О проекте Указа Президента Республики Казахстан "Об утверждении Концепции развития местного самоуправления в Республике Казахстан до 2030 года"

Постановление Правительства Республики Казахстан от 18 июня 2021 года № 420

      Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

      внести на рассмотрение Президента Республики Казахстан проект Указа Президента Республики Казахстан "Об утверждении Концепции развития местного самоуправления в Республике Казахстан до 2030 года".

      Премьер-Министр
Республики Казахстан
А. Мамин

  УТВЕРЖДЕНА
Указом Президента
Республики Казахстан
от 2021 года №

КОНЦЕПЦИЯ
развития местного самоуправления в Республике Казахстан до 2030 года

Раздел 1. Анализ текущей ситуации

      В Республике Казахстан сформирована и развивается собственная модель местного самоуправления, основанная на следующем:

      1) совмещение региональными и местными представительными и исполнительными органами власти функций и полномочий государственного управления и самоуправления;

      2) участие граждан как членов местных сообществ в решении наиболее важных вопросов местного значения непосредственно или через выборные органы.

      Становление местного самоуправления как многоэтапного и динамичного процесса, связанного с развитием институтов государства и гражданского общества, было отражено в Концепции развития местного самоуправления в Республике Казахстан, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 28 ноября 2012 года № 438.

      В 2013 – 2020 годы в рамках реализации предыдущей Концепции развития местного самоуправления достигнуты следующие основные результаты:

      1) организованы органы местного самоуправления в городах районного значения, сельских округах, поселках и селах, не входящих в состав сельского округа (далее – сельские округа), регламентированы порядок формирования, проведения собраний и сходов местных сообществ, а также их полномочия;

      2) введена выборность акимов сельских округов маслихатами соответствующих районов и городов областного значения;

      3) созданы территориальные советы местного самоуправления в качестве консультативно-совещательных органов по вопросам взаимодействия с населением при акиматах столицы, городов республиканского и областного значения;

      4) введена практика проведения акимами всех уровней на ежегодной основе отчетных встреч с населением с информированием о задачах и основных направлениях дальнейшего развития вверенных им административно-территориальных единиц, проблемных вопросах и планах по их решению;

      5) принят комплекс мер, направленных на оптимизацию и укрепление институциональных и экономических основ местного самоуправления.

      Прежде всего в 2018 – 2020 годы во всех сельских округах внедрен четвертый уровень бюджетной системы. Сельские округа начали формировать свой бюджет и управлять коммунальной собственностью местного самоуправления. Бюджет сельского округа стал формироваться из налогов, плат, штрафов, добровольных сборов, доходов от коммунального имущества, а также субвенций из вышестоящего бюджета.

      Некоторые налоги, оплачиваемые жителями, стали оставаться в сельском округе – на землю, транспорт, имущество, индивидуальный подоходный налог и другие. Соответственно граждане получили возможность увидеть, на что расходуются их налоги.

      Часть объектов была передана с районного уровня в коммунальную собственность местного самоуправления – дома культуры, детские сады в виде имущественных комплексов, объекты общего пользования (автомобильные дороги, улицы населенных пунктов, парки, скверы, места досуга, памятники и прочее).

      В связи с тем, что на уровне сельских округов отсутствует представительный орган, утверждение бюджета осуществляется маслихатом района (города областного значения) после его согласования собранием местного сообщества, а исполнение возлагается на аппарат акима сельского округа.

      Собрание местного сообщества наделено полномочиями по управлению коммунальной собственностью местного самоуправления, согласованию бюджета, проведению мониторинга за использованием бюджетных средств, а также согласованию представленных акимом района кандидатур на должность сельского акима и инициированию вопроса об освобождении их от должности.

      Акимам сельских округов предоставлены полномочия по контролю за целевым использованием земельных участков, соблюдением правил благоустройства, озеленения и другим вопросам жизнеобеспечения сельских округов.

      Аппарат акима сельского округа осуществляет функции по обеспечению планирования и исполнения бюджета, реализации бюджета; разработке и представлению на утверждение собрания местного сообщества программ развития местного сообщества и др.

      Также в реализацию Послания Главы государства народу Казахстана от 1 сентября 2020 года "Казахстан в новой реальности: время действий" введены прямые выборы акимов городов районного значения, сел, поселков, сельских округов.

Раздел 2. Проблемы местного самоуправления

      Действующая модель местного самоуправления имеет ряд нерешенных вопросов, в совокупности препятствующих ее полноценному функционированию.

      Прежде всего необходима более четкая конкретизация статуса, функций и полномочий органов местного самоуправления с исключением дублирования с органами местного государственного управления.

      Проведение в 2013 году косвенных выборов акимов сельских округов не в полной мере способствовало повышению гражданской активности населения.

      Административная и финансовая зависимость акима сельского округа от вышестоящих акимов, в том числе в связи с отсутствием в сельском округе представительного органа, способствует отдаче приоритета в своей деятельности выполнению их поручений.

      Для повышения эффективности системы управления и совершенствования институциональной среды необходимо определить направления и меры по дальнейшему формированию системы местного самоуправления, разграничить зоны ответственности местного государственного управления и местного самоуправления.

      Имея высокий потенциал в решении вопросов социально-экономического развития регионов, развитие системы местного самоуправления на сегодня остается недооцененным. В этой связи одной из ключевых задач развития государственности в Казахстане является расширение возможностей для вовлечения населения в процессы принятия решений по вопросам местного значения.

      При этом требуется принятие мер по повышению уровня прозрачности и подотчетности сельского акима населению.

Раздел 3. Обзор международного опыта

      Местное самоуправление во всем мире является одним из самых действенных механизмов, обеспечивающих заинтересованное участие жителей городских и сельских населенных пунктов в управлении делами местного значения и непосредственном решении жизненно важных вопросов, а также фундаментом регионального развития.

      Для решения проблемы резкой дифференциации уровня развития регионов в Казахстане необходимо задействовать все механизмы, включая "право и реальную способность органов самоуправления регламентировать значительную часть государственных дел и управлять этим, действуя в рамках закона, под свою ответственность и в интересах местного населения" (Европейская хартия местного самоуправления, ст.3-1).

      Как показывает мировой опыт, только активизация самих граждан, создание механизмов подконтрольности и подотчетности власти перед населением могут улучшить качество и условия их жизни, предоставление общественных услуг.

      Для Казахстана в этом отношении важен и интересен опыт стран, являющихся членами Организации экономического сотрудничества и развития (ОЭСР), которая определяет достаточно эффективные стандарты в сфере совершенствования государственного управления и регионального развития.

      Польша

      В Польше существует трехуровневая система субнационального правительства. Первый уровень – гмины, второй – повяты, третий – воеводства.

      Исполнительным органом гмины является правление гмины. Гмины возглавляет – бургомистр (аким крупного населенного пункта) или войт (аким сельского округа).

      Выборы бургомистров с 1991 года осуществлялись депутатами совета гмины, и лишь c 2002 года бургомистра стали избирать сами жители путем прямого голосования. В Польше избранный прямым голосованием мэр гмины называется президентом и выбирается на четыре года.

      Польские муниципалитеты выполняют четыре основные группы функций: управление пространством; начальное и частично среднее образование; социальная защита, а также коммунальные услуги и инфраструктура.

      Представительный орган представлен муниципальными ассоциациями, которых несколько – это совет "гмин и городов", совет "повятов", совет "воеводств" и совет "метрополий".

      Органом, принимающим в гмине решения и осуществляющим контроль, является гминный совет. Совет может насчитывать от 15 до 100 депутатов. Для осуществления контроля за деятельностью правления гмины совет учреждает ревизионную комиссию, которая следит за выполнением гминного бюджета.

      К исключительным правомочиям совета относятся: принятие устава гмины, выбор и отзыв правления гмины, определение направлений его деятельности и утверждение отчетов о его работе, назначение и отзыв казначея гмины, а также секретаря гмины.

      Источники доходов гмин, повятов и воеводств состоят из: собственных доходов, общих государственных субвенций для исполнения собственных полномочий органов самоуправления (образование, здравоохранение, социальное обеспечение, дороги и так далее), целевых дотаций государственного бюджета.

      Муниципальные налоги на собственность включают налог на имущество, землю и здания, сельскохозяйственную землю, лес, гражданско-правовые операции, транспортные средства, наследство и дарение и так далее. Муниципалитеты вправе устанавливать налоговые ставки в пределах верхних налоговых пределов, определенных законом, и допускать определенные исключения.

      Франция

      Во Франции преобладает трехуровневая субнациональная система, которая включает регионы на верхнем уровне, департаменты на промежуточном уровне и муниципалитеты (округа и коммуны) на нижнем уровне.

      Мэр и его заместители составляют исполнительный орган совета муниципалитета на уровне коммун и избираются муниципальным советом исключительно из числа его членов тайным голосованием по мажоритарной системе на шестилетний срок.

      Мэр обладает следующими полномочиями: руководство муниципальными службами, назначение управленческого персонала, выдача разрешений на строительство, регистрация актов гражданского состояния, обеспечение общих мер безопасности граждан, публикация государственных законов и постановлений, организация выборов, составление списков военнообязанных, организация гражданской обороны, надзор за функционированием начальных школ.

      Муниципалитеты имеют свое собственное совещательное собрание, которое избирается населением путем прямого всеобщего голосования на шестилетний срок. Депутатом муниципального совета может стать любой налогоплательщик коммуны.

      Мэр в случае неудовлетворительной работы может быть временно отстранен префектом от исполнения своих полномочий. Префект является чиновником центрального правительства и отвечает за большинство функций центрального правительства в своем департаменте, а также связующим звеном между более низкими уровнями административной власти и Министерством внутренних дел. Также префект может обращаться с рекомендациями к органам местного самоуправления и является ответственным за внутренний порядок и безопасность в своем департаменте. Мэр может быть подвергнут дисциплинарному взысканию только префектом, а последний, в свою очередь, только Министром. В Казахстане аналогии не имеется.

      Во Франции территориальные сообщества являются юридическими лицами публичного права. Это предполагает возможность формирования самостоятельного бюджета, отстаивания своих интересов в суде и другое.

      В финансовые полномочия совета входят принятие бюджета и определение ставок коммунальных налогов, покупка, продажа, аренда имущества и отнесение имущества к категории "общественного", разработка и утверждение межкоммунальных планов обустройства территорий.

      Система налогов из собственных источников основана на четырех основных местных налогах: на жительство, на недвижимость, на строительство, на землю и "территориальном экономическом вкладе".

      Муниципалитеты могут голосовать за установление этих налоговых ставок, но они должны соблюдать ограничения, установленные центральным правительством, и не имеют права самостоятельно устанавливать налоговую базу.

      Трансферты от центрального правительства преследуют три цели: компенсация (стабилизация местных бюджетов), выравнивание (уменьшение неравенства доходов) и ориентация (разработка отраслевой политики).

      За счет участия в коммунальных выборах многие другие граждане участвуют в ассоциациях и консультативных органах. Местное население имеет право инициировать консультативные референдумы. Консультативный референдум позволяет выявить волю и мнение большинства граждан по тому или иному вопросу. Референдум рассматривается в качестве формы выявления мнения жителей с целью принятия соответствующими органами власти решений на основе учета интересов населения.

      Германия

      В Германии существует трехуровневая система субнационального управления, состоящая из штатов, округов и муниципалитетов.

      Так как Германия является федеративным государством порядок назначения глав местных исполнительных органов различен в федеральных землях, которые например, в Баварии избираются непосредственно гражданами муниципалитета.

      Во всех землях глава исполнительной власти района является и главой государственной администрации соответствующего района. Руководством местной администрацией является бургомистр (это традиционное название для Германии), мэр или директор коммуны.

      Контроль за законностью принимаемых местными органами самоуправления решений осуществляется государственной администрацией вышестоящего уровня, хотя в некоторых землях создаются и специальные контрольные органы.

      Муниципалитеты во всех землях, за исключением земли Гессен, управляются в соответствии с "системой советов", когда местный совет избирается прямым всеобщим голосованием на срок от четырех до шести лет в зависимости от земли. Мэр, избираемый прямым всеобщим голосованием на срок от четырех до девяти лет, возглавляет местный совет и исполнительный орган.

      В функции муниципальной администрации входят обеспечение водоснабжением и водоотведением, отоплением, уличным освещением; противопожарная служба; благоустройство и озеленение; содержание муниципальных дорог и детских садов.

      Представительный орган, как и везде, избирается непосредственно населением.

      Длительность полномочий совета варьируется от 4 (Гессен) до 6 (Бавария) лет.

      Избираемый путем всеобщего голосования совет выбирает из своего состава председателя совета. Одновременно совет назначает путем голосования коллегиальный исполнительный орган – магистрат – из числа профессиональных управленцев.

      В сферу полномочий советов входят деятельность больниц, школ, сфера социальной помощи, вывоз и переработка мусора, общественный транспорт.

      Общины имеют возможность собирать местные налоги с населения и, в первую очередь, налог на землю и предпринимательскую деятельность. Помимо того, органы местного самоуправления получают перечисления от федеральных налогов и налогов субъектов федерации.

      Важные вопросы обсуждаются на собрании граждан или конференциях (Bürgerversammlung). Собрание граждан должно быть созвано мэром один раз в год или если этого требует не менее 10 % электората. Более того, граждане имеют право просить муниципальный совет решить определенный вопрос. Это право также может быть направлено против решения, которое уже было принято советом или комитетом совета. Запрос должен быть поддержан не менее 30 % электората. Также есть возможность референдума. Референдум может быть инициирован муниципальным советом (большинством в две трети голосов) или гражданами (не менее 15 % электората).

      Финляндия

      В муниципалитете есть исполнительный совет, члены которого назначаются муниципальным советом на четырехлетний срок. Одно и то же лицо может быть избрано председателем обеих местного и исполнительного совета. Правление несет ответственность за подготовку и выполнение решений, принятых муниципальным советом.

      В Финляндии главу администрации не избирают. Муниципальное управление возглавляет профессиональный муниципальный менеджер, который назначается советом и ответственен перед ним. Менеджер, как и все специалисты, работающие в муниципальном управлении, сохраняют свой пост после выборов и не зависят от их результата.

      Главным органом в муниципалитете является муниципальный совет. Члены совета каждые четыре года избираются населением на местных выборах. Совет состоит от 17 до 85 членов в зависимости от населения муниципалитета. Все партии принимают участие в политических решениях.

      Муниципальный совет принимает местный бюджет, а также устанавливает местные налоги и сборы. В среднем 47 % доходов местного бюджета - поступления от местных налогов, 27 % – дополнительные доходы, 19 % – государственные субсидии, 4 % - займы, 2 % – инвестиционные доходы и 1 % – иные доходы.

      Главный источник местных налоговых доходов – налог на заработную плату, который составляет от 15 до 21% зарплат жителей муниципалитета. Муниципальный совет устанавливает этот процент ежегодно.

      Государственные субсидии предоставляются коммунам частично для того, чтобы обеспечить оказание обязательных услуг, но в основном – чтобы выровнять доходы богатых и бедных муниципалитетов. Несколько наиболее развитых муниципалитетов субсидии не получают. Дополнительные доходы бюджета формируются за счет муниципальных сборов, привязанных к определенным услугам.

      Помимо исполнительного совета есть ревизионная комиссия и профессиональные аудиторы.

      Для подачи гражданских инициатив создана онлайн платформа (Kansalaisaloite.fi). Это – онлайн система, которая дает возможность гражданам начинать инициативы и собирать письменные заявления в поддержку этих инициатив. Все финские граждане, имеющие право голосовать, имеют право запускать инициативы. Существует три типа гражданских инициатив: (1) предложить новое законодательство; (2) предложить изменения в существующее законодательство или (3) предложить отменить действующее законодательство.

      Все финские службы электронного участия поддерживаются онлайн через отдельные веб платформы. Функциональность поддерживается благодаря постоянным обновлениям, которые проводятся госорганами, отвечающими за каждую платформу.

      Канада

      В целом структура местного самоуправления разнится от провинции к провинции, однако основными единицами являются муниципальные советы и администрации. Полномочия одноуровневого муниципального образования осуществляет совет, избираемый избирателями.

      Мэр или главный магистрат всегда избираются всеми избирателями муниципалитета.

      Муниципальные органы власти несут ответственность за такие области, как библиотеки, парки, коммунальные системы водоснабжения, местную полицию, дороги и парковки.

      Коллегиальный представительный орган (совет), избираемый раздельно населением соответствующих муниципальных единиц. Выборы в совет могут проводиться как по единому многомандатному округу, так и по одномандатным округам.

      В крупном муниципалитете совет может включать несколько десятков депутатов. В среднестатистическом муниципалитете совет состоит из десяти - двадцати членов.

      Многие провинции создают в муниципальных образованиях территориальные органы – комиссии или коллегии, осуществляющие надзор за некоторыми аспектами деятельности органов местного самоуправления.

      В большинстве провинций местные выборы проводятся раз в четыре года.

      Доходные источники муниципалитета состоят, в основном, из налога на собственность, платы населения за муниципальные услуги, финансовой поддержки со стороны провинциальных правительств, платежей за различные рода лицензии и разовые разрешения.

      Ставки налога на собственность устанавливает местный совет.

      Гражданам предоставлена возможность смотреть заседания совета или комитета, выступить на заседании, дать обратную связь, подать петицию, проголосовать на муниципальных выборах и так далее.

      Австралия

      В Австралии совет является руководящим органом местного самоуправления. Он состоит из советников и мэра или президента. Количество членов совета может варьироваться от шести до пятнадцати.

      Методы избрания членов совета включают преференциальное или единовременное голосование, пропорциональное представительство и систему "первопроходца".

      Мэры могут быть избраны прямо избирателями или косвенно коллегией, и сроки для обоих случаев варьируются от одного до четырех лет.

      Система выборов в местные советы варьируется от штата или территории.

      В некоторых штатах есть добровольное голосование, а в других – обязательное или всеобщее голосование по почте для выборов в советы с целью увеличения явки избирателей.

      Представительный орган состоит из выборщиков, в которые входят резиденты, владельцы собственности-нерезиденты и арендаторы собственности-нерезиденты.

      Каждый совет должен отвечать и обеспечивать потребности своего местного сообщества.

      Местное самоуправление отвечает за функционирование и предоставление полного спектра услуг и инфраструктуры, необходимых для отдельных сообществ – парки, сады, дороги, улицы, мосты, библиотеки и обслуживание бассейнов.

      Налог на собственность является основным источником доходов многих местных органов власти. Каждое местное правительство определяет размер и тип взимаемой платы. Закон о местном самоуправлении 1995 года и Закон об оценке земли 1978 года предписывают методы оценки налогооблагаемой стоимости собственности и типы ставок, которые могут взиматься.

      Законодательством штата о местных правительствах предусмотрено, что советы должны консультироваться со своими сообществами по всем важным вопросам, в частности, по предоставлению услуг, в том числе развитию местного сообщества, а также по долгосрочным стратегическим планам.

      В целом зарубежный опыт функционирования системы местного самоуправления показывает важность ее ориентации на местные потребности и соответствия ожиданиям городского и сельского населения.

      Практика прямой выборности руководителей местных исполнительных органов встречается в Австралии, Польше, Германии и Канаде. При этом в Австралии и Канаде порог по возрасту для кандидатов на данные должности – 18 лет. В Польше бурмистром может стать любой гражданин страны в возрасте не менее чем 25 лет, не лишенный прав баллотирования.

      Для дальнейшего развития местного самоуправления изучен опыт стран, сопоставимых с Республикой Казахстан по модели местного самоуправления, а также географическим и демографическим характеристикам.

      Исполнительные органы Австралии, Канады и Польши имеют широкий спектр полномочий, включающих предоставление услуг по обеспечению жизнедеятельности местного населения.

