О проекте Указа Президента Республики Казахстан "Об утверждении Концепции управления государственными финансами Республики Казахстан до 2030 года"

Постановление Правительства Республики Казахстан от 28 декабря 2021 года № 941

      Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

      внести на рассмотрение Президента Республики Казахстан проект Указа Президента Республики Казахстан "Об утверждении Концепции управления государственными финансами Республики Казахстан до 2030 года".

      Премьер-Министр
Республики Казахстан
А. Мамин

Об утверждении Концепции управления государственными финансами Республики Казахстан до 2030 года

      В соответствии с пунктом 5 Общенационального плана мероприятий по реализации Послания Главы государства народу Казахстана от 1 сентября 2021 года "Единство народа и системные реформы – прочная основа процветания страны", утвержденного Указом Президента Республики Казахстан от 13 сентября 2021 года № 659, ПОСТАНОВЛЯЮ:

      1. Утвердить прилагаемую Концепцию управления государственными финансами Республики Казахстан до 2030 года.

      2. Признать утратившими силу некоторые указы Президента Республики Казахстан согласно приложению к настоящему Указу.

      3. Правительству Республики Казахстан, государственным органам, непосредственно подотчетным и подчиненным Президенту Республики Казахстан, и иным организациям принять меры, вытекающие из настоящего Указа.

      4. Контроль за исполнением настоящего Указа возложить на Администрацию Президента Республики Казахстан.

      5. Настоящий Указ вводится в действие со дня его подписания.

      Президент
Республики Казахстан
К.Токаев

  УТВЕРЖДЕНА
Указом Президента
Республики Казахстан
от 20 года №

КОНЦЕПЦИЯ
УПРАВЛЕНИЯ ГОСУДАРСТВЕННЫМИ ФИНАНСАМИ
РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН ДО 2030 ГОДА

СОДЕРЖАНИЕ

      Раздел 1. Паспорт (основные параметры)

      Раздел 2. Анализ текущей ситуации

      2.1. Оценка действующего государственного регулирования в бюджетной сфере

      2.2. Ключевые проблемы и обоснование необходимости разработки Концепции управления государственными финансами

      Раздел 3. Обзор международного опыта

      Раздел 4. Видение развития управления государственными финансами

      Раздел 5. Основные принципы и подходы формирования политики управления государственными финансами

      5.1. Основные принципы политики управления государственными финансами

      5.2. Основные подходы к политике управления государственными финансами

      5.3. Политика управления государственным долгом

      5.4. Политика формирования и использования средств Национального фонда Республики Казахстан

      5.5. Совершенствование налогово-бюджетной политики

      5.5.1. Определение набора бюджетных правил

      5.5.2. Укрепление доходной части бюджета (налоговая политика)

      5.5.3. Повышение эффективности и экономической отдачи бюджетных расходов

      5.5.4. Стимулирующие межбюджетные отношения

      5.6. Повышение прозрачности и открытости бюджетного процесса

      5.7. Автоматизация и цифровизация бюджетного процесса

      Раздел 6. Целевые индикаторы и ожидаемые результаты

      Раздел 7. План действий по реализации Концепции управления государственными финансами Республики Казахстан до 2030 года.

РАЗДЕЛ 1. ПАСПОРТ (ОСНОВНЫЕ ПАРАМЕТРЫ)

Наименование
 

Концепция управления государственными финансами Республики Казахстан до 2030 года

Основание для разработки
 

Стратегия развития Казахстана до 2050 года,
Национальный план развития Республики Казахстан до 2025 года,
Послание Главы государства народу Казахстана от 1 сентября 2020 года "Казахстан в новой реальности: время действий",
Послание Главы государства народу Казахстана от 1 сентября 2021 года "Единство народа и системные реформы – прочная основа процветания страны"

Государственный орган, ответственный за разработку Концепции

Министерство национальной экономики Республики Казахстан
 

Государственные органы организации, ответственные за реализацию Концепции

Центральные и местные исполнительные органы, субъекты квазигосударственного сектора

Сроки реализации

2022-2030 годы

РАЗДЕЛ 2.

АНАЛИЗ ТЕКУЩЕЙ СИТУАЦИИ

      2.1. Оценка действующего государственного регулирования в бюджетной сфере

      С момента обретения Независимости Казахстан прошел большой путь становления и совершенствования системы бюджетного регулирования.

      Был проведен ряд серьезных, взаимосвязанных и хорошо продуманных реформ в бюджетной сфере.

      Важной реформой бюджетной системы Казахстана стало создание в 2000 году Национального фонда Республики Казахстан (далее – НФРК) с целью накопления финансовых ресурсов для будущих поколений за счет накопления доходов от нефти, а также уменьшения зависимости национального бюджета от мировых товарных рынков. НФРК стал важным инструментом поддержания макроэкономической стабильности в стране.

      Создание НФРК в период "пиковых" уровней цен на сырьевых рынках позволило нивелировать внешние шоки кризисов 2000-х годов посредством выделения средств на реализацию масштабных антикризисных программ.

      Бюджетный процесс на всех уровнях государственного управления регулируется Бюджетным кодексом Республики Казахстан, принятым в 2008 году.

      Помимо ключевых институциональных документов, как Бюджетный кодекс, направления бюджетной политики, включая формирование и использование средств НФРК, определены в Концепции новой бюджетной политики Республики Казахстан, принятой Указом Президента Республики Казахстан от 26 июня 2013 года № 590 (далее – Концепция бюджетной политики) и в Концепции формирования и использования средств Национального фонда Республики, принятой Указом Президента Республики Казахстан от 8 декабря 2016 года № 385 (далее – Концепция НФРК).

      Концепция бюджетной политики определяет видение, основные подходы к формированию фискальной политики до 2020 года и меры, направленные на обеспечение комплексных реформ в сфере государственных финансов. В ней установлены правила в отношении дефицита государственного бюджета и долга.

      Данная фискальная основа усовершенствована в Концепции НФРК, в которой были установлены дополнительные правила в отношении сальдо республиканского бюджета, долга и минимального объема активов НФРК, а также изменена система трансфертов из НФРК в республиканский бюджет.

      С 2017 года с учетом внесенных в Бюджетный кодекс дополнений уровень ненефтяного дефицита утверждается в законе о трехлетнем республиканском бюджете.

      На сегодняшний день бюджетная основа Казахстана базируется на бюджетных правилах.

      Бюджетные правила, которые ограничивают дефицит и ненефтяной дефицит бюджета, различные параметры государственного долга, а также устанавливают нижний предел финансовых активов НФРК, ставят цели поддержания устойчивости государственных финансов.

      Направление основного объема доходов от нефти в НФРК в сочетании с фиксированным трансфертом в бюджет имеет целью ограничить влияние волатильности доходов от нефти на бюджет и повысить бюджетную дисциплину.

      Два бюджетных правила и практическое правило в отношении гарантированных трансфертов из НФРК в 2018-2019 годах изменены поправками в Концепцию НФРК от 8 декабря 2016 года. Так, был смягчен лимит ненефтяного дефицита и сужен охват правила, согласно которому долг ограничивался иностранными активами НФРК, в результате чего, правило распространялось только на внешний и гарантированный внешний государственный долг без учета внутреннего долга.

      Были увеличены номинальные лимиты трансфертов из НФРК в бюджет, а среднесрочный номинальный лимит в размере 2 трлн тенге, который должен был применяться с 2020 года, был заменен обязательством о том, что, начиная с 2022 года, трансферт будет постепенно сокращаться.

      В течение предыдущих нескольких лет работа по совершенствованию бюджетного законодательства была направлена на упрощение бюджетных процедур, совершенствование межбюджетных отношений и повышение самостоятельности местных исполнительных органов (далее – МИО), упрощение процедур планирования проектов государственно-частного партнерства (далее – ГЧП), повышение самостоятельности и ответственности государственных органов.

      Переход от "управления бюджетными средствами" к методу "управления результатами" осуществлялся путем укрупнения бюджетных программ, расширения самостоятельности администраторов бюджетных программ, а также повышения их ответственности.

      Таким образом, была выстроена четкая бюджетная система, определены конкретные бюджетные процедуры, бюджетный процесс четко регламентирован и функционирует на принципах "бюджетирования, ориентированного на результат".

      По итогам проведенного обзора по бюджетному регулированию Казахстана экспертами Организации экономического сотрудничества и развития (далее – ОЭСР) в целом дана достаточно высокая оценка проведенным в Казахстане бюджетным реформам.

      В результате реформ система управления государственными финансами и связанные с ней системы в Казахстане продвинулись в направлении соблюдения принципов надлежащей международной практики, так:

      существует сильная взаимосвязь между стратегическими документами и программами бюджетных расходов;

      определен набор фискальных правил, которые призваны обеспечивать долгосрочную устойчивость бюджета и обеспечить буфер в случае будущих экономических потрясений;

      значительно улучшилась прозрачность бюджета и повысилось участие граждан, например, путем внедрения онлайн-портала "Открытые бюджеты" и введения общественных советов;

      принят учет по методу начислений в соответствии с международными стандартами, что повышает качество и прозрачность государственных финансов.

      Дальнейшее совершенствование бюджетной системы Казахстана осуществляется с учетом рекомендаций экспертов ОЭСР.

      В 2020 году внедрен новый формат стратегического плана, с с внедрением которого была усилена увязка бюджетных программ с целями стратегического плана государственного органа. При формировании бюджета на 2021-2023 годы государственными органами стратегические планы представлены в новом формате.

      С 2020 года введена административная ответственность должностных лиц за отдельные нарушения бюджетного законодательства (штраф в размере 100 месячных расчетных показателей (далее –МРП).

      В 2020 году в Бюджетный кодекс внесены изменения и дополнения, направленные на реформирование бюджетного процесса с дальнейшим акцентом на более бережливое и экономное расходование средств.

      В результате бюджетное планирование подчинено системе государственного планирования, прежде всего, за счет реформирования подходов по доведению лимитов.

      Введена оценка экономической отдачи расходов на субсидии и инвестиционные проекты уже на стадии планирования. Такую оценку администраторы с 2021 года предоставляют в составе бюджетных заявок. Это позволяет выделять средства преимущественно на расходы с наибольшей отдачей на экономику в виде будущих бюджетных доходов, рабочих мест, частных инвестиций.

      При каждом министерстве созданы ведомственные бюджетные комиссии. Помимо самостоятельности это должно повысить качество планирования на уровне самих государственных органов.

      С 2020 года в Бюджетном кодексе закреплено бюджетное правило, регламентирующее размер гарантированного трансферта из НФРК. Согласно правилу размер гарантированного трансферта не должен превышать прогнозируемые поступления в НФРК от нефтяного сектора при установленной цене "отсечения" на нефть.

      Работа по совершенствованию бюджетной политики и бюджетного процесса в Казахстане осуществляется на постоянной основе.

      На сегодняшний день ведется работа по интегрированию в бюджетный процесс элементов новой Системы государственного планирования (национальные проекты и планы развития государственных органов).

      С 2022 года планируется вместе с проектом республиканского бюджета готовить аналитический отчет о бюджетных рисках и долгосрочной устойчивости государственных финансов.

      На постоянной основе осуществляется инвентаризация расходов бюджета с перераспределением средств на направления, дающие стабильный социально-экономический эффект, а также на финансовое закрепление важных социальных мер, призванных обеспечить достойный уровень жизни граждан и развитие Казахстана.

      Неоднократно осуществлялась оптимизация бюджетных расходов с сокращением затрат с низкой эффективностью и перераспределением средств на более приоритетные направления.

      Одним из важных направлений бюджетной политики является фискальная децентрализация.

      В целях повышения финансовой самостоятельности МИО с 2020 года местным бюджетам переданы поступления корпоративного подоходного налога (далее – КПН) от малого и среднего бизнеса (далее – МСБ).

      С 2020 года повсеместно внедрен бюджет местного самоуправления (далее – МСУ).

      В 2020 году запущен "бюджет народного участия" на уровне районов в городах республиканского и областного значения. Всего 55 бюджетов народного участия.

      При акиматах созданы экспертные советы по рассмотрению, отбору и принятию решений по проектным предложениям жителей.

      Для вовлечения населения в "бюджеты народного участия" реализован модуль "бюджет народного участия" на единой платформе интернет-ресурсов государственных органов.

      На странице акиматов в модуле "бюджет народного участия" все желающие в режиме "online" могут подавать предложения, голосовать и отслеживать предложенные "проекты" с указанием статусов, таймлайны, количества голосов и так далее.

      2.2. Ключевые проблемы и обоснование необходимости разработки Концепции управления государственными финансами

      Бюджетная политика Казахстана до 2020 года проводилась с учетом количественных ограничений на баланс бюджета (дефицит бюджета и ненефтяной бюджет), расходы (гарантированный трансферт), нижний предел финансовых активов НФРК и уровень долга, определенных в Концепции бюджетной политики Республики Казахстан и Концепции НФРК.

      Однако внешние и внутренние шоки, происходившие в 2014-2020 гг., негативно влияли на состояние государственных финансов и оказывали давление на бюджет.

      Кризис 2014-2015 годов сопровождался падением цен на нефть.

      В условиях снижения доходов от сырьевого сектора экономики в период низких цен, для поддержки экономической деятельности, продолжалась политика сохранения на приемлемом уровне расходов, которые были нарощены в период высоких цен на нефть.

      Эти фискальные меры привели к увеличению дефицита бюджета страны, который финансировался частично из средств НФРК и частично из заемных средств.

      Последствия пандемии COVID-19 также сильно ударили по экономике и государственным финансам аналогично масштабам кризиса 2014-2015 годов. Из-за спада экономической активности ненефтяные налоговые поступления уменьшились. Чтобы поддержать бюджетные расходы, государство использовало ресурсы НФРК, изъяв дополнительный трансферт в дополнение к планируемой гарантированной сумме.

      В рамках разработанной Правительством антикризисной программы на 2020 год приняты меры по поддержке экономики и, в первую очередь, для выполнения социальных обязательств, привлечены дополнительные трансферты из НФРК.

      Средства НФРК были направлены на усиление социальной поддержки граждан, в том числе на повышение доходов и поддержку малообеспеченных слоев населения, решение жилищных вопросов граждан с низкими доходами, улучшение сфер образования и здравоохранения, развитие регионов.

      Ключевые барьеры фискальной политики касаются как доходной, так и расходной части бюджета.

      Доходы государственного бюджета без учета трансфертов из НФРК в процентах к внутреннему валовому продукту (далее – ВВП) в 2013-2020 гг. не изменились и в среднем составляли 13,5% к ВВП.

      Динамика поступлений государственного бюджета за период 2018-2020 годы в среднем составила 19,0 % к ВВП: 2018 год –10 924,7 млрд тенге или 17,7 % к ВВП, 2019 год – 12 895,2 млрд тенге или 18,5 % к ВВП, 2020 год – 14 649,6 млрд тенге или 20,7 % к ВВП.

      При этом расходы государственного бюджета увеличились с 19,9% в 2013 году до 25,0 % к ВВП в 2020 году. Так, расходы государственного бюджета в 2018 году составили 11 757,7 млрд тенге или 19,0 % к ВВП, в 2019 году –14 180,5 млрд тенге или 20,4 % к ВВП, в 2020 году –17 455,8 млрд тенге или 25,0 % к ВВП.

      Большое количество налоговых льгот обходится государству значительной суммой упущенного дохода.

      Из-за возросшего использования средств НФРК и снижения мировых цен на нефть, начиная с 2016 года, наблюдается тенденция ежегодного снижения валютных активов НФРК (с 72 млрд долларов США в 2016 году до 58,7 млрд долларов США в 2020 году).

      На конец 2020 года объем средств НФРК составил 28,2 трлн тенге или 39,9 % к ВВП.

      Последствия коронакризиса также усилили риски бюджетной устойчивости. В результате по итогам 2020 года правила по дефициту и ненефтяному дефициту, государственному долгу и долговой нагрузке были нарушены.

      В 2018 году дефицит составлял 1,3 % к ВВП, в 2019 году 1,8 % к ВВП, в 2020 году 4,0 % к ВВП.

      За аналогичный период ненефтяной дефицит составил 7,3 % к ВВП в 2018 году, 7,9 % к ВВП в 2019 году, 11,5 % к ВВП в 2020 году.

      Хронический дефицит бюджета привел к росту государственного долга к ВВП и долговой нагрузки на бюджет.

      Кроме того, рост государственного долга ускоряется по мере возникновения очередных раундов снижения цен на нефть.

      По итогам 2020 года государственный долг к ВВП составил 29,4 % к ВВП, увеличившись с 12,5 % к ВВП в 2013 году. За этот период в номинальном выражении государственный долг увеличился в 4,7 раза (на 1 января 2021 года – 20,6 трлн тенге, на 1 января 2014 года – 4,4 трлн тенге). Продолжается тенденция его роста.

      Расходы республиканского бюджета по обслуживанию правительственного долга выросли с 177,3 млрд тенге в 2013 году до почти 762,1 млрд тенге в 2020 году.

