ұлттық нейрохирургия орталығы, Ұлттық ғылыми кардиохирургия орталығы кіре алады.

"Көлік логистикасы" кластері

Басым бағыттар: хабтар қағидаты бойынша макроөңірлерді қалыптастыру шеңберінде көлік-логистикалық инфрақұрылымды дамыту, ол негізгі жүк ағындарын тартуға және менеджмент сапасы мен өңірлік бөліністе өсу нүктелеріндегі терминалды инфрақұрылымды дамытуға бағдарланған көлік-дистрибуциялық тораптарды дамытуды болжайды.

"Туризм" кластері

Ұзақ мерзімді перспективада республикалық маңызы бар Астана, Алматы қалаларында және географиялық жағынан жақын, туристердің қалың тобын тартатын және қажеттіліктерін қанағаттандыратын туристік ресурстары бар макроөңірлерде аумақтық туристік кластерлерді құру болжануда.

Астана кластері өзіне туризмнің экологиялық, мәдени-танымдық, медициналық, іскерлік түрлерін қамтиды.

Алматы кластерінде туризмнің мынадай түрлері: экологиялық, тау шаңғысы, шытырман оқиғалы, мәдени-танымдық, емдік-сауықтыру, ойын-сауық, сондай-ақ іскерлік түрлері перспективалы болып саналады.

Қазақстанның оңтүстік кластері шеңберінде мәдениетаралық және туристік байланыстарды жандандыру Ұлы жібек жолының бойында халықаралық трансконтинентальдық жобаның қайта жаңғыруына ықпал ететін болады.

Еуропа мен Азияның тоғысында орналасқан бірегей Каспий теңізінің жағалауы Қазақстанның батысындағы курорттық аймаққа айналады.

Щучье-Бурабай курорттық аймағын қоспағанда, Қазақстанның солтүстік және шығыс облыстарының туристік әлеуеті мейлінше аз іске асырылған болып есептеледі. Бұл өңірлердің табиғи ландшафты, бальнеологиялық көздері экологиялық, емдеу-сауықтыру, тау шаңғысы туризмі, сноукайтинг, парапланеризм, рафтинг, әуесқойлық аң аулау және балық аулауды дамытуға ықпалын тигізеді.

"Мемлекеттік-жекешелік әріптестік туралы" Қазақстан Республикасының Заңымен реттелетін мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетігін белсенді түрде қолдану туристік-рекреациялық инфрақұрылымды дамытуға оң әсерін тигізеді.

Инновациялық кластерлер

Басым бағыттар: "Назарбаев Университеті" дербес білім беру ұйымы және "Инновациялық технологиялар паркі" АЭА базасында бұрын елде болмаған, ғылымды көп қажет ететін өндірістер мен экономика секторларын (оның ішінде 3D-принтинг, онлайн-сауда, мобильді банкинг, цифрлық сервистер), жаңа технологиялық құзыреттер құру, инновациялық серпілісті қамтамасыз ету негізінде әлемдік нарықта елдің бәсекеге қабілетті жаңа артықшылықтарын (білім кластері, әлемдік технологиялық аутсорсинг) қалыптастыру.

Олардың базасында "Индустрия 4.0."-ке көшу үшін өнеркәсіптің жаңа секторлары үшін базалық инфрақұрылым, ғылыми және инновациялық орта қалыптастыруды бастау қажет.

Мәселен, "Инновациялық технологиялар паркі" дербес кластерлік қоры шеңберінде 2019 жылға дейін тау-кен металлургия кешені бойынша "Ақылды индустрия", "Жаңа материалдар және аддитивтік технологиялар", "Ақылды орта", "Қаржылық технологиялар", "Жаңа энергетика және таза технологиялар" бағыттары бойынша 5 технологияларды (құзыреттіліктерді) дамыту орталығын құру жоспарланып отыр. Инновацияларды қолдау және оларды өндіріске жылдам енгізу жаңа индустриялар қалыптасуының маңызды шарттары болып табылады.

2016 жылы Автоматтандыру және тереңдетілген талдау бойынша тау-кен металлургиясы кешені бойынша технологияларды дамыту орталығының индустриялық интернет (төртінші өнеркәсіптік революция - "Индустрия - 4.0") бойынша жаңа шешімдерді тестілей отырып, 4 модульдің біріншісін іске қосу жүзеге асырылатын болады. 2016 – 2019 жылдар ішінде жоғарыда айтылғанға ұқсас Жаңа материалдар және аддитивтік технологиялар (мұнай өңдеу саласы өнімдерінен жаңа композиттік материалдар, сондай-ақ аддитивтік технологиялардың көмегімен бірегей бөлшектер алу) орталығы, Ақылды технологиялар (5G, "Заттар интернеті", "Ақылды орта") орталығы, Қаржылық технологиялар (Blockhain, egov-Asset management, private placement market, банкаралық аударымдар) орталығы, Жаңа энергетика және таза технологиялар (энергия сақтау жүйесіне және гибридтік элементтерге көңіл бөлу) орталығы іске қосылатын болады.

Жаңа кластерлік саясатты іске асыру инновациялық даму моделі мен отандық экономиканың жаңа бәсекелес артықшылықтарының негізін жасауға, экономиканың базалық және жаңа секторларының, шағын және орта кәсіпкерліктің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға, өңірлердің тұрақты дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Республикада кластерлерді орнықты дамыту үшін қажетті мемлекеттік қолдау шаралары:

1) жаһандық қосылған құн тізбектеріне интеграцияны арттыру және оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру жолдарын айқындау мақсатында кластерге қатысушылардың кооперациясы мен ынтымақтастығын қолдау және дамыту;

2) кластерге қатысушылар үшін машықтар жинағы мен мамандардың қолжетімділігін арттыру мақсатында кластердің адами ресурстарын дамыту;

3) кластерді қатысушылардың санын ұлғайту арқылы, оның ішінде: жобалар үшін бизнес-инкубатор құру; шетелдік инвесторларды тарту; кластерге жаңа қатысушыларды тарту үшін халықаралық форумда ақпараттық-жарнамалық науқан жүргізу арқылы кеңейту;

4) өнімдік, процестік инновацияларды және көрсетілетін қызметтер саласындағы инновацияларды дамыту мақсатында инновациялар мен технологияларды дамыту, оның ішінде: мамандандырылған инжинирингтік ұйымдар құру; жаңа өнімдерді әзірлеу үшін технологиялық алаңдар құру (тәжірибелік үлгілер мен партиялар); кәсіпорындардағы қазіргі технологиялар кластерін жетілдіру және үздік әлемдік технологияларды жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың жағдайына бейімдеу; кластерге қатысушылардың ҒЗТКЖ бойынша бірлескен жобаларын әзірлеуін қамтамасыз ету (ғылыми-зерттеу институттарын, білім беру мекемелері мен кәсіпорындарын тарта отырып); өнертабыстарды патенттеу бойынша қызметтер көрсету;

5) кластер шеңберінде бизнесті жүргізу үшін жағдайларды жетілдіру мақсатында бизнес-ахуалды және инфрақұрылымды жақсарту, оның ішінде мемлекеттік-жекешелік әріптестік жағдайында жақсарту, оған өңірлердегі қазіргі энергетикалық, телекоммуникациялық, коммуналдық және көлік инфрақұрылымына қолжетімділікті қамтамасыз ету; құрылатын жалпы пайдаланымдағы объектілерді, оның ішінде энергетикалық, телекоммуникациялық, коммуналдық және көлік инфрақұрылымын бірлесіп пайдалану; кластер кәсіпорындары (сынақ базалары және (немесе) зертханалар, оның ішінде сертификаттау зертханалары) шығаратын, оның ішінде Кеден одағының техникалық регламенттерінің талаптарын қамтамасыз ету үшін шығаратын өнімнің сапасын арттыруға жәрдемдесу арқылы қол жеткізіледі;

6) кластерді тұтастай дамыту үшін басқа да ерекше нақты іс-шаралар.

Кластерлерді дамыту жөніндегі мемлекеттік шараларды іске асыру аумақтық кластерлерді дамыту жөніндегі жұмыс жоспарларына және Ұлттық кластерді дамыту стратегиясына сәйкес жүзеге асырылады.

Индустриялық-инновациялық дамытудың перспективалы орталықтары және экономикалық аймақтар

Қазақстанды индустриялық-экономикалық дамытудың перспективалы орталықтары бірінші кезекте капитал, ресурстар және озық технологиялар шоғырланған бірінші деңгейдегі қалалар – Астана, Алматы, Шымкент, Ақтөбе (агломерациялар орталығы), екінші деңгейдегі қалалар (облыс орталықтары, облыстық маңызы бар ірі қалалар, Семей және Түркістан қалалары), өңірлерді басым дамыту саласында маманданған үшінші деңгейдегі (моно- және шағын қалалар) қалалар болады (осы Негізгі ережелерге 4-қосымша).

Бірінші деңгейдегі қалалар ғылымды көп қажет ететін өндірістер басым инновациялық даму орталықтарына, еліміздің барлық қалған өңірлері үшін "локомотивтер" рөлінде болуға тиіс ұлттық және өңірлік өзара іс-қимыл орталықтарына айналады. Олар үшін перспективада басым даму бағыттары мен заманауи инфрақұрылымды қалыптастыру жөніндегі шараларды көрсетіп, экономикалық өсу факторларын ескере отырып, 2050 жылға дейін әрбір агломерацияның даму стратегиясын әзірлеу қажет.

Екінші деңгейдегі қалалар өңірлердің ұлттық және сыртқы нарықтарға шығуын қамтамасыз ететін бәсекеге қабілетті өңірлік индустриялық-инновациялық кластерлерді қалыптастыру катализаторларына айналады.

Астана қаласы іргелес облыстардың экономикалық белсенділігін шоғырландыратын Қазақстанның ірі инновациялық және басқару орталығы болады. Жоғары инновациялық әлеуеттің маңызды бөлігін ЭКСПО объектілерінің біреуінің инфрақұрылымдық базасында құрылатын IT-стартаптардың халықаралық технопаркі, ғылыми-зерттеу институттары, ғылыми-өндірістік бірлестіктер және ғылыми-технологиялық және қолданбалы әзірлемелері бар басқа да ұйымдар құрайды.

Инновациялық технологияларды, технопарктер желілерін пайдаланатын кәсіпорындар мен жоғары ғылыми әлеуеттің болуы Алматы қаласының экономикалық әлеуетінің негізіне айналады. Мына салалар: ядролық ғылым, биомедициналық ғылым және технологиялар; табиғи ресурстарды зерделеу саласындағы зерттеулер, ауыл шаруашылығы ғылымы және технологиялар, қоршаған ортаны қорғау және дәстүрлі салалар: тамақ өнімдерін өндіру және құрылыс материалдарының өнеркәсібі негізгі салаларға айналуға тиіс.

Ақтөбе қаласының перспективалық дамуы Ақтөбе агломерациясын қалыптастыруға және оны одан әрі дамытуға байланысты, ол облыстың түсті, қара металлургия, мұнай-газ өңдеу, өнеркәсіпке арналған химикаттар, құрылыс материалдары, тамақ өнімдерінің өндірісіне маманданумен байланысты болады.

Шымкент қаласын дамыту Шымкент агломерациясын дамытумен тікелей байланысты. Шымкент қаласын дамытудың қағидаттық мәні Алматы хабымен (Алматы – Тараз – Шымкент бағыты) байланыстарды нығайту, олардың көмегімен оңтүстік макроөңірінің ауыл шаруашылығы өнімдері елдің ірі қалалық агломерациясының нарығына қол жеткізе алады.

Дамуы озық аумақтарды қалыптастыру инженерлік-көліктік инфрақұрылымның дамуына байланысты.

Перспективада (екінші және үшінші деңгейдегі қалалар) индустриялық-инновациялық даму әлеуеті бар өсу нүктелерінде өнеркәсіптің мынадай басым салаларын:

1) Көкшетау, Степногорск, Қостанай, Лисаковск, Петропавл, Талдықорған, Кентау және Теміртау қалаларында – машина жасау;

2) Көкшетау, Степногорск, Рудный, Арқалық, Талдықорған, Қызылорда, Кентау, Құлсары, Ақсай, Саран, Теміртау қалаларында –құрылыс материалдарын өндіру;

3) Қаратау, Жаңатас, Тараз, Серебрянск, Степногорск, Шахтинск қалаларында – химия өнеркәсібі;

4) Қостанай, Түркістан қалаларында – жеңіл өнеркәсіп;

5) Қостанай, Өскемен, Рудный, Лисаковск, Арқалық, Текелі, Қызылорда, Хромтау, Екібастұз, Ақсу, Балқаш, Жезқазған, Қаражал, Сәтбаев, Теміртау, Риддер қалаларында – металлургия;

6) Құлсары, Ақсай, Жаңаөзен қалаларында – мұнай өндіру;

7) Курчатов қаласында – атом энергетикасын дамыту көзделіп отыр.

Қазақстанда экономикалық аймақтардың мынадай түрлері бар: АЭА және индустриялық аймақтар. Бұл ретте экономикалық аймақтарды перспективалы қалыптастыру, бірінші кезекте инженерлік-көліктік инфрақұрылымы дамыған аумақтар – саланың өсу нүктелерімен байланысты. 2020 жылға қарай АЭА тартымдылығын арттыру үшін базалық инфрақұрылым құрылысы аяқталып, АЭА басқарудың тиімділігін арттыру бойынша жұмыс жалғастырылады.

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында 10 арнайы экономикалық аймақ құрылған:

1) Астана қаласында "Астана жаңа қала" АЭА;

2) Маңғыстау облысында "Ақтау теңіз порты" АЭА;

3) Алматы қаласында "Инновациялық технологиялар паркі" АЭА;

4) Оңтүстік Қазақстан облысында "Оңтүстік" АЭА;

5) Атырау облысында "Ұлттық индустриялық мұнай-химиялық технопаркі" АЭА;

6) Ақмола облысында "Бурабай" АЭА;

7) Павлодар облысында "Павлодар" АЭА;

8) Қарағанды облысында "Сарыарқа" АЭА;

9) Алматы облысында "Қорғас – Шығыс қақпасы" АЭА;

10) Жамбыл облысында "Тараз химиялық паркі" АЭА.

Арнайы құқықтық режим өнімділігі жоғары, бәсекеге қабілетті заманауи өндірістердің жедел түрде дамуына, экономика салаларына және өңірлерге инвестицияларды, жаңа технологияларды тартуға, сондай-ақ халықты жұмыспен қамтуды арттыруға қолайлы.

АЭА инвесторлар үшін өсу нүктелері болуға арналған, онда кәсіптік басқарумен сапалы инфрақұрылым ұсынылатын болады.

Қазақстанда бар индустриялық аймақтарды дамыту және жаңаларын құру маңызды болып табылады.

Ақмола облысының Көкшетау қаласында индустриялық аймақ және "DAMU – Астана" индустриялық-логистикалық паркін құру жоспарланып отыр.

Шығыс Қазақстан облысында Өскемен және Семей өңірі қалаларының жанындағы/ішіндегі индустриялық алаңдар: "Өндіріс", "Өркен – КШТ" индустриялық аймақтары, сондай-ақ "Машина жасаушылар көшесіндегі" индустриялық аймақ негізгі инвестициялық аймақтар болады.

Шығыс Қазақстан облысының маңызды инвестициялық аймағы атом электр станциясы салынған жағдайда Курчатов қаласы болуы мүмкін.

"Металлургия – Металл өңдеу" бағыты бойынша индустриялық аймақтар, технопарктер, шағын және орта бизнес өндірісін дамытуға және қосымша инвестицияларды тартуға негізделген "Сарыарқа" АЭА Қарағанды облысының инвестициялық аймақтары болады.

Қостанай облысында инвестициялық аймақтарды қалыптастырудың неғұрлым перспективалы аумақтары облыс орталығы – Қостанай қаласы мен Жітіқара ауданы болады.

Қазіргі уақытта облыста жеңіл және тамақ өнеркәсібі сияқты салаларды дамыту перспективасы бар Қостанай және Жітіқара қалаларында екі индустриялық аймақ құру бойынша жұмыстар жүргізіліп жатыр.

Павлодар облысында Павлодар қаласының Солтүстік өнеркәсіп ауданында химия, мұнай-химия және қосылған құны жоғары басқа да өнімдерді шығару жөніндегі индустриялық аймақ құру және "Павлодар" индустриялық-логистикалық паркін салу жоспарлануда.

Солтүстік Қазақстан облысында инвестициялық аймақтарды қалыптастырудың неғұрлым перспективалы аумағы Петропавл қаласы және шекара маңындағы аумақтар: Жамбыл ауданындағы Жаңа жол, Мағжан Жұмабаев ауданындағы Қарақоға және Қызылжар ауданындағы Қызыл Жар автомобиль өткізу пунктері болады. Осы инвестициялық аймақтарды дамытудың негізгі шаралары оларда өнеркәсіптік кәсіпорындарды, көлік-логистикалық орталықты, көлікті өткізетін заманауи пунктерді, осы инвестициялық аймақтарды Қостанай, Павлодар және Ақмола облыстарының орталықтарымен байланыстыратын тиімді сауда-бөлу желілерін дамыту болады.

Әкімшілік мәртебесін және Астана агломерациясы аймағының қалыптасуын ескере отырып, перспективада Астана қаласында инвестициялар ағыны артады. Инвестициялық аймақтардың рөлін "Астана жаңа қала" АЭА № 1 және № 2 индустриялық паркі атқарады.

Алматы облысында инвестициялық аймақтарды қалыптастырудың неғұрлым перспективалы аумақтары Алматы агломерациясы болады. Бұдан басқа, Талдықорған, Қапшағай қалалары және Панфилов ауданының шекара маңындағы аумағы (ҚХР-мен шекаралас), атап айтқанда "Қорғас" шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығы (бұдан әрі – "Қорғас" ШЫХО) инвестициялық тартымды болады. Алматы облысындағы неғұрлым белсенді индустриялық даму индустриялық аймақтар мен АЭА аумағында шоғырланады.

Перспективада Алматы облысында 5 индустриялық аймақ (индустриялық аймақтар: Қапшағай қаласындағы "Арна", Іле ауданындағы "Боралдай", Талдықорған қаласындағы "Талдықорған", Талғар ауданындағы "Қайрат", Жамбыл ауданының Қазыбек бек станциясындағы "Қазыбек бек") және Қарасай ауданындағы "Шамалған" өнеркәсіптік алаңы, "DAMU – Қорғас", "DAMU – Ақсеңгір", "DAMU – Қайрат" индустриялық-логистикалық орталықтары басым түрде дамитын болады.

"Қорғас" ШЫХО дамытудың аса маңызды факторларының бірі "Қорғас – Шығыс қақпасы" АЭА көліктік-логистикалық хабы болады.

Жамбыл облысында "Тараз" химия паркі" АЭА және Талас ауданындағы "Талас", Сарысу ауданындағы "Сарысу", Шу ауданындағы "Шу", Қордай ауданындағы "Отар" индустриялық аймақтарын дамыту перспективалы болады. Жамбыл облысында жеңіл өнеркәсіпті дамытуға бағытталған көлік-логистикалық әлеуетті және индустриялық аймақты ескере отырып, индустриялық аймақ құру орынды.

Қазіргі уақытта Қызылорда облысында 6 индустриялық аймақ: Қызылорда қаласында "Өндіріс", Жалағаш ауданында "Серпін", Арал, Қазалы, Шиелі, Қармақшы аудандарында құрылған, Жаңақорған және Сырдария аудандарында 2 аймақ салынып жатыр.

Қазіргі уақытта Оңтүстік Қазақстан облысында Шымкент, Түркістан, Кентау қалаларында, Созақ, Қазығұрт, Мақтаарал, Түлкібас аудандарында 7 индустриялық аймақ пайдалануға берілген. Бұдан басқа жуық арада Шымкент қаласында ("Тассай") және Ордабасы ауданында ("Бадам") тағы екі индустриялық аймақтың құрылысын аяқтау жоспарланып отыр. Сондай-ақ басқа аудандарда да индустриялық аймақтар құру мүмкіндігі бар.

Перспективада экономика салаларын технологиялық дамытуға бағытталған "Инновациялық технологиялар паркі" АЭА және машина жасауды, тамақ, құрылыс, фармацевтика, химия және жеңіл өнеркәсіпті дамыту болжанып отырған Алматы қаласының Алатау ауданындағы индустриялық аймақ Алматы қаласының негізгі инвестициялық аймақтарына айналады.

Инвестициялық аймақтарды қалыптастыру және "DAMU-Ақтөбе" индустриялық-логистикалық паркін құру үшін Ақтөбе облысының неғұрлым перспективалы аумағы Ақтөбе қаласы болады. Қызметінің басым түрлері: мұнай мен газ өңдеу, мұнай-газ машинасын жасау, мұнай газ сервисі, тау-кен-металлургия кешені, химия өнеркәсібі, құрылыс материалдарының өндірісі, тамақ өнімдерінің өндірісі, қоймалар, көліктік қызмет көрсету, электр энергиясы.

Атырау облысында жұмыс істеп тұрған 3 жеке индустриялық аймақ: SGT Group компаниясы, "Жігермұнайсервис" ЖШС және "Карат групп" ЖШС инвестициялық аймақтардың рөлін атқаратын болады. Бұдан басқа индустриялық аймақ құру жоспарлануда, оның аумағында құрылыс материалдарын, металл торкөз жаймаларын, мұнай-газ жабдықтарын, металл конструкцияларды және т.б. өндіретін кәсіпорындарды орналастыру жоспарланған.

Батыс Қазақстан облысында инвестициялық жобаларды іске асыру, шағын және орта бизнесті дамыту және халықты жұмыспен қамту деңгейін арттыру мақсатында Теректі ауданының Пойма станциясы ауданында индустриялық аймақ құру жоспарланып отыр.

Маңғыстау облысының аумағында ұзақ мерзімді перспективада "Бейнеу" шекара маңы ынтымақтастығының халықаралық орталығын құру мүмкіндігін қарастыру қажет.

Осылайша, қазіргі инвестициялық аймақтарды дамыту және жаңаларын құру осы аймақтардың қатысушыларына инженерлік инфрақұрылым шығыстарын, салықтарды едәуір қысқартуға мүмкіндік береді, ол нәтижесінде Қазақстанның экономика салаларын дамытуға елеулі ықпал етеді.

2. Әлеуметтік, рекреациялық, инженерлік және көліктік инфрақұрылымды дамытудың схемалары мен жобалары

Әлеуметтік инфрақұрылымды дамытудың негізгі бағыттары

"Қазақстан-2050": қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты" стратегиясында елдің әлеуметтік саясатының негізгі қағидаттарының бірі Қазақстан азаматтарына ең төменгі әлеуметтік стандартқа кепілдік беру деп атап көрсетілген.

Әлеуметтік сала объектілеріне қажеттілікті есептеулер "Қала құрылысы. Қалалық және ауылдық елді мекендерді жоспарлау және салу" ҚНжЕ 3.01-01-2008* (бұдан әрі – ҚНжҚ) және мемлекеттік органдардың ұсынымдарына сәйкес үкіметтік, стратегиялық және бағдарламалық құжаттарға сай әлеуметтік инфрақұрылымның қазіргі жай-күйін, халықтың болжамды санын және оның демографиялық құрылымын талдаудың негізінде саралау жолымен жасалған.

Білім беру инфрақұрылымы

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің (бұдан әрі – БҒМ) деректері бойынша Қазақстанда 2015/2016 оқу жылының басында 8834 мектепке дейінгі ұйым, оның ішінде 4241 балабақша мен 4593 шағын орталық жұмыс істеді, 1-6 жастағы балаларды мектепке дейінгі білім берумен қамту 53,8 %-ды, 3-6 жастағы – 81,6 %-ды құрады.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 1 наурыздағы № 205 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын (бұдан әрі – Білім беру мен ғылымды дамыту бағдарламасы) және "Нұрлы жол" бағдарламасын іске асыру 2020 жылға қарай жаңартылған мазмұн бойынша мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен 3-6 жастағы балаларды толық қамтуға қол жеткізу мүмкіндігін береді.

Жобалаудың аралық мерзімінің соңына (2020 жылға) қарай елдегі мектепке дейінгі ұйымдардағы орындар санын 1007,3 мың орынға дейін, есептік мерзімнің соңына (2030 жылға) қарай – 1130,5 мың орынға дейін, ал болжамды мерзімнің (2050 жыл) соңына қарай –1442,7 мың орынға дейін жеткізу жоспарланып отыр, бұл ретте дамудың барлық кезеңінде қамтылу 100 %-ды құрайды.

БҒМ деректері бойынша елімізде 2015/2016 оқу жылының басында 7160 күндізгі мемлекеттік жалпы білім беретін мектеп жұмыс істеді (839 – бастауыш, 1062 – негізгі, 5259 – орта мектеп). Олардың ішінде 2960 мектеп шағын жинақталған мектеп болды, 73 мектепте оқыту 3 ауысымда жүргізілді, 1 %-дан аспайтын мектеп авариялық жағдайда болды. Мемлекеттік күндізгі жалпы білім беретін мектептердің жобалық қуаты 3084,1 мың оқушы орнын, оқушылар контингенті 2723,9 мың адамды құрады.

Сапалы білім беру қызметтеріне қолжетімділікті қамтамасыз ету мектептегі білімнің инфрақұрылымын кеңейту арқылы жүзеге асырылады, ол 2020 жылға қарай авариялық және үш ауысымды мектептерді толығымен жоюға мүмкіндік береді.