      Представительные органы на уровне местного самоуправления имеются во всех рассмотренных странах. При этом в Австралии, Германии и Финляндии состав представительных органов избирается гражданами.

      Также во всех рассмотренных странах доходы формируются как за счет дотации с вышестоящего уровня, так и за счет собственных доходов в виде налогов и плат. При этом представительные органы имеют право регулировать ставки налогов и устанавливать их виды. В Польше и Франции имеются целевые дотации и выделение грантов, которые расходуются на конкретные цели и выравнивание диспропорции в бюджетах муниципалитетов.

      Следует отметить опыт Финляндии в части создания электронного портала для гражданских инициатив, играющего значимую роль в вовлечении граждан в местное самоуправление.

Раздел 4. Тенденции и видение развития местного самоуправления

      Концепция развития местного самоуправления в Республике Казахстан (далее – Концепция) разработана в соответствии с Посланием Главы государства народу Казахстана от 1 сентября 2020 года "Казахстан в новой реальности: время действий".

      Построение эффективной системы местного самоуправления декларировано в Концепции по вхождению Казахстана в число 30 самых развитых государств мира в рамках совершенствования политической системы и развития демократии.

      В этих целях необходимо принять меры по решению ключевых проблем, препятствующих дальнейшему развитию местного самоуправления.

      Разграничение полномочий и сфер ответственности местного государственного управления и местного самоуправления

      На современном этапе развития страны в целях повышения эффективности государственного управления представляются необходимыми дальнейшая децентрализация власти и создание действенной системы местного самоуправления, исключение дублирования.

      Зачастую нечеткое разграничение полномочий между уровнями местного государственного управления и самоуправления приводит к разбалансировке системы планирования и исполнения на уровне сельских округов. В свою очередь, бывают случаи, когда аким района (города областного значения) возлагает на акима сельского округа функции, не входящие в компетенцию последнего.

      В этой связи будут приняты меры по поэтапному разграничению полномочий органов местного государственного управления и местного самоуправления путем расширения имущественных прав и увеличения доходов бюджетов сельских округов.

      В данных целях будет проведен анализ функций и полномочий в разрезе уровней государственного управления с выявлением несвойственных, дублирующих, недостающих функций. По итогам данной работы будут выработаны предложения по исключению, наделению и перераспределению функций между уровнями государственного управления, в том числе между местными исполнительными органами областного, городского, районного и сельского уровней.

      При этом перераспределение полномочий будет проработано с учетом готовности государственных органов в части кадрового и материально-технического обеспечения к выполнению новых функций.

      Кроме того, с центрального уровня местным исполнительным органам областей, городов республиканского значения и столицы будут переданы полномочия по:

      обеспечению проведения анализа потребностей, обучающихся и воспитанников, подвергшихся бытовому насилию, предоставлению специальных социальных услуг;

      рассмотрению вопросов по установлению дорожных (информационных) знаков на въездах в пограничную зону;

      рассмотрению дел об административных правонарушениях (в части котельных всех мощностей и тепловых сетей) и другие.

      Районный уровень будет наделен полномочиями по изготовлению идентификационных документов на коммунальные имущества, мониторингу освещения в зимний период и праздничные дни, санитарному осмотру улиц, мониторингу граждан деструктивных религиозных течений.

      На сегодня рассмотрение данных вопросов осуществляется акиматами областей и городов республиканского значения, столицы. При этом передача этих функций на районный уровень позволит усилить ответственность районных исполнительных органов за ситуации, возникающие на соответствующих административно-территориальных единицах.

      Постепенное развитие местного самоуправления, внедрение бюджета и коммунальной собственности на селе, растущая активная гражданская позиция населения свидетельствуют о необходимости придания большей самостоятельности как сельскому акиму, так и органам местного самоуправления.

      На первоначальном этапе данной работы будет принят Закон Республики Казахстан "О местном самоуправлении в Республике Казахстан" с исключением разночтений, двоякого толкования отдельных понятий.

      В свою очередь, учитывая потенциал института местного самоуправления на селе, значительным шагом будет передача с районного уровня на уровень села функции по:

      разработке и утверждению правил благоустройства и санитарной очистки, содержания и защиты зеленых насаждений, выпаса скота и выгула домашних животных;

      решению вопросов благоустройства и внешнего оформления общественных мест;

      организации выставочно-ярмарочной деятельности и мониторингу уличной торговли;

      учету и регистрации земельных участков, предназначенных под могилы;

      санитарному осмотру улиц;

      организации раздельного сбора коммунальных отходов;

      мониторингу и составлению ежемесячной отчетности по статусу решения вопросов, которые были подняты на отчетных встречах;

      оказанию электронных услуг с применением информационных систем в пределах своей компетенцией;

      мониторингу социальной напряженности и рисков возникновения трудовых конфликтов и так далее.

      Передача функций на уровень местного самоуправления должна создать условия для своевременного выявления и решения текущих проблем, а также определения конкретных задач, направленных на социально-экономическое развитие сельского округа и расширение общественного самоуправления.

      Разногласия, возникаемые между органами местного самоуправления и органами государственного управления, должны решаться в судебном порядке.

      Разграничение полномочий между уровнями государственного управления и местного самоуправления приведет к закреплению за каждым уровнем присущих ему полномочий и позволит повысить ответственность каждого уровня управления, исключить дублирование функций и полномочий между уровнями, эффективно использовать ресурсы для решения задач местного значения и расширить самостоятельность органов местного самоуправления.

      Вовлечение граждан в местное самоуправление

      На протяжении нескольких лет отмечается усиление влияния интернета на социально-политическое развитие страны, который предоставляет дополнительные возможности для проведения общественных дискуссий, стимулирования демократических процессов, осведомленности и вовлеченности граждан в общественные вопросы. Развитие цифровых технологий стало движущей силой в решении многих социальных и экономических задач.

      При этом, несмотря на наличие законодательной основы, в связи с пассивностью граждан в вопросах местного самоуправления, взаимодействие государственного аппарата c населением является малоэффективным.

      Государственными органами на местном уровне слабо используются электронные платформы, в результате чего широко обсуждаемые в социальных сетях и на интернет ресурсах общественно-значимые вопросы остаются без внимания со стороны местных исполнительных органов.

      Государственные органы, в том числе органы местного самоуправления, должны научиться эффективно использовать эти инструменты.

      Вовлеченность населения в принятие решений должно изменить качество управления, повысить гражданскую активность, сделать прозрачной деятельность государственных органов и органов местного самоуправления. В этих целях будут приняты меры по усилению контроля над процессом утверждения местных бюджетов через механизмы прохождения общественной экспертизы, включая применение онлайн-опросов в части общественно значимых расходов, направленных на инфраструктурные и социальные инициативы.

      Развитие местного самоуправления требует повышения уровня гражданского правосознания и правовой грамотности населения. Для этого необходимо активно использовать потенциал неправительственных организаций. Следует проводить информационно-разъяснительные мероприятия по обучению основам местного самоуправления, в первую очередь, для членов органов местного самоуправления путем выдачи грантов для неправительственных организаций.

      Предстоит разработка интернет портала местного самоуправления, на котором в обязательном порядке будут публиковаться планы развития сельских округов, сведения о поступлениях в бюджет, решения представительного органа местного самоуправления, гражданского бюджета и другие.

      Данный портал станет площадкой для взаимодействия органов местного самоуправления с местным сообществом, рассмотрения гражданских инициатив и другие. Информация должна быть всегда актуальной, простой и понятной для всех граждан.

      В местных сообществах периодически будут проводиться конкурсы проектов. Лучшие проекты, направленные на озеленение территорий, создание, ремонт и освещение мест общего пользования (парки, скверы, спортивные и игровые площадки и иные объекты), за которые проголосует большинство жителей, будут финансироваться из бюджета сельского округа с учетом его возможностей по соответствующим бюджетным программам, в том числе направленным на благоустройство и озеленение населенных пунктов. Объемы средств для проведения конкурсов будут определяться представительным органом.

      Также необходимо на базе существующих домов культур предусмотреть организацию центров притяжения жителей и общественно-культурной жизнедеятельности села – "Community center" (общественный центр), где можно расположить библиотеки, актовый зал, условия для получения электронных государственных услуг, а также другие сферы бытовых услуг. Данный объект должен стать местом коллаборации (сотрудничества) местного сообщества.

      Одним из компонентов гражданского образования станет воспитание у молодежи понимания важности проявления общественной инициативы для решения вопросов местного значения.

      В связи с этим для учеников школ, студентов организаций технического и профессионального, послесреднего и высшего образования предлагается предусмотреть внеклассный курс по изучению "Принципов местного самоуправления и вовлечения граждан в процесс принятия решений" в формате дебатов, состязаний, дискуссий и других игровых и обучающих методов. Также следует дать возможность внедрения выборов лидеров ученического/студенческого самоуправления. Эти мероприятия нацелены на стимулирование привлечения молодежи в местное самоуправление посредством информирования учащихся о целях и задачах местного самоуправления, возможности участия в развитии своего населенного пункта.

      Законодательно будут установлены порядок формирования и полномочия сходов местного сообщества и различные инструменты вовлечения граждан, в том числе с использованием современных подходов и цифровых технологий. Также необходимо учесть значимость интернет-сообществ как эффективного инструмента развития местного самоуправления и повышения гражданской активности.

      Реализация вышеуказанных мероприятий позволит обеспечить успешную преемственность в дальнейшем развитии института местного самоуправления, а также вывести рассмотрение и решение вопросов местного самоуправления на качественно новый уровень.

      Совершенствование органов местного самоуправления в сельских округах

      Введение прямых выборов акимов сельских округов и предоставление самостоятельного бюджета требуют создания коллегиального органа, который будет принимать решения по важным для каждого жителя вопросам местного значения.

      С учетом анализа зарубежного опыта будет разработана форма деятельности органов местного самоуправления с определением статуса членов органа, порядка их избрания, сроков полномочий, ряда полномочий, порядка издания правовых актов и многих других вопросов.

      Основным органом местного самоуправления является сход местного сообщества, который в сельских округах формируется из представителей местного сообщества посредством проведения раздельных сходов в отдельных населенных пунктах или составных частях населенного пункта.

      Порядок проведения раздельных сходов местного сообщества и количество представителей населенного пункта, микрорайона, улицы, многоквартирного жилого дома для участия в сходе местного сообщества будут определяться маслихатом района (города областного значения).

      Расширятся полномочия схода местного сообщества по вопросам определения приоритетных задач по развитию местного сообщества и сроков их реализации, согласования плана развития местного сообщества, предложенного акимом, изменения административно-территориального устройства, заслушивания отчетов акима сельского округа, а также инициирования вопроса перед маслихатом о прекращении полномочий акима сельского округа.

      В сельских округах путем преобразования действующего собрания местного сообщества будет также создан орган местного самоуправления с функциями представительного органа - Кенес.

      Обеспечение деятельности Кенеса будет осуществляться аппаратом акима (администрацией местного самоуправления).

      Члены Кенеса будут избираться открытым голосованием на сходе местного сообщества сроком на три года из числа граждан Республики Казахстан, проживающих в соответствующей административно-территориальной единице. Количество членов Кенеса будет зависеть от численности населения соответствующей административно-территориальной единицы. Будет обеспечено обязательное представительство от каждого населенного пункта в Кенесе.

      Председатель Кенеса будет избираться открытым голосованием из числа членов Кенеса сроком на три года.

      При этом Кенес может быть распущен сходом местного сообщества.

      В последующем необходимо предусмотреть возможность голосования в режиме онлайн с помощью технологии электронного голосования через приложения или интернет портал.

      Кенес будет принимать правовые акты, имеющие силу на соответствующей территории.

      Принятые Кенесом правовые акты будут подлежать обязательной публикации в электронном виде в средствах массовой информации.

      В полномочия Кенеса будут входить утверждение плана развития местного сообщества, согласованного со сходом местного сообщества, утверждение бюджета, осуществление контроля над его исполнением, а также согласование назначений руководителей государственных учреждений и организаций, финансируемых из местного бюджета и расположенных на соответствующей территории.

      Кроме того, Кенесом будут регулироваться вопросы благоустройства, санитарии населенных пунктов, уличной торговли, проведения праздничных мероприятий и конкурсов.

      Также Кенес будет наделен компетенциями по утверждению тарифов по платным услугам, оказываемым администрацией местного самоуправления, а также регулированию размеров ставок налогов и плат, например:

      увеличения или уменьшения базовых ставок земельного налога;

      установление коэффициента зонирования для определения налоговой базы по налогу на имущество.

      При этом предельные размеры ставок и перечень допустимых видов налогов и плат будут определены бюджетным и налоговым законодательством.

      Кенес будет иметь возможность регулировать размер оплаты труда работников аппарата акима (администрации местного самоуправления), нанимаемых по трудовому договору, по представлению акима сельского округа.

      Таким образом, образование Кенеса станет основой для создания низового уровня самоуправления, наиболее приближенного к гражданам. Через прямые выборы членов Кенеса граждане смогут участвовать в местной политической жизни.

      Аким сельского округа

      Аким сельского округа будет являться руководителем исполнительного органа – администрации местного самоуправления, и его должность станет выборной непосредственно гражданами.

      Выдвижение кандидатов в акимы сельского округа будет осуществляться политическими партиями, а также в порядке самовыдвижения с установлением базовых квалификационных требований – возрастного ценза для кандидатов в акимы сельского округа не моложе 25 лет, а также наличия высшего образования и определенного опыта работы.

      Кроме того, законодательно закреплены основания и порядок инициирования досрочного прекращения полномочий акима сельского округа, в том числе за неудовлетворительные результаты работы, неэтичное поведение и др. Маслихат района (города областного значения) наделен правом досрочного прекращения полномочий акима сельского округа. Собрание местного сообщества и, после его преобразования, Кенес также будет иметь право инициирования прекращения полномочий акима перед маслихатом, в случаях неисполнения предвыборной программы, не взаимодействия с местным сообществом.

      При этом на данном этапе статус акима сельского округа следует отнести к административным государственным служащим. В последующем, при внедрении прямых выборов акимов районов и городов областного значения, необходимо рассмотреть вопрос отнесения акимов сельских округов к категории выборных политических государственных служащих.

      В дальнейшем на основе детального анализа по итогам прямых выборов акимов сельских округов и при необходимости в выборный процесс будут внесены коррективы.

      Аким будет обеспечивать организацию исполнения решений Кенеса и реализации стратегических задач на местном уровне.

      В основные функции акима сельского округа будут входить: регулирование земельных отношений, обеспечение водоснабжения населенных пунктов, учет и организация помощи социально-уязвимым слоям населения, организация работ по благоустройству, освещению, озеленению и санитарной очистке населенных пунктов и так далее.

      В последующем по результатам функционального анализа и децентрализации полномочия акимов сельских округов расширятся.

      Аким сельского округа будет нести ответственность за реализацию возложенных на него функций перед Кенесом.

      Внедрение прямых выборов акимов предоставит возможность избирать акимов непосредственно населением. В свою очередь избранный аким будет подотчетен населению за проводимую работу.

      Кроме того, наделение акима сельского округа функциями, направленными для развития инфраструктурных и других социально значимых объектов жизнеобеспечения, будет благоприятно влиять на оперативное решение данных вопросов.

      Новая структура исполнительного органа – администрация местного самоуправления

      На сегодня аппарат акима города районного значения, села, поселка, сельского округа образуется, упраздняется и реорганизуется акиматом района (города областного значения). Положение об аппарате акима города районного значения, села, поселка, сельского округа и его структура также утверждаются акиматом района (города областного значения).

      Работа аппарата акима сельского округа в связи с ограниченными возможностями не может в полной мере обеспечить жителей всеми услугами для комфортного проживания.

      Ограниченное финансирование, лимитированная штатная численность, высокая зависимость от вышестоящего акимата и низкий кадровый потенциал являются повсеместной проблемой аппаратов акимов сельских округов.

      С учетом анализа зарубежного опыта вместо действующего аппарата акима будет разработана новая организационно-правовая форма "администрации местного самоуправления".

      В рамках пилотного проекта будет апробировано создание взамен аппарата акима сельского округа "администрации местного самоуправления", организационно-правовая форма которого позволит оказывать ряд услуг по обеспечению жизнедеятельности местного сообщества, в том числе платных услуг, определяемых Кенесом.

      Оптимизируются многие бизнес процессы в деятельности администрации местного самоуправления для обеспечения гибкости, оперативности и эффективности их деятельности по решению вопросов местного значения.

      Штатная численность административных государственных служащих аппарата акима (администрации) останется в рамках, определенных лимитом штатной численности для сельских округов.

      При этом аким сельского округа может принимать дополнительных работников по трудовому договору за счет экономии бюджетных средств и (или) поступлений.

      Перечень сотрудников, нанимаемых по трудовому договору, будет формироваться по решению Кенеса с учетом производственной необходимости и являться вспомогательной службой аппарата (администрации) (программист, статист, делопроизводитель, архивариус, секретарь, охранник, агроном, водитель, механизатор, плотник, дворник, разнорабочий и т.д.).

      Кроме того, в целях привлечения квалифицированных и опытных кадров на работу в администрации местного самоуправления будут предусмотрены меры социально-финансовой поддержи (надбавка к заработной плате, предоставление жилья, единовременные подъемные выплаты и другие).

      В функции администрации местного самоуправления будут входить обеспечение деятельности акима и жизнедеятельности соответствующего сельского округа. При этом организационно-техническое обеспечение деятельности Кенеса, в частности, по подготовке заседаний, ведению протокола, сбору подписей членов Кенеса и другие также будет являться функцией аппарата (администрации).

      По итогам пилотного проекта будет рассмотрено дальнейшее внедрение "администрации местного самоуправления".

      Взаимодействие с акимом района

      Аким сельского округа продолжит взаимодействовать с акимом района по вопросам организации тепло-, водо-, энергоснабжения, транспортного сообщения с районным центром, сноса аварийного жилья, земельных отношений, а также достижения стратегических показателей документов системы государственного планирования, декомпозированных до уровня сельских округов.

      Фискальная децентрализация

      Укрепление местного самоуправления продолжиться с усилением финансовых возможностей бюджета местного самоуправления.

      Следует постепенно снижать финансовую зависимость от вышестоящего уровня в решении вопросов местного значения. Действующие источники доходов увеличатся за счет передачи дополнительных видов поступлений в бюджет местного самоуправления.

      В связи с тем, что аким сельского округа несет ответственность за рациональное и целевое использование собственниками земельных участков, будет логичным передать все поступления от использования земельными участками в бюджет местного самоуправления.

      Для дальнейшего расширения доходной базы местного самоуправления в 2022 году будут переданы следующие виды налогов и платежей:

      единый земельный налог;

      плата за пользование земельными участками;

      поступления от продажи земельных участков;

      плата за продажу права аренды земельных участков.

      В 2024 году продолжится передача следующих налогов и платежей:

      плата за пользование водными ресурсами

      лицензионный сбор за право занятия отдельными видами деятельности;

      плата за пользование лицензиями на занятие отдельными видами деятельности.

      Также в целях избежания увеличения теневой экономики после введения всеобщего декларирования граждан в бюджет местного самоуправления будут переданы индивидуальный подоходный налог с доходов, облагаемых у источника выплаты, и социальный налог.

      Кроме того, по решению Кенеса могут регулироваться размеры ставок налогов и плат, определенных бюджетным и налоговым законодательством.

      Также бюджет местного самоуправления будет формироваться из поступлений от коммунальной собственности и предоставления услуг.

      Для увеличения существующей налогооблагаемой базы следует внедрить механизм стимулирования по повышению налоговой культуры "1+1", то есть при фактическом росте поступлений по сбору налогов по итогам финансового года вышестоящий уровень будет выделять целевые трансферты на сумму прироста с учетом потенциала развития населенного пункта.