      В условиях волатильности мировых цен на энергоносители критически важным стал вопрос сокращения дефицита бюджетных средств за счет диверсификации экономики и роста налоговых поступлений от ненефтяных секторов экономики, поддержания долга на фискально-устойчивом уровне, восстановления сберегательной функции НФРК.

      Необходимость достижения приоритетов и целей, определенных в документах стратегического планирования, качественного рывка в социально-экономическом развитии в условиях ограниченности бюджетных ресурсов увеличивает актуальность разработки и реализации системы мер по совершенствованию бюджетной политики страны, в том числе пересмотра существующей бюджетной модели на основе построения системы новых бюджетных правил.

      Сохранение системных недостатков в планировании нивелируют проводимые реформы по трансформации системы стратегического и бюджетного планирования.

      Наблюдается размежевание и рассредоточение бюджетных средств на одни и те же направления и инструменты, что не способствует формированию комплексного видения в приоритетах и направлениях бюджетных инвестиций и, как следствие, снижает ожидаемый от их реализации эффект.

      Сохранена реализация узко-отраслевых вопросов развития непрофильными министерствами в результате многочисленности целевых трансфертов и усложненности планирования, что приводит к размытости ответственности и ослаблению самостоятельности регионов в принятии решений. Присутствие таких недостатков способствует неэффективному планированию и использованию бюджетных средств.

      Снижение качества отбора бюджетных инвестиционных проектов отражается на приоритетах бюджета развития республиканского бюджета.

      Отсутствует единая база данных по бюджетным инвестициям для учета и мониторинга планируемых и реализуемых бюджетных инвестиций с накоплением и сохранением исторических данных по проектам, начиная с этапа их планирования до фактического ввода в эксплуатацию.

      Рост неэффективных затрат из-за качества разработки проектно-сметных документов (далее – ПСД), а также не полной учтенности работ или использование устаревших данных и технологий, применение необоснованных расчетов при составлении сметы строительных работ приводят к корректировке ПСД, продлению нормативных сроков строительства и удорожанию проекта в целом.

      Актуальными вопросами остаются вопросы эффективности деятельности квазигосударственного сектора.

      Изначально образование субъектов квазигосударственного сектора было нацелено на решение определенных задач государства, в том числе на развитие стратегически важных и неразвитых рынков, создание технологичных производств в несырьевых секторах экономики с дальнейшим выходом субъектов квазигосударственного сектора из конкурентного рынка.

      Вместе с тем в настоящее время сохраняются значительная доля участия государства в экономике и большое количество субъектов квазигосударственного сектора, насчитывающее около 6,5 тысяч организаций.

      Наблюдаются низкая эффективность квазигосударственного сектора, его зависимость от государственного бюджета, слабое корпоративное управление, отсутствие стратегической взаимоувязки деятельности юридических лиц с участием государства с общестрановыми целями.

      Действующая классификация государственной собственности не отражает коммерческую или некоммерческую цель создания субъектов квазигосударственного сектора, что приводит к отсутствию системности в определении организационно-правовых форм таких организаций.

      Требуется оптимизировать систему классификации субъектов квазигосударственного сектора на основе цели создания организации и реализации задач - коммерческие или некоммерческие, а также пересмотреть организационно -правовые формы субъектов квазигосударственного сектора с акцентом на повышение конкурентоспособности, прозрачности и ориентированности на рынок.

      Требуют решения пробелы в отношении признания доходов и оценки государственных активов и обязательств. Для объективной и неискаженной картины финансового положения правительства и истинной стоимости бюджетных решений необходим точный учет затрат в соответствии с международными стандартами, что может дать полезную информацию об относительной эффективности в различных административных областях.

      За 6 лет с 2015 года по 2021 год количество проектов увеличилось с 3-х до 817-ти проектов. В связи с увеличением количества реализуемых проектов ГЧП в последние годы имеется риск недостаточности установленных лимитов государственных обязательств.

      Основным механизмом контроля является лимит государственных обязательств по проектам ГЧП и концессии, утвержденный приказом Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 26 ноября 2015 года № 731 "Об утверждении Методики определения лимитов государственных обязательств по проектам государственно-частного партнерства, в том числе государственных концессионных обязательств, Правительства Республики Казахстан и местных исполнительных органов".

      По республиканским проектам лимит установлен в пределах 20% от годового дохода республиканского бюджета. По местным проектам лимит установлен в пределах от 20% до 50% от бюджета МИО области, города республиканского значения, столицы, соответствующих объему налоговых и неналоговых поступлений и поступлений от продажи основного капитала с учетом трансфертов общего характера. При этом учитывается сумма всех принятых и непогашенных обязательств по проектам ГЧП за весь период их реализации, то есть до конца действия договоров ГЧП, фиксируемая на начало соответствующего финансового года.

      На сегодня возникают разночтения, коллизии в применении норм законодательства в части определения лимитов государственных обязательств по проектам ГЧП. Сложившаяся практика реализации проектов ГЧП показывает, что традиционными составляющими выступают компенсационные выплаты инвестиционных и операционных затрат, вознаграждение за управление, плата за доступность, арендная плата за пользование объектом ГЧП. Тогда как по включению в состав лимитов государственных обязательств по софинансированию, гарантии потребления государством определенного объема товаров, работ и услуг, производимых в ходе реализации проекта ГЧП, отсутствует единое понимание.

      Способ расчета показателя принятых и непогашенных государственных обязательств требует уточнения.

      Таким образом, с призмы бюджетной эффективности по проектам ГЧП и управления рисками, связанными с государственными финансами, целесообразно продолжить работу по совершенствованию подходов к определению лимитов государственных обязательств по проектам ГЧП.

      Кроме того, до настоящего времени остается не до конца урегулированным вопрос формирования консолидированной бухгалтерской отчетности по всем институциональным единицам государственного и квазигосударственного секторов, внебюджетных фондов.

      С учетом анализа действующей ситуации отмечаем следующие основные проблемы государственных финансов:

      зависимость бюджета от нефтяных поступлений и сокращение активов Нацфонда, связанные поддержкой экономики за счет увеличения изъятий из НФ;

      недостаточная консолидация ненефтяных налоговых поступлений, требующая отмены неэфффективных налоговых льгот, расширения налоговой базы, усиления мер администрирования;

      низкая эффективность и результативность государственных расходов, сопровождающаяся ростом текущих расходов и расходов с низкой социально-экономической отдачей, требующая совершенствования процедур планирования бюджета и предоставления возможности участия в них гражданского общества;

      значительная доля участия государства в экономике с низкой эффективностью квазигосударственного сектора.

      Следствием указанных проблем являются хронический дефицит и увеличение ненефтяного дефицита, рост долговой нагрузки на бюджет, слабая финансовая дисциплина в части соблюдения установленных бюджетных правил, рост теневой экономики.

      Исходя из изложенного, одними из основных задач управления государственными финансами до 2030 года являются консолидация государственных финансов и восстановление сбалансированности и устойчивости бюджета за счет укрепления доходной части бюджета, накопления средств НФРК, пересмотра долговой политики, повышения эффективности и экономической отдачи бюджетных расходов, усиления его транспарентности, в том числе за счет автоматизации и цифровизации бюджетного процесса.

РАЗДЕЛ 3.

ОБЗОР МЕЖДУНАРОДНОГО ОПЫТА

      Среди разнообразных подходов к бюджетной реформе в последние годы наиболее популярными областями внимания были фискальные правила, пересмотр приоритета расходов, усовершенствование бюджетного планирования и повышение прозрачности бюджета.

      Бюджетное или фискальное правило налагает долговременные ограничения на налогово-бюджетную политику посредством числовых ограничений на бюджетные агрегаты. Это означает, что для налогово-бюджетной политики устанавливаются границы, которые нельзя часто менять, и некоторые оперативные рекомендации предоставляются путем определения числового целевого показателя, ограничивающего конкретный бюджетный агрегат, будь то расходы или доходы.

      Правила долга устанавливают предел или цель для государственного долга в процентах от ВВП.

      Этот тип правил, по определению, является наиболее эффективным с точки зрения обеспечения сближения с целевым показателем долга.

      Правила бюджетного баланса ограничивают переменную, которая в первую очередь влияет на коэффициент долговой нагрузки и в значительной степени находится под контролем политиков.

      Правило структурного баланса опирается на предварительно установленную ориентировочную цену нефти. В этом подходе фактически разрывается увязка расходов и колебаний нефтяных доходов, связанных с изменениями в цене, что предотвращает влияние волатильности цен на нефть на циклические колебания налогово-бюджетной политики. Ориентировочная цена нефти должна быть основана на долгосрочных исторических и будущих ценах.

      Цена отсечения будет оцениваться путем применения экспертных оценок по цене на нефть (на основе консенсуса-прогноза по оценкам международных финансовых организаций (далее – МФО) на период бюджетного планирования при наличии формального ограничения сверху на уровне 30-летней средней цены на нефть (50$/brl).

      Согласно правилу структурного баланса государственные расходы должны быть спланированы в размере, соответствующем доходам, скорректированным с учетом экономического цикла.

      Правила расходов устанавливают ограничения на общие, основные или текущие расходы.

      Такие лимиты обычно устанавливаются в абсолютных величинах или темпах роста, а иногда и в процентах от ВВП с временным горизонтом, в основном составляющим от трех до пяти лет.

      Эти правила не связаны напрямую с целью обеспечения устойчивости долга, поскольку не ограничивают доходную часть. Однако они могут предоставить операционный инструмент для запуска необходимой фискальной консолидации, соответствующей устойчивости, когда они сопровождаются правилами долга или баланса бюджета.

      Кроме того, они могут ограничивать расходы во время восходящего экономического цикла, когда непредвиденные поступления доходов временно высоки, а общие ограничения дефицита легко соблюдать.

      Правила о доходах устанавливают потолок или минимум доходов и направлены на повышение собираемости доходов и/или предотвращение чрезмерного налогового бремени.

Категоризация правил

Тип правила

Плюсы

Минусы

Правило долга

Прямая связь с устойчивостью долга
Легко контролировать и объяснять обществу

Отсутствует функция экономической стабилизации (может быть проциклической)
Правило может быть выполнено с помощью временных мер
На задолженность могут повлиять события, не зависящие от правительства

Правило расходов

Четкое оперативное руководство
Обеспечивает экономическую стабилизацию
Регулирует размер бюджета
Относительно легко контролировать

Не связано напрямую с приемлемым уровнем долга, так как нет ограничений для доходной части
Может привести к нежелательным изменениям в распределении расходов, если для достижения потолка произойдет переход к категориям расходов, которые не охватываются правилом

Правило доходов

Управляет размером бюджета
Может улучшать политику доходов и администрирование
Может предотвращать проциклические расходы (правила, ограничивающие использование непредвиденных доходов)

Не связано напрямую с приемлемым уровнем долга, поскольку нет ограничений на расходную часть (за исключением правил, ограничивающих использование непредвиденных доходов)
Отсутствует функция экономической стабилизации (может быть проциклической)

      Принимая во внимание компромиссы, многие страны комбинируют два или более фискальных правила.

      Например, правило долга в сочетании с правилом расходов могло бы обеспечить связь с приемлемым уровнем долга, а также помочь политикам в принятии краткосрочных и среднесрочных операционных решений, допуская некоторую контрцикличность и ориентируясь на размер бюджета.

      Точно так же этого можно было бы достичь за счет комбинации правила долга и циклически скорректированного бюджетного баланса.

      В странах ОЭСР наиболее часто используемые правила ограничивают долг и баланс бюджета и часто это происходит в сочетании.

      В национальных фискальных правилах также преобладают правила расходов. Часто они сочетаются с правилами баланса бюджета или долга, чтобы обеспечить более надежную основу для устойчивости долга.

      Правила доходов играют гораздо более ограниченную роль, вероятно, потому что они менее подходят для обеспечения устойчивости государственных финансов.

      Законодательная база для обеспечения имплементации правил в странах ОЭСР различается в зависимости от типа правления и страны. Основная часть правил национальных расходов, баланса и долга закреплена в законодательных нормах. Меньшее количество существующих правил доходов реализуется за счет сочетания политических обязательств, коалиционных соглашений и законодательных норм. В целом, большинство правил баланса и долга является наднациональными правилами, установленными международными договорами (в рамках Европейского Совета (далее – ЕС).

      Механизмы автоматической корректировки

      Механизмы автоматической корректировки правил могут повысить их силу, но пока они встроены в очень немногие правила. Как и в случае с другими элементами правил четкое определение механизма и закрепление его в законодательстве могут способствовать их соблюдению, но в конечном итоге имеет значение политическая воля.

      Правила в отношении долга Польши и Словакии, которые устанавливают потолок долга в 60% от ВВП, включают пороговые значения, по достижению которых автоматически инициируются действия, чтобы избежать нарушения этого правила.

      Например, в случае Словакии, когда отношение долга к ВВП достигает 50%, министр финансов обязан разъяснить парламенту причины увеличения и предложить меры по сокращению долга. На уровне 53% ВВП кабинет министров должен принять пакет мер по сокращению долга и замораживанию заработной платы. При уровне 55% расходы будут автоматически сокращены на 3%, а бюджетные расходы в следующем году будут заморожены, за исключением тех, которые софинансированы фондами ЕС. При 57 % ВВП кабинет министра должен представить сбалансированный бюджет. В идеале более поздние триггерные точки не потребуются, если эффективные действия будут предприняты раньше.

      Вспомогательные договоренности

      Эффективное выполнение и мониторинг фискальных правил часто требуют ряда вспомогательных механизмов и хорошего институционального потенциала.

      Среднесрочные бюджетные рамки, такие как те, которые используются в Австралии, Франции, Швеции и Соединенном Королевстве, устанавливают приоритеты, представляют и управляют как доходами, так и расходами в течение многолетних рамок на том же уровне, что и бюджетные ассигнования. Это позволяет правительствам продемонстрировать влияние текущей и предлагаемой политики в течение нескольких лет, установить будущие бюджетные приоритеты и, в конечном итоге, добиться лучшего контроля над государственными расходами.

      Эффективные системы исполнения бюджета, такие как контроль обязательств, мониторинг просроченной задолженности и системы управления денежными средствами необходимы для того, чтобы результаты бюджета соответствовали бюджетным ассигнованиям.

      Налогово-бюджетные правила могут поддерживаться законами о финансовой ответственности, которые обычно устанавливают процедурные требования и требования прозрачности, а в некоторых случаях также численные правила.

      В некоторых странах, например в Перу, Испании законы о фискальной ответственности содержат конкретные числовые цели национальных фискальных правил. В других странах (например, в Австралии и Новой Зеландии) законы о финансовой ответственности больше фокусируются на процедурных аспектах, устанавливают требования прозрачности и необходимость того, чтобы правительство подробно описывало фискальную стратегию в бюджетных документах.

      Все большее число стран с развитой экономикой используют независимые органы для дальнейшего повышения доверия к своим финансовым правилам.

      Одним из примеров является Шведский совет по налогово-бюджетной политике, который следит за соблюдением правила бюджетного баланса, оценивает, соответствует ли текущая налогово-бюджетная политика устойчивости бюджета, а также оценивает прозрачность бюджета и качество прогнозов. Налоговые советы или независимые комитеты также могут предоставить ключевые бюджетные предположения и методологии, например, для расчета потенциального ВВП и справочных цен на сырьевые товары в Чили, которые являются ключевыми факторами при выполнении правил. После кризиса некоторые страны создали фискальные советы (Ирландия, Португалия, Румыния, Соединенное Королевство).

      Опыт стран ОЭСР в применении обзоров бюджетных расходов

      Обзоры расходов широко используются в странах ОЭСР, но различаются по своим масштабам и целям.

      Один тип – это "всеобъемлющий" обзор расходов. Обычно он осуществляется, когда есть необходимость в большом сокращении общих расходов или для стратегического перераспределения расходов в соответствии с политическими целями. Примерами "всеобъемлющего" подхода являются Великобритания и Ирландия, которые использовали этот подход, чтобы добиться общих сокращений в периоды жесткой экономии. Более стандартный подход, применяемый в Канаде, Дании и Нидерландах, заключается в проведении более ограниченных обзоров расходов отрасли или программы. Существуют также примеры горизонтальных обзоров в таких областях, как расходы на инновации или управление основными средствами правительства.

      Помимо определения возможностей для эффективной экономии или перераспределения средств на другие отрасли такие обзоры также могут играть роль в проверке согласованности существующих расходов со стратегическими приоритетами и целями правительства.

      Обзоры бюджетных расходов позволяют:

      поддерживать оптимальные объем и структуру расходов на реализацию функций и обязательств постоянного характера;

      стимулировать администраторов бюджетных средств к поиску внутренних резервов оптимизации бюджетных расходов в целях обеспечения финансирования приоритетных направлений государственной политики;

      отойти от традиционного планирования объемов бюджетных ассигнований без постоянной оценки целесообразности и актуальности соответствующих мероприятий, механизмов их реализации и финансового обеспечения, результатов и наличия альтернативных инструментов по достижению целей государственной политики;

      минимизировать практику линейного сокращения бюджетных расходов в случае ухудшения сбалансированности бюджета;

      в долгосрочной перспективе – поддерживать структуру бюджетных расходов в состоянии наиболее близком к оптимальному с точки зрения финансовой и социально-экономической целесообразности.