Жобалаудың аралық мерзімінің соңына (2020 жылға) қарай күндізгі мемлекеттік жалпы білім беретін мектептердегі оқушы орындарының саны 3859,8 мың орынды, есептік мерзімнің соңына (2030 жылға) қарай 4245,5 мың оқушы орнын, ал болжамдық мерзімінің (2050 жыл) соңына қарай 5190,7 мың орынды құрайды, бұл ретте 12 жылдық оқыту моделіне толық көшу 2020 жылға дейін жүзеге асырылады.

Денсаулық сақтау инфрақұрылымы

Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 15 қаңтардағы № 176 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2016 – 2019 жылдарға арналған "Денсаулық" мемлекеттік бағдарламасының (бұдан әрі – "Денсаулық" бағдарламасы) негізгі міндеті барлық, әсіресе, ауылдық жердегі халықтың барлық топтары үшін сапалы медициналық көмектің қолжетімділік деңгейін арттыру болып табылады. "Денсаулық" бағдарламасы еліміздің орнықты әлеуметтік-демографиялық дамуын қамтамасыз ету үшін халықтың денсаулығын жақсартуға, сондай-ақ алғашқы медициналық көмек көрсетудің профилактикалық бағыттылығын күшейтуге және медициналық-санитариялық алғашқы көмек қызметтерін дамытуға бағытталған.

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің деректері бойынша елімізде 2016 жылдың басында 102,489 мың төсек қоры бар, стационарлық көмек көрсететін 901 медициналық ұйым және жоспарланған қуаты ауысымына 209,845 мың қабылдауды құрайтын 3149 амбулаторлық-емханалық ұйым (бұдан әрі – АЕҰ) жұмыс істейді. Төсекпен қамту 10 мың тұрғынға есептегенде 58,0 төсекті құрайды. 10 мың тұрғынға есептегенде, АЕҰ қамту – ауысымына 118,8 қабылдау.

Стационарлық көмек көрсететін ұйымдардың төсек қоры жобалаудың аралық мерзімнің соңына (2020 жылға) қарай 102,5 мың төсекті, есептік мерзімнің соңына (2030 жылға) қарай 104,4 мың төсекті, ал болжамды мерзімнің соңына (2050 жылға) қарай 128,8 мың төсекті құрайды. Бұл ретте барлық уақыт кезеңінде халықтың төсекпен қамтамасыз етілуі 10 мың тұрғынға есептегенде 50 төсекті құрайды.

2020, 2030, 2050 жылдары АЕҰ жоспарлы қуаты 10 мың тұрғынға есептегенде, ауысымына 203 қабылдауды құраса, жобалаудың аралық мерзімнің соңына (2020 жылға) қарай АЕҰ нормативтік қажеттілігі – 380,7 мың, есептік мерзімнің соңына (2030 жылға) қарай – 423,7 мың, ал болжамды мерзімнің соңына (2050 жылға) қарай – 522,9 мың қабылдауды құрайтын болады.

Әлеуметтік қамсыздандыру

Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің деректері бойынша 2016 жылдың басында елімізде 7221 адам қамтылған қарттар мен мүгедектерге арналған 49 медициналық-әлеуметтік мекеме (бұдан әрі – МӘМ), 12239 адам қамтылған 37 психоневрологиялық ауырулары бар мүгедектерге арналған МӘМ (бұдан әрі – ПМӘМ), жалпы 2344 адамды қамтитын психоневрологиялық патологиясы бар мүгедек балаларға арналған 18 МӘМ және тірек-қозғалыс аппараттары бұзылған мүгедек балаларға арналған 2 МӘМ жұмыс істеді (осы Негізгі ережелерге 17-қосымша).

Бас схемада жобалаудың есептік мерзіміне жобалық қуаты
50 орыннан аспайтын шағын жинақталған интернат үйлерін салу және қуаты 10-нан 50-ге дейінгі төсек орыннан тұратын күндізгі келу бөлімшелері түріндегі әлеуметтік қызмет көрсетудің баламалы нысандарын дамыту ұсынылып отыр. Дәл осындай әлеуметтік мекемелерді дамытудың тиімділігі қуаты үлкен интернат үйлері тұру процесінде адамдардың топталуына алып келетіндігіне, көрсетілетін қызметтердің сапасы мен азаматтардың қоғамда әлеуметтік бейімделу деңгейінің төмендеуіне, туысқандық отбасылық байланыстардың жоғалуына алып келетіндігіне негізделеді.

Тұрғын үй қоры

Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасындағы міндеттердің бірі елдің аумағын ұтымды ұйымдастыру, экономикалық өсу орталықтарында халықтың және капиталдың шоғырлануын ынталандыру арқылы өңірлердің әлеуметтік-экономикалық әлеуетін дамыту үшін жағдайлар жасау болып табылады.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 31 желтоқсандағы № 922 қаулысымен бекітілген "Нұрлы жер" бағдарламасына сәйкес қолжетімді тұрғын үй тапшылығы проблемасын шешу үшін неғұрлым перспективалы және қолжетімді құрал ретінде жалға берілетін тұрғын үй құрылысының көлемі ұлғаяды.

Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің деректері бойынша республиканың тұрғын үй қоры 2016 жылдың басында жалпы алаңы 340,6 млн. шаршы метр тұрғын үйді құрады. Қалалық тұрғын үй қорында 63,0 % немесе жалпы алаңы 214,6 млн. шаршы метр тұрғын үй болды. Мемлекет меншігінде тұрғын үй қорының 2,4 % немесе 8,2 млн. шаршы метр болды. Жалпы алаңы 2,2 млн. шаршы метр тұрғын үй (0,6 %) авариялық жағдайда болды, онда 108,7 мың адам тұрды. Халықтың тұрғын үймен қамтамасыз етілуі 2016 жылдың басында бір адамға шаққанда жалпы алаңның 21,0 шаршы метрін, қала халқы – 23,5 шаршы метрін, ауыл халқы – 17,8 шаршы метрін құрады.

Жобада жобалаудың аралық мерзімнің соңына (2020 жылға) қарай тұрғын үй қорын 19 %-ға, есептік мерзімнің соңына (2030 жылға) қарай 49 %-ға, ал болжамдық мерзімінің соңына (2050 жылға) қарай 120 %-ға ұлғайту көзделген. 2020 жылдың соңына қарай Қазақстанның тұрғын үй қорын жалпы алаңы 406,3 млн. шаршы метр, 2030 жылдың соңына қарай 508,6 млн. шаршы метр, 2050 жылдың соңында 749,4 млн. шаршы метр тұрғын үй құрайды. Бұл ретте халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету бір адамға есептегенде 2020 жылға қарай 23,6 шаршы метрді, 2030 жылға қарай 26,0 шаршы метрді, 2050 жылға қарай 31,2 шаршы метрді құрайтын болады.

Дене шынықтыру мен спорт инфрақұрылымы

Мәдениет және спорт министрлігі Спорт және дене шынықтыру істері комитетінің деректері бойынша 2016 жылдың басында Қазақстан Республикасында 34931 спорт құрылымдары жұмыс істеген, олардың ішінде дене шынықтыру-спорттық мақсаттағы 9,3 мың объект және 25,7 мың спорттық құрылым білім беру мекемелерінде жұмыс істеді.

Елдегі жалпыға ортақ пайдаланылатын спорт залдарының алаңы нормативтік қажеттіліктің 41 % немесе 1000 адамға шаққанда 33 шаршы метр еден алаңын құрады.

Жобалаудың аралық мерзіміне (2020 жылға) жобада жалпыға ортақ пайдаланылатын спорт залдары еденінің (20 %) 113,5 мың шаршы метрлік алаңын енгізу жоспарланып отыр, бұл ретте олардың алаңы еден алаңының 682,2 мың шаршы метрін немесе нормативтік қажеттіліктің 52 % құрайды.

2030 жылға қарай жалпыға ортақ пайдаланылатын спорт залдарымен 100 % қамтамасыз етуге қол жеткізу үшін 803,3 мың шаршы метрлік еден алаңын қосымша енгізу қажет. Жобалаудың есептік мерзіміне қарай жалпыға ортақ пайдаланылатын спорт залдарының саны 1485,5 мың шаршы метрлік еден алаңын құрайды. Жобалаудың болжамды мерзімінің соңына (2050 жылға) қарай жалпыға ортақ пайдаланылатын спорт залдарының саны 1652,5 мың шаршы метрлік еден алаңын құрайтын болады.

Республикадағы жалпыға ортақ пайдаланылатын бассейндер саны нормативтік қажеттіліктің 27 % құрайды.

Жобалаудың аралық мерзіміне (2020 жылға) қарай жобада су беті 71,5 мың шаршы метрлік жалпыға ортақ пайдаланылатын бассейндерді енгізу жоспарланып отыр. 2020 жылға қарай жалпыға ортақ пайдаланылатын бассейндер саны 162,6 мың шаршы метр су бетін немесе нормативтік қажеттіліктің 43 % құрайтын болады. 2030 жылға қарай жалпыға ортақ пайдаланылатын бассейндермен 100 % қамтамасыз етуге қол жеткізу үшін 265,9 мың шаршы метрлік су бетін қосымша енгізу қажет. Жобалаудың есептік мерзіміне қарай жалпыға ортақ пайдаланылатын бассейндер саны 428,5 мың шаршы метрлік су бетін құрайтын болады, ал жобалаудың болжамды мерзімінің соңына (2050 жылға) қарай жалпыға ортақ пайдаланылатын бассейндер саны 535,8 мың шаршы метрден аса су бетін құрайтын болады.

Мәдениет инфрақұрылымы

Статистика комитетінің деректері бойынша 2016 жылдың басында Қазақстан Республикасында 21069 орынға арналған 64 театр (3 опера және балет театры, 33 драма театры, 4 музыкалық комедия театры, 5 жастар және 17 қуыршақ театры), 38988 орынға арналған 246 кинозалы бар 93 кинотеатр, 530941 орынға арналған клуб үлгісіндегі 3180 мекеме, 118,1 млн. том сақтауға арналған 4168 кітапхана, 17736 орынға арналған 44 концерт залы, 6562 орынға арналған 4 цирк, жалпы алаңы 99,9 гектарды құрайтын 12298 жануары бар 5 хайуанаттар паркі және 2397,2 мың экспонатқа арналған 234 музей жұмыс істеген.

Республика бойынша театрлармен орташа қамтамасыз етілу 1000 адамға шаққанда 1,2 орынды құрады, бұл ҚНжҚ сәйкес нормативтік қамтамасыз етілудің 15 % құрайды.

Бас схемада жобалаудың аралық мерзіміне (2020 жылға) қарай Қазақстан театрларындағы орындар санын 6,2 мыңға ұлғайту көзделген, ол 2020 жылдың соңына қарай 27,3 мың орынды құрайтын болады. Жобалаудың есептік мерзіміне (2030 жылға) нормативтік қажеттілік 1000 адамға шаққанда 8 орын болған кезде, 37,9 мың орын саны бар жаңа театрлар салу қажет. Бұл ретте республика бойынша театр орындарының саны жобалаудың есептік мерзіміне (2030 жылға) қарай 65,2 мың орынды құрайды. Болжамды мерзімге (2050 жылға) қарай жобада театрлардағы орындар санын 34,5 мыңға ұлғайту көзделген, бұл ретте жобалаудың болжамды мерзімінің соңына қарай театрлардағы орындардың жалпы саны ел бойынша 99,7 мың орынды құрайды.

Қазақстанда жобалаудың аралық мерзіміне (2020 жылға) кинотеатрлардың саны 91,1 мың орынға ұлғайтылады және аралық мерзімнің соңына қарай кинотеатрлардағы орындар саны 130,0 мың бірлікті құрайды. Жобалаудың есептік мерзіміне (2030 жылға) нормативтік қажеттілік 1000 адамға шаққанда 35 орын болған кезде 371,3 мың орын саны бар жаңа кинотеатрларды салу қажет. Бұл ретте республика бойынша кинотеатрлардағы орындар саны жобалаудың есептік мерзімінің соңына (2030 жылға) қарай 501,4 мың орынды құрайтын болады. Жобалаудың болжамды мерзіміне (2050 жылға) кинотеатрлар саны 81,8 мың орынға ұлғайтылады және 2050 жылдың соңына қарай 583,2 мың орынды құрайтын болады.

Қазақстанның кітапхана қоры 2020 жылдың соңына қарай – 162,5 млн. астам, 2030 жылдың соңына қарай – 172,1 млн., 2050 жылдың соңына қарай – 204,8 млн. сақтау бірлігін құрайтын болады.

Бас схемада білім беру, денсаулық сақтау, тұрғын үй қоры, мәдениет және спорт объектілерімен 100 % қамтамасыз етуді қамтитын әлеуметтік инфрақұрылымды дамытуға мемлекет әлеуметтік кепілдендірген қызметтерді елді мекендердің қалалық немесе ауылдық қоныстарға тиесілілігі бойынша емес, демографиялық көрсеткіштер бойынша санаттарға сәйкес енгізу ұсынылып отыр.

Рекреациялық инфрақұрылымды дамытудың негізгі бағыттары

Қазақстан аумағының ұтымды географиялық жағдайы, бірегей рекреациялық әлеуеті және туристік ресурстары бар, сондықтан оның туризмнің барлық дерлік түрлерін дамытуға мүмкіндігі мол.

Туризмнің инвестициялық тартымдылығын арттыру үшін инфрақұрылымның дамуына ерекше көңіл бөліп, санаты бар қонақүйлер санын ұлғайту жөніндегі шараларды әзірлеу қажет. 2014 жылы елдегі орналастыру объектілерінің жалпы құрылымында 3, 4, 5 жұлдызды санаты бар қонақүйлердің үлесі өте аз болды және 10 % құрады, санаты жоқ қонақүйлер және өзге де орналастыру орындары 88 % құрайды.

Туризмнің басым сала мәртебесіне ие болуы оны экономиканың рентабельді саласына айналдыру үшін мүмкіндік туғызады; еліміздің "Үлкен ел – үлкен отбасы" атты ауқымды мәдени мұра жобасының шеңберінде мәдениетаралық қарым-қатынастар деңгейін арттырады.

"Менің елім" ұлттық жобасын іске асыру шеңберінде "Қазақстан энциклопедиясы" кең ауқымды интернет жобасын құру" технологиялық жобасын ілгерілету Қазақстанның өңірлік және әлемдік деңгейлерде танымалдығын арттырады.

Осыған байланысты Қазақстан Республикасындағы туризм индустриясын кешенді түрде дамытуға ықпал ететін туризмнің неғұрлым бәсекеге қабілетті түрлері айқындалды (осы Негізгі ережелерге 11-қосымша).

Экологиялық туризм

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар (бұдан әрі – ЕҚТА) экологиялық туризмді дамытудың және экожүйені сақтаудың тиімді құралы болып табылады.

Экологиялық туризмді дамыту үшін мемлекеттік табиғи ескерткіштер, қаумалдар, қорық аймақтарының аумағын қоспағанда, республикалық маңызы бар ЕҚТА барлығын реттеу, дамыту және мониторингтеу жүйесіне тарту бойынша шаралар қабылдау қажет.

Туристер ағынын ұлғайту үшін демалыс объектілерін тікелей ЕҚТА рекреациялық аумақтарында орналастыру мәселесін қарау, республикалық және халықаралық маңызы бар мемлекеттік табиғи-қорық қорының геологиялық, геоморфологиялық және гидрогеологиялық объектілерінің бағдарларын әзірлеу, оларды жаңа және қалыптасқан бағдарларға қосу ұсынылады.

Балалар-жасөспірімдер туризмі

Балалар-жасөспірімдер туризмін дамыту жас ұрпақты тәрбиелеудің, табиғатқа және тарихи мұраға ұқыпты қараудың, спорттың қолжетімді түрлеріне балаларды жаппай тартудың бір бағыты болып табылады.

БҒМ "Республикалық қосымша білім беру оқу-әдістемелік орталығы" республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорнының деректеріне сәйкес 2014 жылы туристік-өлкетану бағытымен 67120 бала қамтылды, бұл оқушылардың жалпы санының 2,6 % құрады. Қазақстанда жұмыс істеп тұрған әртүрлі 833 қосымша білім беру ұйымы, 35 балалар-жасөспірімдер туризм ұйымдары бар. 2014 жылы оларды қаржыландыру жергілікті бюджеттен қосымша білім беру ұйымдарын жалпы қаржыландырудың 3,2 %-ын құрады, ол балалар-жасөспірімдер туризмі жүйесін дамыту үшін жеткіліксіз болып табылады.

Балалар-жасөспірімдер туризмін одан әрі дамыту үшін оны қалыптастыру жөніндегі шаралар кешенін көздеу қажет:

1) республиканың бүкіл қалалары мен аудандарында балалар-жасөспірімдер туризмі мен өлкетану ұйымдарының желісін ұлғайту;

2) Қазақстан Республикасының Салық кодексіне балалардың ЕҚТА-да тегін болуы жөніндегі нормаларды қосу мүмкіндігі мәселесін пысықтау;

3) негізгі іс-шаралар балалармен жазғы уақыт кезеңінде өткізілетіндіктен, осы кезеңде 18 жасқа дейінгі білім алатын балалардың ұйымдастырылған топтары үшін жеңілдікпен жол жүру мәселелерін шешу;

4) республиканың барлық облыстарында республикалық туристік жобалардың: "Менің Отаным – Қазақстан" экспедициясының және "Атамекен" өлкетану экспедициясының іске асырылуын қамтамасыз ету;

5) оқушыларға, студенттерге арналған туған өлке бойынша кешенді бағдарларды, демалыс күнгі жорықтарды, экологиялық экскурсияларды әзірлеу;

6) балалар-жасөспірімдер туризмі ұйымдарының "Халықаралық балалар мен жасөспірімдер туризмі және өлкетану академиясы" халықаралық қоғамдық ұйымында (Ресей Федерациясының Мәскеу қаласында орталық кеңсесі бар) өтетін туризм бойынша әртүрлі конкурстарға Астана, Алматы, Орал қалаларындағы филиалдар арқылы белсенді қатысуын қамтамасыз ету.

Мәдени-танымдық туризм

Мәдени-танымдық туризмнің басты міндеттерін іске асырудың кешенді тәсілі Қазақстан Республикасының мәдениет саясатының тұжырымдамасында көрініс тапқан, оны іске асыру шеңберінде "Мәңгілік Ел" ұлттық патриоттық идеясын ілгерілетуді ескере отырып, Қазақстанның мәдениетаралық коммуникацияларының стратегиялық эталондары назарға алынды.

Ұлы Жібек жолында халықаралық трансконтинентальдық жобаны жандандыру идеясы мәдениетаралық коммуникацияларды жандандыру үшін аса өзекті болады. Тарихи қалалар мен объектілерге бару туристер үшін өткенге саяхат болып табылады, онда олар көне ескерткіштердің бірегейлігіне, жойылмаған рухани құндылықтарға, ұлттық қолөнерге, дәстүрлерге айрықша көңіл аударады.

Этноауылдар мен этно-туристік кешендер отандық типология үшін туристік қызмет көрсетудің жаңа нысаны болып табылады. Этноауылдар мен туристік кешендерді орналастырудың перспективалы аумақтары мыналар:

1) Астана қаласының маңында Ақмола облысы Аршалы ауданындағы елді мекенмен аттас Жалтыркөл көлінің жағалауындағы аумақтар;

2) Солтүстік Қазақстан облысының Айыртау ауданындағы Ботай елді мекенінде ашық аспан астындағы мұражайы бар Имантау көлінің жағалауындағы аумақтар;

3) Алматы облысы Райымбек ауданында "Мойнақ" этнотуристік кешені құрылатын Мойнақ су қоймасының жағалауындағы аумақтар;

4) Алматы облысында "Тальхиз" туристік тарихи-этнографиялық кешені құрылатын Талғар ауданының аумағы болып табылады.

Емдеу-сауықтыру туризмі

Емдеу-сауықтыру туризмі медициналық туризмнің кеңінен таралған және бұқаралық бағыты болып табылады.

Экономикалық процестердің әсерінен санаторийлік-курорттық мекемелердің баға саясаты өзгерді. Туризмнің емдеу-сауықтыру бағытының әлеуметтік сипаты жойылып, көрсетілетін қызметтер халықтың қалың топтары үшін қолжетімді болмай отыр. 2014 жылы санаторийлік-курорттық мекемелерде қызмет көрсетілген адам саны 27,8 мың адамға қысқарып, 2013 жылмен салыстырғанда, 214 мың адамды құрады.

Минералды сулар қорының болуын ескере отырып, емдеу-сауықтыру туризмінің жаңа объектілерін дамыту перспективалары мынадай аумақтарда бар:

1) Ақмола облысы

Бурабай курорттық аймағы; Зеренді көлінің маңында; Зеренді ауданының Красный Яр кентінің аумағында;

2) Ақтөбе облысы

Ақтөбе қаласының солтүстік-шығысына қарай 10 км жерде; Ақтөбе қаласының шығысына қарай 25 км жерде;

3) Шығыс Қазақстан облысы

Зайсан қаласынан батысқа қарай 30 км жерде;

4) Қарағанды облысы

Қарағанды қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 50 км жерде; Каражал қаласынан оңтүстікке қарай 50 км жерде;

5) Қостанай облысы

Әулиекөл ауданының Аманқарағай кентінің солтүстік-батысына қарай; Қарабалық ауданының Белоглинка кентінің шығысына қарай; Қостанай қаласының шығысына қарай 5 км жерде; Қостанай қаласының оңтүстік-шығысына қарай 40 км жерде; Тобыл теміржол станциясынан солтүстік-батысқа қарай;

6) Маңғыстау облысы

Форт-Шевченко қаласының маңында, Каспий теңізінің шығыс жағалауында; Қарақиян ауданының Ералиев кентінің шетінде;

7) Солтүстік Қазақстан облысы

Петропавл қаласының оңтүстік-батысында; Шалқар көлінің оңтүстік жағалауында; Ақжар ауданының Майский кентінің оңтүстік-батысына қарай.

Емдеу-сауықтыру саласындағы жаңа мекемелер құруды аумақтарды дамытудың ұзақ мерзімді перспективасында қарастырған орынды.

Спорттық-шытырман оқиғалы туризм

Спорт туризмін дамыту халықтың қалың топтарын белсенді өмір салтына тарту, азаматтардың өмір сүру сапасын арттыру, саламатты ұлт қалыптастыру үшін алғышарттар жасайды.

Жыл бойы қызмет көрсететін кешені бар инфрақұрылымдық қуаттарды дамыту және кеңейту әлеуеті бар тау шаңғысы туризмінің, паропланиризмнің перспективалы объектілеріне мынадай объектілерді жатқызуға болады:

1) Ақмола облысы

Зеренді ауданының Садовое ауылдық округінің Садовое ауылындағы "Еlikti Park" тау шаңғысы базасы; Көкшетау-Щучье тасжолының 45 км бойындағы "Нұртау" спорттық ойын-сауық кешені; Зерендідегі Қазақстан Республикасы Шаңғы спорты ардагерлерінің әуесқойлар одағының шаңғы-роллерлік базасы (спорттурбаза); Сандықтау ауданының Балкашин ауылындағы Лавягин шаңғы базасы;

2) Алматы облысы

Талғар ауданының Бесқайнар (бұрынғы Горный садовод) ауылынан жоғары орналасқан Қотыр-Бұлақ шатқалындағы "Табаған", "Лесная сказка" тау шаңғысы курорттары, "Алматау", "Тау Самал" таудағы сауықтыру кешендері; Талғар қаласының сыртында Солдатское шатқалындағы "Ақ Бұлақ" спорт-сауықтыру кешені; Үлкен Алматы шатқалындағы "Альпийская роза" биік таулы отелі; Ескелді ауданындағы "Тау Жетісу" тау шаңғысы базасы;

3) Алматы қаласы

"Медеу" спорт кешені; "Шымбұлақ" тау шаңғысы курорты;

Қарасай ауданында Терісбұтақ шатқалындағы "Құмбел" тау шаңғысы отелі; "Сұңқар" шаңғы трамплиндері кешені;

4) Шығыс Қазақстан облысы

Глубокое ауданындағы "Нұртау" тау шаңғысы курорты; Горная Ульбинка шатқалындағы "Алтайские Альпы" тау шаңғысы кешені; Риддер қаласынан 10 км жердегі Үлбі кентінде "Эдельвейс" спорт базасы; Риддер қаласынан 6 км жердегі Жоғарғы Хариузовка кентінде "Stardust camp" тау шаңғысы базасы; Зырян ауданындағы "Орел" тау шаңғысы кешені;

5) Қостанай облысы

Қостанай қаласындағы Тобыл өзеніне жақын жерде орналасқан "Арлан – 2050" шаңғы базасы.

Тау шаңғысы, тау, жаяу, ат туризмін дамыту үшін перспективалы аумақтар мыналар болып табылады:

1) Алматы облысы

Қарасай ауданы аумағындағы Қаскелең тауларының оңтүстік жағы; Еңбекшіқазақ ауданындағы Ойқарағай үстірті; Алматы облысының Текелі қаласының маңындағы Солдатсай және Черкесай шатқалдары;

2) Жамбыл облысы

Жамбыл облысының Жуалы ауданындағы Талас Алатауы (Батыс Тянь-Шань) тауларындағы Қаралма шатқалы;

3) Шығыс Қазақстан облысы

Риддер қаласының маңындағы Проходной жотасының солтүстік баурайы;

4) Оңтүстік Қазақстан облысы

Шымкент қаласынан 50 км жерде Төлеби ауданындағы Қасқасу шатқалы;

5) Алматы қаласы

Кіші және Үлкен Алматы шатқалдары арасында Іле-Алатауы мемлекеттік ұлттық табиғи паркі (бұдан әрі – МҰТП) аумағындағы шатқал.