      Политика межбюджетных отношений в целом должна соответствовать курсу дальнейшей фискальной децентрализации.

      Система межбюджетных отношений будет направлена на стимулирование самодостаточности регионов и снижение зависимости местных бюджетов от республиканских целевых трансфертов.

      С учетом этого межбюджетные отношения, соответственно и межбюджетные трансферты общего характера на всех уровнях (республика – область, область – район, район – село), будут направлены на стимулирование местных исполнительных органов к развитию региональной экономики и увеличению доходов местных бюджетов, снижению зависимости регионов от республиканского бюджета.

      Следует пересмотреть модель бюджетного финансирования регионов, учитывающую не только отношения центр – регион, но и распределение средств внутри региона.

      Для достижения этих целей в перспективе постепенно будут исключены бюджетные изъятия с минимизацией встречных трансфертов между бюджетами всех уровней.

      При определении трансфертов общего характера будет усовершенствована методика их расчета.

      Закон о трансфертах общего характера между республиканским и местными бюджетами на 2023 – 2025 годы будет разработан с учетом новой методики расчетов трансфертов общего характера, которая будет утверждена во втором полугодии 2021 года.

      Будут пересмотрены показатели и коэффициенты, применяемые при расчете трансфертов общего характера с учетом их актуальности и региональной специфики, нацеленности на повышение уровня жизни населения.

      При этом будет усилен контроль за использованием местными исполнительными органами бюджетных субвенций.

      В отношении сельских бюджетов с 2023 года не будет применяться механизм бюджетных изъятий в вышестоящий (районный, города областного значения) бюджет.

      Для повышения эффективности реализации региональной политики будут проработаны дополнительные инструменты для повышения гибкости исполнения местных бюджетов.

      При этом с учетом передачи местному самоуправлению дополнительных источников доходов необходимо расширять расходные возможности бюджетов четвертого уровня, связанные с передачей новых функции и полномочий в рамках децентрализации.

      В целом к 2030 году с учетом увеличения налоговой базы сельских округов планируется, что самодостаточность сельских округов в среднем достигнет до 50 %.

      Также будет пересмотрен порядок финансирования бюджета местного самоуправления. Средства от собственных доходов будут направляться исключительно на развитие сельского округа и решение вопросов местного значения по инициативе или согласованию со сходом местного сообщества.

      При этом будет внедрен особый порядок работы с бюджетом местного самоуправления, который позволит значительно оптимизировать бизнес-процессы, исключить предоставление отчетности в ручном режиме, укрупнить бюджетные программы и так далее.

      В целях упрощения бюджетных процедур будет предусмотрена корректировка бюджета местного самоуправления. Данная мера предоставит возможность по согласованию с Кенесом перераспределять средства между бюджетными программами на более приоритетные цели.

      Акиму сельского округа следует предоставить инструменты для проведения работы по обеспечению налоговых поступлений. В частности, акиму сельского округа будет предоставлен доступ к информационным базам государственных органов, необходимым для реализации своих полномочий.

      В целях обеспечения общественного контроля местные жители будут иметь право образовывать комиссии по мониторингу и целевому использованию средств.

      Необходимо принять меры по решению системных проблем, связанных с отсутствием возможности финансирования объектов коммунальной собственности (дороги, трубопроводы, здания и другие), не имеющих документации. На сегодня процесс оформления документов для сельских бюджетов является нелегким, в том числе из-за довольно высокой стоимости услуги.

      Необходимо подойти комплексно к вопросу упрощения процедур по безвозмездному оформлению правоустанавливающих документов, государственной регистрации коммунальной собственности местного самоуправления, приемке на баланс местного самоуправления объектов коммунальной собственности.

      В этой связи местными исполнительными органами будет проведена инвентаризация объектов, закрепленных за ними, в том числе бесхозных активов. После проведения инвентаризации сформируется перечень коммунальных объектов, по которым будет применяться поэтапный упрощенный порядок их регистрации и постановки на учет.

      На центральном уровне будет разработана типовая проектно-сметная документация для объектов в сельских населенных пунктах. Тем самым, расходы на изготовление проектно-сметных документаций значительно сократятся.

      Для решения общих задач, таких как управление отходами, водоснабжение, водоотведение, транспорт, определение земельных участков для выпаса скота, сенокоса и других задач, местные сообщества получат возможность кооперироваться на своем уровне.

      Органы местного самоуправления смогут иметь достаточные полномочия и инструменты, подкрепленные финансовыми ресурсами для обеспечения качественными услугами жизнеобеспечения населенных пунктов.

      Сфера ответственности органов местного самоуправления охватит вопросы развития своей территории, благоустройства общественных пространств, местной транспортной, социальной и иной инфраструктуры, оказания базовых услуг, а также возможность развития смежных, совместно используемых объектов инфраструктуры и прочие.

      Развитие местного самоуправления в городах

      С 2020 года в столице, городах республиканского и областного значения внедрен "Бюджет народного участия". Для активного вовлечения населения используется модуль на Единой платформе интернет-ресурсов государственных органов, где можно в режиме реального времени отслеживать соответствующие проекты.

      Вопрос внедрения самоуправления в городах будет тщательно исследован и проработан, учитывая большую численность граждан и развитие цифровых технологий.

      В последующем продолжится работа по реализации проектов, предложенных жителями в рамках "Бюджета народного участия", в том числе путем увеличения выделяемых средств для финансирования проектов, реализуемых в рамках данной инициативы.

      В целях проведения мониторинга повсеместного внедрения "Бюджета народного участия" в регионах, работы по вовлечению населения в данный процесс, а также систематическому информированию населения о реализуемых и реализованных проектах "Бюджета народного участия", после окончания процедуры голосования по проектным предложениям акимат (аппарат акима) будет подводить итоги.

      При этом к реализации не будут допускаться проектные предложения, за которые проголосовало менее десяти человек соответствующей административно-территориальной единицы.

      Результаты голосования и соответствующее решение по проектным предложениям "Бюджета народного участия" будут подлежать опубликованию на интернет-ресурсе акимата (аппарат акима) и в средствах массовой информации.

      С учетом развития информационных технологий местное самоуправление в городах будет развиваться в цифровом формате.

      Также одним из следующих шагов демократизации политической системы станет проведение в 2024 году прямых выборов акимов районов в областях. Выдвижение кандидатов будет осуществляться политическими партиями из числа своих членов, а также в порядке самовыдвижения.

      Стимулирование самоуправления в городах направлено на реализацию конституционных прав граждан и повышение восприимчивости местных органов государственного управления к потребностям и проблемам населения.

      Повышение эффективности работы маслихатов всех уровней

      На сегодня наблюдается невысокий уровень доверия населения к депутатам маслихатов и их деятельности.

      В этой связи предстоит придать новый импульс деятельности маслихатов, сделав их работу прозрачной и приближенной к населению. Для этого предусмотрено внедрение онлайн-трансляция заседаний маслихатов. Принятые депутатами решения будут доступными и открытыми для населения.

      Областные (города республиканского значения, столицы) маслихаты будут усилены дополнительно двумя выборными постоянными должностями председателя постоянной комиссии.

      Правовой статус депутатов и секретарей маслихатов будет повышен через предоставление дополнительных полномочий, таких как участие на сходах и Кенесах, оглашение на сессии маслихата обращений граждан, имеющих общественное значение, выдвижение кандидатур, в состав образуемых постоянных и временных комиссии маслихатов, внесение в маслихат предложений о необходимости проверки исполнения законов и подзаконных актов Республики Казахстан.

      Кроме того, депутаты маслихатов будут наделены правом составления петиций (сбора подписей) по развитию региона или местным проблемам. Соответственно будет проведена работа по регламентации дальнейшего всестороннего обсуждения петиций и принятию итоговых решений.

      В целом роль маслихата значительно возрастет, при этом депутаты маслихата в первые два года своих полномочий получат возможность повышать свою квалификацию.

      Обеспечение подотчетности работы депутатов маслихатов станет импульсом для достижения прозрачности деятельности депутатов маслихата.

      Усиление деятельности ревизионных комиссий

      Статус ревизионных комиссий, как органа внешнего государственного аудита, существенно возрос, а их полномочия и функции значительно расширились. В настоящее время ревизионные комиссии являются самостоятельными государственными органами, осуществляющими внешний государственный аудит и финансовый контроль за исполнением местного бюджета.

      Вместе с тем на сегодня имеется ряд проблемных вопросов, препятствующих эффективной работе ревизионных комиссий.

      Так, наблюдается финансовая зависимость ревизионных комиссий от местных исполнительных органов. В этой связи в вопросе содержания ревизионных комиссий за счет средств местного бюджета предлагается применить отдельный порядок финансирования через постоянную комиссию маслихата по аналогии с порядком финансирования Счетного комитета по контролю за исполнением республиканского бюджета (далее – Счетный комитет) через профильные комитеты Мажилиса Парламента Республики Казахстан.

      Кроме того, действующий порядок назначения членов ревизионных комиссий не в полной мере способствует повышению эффективности проводимых аудиторских мероприятий. Соответственно, в целях повышения уровня квалификации членов ревизионных комиссий, а также эффективности государственного аудита назначение членов ревизионных комиссий будет осуществляться по представлению председателя ревизионной комиссии маслихатом по согласованию со Счетным комитетом.

      Также для повышения эффективности и оперативности органов государственного контроля государственным аудиторам предоставится возможность доступа к информационным системам других государственных органов (Казначейство-клиент, веб-портал государственных закупок, информационных систем Комитета государственных доходов при Министерстве финансов Республики Казахстан).

      Ревизионные комиссии будут предоставлять Кенесу итоги аудиторской проверки с осуществлением выездных/онлайн заседаний.

      По итогам аудиторских проверок будут проводиться отчетные встречи акима с населением, в том числе с Председателем или членами ревизионных комиссий.

      Принятие вышеуказанных мер и подходов позволит обеспечить выполнение поручений Главы государства по усилению роли маслихатов и ревизионных комиссий.

      Совершенствование административно-территориального устройства

      На сегодня из 6 316 сельских населенных пунктов 52% являются малочисленными и только 3 561 (опорных и спутниковых) имеют потенциал развития.

      Принимая во внимание переход к модели "люди к инфраструктуре", необходимо совершенствование административно-территориального устройства (укрупнение, разукрупнение, объединение, переподчинение), с обязательным учетом мнения граждан и в интересах повышения качества их жизни.

      Также между такими категориями населенных пунктов как поселок и село отсутствуют различия по структуре экономики, внешнему облику, а также количеству проживающих граждан. В этой связи, в целях упорядочения административно-территориального устройства также следует исключить понятия "поселок".

      В реализацию Плана территориального развития Республики Казахстан до 2025 года будут определены экономические, социальные, инвестиционные и другие требования и критерии для городских и сельских населенных пунктов каждой административно-территориальной единицы, что позволить сформировать поэтапный план видения дальнейшего совершенствования административно-территориального устройства страны и так далее.

      Решению по изменению административного статуса городских и сельских населенных пунктов будет предшествовать проведение анализа на предмет его обоснованности, в том числе по ключевым демографическим параметрам, экономической активности, доступности и удаленности всех видов инфраструктуры, необходимой для жизнедеятельности.

      В целях обеспечения рационального использования средств бюджета местного самоуправления, с учетом проведения анализа конкретных условий и местонахождения сельских населенных пунктов будут выработаны законодательные меры по возможности объединения сельских округов.

      Для изменения статуса города в иные населенные пункты (в течение 5-ти лет), села/поселка в иные населенные пункты (в течение 3-х лет) будет проведен анализ следующих критериев:

      динамика численности населения;

      внутренняя и внешняя миграция населения;

      площадь города;

      возможность присоединения (выделения) других населенных пунктов к (из) городу (а);

      оценка численности населения по видам деятельности (в сельском хозяйстве, самозанятые и так далее);

      оценка маятниковой трудовой миграции (ежедневные трудовые потоки), из какого населенного пункта в какой, численность людей, количество транспорта;

      наличие развитой производственной и социальной инфраструктуры (промышленные предприятия, коммунальное хозяйство, государственный жилищный фонд, сеть учебных и культурно-просветительных, лечебных, торговых объектов);

      мнение населения о возможном изменении статуса населенного пункта.

      Для запуска соответствующих работ предстоит разработка стандартов административно-территориального устройство в рамках реализации Закона Республики Казахстан "Об административно-территориальном устройстве Республики Казахстан".

Раздел 5. Основные принципы развития местного самоуправления в Республике Казахстан

      Развитие местного самоуправления и деятельность его органов в Республике Казахстан основываются на следующих принципах:

      1) обеспечение условий для участия граждан в процессе принятия решений по вопросам местного значения и осуществления контроля за их исполнением;

      2) выборность органов местного самоуправления;

      3) законность;

      4) прозрачность, открытость и подотчетность органов местного самоуправления перед местным населением;

      5) организационная, экономическая и финансовая самостоятельность органов местного самоуправления;

      6) взаимодействие органов местного самоуправления и государственного управления на основе разграничения функций и полномочий, сотрудничества и взаимной ответственности за развитие городских и сельских населенных пунктов страны;

      7) соблюдение общегосударственных интересов при решении вопросов местного значения;

      8) поддержка местного самоуправления со стороны государства.

      Принятие Концепции позволит реализовать конституционные нормы, создать законодательные основы организации, деятельности и развития местного самоуправления, провести действенные реформы в сфере децентрализации и демократизации власти, повысить роль граждан в решении вопросов местного значения, создать условия для расширения возможностей прямого участия граждан в управлении территориями.

Раздел 6. Ожидаемые результаты

      Реализация Концепции позволит усилить роль граждан в управлении государством на местном уровне. Органы местного самоуправления получат самостоятельность и возможность быстрее и эффективнее решать вопросы, с которыми сталкиваются жители в повседневной жизни.

      Основные ожидаемые результаты:

      1) разработка и принятие Закона Республики Казахстан "О местном самоуправлении в Республике Казахстан", регулирующего общественные отношения в области местного самоуправления, вопросы создания и деятельности органов местного самоуправления – в 2023 году;

      2) переизбрание в течение 2021 – 2025 годов посредством прямого голосования местных жителей 2345 акимов городов районного значения, сельских округов, поселков и сел, не входящих в состав сельского округа, – со второго полугодия 2021 года до первого полугодия 2025 года;

      3) создание и функционирование во всех сельских округах коллегиального органа Кенес – в 2023 году;

      4) охват маслихатов всех уровней проведением онлайн-трансляций заседаний – в 2022 году;

      5) введение прямых выборов акимов районов в областях – с 2024 года;

      6) создание к 2030 году интернет-порталов органов местного самоуправления с доступом для населения городских и сельских населенных пунктов.

      Качественная поэтапная реализация вышеуказанных мер позволит к 2030 году сформировать новую модель местного самоуправления, соответствующую территориальным, экономическим, социальным условиям регионов, а также отвечающую интересам жителей и государства в целом.

      Реализация Концепции предполагается в два этапа:

      I этап: 2021 – 2024 годов.

      Новые реформы начнутся с проведения прямых выборов акимов сельских округов.

      Развитие местного самоуправления невозможно без участия жителей городских и сельских населенных пунктов. В этой связи необходимо активно вовлекать местных жителей в управление населенными пунктами.

      Будет внедрен институт онлайн-петиций, в котором активное участие будут принимать депутаты маслихата маслихатов всех уровней.

      Кроме того, будет обеспечена онлайн трансляция всех заседаний маслихатов. Деятельность маслихата станет открытой для всех граждан.

      В целях обеспечения качественного внедрения новых представительных и исполнительных органов местного самоуправления в масштабах страны в ряде районов следует провести их апробирование. На основании полученных результатов будут разграничены уровни государственного управления и местного самоуправления.

      На основе Закона Республики Казахстан "О местном самоуправлении в Республике Казахстан" будут сформированы новые органы местного самоуправления.

      Органам местного самоуправления будут предоставлены необходимые полномочия и ресурсы для реализации своих функций.

      Также будут внедрены прямые выборы акимов районов в областях.

      II этап: 2025 – 2030 годы.

      На втором этапе следует продолжить децентрализацию полномочий. Передаваемые полномочия будут сопровождаться необходимыми средствами.

      Постепенно будет проведено совершенствование административно-территориального устройства с учетом мнения жителей.

      Все принимаемые меры будут сопровождаться активным обсуждением и контролем реализации через современные инструменты управления.

      Концепция будет реализовываться посредством Плана действий согласно приложению к настоящей Концепции.


  Приложение к
Концепции развития местного
самоуправления в Республике
Казахстан до 2030 года

План действий по реализации
Концепции развития местного самоуправления в Республике Казахстан до 2030 года

№ п/п Наименование мероприятия Форма завершения Ответственные за исполнение Срок исполнения Источники финансирования


1 2 3 4 5 6
Первый этап (2021 – 2024 годы) – построение эффективной системы местного самоуправления
1. Разграничение полномочий и сфер ответственности местного государственного управления и самоуправления

1.

Повышение эффективности работы маслихатов всех уровней:

1)

Наделение депутатов маслихатов правом составления петиций (сбора подписей) по развитию региона или местным проблемам

внесение предложений в проект Закона "Об общественном контроле"

МНЭ, МИОР, заинтересованные государственные органы, акиматы областей, городов Нур-Султана,
Алматы, Шымкента, маслихаты всех уровней

июнь
2022 год
 

не требуются
 

2)

Внедрение онлайн-трансляций заседаний маслихатов всех уровней

информация в Администрацию Президента
Республики Казахстан
 

МНЭ, МЦРИАП, заинтересованные государственные органы, акиматы областей, городов Нур-Султана,
Алматы, Шымкента, маслихаты всех уровней

июнь
2022 года

не требуются

2.

Разработка проекта Закона Республики Казахстан
"О местном самоуправлении в Республике Казахстан", в том числе организация коллегиального органа местного самоуправления – Кенес, путем преобразования действующего собрания местного сообщества с усилением статуса и расширением полномочий

проект Закона Республики Казахстан

МНЭ, заинтересованные государственные органы, акиматы областей, городов Нур-Султана, Алматы, Шымкента

февраль
2022 года

не требуются

1)

Проведение анализа по разграничению функций местного государственного управления и самоуправления

предложения в Администрацию Президента Республики Казахстан

МНЭ, заинтересованные государственные органы, акиматы областей

август
2021 года

не требуются

3.

Запуск пилотного проекта по преобразованию аппарата акима в администрацию местного самоуправления
(с января по декабрь 2024 года)
 

реализация пилотного проекта

МНЭ, заинтересованные государственные органы, акиматы областей

декабрь
2024 года

не требуются

2. Вовлечение граждан в местное самоуправление

4.

Проведение прямых выборов акимов городов районного значения, сел, поселков и сельских округов
 

информация в МНЭ
 

акиматы областей, заинтересованные государственные органы

август-декабрь
2021 года

РБ, МБ

5.

Проведение анализа по итогам проведенных прямых выборов акимов городов районного значения, сел, поселков и сельских округов в 2021 году, при необходимости внесение корректировки в выборный процесс
 

информация в Администрацию Президента

МНЭ, акиматы областей, заинтересованные государственные органы

декабрь
2021 года

не требуются
 

6.

Проведение информационно-разъяснительной работы, направленной на повышение участия граждан в принятии решений
 

круглые столы, семинары, публикации в СМИ

МИОР, МНЭ, заинтересованные государственные органы акиматы областей

ежегодно

в пределах выделенных средств (РБ, МБ)

7.

Внесение изменений и дополнений в законодательство Республики Казахстан в части внедрения прямых выборов акимов районов в областях

проект Конституционного Закона Республики Казахстан "О внесении и дополнений в Конституционный закон "О выборах в Республике Казахстан" и сопутствующий проект Закона

МНЭ, заинтересованные государственные органы, акиматы областей

декабрь
2023 года

РБ, МБ

3. Усиление деятельности ревизионных комиссий

8.