      В отличие от Казахстана зарубежные страны при установлении ограничений на бюджетные обязательства для проектов ГЧП в основном ориентируются на ВВП страны.

РАЗДЕЛ 4.

ВИДЕНИЕ РАЗВИТИЯ УПРАВЛЕНИЯ ГОСУДАРСТВЕННЫМИ ФИНАНСАМИ

      Основа бюджетно-налоговой политики должна обеспечивать макроэкономическую и бюджетную стабильность в краткосрочном периоде, способствовать достижению устойчивости бюджета в среднесрочном периоде и соответствовать долгосрочным целям Правительства в области развития.

      Темпы и масштабы восстановления мировой экономики остаются неопределенными. На фоне роста государственного долга и высоких бюджетных дефицитов в мире доступ к внешнему финансированию будет ограничен, финансирование крупных дефицитов остается трудной задачей, учитывая ограниченные возможности увеличения доходов.

      Необходимо начать стратегию бюджетной консолидации. Для успешной консолидации бюджета необходимо:

      1) построение крепкого фундамента налогово-бюджетной политики;

      2) мобилизация ненефтяных доходов и пересмотр налоговой системы;

      3) сокращение низкоэффективных расходов, которые искажают стимулы для частного сектора, и перенаправление средств на расходы, повышающие производительность.

      Обеспечение устойчивости бюджета и снижение волатильности фискальной политики будут обеспечиваться за счет системы гибких и контрцикличных фискальных правил.

      Важным требованием к системе бюджетных правил является согласованность различных элементов правил между собой, при которых следование одному из правил способствует исполнению остальных.

      Контрцикличное правило по гарантированному трансферту из НФРК позволит больше сберегать средства в НФРК при высоких ценах на нефть и поддерживать бюджет при низких ценах на нефть.

      Целевые показатели бюджетного баланса будут реализованы путем установления предельных значений расходов на среднесрочную перспективу. Пороговые значения расходов должны отражать предполагаемый путь по сокращению трансфертов из НФРК и удержанию уровня государственного долга на безопасных уровнях, реалистичные макроэкономические прогнозы и прогнозы доходов на соответствующий период.

      Планируется установить верхний лимит темпов роста расходов бюджета, ограничивая их средним реальным ростом ВВП за предыдущие 10 лет, увеличенного на цель по инфляции. Ограничения темпов роста затем могут быть преобразованы в номинальные потолки расходов для всех бюджетных расходов.

      Принимая во внимание неопределенности, связанные с будущими потребностями в расходах и тенденциями, проистекающими из непредвиденных факторов (например, стихийных бедствий, неблагоприятные макроэкономические шоки, резкое падение цен на нефть и так далее), планируемые расходы должны быть установлены на более низком уровне, чем лимит расходов, чтобы гарантировать, что окончательные расходы не выйдут за предел порога. Этот резерв на случай непредвиденных обстоятельств будет определять запас маневра для правительства, чтобы справиться с неожиданными расходами, а также величину ошибок прогнозирования.

      В Казахстане увеличение бюджетных дефицитов, снижение реального ВВП и ослабление национальной валюты, которые произошли в результате негативного влияния последствий пандемии коронавирусной инфекции COVID-19 на экономику страны, стали основными причинами роста долга.

      На первое полугодие 2021 года уровень государственного долга составил 28,5 % к ВВП, при лимите 50 %, установленого для стран-участниц Евразийского экономического союза (далее – ЕАЭС).

      Согласно Договору о ЕАЭС, в случае несоответствия данного индикатора количественным значениям, установленным Договором, государства-члены разрабатывают и реализуют меры, в том числе совместные, а также при необходимости учитывают рекомендации Евразийской экономической комиссии (далее - ЕЭК), направленные на стабилизацию экономической ситуации в соответствии с порядком, утверждаемым ЕЭК.

      В целях недопущения превышения порогового значения, установленного договором о ЕАЭС, необходимо предусмотреть механизм промежуточных ограничений (автоматические долговые тормоза), по достижению которых автоматически инициируются определенные шаги, во избежание нарушения основного индикатора.

      В оценке долгосрочных цен на нефть, обеспечении мониторинга и контроля за выполнением фискальных правил активное участие будет принимать Совет по экономической политике (далее – СЭП). Участие СЭП поможет повысить строгость и прозрачность системы фискальных правил.

      Таким образом, будет создана эффективная система бюджетных правил, которая будет способствовать усилению макроэкономической стабильности, где каждое правило будет взаимосвязано дополнять друг друга.

      Помимо выстраивания эффективной системы бюджетных правил, важнейшей задачей в области обеспечения устойчивости государственных финансов является учет и анализ бюджетных рисков и долгосрочной устойчивости государственных финансов. Будет разрабатываться аналитический отчет о бюджетных рисках и долгосрочной устойчивости государственных финансов.

      Аналитический отчет о бюджетных рисках и долгосрочной устойчивости государственных финансов будет содержать анализ макроэкономических, бюджетных, социальных и других рисков, которые влияют на устойчивость государственных финансов, а также будут учтены риски долгосрочного характера, такие как исчерпаемость природных ресурсов, риски "энергетического перехода", связанные с усиливающимся трендом по декарбонизации мировой экономики.

      Для полного раскрытия бюджетных рисков ежегодно будет проводиться оценка долговых рисков с применением макро-фискального стресс-тестирования, которая будет использоваться для оценки устойчивости государственных финансов в отношении экстремальных макроэкономических шоков.

      Он будет представляться в Парламент Республики Казахстан одновременно с проектом закона о республиканском бюджете на соответствующий плановый период.

      Прозрачность будет улучшена путем раскрытия государственных гарантий и условных обязательств в годовой финансовой отчетности.

      Будет проведен анализ формирования долга. Предлагается проанализировать и оценить все прямые и косвенные государственные обязательства, включая квазигосударственные обязательства и условные обязательства, возникающие в рамках проектов ГЧП. В анализе необходимо учесть воздействие различных макроэкономических факторов на формирование внутреннего и внешнего долга страны.

      В сфере государственных расходов есть большие возможности для повышения эффективности, но, консолидация бюджета, основанная исключительно на сокращении общих государственных расходов, нецелесообразна.

      Необходимость сокращения ненефтяного дефицита означает, что прежде чем проводить какие-либо существенные увеличения в расходах, следует осуществить такие корректировки государственных расходов и доходов, при которых бы неэффективно используемые средства были направлены на более продуктивные меры, поддерживающие государственные цели, в том числе цели по повышению производительности и стимулированию ориентированного на рынок экономического роста, особенно в ненефтяных торгуемых секторах, созданию более качественных рабочих мест в более продуктивной экономике.

      В этих целях будут введены обзоры расходов, что позволит перераспределить ресурсы в соответствии с новыми приоритетами расходов.

      Для увеличения поступлений в НФРК необходимо распространить публичные электронные торги, проводимые на веб-портале реестра государственного имущества www.gosreestr.kz на предоставление земель, водохозяйственных водоемов, лесных ресурсов, прав недропользования, радиочастотного спектра и других активов государства, включая исключительные права государства на оперирование различными объектами государственной собственности.

      Данные мероприятия призваны укрепить устойчивость государственных финансов к шокам и повысить эффективность контрциклических мер.

      В стране наблюдается ежегодный рост финансовых нарушений. Причиной является увеличение охвата аудитом бюджетных денег, а также недостаточная состоятельность систем внутреннего контроля и отсутствие должного мониторинга за расходованием средств.

      В связи с этим, назрела необходимость усиления контроля за эффективностью государственных расходов путем проведения бюджетного мониторинга в режиме онлайн.

      Проведение бюджетного мониторинга в режиме онлайн заключается в отслеживании бюджетного процесса на всех его этапах (планирование, закупки, исполнение и аудит) с использованием информационных систем.

      Данный механизм позволит своевременно реагировать и принимать действенные управленческие решения, в том числе в продуктивном распределении ресурсов в разрезе регионов.

      Внедрение бюджетного мониторинга также будет "сигнализировать" о рисках несоответствия целевых индикаторов (план/факт) для принятия мер реагирования по аналогии существующей практике "Камерального контроля", который дал ощутимый эффект в части пресечения нарушений при проведении процедур государственных закупок и подведении итогов до заключения договора с поставщиками.

      Мониторинг будет осуществляться через интеграцию действующих информационных систем "е-Минфин", "Информационная система государственного планирования", "Автоматизированная интегрированная информационная система "Электронных государственных закупок" (далее -АИИС "ЭГЗ"), "Интегрированная информационная система налогового администрирования" (далее – ИИСНА) и другие.

РАЗДЕЛ 5.

ОСНОВНЫЕ ПРИНЦИПЫ И ПОДХОДЫ ФОРМИРОВАНИЯ ПОЛИТИКИ УПРАВЛЕНИЯ ГОСУДАРСТВЕННЫМИ ФИНАНСАМИ

      5.1.Основные принципы политики управления государственными финансами

      В целях эффективного решения поставленных задач основными принципами должны стать:

      принцип единства – применение единой законодательной и нормативной правовой базы, единых принципов организации и функционирования денежно-кредитной, бюджетной и налоговой систем в Республике Казахстан;

      принцип долгосрочной устойчивости – формирование системы бюджетных правил и реализация политики управления государственными финансами с соблюдением установленных бюджетных правил;

      принцип сбалансированности – соответствие принимаемых обязательств к ресурсам;

      принцип транспарентности – опубликование нормативных правовых актов в области государственных финансов, утвержденных бюджетов, планов развития и отчетов об их исполнении, за исключением сведений, составляющих государственную или иную охраняемую законом тайну, а также обязательная открытость для общества и средств массовой информации;

      принцип полноты – полнота учета в отчетностях всех поступлений и расходов, предусмотренных законодательством Республики Казахстан;

      принцип эффективности – обеспечение целевых показателей по государственному долгу, дефициту бюджета, ненефтяному дефициту бюджета, неснижаемому остатку и валютному активу НФРК в среднесрочной и долгосрочной перспективе;

      принцип ответственности – строгое соблюдение количественных ограничений и установленных правил.

      5.2. Основные подходы к политике управления государственными финансами

      Учитывая стоящие задачи по обеспечению сбалансированности бюджета, дальнейшего роста реального ВВП и укрепления социальной защиты политика управления государственными финансами будет формироваться на основе следующих подходов:

      установление обоснованных и гибких фискальных правил, не зависящих от колебаний цен на нефть с проведением независимой оценки их соблюдения;

      строгое соблюдение количественных ограничений на бюджетные параметры и определение объема расходов бюджета в пределах фискальных ограничений;

      профилактика бюджетных рисков и принятие мер по минимизации их негативных последствий;

      приоритизация расходов бюджета в соответствии с целями социально-экономической политики;

      эффективное распределение бюджетных средств, обеспечивающее наибольший социально-экономический эффект;

      свертывание неэффективных программ субсидирования и переориентирование расходов на инвестиции в продуктивную инфраструктуру, занятость и образование, сохраняя при этом приоритетные социальные расходы;

      продолжение накопления финансовых ресурсов в НФРК;

      адекватность налоговой политики возрастающим обязательствам;

      стимулирование инвестиций частного сектора, а не их замещение;

      расширение финансовой самостоятельности и повышение ответственности местных органов в решении вопросов регионального развития;

      открытость и прозрачность на всех этапах планирования и исполнения бюджета, с вовлечением населения в бюджетное управление;

      обеспечение мониторинга и администрирования за счет цифровизации и автоматизации.

      5.3. Политика управления государственным долгом

      Политика управления государственным долгом будет направлена на снижение валютных рисков, ограничение роста долговой нагрузки на бюджет, недопущение дефолтов, а также повышение эффективности и дисциплины использования внешних заимствований.

      Политика управления государственными и квазигосударственными обязательствами, включая координацию центральных государственных органов и МИО, национальных холдингов в вопросах заимствования, установление соответствующих лимитов по долгу, будет формироваться центральным уполномоченным органом по государственному планированию.

      Центральный уполномоченный орган по исполнению бюджета будет обеспечивать выполнение политики по регулированию долга сектора государственного управления и условных обязательств государства, а также вести мониторинг состояния государственного долга и долга организаций, контролируемых государством.

      Национальный банк Республики Казахстан (далее – НБ), руководствуясь международной методологией по формированию статистики внешнего сектора, будет вести мониторинг состояния внешнего долга организаций, контролируемых государством, и частного сектора, проводить оценку состояния внешнего долга страны.

      Также в системе управления государственным долгом СЭП будет рассматривать выполнение ограничений и правил по долгу, установленных настоящей Концепцией.

      Политика управления государственным долгом будет осуществляться в пределах следующих финансовых ограничений и правил.

      В целях поддержания долговой устойчивости государственный долг и долг квазигосударственного сектора в совокупности не должен превышать 60% к ВВП.

      При этом политика управления долгом будет направлена на поддержание правительственного долга на уровне не выше 30 % к ВВП.

      В свою очередь, доля внешнего долга Правительства в общей структуре правительственного долга будет постепенно сокращаться.

      При необходимости будут вноситься корректировки в программы развития в части привлечения финансирования и/или сроков реализации проектов с иностранным участием, принятия мер по сокращению долга, включая оптимизацию расходов бюджета и обеспечению сбалансированного бюджета.

      В целях ограничения долговой нагрузки на бюджет расходы по обслуживанию правительственного долга не должны превышать 15 % от расходов республиканского бюджета.

      В целом государственный долг будет поддерживаться на уровне не выше 35 % к ВВП.

      В случае превышения указанных уровней государственного долга, правительственного долга и уровня долговой нагрузки, будет детально анализироваться состояние и структура государственного и правительственного долга.

      Также могут быть усилены косвенные меры (введение специального валютного режима, регулирование пруденциальными нормативами и так далее), направленные на дестимулирование или ограничение внешнего заимствования резидентов.

      Совершенствование методов управления государственным долгом также может включать такие мероприятия, как:

      1) формирование и поддержание крупных кассовых излишков на счетах Комитета казначейства Министерства финансов (далее – Казначейство), что позволит добиться большей гибкости в привлечении финансирования в периоды неблагоприятных рыночных условий;

      2) установление новых "предупредительных" ковенантов по уровню долга квазигосударственного сектора, при превышении которых государственные органы будут принимать ограничительные меры.

      В целях поддержания финансовой устойчивости страны политика управления внешним долгом Правительства (включая внешний гарантированный государством долг) и внешним долгом квазигосударственного сектора должна быть увязана с политикой использования НФРК.

      Для предотвращения замещения активов НФРК правительственным долгом объем внешнего долга Правительства (с учетом внешнего гарантированного государством долга) и внешнего долга субъектов квазигосударственного сектора не должен превышать объем валютных активов НФРК.

      Таким образом, будет поддерживаться чистый отрицательный внешний долг страны.

      С учетом этого также продолжится лимитирование внешнего долга квазигосударственного сектора. Планы по заимствованию квазигосударственного сектора будут проходить обязательное согласование через специально созданную Комиссию по вопросам определения предельного объема внешнего долга квазигосударственного сектора при Правительстве.

      Согласно международной методологии и практике долговая устойчивость страны может однозначно не характеризоваться значением одного или нескольких параметров. Поэтому на регулярной основе уполномоченными государственными органами будет проводиться комплексный анализ долговой устойчивости, в том числе в рамках подготовки ежегодного аналитического отчета о бюджетных рисках и устойчивости государственных финансов.

      Для повышения долговой устойчивости будут совершенствоваться аналитический инструментарий мониторинга и оценки долговой устойчивости, проводиться ревизия существующих и установление новых индикаторов долговой устойчивости.

      В рамках разработки аналитического отчета о бюджетных рисках и долгосрочной устойчивости государственных финансов будет проработан инструментарий для оценки и прогнозирования долговой устойчивости, а также проведения макро-фискального стресс-тестирования, направленного на оценку траектории долга в случае реализации различных макро-фискальных шоков (снижение реального роста ВВП, рост процентной ставки, реализация условных обязательств государства).

      В целях обеспечения долговой устойчивости местных исполнительных органов будут пересмотрены подходы по определению лимитов долга местных исполнительных органов. При этом расходы на погашение и обслуживание долга местного исполнительного органа не должны превышать размер, равный десяти процентам от суммы собственных доходов местного бюджета и трансфертов общего характера.

      Политика государственного заимствования

      В соответствии с потребностями финансирования дефицита республиканского бюджета будет проводиться прозрачная и предсказуемая политика государственного заимствования.

      Государственное заимствование будет осуществляться главным образом на внутреннем рынке.

      В случае выхода на внешние рынки капитала, в первую очередь будут рассмотрены инструменты финансирования в тенге с учетом приемлемого уровня доходности.

      В целях использования преимуществ рынка ценных бумаг Международного финансового центра "Астана" (далее – МФЦА) продолжится работа по выпуску государственных ценных бумаг (далее – ГЦБ) в иностранной валюте на бирже МФЦА по опыту выпуска еврооблигаций 2018 - 2019 годов и рублевых облигаций в 2020 году.