Су туризмі

Халықаралық спорттық теңіз регаталарын өткізу су туризмін дамытудың перспективалы бағыты болып табылады. Ақтауда жыл сайын Ақтау – Кендірлі – Ақтау бағыты бойынша желкенді регата өткізіледі. Сондай-ақ Каспий маңындағы желкенді жарыс бағдарының географиясын Түрікменстан аумағындағы Кара-Богаз-Гол шығанағына, Әзербайжан астанасы Бакуге және Ресейдің порт қаласы Махачкалаға дейін кеңейту мүмкіндігімен, желкенді регатаға Каспий маңы мемлекеттері командаларының қатысуы туралы мәселені пысықтау қажет.

Алматы облысындағы Іле-Балқаш регатасын одан әрі дамыту перспективалы болып табылады.

Өзен круиздерін Есіл өзені бойымен Петропавл су қоймасының бөгетінен бастап Солтүстік Қазақстан облысының Приишимка кентіне дейін; Ертіс өзені бойымен ҚХР шекарасынан Қара Ертіс өзені – Зайсан көлі – Бұқтырма су қоймасы – Өскемен – Шүлбі су қоймасы арқылы кеме жүретін су жолдарында дамытуға болады.

Жас ұрпақты саламатты өмір салтына белсенді тарту мақсатында Балқаш көлі мен Қапшағай су қоймасында су спортының мынадай түрлерін дамыту ұсынылады: виндсерфинг, желкенді спорт, серфинг, су шаңғысы, каноэ мен байдаркада жүзу, дайвинг. Қапшағай су қоймасында аталған іс-шараларды жұмыс істеп тұрған республикалық яхта клубының базасында өткізуге болады.

Жағажай туризмін Түпқараған ауданының жағалау белдеуі аумағында, Ақтау – Форт – Шевченко тасжолы бойында және дамып келе жатқан "Кендірлі" курортында дамыту перспективасы бар.

Халықаралық деңгейде ұлттық туристік өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру:

Қорғалжын – Астана – Ақкөл – Бурабай – Зеренді;

Талдықорған – Алматы – Тараз – Шымкент – Түркістан – Қызылорда – Байқоңыр аумақтарында туристік кластерлерді қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Туризм индустриясын тұрақты дамытуды қамтамасыз ету мақсатында Қазақстанда туризм саласында бірыңғай мемлекеттік саясатты қалыптастырып, неғұрлым бәсекеге қабілетті туризм түрлерін дамытуға көңіл аудару қажет. Туристік индустрияны қалыптастыру және оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін мынадай бірқатар бастапқы шараларды жүзеге асыру қажет:

Туристік саланы дамыту тұжырымдамасын іске асыру жөнінде бағдарлама әзірлеу мүмкіндігін қарау;

туристік саланың басымдық мәртебесін қалпына келтіру.

Саланы басқарудың тұрақты әрі жүйелі тәсілі болған әрі мемлекет туризмді қарқынды дамытуға мүдделі болған кезде ғана халықаралық нарыққа интеграциялануға мүмкіндік пайда болады.

Инженерлік инфрақұрылымды дамытудың негізгі бағыттары

Жоба шеңберінде елдің инфрақұрылымындағы елді мекендерді сумен жабдықтау, газдандыру, энергиямен жабдықтау, телекоммуникация және байланыс жүйелерімен қамтамасыз ету мәселелері қаралды (осы Негізгі ережелерге 8-10-қосымшалар).

Сумен жабдықтау

Қазақстан жерүсті су ресурстарымен жеткілікті көлемде қамтамасыз етілмеген елдер қатарына жатады. Республиканың жерүсті суларының жалпы әлеуетті ресурстары 100,9 км³ құрайды. Республика шегінде 56,2 % жерүсті су ағындары қалыптасады, қалған су көлемі іргелес елдерден келеді. Су ресурстарының басым бөлігі (жалпы санынан 61 %) Қазақстанның Ертіс және Балқаш-Алакөл су шаруашылығы бассейндерінде шоғырланған.

Қазақстан Республикасы бойынша жерасты суларының болжамды ресурстарының жиынтық көлемі жылына 64,28 км³ құрайды. Жерасты су ресурстарының жалпы пайдалану қоры жылына 15,56 км³ тең. Жерасты тұщы суларының негізгі ресурстары (54 %) оңтүстік өңірде шоғырланған. Жерасты тұщы су ресурстарының тапшылығы Атырау, Солтүстік Қазақстан, Маңғыстау, Қостанай және Батыс Қазақстан облыстарында байқалады.

Республикада 2014 жылдың басында орталықтандырылған сумен жабдықтау қала халқының 85 %-ын, ауылдық елді мекендердің 47,7 %-ын қамтыды.

2013 жылы республикадағы су құбыры желілерінің жалпы ұзындығы
60,9 мың км, оның ішінде сутартқыш желілер – 21,6 мың км, көше су құбыры желілері – 29,4 мың км; орамішілік және аулаішілік желілер – 9,4 мың км болды, оның ішінде 14,8 км немесе 24 % ауыстыруды қажет етеді. Су құбыры желілерінің ең көп тозуы Павлодар (40,5 %), Шығыс Қазақстан (40 %) және Солтүстік Қазақстан (39,5 %) облыстарында байқалады. Республика бойынша кәріз желісінің ұзындығы 15 мың км құрайды, оның ішінде 5,4 мың км немесе 35,8 % жөндеуді қажет етеді.

Барлығы 1852,2 км желі салынды, 2074,7 км сумен жабдықтау мен су бұру желісі реконструкцияланды.

Тазартудан өтпей су объектілеріне түсірілген ластанған ағын сулардың көлемі 2013 жылы 174 млн. м³ немесе ағын сулардың жалпы көлемінің 2,9 % құрады.

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитетінің деректеріне сәйкес сапалы ауыз сумен қамтамасыз етілген халықтың үлесі 2013 жылы 88,9 % (2012 жылы – 87,7 %) құрады.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 30 мамырдағы № 577 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының "жасыл экономикаға" көшуі жөніндегі тұжырымдамаға (бұдан әрі – Қазақстан Республикасының "жасыл экономикаға" көшуі жөніндегі тұжырымдама) сәйкес суға деген қажеттіліктің тез өсуі, 2030 жылға қарай тұрақты су қорының қысқаруы нәтижесінде 14 млрд. м³, 2050 жылға қарай – 20 млрд. м³ мөлшерінде (су ресурстарына қажеттіліктің 70 %) су тапшылығы күтіліп отыр.

Су шаруашылығы есептеулері бойынша іргелес мемлекеттер (ҚХР, Ресей Федерациясы, Өзбекстан және Қырғызстан) транзиттік су ағындарын беру бойынша шарттық міндеттемелерді орындаған, су үнемдеу технологиялары жаппай енгізілген, сондай-ақ Қазақстан экономикасының барлық салаларында су ресурстары тиімді пайдаланылған жағдайда ғана 2030 жылға қарай экономика салаларының, суды пайдаланушылардың және экологиялық тепе-теңдікті сақтау үшін суға деген талаптар толық қамтамасыз етілетіні анықталды.

Жобалаудың аралық (2020 жыл) және есептік (2030 жыл) мерзімдеріне қарай өңірлерді сумен қамтамасыз ету және ауыл шаруашылығы аумақтарын суландыру үшін мыналар ұсынылады:

1) ауыл шаруашылығы саласында:

2020 жылға қарай мынадай көрсеткіштерге қол жеткізу үшін механикаландырылған су құю мен микросуаруды енгізе отырып, суармалы жерлерді реконструкциялау:

суармалы алаңның 1 гектарына арналған суаратын су шығысының 2015 жылдың деңгейіне қарағанда, 20 %-ға төмендеуі (2015 жылғы 9180 м³- ден 7348 м³-ге дейін төмендеуі);

2030 жылға қарай ағызып суаруды 80 %-дан 5 %-ға дейін азайту;

жасанды су көздерін салу есебінен (оның ішінде жаңартылатын энергия көздерін қолдана отырып) Қазақстанның жайылымдық аумақтарының сумен қамтамасыз етілуін жақсарту;

2) өнеркәсіп және коммуналдық шаруашылық саласында:

өнеркәсіп кәсіпорындарында су үнемдеудің озық технологияларын енгізу;

тазаланған суды қайта және айналымда пайдалану: 2015 жылы 0,69 км³-тан 0,77 км³-қа дейін қайта пайдалану; 2015 жылы 7,3 км³-тан 7,62 км³-қа дейін айналымда пайдалану;

заманауи тазарту жүйелерін қолдана отырып, ағын суларды тазарту және суару мен техникалық сумен жабдықтау қажеттіліктері үшін тазартылған ағын суларды табиғи су қоймаларына бұру арқылы су тұтынуды азайту;

2020 жылға қарай халықтың орталықтандырылған сумен жабдықтау жүйесіне қол жеткізуін қалаларда – 97 %, ауылдық елді мекендерде – 62 %, ал 2030 жылға қарай – 100 %, сондай-ақ коммуналдық шаруашылық объектілерін тұрақты сумен жабдықтауды қамтамасыз ету;

3) мемлекетаралық су қатынастары саласында:

іргелес елдермен мемлекетаралық қатынастардың негізі ретінде Халықаралық су ағындарын пайдаланудың кеме жүзбейтін түрлерінің құқығы туралы конвенцияны қабылдау, онда экожүйелер мен халықаралық ағын сулардың теңіздік ортасын сақтау және қорғау қажеттігі атап өтілген.

Трансшекаралық өзендер бойынша су бөлу туралы шешім қабылдаудың негізінде әртүрлі елдердің ортақ су ресурстарын тең құқылы пайдалану және оларды қорғау бойынша өзара жауапкершіліктің іргелі қағидаты болуға тиіс. Бұл қағидат су бөлу бойынша кез келген мемлекетаралық келісімдердің негізіне алынуға тиіс. Мәселен, 1992 жылғы 18 ақпандағы Қазақстан Республикасы, Қырғыз Республикасы, Өзбекстан Республикасы, Тәжікстан Республикасы мен Түркіменстан Республикасы арасындағы мемлекетаралық көздер су ресурстарын пайдалану мен күзетуді бірлесіп басқару саласындағы ынтымақтастық туралы келісім аясында Қазақстанның үлесіне Сырдария өзені бойынша жылына орташа есеппен 12,0 км³ және су аз жылдары жылына 10,0 км³ көлемінде су бекітілген.

ҚХР аумағынан Іле өзенінің бойымен бізге кемінде жылына 12 км³, ал Қара Ертіс өзені бойынша жылына 9,8 км³ су келуге тиіс. Жобалаудың болжамды мерзіміне (2050 жылға) қарай:

1) экономиканың әртүрлі салаларында су тұтыну технологияларын жетілдіру;

2) жерасты суларын ауыз су қажеттіліктері, суару және суландыру үшін, өнеркәсіпте және өзге салаларда кеңінен пайдалану, сондай-ақ қайтармалы, ағын және тұщы суларды пайдалану;

3) өзен ағындарын тереңінен реттеу;

4) су ресурстарының (мысалы, Ертіс, Жайық – Каспий бассейніндегі Қиғаш өзендері) жергілікті профициті есебінен ағындарды бассейнішілік, бассейнаралық қайта бөлу жолымен өзен ағысын реттеу, су ресурстарын аумақтық қайта бөлу және қолдағы су ресурстарын ұлғайту саласындағы міндеттерді шешу;

5) су ресурстарынан тапшылық көретін өңірлерде су беруді арттыру және қосымша реттеуші сыйымдылықтарды жасау үшін су тораптарын реконструкциялауды және жаңа су қоймаларын салуды жүзеге асыру қажет.

Энергиямен жабдықтау

Қазақстан Республикасының бірыңғай энергетикалық жүйесінің электр станцияларының белгіленген және қолдағы қуаты 2016 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша тиісінше 21307 МВт және 16983 МВт болды.

Энергетикалық қауіпсіздікті және солтүстік аймақтың оңтүстік өңірлермен байланысын күшейту мақсатында "Нұрлы жол" бағдарламасы аясында Шығыс арқылы "Солтүстік – Оңтүстік транзиті" жобасы іске асырыла бастады, ол жаңа озық технологияларды пайдалана отырып, 500 кВ электр беру желілерін тартуды көздейді.

Экономиканы дамыту және энергия тиімділігі жөніндегі шараларды іске асыру энергия тұтынудың 2020 жылға қарай 1,7 %-ға 101,2 млрд. кВт. сағ. дейін, 2030 жылға қарай 2,3 %-ға 136 млрд. кВт. сағ. дейін және 2050 жылға қарай 1,2 %-ға 172 млрд. кВт. сағ. дейін өсуіне алып келеді.

2050 жылға қарай электр энергиясына жеткілікті қажеттілікті қамтамасыз ету үшін:

1) энергия тиімділігін арттыру жөніндегі шараларды қабылдау есебінен электр энергиясын тұтынуды азайту ұсынылып отыр. Қазақстан энергия тұтынатын негізгі секторларда энергияға деген сұранысты 2030 жылға қарай 10 %-ға және 2050 жылға қарай 15 %-ға қосымша азайта алады, бұл 2010 жылғы деңгеймен салыстырғанда, ЖІӨ-нің энергия сыйымдылығын 2030 жылға қарай 35 %-ға және 2050 жылға қарай 50 %-ға азайтуға алып келеді;

2) энергия теңгеріміне ЖЭК тарту (жел және күн станциялары, шағын су электр станциялары мен биомассаны пайдаланатын энергия көздері) ұсынылып отыр.

Қазақстан Республикасының "жасыл экономикаға" көшуі жөніндегі тұжырымдамада жалпы электр энергиясын өндіру көлемінде жел, күн, су және атом станцияларын қоса алғанда, ЖЭК пен баламалы энергия көздерінен 2030 жылға қарай 10 % және 2050 жылға қарай 50 % электр энергиясын өндіру болжануда.

Газдандыру

Қазақстан Республикасы үшін табиғи газ неғұрлым перспективалы энергия тасымалдаушы болып отыр, оның барланған және бағаланған қорлары 3,9 трлн. м³ құрайды, Каспий қайраңындағы жаңа ашылған кен орындарын есепке алғанда, 6 –8 трлн. м³ дейін жетеді.

"Бейнеу – Бозой – Шымкент", "Сарыбұлақ – Майқапшағай", "Қазақстан – Қытай", "Алматы – Талдықорған" және перспективалы "Батыс – Солтүстік – Орталық" магистральдық газ құбырларының құрылысын аяқтау осы көрсетілген газ құбырлары бойында орналасқан аумақтарды газдандыру жөніндегі іс-шараларды іске асыруға мүмкіндік береді.

2020 – 2030 жылдары облыстар бойынша газ тұтынудың болжамды көрсеткіштері төмендегі 2-кестеде келтірілген.

2-кесте. 2020 – 2030 жылдары облыстар бойынша газ тұтынудың болжамды көрсеткіштері

Р/с №	Атауы	Тұтыну – барлығы, млн. м3
		2020	2025	2030
1	2	3	4	5
1	Ақмола облысы	137	162	169
2	Ақтөбе облысы	2 086	2 187	2 217
3	Алматы облысы	542	802	962
4	Атырау облысы	2 260	2 498	2 535
5	Шығыс Қазақстан облысы	15	20	20
6	Алматы қаласы	1 210	1 269	1 335
7	Астана қаласы	601	721	792
8	Жамбыл облысы	2 696	2 794	2 894
9	Батыс Қазақстан облысы	1 121	1 159	1 165
10	Қостанай облысы	987	1 006	1 025
11	Қызылорда облысы	695	763	838
12	Маңғыстау облысы	2 634	2 766	2 590
13	Оңтүстік Қазақстан облысы	1 304	1 444	1 544
14	Қазақстан Республикасы	16 287	17 589	18 085

Ескертпе: Газдандыру бас схемасын өзектендіру кезінде аталған көлемдерге түзетулер енгізілуі мүмкін

Бас схеманың міндеттерінің бірі елді газдандырудың экономикалық тұрғыдан барынша орынды деңгейіне қол жеткізу болып табылады.

Газдандыру жөніндегі іс-шараларды іске асыру ел халқын газдандырумен қамту деңгейін 2030 жылға қарай 56 %-ға дейін жеткізуге мүмкіндік береді. 2050 жылға қарай солтүстік өңірлерді қоса алғанда, аумақты табиғи және сұйытылған газбен барынша газдандыру көзделіп отыр.

Телекоммуникация және байланыс

Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (бұдан әрі – АКТ) қоғам мен халық өмірінің барлық салаларында толыққанды қолданылады.

2020 жылға дейін АКТ дамытудың негізгі бағыттарын іске асыру:

1) Интернетті пайдаланушылар үлесін 78 %-ға дейін;

2) кең жолақты қолжетімділіктегі үй желілерінің Интернетке кіру деңгейін 73 %-ға;

3) ауылда Интернет пайдаланушылар үлесін 72 %-ға дейін жеткізуге мүмкіндік береді.

Бұдан әрі АКТ жаппай енгізу мемлекеттік басқаруды жетілдіру, ашық және "мобильді үкімет" құру, ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымның қолжетімділігін дамыту жөніндегі міндеттерді шешуді көздейді.

Көлік инфрақұрылымын дамытудың негізгі бағыттары

Көлік-коммуникация инфрақұрылымының маңызды міндеттері көрсетілетін көлік қызметтерінің қолжетімділігі мен сапасын қамтамасыз ету және шалғайдағы өңірлер мен халық тығыз орналаспаған өңірлерде "инфрақұрылымдық орталықтар" құру, сондай-ақ ауылды қажетті көлік қатынасымен қамтамасыз ету мәселесін шешу болып табылады.

Қазақстанның ұзақ мерзімді экономикалық өсуін қамтамасыз ету үшін хаб қағидатында тиімді инфрақұрылым түзу негізінде елдің макроөңірлерін интеграциялау, сондай-ақ сыртқы нарықтардағы конъюнктураның нашарлауы жағдайларында экономиканың жекелеген секторларын қолдау бойынша дағдарысқа қарсы шараларды іске асыру жолымен бірыңғай экономикалық нарық қалыптастыруға мүмкіндік бар.

Көлік инфрақұрылымын дамытудың жобалық шешімдері "Нұрлы жол" бағдарламасына сәйкес орындалды (осы Негізгі ережелерге 5 – 7-қосымшалар).

Теміржол көлігінің инфрақұрылымын дамыту жөніндегі ұсыныстар

Теміржол көлігі инфрақұрылымын дамыту шеңберінде Қазақстан аумағы бойынша жүк тасымалының жаңа қысқа бағыттарын қалыптастыру, сондай-ақ тұтастай еуразиялық жол қатынастары жүйесінде көлік дәліздері мен көлік кешенінің бәсеке қабілеттілігін арттыру мақсатында жобада теміржол учаскелерін салу ұсынылып отыр.

Қазақстан Республикасы теміржол желісінің қалыптасқан конфигурациясын оңтайландыру нәтижесінде жаңа бағыттар бойынша жүк тасымалының арақашықтығы мен уақытын 500 – 1200 километрге қысқартудың мультипликативті әсері күтілуде, бұл транзиттік тасымалға оң әсерін тигізеді.

Осыған байланысты 2020 жылға қарай "Алматы 1 – Шу" учаскесінде қатарлас жолдарды салу ұсынылады.

2030 жылға қарай:

1) Алматы торабын айналып өтетін "Жетіген – Қазыбек бек" бағытындағы айналма теміржол желісін салу;

2) "Қызылорда – Жезқазған" бағытындағы теміржол желісін салу;

3) Астана қаласын солтүстіктен айналып өтетін теміржол салу;

4) "Орал – Атырау" теміржол желісін салу;

5) "Маңғышлақ – Баутино" теміржол желісін салу;

6) "Ақтоғай – Мойынты" теміржол учаскесін электрлендіру ұсынылады.

2050 жылға қарай:

1) "Қорғас – Жетіген – Алматы" теміржол желісінде қатарлас жолдар салу және электрлендіру;

2) "Ақтоғай – Достық" және "Алматы – Ақтоғай" теміржол учаскелерін электрлендіру;

3) "Ақтөбе – Шыңғырлау" және "Сарыағаш – Жетісай" бағытындағы теміржол желілерін салу мүмкіндігін қарастыру ұсынылады.

Теміржол көлігінің инфрақұрылымын дамыту шеңберінде мынадай іс-шараларды өткізу ұсынылады:

1) Қазақстан Республикасының аумағындағы теміржол вокзалдарын реконструкциялау;

2) жолдың жоғары қабатын жаңғырту (реконструкциялау);

3) жылжымалы құрам (жолаушы және жүк вагондары) мен локомотивтерді сатып алу және жөндеу.

Автомобиль көлігінің инфрақұрылымын дамыту жөніндегі ұсыныстар

Қазақстан Республикасының автомобиль жолдарының ұзындығы 128,3 мың км құрайды, оның 96,4 мың км астамы – жалпыға ортақ пайдаланылатын автожолдар, оның ішінде 23,9 мың км – республикалық маңызы бар жолдар және 72,7 мың км – облыстық және аудандық маңызы бар жолдар.

Жобалаудың аралық мерзіміне (2020 жылға) қарай:

1) "Астана – Теміртау – Қарағанды" және "Құрты – Бұрылбайтал" учаскелерінде "Астана – Қарағанды – Балқаш – Алматы" бағыты бойынша "Орталық – Оңтүстік", "Астана – Павлодар – Қалбатау – Өскемен" учаскесінде "Астана – Павлодар – Семей – Қалбатау – Өскемен" бағыты бойынша "Орталық – Шығыс" және "Қандыағаш – Мақат" учаскесінде "Ақтөбе – Атырау – Астрахань" жолына жанаса отырып "Астана – Арқалық – Торғай – Ырғыз – Шалқар – Қандыағаш" бағыты бойынша "Орталық – Батыс" дәліздерін реконструкциялау және жобалау-іздестіру жұмыстарын жүргізу;

2) ірі қалаларда, оның ішінде транзиттік бағыттарда орналасқан Алматыда (БАКАД), Шымкентте айналма жолдарды салу жобасын іске асыру;

3) "Батыс Еуропа – Батыс Қытай" халықаралық транзиттік дәлізін реконструкциялау:

4) республикалық маңызы бар автомобиль жолдарын реконструкциялау және жобалау-іздеу жұмыстары: "Бейнеу – Ақтау", "Ұзынағаш – Отар", "Жетібай – Жаңаөзен" учаскесіндегі "Жетібай – Жаңаөзен – Фетисово – Түрікменстан Республикасының шекарасы (Түрікменбашыға)", "Қалбатау – Майқапшағай" учаскесінде Павлодар, Семей қалалары арқылы "Ресей Федерациясының шекарасы (Омбы) – Майқапшағай (ҚХР-ға шығу)", "Бурабай – Көкшетау – Петропавл – Ресей Федерациясының шекарасы" транзиттік дәлізінің "Астана – Петропавл", "Таскескен – Бақты (ҚХР шекарасы)", "Астана қаласының Оңтүстік–Батыс айналымы", "Өскемен – Зырян – Үлкен Нарын – Катонқарағай – Рахманов қайнарлары", "Орал – Каменка – Ресей Федерациясының шекарасы (Озинкиге)", "Бейнеу – Ақжігіт – Өзбекстан Республикасының шекарасы (Нүкіске)", "Щучинск - Зеренді", "Үшарал – Достық", "Сарқанд қаласын айналып өтетін Алматы – Өскемен", "Ақтөбе – Қандыағаш" учаскесінде "Ресей Федерациясының шекарасы (Орскіге) – Ақтөбе – Атырау – Ресей Федерациясының шекарасы (Астраханға)", "Атырау – Ресей Федерациясының шекарасы (Астраханға)", "Қарабұтақ – Комсомольское – Денисовка – Рудный – Қостанай", "Мерке – Бұрылбайтал".

Республикалық маңызы бар автомобиль жолдарын пайдаланушылардың қаржыландыруға және ұстауға қатысу үлесін арттыру мақсатында республикалық маңызы бар автомобиль жолдарына ақылы жүйе енгізу ұсынылады, оның 2020 жылға қарай жалпы ұзындығы 6986 км құрайды. I және II техникалық санаттағы автомобиль жолдарында ("Астана – Щучинск", "Батыс Еуропа – Батыс Қытай", "Астана – Теміртау", "Алматы – Қапшағай") барлық автокөлік түрлері үшін, ал IІI техникалық санат бойынша – жүк автокөлігі үшін ақы төлеуді енгізу жүзеге асырылады.

Жолаушылар көлігін дамыту аясында 8 автовокзал (оның ішінде: Астана қаласында 2 автовокзал және Алматы қаласында 3 автовокзал), 32 автостанция (оның ішінде Алматы қаласында 3 автостанция) салу, сондай-ақ 124 жолаушыларға қызмет көрсету пунктін және 968 такси тұрағын салу ұсынылады.