Усиление деятельности ревизионных комиссий областей и городов Нур-Султана, Алматы, Шымкента в части порядка назначения членов ревизионных комиссий

проект Закона Республики Казахстан
 

СК (по согласованию), ревизионные комиссии областей, городов республиканского значения, столицы, заинтересованные государственные органы,
маслихаты областей, городов
Нур-Султана,
Алматы, Шымкента

декабрь 2021 года

не требуются
 

1)

Выработка мер по содержанию ревизионных комиссий за счет средств местного бюджета путем применения отдельного порядка финансирования через постоянную комиссию маслихата по аналогии с порядком финансирования Счетного комитета по контролю за исполнением республиканского бюджета

проект Закона Республики Казахстан
 

СК (по согласованию), ревизионные комиссии областей, городов республиканского значения, столицы, заинтересованные государственные органы,
маслихаты областей, городов Нур-Султана,
Алматы, Шымкента

декабрь
2022 года

не требуются

4. Фискальная децентрализация

9.

Проведение инвентаризации коммунальной собственности

информация в МНЭ
 

акиматы областей,
заинтересованные государственные органы

июнь
2022 года

не требуются

10.

Внедрение механизма стимулирования по повышению налоговой культуры "1+1" (при фактическом росте поступлений по сбору налогов по итогам финансового года, вышестоящий уровень будет выделять целевые трансферты на ту же сумму)

информация в Администрацию Президента Республики Казахстан

МНЭ, МФ, МЮ, заинтересованные государственные органы, акиматы областей
 

декабрь
2022 года
 

не требуются
 

11.

Разработка новой модели бюджетного финансирования регионов, учитывающей не только отношения центр – регион, но и распределение средств внутри региона, а также исключение применения механизма бюджетного изъятия на уровне городов районного значения, сел, поселков, сельских округов

проект Закона Республики Казахстан
"Об объемах трансфертов
общего характера на 2023 – 2025 годы"

МНЭ, заинтересованные государственные органы, акиматы областей, городов Нур-Султана,
Алматы, Шымкента
 

декабрь
2022 года

не требуются

12.

Проведение исследований по выработке предложений по оптимальному административно-территориальному устройству страны с учетом подходов Плана территориального развития Республики Казахстан до 2025 года
 

аналитическая записка в Администрацию Президента
Республики Казахстан

МНЭ, заинтересованные государственные органы, акиматы областей, городов Нур-Султана, Алматы, Шымкента

февраль
2023 года

не требуются

13.

Изучение передового международного опыта на примере Польши по развитию самоуправления в городах с учетом большой численности населения и применения цифровых технологий, для выработки предложений по совершенствованию законодательства Республики Казахстан

информация в Администрацию Президента Республики Казахстан

МНЭ, заинтересованные государственные органы, акимы городов республиканского значения и городов-областных центров, АО "ИЭИ" (по согласованию)

октябрь
2022 года

в рамках государственного задания

Второй этап (2025 – 2030 годы) – создание новой модели развития местного самоуправления
5. Развитие местного самоуправления

14.

Анализ реализации пилотного проекта по преобразованию аппаратов акимов городов районного значения, сел, поселков, сельских округов в администрацию местного самоуправления

информация в Администрацию Президента Республики Казахстан

МНЭ, заинтересованные государственные органы, акиматы областей

март
2025 года

не требуются

15.

Организация центров притяжения жителей и общественно-культурной жизнедеятельности села – "Community center" (общественный центр)

информация в Правительство Республики Казахстан

МНЭ, МИИР, заинтересованные государственные органы, акиматы областей

июнь
2025 года

не требуются
 

16.

Реализация принципов местного самоуправления и вовлечение граждан в процесс принятия решений через дебаты, дискуссии, недели самоуправления и конкурсы в организациях образования

информация в Администрацию Президента Республики Казахстан

МОН, МНЭ, заинтересованные государственные органы, акиматы областей, городов Нур-Султана, Алматы, Шымкента

апрель, октябрь
2025 года

не требуются

6. Совершенствование административно-территориального устройства

17.

Проведение анализа, включающего мониторинг соответствия административно-территориальных единиц требованиям Закона "Об административно-территориальном устройстве Республики Казахстан"

информация в Администрацию Президента Республики Казахстан

акиматы областей, городов Нур-Султана,
Алматы, Шымкента, заинтересованные государственные органы

ежегодно,
май

не требуются
 

18.

Выработка предложений по дальнейшей децентрализации полномочий

информация в Администрацию Президента Республики Казахстан

МНЭ, заинтересованные государственные органы, акиматы областей

декабрь
2025 года

не требуются

19.

Разработка стандартов административно-территориального устройства

внесение изменений в Закон Республики Казахстан "Об административно-территориальном устройстве Республики Казахстан"

МНЭ, заинтересованные государственные органы, акиматы областей, городов Нур-Султана, Алматы, Шымкента

март
2027 года

не требуются


      Примечание: расшифровка аббревиатур:

МИОР

Министерство информации и общественного развития Республики Казахстан

МЮ

Министерство юстиции Республики Казахстан

МОН

Министерство образования и науки Республики Казахстан

СМИ

средства массовой информации

МТСЗН

Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан

СК

Счетный комитет по контролю за исполнением республиканского бюджета

ВУЗ

высшее учебное заведение

МИИР

Министерство индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан

МФ

Министерство финансов Республики Казахстан

АДГС

Агентство Республики Казахстан по делам государственной службы

НПА

нормативный правовой акт


АСПР

Агентство по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан

МНЭ

Министерство национальной экономики Республики Казахстан

АО "НИТ"

акционерное общество "Национальные информационные технологии"

МЦРИАП

Министерство цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан

МВД

Министерство внутренних дел Республики Казахстан

АО "ИЭИ"

акционерное общество "Институт экономических исследований"


"Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы" Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 18 маусымдағы № 420 қаулысы

      Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

      "Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы" Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына енгізілсін.

      Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі
А. Мамин

Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы

      Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 14 қыркүйектегі № 413 Жарлығымен бекітілген Мемлекет басшысының 2020 жылғы 1 қыркүйектегі "Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі" атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі жалпыұлттық іс-шаралар жоспарының 141-тармағына сәйкес ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:

      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы бекітілсін.

      2. Қазақстан Республикасының Үкіметі осы Жарлықтан туындайтын шараларды қабылдасын.

      3. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне жүктелсін.

      4. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
Президенті
Қ.Тоқаев

  Қазақстан Республикасы
Президентінің
2021 жылғы
№ Жарлығымен
БЕКІТІЛГЕН

Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың 2030 жылға дейінгі

ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ

1-бөлім. Ағымдағы жағдайды талдау

      Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқарудың өзіндік моделі қалыптасты және даму үстінде, ол мыналарға негізделген:

      1) өңірлік және жергілікті өкілді және атқарушы билік органдарының мемлекеттік басқару мен өзін-өзі басқару функциялары мен өкілеттіктерін қоса атқаруы;

      2) азаматтардың жергілікті қоғамдастықтар мүшелері ретінде жергілікті маңызы бар анағұрлым маңызды мәселелерді шешуге тікелей немесе сайланбалы органдар арқылы қатысуы.

      Жергілікті өзін-өзі басқарудың мемлекет пен азаматтық қоғам институттарының дамуымен байланысты көп кезеңді және серпінді процесс ретінде қалыптасуы Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 28 қарашадағы № 438 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту тұжырымдамасында көрініс тапты.

      2013 – 2020 жылдары Жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың алдыңғы тұжырымдамасын іске асыру шеңберінде мынадай негізгі нәтижелерге қол жеткізілді:

      1) аудандық маңызы бар қалаларда, ауылдық округтерде, кенттерде және ауылдық округтің құрамына кірмейтін ауылдарда (бұдан әрі – ауылдық округтер) жергілікті өзін-өзі басқару органдары ұйымдастырылған, жергілікті қоғамдастықтардың жиналыстары мен жиындарын қалыптастыру, өткізу тәртібі, сондай-ақ олардың өкілеттіктері регламенттелген;

      2) тиісті аудандар мен облыстық маңызы бар қалалар мәслихаттарының ауылдық округтер әкімдерін сайлау енгізілді;

      3) астана, республикалық және облыстық маңызы бар қалалар әкімдіктерінің жанынан халықпен өзара іс-қимыл мәселелері жөніндегі консультативтік-кеңесші органдар ретінде жергілікті өзін-өзі басқарудың аумақтық кеңестері құрылды;

      4) барлық деңгейдегі әкімдердің өздеріне сеніп тапсырылған әкімшілік-аумақтық бірліктерді одан әрі дамытудың міндеттері мен негізгі бағыттары, проблемалық мәселелер және оларды шешу жөніндегі жоспарлар туралы хабардар ете отырып, жыл сайынғы негізде халыққа есеп беру кездесулерін өткізу практикасы енгізілді;

      5) жергілікті өзін-өзі басқарудың институционалдық және экономикалық негіздерін оңтайландыру мен нығайтуға бағытталған шаралар кешені қабылданды.

      Ең алдымен 2018 – 2020 жылдары барлық ауылдық округтерде бюджет жүйесінің төртінші деңгейі енгізілді. Ауылдық округтер өз бюджетін қалыптастырып, жергілікті өзін-өзі басқарудың коммуналдық меншігін басқара бастады. Ауылдық округтің бюджеті салықтардан, төлемдерден, айыппұлдардан, ерікті алымдардан, коммуналдық мүліктен түсетін кірістерден, сондай-ақ жоғары тұрған бюджеттен берілетін субвенциялардан қалыптастырыла бастады.

      Тұрғындар төлейтін бірқатар салықтар – жер, көлік, мүлік, жеке табыс салығы және басқалары ауылдық округте қала бастады. Тиісінше азаматтар өз салықтарының қайда жұмсалғанын көруге мүмкіндік алды.

      Объектілердің бір бөлігі – мәдениет үйлері, мүліктік кешендер түріндегі балабақшалар, жалпы пайдаланудағы объектілер (автомобиль жолдары, елді мекендердің көшелері, саябақтар, скверлер, демалыс орындары, ескерткіштер және өзгелер) аудандық деңгейден жергілікті өзін-өзі басқарудың коммуналдық меншігіне берілді.

      Ауылдық округтер деңгейінде өкілді органның болмауына байланысты бюджетті бекітуді аудан (облыстық маңызы бар қала) мәслихаты ол жергілікті қоғамдастық жиналысында келісілгеннен кейін жүзеге асырады, ал атқарылуы ауылдық округ әкімінің аппаратына жүктеледі.

      Жергілікті қоғамдастық жиналысына жергілікті өзін-өзі басқарудың коммуналдық меншігін басқару, бюджетті келісу, бюджет қаражатының пайдаланылуына мониторинг жүргізу, сондай-ақ аудан әкімі ұсынған ауыл әкімі лауазымына кандидатураларды келісу және оларды лауазымынан босату туралы мәселеге бастама жасау өкілеттіктері берілді.

      Ауылдық округ әкімдеріне жер учаскелерінің мақсатты пайдаланылуын, абаттандыру, көгалдандыру қағидаларының сақталуын және ауылдық округтердің тыныс-тіршілігін қамтамасыз етудің басқа да мәселелерін бақылау бойынша өкілеттіктер берілді.

      Ауылдық округ әкімінің аппараты бюджетті жоспарлау мен атқаруды, бюджетті іске асыруды қамтамасыз ету; жергілікті қоғамдастықты дамыту бағдарламаларын әзірлеу және жергілікті қоғамдастық жиналысының бекітуіне ұсыну жөніндегі және т.б. функцияларды жүзеге асырады.

      Сондай-ақ Мемлекет басшысының 2020 жылғы 1 қыркүйектегі "Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі" атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру үшін аудандық маңызы бар қалалар, ауылдар, кенттер, ауылдық округтер әкімдерінің тікелей сайлауы енгізілді.

2-бөлім. Жергілікті өзін-өзі басқарудың проблемалары

      Жергілікті өзін-өзі басқарудың қолданыстағы моделінде оның толыққанды жұмыс істеуіне кедергі келтіретін бірқатар шешілмеген мәселелер бар.

      Ең алдымен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мәртебесін, функциялары мен өкілеттіктерін жергілікті мемлекеттік басқару органдарымен қайталауды жоққа шығарып, барынша айқын нақтылау қажет.

      2013 жылы ауылдық округтер әкімдерінің жанама сайлауын өткізу халықтың азаматтық белсенділігін арттыруға толыққанды ықпал еткен жоқ.

      Ауылдық округ әкімінің жоғары тұрған әкімдерге әкімшілік және қаржылық тәуелділігі, оның ішінде ауылдық округте өкілді органның болмауына байланысты өз қызметінде олардың тапсырмаларын орындауға басымдық беруге ықпал етеді.

      Басқару жүйесінің тиімділігін арттыру және институционалдық ортаны жетілдіру үшін жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін одан әрі қалыптастыру жөніндегі бағыттар мен шараларды айқындау, жергілікті мемлекеттік басқару мен жергілікті өзін-өзі басқарудың жауапкершілік аймақтарының аражігін ажырату қажет.

      Өңірлердің әлеуметтік-экономикалық даму мәселелерін шешуде жоғары әлеуетке ие бола отырып, жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін дамыту бүгінгі күні жете бағаланбай отыр. Осыған байланысты Қазақстанда мемлекеттілікті дамытудың негізгі міндеттерінің бірі жергілікті маңызы бар мәселелер бойынша шешімдер қабылдау процестеріне халықты тарту үшін мүмкіндіктерді кеңейту болып табылады.

      Бұл ретте ауыл әкімінің халыққа ашықтығы мен есеп беруі деңгейін арттыру жөнінде шаралар қабылдау қажет.

3-бөлім. Халықаралық тәжірибеге шолу

      Жергілікті өзін-өзі басқару бүкіл әлемде қалалық және ауылдық елді мекендер тұрғындарының жергілікті маңызы бар істерді басқаруға және өмірлік маңызы бар мәселелерді тікелей шешуге мүдделі қатысуын қамтамасыз ететін ең пәрменді тетіктердің бірі, сондай-ақ өңірлік дамудың іргетасы болып табылады.

      Қазақстанда өңірлердің даму деңгейінің күрт саралануы проблемасын шешу үшін "өзін-өзі басқару органдарының мемлекеттік істердің қомақты бөлігін регламенттеу және заң шеңберінде әрекет ете отырып, оны өзінің жауапкершілігі мен жергілікті халықтың мүддесі үшін басқару құқығы мен нақты қабілетін" қоса алғанда, барлық тетіктерді іске қосу қажет (Еуропалық жергілікті өзін-өзі басқару хартиясы, 3-1-бап).

      Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, азаматтардың өздерінің белсенділігі, биліктің бақылауда болуы мен халық алдындағы есеп беруі тетіктерін жасау ғана олардың өмір сүру сапасы мен жағдайларын, қоғамдық қызметтер көрсетуді жақсарта алады.

      Қазақстан үшін бұл тұрғыда мемлекеттік басқаруды және өңірлік дамуды жетілдіру саласындағы мейілінше тиімді стандарттарды айқындайтын Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымына (ЭЫДҰ) мүше болып табылатын елдердің тәжірибесі маңызды және қызықты.

      Польша

      Польшада субұлттық үкіметтің үш деңгейлі жүйесі бар. Бірінші деңгей –гминалар, екінші деңгей – повяттар, үшінші деңгей – воеводстволар.

      Гмина басқармасы гминаның атқарушы органы болып табылады. Гминаларды бургомистр (ірі елді мекеннің әкімі) немесе войт (ауылдық округтің әкімі) басқарады.

      1991 жылдан бері бургомистрлерді сайлауды гмина кеңесінің депутаттары жүзеге асырды, тек 2002 жылдан бастап бургомистрді тікелей дауыс беру жолымен тұрғындар өздері сайлай бастады. Польшада тікелей дауыс беру арқылы сайланған гмина мэрі президент деп аталады және төрт жылға сайланады.

      Поляк муниципалитеттері функциялардың төрт негізгі тобын орындайды: кеңістікті басқару; бастауыш және ішінара орта білім; әлеуметтік қорғау, сондай-ақ коммуналдық көрсетілетін қызметтер мен инфрақұрылым.

      Өкілдік орган бірнеше муниципалды қауымдастықтан тұрады бұлар – "гмина және қалалар" кеңесі, "повяттар" кеңесі, "воеводстволар" кеңесі және "метрополиялар" кеңесі.

      Гминада шешім қабылдайтын және бақылауды жүзеге асыратын орган гмина кеңесі болып табылады. Кеңесте 15-тен 100-ге дейін депутат болуы мүмкін. Гмина басқармасының қызметін бақылауды жүзеге асыру үшін кеңес гмина бюджетінің атқарылуын бақылайтын тексеру комиссиясын құрады.

      Кеңестің айрықша өкілеттіктеріне мыналар жатады: гмина жарғысын қабылдау, гмина басқармасын сайлау және тарату, оның қызметінің бағыттарын айқындау және оның жұмысы туралы есептерді бекіту, гмина қазынашысын, сондай-ақ гмина хатшысын тағайындау және босату.

      Гминалардың, повяттар мен воеводстволардың кіріс көздері: меншікті кірістерден, өзін-өзі басқару органдарының өз өкілеттіктерін (білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру, жолдар және басқалар) орындауға арналған жалпы мемлекеттік субвенциялардан мемлекеттік бюджеттің нысаналы дотацияларынан тұрады.

      Меншікке салынатын муниципалдық салықтар мүлікке, жер мен ғимараттарға, ауыл шаруашылығы жерлеріне, орманға, азаматтық-құқықтық операцияларға, көлік құралдарына, мұраға және сыйға тартуға және басқаларға салынатын салықтарды қамтиды. Муниципалитеттер заңмен айқындалатын жоғары салықтық шектерде салық мөлшерлемелерін белгілеуге және белгілі бір ерекшеліктерге жол беруге құқылы.

      Франция

      Францияда жоғарғы деңгейдегі өңірлерді, аралық деңгейдегі департаменттер мен төменгі деңгейдегі муниципалитеттерді (округтер мен коммуналар) қамтитын үш деңгейлі субұлттық жүйе басым.

      Мэр және оның орынбасарлары муниципалитет кеңесінің атқарушы органын құрайды және оларды муниципалды кеңес тек өз мүшелерінің қатарынан алты жылдық мерзімге мажоритарлық жүйеде жасырын дауыс беру арқылы сайлайды.

      Мэрдің мынадай өкілеттіктері бар: муниципалдық қызметтерді басқару, басқарушы персоналды тағайындау, құрылысқа рұқсат беру, азаматтық хал актілерін тіркеу, азаматтардың жалпы қауіпсіздік шараларын қамтамасыз ету, мемлекеттік заңдар мен қаулыларды жариялау, сайлауды ұйымдастыру, әскери міндеттілердің тізімін жасау, азаматтық қорғанысты ұйымдастыру, бастауыш мектептердің жұмыс істеуін қадағалау.

      Муниципалитеттердің алты жыл мерзімге тікелей жалпы дауыс беру арқылы халық сайлайтын өзінің жеке кеңесші жиналысы бар. Коммунаның кез келген салық төлеушісі муниципалды кеңестің депутаты бола алады.

      Жұмысы қанағаттанғысыз болған жағдайда префект мэрді өз өкілеттіктерін орындаудан уақытша шеттетуі мүмкін. Префект орталық үкіметтің шенеунігі болып табылады және өзінің департаментіндегі орталық үкіметтің көптеген функциялары үшін жауап береді, әкімшілік биліктің неғұрлым төменгі деңгейлері мен Ішкі істер министрлігі арасындағы байланыстырушы буын болып табылады. Префект, сонымен қатар жергілікті өзін-өзі басқару органдарына ұсынымдар бере алады және өз департаментіндегі ішкі тәртіп пен қауіпсіздікке жауап береді. Мэрді тек префект, ал префекті, өз кезегінде, Министр ғана тәртіптік жазаға тартуы мүмкін. Қазақстанда мұндай жоқ.