      Заимствование у международных финансовых организаций и иностранных банков и организаций будет осуществляться с предоставлением предпочтения финансовым инструментам в национальной валюте и инструментам с долгосрочной ликвидностью с условиями заимствования соответствующими рыночной конъюнктуре.

      При этом планируется отказаться от привлечения внешних займов и займов под государственную гарантию для реализации "неокупаемых" проектов.

      Заимствование у правительственных организаций иностранных государств будет рассматриваться с учетом соблюдения экономических и стратегических интересов страны на приемлемых финансовых и юридических условиях, отвечающих интересам государства.

      Будет проводиться регулярный анализ ситуации на внешних рынках капитала для рассмотрения альтернативных вариантов выпуска еврооблигаций в национальной валюте либо в иных валютах, имеющих схожую волатильность с национальной валютой, при условии обеспечения гарантированного спроса, а также приемлемых условиях заимствования со стороны международного рынка.

      На регулярной основе будет осуществляться мониторинг конъюнктуры международных рынков долгового капитала для рассмотрения возможности различных вариантов выпуска еврооблигаций, деноминированных в иностранной валюте, при отсутствии достаточной ликвидности на внутреннем рынке и благоприятной конъюнктуры внешнего рынка капитала.

      Для усиления мониторинга за заимствованием будет расширена компетенция Координационного совета по реализации рамочных соглашений о партнерстве между Правительством Республики Казахстан и международными финансовыми организациями (далее – Координационный совета).

      Через Координационный совет будут проходить все проекты, планируемые к финансированию за счет правительственных займов и займов под государственную гарантию, а также все новые международные договора и правительственные соглашения о партнерстве с МФО. Кроме того, одной из функций Координационного совета станет рассмотрение отчетов по оценке эффективности реализации проектов за счет правительственных займов и займов под государственную гарантию.

      Совершенствование статистики государственного долга

      В рамках совершенствования статистики государственного долга и приведения ее в соответствие с международной методологией в составе государственного долга не будет учитываться долг НБ, как единственного эмитента национальной валюты, краткосрочные ноты которого не подвержены кредитному риску и исключают возможность дефолта.

      Для полноты учета обязательств квазигосударственного сектора уполномоченный орган по исполнению бюджета будет вести мониторинг внутреннего и внешнего долга национальных операторов, государственных предприятий и предприятий, находящихся в коммунальной собственности.

      Развитие внутреннего рынка государственных ценных бумаг

      Долговая политика будет содействовать развитию внутреннего рынка долговых инструментов. Развитие активного рынка ГЦБ будет благоприятно влиять на развитие отечественного рынка ценных бумаг. Это подразумевает дальнейшее развитие первичного и вторичного рынков ГЦБ, способствующее поддержанию достаточной ликвидности на рынке.

      В целях развития внутреннего рынка ГЦБ выпуск ГЦБ будет осуществляться преимущественно на внутреннем рынке в национальной валюте с уровнем доходности и сроками, приемлемыми для участников рынка ценных бумаг.

      Продолжится работа по построению рыночной и справедливой кривой доходности с регулярным размещением ГЦБ уполномоченного органа по исполнению бюджета и нот НБ на первичном рынке на основе рыночного спроса и предложения.

      В целях повышения заинтересованности участников рынка планируется укрупнить объемы эмиссии ГЦБ с сокращением количества выпусков.

      В качестве инструмента формирования оптимальной структуры государственного долга будет применяться практика обратного выкупа и доразмещения выпусков ГЦБ на ключевых сроках при условии благоприятной рыночной конъюнктуры.

      Это позволит оптимизировать график погашения ГЦБ, создать эталонные выпуски, а также укрупнить выпуски ГЦБ в обращении, снизив фрагментацию госдолга.

      Преимущественно будут размещаться ГЦБ со сроками обращения до 10 лет, которые являются наиболее востребованными на рынке.

      Также, будут созданы национальные эталонные выпуски ГЦБ в национальной валюте.

      Планы и графики по выпуску ГЦБ будут заблаговременно публиковаться с обеспечением строгого следования им.

      В размещениях ГЦБ планируется повысить долю рыночных участников.

      Будут приниматься меры по разработке механизмов обратного выкупа ГЦБ на внутреннем фондовом рынке в целях оптимизации графика погашений ГЦБ и обеспечения выпуска облигаций с коротким сроком обращения, имеющих наибольший спрос среди инвесторов.

      Будет проведена работа по включению ГЦБ в международные индексы развивающихся стран.

      Через международные депозитарии будет обеспечен доступ иностранных инвесторов к казахстанскому фондовому рынку.

      5.4. Политика формирования и использования средств Национального фонда Республики Казахстан

      Основной целью НФРК является сбережение финансовых ресурсов посредством формирования накоплений для будущих поколений и снижения зависимости республиканского бюджета от ситуации на мировых сырьевых рынках.

      Функциями НФРК являются сберегательная и стабилизационная.

      Формирование Национального фонда Республики Казахстан

      Накопление средств НФРК осуществляется за счет:

      1) прямых налогов от организаций нефтяного сектора (за исключением налогов, зачисляемых в местные бюджеты), к которым относятся корпоративный подоходный налог, альтернативный налог на недропользование, налог на добычу полезных ископаемых, бонусы, рентный налог на экспорт, налог на сверхприбыль, доля по разделу продукции и дополнительный платеж недропользователей, осуществляющих деятельность по контракту о разделе продукции;

      2) других поступлений от операций, осуществляемых организациями нефтяного сектора (за исключением поступлений, зачисляемых в местные бюджеты), в том числе поступлений за нарушения условий нефтяных контрактов (за исключением поступлений, зачисляемых в местные бюджеты);

      3) поступлений от приватизации республиканской собственности;

      4) поступлений от передачи в конкурентную среду активов национальных управляющих холдингов, национальных холдингов, национальных компаний и их дочерних, зависимых и иных юридических лиц, являющихся аффилированными с ними по перечню и механизму, определяемым Правительством;

      5) поступлений от продажи земельных участков сельскохозяйственного назначения;

      6) инвестиционных доходов от управления НФРК;

      7) иных поступлений и доходов, не запрещенных законодательством Республики Казахстан.

      Максимальный размер НФРК не будет ограничиваться.

      Использование средств Национального фонда Республики Казахстан

      Политика и объем использования НФРК в средне и долгосрочной перспективе будут исходить из необходимости недопущения сокращения валютных активов НФРК и их накопления для будущих поколений.

      НФРК используется:

      1) в виде ежегодного гарантированного трансферта из НФРК в республиканский бюджет;

      2) в виде целевого трансферта из НФРК в республиканский бюджет;

      3) на покрытие расходов, связанных с управлением НФРК и проведением ежегодного аудита.

      В целях реализации стабилизационной функции НБ в зависимости от сложившейся ситуации на финансовом рынке производит конвертацию и реконвертацию активов НФРК в порядке, установленном Правлением НБ. Данные операции проводятся для выделения гарантированного и целевого трансфертов и не относятся к интервенциям НБ. Гарантированный и целевой трансферты из НФРК должны проходить через республиканский бюджет в соответствии с бюджетными процедурами.

      Приобретение казахстанских ценных бумаг субъектов государственного, квазигосударственного и частного секторов, покупка пакетов акций, долей участия казахстанских компаний, фондирование банков второго уровня, кредитование юридических и физических лиц, использование активов в качестве обеспечения исполнения обязательств запрещены.

      Гарантированный трансферт

      Начиная с 2023 года гарантированный трансферт будет определяться в размере, не превышающем объем поступлений в НФРК от нефтяного сектора, прогнозируемых при расчетной цене на нефть (цена "отсечения").

      Данное бюджетное правило будет направлено на дальнейшее накопление активов НФРК и способствовать снижению ненефтяного дефицита.

      Целевые трансферты

      Целевые трансферты из НФРК будут выделяться исключительно по поручению Президента Республики Казахстан для финансирования:

      антикризисных программ в периоды спада экономики или замедления темпов роста экономики;

      социально значимых проектов национального масштаба, стратегически важных инфраструктурных проектов при отсутствии альтернативных источников их финансирования.

      Целевые трансферты будут выделяться сверх гарантированного трансферта. При этом запрещается финансирование/софинансирование текущих расходов государства за счет целевых трансфертов из НФРК.

      В случаях неиспользования или неполного использования по итогам финансового года суммы целевого трансферта, привлеченной из НФРК в республиканский бюджет, неиспользованная сумма будет подлежать возврату в НФРК в следующем финансовом году за счет остатков бюджетных средств.

      Ограничения по использованию Национального фонда Республики Казахстан

      Для выполнения сберегательной функции установлен неснижаемый остаток в НФРК, а также не ограничен максимальный размер НФРК.

      Неснижаемый остаток от прогнозного значения ВВП на конец соответствующего года будет составлять 30 %.

      В целях предотвращения дальнейшего сокращения активов НФРК в среднесрочном периоде и возобновления накопления средств в долгосрочной перспективе в 2030 году валютные активы НФРК по прогнозам составят до 100,0 млрд долларов США (при мировой цене на нефть 60 долларов США/баррель).

      Реализация стабилизационной функции предполагает обеспечение ежегодного гарантированного трансферта в республиканский бюджет, а также использование целевых трансфертов для финансирования антикризисных программ, направленных на стимулирование экономического роста в периоды экономического спада или снижения темпов роста экономики и реализацию социально значимых проектов национального масштаба, стратегически важных инфраструктурных проектов.

      Любое иное использование средств НФРК запрещено, включая инвестирование средств НФРК во внутренние финансовые инструменты казахстанских эмитентов.

      Для достижения указанной цели на период до 2030 года предусматривается решение следующих задач:

      1) увеличение активов НФРК;

      2) обеспечение сбалансированности бюджета и снижение зависимости бюджета от нефтяных доходов.

      Мониторинг за целевым, законным и эффективным использованием средств, выделенных из НФРК, осуществляется Комиссией по мониторингу за расходованием средств, выделенных из НФРК.

      Интенсивное накопление средств НФРК, а также эффективное управление его активами играют ключевую роль в устойчивом развитии Республики Казахстан, требуют правильного планирования заимствований государственного сектора и принятия мер по поддержанию фискальной устойчивости.

      Таким образом, определение адекватного уровня заимствований требует взвешенного подхода с учетом накопленных активов НФРК.

      Управление активами Национального фонда Республики Казахстан

      Доверительное управление активами НФРК осуществляется НБ, общая координация деятельности – Советом по управлению Национальным фондом в соответствии с Положением о Совете по управлению Национальным фондом.

      Предлагается разработка отдельного документа – Концепции управления активами Национального фонда Республики Казахстан утверждаемой Указом Президента Республики Казахстан, в которой будут отражены все положения действующей Концепции НФРК в части управления активами НФ, а также функции Совета по управлению НФ.

      5.5. Совершенствование налогово- бюджетной политики

      5.5.1 Определение набора бюджетных правил

      Повышение устойчивости государственных финансов и снижение волатильности фискальной политики будут обеспечиваться через определение системы бюджетных правил и формирование и реализацию бюджетной политики в рамках бюджетных правил.

      В качестве основных будут использоваться два бюджетных правила.

      Первым будет правило, ограничивающее размер гарантированного трансферта из НФРК.

      В соответствии с бюджетным правилом гарантированный трансферт из НФРК не должен превышать объем поступлений в НФРК от организаций нефтяного сектора, прогнозируемых при цене на нефть (цена "отсечения").

      Цена "отсечения" на нефть будет определяться в соответствии с Правилами, утверждаемыми приказом Министра национальной экономики по согласованию с НБ и при участии СЭП.

      Для усиления сберегательной функции НФРК, цена "отсечения" будет корректироваться на рост объема добычи нефти, превышающий максимальный допандемический уровень добычи (90,5 млн тонн). При превышении указанного уровня добычи цена отсечения будет скорректирована в сторону снижения.

      Достаточный уровень консервативности при определении цены отсечения на нефть позволит обеспечить сохранность и накопление средств НФ РК, что позволит поддерживать устойчивый рост экономики после истощения нефтяных запасов.

      С 2024 года размер гарантированного трансферта из НФРК в республиканский бюджет прогнозируется по траектории цены отсечения, определенной в соответствии с приказом Министра национальной экономики, на уровне не выше 2 трлн тенге.

      Правило будет способствовать выполнению задачи по снижению ненефтяного дефицита и недопущению сокращения активов НФРК с учетом неснижаемого остатка (30% к ВВП).

      Вторым правилом по важности будет правило ограничения на темпы роста планируемых расходов республиканского бюджета.

      Предполагается ввести бюджетное правило, устанавливающее прямое ограничение на темпы роста планируемых расходов республиканского бюджета на уровне не выше среднего реального роста ВВП за предыдущие 10 лет, увеличенного на цель по инфляции.

      Таким образом, объем государственных расходов не будет опережать темпы роста реального ВВП и инфляции и будет ограничен в период экономического роста.

      Правило о расходах не будет существовать автономно, а будет обеспечивать согласованность с другими видами бюджетных правил. Поэтому темп роста планируемых расходов будет также ограничиваться ненефтяными доходами бюджета и гарантированным трансфертом, прогнозируемым при цене "отсечения", целевым трансфертом, а также дефицитом, планируемым с учетом установленных ограничений.

      С 2022 года оба контрцикличных правила будут закреплены в Бюджетном кодексе Республики Казахстан и использованы при формировании республиканского бюджета на 2023 и последующие годы.

      В целях обеспечения сбалансированности бюджета и НФРК, снижения зависимости республиканского бюджета от нефтяных доходов налогово-бюджетная политика в первую очередь должна формироваться исходя из постепенного снижения ненефтяного дефицита относительно ВВП.

      Правило снижения ненефтяного дефицита будет являться долгосрочным "якорем" бюджетной политики, что позволит повысить устойчивость бюджета к внешним факторам.

      С учетом этого уровень ненефтяного дефицита будет снижен до уровня не выше 5,0 % к ВВП в 2030 году.


2022 год

2023
год

2024
год

2025
год

2026
год

2027
год

2028
год

2029
год

2030 год

Ненефтяной дефицит,
% к ВВП

8,1

7,3
 

6,7

6,0

<5,9

<5,9

<5,5

<5,5

5,0

      Достижение целевых значений по ненефтяному дефициту будет обеспечиваться за счет управления дефицитом бюджета, трансфертами из НФРК, установления предельных значений расходов, а также стимулирования роста ненефтяных доходов.

      Вторым долгосрочным "якорем" бюджетной политики будет правило, направленное на недопущение сокращения чистых активов государства (отношение внешнего долга правительства, гарантированного долга и внешнего долга квазигоссектора к валютным активам Нацфонда).

      Важным требованием к системе бюджетных правил является согласованность различных элементов правил между собой, при которых следование одному из правил способствует исполнению остальных.

      Поэтому к двум основным правилам и двум долгосрочным "якорям" будет применяться набор дополнительных вспомогательных бюджетных правил.

      Неотъемлемой частью системы бюджетных правил будет выступать правило о долге.

      Политика управления долгом будет направлена на поддержание правительственного долга на уровне не выше 30 % к ВВП, и государственного долга не выше 35% в период до 2030 года.

      Расходы по погашению и обслуживанию долга правительства должны составлять не более 15% от расходов республиканского бюджета (уровень долговой нагрузки).

      Для поддержания долга правительства в установленных пределах планируется планомерное снижение уровня дефицита бюджета до 2,0 % к ВВП в 2030 году.

      При росте цен на сырую нефть, сохранении объемов облагаемого экспорта на сырую нефть или его увеличении и, соответственно, увеличении поступлений в бюджет вывозной таможенной пошлины на сырую нефть дефицит будет сокращаться. При снижении цен на сырую нефть дефицит может увеличиваться в пределах параметров, обеспечивающих экономическую безопасность.

      Наиболее эффективными признаны бюджетные правила, адаптированные к меняющимся экономическим условиям и способные реагировать на шоковые изменения в экономике.

      На стадии экономического подъема будут приниматься усилия в направлении достижения целевых ориентиров бюджетных правил, тогда как на стадии спада экономики возможности соответствующей корректировки могут быть ограничены.

      В кризисных ситуациях (резкое снижение темпов экономического роста с одновременным снижением мировых цен на энергоносители, пандемия и прочее) для того, чтобы целевые ориентиры не ограничивали потенциал использования бюджетных средств для стимулирования экономического развития в период замедления, будет предусмотрен механизм временного смягчения/временного отклонения от бюджетных правил с механизмом обязательного восстановления показателей в течение двух лет.

      Должна быть разработана прогнозная траектория временной корректировки правил.

      Предлагается также проработать жесткий механизм возвращения к изначальной траектории.

      Эффективность работы бюджетных правил будет также подкрепляться прочными институциональными механизмами, повышающими убедительность проводимой бюджетной политики и доверие инвесторов.

      Для обеспечения эффективности работы бюджетных правил и усиления фискальной дисциплины будет задействован СЭП.

      СЭП будет осуществлять мониторинг и контроль за выполнением правил. Деятельность Совета в целом поможет повысить строгость и прозрачность системы бюджетных правил.