2030 жылға қарай республикалық маңызы бар автомобиль жолдарында реконструкциялау және жобалау-іздестіру жұмыстарын жүргізу ұсынылады:

мына:

"Қарағанды – Балқаш – Бурылбайтал" учаскесінде "Астана – Қарағанды – Балқаш – Алматы" бағыты бойынша "Орталық – Оңтүстік" және "Астана – Арқалық – Торғай – Ырғыз – Шалқар – Қандыағаш" учаскесінде "Астана – Арқалық – Торғай – Ырғыз – Шалқар – Қандыағаш" бағыты бойынша "Орталық – Батыс" дәліздерін реконструкциялау және жобалау-іздестіру жұмыстары;

мына:

"Қызылорда – Павлодар – Успенка – Ресей Федерациясының шекарасы", "Астана – Қостанай – Челябі", "Жезқазған – Петропавл", "Жаңаөзен – Түркменістан шекарасы" учаскесінде "Ресей Федерациясының шекарасы (Астраханға) – Атырау – Түркменістан шекарасы", "Атбасар – Көкшетау", "Орал – Атырау", Көкшетау – Ресей Федерациясының шекарасы (Омбыға), "Ақтөбе - Ресей Федерациясының шекарасы (Орскіге), "Қарағанды – Аягөз – Тарбағатай – Бұғаз", "Чапаево – Жалпақтал – Казталовка – Ресей Федерациясының шекарасы", "Өскемен – Семей", "Павлодар – Ресей Федерациясының шекарасы (Омбыға)" және "Ұзынағаш – Қарасай батыр" республикалық маңызы бар автомобиль жолдарын реконструкциялау және жобалау-іздестіру жұмыстары;

Жобалаудың болжамды мерзіміне (2050 жылға) қарай:

"Семей – Ресей Федерациясының шекарасы (Барнауылға)", "Жызақ – Гагарин – Жетісай – Кировский – Қызыләскер – Сарыағаш – Абай – Жібек жолы", "Мамлютка – Қостанай", "Подстепное – Федоровка – Бөрлі – Ресей Федерациясының шекарасы (Орынборға)", "Көкшетау – Рузаевка", "Сарыөзек – Көктал", "Қалкаман – Баянауыл – Үміткер – Ульяновский", "Кентау – Түркістан – Арыстанбаб – Шәуілдір – Төрткөл", "Казталовка – Жәнібек – Ресей Федерациясының шекарасы", "Петропавл қаласы арқылы "Ресей Федерациясының шекарасы (Челябіге) – Ресей Федерациясының шекарасы (Омбыға)", "Шалқар – Бейнеу" және "Орал – Ақтөбе" республикалық маңызы бар автомобиль жолдарын реконструкциялау және жобалау-іздестіру жұмыстарын жүргізу ұсынылады.

Әуе көлігінің инфрақұрылымын дамыту жөніндегі ұсыныстар

Республикада республикалық және облыстық маңызы бар 18 әуежай жұмыс істейді. Бүгінгі күні халықаралық рейстерге қызмет көрсетуге рұқсат етілген 17 әуежайдың 15-нің Халықаралық азаматтық авиация ұйымының (International Civil Aviation Organization) стандарттары бойынша санаты бар.

Қазақстан Республикасында жалпы ұзындығы 80718 км 88 әуе трассасы бар. Шектес мемлекеттермен шекарадағы әуе дәліздерінің жалпы саны – 71.

Әуе көлігінің инфрақұрылымын дамыту үшін жобалаудың аралық мерзіміне (2020 жылға) қарай Алматы қаласы әуежайының аэровокзал кешенін, Астана қаласы әуежайы әуе айлағының ұшу-қону жолағын реконструкциялау ұсынылады.

Жергілікті әуе жолдарының әуе айлақтары желісін 2020 жылға қарай дамыту бойынша облыс орталықтарымен тікелей байланысы жоқ (темір жол және автомобиль жолдарының болмауы), сондай-ақ олардан едәуір қашықтықта орналасқан елді мекендерде: Алматы (1), Жамбыл (1), Оңтүстік Қазақстан (1), Қызылорда (1), Павлодар (1), Солтүстік Қазақстан (1), Қостанай (2), Батыс Қазақстан (3), Ақтөбе (1), Атырау (2) және Маңғыстау (1) облыстарында жергілікті әуе жолдары әуе айлақтарының инфрақұрылымын салу және қолданыстағыны реконструкциялау ұсынылады.

Жобалаудың есептік мерзіміне (2030 жылға) қарай Қызылорда, Шымкент, Атырау қалалары әуежайларының аэровокзал кешендерін, Семей, Қостанай, Өскемен қалалары әуежайларының ұшу-қону әуе айлақтары мен аэровокзал кешендерін реконструкциялау ұсынылады.

Жергілікті әуе жолдары желісін дамыту бойынша жобалаудың есептік мерзіміне (2030 жылға) қарай: Алматы (4), Жамбыл (1), Шығыс Қазақстан (2), Қарағанды (1), Солтүстік Қазақстан (3), Қостанай (2), Ақтөбе (1) және Атырау (1) облыстарының жергілікті әуе жолдары әуе айлақтарының инфрақұрылымын салу және қолданыстағыны реконструкциялау ұсынылады.

Жобалаудың есептік мерзіміне (2050 жылға) қарай Алматы қаласына жақын жерден Халықаралық әуежай салу мүмкіндігін қарау ұсынылады.

Су көлігі инфрақұрылымын дамыту жөніндегі ұсыныстар

Ішкі су жолдарының пайдаланылатын учаскелерінің жалпы ұзындығы 4150,9 км құрайды, олардың ішінде 4040,5 км кеме қатынасы іске асырылады.

Сондай-ақ Маңғыстау облысында Ақтау мен Баутино теңіз порттары жұмыс істейді.

Жобалаудың аралық мерзіміне (2020 жылға) қарай:

1) Құрық портында паром кешенін салу;

2) Құрық портында кеме жасау-кеме жөндеу зауытын салу;

3) Шүлбі шлюзінің қорғаныстық кеме қатынасы гидротехникалық құрылысын салу.

Жобалаудың есептік мерзіміне (2030 жылға) қарай жобада:

1) Ақтау, Баутино және Құрық теңіз порттарының инфрақұрылымын дамыту;

2) Өскемен, Бұқтырма және Шүлбі шлюздерін реконструкциялау;

3) Алматы, Шығыс Қазақстан және Павлодар облыстарында жүк жинақтайтын қойма алаңдары бар 5 айлақ құрылысын салу ұсынылады.

Құбыр көлігінің инфрақұрылымын дамыту жөніндегі ұсыныстар

Қазақстандағы құбыр көлігінің ұзындығы 8301 км магистральдық мұнай құбыры және 18088 км газ құбыры құрайды.

Жобалаудың аралық мерзімінде (2020 жылы) құбыр көлігінің инфрақұрылымын перспективалы дамыту:

1) реверсті орындаумен "Кеңқияқ – Атырау", "Кеңқияқ – Құмкөл", "Құмкөл – Атасу" және "Атасу – Алашанькоу" мұнай құбырларын біріктіре отырып, "Қазақстан – Қытай" трансұлттық мұнай құбыры жүйесін жасау;

2) "Бейнеу – Бозой – Шымкент" магистральдық газ құбырының және "Қазақстан – Қытай" магистральдық газ құбырының үшінші желісінің құрылысын аяқтау.

2030 жылға дейін құбыр көлігін дамыту ішкі магистральдық газ құбырлары желісінің дамуымен байланысты.

Осыған орай жобалаудың есептік мерзіміне (2030 жылы) қарай:

1) Қашаған кен орындарын игерудің екінші фазасын іске асыру кезінде "Ескене – Құрық" магистральдық мұнай құбырын салу мүмкіндігін қарау;

2) Сарыарқа (Қызылорда – Астана) магистральдық газ құбырын салу ұсынылады.

Көлік логистикасы объектілерінің инфрақұрылымын дамыту жөніндегі жобалық ұсыныстар

Дамыған елдерде көлік-логистикалық жүйелерді дамыту тәжірибесі көлік-логистика орталықтарын пайдалану көлік шығыстарын 7–20 %-ға қысқартуға, жүк тиеу-жүк түсіру жұмыстары шығыстарын азайтуға, материалдық ресурстар мен дайын өнімді 15–30 %-ға сақтауға, жалпы көлік-логистикалық шығындарды 12–35 %-ға азайтуға мүмкіндік беретінін көрсетіп отыр.

Коммуникациялық дәліздерді және тораптық көлік-логистикалық жүйелерді қалыптастыру (нығайту) көлік-коммуникациялық кешенді одан әрі дамыту, жаңа бағдарларды жоспарлау басымдығына айналуға тиіс.

Транзиттік жүк ағындарын шоғырландыру және дистрибуциялау орталықтарында ішкі терминалды желі қалыптастыру, сондай-ақ жобалаудың аралық мерзіміне (2020 жылға) қарай қазақстандық тауарларды халықаралық нарыққа жылжыту мақсатында Ақтау, Ақтөбе, Атырау, Қостанай, Орал, Өскемен және Шымкент қалаларында КЛО салу жобаларын іске асыру ұсынылуда.

Жобалаудың есептік мерзіміне (2030 жылға) қарай:

1) Алматы облысының "Жетіген" теміржол станциясы базасында ірі тораптық КЛО;

2) Жамбыл облысында "Тараз" КЛО;

3) Қызылорда қаласында КЛО салу ұсынылады.

3. Республикалық және өңіраралық маңызы бар қала құрылысын ерекше реттеу аумақтары мен объектілерін дамыту схемалары мен жобалары

"Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабына сәйкес сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметiнің ерекше реттелетiн және қала құрылысы регламентациясының объектiлерiне ерекше реттелетiн және қала құрылысы регламентациясының аумақтық объектiлерi, ерекше реттелетiн және қала құрылысы регламентациясының елдi мекендерi және ерекше реттеудi және қала құрылысы регламентациясын талап ететiн жекелеген жылжымайтын мүлiк объектiлерi жатады (осы Негізгі ережелерге 15-қосымша).

Ерекше реттелетiн және қала құрылысы регламентациясының аумақтық объектiлерi жөніндегі бас схеманы кешенді түрде әзірлеу шеңберінде экологиялық апат аймақтарында:

Арал теңізі бассейні аумағында 2020 жылға дейін іс-шараларды іске асыру есептелген, бұрын қабылданған бағдарламалар мен жобалар шеңберінде табиғат қорғау іс-шараларын қолдауды жүзеге асыру, су объектілері мен құрылыстарын қауіпсіз пайдалануды қамтамасыз ету; Арал-Сырдария бассейнінде су жіберудің экологиялық және санитариялық нормаларына, Арал теңізі бассейнінде деградацияны болдырмау және жерді қалпына келтіру бойынша фитомелиоративтік жұмыстардың жүргізілуіне, сондай-ақ судың минералдануын төмендетуге бақылау жүргізу;

бұрынғы Семей ядролық сынақ полигоны (бұдан әрі – СЯСП) аймағында бұрынғы полигонның бірқатар проблемаларын – зардап шеккен аумақ топырағының құнарлылығын қалпына келтіру, бұрынғы полигонның жерлерін шаруашылық, ғылыми-зерттеу және тарихи-мәдени мақсаттарда пайдалану жөніндегі кешенді бағдарламаны іске асыруды кешенді түрде шешу қажеттігі орын алып отыр, ол үшін:

1) қолжетімділігін бақылауды қамтамасыз етуді талап ететін СЯСП бұрынғы сынақ алаңдарын Қазақстан Республикасы Ұлттық ядролық орталығының теңгеріміне беруді ұйымдастыру;

2) СЯСП аумағын:

реттеуші бақылаудан алу үшін қолжетімді;

кезеңдік бақылау жүргізу немесе бақылауды алып тастау үшін қалпына келтіру іс-шараларының кешенін өткізуді талап ететін;

қатаң реттеуші бақылаудағы үш аймаққа алдын ала бөле отырып, бұрынғы полигон жерінде оңалту іс-шараларын жүзеге асыру ұсынылады;

3) бұрынғы полигон аумағында Шығыс Қазақстан облысының (Курчатов ауданы) бірыңғай әкімшілік ауданын құру ұсынылады, бұл аумақты оңалту проблемалары кешенін неғұрлым тиімді және шұғыл шешуге мүмкіндік береді;

4) полигон объектілерінің кешеніне (аумақтың 20 %), оның ішінде топырағының құнарлылығын қалпына келтіруге жатпайтын учаскелерге ЕҚТА мәртебесін беру;

5) әзірленген СЯСП-ты кезең-кезеңмен зерттеудің 2021 жылға дейінгі жоспарына сәйкес мақсаты Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 30 жылдығына орайластырып бұрынғы Семей сынақ полигонының проблемаларын түбегейлі шешу болып табылатын Семей экологиялық апат аймағының проблемаларын кешенді түрде шешудің 2020 жылға дейінгі бағдарламасын бекіту;

6) бұрынғы полигонның жерлерінде оңалту іс-шараларын жүзеге асыру;

7) Шаған өзенінің одан әрі радиактивті ластануын және Ертіс өзенінің ластану мүмкіндігін барынша азайту (болғызбау) мақсатында мониторингтік зерттеулер жүргізу;

8) қатаң бақылаудағы аймақ аумағына тұрғындардың және үй жануарларының физикалық қолжетімділігін шектеу бойынша шараларды жүзеге асыру ұсынылады.

Экологиялық апат аумағындағы экологиялық және санитариялық-эпидемиологиялық ахуалды жақсарту жөніндегі барлық жобалар басқа аумақтарға қарағанда басым сипатқа ие болуы тиіс.

Үлкен және ірі қалалардың қала маңындағы аймақтарының қала құрылысын игеруді тек елді мекеннің бекітілген бас жоспарларына сәйкес және инженерлік коммуникациялармен қамтамасыз етілген аумақтарда жүзеге асыру қажет.

Астана, Алматы, Шымкент және Ақтөбе агломерацияларының аумақтарында барынша тұрақты кеңістікте дамуға және экономикалық тиімділікке қол жеткізу үшін қала құрылысын реттеу қағидаттарын қатаң сақтау қажет.

Ерекше реттелетін елді мекендер мен қала құрылысының регламентациясы бойынша Бас схемада:

1) астана мен республикалық маңызы бар Алматы қаласында халықтың шектен тыс шоғырлануын, экологиялық ахуалдың күрт нашарлауын, көлік проблемаларының шиеленісуін болдырмауға бағытталған ерекше қағидалар мен нормалар енгізу;

2) курорттық қалалар мен кенттерде қала құрылысын реттеуді бас жоспарлар мен егжей-тегжейлі жоспарлау жобаларын әзірлеу (түзету) деңгейінде және тұрғылықты елді мекеннің демографиялық және ресурстық сыйымдылығын, курорттық мамандандыру көздерін айқындау, елді мекеннің санаторийлік-курорттық объектілеріне, олардың инженерлік-көліктік инфрақұрылымының жағдайына сертификаттау мен сыныптау жүргізу негізінде шешу;

3) тарихи, мәдени құндылығы не қорғалатын ландшафтық объектiлері бар елдi мекендер, олардың бөлiктерi немесе оның маңындағы аумақтар шегінде қорғау аймақтарын, құрылыс салуды реттеу аймақтарын және қорғалатын табиғи ландшафт аймақтарын, сондай-ақ қорықтар мен ұлттық парктерде қоныстар белгілеу;

4) табиғи-климаттық, геотехникалық немесе гидрогеологиялық жағдайлары ерекше (төтенше) аудандарда, сондай-ақ экологиялық және техногендік зілзалалардың не өзге де қолайсыз құбылыстар мен процестердің әсеріне ұшырауы мүмкін аймақтарда орналасқан елді мекендерде қала құрылысын ерекше реттеу аймақтарын анықтай отырып, қала құрылысы және өзге де қызметтер үшін қатаң регламенттер мен шектеулер енгізу;

5) табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар, сондай-ақ техногендiк сипаттағы болжанатын төтенше жағдайлар салдарынан болатын қауiптi (зиянды) әсерлерге ұшырауы мүмкін елдi мекендердің тұрғындарын қорғау жөніндегi кешендi жобалық құжаттамамен қамтамасыз ету;

6) елді мекендердің функционалдық пайдаланылу талаптарына байланысты олардың аумақтарын су басуды және су деңгейінің көтерілуін болдырмауды және қоршаған ортаны қорғауды немесе су басудан және су деңгейі көтерілуінен аумақты инженерлік қорғауды жобалау кезінде су басудың және су деңгейі көтерілуінің теріс әсерін жоюды қамтамасыз ететін іс-шаралар кешенін әзірлеу;

7) табиғи қауіпті және техногендік катаклизмдерге ұшырауы мүмкін аймақтарда халық санының едәуір өсуін және ол жерлерде жаңа өндірістер орналастыруды шектеу;

8) елді мекендердің аумақтарында тиесілі шекаралары белгіленген және су қорғау белгілерін орната отырып, су қорғау аймақтарын белгілеу жобаларын әзірлеуді ұйымдастыру ұсынылады.

4. Экономикалық мамандану және басымдықпен пайдалану түрлері бойынша аумақтарды сыныптау

Перспективада 2050 жылға дейін өңірлерді экономикалық мамандану түрлері бойынша былайша сыныптау көзделіп отыр:

1) оңтүстік өңірде (Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда, Алматы облыстары және Алматы қаласы) – агроөнеркәсіптік кешен (жұмысы қарқынды кіші салалар), тамақ өнеркәсібі; Қызылорда облысында – мұнай өндіру және химия өнеркәсібі; Алматы қаласында – іскерлік, қаржылық және білім беру қызметтері, машина жасау, фармацевтика және тамақ өнеркәсібі; Оңтүстік Қазақстан облысында – мұнай өңдеу; Жамбыл облысында – химия өнеркәсібі;

2) орталық өңір (Қостанай, Ақмола, Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Павлодар облыстары және Астана қаласы) – металлургия, агроөнеркәсіптік кешен, көмір өнеркәсібі, электр энергетикасы, Астана қаласында – әкімшілік, іскерлік, қаржылық және білім беру қызметтері, Павлодар облысында – мұнай өңдеу;

3) батыс өңірі (Атырау, Маңғыстау, Батыс Қазақстан, Ақтөбе облыстары) – мұнай-газ өндіру, мұнай өңдеу, мұнай-газ химия, мұнай-газ машинасын жасау және сервистік қызметтер көрсету; Ақтөбе облысында – түсті металдар кенін өндіру, ауыл шаруашылығы.

Мамандануына қарай республиканың өңірлерін мынадай бес топқа жіктеуге болады:

1) мұнай-газға маманданған өңірлер (Ақтөбе, Атырау, Батыс Қазақстан, Қызылорда және Маңғыстау облыстары);

2) астыққа маманданған аграрлық өңірлер (Ақмола және Солтүстік Қазақстан облысы);

3) индустриялық-аграрлық (Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Павлодар облыстары) немесе аграрлық-индустриялық (Қостанай облысы) маманданған көп функционалды өңірлер;

4) халқы тығыз орналасқан аграрлық өңірлер (Алматы, Жамбыл және Оңтүстік Қазақстан облыстары);

5) салыстырмалы түрде жаңғыртылған экономикасы және дамыған қызмет көрсету секторы бар ірі қалалар және олармен байланысты агломерациялар (Астана, Алматы, Шымкент, Ақтөбе).

Өңірлердің негізгі даму бағыттары

Өңірлердің 2050 жылға дейінгі экономикалық негізгі даму бағыттарын айқындаған кезде Үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі мемлекеттік бағдарламаның 1 және 2-ші бесжылдық бағдарламасында көзделген өнеркәсіп көлемі мен өндіріс қуатының үрдістері ескерілді.

1. Ақмола облысы. Экономиканың басым салалары: тамақ өнімдерін, құрылыс материалдарын шығару, металлургия, теміржол және ауыл шаруашылығы машиналарын жасау. Облыстың агроөнеркәсіптік кешен салаларындағы ағымдағы мамандануы күшейтіледі. Өңірде химия өнеркәсібін дамыту, уранды өндіру және өңдеу, ұжымдық концентраттарды өндіру перспективалары бар. 2050 жылға қарай агроөнеркәсіптік кешен саласында және ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу бойынша жаңа өндірістер салу көзделіп отыр. Дақылдарды терең өңдеуге, ет-сүт бағытындағы мал шаруашылығын дамытуға және туристік қызметке ерекше көңіл бөлінетін болады.

2. Ақтөбе облысы. Экономиканың басым салалары: түсті, қара металлургия, мұнай-газ өңдеу, өнеркәсіп үшін химикаттар, құрылыс материалдарын, тамақ өнімдерін шығару. 2050 жылға қарай облыс өнеркәсібінің құрылымы әртараптандырылады: өңдеу өнеркәсібінің өсу қарқынына қарағанда, тау-кен өнеркәсібінің өсу қарқыны төмендейді. "Батыс Еуропа – Батыс Қытай" халықаралық транзиттік дәлізін пайдалануға енгізілген соң сауда-логистикалық орталық ретінде облыстың рөлі күшейеді. Перспективада астық өндірісі, ет-сүт бағытындағы мал шаруашылығы дамитын болады.

3. Алматы облысы. Экономиканың басым салалары: тамақ өнімдерін, электр жабдығын, негізгі фармацевтикалық өнімдерді, құрылыс материалдарын, киім-кешек, жиһаз шығару. 2050 жылға қарай Алматы облысы өнеркәсібінің құрылымы айтарлықтай өзгерістерге ұшырамайды. Алдағы уақытта облыс тамақ өнімдерінің ірі өндірушілерінің бірі ретінде белгілі болады, ол үшін ирригациялық жүйелерді қалпына келтіре отырып ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді сақтау қажет. Перспективада ауыл шаруашылығында ет-сүт бағытындағы мал шаруашылығы, сондай-ақ өндірісті қарқынды дамыту салалары дамитын болады. "Батыс Еуропа – Батыс Қытай" халықаралық транзиттік дәлізі пайдалануға енгізілген соң сауда-логистикалық орталық ретінде облыстың рөлі күшейеді.

4. Атырау облысы. Өңір экономикасының басым салалары: мұнай-газ-химия, өнеркәсіп үшін химикаттар өндіру, мұнай өңдеу және мұнай өндіру өнеркәсібіне арналған машиналар мен жабдықтар шығару, құрылыс материалдарын өндіру, тамақ өнімдерін шығару. Жоғары сапалы мұнай өнімдерінің өндірісі, шығарылатын өнімінің спектрі ауқымды мұнай-химия өндірісі қарқынды дамиды. 2050 жылға дейін металлургия өнеркәсібі мен жеңіл өнеркәсіпті, ет және ет-сүт бағытындағы мал шаруашылығын, ет-май бағытындағы қой шаруашылығын дамытудың перспективасы зор.

5. Шығыс Қазақстан облысы. Экономиканың басым салалары: түсті металлургия, машина жасау, энергетика, тамақ өнеркәсібі және құрылыс материалдарын өндіру. Өнеркәсіптің дамуымен қатар, Шығыс Қазақстан облысы экономикасының 2050 жылға дейінгі негізгі даму басымдығы агроөнеркәсіптік кешенді дамыту болып табылады. Агроөнеркәсіптік кешеннің жетекші салалары май, ет, сүт, ұн тарту, нан пісіру, балық салалары болып табылады. Ағаш өңдеу саласын дамытудың перспективасы бар. Ең маңызды мамандану саласының бірі атом энергетикасы үшін компоненттер өндіру және атом саласында ғылыми-практикалық зерттеулер жүргізу болып қала бермек.

6. Жамбыл облысы. Өнеркәсіптің 2050 жылға дейінгі басым салалары: өнеркәсіп үшін химикаттар өндіру, агрохимия, қара металлургия, құрылыс материалдарын, тамақ өнімдерін, былғары және оған жататын өнімдерді өндіру. Электр энергиясын, газ бен суды өндіру және бөлу үлесі артады. Перспективада облыс сары фосфор, фосфор қышқылы, натрий триполифосфаты, аммофос өндірісін және оның шикізат базасын әртараптандыру мен кеңейтуге байланысты химия өнеркәсібінің ірі орталығына айналады. Перспективада ауыл шаруашылығында жеміс-көкөніс өнімдерінің, қант қызылшасының өндірісі, ет-сүт бағытындағы мал шаруашылығы дамитын болады.

7. Батыс Қазақстан облысы. Өнеркәсіптің басым салалары: машина мен жабдықтар, құрылыс материалдары, тамақ өнімдерінің өндірісі. 2050 жылға дейін облыс өнеркәсібінің құрылымы айтарлықтай өзгерістерге ұшырамайды, тау-кен өнеркәсібі мен өңдеу өнеркәсібінің үлесі артады. Облыста мұнай өнімдерінің өндірісін, металлургияны дамытудың перспективасы бар. Перспективада ауыл шаруашылығында дақыл өндірісі, ет-сүт бағытындағы мал шаруашылығы дамитын болады.

8. Қарағанды облысы. Перспективада Қарағанды облысы бұрынғысынша Қазақстан Республикасының ең ірі өнеркәсіптік облыстарының бірі болып қала береді. Өнеркәсіптің 2050 жылға дейінгі басым салалары: қара, түсті металлургия, өнеркәсіп үшін химикаттар өндіру, тау-кен өнеркәсібіне арналған машиналар мен жабдықтар, электр жабдығын, құрылыс материалдарын, тамақ өнімдерін өндіру. Перспективада көмір-химия өнімінің өндірісін, фармацевтика саласын, металл өңдеуді дамыту көзделіп отыр.