      Францияда аумақтық қоғамдастықтар жария құқықтың заңды тұлғалары болып табылады. Бұл дербес бюджетті қалыптастыру, сотта өз мүдделерін қорғау мүмкіндігін және басқаларды болжайды.

      Кеңестің қаржылық өкілеттіктеріне бюджетті қабылдау және коммуналдық салық мөлшерлемелерін айқындау, мүлікті сатып алу, сату, жалға беру және "қоғамдық" санатқа жатқызу, аумақтарды жайластырудың коммунааралық жоспарларын әзірлеу және бекіту кіреді.

      Меншікті көздерден алынатын салық жүйесі төрт негізгі жергілікті салыққа негізделген: тұруға арналған салық, жылжымайтын мүлік салығы, құрылыс, жер салығы және "аумақтық экономикалық салым".

      Муниципалитеттер осы салық мөлшерлемелерін белгілеу үшін дауыс бере алады, бірақ олар орталық үкімет белгілеген шектеулерді сақтауы тиіс және салық базасын өз бетінше белгілеуге құқығы болмайды.

      Орталық үкіметтен түсетін трансферттер үш мақсатты көздейді: өтемақы (жергілікті бюджеттерді тұрақтандыру), теңестіру (кірістер теңсіздігін азайту) және бағдарлау (салалық саясатты әзірлеу).

      Коммуналдық сайлауға қатысу есебінен көптеген басқа азаматтар қауымдастықтар мен консультативтік органдарға қатысады. Жергілікті халық консультативтік референдумдарға бастама жасауға құқылы. Консультативтік референдум азаматтардың көпшілігінің белгілі бір мәселе бойынша еркі мен пікірін анықтауға мүмкіндік береді. Референдум тиісті билік органдарының халықтың мүдделерін ескеру негізінде шешімдер қабылдауы мақсатында тұрғындардың пікірін анықтау нысаны ретінде қарастырылады.

      Германия

      Германияда штаттардан, округтерден және муниципалитеттерден тұратын үш деңгейлі субұлттық басқару жүйесі бар.

      Германия федеративті мемлекет болғандықтан, жергілікті атқарушы органдардың басшыларын тағайындау тәртібі федералды жерлерде әртүрлі, оларды, мысалы, Баварияда тікелей муниципалитеттің азаматтары сайлайды.

      Барлық жерлерде ауданның атқарушы билігінің басшысы тиісті ауданның мемлекеттік әкімшілігінің басшысы болып табылады. Бургомистр (бұл Германия үшін дәстүрлі атау), коммунаның мэрі немесе директоры жергілікті әкімшіліктің басшылығы болып табылады.

      Кейбір жерлерде арнайы бақылау органдары құрылғанымен, жергілікті өзін-өзі басқару органдары қабылдайтын шешімдердің заңдылығын бақылауды жоғары деңгейдегі мемлекеттік әкімшілік жүзеге асырады.

      Гессен жерлерін қоспағанда, барлық жерлердегі муниципалитеттер, жергілікті кеңес жерге байланысты жалпыға бірдей тікелей дауыс беру арқылы төрт жылдан алты жылға дейін сайланатын "кеңестер жүйесіне" сәйкес басқарылады. Жалпыға бірдей тікелей дауыс беру арқылы төрт жылдан тоғыз жылға дейін сайланатын мэр жергілікті кеңесті және атқарушы органды басқарады.

      Муниципалды әкімшіліктің функцияларына сумен жабдықтауды және су бұруды, жылытуды, көше жарығын қамтамасыз ету; өрт сөндіру қызметі; абаттандыру және көгалдандыру; муниципалды жолдар мен балабақшаларды күтіп ұстау кіреді.

      Барлық жердегідей өкілді органды тікелей халық сайлайды.

      Кеңес өкілеттіктерінің ұзақтығы 4 (Гессен) жылдан 6 (Бавария) жылға дейін құбылады.

      Жалпыға бірдей дауыс беру жолымен сайланатын кеңес өз құрамынан кеңес төрағасын сайлайды. Сонымен бір мезгілде кеңес дауыс беру арқылы кәсіби басқарушылар қатарынан – алқалы атқарушы орган – магистратты тағайындайды.

      Кеңестердің өкілеттіктеріне ауруханалардың, мектептердің қызметі, әлеуметтік көмек көрсету саласы, қоқыс шығару және өңдеу, қоғамдық көлік кіреді.

      Қауымдастықтардың халықтан жергілікті салықты және ең алдымен, жер салығы мен кәсіпкерлік қызметке салынатын салықты жинау мүмкіндігі бар. Бұдан басқа, жергілікті өзін-өзі басқару органдары федералды салықтар мен федерация субъектілерінің салықтарынан аударымдар алады.

      Маңызды мәселелер азаматтар жиналысында немесе конференцияларда (Bürgerversammlung) талқыланады. Азаматтар жиналысын жылына бір рет немесе егер электораттың кемінде 10 %-ы талап етсе, мэр шақыруы тиіс. Бұдан басқа, азаматтар муниципалды кеңестен белгілі бір мәселені шешуді сұрауға құқығы бар. Бұл құқық кеңес немесе кеңес комитеті қабылдап қойған шешімге қарсы болуы мүмкін. Сұрау салуды электораттың кемінде 30 %-ы қолдауы тиіс. Сондай-ақ референдум өткізу мүмкіндігі де бар. Референдумға муниципалды кеңес (үштен екі көпшілік дауыспен) немесе азаматтар (электораттың кемінде 15 %) бастама жасауы мүмкін.

      Финляндия

      Муниципалитетте мүшелерін муниципалды кеңес төрт жылдық мерзімге тағайындайтын атқарушы кеңес бар. Бір адам жергілікті және атқарушы кеңестің екеуінің де төрағасы болып сайлана алады. Басқарма муниципалды кеңес қабылдаған шешімдерді дайындауға және орындауға жауапты болады.

      Финляндияда әкімшілік басшысы сайланбайды. Муниципалдық басқаруды кәсіби муниципалды менеджер басқарады, оны кеңес тағайындайды және ол соның алдында жауапты болады. Муниципалды басқаруда жұмыс істейтін барлық мамандар сияқты менеджер сайлаудан кейін өз орнын сақтайды және оның нәтижесіне тәуелді болмайды.

      Муниципалитеттегі басты орган муниципалды кеңес болып табылады. Кеңес мүшелерін әрбір төрт жыл сайын жергілікті сайлауда халық сайлайды. Кеңес муниципалитеттің тұрғындарына байланысты 17 – 85 мүшеден тұрады. Барлық партиялар саяси шешімдерге қатысады.

      Муниципалды кеңес жергілікті бюджетті қабылдайды, сондай-ақ жергілікті салықтар мен алымдарды белгілейді. Орта есеппен жергілікті бюджет кірістерінің 47 %-ы – жергілікті салықтардан түсетін түсімдер, 27 %-ы – қосымша кірістер, 19 %-ы – мемлекеттік субсидиялар, 4 %-ы – қарыздар, 2 %-ы – инвестициялық кірістер және 1 %-ы – өзге де кірістер.

      Жергілікті салық кірістерінің негізгі көзі – муниципалитет тұрғындары жалақысының 15 – 21 %-ын құрайтын жалақыға салынатын салық. Муниципалды кеңес бұл пайызды жыл сайын белгілейді.

      Мемлекеттік субсидиялар коммуналарға міндетті қызмет көрсетуді қамтамасыз ету үшін, бірақ негізінен бай және кедей муниципалитеттердің кірістерін теңестіру үшін беріледі. Неғұрлым дамыған бірнеше муниципалитет субсидия алмайды. Бюджеттің қосымша кірістері белгілі бір қызметтерге байланысты муниципалдық алымдар есебінен қалыптасады.

      Атқарушы кеңестен басқа тексеру комиссиясы және кәсіби аудиторлар бар.

      Азаматтық бастамаларды ұсыну үшін онлайн платформа (Kansalaisaloite.fi) құрылды. Бұл – азаматтарға бастамалар жасауға және осы бастамаларды қолдау үшін жазбаша өтініштер жинауға мүмкіндік беретін онлайн жүйе. Дауыс беруге құқығы бар барлық фин азаматтары бастама жасауға құқылы. Азаматтық бастамалардың үш түрі бар: (1) жаңа заңнама ұсыну; (2) қолданыстағы заңнамаға өзгерістер ұсыну немесе (3) қолданыстағы заңнаманың күшін жоюды ұсыну.

      Финляндияның барлық электрондық қатысу қызметтеріне жеке веб-платформалар арқылы онлайн режимде қолдау көрсетіледі. Функционалдылық әрбір платформаға жауапты мемлекеттік органдар жүргізетін тұрақты жаңартулардың арқасында сақталады.

      Канада

      Тұтастай алғанда, жергілікті өзін-өзі басқарудың құрылымы провинциядан провинцияға өзгеріп отырады, алайда муниципалды кеңестер мен әкімшіліктер негізгі бірліктер болып табылады. Бір деңгейлі муниципалдық білім берудің өкілеттіктерін сайлаушылар сайлайтын кеңес жүзеге асырады.

      Мэрді немесе бас магистратты әрқашан муниципалитеттің барлық сайлаушылары сайлайды.

      Биліктің муниципалдық органдары кітапханалар, саябақтар, коммуналдық сумен жабдықтау жүйелері, жергілікті полиция, жолдар мен автотұрақтар сияқты салаларға жауапты.

      Тиісті муниципалдық бірліктердің халқы бөлек сайлайтын алқалы өкілді орган (кеңес). Кеңеске сайлау көп мандатты округ бойынша, сол сияқты бір мандатты округтер бойынша өткізілуі мүмкін.

      Ірі муниципалитетте кеңес бірнеше ондаған депутатты қамтуы мүмкін. Орташа статистикалық муниципалитетте кеңес он – жиырма мүшеден тұрады.

      Көптеген провинциялар муниципалдық құрылымдарда аумақтық органдар – жергілікті өзін-өзі басқару органдарының кейбір аспектілерін қадағалайтын комиссияларды немесе алқаларды құрады.

      Көптеген провинцияларда жергілікті сайлау төрт жылда бір рет өткізіледі.

      Муниципалитеттің кіріс көздері негізінен мүлік салығынан, муниципалдық көрсетілетін қызметтер үшін тұрғындардың төлемақыларынан, провинциялық үкіметтер тарапынан қаржылық қолдаудан, түрлі лицензиялар мен біржолғы рұқсаттар үшін төлемдерден тұрады.

      Меншікке салынатын салық мөлшерлемесін жергілікті кеңес белгілейді.

      Азаматтарға кеңес немесе комитет отырыстарын көруге, отырыста сөз сөйлеуге, кері байланыс жасауға, петиция беруге, муниципалдық сайлауларда дауыс беруге және басқа да мүмкіндік берілген.

      Аустралия

      Аустралияда кеңес жергілікті өзін-өзі басқарудың басшы органы болып табылады. Ол кеңесшілер мен мэрден немесе президенттен тұрады. Кеңес мүшелерінің саны алтыдан он беске дейін өзгеруі мүмкін.

      Кеңес мүшелерін сайлау әдістері преференциялық немесе біржолғы дауыс беруді, пропорционалды өкілдікті және "ізашар" жүйесін қамтиды.

      Мэрлерді тікелей сайлаушылар немесе жанама түрде алқа сайлауы мүмкін және екі жағдайда да мерзімі бір жылдан төрт жылға дейін өзгереді.

      Жергілікті кеңестерге сайлау жүйесі штатқа немесе аумаққа байланысты түрленеді.

      Кейбір штаттарда ерікті дауыс беру бар, ал басқаларында –сайлаушылардың келуін арттыру мақсатында кеңестерге сайлау үшін міндетті немесе жалпыға бірдей пошта арқылы дауыс беру бар.

      Өкілді орган құрамына резиденттер, бейрезидент меншік иелері және бейрезидент меншікті жалға алушылар кіретін сайлаушылардан тұрады.

      Әрбір кеңес өзінің жергілікті қоғамдастығының қажеттіліктеріне жауап беруге және оларды қамтамасыз етуге тиіс.

      Жергілікті өзін-өзі басқару жеке қоғамдастықтар үшін қажетті көрсетілетін қызметтер мен инфрақұрылымның толық спектрін ұсыну, саябақтардың, бақтардың, жолдардың, көшелердің, көпірлердің, кітапханалардың жұмыс істеуі және бассейндерге қызмет көрсету үшін жауап береді.

      Мүлік салығы көптеген жергілікті билік органдарының негізгі табыс көзі болып табылады. Әрбір жергілікті үкімет алынатын төлемнің мөлшері мен түрін айқындайды. 1995 жылғы Жергілікті өзін-өзі басқару туралы заң және 1978 жылғы Жерді бағалау туралы заң меншіктің салық салынатын құнын бағалау әдістерін және алынуы мүмкін мөлшерлемелердің түрлерін белгілейді.

      Штаттың жергілікті үкімет туралы заңнамасында кеңестер өз қоғамдастықтарымен барлық маңызды мәселелер бойынша, атап айтқанда, қызмет көрсету, оның ішінде жергілікті қоғамдастықты дамыту, сондай-ақ ұзақ мерзімді стратегиялық жоспарлар бойынша кеңесуі тиіс екені көзделген.

      Тұтастай алғанда, жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің жұмыс істеуінің шетелдік тәжірибесі оның жергілікті қажеттіліктерге бағдарлануының және қала мен ауыл халқының үмітіне сәйкес келуінің маңыздылығын көрсетеді.

      Жергілікті атқарушы органдардың басшыларын тікелей сайлау практикасы Аустралияда, Польшада, Германияда және Канадада кездеседі. Бұл ретте Канада мен Аустралияда осы лауазымдарға кандидаттар үшін жасы бойынша шек – 18 жас. Польшада сайлауға қатысу құқығынан айырылмаған, кем дегенде 25 жастағы кез келген Польша азаматы бурмистр бола алады.

      Жергілікті өзін-өзі басқаруды одан әрі дамыту үшін жергілікті өзін-өзі басқару моделі бойынша, сондай-ақ географиялық және демографиялық сипаттамалары бойынша Қазақстан Республикасымен салыстыруға болатын елдердің тәжірибесі зерделенді.

      Аустралияның, Канаданың және Польшаның атқарушы органдары жергілікті халықтың тыныс-тіршілігін қамтамасыз ету бойынша қызметтер көрсетуді қамтитын өкілеттіктердің кең спектріне ие.

      Барлық қарастырылған елдерде жергілікті өзін-өзі басқару деңгейіндегі өкілді органдар бар. Бұл ретте Аустралияда, Германияда және Финляндияда өкілді органдардың құрамын азаматтар сайлайды.

      Сондай-ақ барлық қарастырылған елдерде кірістер жоғары деңгейдегі дотациялар арқылы да, сол сияқты салықтар мен төлемдер түріндегі өз кірістері есебінен де қалыптасады. Бұл ретте өкілді органдардың салық мөлшерлемелерін реттеуге және олардың түрлерін белгілеуге құқығы бар. Польша мен Францияда нысаналы дотациялар мен нақты мақсаттарға және муниципалитеттердің бюджеттеріндегі сәйкессіздіктерді теңестіруге жұмсалатын гранттар бөлінеді.

      Азаматтарды жергілікті қоғамдастықтардың жұмысына тартуда маңызды рөл атқаратын азаматтық бастамалар үшін электрондық портал құру бөлігіндегі Финляндияның тәжірибесін атап өту қажет.

4-бөлім. Өзін-өзі басқаруды дамыту үрдістері мен пайымы

      Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту тұжырымдамасы (бұдан әрі – Тұжырымдама) Мемлекет басшысының 2020 жылғы 1 қыркүйектегі "Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі" атты Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес әзірленді.

      Жергілікті өзін-өзі басқарудың тиімді жүйесін құру саяси жүйені жетілдіру және демократияны дамыту шеңберінде Қазақстанның әлемнің ең дамыған 30 мемлекетінің қатарына кіруі жөніндегі тұжырымдамада мәлімделген.

      Осы мақсатпен жергілікті өзін-өзі басқаруды одан әрі дамытуға кедергі келтіретін түйінді проблемаларды шешу жөнінде шаралар қабылдау қажет.

      Жергілікті мемлекеттік басқару мен жергілікті өзін-өзі басқарудың өкілеттіктері мен жауапкершілік салаларының аражігін ажырату

      Ел дамуының қазіргі кезеңінде мемлекеттік басқарудың тиімділігін арттыру мақсатында билікті одан әрі орталықсыздандыру және жергілікті өзін-өзі басқарудың пәрменді жүйесін құру, қайталануды жоққа шығару қажет болып отыр.

      Көбінесе жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктер аражігінің нақты ажыратылмауы ауылдық округтер деңгейінде жоспарлау және атқару жүйесінің теңгерімсіздігіне әкеп соғады. Өз кезегінде аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімі ауылдық округ әкіміне оның құзыретіне кірмейтін функцияларды жүктейтін жағдайлар да болады.

      Осыған байланысты мүліктік құқықтарды кеңейту және ауылдық округтер бюджеттерінің кірістерін ұлғайту жолымен жергілікті мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқару органдары өкілеттіктерінің аражігін кезең-кезеңімен ажырату бойынша шаралар қабылданатын болады.

      Осы мақсатта тән емес, қайталанатын, жетіспейтін функцияларды анықтай отырып, мемлекеттік басқару деңгейлері бөлінісінде функциялар мен өкілеттіктерге талдау жүргізілетін болады. Осы жұмыс қорытындысы бойынша мемлекеттік басқару деңгейлері арасында, оның ішінде облыстық, қалалық, аудандық және ауылдық деңгейлердегі жергілікті атқарушы органдар арасында функцияларды алып тастау, беру және қайта бөлу жөнінде ұсыныстар тұжырымдалатын болады.

      Бұл ретте өкілеттіктерді қайта бөлу мемлекеттік органдардың жаңа функцияларды орындауға кадрлық және материалдық-техникалық қамтамасыз етілуі тұрғысынан әзірлігі ескеріліп пысықталатын болады.

      Бұдан басқа, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың жергілікті атқарушы органдарына орталық деңгейден мынадай өкілеттіктер беріледі:

      тұрмыстық зорлық-зомбылыққа ұшыраған білім алушылар мен тәрбиеленушілердің қажеттіліктеріне талдау жүргізуді қамтамасыз ету, арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету;

      шекаралық аймаққа кіретін жолдарда жол (ақпараттық) белгілерін орнату жөніндегі мәселелерді қарау;

      әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарау (барлық қуаттағы қазандықтар мен жылу желілері бөлігінде) және басқалары.

      Аудандық деңгейге коммуналдық мүлікке сәйкестендіру құжаттарын дайындау, қыс мезгілінде және мереке күндері жарықтандыру мониторингі, көшелерді санитариялық тексеріп қарау, деструктивті діни ағымдардың азаматтарына мониторинг жүргізу өкілеттіктері берілетін болады.

      Бүгінде бұл мәселелерді қарауды облыстардың және республикалық маңызы бар қалалардың, астананың әкімдіктері жүзеге асырады. Бұл ретте осы функцияларды аудандық деңгейге беру тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктерде туындайтын жағдайлар үшін аудандық атқарушы органдардың жауапкершілігін күшейтуге мүмкіндік береді.