      В международной практике немало примеров, когда бюджетные правила закреплены в законодательных документах. К примеру, целевые показатели структурного баланса закреплены в Конституциях Германии, Испании, Швейцарии и Латвии.

      Понятие бюджетного правила, исключения из правил, вопрос определения системы бюджетных правил, понятия корректировки, отклонения от правил будут закреплены в Бюджетном кодексе Республики Казахстан.

      5.5.2. Укрепление доходной части бюджета (налоговая политика)

      Совершенствование налогообложения доходов

      Пересмотр налогообложения корпоративным подоходным налогом

      Сегодня в Казахстане ставка КПН составляет 20 % для всех секторов экономики. Ставки КПН в странах ОЭСР составляют от 20 % до 40 %: США – до 40 %, Франция – 38 %, Япония – 33 %, Германия – 30 %, Норвегия – 27 %, Канада – 26 %, Финляндия – 20 %.

      При этом в последние годы эффективная ставка варьируется от 2,9 % до 3,8 %. Одной из причин низкой эффективной ставки является наличие различных льгот. В целом эти льготы соответствуют мировому опыту и направлены на инвестиционную привлекательность Казахстана. При этом мировой опыт показывает, что льготы предоставляются на фоне высоких базовых ставок.

      Также во многих странах ставки подоходного налога варьируются в зависимости от отрасли либо доходы компаний в определенных отраслях облагаются дополнительными налогами.

      В этой связи будет изучен и рассмотрен вопрос пересмотра ставки КПН.

      Совершенствование трансфертного ценообразования

      В целях усиления мер контроля за трансфертным ценообразованием и выводом капитала из страны предлагается совершенствование законодательства о трансфертном ценообразовании.

      По экспертным оценкам в тени находится около трети ВВП страны – огромный потенциал для повышения доходов бюджета.

      В этой связи будут приняты меры по:

      приведению в соответствие с требованиями ОЭСР норм по трансфертному ценообразованию;

      исключению освобождения от трансфертного контроля сделок, совершенных на товарных биржах Республики Казахстан, в целях противодействия выводу капитала из страны и предотвращения потерь государственного дохода в международных деловых операциях и сделках, связанных с международными деловыми операциями;

      расширению определения взаимосвязанных сторон в целях усиления контроля по трансфертному законодательству для решения проблемы по отсутствию прозрачности сторон в международных деловых операциях по примеру стран БРИКС;

      применению процентилей при определении рыночного диапазона цен и рентабельности (маржинальности) по практике стран ОЭСР;

      исключению иерархии методов определения рыночной цены по практике стран ОЭСР.

      Совершенствование налогообложения дивидендов

      Льгота по дивидендам в свое время была введена для стимулирования привлечения инвестиций.

      Однако данная мера не показывает очевидного эффекта. В этой связи предлагаются исключение льготы по освобождению налогообложения дивидендов и установление ставки налога в размере 5%.

      Усиление контроля за выводом капитала

      В целях усиления контроля за выводом капитала из страны предлагается установление фиксированной платы от суммы за каждую транзакцию в офшорные юрисдикции.

      Это позволит осуществить контроль и мониторинг налогоплательщиков, переводящих средства в офшоры.

      Совершенствование косвенного налогообложения

      Рассмотрение возможности пересмотра подходов обложения налога на добавленную стоимость (далее –НДС)

      Сегодня в Казахстане одна из самых низких ставок НДС в мире – 12 %, тогда как в России, Беларусии, Армении – 20 %, в Узбекистане – 15 %, в странах ОЭСР достигает до 27 %.

      Низкая ставка НДС по сравнению с основными экономическими партнерами делает выгодным экспорт товаров из этих стран в Казахстан. Это негативно сказывается на конкурентоспособности отечественного бизнеса.

      В этой связи будет изучен и рассмотрен вопрос пересмотра ставки НДС с дифференциацией ставки по социально значимым товарам.

      Совершенствование акцизной политики

      С 1 января 2025 года планируется функционирование единого рынка нефти и нефтепродуктов ЕАЭС (Решение Высшего Евразийского экономического совета от 6 декабря 2018 года № 23 "О формировании общих рынков нефти и нефтепродуктов Евразийского экономического союза").

      В этой связи сближение ставок акцизов на нефтепродукты необходимо осуществлять путем поэтапного их увеличения до 2025 года.

      Указанное позволит минимизировать переток нефтепродуктов в соседние страны.

      Пересмотр налоговой нагрузки на горно-металлургический комплекс (далее – ГМК)

      Налоговая нагрузка на ГМК не превышает 8 – 9 %, что сопоставимо с не сырьевым сектором экономики.

      При этом мировая практика налогообложения недропользователей устроена таким образом, что налоговая нагрузка на сырьевой сектор экономики, как правило, должна превышать налоговую нагрузку не сырьевого сектора, поскольку недропользователи пользуются стратегическими запасами страны.

      В этой связи предлагается установить новый механизм получения доходов в бюджет при высоких ценах.

      Механизм будет привязан к конъюнктуре мирового рынка.

      Оптимизация и повышение эффективности налоговых льгот

      В отечественном налоговом законодательстве существует широкий пласт преференций, отсрочек, вычетов, изменений способов уплаты налогов и других обязательных платежей бюджет, которые являются льготами.

      Анализ налоговых льгот и преференций проводится на постоянной основе.

      Работа по анализу налоговых льгот будет продолжена с учетом соблюдения баланса между исполнением доходной части бюджета и стимулированием качественного роста экономики, а неэффективные налоговые льготы будут предложены к исключению.

      Налогообложение цифрового майнинга

      Для государственного регулирования цифрового майнинга и стимулирования в Казахстане на законодательном уровне отрасли по добыче криптовалют с 2022 года введена плата за цифровой майнинг.

      Ставка платы 1 тенге за 1 квт/час потребленной при майнинге электроэнергии.

      В целях усиления финансовой отдачи от добычи криптовалют предлагается увеличение ставки платы на майнинг.

      Данная мера позволит увеличить поступления в бюджет денежных средств от майнинга, а также сократит бесконтрольное потребление электроэнергии майнинговыми фермами.

      Повышение эффективности налогового и таможенного администрирования

      В целях повышения доходной части республиканского бюджета, в том числе посредством принятия действенных мер по регулированию налогообложения, улучшению налогового и таможенного администрирования, а также усилению контроля за незаконной предпринимательской деятельностью работа органов государственных доходов переориентирована на дистанционное администрирование путем реализации инициатив: ИС "Электронные счета-фактуры" (далее – ИС "ЭСФ"); модуль "Виртуальный склад", "Маркировка", "Система управления рисками", применение онлайн-ККМ.

      Они представляют собой комплекс информационных систем, обеспечивающих документальную и физическую прослеживаемость и направлены на цифровизацию налогового и таможенного администрирования.

      Все мероприятия и проекты в рамках цифровизации налогового и таможенного администрирования повысят эффективность и прозрачность государственного регулирования, а также доходной части республиканского бюджета.

      5.5.3 Повышение эффективности и экономической отдачи бюджетных расходов

      Бюджетные средства будут преимущественно выделяться на наиболее приоритетные направления, а также расходы, имеющие наибольшую отдачу на экономику в виде дополнительных рабочих мест, бюджетных доходов, частных инвестиций. Такая оценка экономической отдачи будет делаться уже на стадии планирования.

      В использовании бюджетных средств на первом плане будут экономия и эффективность потраченных государственных средств, отдача каждого потраченного тенге.

      Эффективные капитальные расходы бюджета могут выступать действенным инструментом формирования фундамента для долгосрочного экономического роста.

      Повышение эффективности государственных расходов будет реализовано через решение следующих задач.

      В бюджетный процесс будут интегрированы элементы новой Системы государственного планирования (национальные проекты и планы развития государственных органов).

      Расходы на реализацию национальных проектов включаются в проект бюджета в соответствиии с методикой по разработке Национальных проектов.

      В целях повышения рациональности средств, выделяемых на строительство, будет закреплен правовой механизм обязательного использования типовых проектов.

      Также будет создан банк проектов строительства, куда попадут наиболее успешные проекты частного бизнеса, для их повторного применения в бюджетном секторе.

      Будут усилены требования к проектам, предлагаемым для реализации с использованием механизма ГЧП, путем установления предельного размера расходов местных бюджетов на принятие обязательств по проектам ГЧП.

      В целях снижения текущей, одномоментной нагрузки на бюджет планируется рассмотреть возможность расширения сфер применения сервисной модели получения товаров, работ и услуг (в настоящее время –применяется в сфере информатизации).

      Будет постепенно осуществлен отход от практики освоения выделенных бюджетных средств.

      Многие страны ОЭСР ушли от "освоения/неосвоения" бюджетных средств в течение года. Практикуется перенос неиспользованных средств для стимулирования эффективности использования средств и операционной деятельности министерств.

      Это позволит избежать в конце года поспешных и не всегда эффективных расходов, обеспечит более экономичное и эффективное использование бюджетных ресурсов и позволит управлять общей, а не годовой стоимостью проекта.

      Задача по повышению эффективности бюджетного планирования требует совершенствования используемых при планировании бюджета методов и инструментов.

      В этой связи планируется проработка подходов по внедрению элементов блочного механизма планирования бюджета.

      Блочный механизм планирования бюджета позволяет государственным органам самостоятельно планировать свой бюджет в пределах стабильных среднесрочных лимитов.

      Будут приняты меры по повышению гибкости реализации бюджетных программ, в том числе путем их дальнейшего укрупнения вокруг стратегических целей. Администраторам бюджетных ресурсов будет предоставлена гибкость в использовании средств для реализации среднесрочных приоритетов.

      С целью дальнейшего развития местного самоуправления планируются упрощение бюджетных процедур для бюджетов местного самоуправления и расширение самостоятельности аппаратов акимов городов районного значения, сел и сельских округов в бюджетном процессе.

      Вместе с тем, в целях повышения эффективности планирования и использования бюджетных средств планируется повышение ответственности администраторов бюджетных программ.

      В качестве одного из инструментов, направленных на повышение эффективности бюджетных расходов и обеспечивающих их приоритизацию в соответствии с целями социально-экономической политики, необходимо внедрение в систему управления государственными финансами обзоров бюджетных расходов.

      Внедрение в практику проведения государственными органами регулярных обзоров бюджетных расходов позволит выявить низкоэффективные расходы для определения потенциала экономии и перераспределения бюджетных средств между приоритетами государственной политики.

      Проведение обзоров бюджетных расходов будет осуществляться с охватом всех бюджетных расходов каждые пять лет с применением горизонтальных обзоров, обязательностью опубликования (за исключением сведений ограниченного распространения) результатов обзоров бюджетных расходов в виде отчета для широкого круга.

      Проекты нормативных правовых актов, предусматривающие увеличение государственных расходов для получения заключения Республиканской бюджетной комиссии будут вноситься с указанием источника финансирования дополнительных расходов.

      Обеспечение подотчетности и подконтрольности бюджетных расходов

      Необходимым условием повышения эффективности бюджетных расходов является обеспечение подотчетности и подконтрольности бюджетных расходов.

      В этой связи требуется систематизация видов оценки и мониторинга с акцентом на полезность и применяемость результатов оценки в рамках перехода от освоения/неосвоения средств к достижению результатов.

      Кроме того, необходимы:

      обеспечить полное применение методологии формирования информации по статистике государственных финансов в соответствии с руководством Международного валютного фонда;

      совершенствование правил и процедур бухгалтерского учета и финансовой отчетности для организаций государственного сектора;

      развитие системы внутреннего финансового контроля и внутреннего финансового аудита;

      совершенствование организации внутреннего государственного финансового контроля;

      обеспечение открытости бюджетного процесса и вовлечение в него институтов гражданского общества.

      Поэтому необходимы дальнейшая гармонизация классификации операций сектора государственного управления с требованиями международных стандартов по статистике государственных финансов и системы национальных счетов, а также установление единых требований к применению такого вида классификации для ведения бюджетного (бухгалтерского) учета, составления бюджетной (бухгалтерской) и иной финансовой отчетности.

      Необходимо постепенно расширять охват сектора государственного управления, в том числе с формированием информационной базы и отбором юридических лиц, подлежащих включению в сектор государственного управления в соответствии с установленными критериями.

      При этом важно обеспечить полный охват сектора государственного управления. Статистика, формируемая в отношении каждого уровня государственного управления, должна включать все единицы, которые составляют этот сектор.

      Предлагается постепенное внедрение бюджетного планирования методом начисления с пересмотром основных понятий Бюджетного кодекса.

      Как показывает передовой зарубежный опыт, необходимым является поэтапный переход к составлению консолидированной финансовой отчетности государства, включающей государственный и квазигосударственный сектора на республиканском и местном уровне, а также Национальный фонд и внебюджетные фонды.

      Именно такая финансовая отчетность обеспечит целостную картину финансового положения страны.

      В этой связи будут реализованы меры по поэтапному переходу на консолидированную финансовую отчетность страны, составленную в соответствии с международными стандартами.

      В 2022 году будет завершен пилотный проект "Единая информационная система бухгалтерского учета в государственных учреждениях" (далее – "ЕИС БУ"), целью которого является проработка вопроса о внедрении облачной бухгалтерии на единой электронной платформе уполномоченного органа по исполнению бюджета.

      По сценарию пилотного проекта уполномоченным органом по внутреннему государственному аудиту будет проводится ежедневный электронный мониторинг бухгалтерского учета государственных органов (на объектах, в которых проводится аудит консолидированной финансовой отчетности) в "ЕИС БУ", где будут предусмотрены доступ и кабинет аудитора.

      Это позволит усилить контроль за эффективностью государственных расходов путем проведения бюджетного мониторинга в режиме онлайн.

      Расширение консолидированной отчетности

      Расширение периметра консолидации и объектов консолидируемых показателей бухгалтерской отчетности, а также формирование отчетности по сегментам позволят повысить полноту и достоверность консолидированной бухгалтерской отчетности, качество финансового анализа, мониторинга и управления государственными финансами.

      Поэтому первоочередной задачей выступает консолидация финансов внебюджетных фондов путем перенаправления всех поступлений и расходов внебюджетных фондов через республиканский бюджет.

      Для внедрения расширенного бюджета будет расширено определение консолидированного бюджета, данное в Бюджетном кодексе, с включением в него финансов Государственного фонда социального страхования (далее – ГФСС ) и Фонда социального медицинского страхования (далее – ФСМС).

      Кроме того, прогноз поступлений и расходов ГФСС и ФСМС будет отражаться в отдельном приложении к проекту закона о республиканском бюджете на трехлетний период. Информация о фактических поступлениях и расходах внебюджетных фондов будет отражаться в годовом отчете Правительства об исполнении республиканского бюджета.

      Это повысит прозрачность расходов внебюджетных фондов.

      Усиление статуса Казначейства

      В соответствии с международной практикой, а также как показал период пандемии, жизнеспособность и значение системы Казначейства на стадии исполнения бюджета значительна.

      Казначейство является органом, обеспечивающим исполнение республиканского бюджета и расчетно-кассовое обслуживание местного бюджета, то есть обслуживание исполнения бюджета осуществляется на всех 4-уровнях бюджета. При этом платежные операции осуществляются в Интегрированной информационной системе Казначейства.

      Деятельность Казначейства ориентирована на обеспечение качественного исполнения бюджета, формирование достоверной бюджетной отчетности о доходах и расходах бюджета на кассовой основе по всем уровням бюджета, а также составление консолидированной финансовой отчетности по методу начисления.

      Для грамотного управления наличностью государственного бюджета в июне 1996 года в НБ открыт Единый казначейский счет (далее – ЕКС), на котором аккумулируются денежные средства республиканского и местных бюджетов, разработаны процедуры проведения платежей по ЕКС, создано программное обеспечение. Ежедневно полученная информация по ЕКС обрабатывается и передается руководству и Правительству РК. Таким образом, каждый день отслеживается состояние бюджета: доходы, расходы, остаток денежных средств по областям и в республике в целом.

      Кроме того, в Казначействе открыты счета по учету государственных внешних займов, негосударственных займов, привлеченных под гарантии Правительства РК.

      С 1 июля 2020 года открыт контрольный счет наличности (далее – КСН) по Фонду компенсации потерпевшим (далее – Фонд), предназначенный для зачисления поступлений денег, направляемых в Фонд, и проведения выплаты компенсации, предусмотренной законодательством РК о Фонде. При этом выплаты производятся на основании реестра при наличии средств на КСН Фонда по данным централизованного реестра получателей, представляемого государственными органами, осуществляющими функции уголовного преследования.

      Учитывая значительную роль Казначейства, в целях повышения статуса и потенциала сотрудников Казначейства необходимо на законодательном уровне закрепить статус Казначейства отдельной главой в Бюджетном кодексе и ввести новое понятие "казначейское исполнение бюджета" по аналогии международному опыту России и Украины, где отдельными разделами в бюджетном законодательстве регламентированы нормы казначейского исполнения бюджета.

      Развитие системы Казначейства, его дальнейшее совершенствование предполагают четкое определение и сконцентрированность бюджетных процессов как функциональность с закреплением соответствующей ответственности за финансовую дисциплину как органами казначейства, так и государственными органами, участниками бюджетного процесса.