9. Қостанай облысы. Өңірді дамытудың озық салалары тау-кен өнеркәсібі мен өңдеу өнеркәсібі (оның ішінде, машина жасау және тамақ өнеркәсібі) болып қала бермек. Өнеркәсіптің 2050 жылға дейінгі басым салалары: қара металлургия, тамақ өнімдерінің, автокөлік құралдарының, ауыл шаруашылығы техникасының өндірісі. Құрылыс материалдары өнеркәсібін, азық-түлік өнімдерінің (атап айтқанда, өсімдік майларының, балалар тағамының, жемшөп қоспасының, ұлпаның, глюкозалық-фруктозалық шәрбаттың, іркіттің) өндірісін дамытудың перспективасы бар. Облыс астық өндірісі және мал шаруашылығы өнімінің ірі өндірушісі болып қала бермек.

10. Қызылорда облысы. Өнеркәсіптің басым салалары: құрылыс материалдарының өндірісі, химия өнеркәсібі, тамақ өнімдерінің өндірісі. Қызылорда облысы өнеркәсібінің құрылымы 2050 жылға қарай айтарлықтай өзгерістерге ұшырамайды, тау-кен өнеркәсібі мен өңдеу өнеркәсібінің өсу қарқыны сақталады. Перспективада облыс тамақ өнімдерінің, күріштің, құрылыс материалдарының өндірушісі ретінде танымал болады. Перспективада ауыл шаруашылығында бақша дақылдарының өндірісі, ет бағытындағы мал шаруашылығы дамитын болады.

11. Маңғыстау облысы. Өнеркәсіптің 2050 жылға дейінгі басым салалары: мұнай өңдеу, мұнай-химия, агрохимия, газ өңдеу, мұнай өңдеу және мұнай өндіру өнеркәсібіне арналған машиналар мен жабдықтар шығару, тамақ өнімдерін өндіру. Перспективада өнеркәсіпті, көлік-логистикалық инфрақұрылымды дамыту Маңғыстау облысы экономикасының негізгі даму бағыттары болады. Мұнай-газ өндіру саласы өзінің маңыздылығын сақтайды, Каспий теңізінің қайраңын игеру бойынша жұмыстар жалғастырылады. Ақтау теңіз портының кеңеюімен облыс Қазақстанның ірі көлік-логистикалық орталықтарының біріне айналады.

12. Павлодар облысы. Перспективадағы басым салалар: қара, түсті металлургия, мұнай өңдеу, теміржол техникасын, өнеркәсіп үшін химикаттар, азық-түлік өнімдерін өндіру, агрохимия. Фармацевтикалық және мұнай-химия өнеркәсіптерінің кәсіпорындарын дамыту үшін облыстың жеткілікті әлеуеті бар. Облыс өнеркәсібінің құрылымы 2050 жылға қарай айтарлықтай өзгерістерге ұшырамайды, өнеркәсіп өндірісі көлемінің өсу қарқыны артады. Перспективада облыс электр энергиясының ірі өндірушісі, көмір өнімін беруші болып қала бермек. Перспективада ауыл шаруашылығында астық өндіру, ет-сүт бағытындағы мал шаруашылығы дамитын болады.

13. Солтүстік Қазақстан облысы. Перспективада 2050 жылға қарай Солтүстік Қазақстан облысын дамытудың негізгі басым бағыттары бұрынғысынша ауыл шаруашылығы – бидай мен басқа да астық дақылдарын және ет-сүт өнімдерін өндіру болады. Өнеркәсіпте агроөнеркәсіптік кешен мен машина жасау одан әрі дамып, олардың үлесіне бүкіл өнеркәсіп өнімдерінің жартысы тиесілі болады. Химия өнеркәсібін, құрылыс материалдарының өнеркәсібін дамытудың перспективасы бар.

14. Оңтүстік Қазақстан облысы. Оңтүстік Қазақстан облысы өнеркәсібінің құрылымы 2050 жылға қарай айтарлықтай өзгерістерге ұшырамайды, тау-кен өндіру және өңдеу салаларының өсу қарқыны артады. Перспективадағы басым салалары: тамақ өнімдерін өндіру, мұнай өңдеу, жеңіл өнеркәсіп, негізгі фармацевтикалық өнімдерді, құрылыс материалдарын өндіру, қара металлургия, электр жабдығы, агрохимия. Перспективада ауыл шаруашылығында астық өндірісі, ет-сүт бағытындағы мал шаруашылығы, сондай-ақ мақта, бақша дақылдарын өсіру сияқты өндірістің қарқынды даму салалары дамитын болады.

15. Астана қаласы. Перспективада 2050 жылға дейін Астана қаласының экономикасы жоғары қарқынмен дамитын болады. "Назарбаев Университеті" дербес білім беру ұйымы базасында ғылыми білім беру кластерінің жоғары технологиялар мен инновациялар орталығын, Медициналық холдинг базасында халықаралық медициналық кластерді, "Астана" халықаралық қаржы орталығын, "Астана жаңа қала" АЭА құру өсуге негіз болатын факторларға айналады. Тамақ өнімдерінің өндірісі, ғарыш қызметі, машина жасау (теміржол техникасын, электр жабдығын шығару), құрылыс индустриясы және ағаш өңдеу өнеркәсібі, көліктік-телекоммуникациялық инфрақұрылым басым түрде дамиды.

16. Алматы қаласы. Перспективада 2050 жылға дейін Алматы қаласының экономикасы жоғары қарқынмен дамиды. Тамақ өнімдерінің, электр жабдығының, мұнай өңдеу және мұнай өндіру өнеркәсібіне арналған машиналар мен жабдықтардың, тау-кен өнеркәсібіне арналған машиналар мен жабдықтардың, құрылыс материалдарының өндірісіне, негізгі фармацевтикалық өнімдер, жиһаз өндірісіне, өндірістік салада, инфрақұрылымда, қызмет көрсету мен туристік салада шағын бизнесті дамытуға басым мән беріледі. Көлік-логистикалық және қаржылық қызмет көрсету, халықаралық сауда, туризм, шағын және орта бизнес, жоғары технологиялар, білім беру және медицина саласындағы халықаралық оператор ретінде Алматы қаласының позициясы кеңейеді.

Көтерме-бөлшек сауда, көлік және байланыс, жылжымайтын мүлікпен операциялар сияқты неғұрлым жоғары нарықтық мамандану коэффициенттеріне ие болған Алматы қаласының экономикалық мамандануы перспективада өз позициясын сақтайды.

5. Қала құрылысы қызметін жүзеге асыру кезінде оларды пайдаланудың басымдықтары мен шектеулерін айқындай отырып, аймақтарға бөлу схемалары

Аумақты функционалдық және қала құрылысы аймақтарына бөлу

Аумақты функционалдық аймақтарға бөлудің негізгі мақсаттары жоспарланып отырған аумақтың жекелеген бөліктерін пайдаланудың оңтайлы режимін қамтамасыз ету, шаруашылық қызметтің алуан түрін өзара орналастыру бөлігінде мемлекеттік нормативтерді және ғылыми ұсынымдарды сақтау, құнды табиғи ресурстарды сақтау және қайта қалпына келтіру болып табылады.

Аумақты функционалдық аймақтарға бөлу аумақтық дамуды реттеу құралын білдіреді, онда функционалдық аймақтардың құрамы, олардың шекаралары, аумақты пайдалану регламенттері айқындалады. Аумақтың функционалдық мақсаты аумақтағы қызметтің басым түрі ретінде түсініледі.

Ел аумағы 4 негізгі функционалдық аймаққа бөлінген (осы Негізгі ережелерге 16-қосымша):

1) қарқынды шаруашылық және қала құрылысын игеру және табиғи ортаны барынша рұқсат берілген жасанды өзгерту аймақтары;

2) қоршаған табиғи ортаны экстенсивті игеру аймақтары;

3) шаруашылық игеру шектелген және табиғи ортасы барынша сақталатын аймақтар;

4) шаруашылық қызметінің ерекше регламенттері бар аймақтар.

Аумақты заманауи тұрғыдан пайдалануды талдау және Қазақстан аумағының перспективалы жоспарлы құрылымы қандай да бір нақты аумақты белгілі бір функционалдық аймаққа жатқызу үшін басты өлшемшарттар болып табылады. Жоғарыда аталған аймақтардың әрқайсысының құрамында кіші аймақтарды атап көрсетуге болады.

1. Қарқынды шаруашылық және қала құрылысын игеру және табиғи ортаны барынша рұқсат берілген жасанды өзгерту аймақтары

Қарқынды шаруашылық игеру және урбандалған аймақтарға мынадай агломерациялар мен қалалар аумақтарының басым урбандалған аймақтары жатқызылған:

1) Батыс Қазақстан: Орал, Ақсай;

2) Атырау: Атырау, Мақат, Махамбет, Құлсары;

3) Ақтау: Ақтау агломерациясы, Форт-Шевченко, Жаңаөзен, Шетпе, Бейнеу;

4) Петропавл: Петропавл, Мамлютка, Бескөл, Смирнов;

5) Астаналық: Астана агломерациясы, Қарағанды, Көкшетау;

6) Ақтөбе: Ақтөбе агломерациясы, Хромтау, Кандыағаш, Алға;

7) Тобыл: Қостанай, Лисаковск, Рудный, Жітіқара;

8) Павлодар – Екібастұз: Павлодар, Екібастұз, Ақсу;

9) Шығыс Қазақстан: Өскемен, Семей, Риддер, Зырян;

10) Жетісу: Алматы агломерациясы, Ұзынағаш, Қапшағай, Талғар, Есік, Шелек;

11) Оңтүстік Қазақстан: Шымкент агломерациясы, Түркістан, Тараз, Жетісай.

Қарқынды шаруашылық және қала құрылысын игеру аумағының даму процесін жетілдірудің негізгі қағидаттары қала құрылысын реттеу шараларын әзірлеу және серіктес қалаларды дамыту есебінен ірі қалаларды дамыту болып табылады. Астана, Алматы, Шымкент қалаларында жаңа өнеркәсіптік құрылысты тоқтату, жұмыс істеп тұрған өндірістердің бір бөлігін қала сыртына шығару, сондай-ақ қоршаған ортаны сауықтыру жөніндегі іс-шараларды жүргізу ұсынылады.

Қала құрылысы құндылықтары жоғары кіші аймақтар негізінен елдің кеңістікте дамуының бас жоспарлық осьтерінің – көліктік автомобиль және теміржол магистральдарының бойында шоғырланады. Мұндай аймақтардың көпшілігі Алматы, Шығыс Қазақстан, Ақмола, Солтүстік Қазақстан, Павлодар және Ақтөбе облыстарында орналасқан. Бұл аймақтар өнеркәсіптік және азаматтық құрылыстың, көлік және коммуналдық шаруашылықтың жобаланатын объектілерін орналастыру үшін қажет. Мұнда көрсетілген объектілер үшін аумақты ұзақ перспективаға резервтеу қажет. Сондай-ақ жылыжай-көшетхана шаруашылығын дамыту да ұсынылып отыр. Жоспарланған осьтер халықаралық және республикалық маңызы бар қалыптасқан көліктік дәліздер және олардың бойында орналасқан елді мекендердің негізінде қалыптасады.

25 километрлік аймақтың (қоныстандыру үшін салыстырмалы түрде қолайлы аумақ) шекарасындағы негізгі көліктік дәліздер бойынша қоныстандыру "дәліздері" айқындалған және халықтың орналасу тығыздығы бойынша (бір шаршы км²/адам) іріктеу жүргізілген. Халықтың өте тығыз орналасуы (бір шаршы км-де 50 адамнан көп) Оңтүстік Қазақстан облысының "дәліздеріне" шоғырланған. Халықтың орналасу тығыздығы шаршы км/ 10 адамнан астам Алматы – Шымкент – Қызылорда, Қарағанды – Астана – Петропавл, Павлодар – Екібастұз – Астана – Есіл, Петропавл – Қостанай негізгі көліктік дәліздер бойына шоғырланған.

Халықтың орналасу тығыздығы жоғары мұндай аймақтардың ең көбі Алматы, Шығыс Қазақстан, Ақмола, Солтүстік Қазақстан, Павлодар және Ақтөбе облыстарында орналасқан.

Есепті мерзімге 25 километрлік аймақтың шекарасында және негізгі су артериясының бойында перспективалы көліктік магистральдар бойынша "қоныстандыру дәліздері" айқындалған.

Жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдары жерлерінің жобалық алаңдары "Автомобиль жолдары үшін жер бөліп беру нормасына" ҚР ҚН 3.03-02-2001 сәйкес белгіленген.

"Темір жолдар үшін жер бөліп беру нормалары" ҚР ҚН 3.03-17-2001 сәйкес теміржол құрылыстарының сақталуын, тұрақтылығын, беріктігін және жылжымалы құрамдардың қозғалу қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында жергілікті атқарушы органдар темір жолдарды ұсыну белдеуіне кірмейтін темір жолдардың мынадай бақыланатын аймақтарын белгілеп отыр:

1) елді мекендерден тыс жерде – темір жолдарды ұсыну белдеулерінен екі жаққа 50 метр қашықтықта;

2) елді мекендерде – теміржолдарды ұсыну белдеулерінен екі жаққа 20 метр қашықтықта.

Жобада қарқынды шаруашылық және қала құрылысына игеру аймағын дамытудың мынадай негізгі басымдықтары айқындалған:

1) тұрғын үй нарығы, сауда және өзге де сервистік салаларды ынталандыру жолымен облыстық қалалардың орталық функцияларын дамыту;

2) қалалық ортаны жаңғыртуды жеделдету;

3) өнеркәсіптік және сервистік функцияларды қосудың арқасында ірі қалаларды дамыту;

4) тұрғындарды өмір сүру үшін аса қолайлы емес аумақтардан біртіндеп халық неғұрлым тығыз орналасқан аудандар мен қалаларға тарту;

5) кәсіби білім беруді дамыту;

6) өндіріс, шағын кәсіпкерлік саласында кооперацияны дамыту арқылы неғұрлым тиімді және табыс әкелетін өзін-өзі жұмыспен қамтуды ынталандыру;

7) едәуір арзан және саны көп жұмыс күшінің арқасында еңбекті қажет ететін салалар үшін бәсекелі артықшылықтар қалыптастыру;

8) агломерациялардың аумақтарын инфрақұрылымдық дамыту.

Қала құрылысының қызметін жүзеге асыру үшін аумақтарды пайдалануға шектеулер мынадай аймақтарда:

1) Жайық, Ертіс, Есіл, Тобыл өзендерінің және басқа су қоймаларының және жағалау маңындағы қорғау жолақтары бар ішкі теңіздердің су қорғау аймақтарында;

2) сумен жабдықтау көздерін санитариялық қорғау аймақтарында;

3) ұшақтар мен тікұшақтардың шуылы естілетін аймақтарда;

4) қалпына келтіріліп жатқан өндірістік-коммуналдық кәсіпорындардың күзет аймақтарында;

5) табиғат, тарих, сәулет, археология ескерткіштері шоғырланған аумақтарда;

6) тасқын су және су басу қаупі бар аумақтарда белгіленеді.

Мұнай, мұнай өнімдері, газ құбырлары және электр беру желілері орналасқан санитариялық-қорғау аймақтарының аумағын қалыптастыру инженерлік-көліктік инфрақұрылымның кіші аймағын қалыптастырудың негізгі қағидаты болып табылады.

Қарқынды шаруашылық игеру аймақтарында жұмыс істеп тұрған өнеркәсіптік өндірістерді және қалалық қоныстарды дамытуды, сондай-ақ перспективалы күрделі құрылыс үшін резервтік алаңдар орналастыруды қарастыру қажет. Бұл жерлерге маңызды көліктік және коммуналдық-қойма құрылыстарын, қала маңындағы қарқынды ауыл шаруашылығы объектілерін орналастырған орынды. Сонымен бірге осы аймақ шегінде көгалдандырылған ауқымды кеңістіктердің жеткілікті көлемін енгізген жөн, олар қаладағы және қала сыртындағы саябақтар, санитариялық-қорғау және күзет аймақтары ретінде пайдаланылуы мүмкін.

2. Қоршаған табиғи ортаны экстенсивті игеру аймақтары

Қоршаған табиғи ортаны экстенсивті игеру аймақтары ауыл шаруашылығы басым дамыған және ауыл шаруашылығы қызметі қарқынды дамыған кіші аймақтарды қамтиды.

Қоршаған табиғи ортаны экстенсивті игеру аумақтарды игеру көлемін арттыруды білдіреді.

Ауыл шаруашылығын қарқынды жүргізу ғылым жетістіктері мен озық тәжірибені өндіріске кеңінен енгізуді болжайды.

Қоршаған ортаны экстенсивті игеру аймақтарында осы аймақтар типі үшін халық шаруашылығының жетекші салаларын (ауыл шаруашылығы өндірісін, пайдалы қазбалар өндіру) дамыту үшін оңтайлы жағдайларды қамтамасыз ететін аумақты пайдалану режимі белгіленуі тиіс.

Ауыл шаруашылығында пайдаланылатын аймақтардың құрамына ауыл шаруашылығы алқаптарының аймақтары, ауыл шаруашылығы мақсатындағы және ауыл шаруашылығын, саяжай шаруашылығын, бақша шаруашылығын, жеке қосалқы шаруашылықты жүргізуге, ауыл шаруашылығы мақсатындағы объектілерді дамытуға арналған объектілері бар аймақтар енгізілуі мүмкін.

Ауыл шаруашылығында пайдаланылатын аймақтардың аумақтарында қоршаған ортаға зиянды әсер ететін өндірістік ауыл шаруашылығы мақсатына арналмаған объектілерді орналастыруға жол берілмейді.

Осы аймақты дамыту саясатының басымдықтары:

1) агросекторды, әсіресе, астық бағытын қолдау жүйесін қалыптастыру, жер қатынастарын реттеу;

2) ауыл шаруашылығы өндірушілерінің өткізу кооперациясын, техника лизингін ынталандыру, аграрлық нарық инфрақұрылымын дамытуды, өнімдерді сақтау мен тасымалдауды мемлекеттік қолдау;

3) аграрлық секторға инвестицияларды ынталандыру, астық өнімдерін өндірушілердің әлемдік нарыққа шығуына жәрдемдесу, ауылдардың әлеуметтік инфрақұрылымын мемлекеттік қолдау болып табылады.

Қарқынды ауыл шаруашылығы қызметінің кіші аймақтары Ақмола, Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Павлодар облыстары, сондай-ақ Батыс Қазақстан облысының солтүстік аудандары және Алматы, Жамбыл және Оңтүстік Қазақстан облыстарының оңтүстік аудандарының аумақтарын қамтиды.

Осы кіші аймақтарда ауыл шаруашылығы өндірісін дамытумен байланысты емес мақсаттағы ауыл шаруашылығы жерлерінің барлық түрлерін алып қоюды шектеу ұсынылады. Шаруашылықтың негізгі салаларын дамыту жағдайларына теріс ықпал ететін барлық өндірістік қызмет түрлері (атмосфераны ластау, тасқындар, топырақтың эрозияға ұшырауы және сортаңдануы) барынша шектеледі. Пайдалану режимі жер жамылғысын бұзуға, жерасты суларын ластауға жол бермейді. Мелиорациялау немесе жерді суландыру жөніндегі іс-шаралар көзделуде.

Жер бонитетінің балы жоғары, егістік орналасқан аумақтар Қостанай (6,0 млн. га), Ақмола (5,6 млн. га) және Солтүстік Қазақстан (4,8 млн. га) облыстарындағы астықты аудандарында көп тараған.

Жайылым алқаптарының үлкен аудандары Қарағанды (12,2 млн. га), Ақтөбе (8,5 млн. га), Шығыс Қазақстан (8,3 млн. га), Маңғыстау (4,1 млн. га), Қостанай (11,5 млн. га) және Алматы (7,1 млн. га) облыстарының шөл және шөлейт аймақтарында шоғырланған.

Игерілмеген жерлер Батыс Қазақстан (455,5 мың га), Ақмола (442,2 мың га), Павлодар (492,7 мың га), Қарағанды (303,2 мың га) және Ақтөбе (447,0 мың га) облыстарында көп.

Шөп шалғындарының 75 %-дан астамы алты облыста: Шығыс Қазақстан (455,5 мың га), Батыс Қазақстан (352,2 мың га), Алматы (209,6 мың га), Қарағанды (224,8 мың га), Ақмола (153,3 мың га) және Ақтөбе (168,7 мың га) облыстарында бар.

2015 жылғы 1 қарашада көп жылдық өсімдіктер республикада 151,2 мың га жерді алып жатты, оның ішінде: бақтар – 97,5 мың га, жүзімдіктер – 14,8 мың га, өзге де екпелер – 38,9 мың га.

Жер теңгерімінің деректері бойынша 2016 жылдың басында республикада 2,1 млн. га суармалы жерлер болды, олардың ішінде 1,7 млн. га (80,4 %) ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің құрамында. Суармалы жерлердің аса ірі алаңдары Алматы (577,8 мың га), Оңтүстік Қазақстан (561,1 мың га), Жамбыл (229,7 мың га), Қызылорда (238,6 мың га) және Шығыс Қазақстан (200,7 мың га) облыстарында шоғырланған.

Республикада 864,4 мың га құрайтын жайылма суармалы жерлер негізінен шөп шабылатын алқаптар (84,4 %): 1,0 мың га – жайылымдар, 2,9 – мың га тыңайған жерлер, 130,5 мың га – шабындықтар ретінде пайдаланылады.

Жайылма суармалы жерді пайдалану тиімділігі өте төмен.

Қарапайым дамбылар мен біліктердің суды реттеуші және құрастырмалы құрылыстарсыз қажетті пайдасы болмайды. Жайылма суарудың негізгі аудандары Жайық, Ертіс, Сарысу, Нұра, Торғай, Есіл және Талас өзендері бассейндерінде шоғырланған.

Қазақстан оңтүстігінде суармалы жыртылатын жерлердің күріш, мақта, көкөністер өсірілетін аудандарында негізінен жердің жоғары қабатының тұздалуына байланысты жердің деградациялануы байқалып отыр.

Бас схемада осы аудандарда 2020 жылға қарай көкөніс өсіру кезінде су үнемдейтін технологияларды қолдануға 100 % көшу, сондай-ақ 2030 жылға қарай 325 мың га көлемдегі егістік жерлеріне химиялық және биологиялық мелиорациялау жүргізу ұсынылады.

2030 және 2050 жылдарға дейінгі кезеңде топырақ эрозиясына және сортаңдануға қарсы күрес, техногендік тұрғыдан бұзылған және ластанған жерлерді қалпына келтіру, өнімділігі төмен және деградацияланған жайылымдарды жақсарту, агрохимикаттарды тиімді тұтыну жөніндегі шаралар кешені, ауыл шаруашылығында ресурстарды үнемдейтін және "жасыл" технологияларды енгізу, шөлденуге және қуаңшылыққа қарсы күрес, жер ресурстарының өнімділік функциясын қолдау, сондай-ақ топырақтың ластану жағдайын бақылау жүйесін жетілдіру мен кеңейту жер ресурстарын ластану мен деградацияға ұшыраудан қорғаудың негізгі бағыттары болып табылады.

3. Шаруашылық игеру шектелген және табиғи ортасы барынша сақталатын аймақтар

Шаруашылық игеру шектелген және табиғи ортасы барынша сақталатын аймақтарға мына кіші аймақтар енгізілген:

1) ұзақ демалу, санаторий-курорт қызметтерінің ареалы қамтылған, көбіне рекреациялық мақсатта пайдаланылатын аумақтар;

2) ұлттық саябақтар, табиғат резерваттары, қорықтар, қаумалдардың аумақтары қамтылған ЕҚТА;

3) тарихи ескерткіштер мен құрылыстар орналасқан аумақтар;

4) саябақ аймақтары.

Тау және орман массивтерінде орналасқан, көбіне рекреациялық пайдаланылатын қолайлы табиғи ландшафттар мен орман массивтері, көлдері мен өзендері бар аумақтар (Шығыс Қазақстан, Алматы, Солтүстік Қазақстан және Ақмола облыстары) қала сыртындағы демалыс және туризмнің алуан түрін дамыту үшін рекреациялық демалысты, туризмді, курорттық-бальнеологиялық мекемелерді дамыту функциялары бар аймаққа жатқызу ұсынылады. Мұнда орман отырғызу және ағашты қалпына келтіру жұмыстарын жүзеге асыру, табиғат және мәдениет ескерткіштерін қорғауды жүргізу, қала құрылысын және ағашты өнеркәсіптік кесуді шектеу, мал шаруашылығының жекелеген салаларын дамытуға және экологиялық тепе-теңдікті және табиғи ландшафттың эстетикалық бейнесін бұзуы мүмкін мелиоративтік жұмыс жүргізуге жол бермеу ұсынылып отыр.

Көбіне рекреациялық пайдаланылатын аумақтар

Рекреациялық инфрақұрылымды дамытудың перспективалы аймақтары ретінде мына кешенді курорттық-рекреациялық өңірлер:

1) солтүстік (Ақмола, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Қарағанды және Павлодар облыстары ареалдарындағы аумақтар);

2) батыс (Батыс Қазақстан, Атырау, Ақтөбе және Маңғыстау облыстары ареалындағы аумақтар);

3) шығыс (Шығыс Қазақстан облысы ареалындағы аумақтар);

4) оңтүстік (Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл және Қызылорда облыстары ареалындағы аумақтар);

5) оңтүстік шығыс (Алматы облысы ареалындағы аумақтар) өңірлері белгіленген.