      Жергілікті өзін-өзі басқарудың біртіндеп дамуы, ауылда бюджет пен коммуналдық меншікті енгізу, халықтың өсіп келе жатқан белсенді азаматтық позициясы ауыл әкіміне де, жергілікті өзін-өзі басқару органдарына да көбірек дербестік беру қажеттілігін көрсетеді.

      Осы жұмыстың бастапқы кезеңінде әртүрлі оқу, жекелеген ұғымдарды екіжақты түсіндіру жойылып, "Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару туралы" Қазақстан Республикасының Заңы әзірленетін болады.

      Өз кезегінде ауылдағы жергілікті өзін-өзі басқару институтының әлеуетін ескере отырып, мынадай функциялардың аудан деңгейінен ауыл деңгейіне берілуі маңызды қадам болмақ:

      абаттандыру және санитариялық тазалау, жасыл желектерді күтіп-ұстау және қорғау, мал жаю және үй жануарларын серуендету қағидаларын әзірлеу және бекіту;

      қоғамдық орындарды абаттандыру және сыртқы безендіру мәселелерін шешу;

      көрме-жәрмеңкелік қызметті ұйымдастыру және көше саудасының мониторингі;

      молаға арналған жер учаскелерін есепке алу және тіркеу;

      көшелерді санитариялық тексеріп қарау;

      коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды ұйымдастыру;

      есеп беру кездесулерінде көтерілген мәселелерді шешу мәртебесі бойынша ай сайынғы есептілікті мониторингтеу және жасау;

      өз құзыреті шегінде ақпараттық жүйелерді қолдана отырып, электрондық қызметтер көрсету;

      әлеуметтік шиеленісті және еңбек жанжалдарының туындау тәуекелдерін мониторингтеу және тағы басқалар.

      Функцияларды жергілікті өзін-өзі басқару деңгейіне беру ағымдағы проблемаларды уақтылы анықтау және шешу, сондай-ақ ауылдық округтің әлеуметтік-экономикалық дамуына және қоғамдық өзін-өзі басқаруды кеңейтуге бағытталған нақты міндеттерді айқындау үшін жағдай жасауға тиіс.

      Жергілікті өзін-өзі басқару органдары мен мемлекеттік басқару органдары арасында туындайтын келіспеушіліктер сот тәртібімен шешілуге тиіс.

      Мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктердің аражігін ажырату әрбір деңгейге өзіне тән өкілеттіктердің бекітілуіне әкеледі және басқарудың әрбір деңгейінің жауапкершілігін арттыруға, деңгейлер арасындағы функциялар мен өкілеттіктердің қайталануын жоққа шығаруға, жергілікті маңызы бар міндеттерді шешу үшін ресурстарды тиімді пайдалануға және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының дербестігін кеңейтуге мүмкіндік береді.

      Азаматтарды жергілікті өзін-өзі басқаруға тарту

      Бірнеше жыл бойы елдің әлеуметтік-саяси дамуына интернеттің ықпалы күшейгені байқалып келеді, ол қоғамдық пікірталастар өткізуге, демократиялық процестерді ынталандыруға, азаматтардың қоғамдық мәселелерден хабардар болуына және оған тартылуына қосымша мүмкіндіктер береді. Цифрлық технологиялардың дамуы көптеген әлеуметтік және экономикалық мәселелерді шешуде қозғаушы күшке айналды.

      Бұл ретте заңнамалық негіздің болуына қарамастан, азаматтардың жергілікті өзін-өзі басқару мәселелеріндегі енжарлығына байланысты мемлекеттік аппараттың халықпен өзара іс-қимылының тиімділігі нашар болып табылады.

      Жергілікті деңгейдегі мемлекеттік органдар электрондық платформаларды нашар пайдаланады, соның нәтижесінде әлеуметтік желілерде және интернет ресурстарда кеңінен талқыланатын қоғамдық маңызы бар мәселелер жергілікті атқарушы органдар тарапынан назардан тыс қалады.

      Мемлекеттік органдар, оның ішінде жергілікті өзін-өзі басқару органдары осы құралдарды тиімді пайдалануды үйренуге тиіс.

      Халықтың шешімдер қабылдауға тартылуы басқару сапасын өзгертуге, азаматтық белсенділікті арттыруға, мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметін ашық етуге тиіс. Осы мақсатта инфрақұрылымдық және әлеуметтік бастамаларға бағытталған қоғамдық маңызы бар шығыстар бөлігінде онлайн-сауалнамалар қолдануды қоса алғанда, қоғамдық сараптамадан өту тетіктері арқылы жергілікті бюджеттерді бекіту процесін бақылауды күшейту жөніндегі шаралар қабылданатын болады.

      Жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту халықтың азаматтық құқықтық санасы мен құқықтық сауаттылығы деңгейін арттыруды талап етеді. Ол үшін үкіметтік емес ұйымдардың әлеуетін белсенді пайдалану қажет. Үкіметтік емес ұйымдарға гранттар беру арқылы жергілікті өзін-өзі басқару негіздеріне оқыту бойынша, бірінші кезекте жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелері үшін ақпараттық-түсіндіру іс-шараларын жүргізу қажет.

      Жергілікті өзін-өзі басқарудың интернет порталы әзірленетін болады, онда міндетті түрде ауылдық округтердің даму жоспарлары, бюджет түсімдері туралы мәліметтер, жергілікті өзін-өзі басқарудың өкілді органының шешімдері, азаматтық бюджет және тағы басқалар жарияланатын болады.

      Бұл портал жергілікті өзін-өзі басқару органдарының жергілікті қоғамдастықпен өзара іс-қимыл жасасуына, және басқа азаматтық бастамаларды қарауға арналған алаңға айналмақ. Ақпарат әрдайым өзекті, қарапайым және барлық азаматтар үшін түсінікті болуға тиіс.

      Жергілікті қоғамдастықтарда ауық-ауық жобалар конкурстары өткізілетін болады. Тұрғындардың көпшілігі дауыс беретін, аумақтарды көгалдандыруға, жалпы пайдаланылатын орындарды (саябақтар, скверлер, спорт және ойын алаңдары және өзге де объектілер) жасауға, жөндеуге және жарықтандыруға бағытталған үздік жобалар тиісті бюджеттік бағдарламалар, оның ішінде елді мекендерді абаттандыру мен көгалдандыруға бағытталған бағдарламалар бойынша ауылдық округтің бюджетінен оның мүмкіндіктері ескеріліп, қаржыландырылатын болады.

      Сонымен қатар, жұмыс істеп тұрған мәдениет үйлері негізінде "Community center" (қоғамдық орталық) – тұрғындарды тарту және ауылдың қоғамдық-мәдени тыныс-тіршілігі орталықтарын ұйымдастыруды көздеу қажет, онда кітапханалар, мәжіліс залы, электрондық мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді алу үшін жағдайлар, сондай-ақ тұрмыстық қызметтердің басқа да салалары болады. Бұл объект жергілікті қоғамдастық коллаборациясы (ынтымақтастығы) орнына айналуы тиіс.

      Жастарды жергілікті деңгейдегі мәселелерді шешу кезінде қоғамдық бастама білдірудің маңыздылығын түсінуге тәрбиелеу азаматтық білім берудің құрамдас бөліктерінің біріне айналады.

      Осыған байланысты мектеп оқушылары, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және жоғары білім беру ұйымдарының студенттері үшін дебаттар, жарыстар, пікірталастар және басқа да ойын және оқыту әдістері форматында "Жергілікті өзін-өзі басқару қағидаттарын және азаматтарды шешім қабылдау процесіне тартуды" зерделеу бойынша сыныптан тыс курсты көздеу ұсынылады. Сондай-ақ оқушылардың/студенттердің өзін-өзі басқару көшбасшыларын сайлауды енгізуге мүмкіндік беру қажет. Бұл іс-шаралар оқушыларды жергілікті өзін-өзі басқарудың мақсаттары мен міндеттері туралы хабардар ету, өз елді мекенін дамытуға қатысу мүмкіндігі арқылы жастарды жергілікті өзін-өзі басқаруға тартуды ынталандыруға бағытталатын болады.

      Жиындарды қалыптастыру тәртібі мен өкілеттіктері және түрлі, оның ішінде қазіргі заманғы тәсілдер мен цифрлық технологияларды пайдалана отырып, азаматтарды тарту құралдары заңнамалық тұрғыдан айқындалатын болады. Интернет-қоғамдастықтардың жергілікті өзін-өзі басқару институттарын дамыту және азаматтық белсенділікті арттыру бойынша тиімді құрал ретіндегі маңыздылығын да ескеру қажет.

      Жоғарыда көрсетілген іс-шаралардың іске асырылуы жергілікті өзін-өзі басқару институтын одан әрі дамытудың табысты сабақтастығын қамтамасыз етуге, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқару мәселелерін қарау мен шешуді сапалы жаңа деңгейге шығаруға мүмкіндік береді.

      Ауылдық округтердегі жергілікті өзін-өзі басқару органдарын жетілдіру

      Ауылдық округтер әкімдерін тікелей сайлауды енгізу және оларға дербес бюджет беру ауылдың әрбір тұрғыны үшін жергілікті маңызы бар маңызды мәселелер бойынша шешімдер қабылдайтын алқалы орган құруды талап етеді.

      Шетелдік тәжірибені талдауды ескере отырып, жергілікті өзін-өзі басқару органдары қызметінің нысаны әзірленетін болады, орган мүшелерінің мәртебесі, оларды сайлау тәртібі, өкілеттік мерзімдерін, бірқатар өкілеттіктері, құқықтық актілерді шығару тәртібі және басқа да көптеген мәселелер айқындалатын болады.

      Жергілікті өзін-өзі басқарудың негізгі органы жергілікті қоғамдастық жиыны болып табылады. Ауылдық округтердегі жергілікті қоғамдастық жиыны жекелеген елді мекендерде немесе елді мекеннің құрамдас бөліктерінде бөлек жиындар өткізу арқылы тікелей жергілікті қоғамдастық өкілдерінен қалыптастырылады.

      Жергілікті қоғамдастықтың бөлек жиынын өткізу тәртібін және жергілікті қоғамдастық жиынына қатысу үшін елді мекеннің, шағын ауданның, көшенің, көппәтерлі тұрғын үй тұрғындары өкілдерінің санын ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) мәслихаттары айқындайтын болады.

      Жергілікті қоғамдастықты дамыту жөніндегі басым міндеттерді және оларды іске асыру мерзімдерін айқындау, әкім ұсынған жергілікті қоғамдастықты дамыту жоспарын келісу, әкімшілік-аумақтық құрылысты өзгерту, ауылдық округ әкімінің есептерін тыңдау, сондай-ақ мәслихат алдында ауылдық округ әкімінің өкілеттігін тоқтату туралы мәселеге бастама жасау мәселелері бойынша жергілікті қоғамдастық жиынының өкілеттіктері кеңейеді.

      Ауылдық округтерде жергілікті қоғамдастықтың қазіргі жиналысын қайта құру жолымен өкілді органның функциялары бар алқалы жергілікті өзін-өзі басқару органы – Кеңес құрылатын болады.

      Кеңестің қызметін қамтамасыз етуді әкім аппараты (жергілікті өзін-өзі басқару әкімшілігі) жүзеге асырады.

      Кеңес мүшелері жергілікті қоғамдастық жиындарында ашық дауыс беру арқылы тиісті әкімшілік-аумақтық бірлікте тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының қатарынан үш жыл мерзімге сайланатын болады. Кеңес мүшелерінің саны тиісті әкімшілік-аумақтық бірлік халқының санына байланысты болады. Кеңесте әрбір елді мекеннен міндетті өкілдік қамтамасыз етіледі.

      Кеңес төрағасы Кеңес мүшелері арасынан ашық дауыс беру арқылы үш жыл мерзімге сайланатын болады.

      Бұл ретте Кеңесті жергілікті қоғамдастық жиыны таратуы мүмкін.

      Кейіннен электрондық дауыс беру технологиясының көмегімен қосымшалар немесе интернет портал арқылы онлайн режимде дауыс беру мүмкіндігін көздеу қажет.

      Кеңес тиісті аумақта күші бар құқықтық актілерді қабылдайды.

      Кеңес қабылдаған құқықтық актілер бұқаралық ақпарат құралдарында міндетті түрде электрондық түрде жарияланатын болады.

      Кеңестің өкілеттіктеріне жергілікті қоғамдастықтың жиынымен келісілген жергілікті қоғамдастықты дамыту жоспарын бекіту, бюджетті бекіту, оның атқарылуын бақылауды жүзеге асыру, сондай-ақ жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын және тиісті аумақта орналасқан мемлекеттік мекемелер мен ұйымдар басшыларын тағайындауды келісу кіретін болады.

      Бұдан басқа, Кеңес елді мекендерді абаттандыру, санитария, көше саудасы, мерекелік іс-шаралар мен конкурстар өткізу мәселелерін реттейтін болады.

      Сондай-ақ Кеңес жергілікті өзін-өзі басқару әкімшілігі көрсететін ақылы қызметтер бойынша тарифтерді бекіту, сондай-ақ салықтар мен төлемдер мөлшерлемелерінің мөлшерін реттеу бойынша құзыреттерге ие болады, мысалы:

      жер салығының базалық мөлшерлемелерін ұлғайту немесе азайту;

      мүлік салығы бойынша салық базасын анықтау үшін аймақтарға бөлу коэффициентін белгілеу.

      Бұл ретте мөлшерлемелердің шекті мөлшері және салықтар мен төлемдердің рұқсат етілген түрлерінің тізбесі бюджет және салық заңнамасында айқындалатын болады.

      Кеңес ауылдық округ әкімінің ұсынысымен еңбек шарты бойынша жалданатын әкім аппараты (жергілікті өзін-өзі басқару әкімшілігі) жұмыскерлерінің еңбегіне төленетін ақының мөлшерін реттеу мүмкіндігіне ие болады.

      Осылайша, Кеңестің құрылуы азаматтарға неғұрлым жақын өзін-өзі басқарудың ең төменгі деңгейін құруға негіз болады. Кеңес мүшелерін тікелей сайлау арқылы азаматтар жергілікті саяси өмірге қатыса алады.

      Ауылдық округ әкімі

      Ауылдық округ әкімі атқарушы органның – жергілікті өзін-өзі басқару әкімшілігінің басшысы болады және оның лауазымын халық тікелей сайлайтын болады.

      Ауылдық округ әкімдігіне кандидаттар ұсынуды саяси партиялар жүзеге асырады, сондай-ақ базалық біліктілік талаптарын – ауылдық округ әкімдігіне кандидаттар үшін кемінде 25 жаста болуын, сондай-ақ жоғары білімінің және белгілі бір жұмыс тәжірибесінің болуын белгілей отырып, өзін-өзі ұсыну тәртібімен жүзеге асырылады.

      Бұдан басқа, ауылдық округ әкімінің өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтатуға бастама жасаудың, оның ішінде қанағаттанарлықсыз жұмыс нәтижелері, әдепсіз мінез-құлық және т.б. негіздері мен тәртібі заңнамалық түрде бекітілген. Аудан (облыстық маңызы бар қала) мәслихатына ауылдық округ әкімінің өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтату құқығы берілген. Жергіліктің қоғамдастық жиынының, ол қайта ұйымдастырылған соң Кеңестің де әкімі сайлау алды бағдарламасын орындамаған, жергілікті қоғамдастықпен өзара іс-қимыл жасамаған жағдайда әкімнің мәслихат алдындағы өкілеттігін тоқтатуға бастама жасау құқығы болды.

      Бұл ретте қазіргі кезеңде ауылдық округ әкімінің мәртебесін мемлекеттік әкімшілік қызметшілерге жатқызған жөн. Кейіннен аудандар мен облыстық маңызы бар қалалар әкімдерінің тікелей сайлауы енгізілген кезде ауылдық округтер әкімдерін сайланбалы мемлекеттік саяси қызметшілер санатына жатқызу мәселесін қарау қажет.

      Алдағы уақытта ауылдық округ әкімдерін тікелей сайлау қорытындылары бойынша егжей-тегжейлі талдау негізінде және қажет болған жағдайда сайлау процесіне түзетулер енгізілетін болады.

      Әкім Кеңес шешімдерінің орындалуын ұйымдастыруды және жергілікті деңгейдегі стратегиялық міндеттерді іске асыруды қамтамасыз етеді.

      Ауылдық округ әкімінің негізгі функциялары мен өкілеттіктеріне жер қатынастарын реттеу, елді мекендерді сумен жабдықтауды қамтамасыз ету, халықтың әлеуметтік осал топтарын есепке алу және оларға көмек көрсетуді ұйымдастыру, елді мекендерді абаттандыру, жарықтандыру, көгалдандыру және санитариялық тазарту жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру және тағы басқалар кіреді.

      Кейіннен функционалдық талдау және орталықсыздандыру нәтижелері бойынша ауылдық округтер әкімдерінің өкілеттіктері кеңейтіледі.

      Ауылдық округ әкімі өзіне жүктелген функциялардың іске асырылуы үшін Кеңес алдында жауапты болады.

      Әкімдердің тікелей сайлауын енгізу әкімдерді тікелей халықтың сайлауына мүмкіндік береді. Өз кезегінде сайланған әкім жүргізіліп жатқан жұмыс үшін халыққа есеп береді.

      Бұдан басқа, ауылдық округ әкіміне инфрақұрылымдық және тыныс-тіршілікті қамтамасыз етудің басқа да әлеуметтік маңызы бар объектілерін дамытуға бағытталған функцияларды беру осы мәселелерді жедел шешуге оң әсерін тигізеді.

      Атқарушы органның жаңа құрылымы – жергілікті өзін-өзі басқару әкімшілігі

      Бүгінгі күні аудандық маңызы бар қала, ауыл, кент, ауылдық округ әкімінің аппаратын аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімдігі құрады, таратады және қайта ұйымдастырады. Аудандық маңызы бар қала, ауыл, кент, ауылдық округ әкімінің аппараты туралы ережені және оның құрылымын аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімдігі бекітеді.

      Мүмкіндіктерінің шектеулі болуына байланысты ауылдық округ әкімі аппаратының жұмысы жайлы тұрмыс үшін тұрғындарды көрсетілетін қызметтердің бәрімен толық көлемде қамтамасыз ете алмайды.

      Қаржыландырудың шектеулі болуы, лимиттелген штат саны, жоғары тұрған әкімдікке аса тәуелділік және кадр әлеуетінің төмендігі ауылдық округтер әкімдері аппараттарының жаппай проблемасы болып табылады.

      Шетелдік тәжірибені талдауды ескере отырып, қазіргі әкім аппаратының орнына "жергілікті өзін-өзі басқару әкімшілігінің" жаңа ұйымдық-құқықтық нысаны әзірленетін болады.

      Пилоттық жоба шеңберінде ауылдық округ әкімі аппаратының орнына "жергілікті өзін-өзі басқару әкімшілігін" құру сынақтан өткізіледі, оның ұйымдық-құқықтық нысаны жергілікті қоғамдастықтың тыныс-тіршілігін қамтамасыз ету бойынша бірқатар қызметтер, оның ішінде Кеңес айқындайтын ақылы қызметтер көрсетуге мүмкіндік береді.

      Жергілікті маңызы бар мәселелерді шешу бойынша олардың қызметінің икемділігін, жеделдігі мен тиімділігін қамтамасыз ету үшін жергілікті өзін-өзі басқару әкімшілігінің қызметіндегі көптеген бизнес-процестер оңтайландырылады.

      Әкім аппаратының (әкімшіліктің) мемлекеттік әкімшілік қызметшілерінің штат саны ауылдық округтерге арналған штат санының лимитінде белгіленген шеңберде қалады.

      Бұл ретте ауылдық округ әкімі бюджет қаражатын үнемдеу және (немесе) түсімдер есебінен еңбек шарты бойынша қосымша жұмыскерлерді қабылдай алады.