      Управление государственной инвестиционной политикой, в том числе обязательствами государственно-частного партнерства

      В части мониторинга условных обязательств государства, в том числе по проектам ГЧП, необходимо усилить контроль за финансово-экономическим обоснованием проектов, которое должно включать детальную оценку рентабельности, срока окупаемости проектов и максимального потенциального объема расходов государства.

      Будет обновлена методика определения лимитов государственных обязательств по проектам ГЧП, в том числе государственных концессионных обязательств Правительства РК и местных исполнительных органов.

      Планируется на уровне законодательства регламентировать требования по конкретизации видов затрат инвестора, предлагаемых для возмещения при расчете, с обязательным указанием источника их возмещения.

      Эффективность управления государственным имуществом

      Сохраняется информационная закрытость квазигосударственного сектора. В открытом доступе отсутствуют данные о структурах компаний, результатах финансовой деятельности, выплачиваемых дивидендах и других аспектах деятельности юридических лиц с участием государства.

      С учетом большого количества субъектов квазигосударственного сектора необходимо обеспечить наличие открытого, доступного и удобного для пользователей единого ресурса со всей необходимой информацией о квазигосударственном секторе.

      Одновременно следует провести инвентаризацию и актуализацию реестра государственного имущества. Итоги инвентаризации упорядочат учет и повысят эффективность управления государственным имуществом, улучшат качество планирования.

      Следует продолжить работу по сокращению участия государства в экономике, в том числе путем совершенствования механизмов приватизации, а также пересмотра подходов к оптимизации перечня видов деятельности, разрешенных для организаций с государственным участием.

      Одним из направлений данной работы должен стать регулярный анализ на предмет конкуренции субъектов квазигосударственного сектора с рынком. Если предприятие работает в сфере, где действуют организации частного сектора, то должен ставиться вопрос о его ликвидации либо приватизации во избежание конкуренции.

      Важной частью модернизации государственного управления будет реформирование квазигосударственного сектора. Это требует переосмысления роли квазигосударственного сектора в реализации стратегических задач страны.

      В этой связи необходимо продолжить дальнейшее реформирование данного направления, которое позволит создать условия для формирования эффективного, компактного и прозрачного квазигосударственного сектора с его разделением в зависимости от специфики деятельности организаций.

      Будет усовершенствована действующая оценка эффективности управления государственным имуществом путем смещения фокуса с организационных вопросов на предмет их конкурентоспособности, рентабельности и финансовой устойчивости.

      Кроме того, нужно перейти на выстраивание взаимоотношений квазигосударственного сектора с государственными органами по стандартам ОЭСР, не допускающим повседневного вмешательства в их деятельность и навязывание задач в разрез стратегии организации.

      5.5.4. Стимулирующие межбюджетные отношения

      Политика межбюджетных отношений в целом должна соответствовать курсу дальнейшей фискальной децентрализации.

      Система межбюджетных отношений будет направлена на стимулирование самодостаточности регионов и снижение зависимости местных бюджетов от республиканских целевых трансфертов.

      С учетом этого межбюджетные отношения будут направлены на стимулирование МИО к развитию региональной экономики и увеличению доходов местных бюджетов, снижение зависимости регионов от республиканского бюджета.

      Для этого в Бюджетном кодексе будет закреплен норматив распределения поступлений КПН от МСБ (малого и среднего бизнеса) из областного в районный бюджет не менее 50 %.

      Главной задачей трехлетних трансфертов необходимо определить повышение мотивированности МИО в развитии региональной экономики.

      В этой связи будет проведена работа по совершенствованию прогнозирования параметров как доходов, так и расходов местных бюджетов.

      В 2021 году принята новая методика расчета трансфертов общего характера.

      Показатели и коэффициенты, применяемые при расчете трансфертов общего характера, пересмотрены с учетом их актуальности и региональной специфики, нацеленности на повышение уровня жизни населения.

      Закон о трансфертах общего характера между республиканским и местными бюджетами на 2023 - 2025 годы будет разработан с учетом новой методики расчетов трансфертов общего характера.

      Кроме этого, в целях повышения эффективности бюджетных средств, а также закрепления солидарной ответственности за финансовое обеспечение национальных проектов планируется предусмотреть дополнительный ключевой целевой индикатор, характеризующий деятельность первых руководителей местных исполнительных органов по обеспечению финансирования национальных проектов за счет местных бюджетов согласно плану-графику национального проекта.

      Оценка указанных ключевых целевых индикаторов будет проводится через ежегодные меморандумы, разрабатываемые акимами областей, городов республиканского значения, столицы и утверждаемые Премьер-Министром Республики Казахстан.

      Также будет усилен контроль за использованием МИО бюджетных субвенций через систему Казначейства.

      5.6. Повышение прозрачности и открытости бюджетного процесса

      Прозрачность и открытость бюджетного процесса предполагают соблюдение следующих принципов:

      доступность информации о проводимой бюджетной политике;

      доступность информации об источниках и направлениях использования общественных ресурсов;

      развитие общественного участия, формирование обоснованного мнения социально-активной части граждан о направлениях использования бюджетных средств, учитывая мнения граждан уже на начальных стадиях бюджетного процесса;

      широкое участие общественности в обсуждении приоритетных статей расходования бюджетных ресурсов.

      Целевую аудиторию к информации о бюджете будут составлять граждане, общественные организации, экспертное сообщество, средства массовой информации (далее – СМИ), представители бизнеса, политические деятели, органы государственной власти и местного самоуправления.

      Для повышения эффективности механизмов взаимодействия с общественностью в бюджетных вопросах важно обеспечение доступности информации с точки зрения ее состава и содержания. Бюджетные данные должны иметь практическое значение с указанием степени их детализации, и быть выстроены в логической последовательности и предоставлены в онлайн-портале в машиночитаемой форме.

      Основным порталом коммуникации органов государственного и местного управления с общественностью через информационно-телекоммуникационную сеть Интернет будет выступать портал "Открытый бюджет", где бюджетные данные представлены для широкого круга заинтересованных пользователей, использующих информацию о бюджете, исходя из своих профессиональных целей.

      Должны быть четкое категорирование информации на портале "Открытые бюджеты", улучшены инструменты поиска информации, чтобы граждане могли ориентироваться на портале и легко находить нужную информацию.

      Как способ привлечения населения к управлению общественными финансами проект "Гражданский бюджет" дает возможность гражданам почувствовать свою причастность к процессу принятия государственных решений, а также возможность повлиять на решения, принимаемые органами власти, или определить первоочередные объекты и направления финансирования из бюджета. Гражданские бюджеты на районном уровне (уровень города регионального значения) также должны публиковаться в печати СМИ каждой территории.

      Важно пересмотреть роль общественных советов.

      Общественные советы могут стать полезным инструментом для совместного планирования бюджета на местном уровне.

      Для проведения общественной экспертизы при утверждении бюджета планируется использовать площадку общественных советов, которые созданы при центральных государственных органах и акиматах.

      На сегодня Бюджетным кодексом Республики Казахстан предусмотрено проведение акиматами обсуждения проектов местных бюджетов и годовых отчетов об их исполнении на общественных советах.

      Законом Республики Казахстан "Об общественных советах" они наделены определенными полномочиями.

      Общественный совет вместе с представителями некоммерческих организаций и гражданами может проводить общественный мониторинг для выявления негативных последствий для граждан и общественных интересов от реализации бюджетных программ.

      Общественная экспертиза общественно значимых расходов на инфраструктурные и социальные инициативы районных (городов областного значения) бюджетов и бюджетов городов районного значения, сел, сельских округов будет проводиться до составления бюджетной заявки администраторами бюджетных программ.

      Общественной экспертизе необходимо подвергать в первую очередь расходы местных бюджетов по благоустройству и развитию социальной инфраструктуры в населенных пунктах.

      Также планируется организовать обратную связь с общественностью по принимаемым бюджетным решениям.

      Будет рассмотрен вопрос представления в общественных советах более широкого круга общественности.

      Необходима обязательная публикация на интернет ресурсах государственных органов информации о поставщике товара (работ, услуг) с указанием его наименования, данных руководителя (Ф.И.О (при наличии), телефон). Также необходимо размещать информацию по итогам государственных закупок о стоимости единиц товара (работы, услуги).

      5.7. Автоматизация и цифровизация бюджетного процесса

      Автоматизация и цифровизация бюджетного процесса важны для повышения доходной части бюджета, снижения уровня теневой экономики, рационального использования ресурсов в соответствии со стратегическими приоритетами, взаимодействия государства и граждан и повышения уровня доверия.

      Автоматизация и цифровизация бюджетного процесса должны охватывать все четыре стадии: составление, рассмотрение, утверждение и исполнение бюджета.

      Автоматизация и цифровизация бюджетного процесса должны осуществляться с учетом интеграции с государственными базами данных.

      Нужно проводить полноценную оцифровку процедур налогового контроля и дистанционный мониторинг исполнения налоговых обязательств. Основными направлениями работы здесь выступают внедрение национальной системы прослеживаемости, электронных счетов-фактур, электронных накладных на товары, системы маркировки товаров, электронного бюджетного планирования, ИС анализа эффективности бюджетных расходов на меры государственной поддержки, внедрение технологий искусственного интеллекта, big data, блокчейн.

      Важны обеспечение бесперебойной работы единого кабинета налогоплательщика, объединив кабинеты налоговой и таможенной системы, и активное продвижение бесплатного мобильного приложения E-Salyk-Azamat (для физических лиц).

      Важен запуск информационной системы E-Salyk-business, предназначенный для работы с субъектами МСБ, в рамках которого предоставляется полный спектр услуг через бесплатное мобильное приложение.

      Очень важно обратить внимание на решение проблемы фискализации денежных переводов, поступающих к предпринимателям от потребителей через банковские мобильные приложения.

      Актуальными являются вопросы совершенствования налогообложения в сфере недропользования, транзакций в офшоры, усиления контроля за выводом капитала из страны, а также декларирования и расхождений в таможенной статистике между странами-партнерами.

      Стоит задача модернизировать и автоматизировать таможенные пункты по приоритетным транзитным направлениям, сократить время таможенного оформления.

      Задача по доработке информационной системы по повышению эффективности расходования государственных денег за счет мониторинга всех получателей государственной поддержки требует утверждения специальной методики оценки эффективности мер государственной поддержки.

      В целях автоматизации процессов администрирования и исключения человеческого фактора запущен модуль "Экспортный контроль" и начато использование навигационных пломб. Модуль "Экспортный контроль" осуществляется в ИС "ЭСФ", который работает по внутренней локальной сети Комитета государственных доходов Министерства финансов Республики Казахстан или через INTERNET.

      Важной задачей является повышение эффективности бюджетного планирования через автоматизацию и цифровизацию всего процесса. Разработанный проект "Бюджет народного участия" позволяет гражданам инициировать проектные предложения и проводить голосование по распределению части средств местного бюджета.

      В этой связи будет продолжена работа по дальнейшей цифровизации налогового и таможенного администрирования.

      РАЗДЕЛ 6. ЦЕЛЕВЫЕ ИНДИКАТОРЫ И ОЖИДАЕМЫЕ РЕЗУЛЬТАТЫ

      Целевые индикаторы:

      снижение дефицита бюджета до 2,0 % к ВВП в 2030 году;

      снижение ненефтяного дефицита до уровня не выше 5,0 % к ВВП в 2030 году;

      сохранение государственного долга в 2030 году не выше 35,0 % к ВВП, в том числе долга Правительства на уровне - не выше 30,0 % к ВВП.

      Ожидаемые результаты:

      увеличение валютных активов НФРК до 100,0 млрд долларов США в 2030 году;

      обслуживание правительственного долга из республиканского бюджета – на уровне не более 15 % расходов бюджета;

      чистые внешние активы (отношение внешнего долга правительства, гарантированного долга и внешнего долга квазигоссектора к валютным активам Нацфонда) – 0,75.

      Увеличение доходов государственного бюджета без учета трансфертов до 18 % к ВВП в 2030 году.

      Мероприятия по реализации Концепции будут осуществлены согласно Плану действий по реализации Концепции управления государственными финансами Республики Казахстан до 2030 года, согласно приложению к настоящей Концепции.

      ПРИЛОЖЕНИЕ

      к Концепции управления государственными финансами Республики Казахстан

      до 2030 года

      План действий по реализации

      Концепции управления государственными финансами Республики Казахстан до 2030 года


п/п
Наименование Форма завершения Срок завершения Ответственные исполнители
1 2 3 4 5
1. Политика управления государственным долгом

Целевой индикатор1. Сохранение государственного долга в 2030 году не выше 35,0 % к ВВП, в том числе долга Правительства – не выше 30,0% к ВВП, в том числе:
- государственный долг не выше 30,5% к ВВП в 2021 году; 31,7% к ВВП в 2022 году; 32,6 % к ВВП в 2023 году; 33,1 % к ВВП в 2024 году; 33,3 % к ВВП в 2025 году ; 33,6 % к ВВП в 2026 году; 33,8% к ВВП в 2027 году; 33,8% к ВВП в 2028 году; 33,7% к ВВП в 2029 году; 33,3% к ВВП в 2030 году;
- долг Правительства не выше 23,8 % к ВВП в 2021 году; 25,5 % к ВВП в 2022 году; 26,8 % к ВВП в 2023 году; 27,7% к ВВП в 2024 году; 28,3% к ВВП в 2025 году; 28,9% к ВВП в 2026 году; 29,5 % к ВВП в 2027 году; 29,6% к ВВП в 2028 году; 29,8% к ВВП в 2029 году; 29,7% к ВВП в 2030 году.

1.

Исключение долга НБ из структуры государственного долга, совершенствование требований к предоставлению займов и государственных гарантий

Поправки в Бюджетный кодекс Республики Казахстан

2022 год

МНЭ, МФ,
НБ (по согласованию)

2.

Выработка предложений по расширению компетенции Координационного совета по реализации рамочных соглашений о партнерстве между Правительством Республики Казахстан и международными финансовыми организациями

Предложение в Правительство Республики Казахстан

2 квартал 2022 года

МНЭ, МФ, заинтересован-ные ГО, заинтересован-ные организации (по согласованию)


2. Обеспечение устойчивости бюджета

Целевой индикатор 2. Уровень ненефтяного дефицита в 2030 году до 5,0% к ВВП, в том числе по годам: до 10,6 % к ВВП в 2021 году; 8,1% к ВВП в 2022 году; 7,3 % к ВВП в 2023 году; 6,7 % к ВВП в 2024 году; 6,0 % к ВВП в 2025 году ; < 5,9 в 2026 году; < 5,9 % к ВВП в 2027 году; < 5,5 % к ВВП в 2028 году; < 5,5 % к ВВП в 2029 году.
Целевой индикатор 3.Снизить дефицит бюджета до 2% к ВВП в 2030 году в том числе по годам: 3,5 % к ВВП в 2021 году; до 3,3 % к ВВП в 2022 году; 3,1% к ВВП в 2023 году; 2,9% к ВВП в 2024 году; 2,7 % к ВВП в 2025 году; 2,5 % к ВВП в 2026 году; 2,3% к ВВП в 2027 году; 2,1% к ВВП в 2028 году; 2,1% к ВВП в 2029 году.

3.

Закрепление подходов по использованию средств Национального фонда

Проект Закона
Республики Казахстан

2022 год

МНЭ, МФ, НБ

4.

Закрепление методики расчета неснижаемого остатка средств Национального фонда в размере 30% к прогнозному ВВП на соответствующий год

Приказ МНЭ РК "О внесении изменений и дополнений в приказ МНЭ РК от 02.06.2021 года № 154 "Об утверждении методики прогноза бюджетных параметров и Национального фонда Республики Казахстан для формирования показателей социально-экономического развития страны на пятилетний период"

4 кв. 2022 год

МНЭ
 

5.

Внесение изменений и дополнений в Правила поступлений от передачи в конкурентную среду активов национальных управляющих холдингов, национальных холдингов, национальных компаний и их дочерних, зависимых и иных юридических лиц, являющихся аффилированными с ними, в Национальный фонд Республики Казахстан, утвержденные
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 4 июня 2018 года № 323

Постановление Правительства

2 кв. 2022 год

МНЭ
НБ (по согласованию) заинтерсован-ные ГО

6.

Разработка Концепции по управлению активами Национального фонда РК

Проект Указа
Президента РК

2 кв. 2022 года

НБ
МНЭ
МФ

7.

Проведение на веб-портале реестра государственного имущества www.gosreestr.kzпубличных электронных торгов на предоставление земель, водохозяйственных водоемов, лесных ресурсов, прав недропользования, радиочастотного спектра и других активов государства, включая исключительные права государства на оперирование различными объектамигосударственной собственности.и др.

Отчет в Правительство

2022-2023 годы

МФ, заинтересован-ные ГО

8.

Разработка проекта Закона Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам совершенствования бюджетного законодательства" с отражением целевых показателей бюджетных правил

Проект Закона
Республики Казахстан
 

2024 год

МНЭ, МФ,
НБ (по согласованию)

9.