Осылайша аймаққа бөлу Қазақстан Республикасының іргелес аудандары мен облыстары шегінде өзара байланысты курорттық және рекреациялық аумақтар құруға мүмкіндік береді.

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың аймақтары

Заңды тұлға мәртебесі бар ЕҚТА 7,0 млн. га немесе республика алаңының 2,5 % алып жатыр.

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман, аң шаруашылығы және жануарлар әлемі комитетінің деректері бойынша ЕҚТА-ның жалпы алаңы қазіргі уақытта 24,4 млн. га (ел ауданының 8,9 %).

Табиғи-экологиялық қаңқа аймақтары

Қазақстан Республикасы аумағының қалыптастырылатын экологиялық қаңқасының құрылымы мынадай элементтерден тұрады: негізгі табиғи аумақтар, буферлік аймақтар, транзиттік аумақтар, экологиялық жаңарту учаскелері.

Негізгі табиғи аумақтарға дербес табиғи қорғау құндылығы бар табиғи аумақтардың неғұрлым маңызды учаскелері жатқызылған. Экологиялық тепе-теңдікті сақтауда айқындаушы рөл атқаратын негізгі аумақтар экологиялық қаңқаның өзегі немесе тораптары ретінде бөліп көрсетіледі. Негізгі аумақтар арасындағы байланысты қамтамасыз ететін учаскелер "транзиттік аумақтар" немесе "транзиттік экологиялық дәліздер" болып табылады.

Тарихи ескерткіштер мен құрылыстар орналасқан аумақтар

2016 жылдың басында табиғат ескерткіштерінің жерлері мен жердің басқа санаттарында ескерілген табиғи кешендері бар жерлер 1145,2 мың гектарды құрады.

Орман қоры жерлерінің аумақтары

2016 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша мемлекеттік орман қорының жалпы алаңы (бұдан әрі – меморманқоры) 29318,7 мың га құрып, республика аумағының 10,7 % алып жатыр. Орманмен көмкерілген алқаптар 12652,4 мың га немесе орман қоры жалпы алаңының 43,1 % құрайды. Республиканың ормандылығы 4,6 % құрайды.

Орманмен көмкерілген жерлердің негізгі алаңдары Жамбыл 4450,2 мың га, Қызылорда 6667,7 мың га (сексеуілдер отырғызу есебінен), Алматы 5237,0 мың га, Шығыс Қазақстан 3705,8 мың га және Оңтүстік Қазақстан 3440,0 мың га облыстарында орналасқан.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік орман саясаты бірінші кезекте ормандарды сақтауға және республика аумағының орманды жерлерін ұлғайтуға бағытталған.

Босалқы жерлерді орманмен көмкерілген алқаптарға жыл сайын ауыстыруды 2030 жылға қарай 25 мың га және 2050 жылға қарай 35 мың га-ға, 2030 жылға қарай республиканың ормандылығын 5 % дейін жеткізу ұсынылады.

4. Шаруашылық қызмет регламенттері ерекше аймақтар

Бұл санатқа:

1) мәдени мұра объектілерін (тарих және мәдениет ескерткіштерін) қорғау аймақтары;

2) тұрақты радиометриялық бақылауды қажет ететін радиоактивтік ластануы мүмкін аумақтар;

3) ірі өнеркәсіптік және ауыл шаруашылығы кәсіпорындарынан ластанған зиянды санитариялық аймақтар;

4) бақтар, батпақтар, пайдалы қазбалардың кен орындары;

5) геологиялық ортасы бұзылған аумақтар;

6) апатты қауіпті объектілер – магистральдық газ – және/немесе мұнай құбырлары өтетін аумақтар;

7) су қорғау аймақтары енгізілген.

Тарихи-мәдени мұра объектілері бар аймақтар мен аумақтар

Қазіргі уақытта Қазақстанда 11 482 тарих және мәдениет ескерткіштері, 9 республикалық маңызы бар қорық музейі бар. Тарихи және этнографиялық бейіндегі мемлекеттік музейлердің, Қазақстан тарихының атаулы оқиғаларына арналған мемориалдардың тармақталған желісі құрылған.

Радиациялық қауіптілігі жоғары аймақтар мен аумақтар

Радиациялық қауіпті аймақтар 857 мың шаршы км, яғни республиканың 31,5 % алып жатыр. Бірінші және екінші рангтегі радиациялық қауіпті аймақтар Солтүстік Қазақстан мен Ақмола облыстарында көбірек, бұл облыстар алаңында Солтүстік Қазақстан урандық кен түпкірінің орналасуына байланысты, сондай-ақ радиациялық қауіпті аймақтар урандық және торийлік минералдану аса байқалатын Шығыс Қазақстан, Павлодар және Қарағанды облыстарында бар.

1949 және 1989 жылдар аралығында өткізілген ядролық жарылыстар негіз болатын техногендік радиациялық қысым түсетін жоғары табиғи радиациялық аясымен сипатталатын бұрынғы Семей сынақ полигонының аумағы ерекше мәртебеге ие. Сондай-ақ әртүрлі мақсаттарда ядролық жарылыстар жүргізілетін объектілердің аумақтары – "Азғыр" полигоны, "Лира", "Маңғышлақ", "Батолит", "Меридиан", "Өңір" объектілері радиациялық қауіпті аймақтар болып табылады.

Ерекше мақсаттағы объектілерді орналастыру бойынша аумақты аймақтарға бөлу

"Байқоңыр" ғарыш айлағы республика аумағындағы Қызылорда облысында орналасқан әлемдегі бірінші және ең ірі ғарыш айлағы болып табылады.

"Байқоңыр" ғарыш кешенінің жері және оның маңындағы аумақтар пайдаланылуы шектеулі жерлерге жатқызылған. Бұл аумақтар қазіргі кезде пайдаланылған зымыран отыны қалдықтарымен, бөлшек қалдықтарымен ластанған және ғарыш кемелерінің бастапқы ұшу траекториясы аймағында орналасқан.

Каспий маңы, Маңғыстау, Бозащы үстірті, Арал, Шу-Сарысу және Оңтүстік Торғай мұнай газ сорғыш бассейндерінің мұнай-газ сорғыш аумақтарында мұнай және газ өндіру мен тасымалдау кәсіпорындары орналастырылуы мүмкін. Жаңа тұрақты қоныстарды орналастыру өндіру мерзімінің шектеулілігіне, тұруға қолайсыз климаттық және экологиялық жағдайларға байланысты тиімсіз. Бұл аймақтарда вахталық кенттерді орналастыру ұсынылады.

Су қорғау аймақтары мен белдеулерінің аумақтары

Су объектісінің ластануының, бітелуінің, лайлануының және оның суларының сарқылуын болдырмау, сондай-ақ су биологиялық ресурстары мен жануарлар және өсімдіктер әлемінің басқа да объектілерінің мекендеу ортасын сақтау мақсатында су объектілеріне және су шаруашылығы құрылыстарына жанасатын аумақтарда шаруашылық және өзге де қызметті жүзеге асырудың арнайы тәртібі белгіленеді.

Әзірленген жобалары жоқ су қорғау аймақтары мен су объектілерінің белдеулері су қорғау аймақтары мен белдеулерiн белгiлеу қағидаларына сәйкес қабылдануы тиіс:

1) шағын өзендер үшін (ұзындығы 200 км) – 500 метр;

2) мынадай өзендер үшін:

шаруашылық пайдалану жағдайлары қарапайым және экологиялық жағдайы қолайлы су жинау алабында – 500 метр;

шаруашылық пайдалану жағдайлары күрделі және экологиялық ахуалы ауыр су жинау алабында – 1000 метр.

Осылайша, әрбір функционалдық аймақта аумақты пайдаланудың өзіндік ерекше режимі белгіленуі тиіс, ол жобалық ұсыныстарды әзірлеу және іске асыру кезінде қатаң сақталуы керек.

Жер қорының серпіні

Жер теңгерімінің деректері бойынша 2016 жылдың басында Қазақстан Республикасының жер-ресурстық әлеуеті 272,5 млн. га құрады.

Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің алаңдары 2015 жылдың басымен салыстырғанда, 2,2 млн га өсті және 2016 жылдың басында 100835,4 мың га құрады.

Есепті жылы орман қорының жерлері жалпы республика бойынша 49,0 мың га ұлғайды. Негізгі ұлғаю жердің басқа санаттары есебінен орман өсіру және орман отырғызу үшін Ақмола облысында – 18,5 мың га, Ақтөбе облысында – 3,3 мың га, Шығыс Қазақстан облысында – 9,6 мың га, Жамбыл облысында – 5,1 мың га, Батыс Қазақстан облысында – 0,7 мың га, Қостанай облысында – 11,8 мың га және Оңтүстік Қазақстан облысында – 0,3 мың га болды. Сонымен бірге өнеркәсіп, көлік, байланыс жерлері, ғарыш қызметінің мұқтажына арналған, қорғаныс, ұлттық қауіпсіздік жерлері және өзге де ауыл шаруашылығы мақсатындағы емес жерлер 47,3 мың га ұлғайды.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың "Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік" атты Қазақстан халқына Жолдауында пайдаланылмаған 563,5 мың гектар суармалы жерді ауыл шаруашылығы айналымына тарта отырып, суармалы жер алаңын 40 %-ға (2 млн. га дейін) кеңейту белгіленген. Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2017 – 2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын ескере отырып, ауыл шаруашылығы алқаптарының өнімділігін арттыру үшін 2020 жылға қарай көп жылдық шөптер алаңын 3,9 млн. гектарға, сондай-ақ жақсартылған жайылымдардың алаңын 9,15 млн. гектарға ұлғайту ұсынылады.

Бұдан басқа, егістікке және мал шаруашылығына арналған жайылымдарға бұрын жыртуға жарамды жерлер айналымынан шығарылған, жалпы көлемі 2-2,5 млн. га тың жерлерді және 11 млн. га астам босалқы жер мен арнайы жер қоры жерлерін тарту көзделіп отыр.

Осылайша, перспективада ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің алаңы 2030 жылға дейін 110 млн. га және 2050 жылға дейін 112 млн. га дейін ұлғайтылады.

Сонымен қатар, елді мекендердің бекітілген бас жоспарларын, сондай-ақ тұрғын үй құрылысын дамыту қарқынын ескере отырып, елді мекендердің жерлерін 2030 жылға дейін 27,0 млн. га және 2050 жылға дейін 28,3 млн. га дейін сәл ұлғайту көзделіп отыр.

Халықаралық ұйымдардың талаптарын ескере отырып, ЕҚТА мен орман қоры жерлерін (оның ішінде Астана қаласының маңындағы жасыл аймақтарды дамыту арқылы) 2030 жылға дейін 28,1 млн. га және 2050 жылға дейін 40,9 млн.га дейін ұлғайту болжануда.

Су қорғау аймақтары мен белдеулерінің алаңдарын нақтылауға байланысты су қоры жерлерінің алаңы біршама ұлғаяды деп күтілуде (осы Негізгі ережелерге 17-қосымша).

6. Өңірлердегі экологиялық ахуалды жақсарту, тарихи және мәдени мұра объектілері және (немесе) қорғалатын ландшафтық объектілері бар аумақтарды сақтау, сондай-ақ аумақтарды табиғи және техногендік құбылыстар мен процестердің қауіпті (зиянды) әсерінен қорғау жөніндегі іс-шаралар кешені

Табиғатты ұтымды пайдаланудың және шаруашылық қызметтің негізгі ережелері

Табиғатты ұтымды пайдалану саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарына ұзақ мерзімді перспективада:

1) елдің барлық табиғи-ресурстық әлеуетін ұтымды пайдалану;

2) жер қойнауын пайдалану жүйесін жетілдіру;

3) барлық минералды шикізат түрлерін одан әрі геологиялық зерделеу және пайдалану тиімділігін арттыру негізінде қазіргі минералды-шикізаттық кешенді күтіп-ұстау және дамыту;

4) ғылымды қажет ететін ресурстарды үнемдеу өндірістерін дамыту және шикізаттық емес секторды кеңейту;

5) су ресурстарын ұтымды пайдалану;

6) жер ресурстарын қорғау және ұтымды пайдалану;

7) орман және биологиялық ресурстарды сақтау, молайту және ұтымды пайдалану жатады.

Осы міндеттерге:

1) пайдалы қазбаларды шығарып алу және шикізатты кешенді өңдеудің инновациялық технологияларын енгізу;

2) ресурстарды үнемдеу және "жасыл" технологияларды қолдану;

3) жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарға ресурс пен энергияның жұмсалуын төмендету;

4) жаңартылатын және баламалы энергия көздерін енгізу;

5) ауыл шаруашылығында су және жер ресурстарын пайдаланудың, агрохимикаттар мен отынды тұтынудың тиімділігін арттыру;

6) жер құнарлылығын сақтау және қалпына келтіру және агроөнеркәсіптік кешендегі экологиялық таза технологияларды дамыту;

7) топырақты нөлдік өңдеудің заманауи технологияларын қолдану;

8) су ресурстарын тиімді пайдалану мақсатында тамшылатып суару, шашыратып суару, жергілікті-импульсті суару технологияларын енгізу және су тасымалдау кезіндегі шығындарды азайту;

9) 2030 жылға қарай су үнемдеуші технологияларды барлық егістік көлемінің 15 %-ына енгізу;

10) 2030 жылға қарай ағызып суаруды 80 %-дан 5 %-ға дейін азайту;

11) жерасты суларын өндіру мен тиімді пайдаланудың озық технологияларын енгізу;

12) рентабельділігі төмен және суды қажет ететін дақылдарды (атап айтқанда, күріш пен мақта) көкөністермен, майлы және жем-шөп дақылдарымен алмастыра отырып, біртіндеп қысқарту;

13) елдегі орман ресурстарын тиімді сақтауға, ормансыздануды бақылауға, орман шаруашылығын басқарудың заманауи әдістерін енгізуге және тиісті дағдыларды дамытуға бағытталған жобаларды іске асыру;

14) табиғи су қоймаларының балық ресурстарына кәсіпшілік жүктемені азайту мақсатында балық шаруашылығынан тауарлық балық шаруашылығына біртіндеп қайта бағдарлау;

15) табиғи ресурстарды заңсыз пайдалануды, оның ішінде браконьерлікті болдырмау және жолын кесу;

16) орнықты экологиялық және аңшылық туризмді дамыту;

17) республикадағы экожүйелерді, түрлерді және генетикалық алуан түрлілікті сақтау жолымен биологиялық алуан түрліліктің жағдайын жақсарту есебінен қол жеткізуге болады.

Қоршаған ортаны қорғаудың негізгі бағыттары

"Қазақстан – 2050": қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты" стратегиясында елдің "жасыл" даму жолына өтуі жөніндегі міндет айқындалды. Осы мақсатта мынадай:

1) су ресурстарын тұрақты пайдалану;

2) тұрақты және жоғары өндірістік ауыл шаруашылығын дамыту;

3) энергиямен жабдықтау және энергия тиімділігін арттыру;

4) электр энергетикасын дамыту;

5) қалдықтарды басқару;

6) ауаның ластануын төмендету;

7) экожүйелерді сақтау және тиімді басқару бағыттары бойынша "жасыл экономикаға" көшу жөніндегі тәсілдерді айқындайтын Қазақстан Республикасының "жасыл экономикаға" көшуі жөніндегі тұжырымдама бекітілді.

Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау саласындағы стратегиялық мақсаттары экологиялық ахуалды сауықтыру және халық пен аумақтардың экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету, табиғи экожүйелерді сақтау мен қалпына келтіру, табиғатты ұтымды әрі тұрақты пайдалануды қамтамасыз ету болып табылады.

Климаттың өзгеруі, биологиялық алуантүрлілікті сақтау, қалдықтар көлемінің өсуі, экономика салаларын және қоршаған ортаны сумен қамтамасыз ету, Қазақстан Республикасының төмен көміртекті даму мен "жасыл" экономикаға көшуін қамтамасыз ету үрдістерін ескере отырып, қоршаған орта мен табиғи ресурстарға жүктемені барынша азайту кезінде қоршаған орта сапасын сақтау, қалпына келтіру және жақсарту тиімді іс-шаралар қолдануды талап етеді.

Көрсетілген мақсаттарға қол жеткізу үшін мынадай міндеттерді шешу қажет (осы Негізгі ережелерге 12-қосымша):

1) елдің әлеуметтік-экономикалық дамуын жоспарлауға "жасыл" экономика және төмен көміртекті даму қағидаттарын енгізудің тиімді тетіктерін жасау;

2) жаңартылатын ресурстар мен ЖЭК тұрақты әрі ұтымды пайдалану үшін жағдай жасау, "жасыл" және экологиялық таза серпінді технологияларды енгізу;

3) Еуропалық Одақтың стандарттарына жақындатылған стандарттарды әзірлеу және енгізу есебінен өнеркәсіптік кәсіпорындардың қоршаған ортаға эмиссияларын төмендету;

4) мемлекеттік бақылау тиімділігін арттыру, экологиялық-экономикалық ынталандыруды енгізу;

5) экология мен климатты сақтау мәселелерінде трансшекаралық және халықаралық өзара іс-қимыл жасасуды қамтамасыз етуде Қазақстанның рөлін жандандыру;

6) қалдықтарды басқару жүйесін құру, ел аумағын "тарихи ластанулардан" тазартуды қамтамасыз ету;

7) экологиялық мониторингтің және Қазақстан Республикасының гидрометеорологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің заманауи жүйесін енгізу, менеджменттің неғұрлым заманауи стандарттарына көшу.

ЖІӨ-мен арақатынаста парниктік газ шығарындыларын едәуір қысқартуды көздейтін экономиканы төмен көміртекті дамыту, энергетикада көмірсутекті отын-энергетикалық ресурстарын жағудан ЖЭК (күн энергиясы, жел энергиясы, кіші гидроэлектр станциялары) өту, энергетикалық ресурстарды тұтынуды төмендету және осылайша өндірісте және тұрғын үй-коммуналдық салада парниктік газдардың шығарындыларын қысқарту Қазақстан үшін басым бағыт болып табылады.

Қазақстанның БҰҰ-ның Климаттың өзгеруі туралы негіздемелік конвенциясына (бұдан әрі – Конвенция), Конвенцияның Париж келісіміне қатысуы, парниктік газдардың шығарындыларын квоталау, мониторингтеу мен есептілігін жүргізу арқылы оларды реттеу және квоталар мен басқа да көміртекті бірліктерді сату үшін заңнамалық негіздерді ұлттық деңгейде дамыту аталған стратегиялық міндеттерді іске асырудың маңызды құралдары болып табылады.

Қазіргі уақытта Қазақстанда ірі қондырғылар бойынша парниктік газдардың шығарындылар квоталау, мониторингтеу, есептілігін жүргізу, верификациялау жөніндегі талаптар жүйесі және елдің төмен көміртекті экономикаға өтуі жөніндегі шараларды іске асыру үшін заңнамалық негіз жасалған.

Халықаралық міндеттемелерді іске асыру мақсатында 2020 жылға қарай Қазақстан Республикасында парниктік газдардың шығарындыларын қысқарту 15 %-ды құрауға тиіс.

Озон қабатын қорғау бойынша халықаралық келісімдердің ережелеріне сәйкес 2020 жылға қарай Қазақстан озонды бұзатын заттардың кейбір түрлерін (оның ішінде метилхлороформ, бромды метил) өндіруден және тұтынудан, ал 2030 жылға қарай озонды бұзатын заттардың барлық түрлерін өндіруден және тұтынудан толық бас тартуы (Монреаль хаттамасының ережелері) тиіс.

Қазақстан Республикасының қоршаған ортасының жағдайын жақсарту жөніндегі стратегиялық мақсаттарға сәйкес 2030 жылға қарай ірі қалалар мен өнеркәсіптік орталықтарда экологиялық ахуалды толық қалпына келтіру жоспарланған.

Атмосфераның ластануы "жоғары" деңгейдегі қалалар мен елді мекендер саны 2020 жылға қарай 6-дан 3-ке дейін, 2030 жылға қарай барлық елді мекендер бойынша "орташа" деңгейге дейін төмендеуі тиіс.

Ластаушы заттардың нормаланатын шығарындыларының көлемдері 2020 жылға қарай 4,7 млн. тоннадан асуы қажет және аталған көрсеткішті көрсетілген деңгейде 2050 жылға дейін одан әрі ұстап тұру қажет.

Электр энергетикасы саласында 2030 жылға қарай көмірқышқыл газының шығарындыларын 15 %-ға төмендету күтілуде, ал 2050 жылға қарай ол 40 %-ды құрауы тиіс.

Көрсетілген көрсеткіштерге қол жеткізу мақсатында іс-шаралар мен жобалық шешімдер кешенін іске асыру ұсынылады, олардың қатарында мыналар бар:

1) шаң, күкірт қос тотығы және азот оксидінің шығарындылары бойынша неғұрлым қатаң стандарттар белгілеу және оларды 2030 жылға қарай еуропалық деңгейге дейін жеткізу;

2) өнеркәсіптік кәсіпорындарда "жасыл" технологияларды қолдануға ынталандыру;

3) ЖЭК секторын дамытудың нысаналы көрсеткіштерін ескере отырып, ЖЭК пайдалану объектілерін орналастыру жоспарына сәйкес ЖЭК жобаларын жаппай енгізу;

4) Қазақстанда шығарылған қуаттылығы 5 кВт дейінгі ЖЭК қондырғыларын сатып алуда жеке тұтынушыларға атаулы көмек беру аясында электр желілеріне қосылмаған, электр энергиясының әуе желісін тарту экономикалық тұрғыдан орынды болып табылмайтын шалғайдағы елді мекендерді электрлендіру;

5) атмосфера ауасын ластаушы барлық көздерді түгендеуді жүргізу;

6) 2030 жылға қарай Еуропалық Одақ елдерінің деңгейіне дейін біртіндеп жеткізе отырып, Еуро-5 экологиялық стандарттарын заңнамалық түрде кезең-кезеңімен енгізу;

7) ірі қалалардағы муниципалды автокөлікті газ бен электр көздерінен қоректендіруге ауыстыру;

8) қоршаған ортаға шекті жүктеме белгілеу үшін өнеркәсіптік, сол сияқты автокөліктік ластануды қоса алғанда, барлық ірі қалалар бойынша шекті жол берілетін шығарындылардың нормативтерін әзірлеуге бастамашылық ету;

9) онлайн-режимде үздіксіз мониторингтеу жүйелерін енгізе отырып, атмосфера ауасының ластануын мониторингтеу жүйесін жетілдіру және кеңейту (Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің "Қазгидромет" РМК).

Радиация және басқа да физикалық факторлардың әсерін төмендету бойынша жоспарланған нысаналы индикаторларға қоршаған ортаға радиациялық фон экспозициясын төмендету жатады.

Осы мақсаттарда қоршаған ортаға тұрақты радиациялық мониторинг жүргізу қажет. Мониторингтеу кешеніне атмосфера ауасында, су мен топырақта радонның шоғырлануын өлшеулер енгізілуі тиіс. Республикада қоршаған орта үшін радиациялық тәуекелді төмендету жөніндегі шаралар кешені бекітілуі тиіс.

Өндірістік бағдарламалар мен уран кен орындарын өңдеу жобаларына сәйкес табиғи орталардың радиоактивтілігі, бұзылған жерлер мен жерасты қабаттарын қалпына келтіру бойынша бірыңғай деректер базасын құра отырып, республика аумағында радиоактивтік ластануға толық түгендеу жүргізу талап етіледі. Проблеманы кешенді түрде шешу радиоактивті қалдықтарды өңдеу және көму жөніндегі мамандандырылған ұйымды құру туралы мәселені қарауды да қамтуы тиіс.

Су объектілеріне ластаушы заттардың төгінділерін төмендету бойынша шаралар қабылдау талап етіледі.

Ластаушы заттардың нормаланатын төгінділерінің көлемдері 2020 жылға қарай жылына 4,7 млн. тоннадан аспауы тиіс және аталған көрсеткішті осы деңгейде 2050 жылға дейін одан әрі ұстап тұру қажет.

Ластаушы заттарды ұстау және суды айналымда пайдалану бойынша заманауи технологияларды енгізу жерүсті суларының ластану деңгейін 2030 жылға қарай 60 – 75 %-ға төмендетуге мүмкіндік береді. Бұдан басқа 2030 жылға қарай ірі су объектілеріндегі экологиялық ахуалды толық қалпына келтіру болжануда.