      Еңбек шарты бойынша қабылданатын жұмыскерлер тізбесі өндірістік қажеттілік ескеріле отырып, Кеңестің шешімі бойынша қалыптастырылады және аппараттың (әкімшіліктің) қосалқы қызметі (бағдарламашы, статист, іс жүргізуші, архивариус, хатшы, күзетші, агроном, жүргізуші, механизатор, ағаш ұстасы, аула сыпырушы, әртүрлі жұмысшы) болып табылады.

      Бұдан басқа, жергілікті өзін-өзі басқару әкімшілігіне жұмысқа білікті әрі тәжірибелі кадрларды тарту мақсатында әлеуметтік-қаржылық қолдау шаралары (жалақыға үстемеақы, тұрғын үй беру, біржолғы көтерме төлемдер және тағы басқа) көзделеді.

      Жергілікті өзін-өзі басқару әкімшілігінің функцияларына тиісті ауылдық округ әкімінің қызметін және оның тыныс-тіршілігін қамтамасыз ету кіреді. Бұл ретте Кеңестің қызметін ұйымдық-техникалық қамтамасыз ету, атап айтқанда, отырыстарды дайындау, хаттама жүргізу, Кеңес мүшелерінің қолдарын жинау және тағы басқалар аппараттың (әкімшіліктің) функциясы болып табылады.

      Пилоттық жобаның қорытындысы бойынша "жергілікті өзін-өзі басқару әкімшілігін" одан әрі енгізу қаралатын болады.

      Аудан әкімімен өзара іс-қимыл

      Ауылдық округ әкімі жылумен, сумен, энергиямен жабдықтауды ұйымдастыру, аудан орталығымен көлік қатынасы, авариялық тұрғын үйлерді бұзу, жер қатынастары мәселелері, сондай-ақ Мемлекеттік жоспарлау жүйесі құжаттарының ауылдық округтер деңгейіне дейін декомпозицияланған стратегиялық көрсеткіштеріне қол жеткізу бойынша аудан әкімімен өзара іс-қимылды жалғастырады.

      Фискалдық орталықсыздандыру

      Жергілікті өзін-өзі басқаруды нығайту жергілікті өзін-өзі басқару бюджетінің қаржылық мүмкіндіктерін күшейте отырып жалғасады.

      Жергілікті маңызы бар мәселелерді шешуде жоғары тұрған деңгейге қаржылық тәуелділікті біртіндеп төмендеткен жөн. Қолданыстағы кіріс көздері түсімдердің қосымша түрлерін жергілікті өзін-өзі басқару бюджетіне беру есебінен ұлғайтылатын болады.

      Ауылдық округ әкімі меншік иелерінің жер учаскелерін ұтымды және нысаналы пайдалануына жауапты болғандықтан, жер учаскелерін пайдаланудан түсетін барлық түсімдерді жергілікті өзін-өзі басқару бюджетіне беру қисынды болады.

      Жергілікті өзін-өзі басқарудың кіріс базасын одан әрі кеңейту үшін 2022 жылы салықтар мен төлемдердің мынадай түрлері берілетін болады:

      бірыңғай жер салығы;

      жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлем;

      жер учаскелерін сатудан түсетін түсімдер;

      жер учаскелерін жалдау құқығын сатқаны үшін төлем.

      2024 жылы мынадай салықтар мен төлемдерді беру жалғасады:

      су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем;

      қызметтің жекелеген түрлерімен айналысу құқығы үшін төленетін лицензиялық алым;

      жекелеген қызмет түрлерімен айналысуға арналған лицензияларды пайдаланғаны үшін төлем.

      Көлеңкелі экономиканың ұлғаюын болдырмау мақсатында азаматтарды жалпыға бірдей декларациялау енгізілгеннен кейін төлем көзіне салық салынатын кірістерден жеке табыс салығы мен әлеуметтік салық берілетін болады.

      Бұдан басқа, Кеңестің шешімі бойынша бюджет және салық заңнамасында айқындалған салықтар мен төлемдер мөлшерлемелерінің мөлшері реттелуі мүмкін.

      Жергілікті өзін-өзі басқару бюджеті коммуналдық меншіктен түсетін түсімдерден және қызметтер ұсынудан қалыптасады.

      Қолданыстағы салық салынатын базаны ұлғайту үшін "1+1" салық мәдениетін арттыру бойынша ынталандыру тетігін енгізу қажет, яғни қаржы жылының қорытындысы бойынша салық жинау бойынша түсімдердің нақты өскен кезде жоғары тұрған деңгей елді мекеннің даму әлеуетін ескере отырып, өсім сомасына нысаналы трансферттер бөлетін болады.

      Бюджетаралық қатынастар саясаты, тұтастай алғанда, одан әрі фискалдық орталықсыздандыру бағытына сәйкес келуге тиіс.

      Бюджетаралық қатынастар жүйесі өңірлердің өзін-өзі қамтамасыз етуін ынталандыруға және жергілікті бюджеттердің республикалық нысаналы трансферттерге тәуелділігін төмендетуге бағытталатын болады.

      Осыны ескере отырып, бюджетаралық қатынастар, тиісінше барлық деңгейлердегі (республика – облыс, облыс – аудан, аудан – ауыл) жалпы сипаттағы бюджетаралық трансферттер де жергілікті атқарушы органдарды өңірлік экономиканы дамытуға және жергілікті бюджеттердің кірістерін ұлғайтуға ынталандыруға, өңірлердің республикалық бюджетке тәуелділігін азайтуға бағытталатын болады.

      Орталық – өңір қатынасын ғана емес, сондай-ақ өңір ішіндегі қаражатты бөлуді де ескеретін өңірлерді бюджеттік қаржыландыру моделін қайта қараған жөн.

      Осы мақсаттарға қол жеткізу үшін перспективада барлық деңгейдегі бюджеттер арасындағы қарсы трансферттерді барынша азайта отырып, бюджеттік алып қоюлардан біртіндеп бас тартылады.

      Жалпы сипаттағы трансферттерді айқындау кезінде оларды есептеу әдістемесі жетілдіріледі.

      2023 – 2025 жылдарға арналған республикалық және жергілікті бюджеттер арасындағы жалпы сипаттағы трансферттер туралы заң 2021 жылдың екінші жартыжылдығында бекітілетін жаңа жалпы сипаттағы трансферттерді есептеу әдістемесі ескеріліп әзірленеді.

      Жалпы сипаттағы трансферттерді есептеу кезінде қолданылатын көрсеткіштер мен коэффициенттер өзектілігі мен өңірлік ерекшелігі, халықтың өмір сүру деңгейін арттыруға бағытталғандығы ескеріле отырып қайта қаралатын болады.

      Бұл ретте жергілікті атқарушы органдардың бюджеттік субвенцияларды пайдалануын бақылау күшейтіледі.

      Ауылдық бюджеттерге қатысты 2023 жылдан бастап жоғары тұрған (аудандық, облыстық маңызы бар қала) бюджетке бюджеттік алып қою тетігі қолданылмайтын болады.

      Өңірлік саясатты іске асырудың тиімділігін арттыру үшін жергілікті бюджеттердің атқарылу икемділігін арттырудың қосымша құралдары пысықталатын болады.

      Бұл ретте қосымша кіріс көздерінің жергілікті өзін-өзі басқаруға берілуін ескере отырып, орталықсыздандыру шеңберінде жаңа функциялар мен өкілеттіктердің берілуіне байланысты төртінші деңгейдегі бюджеттердің шығыс мүмкіндіктерін кеңейту қажет.

      Тұтастай алғанда, 2030 жылға қарай ауылдық округтердің салық базасының ұлғаюын ескере отырып, ауылдық округтердің өзін-өзі қамтамасыз етуі орта есеппен 50 %-ға дейін жетеді деп жоспарлануда.

      Жергілікті өзін-өзі басқару бюджетін қаржыландыру тәртібі де қайта қаралатын болады. Өз кірістерінен түскен қаражат тек ауылдық округті дамытуға және жергілікті қоғамдастық жиынының бастамасы немесе келісуі бойынша жергілікті маңызы бар мәселелерді шешуге бағытталатын болады.

      Бұл ретте жергілікті өзін-өзі басқару бюджетімен жұмыс істеудің ерекше тәртібі енгізіледі, ол бизнес-процестерді едәуір оңтайландыруға, есептілікті қолмен толтырылатын режимде ұсынуды жоққа шығаруға, бюджеттік бағдарламаларды ірілендіруге және басқа мүмкіндік береді.

      Бюджеттік рәсімдерді оңайлату мақсатында жергілікті өзін-өзі басқару бюджетін түзету көзделеді. Бұл шара Кеңеспен келісу бойынша қаражатты бюджеттік бағдарламалар арасында неғұрлым басым мақсаттарға қайта бөлуге мүмкіндік береді.

      Ауылдық округ әкіміне салық түсімдерін қамтамасыз ету жөніндегі жұмыстарды жүргізу үшін құралдар берген жөн. Атап айтқанда, ауылдық округ әкіміне өз өкілеттіктерін іске асыру үшін қажетті мемлекеттік органдардың ақпараттық базаларына рұқсат берілетін болады.

      Қоғамдық бақылауды қамтамасыз ету мақсатында жергілікті тұрғындардың қаражатты мониторингтеу және мақсатты пайдалану жөніндегі комиссиялар құруға құқығы болады.

      Құжаттамасы жоқ коммуналдық меншік объектілерін (жолдар, құбыржолдар, ғимараттар және басқалар) қаржыландыру мүмкіндігінің болмауына байланысты жүйелі проблемаларды шешу жөнінде шаралар қабылдау қажет. Бүгінгі таңда ауылдық бюджеттер үшін құжаттарды ресімдеу процесі, оның ішінде көрсетілетін қызметттер құны өте жоғары болғандықтан, оңай емес.

      Құқық белгілейтін құжаттарды өтеусіз ресімдеу, жергілікті өзін-өзі басқарудың коммуналдық меншігін мемлекеттік тіркеу, коммуналдық меншік объектілерін жергілікті өзін-өзі басқару балансына қабылдау жөніндегі рәсімдерді оңайлату мәселесіне кешенді қарау қажет.

      Осыған байланысты, жергілікті атқарушы органдар өздеріне бекітілген объектілерге, оның ішінде иесіз активтерге түгендеу жүргізетін болады. Түгендеу жүргізілгеннен кейін коммуналдық объектілердің тізбесі жасалады, олар бойынша кезең-кезеңімен оңайлатылған тіркеу және есепке қою тәртібі қолданылатын болады.

      Орталық деңгейде ауылдық елді мекендердегі объектілер үшін үлгілік жобалау-сметалық құжаттама әзірленетін болады. Сол арқылы, жобалау-сметалық құжаттаманы дайындау шығыстары айтарлықтай қысқарады.

      Қалдықтарды басқару, сумен жабдықтау, су бұру, көлік, мал жаюға, шөп шабуға арналған жер учаскелерін айқындау сияқты және басқа да ортақ міндеттерді шешу үшін жергілікті қоғамдастықтар өз деңгейінде бірігуге мүмкіндік алады.

      Жергілікті өзін-өзі басқару органдары елді мекендердің тыныс-тіршілігін сапалы көрсетілетін қызметтермен қамтамасыз ету үшін қаржы ресурстарымен нығайтылған жеткілікті өкілеттіктер мен құралдарға ие бола алады.

      Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының жауапкершілік саласы өз аумағын дамыту, қоғамдық кеңістіктерді, жергілікті көлік, әлеуметтік және өзге де инфрақұрылымды абаттандыру, базалық қызметтер көрсету мәселелерін, сондай-ақ аралас, бірлесіп пайдаланылатын инфрақұрылым объектілерін және басқаларды дамыту мүмкіндігін қамтиды.

      Қалаларда өзін-өзі басқаруды дамыту

      2020 жылдан бастап астанада, республикалық және облыстық маңызы бар қалаларда "Халық араласатын бюджет" жобасы енгізілді. Халықты белсенді түрде тарту үшін Мемлекеттік органдардың интернет-ресурстарының бірыңғай платформасындағы модуль пайдаланылады, онда нақты уақыт режимінде тиісті жобаларды қадағалауға болады.

      Қалаларда өзін-өзі басқаруды енгізу мәселесі азаматтар санының көптігін және цифрлық технологиялардың дамуын ескере отырып, мұқият зерттеліп, пысықталатын болады.

      Кейіннен "Халық араласатын бюджет" шеңберінде тұрғындар ұсынған жобаларды іске асыру, оның ішінде осы бастама шеңберінде іске асырылатын жобаларды қаржыландыру үшін бөлінетін қаражатты ұлғайту жолымен іске асыру жұмысы жалғасады.

      "Халық араласатын бюджеттің" өңірлерге жаппай енгізілуіне мониторинг, халықты осы процеске тарту, сондай-ақ "Халық араласатын бюджеттің" іске асырылатын және іске асырылған жобалары туралы халықты жүйелі түрде хабардар ету бойынша жұмыс жүргізу мақсатында жобалық ұсыныстар бойынша дауыс беру рәсімі аяқталғаннан кейін әкімдік (әкім аппараты) қорытынды шығарады.

      Бұл ретте тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктің оннан аз адамы дауыс берген жобалық ұсыныстарды іске асыруға жол берілмейді.

      Дауыс беру нәтижелері және "Халық араласатын бюджеттің" жобалық ұсыныстары бойынша тиісті шешім әкімдіктің (әкім аппаратының) интернет-ресурсында және бұқаралық ақпарат құралдарында жариялануға тиіс.

      Ақпараттық технологиялардың дамуын ескере отырып, қалалардағы жергілікті өзін-өзі басқару цифрлық форматта дамиды.

      Сондай-ақ саяси жүйені демократияландырудың келесі қадамы 2024 жылы облыстардағы аудандар әкімдерінің тікелей сайлауын өткізу болады. Кандидаттарды ұсынуды саяси партиялар өз мүшелері арасынан, сондай-ақ өзін-өзі ұсыну тәртібінде жүзеге асырылатын болады.

      Қалаларда өзін-өзі басқаруды ынталандыру азаматтардың конституциялық құқықтарын іске асыруға және жергілікті мемлекеттік басқару органдарының халықтың қажеттіліктері мен проблемаларына деп қоюын арттыруға бағытталған.

      Барлық деңгейдегі мәслихаттар жұмысының тиімділігін арттыру

      Бүгінгі таңда халықтың мәслихат депутаттарына және олардың қызметіне сенім деңгейінің төмендігі байқалады.

      Осыған байланысты алда мәслихаттардың қызметін ашық және халыққа жақын ете отырып, оған жаңа серпін беру міндеті тұр. Ол үшін мәслихаттар отырыстарын онлайн-трансляциялауды енгізу көзделген. Депутаттар қабылдаған шешімдер халық үшін қолжетімді әрі ашық болады.

      Облыстық (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) мәслихаттар тұрақты комиссия төрағасының екі сайланбалы тұрақты лауазымымен қосымша күшейтіледі.

      Мәслихат депутаттары мен хатшыларының құқықтық мәртебесі жиындар мен Кеңестерге қатысу, мәслихат сессиясында азаматтардың қоғамдық маңызы бар өтініштерін жария ету, мәслихаттардың құрылатын тұрақты және уақытша комиссияларының құрамына кандидатуралар ұсыну, мәслихатқа Қазақстан Республикасының заңдары мен заңға тәуелді актілерінің орындалуын тексеру қажеттігі туралы ұсыныстар енгізу сияқты қосымша өкілеттіктер беру арқылы арттырылады.

      Бұдан басқа, мәслихаттардың депутаттарына өңірді дамыту немесе жергілікті проблемалар бойынша петициялар жасау (қол жинау) құқығы беріледі. Тиісінше петицияларды одан әрі жан-жақты талқылауды және қорытынды шешімдер қабылдауды регламенттеу бойынша жұмыс жүргізіледі.

      Тұтастай алғанда, мәслихаттың рөлі айтарлықтай артады, бұл ретте мәслихат депутаттары өз өкілеттіктерінің алғашқы екі жылында өзінің біліктілігін арттыруға мүмкіндік алады.

      Мәслихат депутаттары жұмысының есептілігін қамтамасыз ету мәслихат депутаттары қызметінің ашықтығына қол жеткізуге серпін береді.

      Тексеру комиссияларының қызметін күшейту

      Сыртқы мемлекеттік аудит органы ретінде тексеру комиссияларының мәртебесі едәуір өсті, ал олардың өкілеттіктері мен функциялары едәуір кеңейді. Қазіргі уақытта тексеру комиссиялары жергілікті бюджеттің атқарылуына сыртқы мемлекеттік аудитті және қаржылық бақылауды жүзеге асыратын дербес мемлекеттік органдар болып табылады.

      Сонымен қатар бүгінгі күні тексеру комиссияларының тиімді жұмысына кедергі келтіретін бірқатар проблемалық мәселелер бар.

      Мәселен, тексеру комиссияларының жергілікті атқарушы органдарға қаржылық тәуелділігі байқалады. Осыған байланысты тексеру комиссияларын жергілікті бюджет қаражаты есебінен ұстау мәселесінде Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетін (бұдан әрі – Есеп комитеті) Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің бейінді комитеттері арқылы қаржыландырудың жеке тәртібіне ұқсас мәслихаттың тұрақты комиссиясы арқылы қаржыландырудың жеке тәртібін қолдану ұсынылады.

      Бұдан басқа, тексеру комиссияларының мүшелерін тағайындаудың қолданыстағы тәртібі жүргізілетін аудиторлық іс-шаралардың тиімділігін арттыруға толық көлемде ықпал етпейді. Тиісінше, тексеру комиссиясы мүшелерінің біліктілік деңгейін, сондай-ақ мемлекеттік аудиттің тиімділігін арттыру мақсатында тексеру комиссияларының мүшелерін тағайындау Есеп комитетімен келісу бойынша мәслихаттың тексеру комиссиясы төрағасының ұсынуымен жүзеге асырылатын болады.

      Сондай-ақ мемлекеттік бақылау органдарының тиімділігі мен жеделдігін арттыру үшін мемлекеттік аудиторларға басқа мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелеріне (Қазынашылық-клиент, мемлекеттік сатып алу веб-порталы, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі жанындағы Мемлекеттік кірістер комитетінің ақпараттық жүйелері) қол жеткізу мүмкіндігі беріледі.

      Тексеру комиссиялары көшпелі/онлайн отырыстарды жүзеге асыра отырып, Кеңеске аудиторлық тексерудің қорытындыларын ұсынатын болады.

      Аудиторлық тексерулердің қорытындылары бойынша әкімнің халықпен, оның ішінде тексеру комиссияларының төрағасымен немесе мүшелерімен есеп беру кездесулері өткізілетін болады.

      Жоғарыда аталған шаралар мен тәсілдерді қабылдау Мемлекет басшысының мәслихаттар мен тексеру комиссияларының рөлін күшейту жөніндегі тапсырмаларының орындалуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

      Әкімшілік-аумақтық құрылысты жетілдіру

      Бүгінгі күні 6 316 ауылдық елді мекеннің 52 %-ында тұрғындарының саны аз болып табылады және тек 3 561 (тірек және спутниктік) даму әлеуетіне ие.

      "Адамдар инфрақұрылымға" моделіне көшуді назарға ала отырып, азаматтардың пікірін міндетті түрде ескере отырып және олардың өмір сүру сапасын арттыру үшін әкімшілік-аумақтық құрылысты жетілдіріп отыру (ірілендіру, біріктіру, қайта бағындыру) қажет.

      Сондай-ақ кент және ауыл сияқты елді мекендер санаты арасында экономика құрылымы, сыртқы келбеті, сондай-ақ тұратын азаматтар саны бойынша айырма жоқ. Осыған байланысты әкімшілік-аумақтық құрылысты ретке келтіру мақсатында "кент" ұғымын алып тастау мәселесі қаралатын болады.

      Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі аумақтық даму жоспарын іске асыру үшін әрбір әкімшілік-аумақтық бірліктің қалалық және ауылдық елді мекендері үшін экономикалық, әлеуметтік, инвестициялық және басқа да талаптар мен өлшемшарттар айқындалатын болады, бұл елдің әкімшілік-аумақтық құрылысын жетілдірудің кезеңді пайым жоспарын қалыптастыруға және тағы басқа шараларды жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

      Қалалық және ауылдық елді мекендердің әкімшілік мәртебесін өзгерту жөніндегі шешімнің алдында оның негізділігі тұрғысынан, оның ішінде негізгі демографиялық параметрлер, экономикалық белсенділік, тыныс-тіршілік үшін қажетті инфрақұрылымның барлық түрлерінің қолжетімділігі мен қашықтығы бойынша талдау жүргізіледі.

      Жергілікті өзін-өзі басқару бюджетінің қаражатын ұтымды пайдалануды қамтамасыз ету мақсатында ауылдық елді мекендердің нақты жағдайлары мен орналасқан жеріне жүргізілген талдауды ескере отырып, ауылдық округтерді біріктіру мүмкіндігі бойынша заңнамалық шаралар тұжырымдалады.

      Қаланың өзге елді мекендерге (5 жыл ішінде), ауылдың/кенттің өзге елді мекендерге (3 жыл ішінде) мәртебесін өзгерту үшін мынадай өлшемшарттарға талдау жүргізілетін болады:

      халық санының серпіні;

      халықтың ішкі және сыртқы көші-қоны;

      қала ауданы;

      қалаға басқа елді мекендерді қосу (бөлу) мүмкіндігі;

      қызмет түрлері бойына (ауыл шаруашылығында, өзін-өзі жұмыспен қамтығандар және т.б.) халық санын бағалау;

      маятниктік еңбек көші-қонын бағалау (күнделікті еңбек ағыны) (қай елді мекеннен қай елді мекенге), адамдар саны, көлік саны;

      дамыған өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымның болуы (өнеркәсіптік кәсіпорындар, коммуналдық шаруашылық, мемлекеттік тұрғын үй қоры, оқу және мәдени-ағарту, емдеу, сауда объектілерінің желісі);

      халықтың елді мекен мәртебесінің ықтимал өзгеруіне қатысты пікірі.

      Тиісті жұмыстарды бастау үшін "Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысы туралы" Қазақстан Республикасының Заңын іске асыру шеңберінде әкімшілік-аумақтық құрылыс стандарттарын әзірлеу қажет.

5-бөлім. Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың негізгі қағидаттары

      Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту және оның органдарының қызметі мынадай қағидаттарға негізделеді:

      1) жергілікті маңызы бар мәселелер бойынша шешімдер қабылдау процесіне азаматтардың қатысуы және олардың орындалуына бақылауды жүзеге асыру үшін жағдайларды қамтамасыз ету;

      2) жергілікті өзін-өзі басқару органдарының сайлануы;

      3) заңдылық;

      4) жергілікті өзін-өзі басқару органдарының ашықтығы және жергілікті халық алдындағы есептілігі;

      5) жергілікті өзін-өзі басқару органдарының ұйымдастырушылық, экономикалық және қаржылық дербестігі;

      6) жергілікті өзін-өзі басқару және мемлекеттік басқару органдарының функциялар мен өкілеттіктерінің аражігін ажырату, ынтымақтастық пен елдің қалалық және ауылдық елді мекендерін дамыту үшін өзара жауапкершілік негізінде өзара іс-қимылы;

      7) жергілікті маңызы бар мәселелерді шешу кезінде жалпы мемлекеттік мүдделерді сақтау;

      8) мемлекет тарапынан жергілікті өзін-өзі басқаруды қолдау.

      Тұжырымдаманың қабылдануы конституциялық нормаларды іске асыруға, жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастырудың, қызметінің және дамытудың заңнамалық негіздерін жасауға, билікті орталықсыздандыру және демократияландыру саласында пәрменді реформалар жүргізуге, жергілікті маңызы бар мәселелерді шешуде азаматтардың рөлін арттыруға, азаматтардың аумақтарды басқаруға тікелей қатысу мүмкіндіктерін кеңейту үшін жағдайлар жасауға мүмкіндік береді.

6-бөлім. Күтілетін нәтижелер

      Тұжырымдаманы іске асыру азаматтардың мемлекетті басқарудағы рөлін жергілікті деңгейде күшейтуге мүмкіндік береді. Жергілікті өзін-өзі басқару органдары дербестік пен тұрғындардың күнделікті өмірінде кездесетін мәселелерді тезірек және тиімдірек шешуге мүмкіндік алады.

      Негізгі күтілетін нәтижелер:

      1) 2023 жылы – жергілікті өзін-өзі басқару саласындағы қоғамдық қатынастарды, жергілікті өзін-өзі басқару органдарын құру және олардың қызметі мәселелерін реттейтін "Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару туралы" Қазақстан Республикасының Заңын әзірлеу және қабылдау;

      2) 2021 жылғы екінші жартыжылдықтан 2025 жылғы бірінші жартыжылдыққа дейін – 2345 әкіміне, 2021 – 2025 жылдар ішінде аудандық маңызы бар қалалардың, ауылдық округтердің, кенттердің және ауылдық округтің құрамына кірмейтін ауылдардың жергілікті тұрғындардың тікелей дауыс беруі арқылы қайта сайлау;

      3) 2023 жылы – барлық ауылдық округтерде Кеңестің алқалы органын құру және оның жұмыс істеуі;

      4) 2022 жылы – барлық деңгейдегі мәслихаттарды отырыстардың онлайн-трансляциясын өткізумен қамту;

      5) 2024 жылдан бастап – облыстарда аудан әкімдерін тікелей сайлауды енгізу;

      6) 2030 жылға қарай қалалық және ауылдық елді мекендердің тұрғындары үшін қолжетімді жергілікті өзін-өзі басқару органдарының интернет-порталдарын құру.

      Жоғарыда көрсетілген шараларды кезең-кезеңімен сапалы іске асыру 2030 жылға қарай өңірлердің аумақтық, экономикалық, әлеуметтік жағдайларына сәйкес келетін, сондай-ақ тұрғындар мен тұтастай мемлекеттің мүдделеріне сай келетін жергілікті өзін-өзі басқарудың жаңа моделін қалыптастыруға мүмкіндік береді.

      Тұжырымдаманы екі кезеңде іске асыру болжанып отыр:

      I кезең: 2021 – 2024 жылдар.

      Жаңа реформалар азаматтардың ауылдық округтер әкімдерін тікелей сайлауды өткізуден басталады.

      Жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту қалалық және ауылдық елді мекендер тұрғындарының қатысуынсыз мүмкін емес. Осыған байланысты жергілікті тұрғындарды елді мекендерді басқаруға белсенді түрде тарту қажет.

      Онлайн-петиция институты енгізілетін болады, оған барлық деңгейдегі мәслихаттар депутаттары белсенді қатысады.

      Бұдан басқа, мәслихаттардың барлық отырыстарын онлайн трансляциялау қамтамасыз етіледі. Мәслихаттың қызметі барлық азаматтар үшін ашық болады.

      Ел ауқымында жергілікті өзін-өзі басқарудың жаңа өкілді және атқарушы органдарын сапалы енгізуді қамтамасыз ету мақсатында бірқатар аудандарда оларды сынаудан өткізу қажет. Алынған нәтижелердің негізінде мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқару деңгейлерінің аражігі ажыратылады.

      "Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару туралы" Қазақстан Республикасы Заңының негізінде жаңа жергілікті өзін-өзі басқару органдары қалыптастырылады.

      Жергілікті өзін-өзі басқару органдарына өз функцияларын іске асыру үшін қажетті өкілеттіктер мен ресурстар беріледі.

      Сондай-ақ облыстардағы аудандар әкімдерін тікелей сайлау енгізіледі.II кезең: 2025 – 2030 жылдар.

      Екінші кезеңде өкілеттіктерді орталықсыздандыруды жалғастырған жөн. Берілетін өкілеттіктер қажетті қаражатпен сүйемелденеді.

      Тұрғындардың пікірін ескере отырып, біртіндеп әкімшілік-аумақтық құрылысты жетілдіру жүргізіледі.

      Қабылданатын барлық шаралар басқарудың заманауи құралдары арқылы белсенді талқылаумен және іске асыруды бақылаумен сүйемелденетін болады.

      Тұжырымдама осы Тұжырымдамаға қосымшаға сәйкес іс-қимыл жоспары арқылы іске асырылатын болады.

  Қазақстан Республикасында
жергілікті өзін-өзі басқаруды
дамытудың 2030 жылға дейін
тұжырымдамасына
қосымша

Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-қимылдар жоспары


Р/с

Іс-шара атауы

Аяқталу нысаны

Орындау үшін жауаптылар

Орындау мерзімі

Қаржыландыру
көздері

1

2

3

4

5

6

Бірінші кезең (2021 – 2024 жылдар) – жергілікті өзін-өзі басқарудың тиімді жүйесін құру

1. Жергілікті мемлекеттік басқару мен өзін-өзі басқарудың өкілеттіктері мен жауапкершілік салаларының аражігін ажырату

1.

Барлық деңгейдегі мәслихаттар жұмысының тиімділігін арттыру:

1)

Мәслихаттар депутаттарына өңірді дамыту немесе жергілікті проблемалар бойынша петициялар жасау (қол жинау) құқығын беру

"Қоғамдық бақылау туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасына ұсыныстар енгізу
 

ҰЭМ, АҚДМ, мүдделі мемлекеттік органдар, облыстардың, Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент қалаларының әкімдіктері, барлық деңгейдегі мәслихаттар

2022 жылғы маусым
 
 

талап етілмейді

2)

Барлық деңгейдегі мәслихат отырыстарының онлайн-трансляциясын енгізу

Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне ақпарат

ҰЭМ, ЦДИАӨМ, мүдделі мемлекеттік органдар, облыстардың, Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент қалаларының әкімдіктері, барлық деңгейдегі мәслихаттар

2022 жылғы маусым

талап етілмейді

2.

"Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасын әзірлеу, оның ішінде жергілікті қоғамдастықтың қазіргі жиналысының мәртебесін күшейту және өкілеттіктерін кеңейту арқылы қайта құру жолымен Кеңес –жергілікті өзін-өзі басқарудың алқалы органын ұйымдастыру

Қазақстан Республикасы Заңының жобасы
 

ҰЭМ, мүдделі орталық мемлекеттік органдар, облыстардың, Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент қалаларының әкімдіктері

2022 жылғы ақпан
 

талап етілмейді
 

1)

Жергілікті мемлекеттік басқару функцияларының аражігін ажырату бойынша талдау жүргізу

Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне ұсыныстар

ҰЭМ, мүдделі мемлекеттік органдар, облыстардың әкімдіктері

2021 жылғы тамыз
 

талап етілмейді

3.

Әкім аппаратын жергілікті өзін-өзі басқару әкімшілігі етіп қайта ұйымдастыру жөніндегі пилоттық жобаны іске қосу (2024 жылғы қаңтардан бастап желтоқсан аралығында)

пилоттық жобаны іске асыру

ҰЭМ, мүдделі орталық мемлекеттік органдар, облыстардың әкімдіктері

2024 жылғы
желтоқсан

талап етілмейді
 

2. Азаматтарды жергілікті өзін-өзі басқаруға тарту

4.

Аудандық маңызы бар қалалар, ауылдар, кенттер және ауылдық округтер әкімдерінің тікелей сайлауын өткізу

ҰЭМ-ге ақпарат
 

облыстардың әкімдіктері, мүдделі орталық мемлекеттік органдар

2021 жылғы тамыз-желтоқсан

РБ, ЖБ

5.

2021 жылы өткізілген аудандық маңызы бар қалалардың, ауылдардың, кенттердің және ауылдық округтердің әкімдерін тікелей сайлау қорытындылары бойынша талдау жүргізу, қажет болған жағдайда сайлау процесіне түзету енгізу

Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне ақпарат

ҰЭМ, облыстардың әкімдіктері, мүдделі орталық мемлекеттік органдар

2021 жылғы желтоқсан

талап етілмейді
 

6.

Азаматтардың шешім қабылдауға қатысуын арттыруға бағытталған ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізу

дөңгелек үстелдер, семинарлар өткізу, БАҚ-та жариялау

АҚДМ, ҰЭМ, мүдделі мемлекеттік органдар, облыстардың әкімдіктері

жыл сайын

бөлінген қаражат шегінде
(РБ, ЖБ)

7.

Қазақстан Республикасының заңнамасына облыстардағы аудандардың әкімдерін тікелей сайлауды енгізу бөлігінде өзгерістер мен толықтырулар енгізу

"Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық Заңының жобасы және ілеспе заң жобасы

ҰЭМ, мүдделі мемлекеттік органдар, облыстардың әкімдіктері

2023 жылғы желтоқсан

РБ, ЖБ

3. Тексеру комиссияларының қызметін күшейту

8.

Тексеру комиссияларының мүшелерін тағайындау тәртібі бөлігінде облыстардың және Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент қалаларының тексеру комиссияларының қызметін күшейту

Қазақстан Республикасы Заңының жобасы

Есеп комитеті (келісу бойынша), облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың тексеру комиссиялары, мүдделі орталық мемлекеттік органдар, облыстардың, Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент қалаларының мәслихаттары

2021 жылғы желтоқсан

талап етілмейді

1)

Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетін қаржыландыру тәртібіне ұқсас мәслихаттың тұрақты комиссиясы арқылы қаржыландырудың жекелеген тәртібін қолдану жолымен жергілікті бюджет қаражаты есебінен тексеру комиссияларын ұстау жөнінде шаралар тұжырымдау

Қазақстан Республикасы Заңының жобасы

Есеп комитеті (келісу бойынша), облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың тексеру комиссиялары, мүдделі орталық мемлекеттік органдар, облыстардың, Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент қалаларының мәслихаттары

2022 жылғы желтоқсан

талап етілмейді

4. Фискалдық орталықсыздандыру

9.

Коммуналдық меншікке түгендеу жүргізу

ҰЭМ-ге ақпарат

облыстардың әкімдіктері, мүдделі мемлекеттік органдар

2022 жылғы маусым

талап етілмейді
 

10.

"1+1" салық мәдениетін арттыру бойынша ынталандыру тетігін енгізу (қаржы жылының қорытындысы бойынша салық жинау бойынша түсімдердің нақты өсуі кезінде жоғары тұрған деңгей сол сомаға нысаналы трансферттер бөлетін болады)

Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне
ақпарат
 

ҰЭМ, Қаржымині, Әділетмині, мүдделі орталық мемлекеттік органдар, облыстардың әкімдіктері

2022 жылғы желтоқсан

талап етілмейді
 

11.

Орталық – өңір қатынастарын ғана емес, сондай-ақ қаражатты өңір ішінде бөлуді де ескеретін өңірлерді бюджеттік қаржыландырудың жаңа моделін әзірлеу, сондай-ақ аудандық маңызы бар қалалар, ауылдар, кенттер және ауылдық округтер деңгейінде бюджеттік алып қою тетігін алып тастау

"2023 – 2025 жылдарға арналған жалпы сипаттағы трансферттердің көлемі туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасы

ҰЭМ, мүдделі орталық мемлекеттік органдар, облыстардың, Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент қалаларының
әкімдіктері
 

2022 жылғы желтоқсан

талап етілмейді
 

12.

Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі аумақтық даму жоспарының тәсілдерін ескере отырып, елдің оңтайлы әкімшілік-аумақтық құрылысы бойынша ұсыныстар тұжырымдау бойынша зерттеулер жүргізу

Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне талдамалық жазба

ҰЭМ, мүдделі мемлекеттік органдар, облыстардың, Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент қалаларының әкімдіктері

2023 жылғы ақпан

талап етілмейді

13.

Қазақстан Республикасының заңнамасын жетілдіру жөнінде ұсыныстар тұжырымдау үшін халық санының көптігін және цифрлық технологияларды қолдануды ескере отырып, қалаларда өзін-өзі басқаруды дамыту бойынша Польша мысалында озық халықаралық тәжірибені зерделеу

Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне ақпарат

ҰЭМ, мүдделі мемлекеттік органдар, республикалық маңызы бар қалалардың және облыс орталықтары – қалалардың әкімдері, "ЭЗИ" АҚ (келісу бойынша)

2022 жылғы
қазан

мемлекеттік тапсырма шеңберінде
 

Екінші кезең (2025 – 2030 жылдар) – жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың жаңа моделін құру

5. Жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту

14.

Аудандық маңызы бар қалалар, ауылдар, кенттер, ауылдық округтер әкімдерінің аппараттарын жергілікті өзін-өзі басқару әкімшілігі етіп қайта құру жөніндегі пилоттық жобаның іске асырылуын талдау

Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне ақпарат

ҰЭМ, мүдделі мемлекеттік органдар, облыстардың әкімдіктері

2025 жылғы наурыз

талап етілмейді

15.

"Community center" (қоғамдық орталық) – ауыл тұрғындарын тарту және ауылдың қоғамдық-мәдени тыныс-тіршілігі орталықтарын ұйымдастыру

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

ҰЭМ, ИИДМ, мүдделі мемлекеттік органдар, облыстардың әкімдіктері
 

2025 жылғы маусым

талап етілмейді

16.

Жергілікті өзін-өзі басқару қағидаттарын іске асыру және білім беру ұйымдарында пікірсайыс, өзін-өзі басқару апталығы және конкурстар арқылы азаматтарды шешім қабылдау процесіне тарту

Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне ақпарат

БҒМ, ҰЭМ, мүдделі мемлекеттік органдар, облыстардың, Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент қалаларының әкімдіктері

2025 жылғы сәуір, қазан

талап етілмейді

6. Әкімшілік-аумақтық құрылысты жетілдіру

17.

Әкімшілік-аумақтық бірліктердің "Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысы туралы" Қазақстан Республикасы Заңның талаптарына сәйкестігінің мониторингін қамтитын талдау жүргізу

Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне ақпарат
 
 

облыстардың, Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент қалаларының әкімдіктері, мүдделі мемлекеттік органдар

жыл сайын мамыр
 

талап етілмейді

18.

Өкілеттіктерді одан әрі орталықсыздандыру бойынша ұсыныстар тұжырымдау

Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне ақпарат

ҰЭМ, мүдделі мемлекеттік органдар, облыстардың әкімдіктері

2025 жылғы
желтоқсан

талап етілмейді

19.

Әкімшілік-аумақтық құрылыс стандартын әзірлеу

"Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысы туралы" Қазақстан Республикасы Заңына өзгерістер енгізу

ҰЭМ, мүдделі мемлекеттік органдар, облыстардың, Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент қалаларының әкімдіктері

2027 жылғы
наурыз

талап етілмейді


     
Ескертпе: аббревиатуралардың толық жазылуы:


АҚДМ

Қазақстан Республикасының Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі

Әділетмині

Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі

БҒМ

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

БАҚ

бұқаралық ақпарат құралдары

Еңбекмині

Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі

Есеп комитеті

Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті

ЖОО

жоғары оқу орны

ИИДМ

Қазақстан Республикасының Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі

Қаржымині

Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі

МҚІА

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері агенттігі

НҚА

нормативтік құқықтық акт

СЖРА

Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі

ҰЭМ

Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі

"ҰАТ" АҚ

"Ұлттық ақпараттық технологиялар" акционерлік қоғамы

ЦДИАӨМ

Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі

ІІМ

Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі

"ЭЗИ" АҚ

"Экономикалық зерттеулер институты" акционерлік қоғамы