Обеспечение представления в Парламент Республики Казахстан аналитического отчета о бюджетных рисках и долгосрочной устойчивости государственных финансов

Аналитический отчет о бюджетных рисках и долгосрочной устойчивости государственных финансов

2022 год

МНЭ, МФ,
НБ (по согласованию)

10.

Принятие мер по обеспечению раскрытия в годовой финансовой отчетности государственных гарантий и условных обязательств

Проект приказа Министра финансов РК "О внесении изменений и дополнений в приказ Министра финансов Республики Казахстан от 1 августа 2017 года № 468 "Об утверждении форм и правил составления и представления финансовой отчетности". Проект приказа Министра финансов РК "О внесении изменений и дополнений в приказ Министра финансов Республики Казахстан от 6 декабря 2016 года №640 "Об утверждении Правил составления консолидированной финансовой отчетности администраторами бюджетных программ и местными уполномоченными органами по исполнению бюджета"

2023 год

МФ, МНЭ

3.Укрепление доходной части бюджета

11.

Совершенствование трансфертного ценообразования, а также усиление контроля за выводом капитала

Проект Закона

Декабрь
2022 года

МФ, МНЭ, МИД, МТИ, МИИР, МЭ

12.

Совершенствование налогообложения доходов
 

Предложение в Правительство

Декабрь
2022 года

МНЭ, МФ

13.

Совершенствование косвенного налогообложения
 

Предложение в Правительство

Декабрь
2022 года

МНЭ, МФ, МЗ, МСХ, НПП (по согласованию)

14.

Пересмотр налоговой нагрузки на ГМК
 

Предложение в Правительство

Декабрь
2022 года

МНЭ, МФ, МЭГПР, МИИР, НПП (по согласованию)

15.

Оптимизация и повышение эффективности налоговых льгот

Предложение в Правительство

Декабрь
2022 года

МНЭ, МФ, заинтересованные ГО, НПП (по согласованию)

16.

Пересмотр ставки платы за цифровой майнинг
 

Информация в Правительство

Декабрь
2022 года

МНЭ, МФ, МЦРИАП

17.

Дальнейшая цифровизация налогового и таможенного администрирования
 

Информация в Правительство

Декабрь
2022 года

МФ, МНЭ

4. Повышение эффективности и экономической отдачи бюджетных расходов

18.

Интегрирование элементов новой Системы государственного планирования в бюджетный процесс

Проект Закона
Республики Казахстан
 

2022 год

МНЭ, МФ, АСПиР (по согласованию), заинтересован-ные ГО

19.

Внедрение предложений по обзорам бюджетных расходов

Проект Закона
Республики Казахстан

2024 год

МНЭ, МФ, заинтересован-ные ГО

20.

Внедрение элементов блочного механизма планирования бюджета

Проект Закона
Республики Казахстан
 

2022 – 2023 годы

МНЭ, МФ, заинтересован-ные ГО

21.

Усиление требований к проектам, предлагаемых для реализации с использованием механизма ГЧП.

Проект приказа МНЭ РК Проект приказа МНЭ РК "О внесении изменений и дополнений в приказ Министра национальной экономики Республики Казахстан от 26 ноября 2015 года № 731 "Об утверждении Методики определения лимитов государственных обязательств по проектам государственно-частного партнерства, в том числе государственных концессионных обязательств, Правительства Республики Казахстан и местных исполнительных органов"
 

2022 год

МНЭ, МФ

22.

Законодательное закрепление и внедрение механизма обязательного использования типовых проектов

Проект Закона
Республики Казахстан
 

2023 год

МИИР, заинтересован-ные ГО

23.

Создание и формирование Банка проектов строительства

Проект Закона
Республики Казахстан

2024 год

МИИР, заинтересован-ные ГО

24.

Поэтапный переход на консолидированную финансовую отчетность страны, составленную в соответствии с международными стандартами

Проект Закона
Республики Казахстан

2025 год

МФ, СК (по согласованию)

25.

Законодательное закрепление статуса Комитета казначейства Министерства финансов

Проект Закона
Республики Казахстан

2023 год

МФ

5. Повышение прозрачности и открытости бюджетного процесса

26.

Улучшение работы онлайн-портала "Открытые бюджеты":
внедрение единого формата представления бюджетной информации, четкое наименование и структурирование бюджетной информации для граждан на портале "Открытые бюджеты";
улучшение инструментов поиска нужной информации на портале "Открытые бюджеты"

Усовершенствованный функционал портала
"Открытые бюджеты"
 

2023 – 2025 годы
 

МЦРИАП, МФ, заинтересованные ГО

27.

Использование интерактивных форм предоставления бюджетных материалов

Усовершенствованный функционал портала
"Открытые бюджеты"

2026-2027 годы

МЦРИАП

28.

Разработка мобильных приложений и/или сервисов с использованием открытых материалов интернет-портала "Открытые бюджеты"

Информация в Правительство Республики Казахстан

2028-2030 годы

МЦРИАП

6. Стимулирующие межбюджетные отношения

29.

Закрепление минимального норматива отчислений поступлений КПН от МСБ из областного в районный бюджет в размере не менее 50%

Проект Закона
Республики Казахстан
 

2022 год

МНЭ, МФ

7. Автоматизация и цифровизация бюджетного процесса

30.

Внедрение "Онлайн бюджетного мониторинга"

Информационная система

2022 -2024 годы

МФ,
заинтересованные ГО

31.

Внедрение "Единой информационной системы бухгалтерского учета в государственных учреждениях"

Информационная система

2022 -2024 годы

МФ,
заинтересованные ГО

      Аббревиатуры и сокращения:

АСПиР

Агенство по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан

ВВП

внутренний валовый продукт

ГФСС

Государственный фонд социального страхования

ГЦБ

государственные ценные бумаги

ГЧП

государственное-частное партнерство

ЕАЭС

Евразийский экономический союз

ЕКС

единый Казначейский счет

ЕС

Европейский совет

ИС "ЭСФ"

информационная система "Электронные счета-фактуры"

КГД МФ РК

Комитет государственных доходов Министерства финансов Республики Казахстан

Координационный совет

Координационный совет по реализации рамочных соглашений о партнерстве между Правительством Республики Казахстан и международными финансовыми организациями

КПН

корпоративный подоходный налог

КСН

контрольный счет наличности

МИИР

Министерство индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан

МИО

местные исполнительные органы

МИОР

Министерство информации и общественного развития Республики Казахстан

МНЭ

Министерство национальной экономики Республики Казахстан

МРП

месячный расчетный показатель

МСБ

малый средний бизнес

МСУ

местное самоуправление

МФ

Министерство финансов Республики Казахстан

МФО

Международные финансовые организации

МФЦА

Международный финансовый центр "Астана"

МЦРИАП

Министерство цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан

НБ

Национальный банк Республики Казахстан

НДС

налог на добавленную стоимость

НПП "Атамекен"

Национальная палата предпринимателей "Атамекен" Республики Казахстан

НИОКР

Научно-исследовательские и опытно-конструкторские работы

НФРК

Национальный фонд Республики Казахстан

ОЭСР

Организация экономического сотрудничества и развития

СМИ

средства массовой информации

США

Соединенные Штаты Америки

ФСМС

Фонд социального медицинского страхования


  ПРИЛОЖЕНИЕ
к Указу Президента
Республики Казахстан
от 202 года №

Перечень утративших силу некоторых указов Президента Республики Казахстан

      1. Указ Президента Республики Казахстан от 26 июня 2013 года № 590 "Об утверждении Концепции новой бюджетной политики Республики Казахстан".

      2. Указ Президента Республики Казахстан от 24 ноября 2014 года № 966 "О внесении изменений и дополнения в Указ Президента Республики Казахстан от 26 июня 2013 года № 590 "Об утверждении Концепции новой бюджетной политики Республики Казахстан" и признании утратившим силу Указа Президента Республики Казахстан от 29 декабря 2006 года № 234 "О Концепции по управлению государственным и валовым внешним долгом".

      3. Указ Президента Республики Казахстан от 8 декабря 2016 года № 385 "О Концепции формирования и использования средств Национального Фонда Республики Казахстан".

      4. Указ Президента Республики Казахстан от 22 сентября 2017 года № 552 "О внесении изменений в Указ Президента Республики Казахстан от 26 июня 2013 года № 590 "Об утверждении Концепции новой бюджетной политики Республики Казахстан".

      5. Указ Президента Республики Казахстан от 19 июля 2018 года № 719 "О внесении изменений в Указ Президента Республики Казахстан от 8 декабря 2016 года № 385 "О Концепции формирования и использования средств Национального фонда Республики Казахстан".

      6. Указ Президента Республики Казахстан от 29 октября 2018 года № 780 "О внесении изменений в некоторые указы Президента Республики Казахстан".

      7. Указ Президента Республики Казахстан от 13 апреля 2019 года № 21 "О внесении изменений в некоторые указы Президента Республики Казахстан".

      8. Указ Президента Республики Казахстан от 2 августа 2019 года № 86 "О внесении изменения и дополнения в Указ Президента Республики Казахстан от 8 декабря 2016 года № 385 "О Концепции формирования и использования средств Национального фонда Республики Казахстан".

      9. Указ Президента Республики Казахстан от 31 декабря 2019 года № 234 "О внесении изменения и дополнения в Указ Президента Республики Казахстан от 8 декабря 2016 года № 385 "О Концепции формирования и использования средств Национального фонда Республики Казахстан".

      10. Указ Президента Республики Казахстан от 22 декабря 2020 года № 474 "О внесении изменения и дополнения в Указ Президента Республики Казахстан от 8 декабря 2016 года № 385 "О Концепции формирования и использования средств Национального фонда Республики Казахстан".

"Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржысын басқарудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекiту туралы" Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 28 желтоқсандағы № 941 қаулысы

      Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

      "Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржысын басқарудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекiту туралы" Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына енгізілсін.

      Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі
А. Мамин

Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржысын басқарудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекiту туралы

      Қазақстан Республикасы Президентінің 2021 жылғы 13 қыркүйектегі № 659 Жарлығымен бекітілген Мемлекет басшысының 2021 жылғы 1 қыркүйектегі "Халық бірлігі және жүйелі реформалар – ел өркендеуінің берік негізі" атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі жалпыұлттық іс-шаралар жоспарының 5-тармағына сәйкес
ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:

      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржысын басқарудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы бекітілсін.

      2. Осы Жарлыққа қосымшаға сәйкес Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарының күші жойылды деп танылсын.

      3. Қазақстан Республикасының Үкіметі, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей есеп беретін және бағынатын мемлекеттік органдар мен өзге де ұйымдар осы Жарлықтан туындайтын шараларды қабылдасын.

      4. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне жүктелсін.

      5. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
Президенті
Қ.Тоқаев

  Қазақстан Республикасы
Президентінің
20 жылғы
№ Жарлығымен
БЕКІТІЛГЕН

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАРЖЫСЫН БАСҚАРУДЫҢ 2030 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ МАЗМҰНЫ


      1-бөлім. Паспорт (негізгі параметрлер)

      2-бөлім. Ағымдағы ахуалды талдау

      2.1. Бюджет саласындағы қолданыстағы мемлекеттік реттеуді бағалау

      2.2. Түйінді проблемалар және Мемлекеттік қаржыны басқару тұжырымдамасын әзірлеу қажеттігінің негіздемесі

      3-бөлім. Халықаралық тәжірибеге шолу

      4-бөлім. Мемлекеттік қаржыны басқаруды дамыту пайымы

      5-бөлім. Мемлекеттік қаржыны басқару саясатын қалыптастырудың негізгі қағидаттары мен тәсілдері

      5.1. Мемлекеттік қаржыны басқару саясатының негізгі қағидаттары

      5.2. Мемлекеттік қаржыны басқару саясатының негізгі тәсілдері

      5.3. Мемлекеттік борышты басқару саясаты

      5.4. Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастыру және пайдалану саясаты

      5.5. Салық-бюджет саясатын жетілдіру

      5.5.1. Бюджеттік қағидалар жинағын айқындау

      5.5.2. Бюджеттің кіріс бөлігін нығайту (салық саясаты)

      5.5.3. Бюджет шығыстарының тиімділігі мен экономикалық қайтарымдылығын арттыру

      5.5.4. Ынталандыратын бюджетаралық қатынастар

      5.6. Бюджет процесінің айқындығын және ашықтығын арттыру

      5.7. Бюджет процесін автоматтандыру және цифрландыру

      6-бөлім. Нысаналы индикаторлар және күтілетін нәтижелер

      7-бөлім. Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржысын басқарудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі
іс-қимыл жоспары

1-БӨЛІМ. ПАСПОРТ (НЕГІЗГІ ПАРАМЕТРЛЕР)

Атауы
 

Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржысын басқарудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы

Әзірлеу үшін негіздеме
 

Қазақстанның 2050 жылға дейінгі даму стратегиясы,
Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі ұлттық даму жоспары,
Мемлекет басшысының 2020 жылғы 1 қыркүйектегі "Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі" атты Қазақстан халқына Жолдауы,
Мемлекет басшысының 2021 жылғы 1 қыркүйектегі "Халық бірлігі және жүйелі реформалар – елдің өркендеуінің берік негізі" атты Қазақстан халқына Жолдауы

Тұжырымдаманы әзірлеуге жауапты мемлекеттік орган

Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі

Тұжырымдаманы іске асыруға жауапты мемлекеттік органдар, ұйымдар

Орталық және жергілікті атқарушы органдар, квазимемлекеттік сектор субъектілері

Іске асыру мерзімдері

2022 – 2030 жылдар


2-БӨЛІМ. АҒЫМДАҒЫ АХУАЛДЫ ТАЛДАУ

      2.1. Бюджет саласындағы қолданыстағы мемлекеттік реттеуді бағалау

      Қазақстан тәуелсіздік алған сәттен бастап бюджеттік реттеу жүйесін қалыптастырудың және оны жетілдірудің ұзақ жолынан өтті.

      Бюджет саласында бірқатар маңызды, өзара байланысты және жақсы ойластырылған реформалар жүргізілді.

      Мұнайдан түсетін кірістерді жинақтау есебінен болашақ ұрпақ үшін қаржы ресурстарын жинақтау, сондай-ақ ұлттық бюджеттің әлемдік тауар нарықтарына тәуелділігін азайту мақсатында 2000 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының (бұдан әрі – ҚРҰҚ) құрылуы Қазақстанның бюджет жүйесінің маңызды реформасы болды. ҚРҰҚ елдегі макроэкономикалық орнықтылықты қолдаудың маңызды құралына айналды.

      Шикізат нарықтарындағы бағалар деңгейінің "шарықтауы" кезеңінде ҚРҰҚ-ның құрылуы 2000 жылдардағы дағдарыстардың сыртқы соққыларын дағдарысқа қарсы ауқымды бағдарламалардың іске асырылуына қаражат бөлу арқылы жоюға мүмкіндік берді.

      Мемлекеттік басқарудың барлық деңгейлеріндегі бюджет процесі 2008 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының Бюджет кодексімен реттеледі.

      Бюджет кодексі сияқты түйінді институционалдық құжаттардан басқа, бюджет саясатының бағыттары, ҚРҰҚ-ның қаражатын қалыптастыруды және пайдалануды қоса алғанда, Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 26 маусымдағы № 590 Жарлығымен қабылданған Қазақстан Республикасының жаңа бюджет саясатының тұжырымдамасында (бұдан әрі – Бюджет саясаты тұжырымдамасы) және Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 8 желтоқсандағы № 385 Жарлығымен қабылданған Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастыру және пайдалану тұжырымдамасында (бұдан әрі – ҚРҰҚ тұжырымдамасы) айқындалған.

      Бюджет саясатының тұжырымдамасы 2020 жылға дейінгі фискалдық саясатты қалыптастырудың пайымын, негізгі тәсілдерін және мемлекеттік қаржы саласындағы кешенді реформаларды қамтамасыз етуге бағытталған шараларды айқындайды. Онда мемлекеттік бюджет тапшылығы мен борышқа қатысты қағидалар белгіленген.

      Бұл фискалдық негіз ҚРҰҚ тұжырымдамасында жетілдірілді, онда республикалық бюджеттің сальдосына, борыш пен ҚРҰҚ активтерінің ең төменгі көлеміне қатысты қосымша қағидалар белгіленген, сондай-ақ ҚРҰҚ-дан республикалық бюджетке берілетін трансферттер жүйесі өзгертілді.

      2017 жылдан бастап Бюджет кодексіне енгізілген толықтыруларды ескере отырып, мұнайға қатысты емес тапшылық деңгейі үш жылдық республикалық бюджет туралы заңда бекітіледі.

      Бүгінгі таңда Қазақстанның бюджеттік негізі бюджеттік қағидаларға негізделеді.

      Бюджеттің тапшылығы мен мұнайға қатысты емес тапшылығын, мемлекеттік борыштың түрлі параметрлерін шектейтін, сондай-ақ ҚРҰҚ қаржы активтерінің төменгі шегін белгілейтін бюджеттік қағидалар мемлекеттік қаржының орнықтылығын қолдау мақсатын көздейді.