Су ресурстарын қорғау бойынша көрсетілген мақсаттарға қол жеткізу үшін:

1) Қазақстан Республикасының су заңнамасын Еуропалық Одақтың № 2000/60/ЕС Негіздемелік су директивасы шеңберінде еуропалық заңнамамен үндестіру және оны кейіннен өзгерту;

2) су объектілеріне ластаушы заттардың төгінділерін кезең-кезеңмен төмендету;

3) тамшылатып суаруды, бүркіп суаруды, дискреттік суаруды, жылыжайларды пайдалануды қоса алғанда, ауыл шаруашылығына су ресурстарын тиімді пайдалануды енгізу;

4) өнеркәсіптік кәсіпорындарда су үнемдеу технологияларын және айналымдық сумен жабдықтау технологияларын қолдану;

5) елді мекендерде және өндірістік кәсіпорындарда ағынды суларды белгіленген нормативтік талаптарға дейін тазалауды қамтамасыз ететін тиімді тазалау құрылғыларын салу және реконструкциялау;

6) су объектілерін ластаушы барлық көздерге түгендеу жүргізу;

7) ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарда міндетті айналымдық сумен жабдықтауды заңнамалық түрде енгізу;

8) су үнемдейтін суару технологияларын енгізу және барлық жерде пайдалану жөніндегі бағдарламаларды әзірлеу;

9) конвенциялар мен келісімдер бойынша тараптардың міндеттемелерін ескеретін, өзен бассейндерін басқарудың бірлескен халықаралық жоспарларын әзірлеу;

10) су объектілерінің ластану проблемаларын кешенді түрде шешу жөніндегі іс-шаралар мен инвестициялық жобаларды әзірлеу;

11) жерасты суларын ұтымды әрі мақсатқа сай пайдалану;

12) нақты уақыт режимінде үздіксіз мониторингтеу жүйесін енгізе отырып, жерүсті суларының ластануына мониторинг жүргізу жүйесін жетілдіру және кеңейту;

13) Қазақстан Республикасының су ресурстарын басқару бойынша бірыңғай ақпараттық-талдамалық жүйе құру жөніндегі мәселені пысықтау;

14) Орталық Азияның су шаруашылығы ұйымдарында су ресурстарын жоспарлау, мониторингтеу және басқару процестерін жақсарту мақсатында Орталық Азиядағы су ресурстарын басқару жөніндегі Дүниежүзілік банктің жобасын Қазақстанда іске асыру ұсынылады.

Жер ресурстарын ластанудан және деградациядан қорғаудың 2030 және 2050 жылдарға дейінгі кезеңдегі негізгі бағыттары:

1) ұйымдастырушылық-шаруашылық, агротехникалық, орман мелиоративтік, фитотехникалық және гидротехникалық іс-шараларды қамтитын топырақ эрозиясына және сортаңдануына қарсы күрес;

2) техногендік ластанған және ластанған жерлерді қалпына келтіру;

3) өнімділігі төмен және деградацияланған жайылымдарды жақсарту;

4) агрохимикаттарды тиімді тұтыну жөніндегі шаралар кешені, құрғақ өңірлерде топырақты нөлдік өңдеудің заманауи технологиялары мен басқа да инновацияларды қолдануды кеңейту;

5) ауыл шаруашылығында ресурстарды үнемдеуді және "жасыл" технологияларды енгізу;

6) шалғайдағы жайылымдарға қолжетімділікті арттыру және жайылымдық жерлерді қалпына келтіру есебінен жайылымдық жерлерді сақтап қалу, бақыланатын жайылым айналымын күшейту және топырақта ылғалдың сақталуын қамтамасыз ету;

7) шөлейттенуге және қуаңшылыққа қарсы күреске және жер ресурстарының өнімділік функцияларын қолдауға бағытталған "Жер ресурстарын басқару жөніндегі Орталық Азия елдерінің бастамасы" өңірлік кешенді бағдарламасын тиімді түрде іске асыру;

8) топырақтың ластану жағдайын бақылау жүйесін жетілдіру және кеңейту.

Республика аумағының шөлейттенуіне қарсы тиімді күресу үшін 2050 жылға дейінгі кезеңде мынадай негізгі іс-шаралар кешенін орындау қажет:

1) шөлейттену процестеріне ұшыраған және ұшырап жатқан аумақты кешенді мониторингтеу;

2) шөлейттену ауқымының, қуаңшылықтың жағымсыз әсерінің алдын алу және қысқарту бойынша жұмыстарды жандандыру, сондай-ақ топырақ деградациясы процестерін тоқтата тұру және болдырмау;

3) деградацияланған жерлерді қалпына келтіре отырып, эрозияға қарсы іс-шаралар кешенін жүргізу;

4) елде Шөлейттенуге қарсы күрес жөніндегі ұлттық орталық құру;

5) Шөлейттенуге қарсы күрес жөніндегі ұлттық іс-қимылдар жоспарын БҰҰ-ның Шөлейттенуге қарсы күрес жөніндегі конвенциясы шеңберінде жетілдіру;

6) құмдардың көшуін болдырмау үшін орманды алқаптар құру және топырақты қорғау жөніндегі іс-шараларды жүргізу.

Қазақстан Республикасының "жасыл экономикаға" көшуі жөніндегі тұжырымдамасына сәйкес қалдықтарды басқарудың кешенді жүйесін қалыптастыру мына тәсілдерді қолдана отырып, іске асырылуы тиіс:

1) көрсетілетін қызметтердің толық спектрін ұсына отырып және ландшафттарды жан-жақты қорғаумен, қалдықтарды кәдеге жаратудың келісілген жүйесін құру;

2) қайта өңдеу мен қайталама пайдалануды кеңінен қолдануға көше отырып, полигондар санын қысқарту, пайдалы заттар мен материалдар шығарып алу, сондай-ақ қалдықтарды кәдеге жарату есебінен отын алу;

3) құн қалыптастыру тізбегі шеңберінде және одан тысқары да өнімді көп айналымда пайдалана отырып, тұйық цикл экономикасын дамыту;

4) экологиялық ахуалды жақсарту және қоршаған ортаға техногендік ықпалды азайту.

Қалдықтарды басқару бойынша стратегиялық бағыттар мынадай нысаналы көрсеткіштерді көздейді:

1) 2030 жылға қарай қалдықтардың өңделген көлемін қатты тұрмыстық қалдықтардың (бұдан әрі – ҚТҚ) жалпы көлемінен 40 %-ға және 2050 жылға қарай 50 %-ға дейін қол жеткізе отырып, ҚТҚ өңдеу жүйесін жетілдіру;

2) 2030 жылға қарай қазіргі заманғы экологиялық және заманауи талаптарға жауап беретін полигондарда қалдық көлемінің қоймаға жиналуын 95 %-ға дейін сәйкестендіруді қамтамасыз ету;

3) 2030 жылға қарай халықты ҚТҚ шығарумен қамту деңгейін 100 %-ға жеткізу.

Жоспарланған көрсеткіштерге қол жеткізу үшін:

1) техногендік минералдық түзілімдерді және пайдалы қазбаларды өндіру үшін бергенге дейін консервациялау және қауіпсіз сақтау жөніндегі жекелеген жобаларды әзірлеу және іске асыру;

2) барлық кәсіпорындарда жинақталған қалдықтарды жою бойынша бағдарламалар қабылдау және іске асыру;

3) қалдықтарды өңдеу үшін экономикалық ынталандыруларды әзірлеу және енгізу;

4) барлық иесіз қалдықтар мен ластанған учаскелерді анықтау, түгендеу және өңдеу мен жою үшін коммуналдық және республикалық меншікке беру;

5) тұрмыстық қалдықтарды бөлек жинау және қайталама өңдеу жүйесін кең ауқымды енгізу;

6) аумақты кеңінен қамтып, бәсекелестік негізде тұрмыстық қалдықтарды басқаруға келісімшарттар жасасу;

7) анаэробика, компостинг немесе биогаз сияқты технологияларды пайдалана отырып, ҚТҚ өңдеу мен сақтау стандарттарын үнемі жетілдіріп отыру.

"Тарихи ластану" проблемаларын шешу үшін республикадағы барлық "тарихи ластану" объектілерінің қоршаған ортаға әсерін бағалай отырып әрі оларды 2030 жылға қарай толық жойып не топырақтың құнарлылығын қалпына келтіре отырып, толық түгендеу жүргізу қажет.

Стокгольм конвенциясының талаптарына сәйкес 2028 жылға дейін құрамында олардың тұрақты қалдықтары бар бүкіл тұрақты органикалық ластаушыларды жою қажет. Бұл мақсатты іске асыру үшін тұрақты органикалық ластаушылармен қоса, қауіпті қалдықтарды жою зауытын салу ұсынылады.

Зымыран-ғарыш және әскери қызметтің әсеріне ұшыраған аумақтардың, ең алдымен "Байқоңыр" кешені аумағының экологиялық ахуалын жақсарту мақсатында олардың экологиялық ахуалына тұрақты мониторинг жүргізуді қамтамасыз ету қажет. Азғыр және Капустин Яр полигондарындағы алаңдық ластанулар жойылуы тиіс.

Арал маңындағы экологиялық апат аймағында Арал теңізі бассейнінің бағдарламаны (АТББ), "Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау. 2-фаза" (СӨАРАТСБС – 2) жобасын, сондай-ақ Климаттың өзгеруіне бейімделу және оның Арал теңізінің бассейні үшін салдарын жұмсарту жөніндегі бағдарламасын (CAMP4ASB) іске асыру бойынша жұмыстар жалғастырылуы тиіс.

Арал-Сырдария бассейніндегі экологиялық және санитариялық су жіберуді нормалауды сақтау, Кіші Арал айнасын Арал қаласына дейін кеңейту, Үлкен Аралдың қазақстандық секторында тұз бен шаңның тасымалдануын азайту, Сырдария өзені сағасының экожүйесін қалпына келтіру қажет.

Табиғи-ресурстық, әлеуметтік-экономикалық және экологиялық жағдай бойынша дерекқоры бар "Арал теңізінің геоақпараттық жүйесі" ақпараттық жүйесін құру; Арал теңізінің қазақстандық секторы мен Арал маңында тұрақты табиғат пайдалану жүйесін құру және енгізу; суармалы экожүйелерді басқару жөніндегі жобаларды әзірлеу туралы мәселелер пысықталуы тиіс. Бұдан басқа Арал теңізі бассейніндегі жердің деградациялануын болдырмау және қалпына келтіру бойынша фитомелиоративтік жұмыстарды жүргізу қажет.

Жүргізілген іс-шаралар нәтижесінде Кіші Аралдағы су көлемі 52 км³ дейін ұлғаюы, су қоймасының акваториясы 3151-ден 4645 км² артуы, судың минералдануы 12-ден 8 г/л дейін төмендеуі, көл жүйелерінің суландырылуы қажет.

Экологиялық жағдайын сақтау және жақсарту үшін табиғи объектілердің, оның ішінде Арал көлінің суға қажеттілігі жылына 3,6 км³, Сырдария өзенінің сағасы жылына 2,7 км³ құрауы тиіс.

Бұрынғы СЯСП аумағында экологиялық паспорттар жасай отырып, бұрын тексерумен қамтылмаған аумақтардағы кешенді экологиялық зерттеулерді қоса алғанда, кешенді оңалту іс-шараларын, сондай-ақ радиоактивтік ластанған учаскелерде түгендеу жүргізу, бұрынғы СЯСП проблемаларын кешенді шешу бойынша бағдарлама әзірлеу қажет.

Экологиялық апат аймақтарының проблемаларын шешу бойынша жүйелі шараларды қоса алғанда, өңірлерді дамытудың басым міндеттері бар қолданыстағы мемлекеттік және үкіметтік бағдарламалардың шараларын үндестіру бағдарламалық құжаттар шеңберінде қамтамасыз етілуі тиіс.

Каспий теңізінің экожүйесін сақтау мен жақсарту мақсатында Каспий теңізінің теңіздік ортасын қорғау жөніндегі негіздемелік конвенцияны тиімді іске асыру және оның ережелерін қатаң сақтау, Каспий теңізінің су қорғау және сақтандыру аймақтарының шегінде шаруашылық және өзге де қызмет режимін сақтау, Каспий теңізінің қазақстандық бөлігінің экожүйесін қалпына келтіру мен сақтаудың ұлттық бағдарламасын әзірлеу қажет.

Стратегиялық және салалық жоспарлау үшін аумақтық шектеулерді айқындау мақсатында, сондай-ақ экожүйелерді сақтау және тиімді басқару үшін Қазақстан Республикасының "жасыл экономикаға" көшуі жөніндегі тұжырымдамаға сәйкес ел аумағының табиғи-экологиялық қаңқасы жасалды.

Перспективада табиғи-экологиялық қаңқа республика аумағын экологиялық тұрғыдан кеңістікте орнықты ұйымдастырудың негізі болуы тиіс.

Табиғи-экологиялық қаңқаны дамыту үшін және табиғи экожүйелер мен биологиялық алуантүрлілікті сақтау мақсатында жобалаудың есептік мерзімінде жобада 6 жаңа мемлекеттік табиғи қорық, 13 МҰТП, 9 мемлекеттік табиғи резерват, 12 мемлекеттік табиғи қаумал және қолданыстағы 8 ЕҚТА аумағын кеңейту көзделген.

ЕҚТА-ның бағдарлы алаңын 2020 жылға қарай 25,6 млн. га (ел аумағының 9,4 %), 2030 жылға қарай 28,1 млн. гектарға (10,3 %), 2050 жылға қарай 35,6 млн. га (13,0 %) жеткізу жоспарланып отыр.

ЕҚТА дамыту заңды тұлға мәртебесі жоқ қолданыстағы ЕҚТА (қаумалдар, табиғат ескерткіштері және т.б.) бағалау жүргізу, мәртебесін арттыру тұрғысынан қайта қарауды, сондай-ақ жергілікті маңызы бар, таратылған ЕҚТА бағалау жүргізуді және олардың мәртебесін қайта қарауды ескере отырып, ЕҚТА құру мен кеңейтудің жаратылыстану-ғылыми негіздемелерін әзірлеу жолымен іске асырылады.

Қоныс аударатын сүтқоректілерді қорғау үшін экодәліздер мен киіктердің көшуі үшін экодуктер салу жоспарлануда.

Республиканың биологиялық алуантүрлілігін сақтауға және тұрақты пайдалануға бағытталған негізгі нысаналы көрсеткіштерге:

1) өсімдіктер және жануарлар дүниесі түрлері популяцияларының қысқаруын болдырмау, сирек кездесетін және жойылып кету қаупі төнген түрлердің санын қалпына келтіру, түрлердің, қауымдастықтар мен экологиялық жүйелердің генетикалық алуан түрлілігін сақтау жолымен биологиялық алуан түрлілігінің сақталуын қамтамасыз ету;

2) ұзақ мерзімді перспективада биологиялық алуантүрлілікті ұтымды әрі сарқымай пайдалануды қамтамасыз ету, қазіргі және болашақ ұрпақтың экономикалық, эстетикалық және өзге де қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік беретін биологиялық ресурстарды орнықты пайдалану;

3) адамның өмір сүруіне қолайлы жағдайлар жасау үшін отырғызылатын өсімдіктердің алуантүрлілігін, үй және ауыл шаруашылығы жануарларын және олардың жабайы түрлерін сақтау және тұрақты пайдалану;

4) қоршаған ортаны тұрақтандыру және сапасын арттыру жататын болады.

Бұған биологиялық ресурстарды тиімді басқаруды арттыру, биологиялық алуантүрлілікті тиімді қорғау, өсіру және тұрақты пайдалану, биологиялық алуантүрлілікті сақтау және тұрақты пайдалану саласында ақпараттық, кадрлық және ғылыми қамтамасыз ету жүйесін дамыту, биологиялық алуантүрлілікті сақтау және тұрақты пайдалану саласындағы халықаралық ынтымақтастықты кеңейту, табиғатты қорғау іс-шараларын жүзеге асыру жөніндегі іс-шараларды іске асыру есебінен қол жеткізілуге тиіс.

Қазақстан Республикасы аумағының санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығын қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар:

1) санитариялық-эпидемиологиялық ахуал мониторингтерінің, инфекциялық және паразиттік ауруларды есепке алу жүйелерін одан әрі жетілдіруді;

2) науқастану деңгейін болжау, санитариялық-эпидемиологиялық тәуекелдер дәрежесі бойынша аумақтарды іріктеу және орын алып отырған қауіптерді азайту мақсатында профилактикалық және эпидемияға қарсы іс-шаралар әзірлеуді;

3) тамақ өнімдерінде гендік түрлендірілген организмдерді, нитрозаминдерді, бенз(а)пиренді, антибиотиктерді, дәрумендерді, тағамдық қоспаларды, гормондарды, пестицидтерді анықтайтын замануи әдістерді енгізу, ел аумағын Кеден одағының "Тағам өнімдерінің қауіпсіздігі туралы" техникалық регламентіне сәйкес оның аумағында тауарлар мен өнімдерді әкелу және сатудан қорғауды;

4) Қазақстан Республикасының аумағын аса қауіпті және карантиндік инфекциялардың әкелінуінен және таралуынан қорғау жөніндегі іс-шараларды, емдік-диагностикалық, профилактикалық іс-шараларды, оның ішінде халықты профилактикалық медициналық тексеріп қарау және вакциналау, инфекциялық және паразиттік аурулардың алдын алуға бағытталған басқа іс-шараларды іске асыруды;

5) обаның, туляремияның белсенді әрекет ететін энзоотикалық ошақтарының және конго-қырым геморрагиялық безгегінің табиғи ошақтарының аймағында орналасқан елді мекендерді ескеретін эпидемияға қарсы іс-шаралар әзірлеуді;

6) халыққа берілетін ауыз судың сапасына тұрақты мониторинг жүргізуді, иесіз қалған, жаңадан салынып жатқан және реконструкцияланатын су құбыры желілерін коммуналдық кәсіпорындар балансына беру мәселесін шешуді;

7) оба, құтыру, бруцеллез, күйдіргі, конго-қырымдық геморрагиялық безгегі, эхинококкоз және басқа да инфекциялық ауруларға қарсы күрес және олардың алдын алу мәселелері жөнінде ветеринарлық қызметпен өзара іс-қимыл жасау саласын кеңейтуді;

8) технологиялық процестің барлық өзгерістеріне немесе жабдықтарға санитариялық-эпидемиологиялық қорытындылар алуды;

9) объектілердегі санитариялық-қорғау аймақтарын жобалау және абаттандыру бойынша жұмыстар жүргізуді;

10) паразиттік және инфекциялық аурулардың ошақтарына эпидемиологиялық тексеру жүргізу, дезинфекциялық, дезинсекциялық және дератизациялық іс-шаралардың орындалуын;

11) 2020 жылға қарай "Жасыбай", "Сабындыкөл" демалыс аймақтарында орталықтандырылған сумен жабдықтау жүйесін салуды;

12) 2030 жылға қарай онкогенезге ықпал ететін факторларды анықтауға бағытталған терең зерттеулер жүргізуді қамтиды. Солтүстік Қазақстан облысында халықтың қатерлі ісіктермен сырқаттану көрсеткіші республика бойынша ең жоғары екендігі байқалды;

13) 2030 жылға қарай экологиялық тәуелді аурулардың алдын алу мақсатында тұрғындарды Шығыс Қазақстан облысы Өскемен қаласының өнеркәсіптік кәсіпорындарындағы санитариялық-қорғау аймақтарынан көшіру қажет;

14) 2030 жылға қарай Алматы қаласының аумағынан ерекше режимдегі мамандандырылған денсаулық сақтау объектілерін (туберкулезге қарсы, наркологиялық, психиатриялық диспансерлер) қала шегінен тысқары жерге шығару жөніндегі іс-шараларды жүргізуді;

15) 2050 жылға қарай аса қауіпті инфекциялардың табиғи ошақтарын ескере отырып, халықты қоныстандыруды қамтиды. Жобаларды әзірлеу кезінде туляремияның белсенді әрекет ететін табиғи ошақтарының және күйдіргі бойынша стационарлық қолайсыз пунктердің аймағында орналасқан елді мекендерді ескеру қажет.

Тарихи және мәдени мұра объектілері және (немесе) қорғалатын ландшафт объектілері бар аумақтарды қорғаудың негізгі бағыттары

Жобалық ұсыныстар шеңберінде материалдық мәдениет ескерткіштерін қорғау жөніндегі мынадай іс-шараларды іске асыру мүмкіндігін қарасу ұсынылып отыр:

1) 2020 жылға дейін:

Алматы қаласының 20-желі көшесінің бойында орналасқан қорғандардың шекарасын, олардың қорғау аймақтарын айқындау және белгілеу; қорғаныс белгілерін орнату, қорғандар аумағында орналасқан жер учаскелерінің иелеріне қорғау міндеттемелерін дайындау және беру жөнінде іс-шаралар өткізу;

2020 жылға дейін ЮНЕСКО-ның алдын ала тізіміне мынадай тарихи-мәдени мұралар объектілерін: Батыс Тянь-Шань (табиғи), Жібек жолы (мәдени мұра), Алтай алтын таулары (аралас мұра), Алтын Емел (аралас мұра) қосу жөніндегі рәсімдерді жүргізу;

Арал-Каспий өңірінің керуен жолдары тақырыбының бағыттары мен инфрақұрылымын кеңінен зерттеу, Маңғыстау облысында кешенді ғылыми-зерттеу экспедицияларын ұйымдастыру (Қызылқала, Қарақабақ, Жезді, Кетікқала қалашықтары, Қосқұдық, Белдеулі, Әжі баба және басқа керуен-сарайлар);

Маңғыстау облысының Оғланды жеріндегі Бекет ата жерасты мешітінің сақталуын қамтамасыз ету мақсатында ескерткіштердің сәулет-құрылымдық элементтері материалдарының жай-күйін зерттеу бойынша жұмыстар жүргізіп, сараптама нәтижелері бойынша тиісті ғылыми қорытындылар жасап, ескерткіштерді пайдалану тәртібі бекітілуі тиіс;

2) 2030 жылға дейін:

Шығыс Қазақстан облысының Шілікті, Бесшатыр бейіттері және Абай Құнанбаев үй-жайының кешені (тұрғын үй, Абай музей үйі, Абай зираты); Оңтүстік Қазақстан облысының Сауран, Отырар қалашықтары, Қожа Ахмет Яссауи кесенесі; Алматы облысының Талғар және Қаялық қалашықтары; Жамбыл облысындағы Ақыртас сәулет-археологиялық кешені; Маңғыстау облысындағы Шақпақ ата мен Қараман ата некропольдері мен жерасты мешіттері; Солтүстік Қазақстан облысындағы Қарасай және Ағынтай батырлардың мемориалдық кешені; Батыс Қазақстан облысындағы Г. Құрманғалиев атындағы облыстық филармония ғимараты (көпес Каревтің бұрынғы үйі); Қарағанды облысындағы Дузен (Жузден) кесенесі сияқты тарих және мәдениет ескерткіштеріне ғылыми-реставрациялау және консервациялау жұмыстарын жүргізу;

Баянауыл таулы-орман алабының, Шығыс Қазақстан облысы Күршім ауданы Қаршыға көне қазбаларының археологиялық мұрасын зерделеу, сақтау және пайдалану жөніндегі іс-шараларды әзірлеу;

ЮНЕСКО-ның тізіміне енген Дүниежүзілік мұра ескерткіштері Талғар ауданы "Талхиз" қалашығы, Сарқанд ауданы "Қойлық" қалашығы, Астана қаласында орналасқан "Қараөткел" мұсылман зираты аумақтарын қоршау және абаттандыру бойынша жұмыстарды жүргізу;

ЮНЕСКО сарапшыларымен Бүкіләлемдік мұра объектісі – Қорғалжын табиғи резерваты типін табиғи объектіден Қорғалжын ауданының аумағындағы араласқан табиғи-тарихи объектіге өзгертуге қатысты консультациялар жүргізу;

Маңғыстау облысындағы Қызылқала, Кетікқала орта ғасыр қалашықтарына жүргізілген археологиялық зерттеулердің нәтижелері бойынша ашық аспан астындағы музей құру;

қатты антропогендік әсерлерден қорғау мақсатында Маңғыстау облысының барлық тарихи және мәдени ескерткіштерінің қорғау аймақтарының жобаларын және құқықтық нысанын әзірлеу;

3) 2050 жылға дейін:

Қостанай облысы Денисов ауданы Первомай қонысының; Жамбыл облысы Қордай ауданы "Георгиевск" қалашығының ашық аспан астындағы музейлерін құру;

Алматы облысы Талғар ауданы Жаңалық ауылында жаңа мемориалдық кешен – саяси қуғын-сүргін құрбандарына ескерткіш салу;

орта ғасырдағы қалашықтарда ғылыми-зерттеу және археологиялық қазбалар жүргізу: "Бектөбе" (Жамбыл облысы Бектөбе ауылы), "Георгиевск" (Жамбыл облысы Қордай ауданы), "Тамды" (Жамбыл облысы Талас ауданы Қаратау қаласы), "Өрнек" (Алматы облысы), Комаровка қонысы (Қостанай облысы Денисов ауданы), сондай-ақ Қарасай шатқалындағы жартасқа салынған бейнелер (петроглифтер) (Жамбыл облысы Жамбыл ауданы);

Қостанай облысы Лисаковск қаласындағы Лисаковск қонысында археологиялық паркті ұйымдастыру;

Астана қаласындағы тарих және мәдениет ескерткіші – "Жастар" сарайының мәртебесін сақтау;

Ұлы Жібек жолының бойында орналасқан Маңғыстау облысының Құсшы-ата, Қосқұдық керуен-сарайлары мен Қарақабақ орта ғасырлық қалашығында ғылыми-зерттеу және археологиялық қазбалар жүргізу.

Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларға ұшырау қаупі бар аумақтарды дамытудың негізгі бағыттары

Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу және халықты қорғау мақсатында жобада төтенше жағдайлардың туындау тәуекелін барынша азайтуға, сондай-ақ адамдардың өмірі мен денсаулығын сақтауға, материалдық шығындардың мөлшерін азайтуға бағытталған ұйымдастыру-профилактикалық және инженерлік-техникалық іс-шаралар көзделген (осы Негізгі ережелерге 13-14-қосымшалар).

Аумақты дамытудың негізгі бағыттары және 2050 жылға дейінгі перспективада табиғи сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу жөніндегі инженерлік-техникалық іс-шаралар бойынша:

1) Шығыс Қазақстан, Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облыстары мен Алматы қаласында үйінділер мен көшкіннің алдын алу, аумақты және елді мекендерді қар көшкінінен және селден қорғау бойынша жұмыстар жүргізу;

2) халықаралық және республикалық тас жолдарда трассалық медициналық-құтқару пунктерін орналастыру;

3) Еурокод-8 халықаралық стандартын ескере отырып, Қазақстан Республикасының аумағын жалпы сейсмикалық аймақтарға бөлу картасын және сейсмикалық қауіпті аймақтарда орналасқан республиканың елді мекендерін, оның ішінде Алматы қаласы аумағын сейсмикалық шағын аудандарға бөлу картасын әзірлеу;

4) Алматы, Шығыс Қазақстан, Жамбыл, Қызылорда, Маңғыстау, Оңтүстік Қазақстан облыстарында және Алматы қаласында сейсмикалық қауіп бар өңірлерде қорғау іс-шаралары кешенін өткізу, оның ішінде ғимараттар мен құрылыстарды сейсмикалық тұрақтылығы тұрғысынан тексеру және өндірістік, қоғамдық және сейсмикалық тұрақты құрылыстардың қолданыстағы нормаларын қатаң сақтай отырып, тұрғын үй ғимараттарын салу мен реконструкциялауды жүзеге асыру;

5) аумақтардың сейсмикалық қауіптілігін ескере отырып, құрылыс нормалары мен ережелерін пысықтау;

6) Шығыс, Оңтүстік-Шығыс және Оңтүстік Қазақстанның таулы алаптарының сейсмикалық белсенді аймақтарында, сондай-ақ Қазақстанның батыс өңірінің газ, мұнай өндіру аумақтарында жер сілкінісі кезінде тербеліс жазбасын алу үшін республика аумағы бойынша қозғалыстарды тіркеудің жаңа сейсмикалық станциялары мен пункттерін кезең-кезеңмен ашу;

7) жерасты, жерүсті, ғарыштық техникалық құралдарды, есептегіш орталықтар мен өңірлік бақылау орталықтарын және елдің барлық аумағын қамтитын ұлттық сейсмикалық қызметті қамтитын мемлекеттік сейсмикалық мониторингтеу жүйесін құру;

8) Алматы қаласында өте қауіпті жер сілкінісі болған жағдайда Астана қаласында жер сілкінісін жинақтау, өңдеу, талдау және болжаудың қосарлама орталығын құру;

9) объектілерді сейсмикалық күшейту, оның ішінде: Алматы облысында – 25, Шығыс Қазақстан – 492, Жамбыл – 22, Қызылорда – 160, Оңтүстік Қазақстан – 54, Алматы қаласында – 176;

10) қауіпті метеорологиялық құбылыстар мен процестердің әсерімен байланысты төтенше жағдайларды дер кезінде анықтау және оның дамуын болжау мақсатында метеорологиялық құбылыстар мен процестерге мониторинг жүргізу;

11) өзендер арнасының тарылуын, өзендердің өткізу қабілеттілігінің азаюын, судың шекті деңгейінің артуын және іргелес аумақтарды су басуын болдырмау, түбін тереңдету жұмыстарын жүргізу үшін су объектілеріндегі су қорғау аймақтары мен белдеулерінде шаруашылық қызметі кезінде Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының талаптарын сақтау;

12) судың рұқсат етілген деңгейінің, су тасқынының, су басудың ұлғаюы кезінде өзендердің, көлдердің, теңіздер мен су қоймаларының жағалау бөліктерінде деформациялық процестер өрбуінің алдын алу жөніндегі жұмыстарды жүргізу;

13) су басу аймақтарындағы ғимараттар мен құрылыстардың беріктілігін арттыру мақсатында құрылыста ылғалға төзімді құрылыс материалдарын қолдану;

14) төтенше жағдайлардың алдын алу үшін жел жүктемелерін ескере отырып, шатыр мен төбе конструкциясының беріктігін күшейту мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының құрылыс нормалары мен қағидаларын пысықтау;

15) "Өртке қарсы қызмет органдары объектілерін жобалау нормалары" ҚР ҚН 2.02-30-2005 нормаларының талаптарына сәйкес республиканың қоныстану аумақтарының өртке қарсы қорғанысын қамтамасыз ету үшін қосымша өрт деполарын салу: оның ішінде: Ақтөбе облысында – 8, Ақмола – 11, Алматы – 23, Атырау – 5, Шығыс Қазақстан – 9, Жамбыл – 8, Батыс Қазақстан – 5, Қостанай – 7, Қарағанды – 19, Қызылорда – 6, Маңғыстау – 5, Павлодар – 8, Солтүстік Қазақстан – 1, Оңтүстік Қазақстан – 29, Астана қаласы – 10, Алматы қаласы – 15;

16) жергілікті атқарушы органдардың мемлекеттік өртке қарсы қызметі жоқ елді мекендерде өрт деполарын (бекеттерін) құру;

17) қала құрылысы қызметін реттеу кезінде батпақты жерлердің таралу аудандарын ескеру;

18) төтенше жағдайларда халықты құлақтандыру үшін қалалардың жаңадан құрылған және қосылған аудандарында электр сиреналарының санын ұлғайту;

19) нормативтік қажеттіліктерге сәйкес табиғи төтенше жағдайлардың алдын алу бойынша мониторингті күшейту мақсатында бақылаушы гидрологиялық бекеттердің, метеорологиялық, сейсмикалық станциялардың санын ұлғайту;

20) бірінші кезекте сел, сейсмикалық, тасқын су және сырғыма қаупі бар учаскелерде және гидротехникалық құрылыстардың бұзылуы кезінде су басып қалған аймақтарда орналасқан елді мекендерде жергілікті хабарландыру жүйелерін құру;

21) халықты қамтуды ұлғайту және ел аумағын қорғау үшін қосымша құтқару бөлімшелерін құру;

22) қолданыстағы нормаларға сәйкес күшті әсер ететін улы заттарды, жарылғыш заттар мен материалдарды, жанатын заттарды сақтауға арналған жаңа қоймаларды елді мекендер мен экономикалық қызмет объектілерінен алшақтатып орналастыру;

23) Алматы облысының Қапшағай су қоймасының жағалауында құтқарушы сүңгуірлерді даярлау жөніндегі оқу орталығын құру;

24) автомобиль жолдарына арналған көктайғаққа қарсы іс-шаралар және жолды, еріген суларды үздіксіз жіберу үшін су жіберетін құрылыстар мен тыныс-тіршілікті қамтамасыз ету, әлеуметтік мақсаттағы объектілерге, тұрғын үйлер мен сумен жабдықтау көздеріне кірме жолдарды қардан тазалау жөніндегі іс-шаралар жүргізу;

25) игерілген таулы және тау бөктері аумақтарын қорғау, су басқан аймақтарда орналасқан елді мекендерді қорғауға арналған жағалауды қорғайтын бөгеттер үшін сел, қар көшкінінен қорғау құрылыстарын салу; су басқан аумақтарда жаңа елді мекендерді дамытуға жол бермеу:

тасқын суға қарсы бөгеттерді салу, оның ішінде: Ақтөбе облысында – 3, Ақмола – 12, Алматы – 21, Шығыс Қазақстан – 13, Жамбыл – 18, Қостанай – 1, Қарағанды – 67, Павлодар– 5, Солтүстік Қазақстан – 3, Оңтүстік Қазақстан – 13, Алматы қаласында – 2 бөгет салу;

тасқын қаупі бар өзендер арнасында инженерлік-геологиялық іс-шаралар жүргізу, оның ішінде: Ақтөбе облысында – ұзындығы 10000 метр, Ақмола – 107672 метр, Алматы – 53000 метр, Атырау – 22200 метр, Шығыс Қазақстан – 1301690 метр, Батыс Қазақстан – 12000 метр, Қарағанды – 73800 метр, Астана қаласында – 10700 метр;

тасқынға қарсы бөгеттерді күшейту және күрделі жөндеу, оның ішінде: Атырау облысында – ұзындығы 185000 метр, Қызылорда облысында – 11 бірлік;

сел қаупі бар учаскелерде инженерлік-қорғау құрылыстарын салу, оның ішінде: Алматы облысында – 10, Шығыс Қазақстан – 1, Оңтүстік Қазақстан – 14, Алматы қаласында – 2;

көшкін қаупі бар учаскелерде инженерлік-қорғау құрылыстарын салу, оның ішінде: Алматы облысында – 2, Шығыс Қазақстан – 2, Оңтүстік Қазақстан – 3, Алматы қаласында – 8;

лай көшкіні қаупі бар учаскелерде инженерлік-қорғау құрылыстарын салу, оның ішінде: Алматы облысында – 1, Шығыс Қазақстан – 4, Оңтүстік Қазақстан – 4, Алматы қаласында– 33;

26) жауын-шашын кәрізі жүйелерін жетілдіру;

27) биологиялық сипаттағы төтенше жағдайларды болдырмау мақсатында мал қорымында малдарды көму бойынша талаптарды сақтау;

28) облыстық және аудандық деңгейлерде азаматтық қорғауды хабарландырудың қолданыстағы жүйесін жаңғырту;

29) төтенше жағдайларға жедел ден қою үшін кезекшілікті қамтамасыз ету және бару қиын жерлерден зардап шеккендерді эвакуациялау мақсатында қосымша тікұшақ техникасын сатып алу;

30) су-құтқару станцияларының ғимараттарын салу, оның ішінде: Ақтөбе облысында – 1, Ақмола – 2, Алматы – 2, Атырау – 1, Шығыс Қазақстан – 3, Жамбыл – 2, Қостанай – 2, Қарағанды – 2, Қызылорда – 1, Маңғыстау – 1, Павлодар – 2, Солтүстік Қазақстан – 1, Оңтүстік Қазақстан – 2, Алматы қаласында – 1, Астана қаласында – 2;

31) Атырау, Ақмола, Алматы, Ақтөбе, Жамбыл, Батыс Қазақстан, Қостанай, Қызылорда және Солтүстік Қазақстан облыстарында және Астана мен Алматы қалаларында "Апаттар медицинасы орталығы" ММ филиалдарын орналастыру үшін іргелес жер учаскелері бар ғимараттарды сатып алу немесе салу ұсынылады.

Қорытынды

"Қазақстан – 2050": қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты" стратегиясы мемлекет қызметінің негізгі салаларын: мемлекеттік басқару, энергетика, экология, ғылымды қажет ететін экономика, адами капитал, урбандау және халықаралық интеграцияны табысты жаңғырту міндеттерін қойып отыр.

Бас схеманың негізгі мақсаты – "Қазақстан – 2050" стратегиясына сәйкес Қазақстан Республикасының жедел әлеуметтік-экономикалық дамуына ықпал ететін ұзақ мерзімді қала құрылысы шешімдерін айқындау.

Бас схеманың жобалық шешімдерін іске асыру төмен тұрған деңгейдегі қала құрылысы құжаттарын: аумақтық дамытудың өңіраралық схемаларын, аумақтардың қала құрылысын жоспарлаудың кешенді схемаларын, Бас схеманың негізгі жобалық шешімдері нақтыланатын елді мекендердің бас жоспарларын әзірлеу арқылы қала құрылысы иерархиясының бірыңғай жүйесін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Бас схеманың ережелерін қаржыландырудың көздері мен көлемдері республикалық және жергілікті бюджеттердің мүмкіндіктері есебінен тиісті жылдарға бюджеттерді қалыптастыру кезінде нақтыланатын болады.

Осылайша, республикалық деңгейдегі саясатты қоныстандыру, қала құрылысы, инвестициялық және құрылыс саясатын іске асыру жөніндегі өңіраралық, өңірлік және жергілікті шешімдермен өзара келісу, теңдестіру жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелеріне 1-қосымша

Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелеріне 2-қосымша

Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелеріне 3-қосымша

Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелеріне 4-қосымша

Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелеріне 5-қосымша

Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелеріне 6-қосымша

Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелеріне 7-қосымша

Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелеріне 8-қосымша

Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелеріне 9-қосымша

Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелеріне 10-қосымша

Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелеріне 11-қосымша

Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелеріне 12-қосымша

Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелеріне 13-қосымша

Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелеріне 14-қосымша

Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелеріне 15-қосымша

Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелеріне 16-қосымша

Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелеріне 17-қосымша

Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштері

Р/с №	Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	Қазіргі жай-күйі	2020 жыл аралық	2030 жыл есептік	2050 жыл болжамды
1	2	3	4	5	6	7
1	Қазақстан Республикасының аумағы
1)	Барлығы	мың га	272490,2	272490,2	272490,2	272490,2
	оның ішінде:
	ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер	-//-	100835,4	104035,4	110000,0	112000,0
	елді мекендердің жерлері	-//-	23751,5	25700,0	27000,0	28300,0
	өнеркәсіп, көлік, байланыс, ғарыштық қызмет, қорғаныс, ұлттық қауіпсіздік мұқтажына арналған және өзге де ауыл шаруашылығы мақсатындағы емес жерлер	-//-	2826,0	2900,0	3000,0	3200,0
	ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері, сауықтыру, рекреациялық және тарихи-мәдени мақсаттағы жерлер	-//-	6613,4 17389,2* 24018,8** 6629,6***	7868,9 17757,4* 25626,3,0**	9500,0 18600,0* 28100,0**	15000,0 20600,0* 35600,0**
	орман қорының жерлері	-//-	22899,6 29423,1***	29600,0	30000,0	35000,0
	су қорының жерлері	-//-	4124,2	4500,0	5000,0	5500,0
	босалқы жерлер	-//-	100123,7	86569,5	76673,8	62173,8
2	Халық
1)	Барлығы	мың адам	17160,8/100	18847,2	20888,2	25752,3
	оның ішінде:
	қала халқының саны: (қалалар, кенттер мен басқа да қалалық қоныстар бойынша)	тұрғындардың жалпы санынан мың адам/%	9433,5/55	10739,3/57	11990,5/57,4	14372,2/56
1	2	3	4	5	6	7
	ауыл халқының саны: (ауылдар және басқа да тұрақты ауылдық елді мекендер (фермалар, мал жайылымдары бойынша)	-//-	7727,3/45	8107,9/43	8897,7/42,6	11380,1/44
2)	Халықтың табиғи қозғалысының көрсеткіштері
	туылғандар саны	-//-	387,3/2,3	425/2,3	471,1/2,3	581,2/2,3
	қайтыс болғандар саны	-//-	136,0/0,8	149,2/0,8	165,4/0,8	204,1/0,8
	өсім/кему		251,3/1,5	275,8/1,5	305,7/1,5	377,1/1,5
3)	Халықтың көші-қон көрсеткіштері:
	келушілер саны	-//-	361,4/2,1	361,4/1,9	361,4/1,7	361,4/1,4
	кетушілер саны		361,7/2,1	361,7/1,9	361,7/1,7	361,7/1,4
	өсім/кему	-//-	-0,3/0,002	-0,3/0,002	-0,3/0,001	-0,3/0,001
4)	Қалалық елді мекендер санынан – барлығы	бірлік	87	87	88	88
	ірі (есептік саны 500,0 мың адамнан астам)	-//-	3	3	4	5
	үлкен (халықтың есептік саны 100,0 мыңнан 500,0 мың адамға дейін)	-//-	19	19	18	19
	орташа (халықтың есептік саны 50,0 мыңнан 100,0 мың адамға дейін)	-//-	6	10	15	21
	шағын (халықтың есептік саны 50,0 мың адамға дейін)	-//-	59	55	51	43
5)	Халық саны 500 мыңнан асатын агломерациялар саны	бірлік	4	4	4	8
6)	Халық тығыздығы	мың адам/100 км2	0,6	0,69	0,77	0,95
7)	Халықтың жас құрылымы:
	15 жасқа дейінгі балаларды қоса алғанда	мың адам/ халықтың жалпы санының %	4682,5/27,3	5093,4/27,1	5691,8/27,2	7004,6/27,2
	еңбекке қабілетті жастағы тұрғындар (16-62 жастағы ерлер, 16-57 жастағы әйелдер)	-//-	10700,4/62,3	11925,2/63,5	13215,9/63,3	16327/63,4
1	2	3	4	5	6	7
	еңбекке қабілетті жастан асқан тұрғындар	-//-	1777,9/10,4	1828,6/9,7	1980,4/9,5	2420,7/9,4
8)	Жұмыспен қамтылған тұрғындар саны – барлығы	мың адам	8623,8	8849,8	9838,0	11231,6
	олардың ішінде материалдық салада:	мың адам/ жұмыс пен қамтыл ған халық санының %
	оның ішінде:	-//-
	өнеркәсіп	-//-	1083,7/12,6	1164,6/13,2	1281,3/13,0	1470,4/13,1
	құрылыс	-//-	689,5/8,0	763,6/8,6	885,8/9,0	990,2/8,8
	ауыл шаруашылығы	-//-	1553,4/18,0	1555,2/17,6	1395,5/14,2	1783,5/15,9
	ғылым	-//-	221,3/2,6	230,1/2,6	275,5/2,8	303,3/2,7
	өзгелері	-//-	5075,9/58,9	5136,3/58,0	5999,9/61,0	6684,3/59,5
3	Экономикалық әлеует
1)	Өнеркәсіп өндірісінің көлемі	млрд. теңге	14925,2	27464,1	65137,3	133201,0
2)	Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру көлемі	-//-	3307,0	5720,0	13590,5	59469,7
4	Тұрғын үй қоры
1)	Барлығы	жалпы көлемнің мың м2/%	340607/100	417836/100	551683/100	796863/100
	оның ішінде:
	қалалық елді мекендерде	жалпы көлемнің мың шаршы м2 /%	214603/63,0	263237/63,0	347561/63	502024/63
	ауылдық елді мекендерде	-//-	126004/37,0	154599/37,0	204123/37,0	294839/37
2)	Халықтың тұрғын үйдің жалпы көлемімен қамтамасыз етілуі:	м2/адам	21,0	22,2	26,4	30,9
	қалалық елді мекендерде	-//-	23,5	24,5	29,0	35,9
	ауылдық елді мекендерде	-//-	17,8	19,1	22,9	25,9
5	Халыққа әлеуметтік және мәдени-тұрмыстық қызмет көрсету объектілері
1)	Жоғары оқу орындары	бірлік/ студенттер	126/477400	ҚНжЕ 3-01-01-2008* сәйкес жобалауға арналған тапсырма бойынша
2)	Бастапқы және орта кәсіби білім беру ұйымдары	бірлік/оқушылар	820/531500
1	2	3	4	5	6	7
3)	Мектепке дейінгі ұйымдар	бірлік/мың орын	8834/758,8	/1007,3	/1130,5	/1442,7
4)	Күндізгі жалпы білім беретін мектептер	бірлік/мың орын	7160/3084,1	/3859,8	4245,5	/5190,7
5)	Мәдениет және өнер ұйымдары (театрлар, музейлер, көрме залдары және т.б.)
	оның ішінде:
	театрлар	бірлік /орын	64/21069	/27259	/65149	/99689
	кинотеатрлар	бірлік /орын	93/38988	/130048	/501368	/583178
	кітапханалар	бірлік/мың томдар	4168/118102	/162527	/172107	/204774
6)	Денсаулық сақтау ұйымдары (ауруханалар, емханалар, перзентханалар, фельдшерлік-акушерлік пунктер және т.б.)	бірлік /орын
	оның ішінде:
	Стационарлық көмек көрсететін ұйымдар	төсек орын	102489	102489	104366	128792
	Амбулаториялық-емханалық көмек көрсететін ұйымдар	ауысымына қабылдау саны	209845	380700	423724	522895
7)	Әлеуметтік қамсыздандыру мекемелері	бірлік /орын
	оның ішінде:
	Қарттар мен мүгедектерге арналған медициналық-әлеуметтік мекемелер	-//-	49/7221	55/7659	70/8432	99/9882
	Психоневрологиялық ауырулары бар мүгедектерге арналған медициналық-әлеуметтік мекемелер	-//-	37/12239	60/12357	78/13280	120/15373
	Балаларға арналған стационарлық және жартылай стационарлық типтегі ұйымдар (оның ішінде психоневрологиялық патологиясы бар және тірек-қозғалыс аппараты бұзылған)	бірлік /орын	20/2344	27/2694	40/3344	52/3944
1	2	3	4	5	6	7
8)	Халыққа әлеуметтік және мәдени-тұрмыстық қызмет көрсететін өзге де объектілер	-//-
	Жалпыға ортақ пайдаланылатын спорт залдары	еден алаңы мың м2	568,6	682,2	1485,5	1652,5
	Жалпыға ортақ пайдаланылатын бассейндер	су айнасы мың м2	91,1	162,6	428,5	535,8
6	Көлік инфрақұрылымы
1)	Жалпыға ортақ пайдаланылатын теміржол қатынасы жолдарының ұзындығы	км	15756	15756	17058	17800
2)	Ішкі су жолдарының ұзындығы	-//-	4151	4151	4151	4151
3)	Жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдарының ұзындығы	км	96741	97445	97842	98276
4)	Магистральдық мұнай құбырының ұзындығы	км	7920	8301	8659	8659
5)	Көлік желісінің тығыздығы:	км/1000 км2
	теміржол	-//-	5,8	5,8	6,3	6,5
	автомобиль	-//-	35,5	35,8	35,9	36
6)	Әуежайлар	бірлік	23	23	23	24
	оның ішінде:
	халықаралық маңызы бар	-//-	17	17	17	18
7	Инженерлік инфрақұрылым
1)	Сумен жабдықтау:
	Жерасты суларының ресурстары	жылына млн. м3	64280	64280	64280	64280
	Жерүсті суларының ресурстары	-//-	100900	100900	100900	100900
	1 адамға есептегенде суды орташа тәуліктік тұтыну	адамға л/тәулік	116	115	114	111
	Шаруашылық ауыз суға қажеттілік	жылына млн. м3	731	745	760	790
2)	Электрмен жабдықтау:
	белгіленген қуат, барлығы	МВт	20844	"Электр энергетикасы туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 15-1-бабының 1, 2-тармақтарына сәйкес уәкілетті орган айқындайды
	оның ішінде:
	су электр станциясы	%	8,8
	жылу электр станциясы	-//-	90,3
1	2	3	4	5	6	7
	Жаңартылатын және баламалы энергия көздерінің электр энергиясы өндірісінің жалпы көлеміндегі үлесі****	%	0,77	3,0	10,0	50,0
	Есептік қажеттілік:	млн. кВт/сағат	91660	101200	136000	172000
	оның ішінде коммуналдық тұрмыстық мұқтаждарға	-//-	16498	18216	29920	43000
3)	Жылумен жабдықтау:
	Белгіленген қуат	мыңГкал/сағат	25,1	26,5	29,6	38,4
	Есептік қажеттілік:	жылына мыңГкал	186,52	200,63	223,85	290,1
4)	Газбен жабдықтау:
	Газдың отын балансындағы үлес салмағы	%	18	20	25	40
	Есептік қажеттілік:	жылына млн. м3	10000,7	18800	25420	32000
	оның ішінде коммуналдық-тұрмыстық мұқтаждарға	-//-	730	1316	1779	2560
5)	Байланыс және телевизия
	Халықаралық кабельді байланыс желілерінің ұзындығы (мыс/ТОБЖ)	км	3838/9840	4082/11538	10483/17504	11754/27428
	Халықтың жалпыға ортақ пайдаланылатын телефон желісімен қамтамасыз етілуі	100 отбасыға есептегендегі нөмірлер	77,7	70	60	50
	Халықты сандық эфирлік телехабар таратумен қамту	барлық халықтың %-ы	72	95	95	95
8	Табиғатты қорғау және табиғатты ұтымды пайдалану
1)	Табиғи ортасының ластану деңгейі жоғары қалалар саны	бірлік	6	3	0	0
2)	Ластаушы заттардың жалпы шығарындылар нормативтерінің белгіленген мәндерінің көлемі	жылына млн. тонна	3,8	4,7	4,7	4,7
3)	Қалдықтардың пайда болуына дейін оларды қайта өңдеу үлесі *****	%	1,8	10,0	40,0	50,0
1	2	3	4	5	6	7
4)	Ластаушы заттардың шығарындылары нормативтерінің белгіленген мәндерінің көлемі	жылына млн. тонна	4,8	4,7	4,7	4,7
5)	Орманмен көмкерілмеген алқаптардың көмкерілген алқаптарға айналдырылған алаңы	мың га	10,0	15,0	25,0	35,0
6)	Республиканың жалпы ауданына қатысты ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың үлесі	%	8,8	9,4	10,3	13,0
9	Өртке қарсы қызмет объектілері (өрт деполары)	деполар саны, бірлік	424	425	475	593

Ескертпе:

* - басқа жер санаттарында ескерілген ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың алаңы;

** - ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жалпы алаңы;

*** - ҚР АШМ Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің деректері;

**** -... және баламалы энергия көздерінің электр энергиясы өндірісінің жалпы көлеміндегі үлесі 2050 жылға ғана қатысты;

***** - қатты тұрмыстық қалдықтар.