      Мұнайдан түсетін кірістердің негізгі көлемін бюджетке тіркелген трансфертпен ұштастыра отырып, ҚРҰҚ-ға бағыттаудың мақсаты – мұнайдан түсетін кірістер құбылмалылығының бюджетке әсерін шектеу және бюджет тәртібін арттыру.

      2018 – 2019 жылдары ҚРҰҚ-дан берілетін кепілдендірілген трансферттерге қатысты екі бюджеттік қағида мен практикалық қағида 2016 жылғы 8 желтоқсандағы ҚРҰҚ тұжырымдамасына енгізілген түзетулермен өзгертілді. Мәселен, мұнайға қатысты емес тапшылық лимиті жеңілдетілді және қағиданың қамтуы азайтылды, оған сәйкес борыш ҚРҰҚ шетелдік активтерімен шектелді, нәтижесінде қағида ішкі борышты есепке алмай, сыртқы және кепілдендірілген сыртқы мемлекеттік борышқа ғана қолданылды.

      Бюджетке ҚРҰҚ-дан берілетін трансферттердің номиналды лимиттері ұлғайтылды, ал 2020 жылдан бастап қолданылуға тиіс болған 2 трлн теңге мөлшеріндегі орта мерзімді номиналды лимит 2022 жылдан бастап трансферт біртіндеп қысқаратын міндеттемемен алмастырылды.

      Өткен бірнеше жыл бойы бюджет заңнамасын жетілдіру жөніндегі жұмыс бюджеттік рәсімдерді оңайлатуға, бюджетаралық қатынастарды жетілдіруге және жергілікті атқарушы органдардың (бұдан әрі – ЖАО) дербестігін арттыруға, мемлекеттік-жекешелік әріптестік (бұдан әрі – МЖӘ) жобаларын жоспарлау рәсімдерін оңайлатуға, мемлекеттік органдардың дербестігі мен жауапкершілігін арттыруға бағытталды.

      "Бюджет қаражатын басқарудан" "нәтижелерді басқару" әдісіне көшу бюджеттік бағдарламаларды ірілендіру, бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің дербестігін кеңейту, сондай-ақ олардың жауапкершілігін арттыру жолымен жүзеге асырылды.

      Осылайша, айқын бюджет жүйесі құрылды, нақты бюджеттік рәсімдер айқындалды, бюджет процесі айқын регламенттелді және "нәтижеге бағдарланған бюджеттеу" қағидаттарында жұмыс істейді.

      Қазақстандағы бюджеттік реттеу бойынша жүргізілген шолудың қорытындыларына сәйкес Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (бұдан әрі – ЭЫДҰ) сарапшылары Қазақстанда жүргізілген бюджеттік реформаларға жалпы барынша жоғары баға берді.

      Реформалар нәтижесінде Қазақстанда мемлекеттік қаржыны басқару жүйесі мен онымен байланысты жүйелер халықаралық практикада бар қағидаттарды сақтау бағытында ілгеріледі, айталық:

      стратегиялық құжаттар мен бюджеттік шығыстар бағдарламалары арасында мықты өзара байланыс бар;

      бюджеттің ұзақ мерзімді орнықтылығын қамтамасыз етуге және болашақ экономикалық сілкіністер жағдайында буферді қамтамасыз етуге арналған фискалдық қағидалар жинағы айқындалды;

      бюджеттің ашықтығы айтарлықтай жақсарды және азаматтардың қатысуы жоғарылады, мысалы "Ашық бюджеттер" онлайн-порталын енгізу және қоғамдық кеңестерді енгізу жолымен;

      халықаралық стандарттарға сәйкес есептеу әдісі бойынша есепке алу қабылданды, бұл мемлекеттік қаржының сапасы мен ашықтығын арттырады.

      Қазақстанның бюджет жүйесін одан әрі жетілдіру ЭЫДҰ сарапшыларының ұсынымдарын ескере отырып жүзеге асырылады.

      2020 жылы стратегиялық жоспардың жаңа форматы енгізілді, оның енгізілуімен бюджеттік бағдарламаларды мемлекеттік органның стратегиялық жоспарының мақсаттарымен байланыстыру күшейтілді. 2021 – 2023 жылдарға арналған бюджетті қалыптастыру кезінде мемлекеттік органдар стратегиялық жоспарларын жаңа форматта ұсынды.

      2020 жылдан бастап лауазымды тұлғалардың жекелеген бюджет заңнамасын бұзушылықтары үшін әкімшілік жауаптылық (100 айлық есептік көрсеткіш (бұдан әрі – АЕК) мөлшерінде айыппұл) енгізілді.

      2020 жылы Бюджет кодексіне қаражатты барынша ұқыпты әрі үнемді жұмсауға одан әрі назар аудара отырып, бюджет процесін реформалауға бағытталған өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.

      Нәтижесінде бюджеттік жоспарлау, ең алдымен, лимиттерді жеткізу жөніндегі тәсілдерді реформалау есебінен мемлекеттік жоспарлау жүйесіне бағынды.

      Субсидиялар мен инвестициялық жобаларға арналған шығыстардың экономикалық қайтарымдылығын жоспарлау сатысында-ақ бағалау енгізілді. Әкімшілер мұндай бағалауды 2021 жылдан бастап бюджеттік өтінімдер құрамында ұсынады. Бұл қаражатты негізінен экономикаға болашақ бюджеттік кірістер, жұмыс орындары, жеке инвестициялар түрінде барынша қайтарымдылығы бар шығыстарға бөлуге мүмкіндік береді.

      Әрбір министрлік жанынан ведомстволық бюджеттік комиссиялар құрылды. Дербестіктен басқа, бұл мемлекеттік органдардың өздерінің деңгейінде жоспарлау сапасын арттыруға тиіс.

      2020 жылдан бастап Бюджет кодексінде ҚРҰҚ-дан берілетін кепілдендірілген трансферт мөлшерін регламенттейтін бюджеттік қағида бекітілген. Қағидаға сәйкес кепілдендірілген трансферттің мөлшері мұнайдың белгіленген "кесімді" бағасы кезінде мұнай секторынан ҚРҰҚ-ға болжанатын түсімдерден аспауға тиіс.

      Қазақстанда бюджет саясаты мен бюджет процесін жетілдіру жөніндегі жұмыс тұрақты негізде жүзеге асырылады.

      Бүгінгі күні жаңа Мемлекеттік жоспарлау жүйесінің элементтерін (ұлттық жобалар мен мемлекеттік органдардың даму жоспарлары) бюджет процесіне интеграциялау бойынша жұмыс жүргізілуде.

      2022 жылдан бастап республикалық бюджет жобасымен бірге бюджеттік тәуекелдер және мемлекеттік қаржының ұзақ мерзімді орнықтылығы туралы талдамалық есеп дайындау жоспарлануда.

      Қаражатты орнықты әлеуметтік-экономикалық әсер беретін бағыттарға, сондай-ақ азаматтардың лайықты тұрмыс деңгейін қамтамасыз етуге арналған маңызды әлеуметтік шараларды қаржымен бекемдеуге және Қазақстанның дамуына қайта бөліп, бюджет шығыстарын түгендеу тұрақты негізде жүзеге асырылады.

      Тиімділігі төмен шығындарды қысқарту және қаражатты неғұрлым басым бағыттарға қайта бөлу арқылы бюджет шығыстарын оңтайландыру бірнеше мәрте жүзеге асырылды.

      Бюджет саясатының маңызды бағыттарының бірі фискалдық орталықсыздандыру болып табылады.

      ЖАО-ның қаржылық дербестігін арттыру мақсатында 2020 жылдан бастап шағын және орта бизнестен (бұдан әрі – ШОБ) корпоративтік табыс салығының (бұдан әрі – КТС) түсімдері жергілікті бюджеттерге берілді.

      2020 жылдан бастап жергілікті өзін-өзі басқару (бұдан әрі – ЖӨБ) бюджеті жаппай енгізілді.

      2020 жылы республикалық және облыстық маңызы бар қалалардағы аудандар деңгейінде "халық қатысатын бюджет" іске қосылды. Халық қатысатын бюджет саны – 55.

      Әкімдіктер жанынан тұрғындардың жобалық ұсыныстарын қарау, іріктеу және шешім қабылдау жөніндегі сараптамалық кеңестер құрылды.

      Тұрғындарды "халық қатысатын бюджеттерге" тарту үшін мемлекеттік органдардың интернет-ресурстарының бірыңғай платформасында "халық қатысатын бюджет" модулі іске асырылды.

      Әкімдіктердің парақшасында "халық қатысатын бюджет" модулінде барлық тілек білдірушілер "online" режимінде ұсыныстар, дауыс бере алады және мәртебелері, таймлайндары, дауыс саны және тағы басқалары көрсетілген ұсынылған "жобаларын" қадағалай алады.

      2.2. Түйінді проблемалар және Мемлекеттік қаржыны басқару тұжырымдамасын әзірлеу қажеттігінің негіздемесі

      Қазақстанның 2020 жылға дейінгі бюджет саясаты бюджет теңгеріміне (бюджет тапшылығы және мұнайға қатысты емес бюджет), шығыстарға (кепілдендірілген трансферт), ҚРҰҚ қаржы активтерінің төменгі шегіне және Қазақстан Республикасының бюджет саясаты тұжырымдамасында және ҚРҰҚ тұжырымдамасында айқындалған борыш деңгейіне сандық шектеулер ескеріле отырып жүргізілді.

      Алайда 2014 – 2020 жылдары болған сыртқы және ішкі соққылар мемлекеттік қаржының жай-күйіне теріс әсер етіп, бюджетке қысым көрсетті.

      2014 – 2015 жылдардағы дағдарыс мұнай бағасының құлдырауымен қатар жүрді.

      Бағалар төмен болған кезеңде экономиканың шикізат секторынан түсетін кірістер төмендеген жағдайларда экономикалық қызметті қолдау үшін, мұнай бағасы жоғары болған кезеңде ұлғайтылған, шығыстарды қолайлы деңгейде сақтау саясаты жалғастырылды.

      Бұл фискалдық шаралар ҚРҰҚ қаражатынан және ішінара қарыз қаражатынан қаржыландырылған ел бюджеті тапшылығының ұлғаюына алып келді.

      COVID-19 пандемиясының салдары да экономика мен мемлекеттік қаржыға 2014 – 2015 жылдардағы дағдарыстың ауқымына ұқсас дәрежеде қатты әсер етті. Экономикалық белсенділіктің төмендеуіне байланысты мұнайға қатысты емес салық түсімдері азайды. Бюджет шығыстарын қолдау үшін мемлекет жоспарланған кепілдендірілген сомаға қосымша трансферт алып, ҚРҰҚ ресурстарын пайдаланды.

      Үкімет әзірлеген 2020 жылға арналған дағдарысқа қарсы бағдарлама шеңберінде экономиканы қолдау шаралары қабылданды және бірінші кезекте әлеуметтік міндеттемелерді орындау үшін ҚРҰҚ-дан қосымша трансферттер тартылды.

      ҚРҰҚ қаражаты азаматтарды әлеуметтік қолдауды күшейтуге, оның ішінде халықтың аз қамтылған топтарының кірісін арттыруға және оларды қолдауға, кірісі төмен азаматтардың тұрғын үй мәселелерін шешуге, білім беру және денсаулық сақтау салаларын жақсартуға, өңірлерді дамытуға бағытталды.

      Фискалдық саясаттың түйінді кедергілері бюджеттің кіріс бөлігіне де, шығыс бөлігіне де қатысты.

      ҚРҰҚ-дан берілетін трансферттерді есепке алмағанда, 2013 – 2020 жылдары жалпы ішкі өнімге (бұдан әрі – ЖІӨ) қатысты пайызбен алғандағы мемлекеттік бюджеттің кірістері өзгерген жоқ және ЖІӨ-ге қатысты орта есеппен 13,5 %-ды құрады.

      2018 – 2020 жылдар кезеңінде мемлекеттік бюджет түсімдерінің серпіні орта есеппен ЖІӨ-ге қатысты 19,0 %-ды құрады: 2018 жылы – 10 924,7 млрд теңге немесе ЖІӨ-ге қатысты 17,7 %, 2019 жылы – 12 895,2 млрд теңге немесе ЖІӨ-ге қатысты 18,5 %, 2020 жылы – 14 649,6 млрд теңге немесе ЖІӨ-ге қатысты 20,7 %.

      Бұл ретте мемлекеттік бюджеттің шығыстары 2013 жылғы 19,9 %-дан 2020 жылы ЖІӨ-нің 25,0 %-ына дейін ұлғайды. Мәселен, 2018 жылы мемлекеттік бюджет шығыстары – 11 757,7 млрд теңгені немесе ЖІӨ-ге қатысты 19,0 %-ды, 2019 жылы – 14 180,5 млрд теңгені немесе ЖІӨ-ге қатысты 20,4 %-ды, 2020 жылы – 17 455,8 млрд теңгені немесе ЖІӨ-нің 25,0 %-ын құрады.

      Салықтық жеңілдіктердің көп болуынан мемлекет қомақты сомадағы кірістен айырылады.

      ҚРҰҚ қаражатын пайдаланудың артуы мен мұнайдың әлемдік бағасының төмендеуіне байланысты 2016 жылдан бері ҚРҰҚ валюталық активтерінің жыл сайын төмендеу үрдісі (2016 жылғы 72 млрд АҚШ долларынан 2020 жылы 58,7 млрд АҚШ долларына дейін) байқалады.

      2020 жылдың соңында ҚРҰҚ қаражатының көлемі 28,2 трлн теңгені немесе ЖІӨ-ге қатысты 39,9 %-ды құрады.

      Коронадағдарыс салдары да бюджеттің орнықтылығына қауіпті күшейтті. Нәтижесінде 2020 жылдың қорытындысы бойынша тапшылық және мұнайға қатысты емес тапшылық, мемлекеттік борыш және борыштық жүктеме бойынша қағидалар бұзылды.

      2018 жылы тапшылық ЖІӨ-ге қатысты 1,3 %-ды, 2019 жылы ЖІӨ-ге қатысты 1,8 %-ды, 2020 жылы ЖІӨ-ге қатысты 4,0 %-ды құрады.

      Ұқсас кезеңде мұнайға қатысты емес тапшылық 2018 жылы ЖІӨ-ге қатысты 7,3 %-ды, 2019 жылы ЖІӨ-ге қатысты 7,9 %-ды, 2020 жылы ЖІӨ-ге қатысты 11,5 %-ды құрады.

      Бюджеттің созылмалы тапшылығы ЖІӨ-ге қатысты мемлекеттік борыштың және бюджетке борыштық жүктеменің өсуіне әкелді.

      Бұдан басқа, мұнай бағасы төмендеуінің кезекті раундтарының туындауына қарай мемлекеттік борыштың өсуі жеделдейді.

      2020 жылдың қорытындысы бойынша ЖІӨ-ге қатысты мемлекеттік борыш 2013 жылғы ЖІӨ-ге қатысты 12,5 %-дан ұлғайып, ЖІӨ-ге қатысты 29,4 %-ды құрады. Осы кезеңде мемлекеттік борыш номиналды мәнде 4,7 есе (2021 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша – 20,6 трлн теңге, 2014 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша – 4,4 трлн теңге) өсті. Оның өсу үрдісі жалғасуда.

      Республикалық бюджеттің үкіметтік борышқа қызмет көрсету бойынша шығыстары 2013 жылғы 177,3 млрд теңгеден 2020 жылы 762,1 млрд теңгеге дейін өсті.

      Энергия тасығыштардың әлемдік бағаларының құбылмалылығы жағдайында экономиканы әртараптандыру және экономиканың мұнайға қатысты емес секторларынан түсетін салық түсімдерінің өсуі, , борышты фискалдық орнықты деңгейде ұстап тұру, ҚРҰҚ жинақтау функциясын қалпына келтіру есебінен бюджет қаражатының тапшылығын қысқарту мәселесі өте маңызды мәселеге айналды.

      Стратегиялық жоспарлау құжаттарында айқындалған басымдықтар мен мақсаттарға қол жеткізу, бюджет ресурстарының шектеулі болуы жағдайларында әлеуметтік-экономикалық дамуда сапалы серпіліс жасау қажеттігі елдің бюджет саясатын жетілдіру жөніндегі шаралар жүйесін әзірлеу мен іске асырудың, оның ішінде жаңа бюджет қағидалары жүйесін құру негізінде қазіргі бюджет моделін қайта қараудың өзектілігін арттырады.

      Жоспарлаудағы жүйелі кемшіліктердің сақталуы стратегиялық және бюджеттік жоспарлау жүйесін трансформациялау бойынша жүргізіліп жатқан реформаларды жоққа шығарады.

      Бюджет қаражатын бір бағыттар мен құралдарға бөлшектеу және тарату байқалады, бұл бюджеттік инвестициялардың басымдықтары мен бағыттарында кешенді пайымды қалыптастыруға ықпал етпейді және нәтижесінде оларды іске асырудан күтілетін әсерді төмендетеді.

      Нысаналы трансферттер санының көп болуы және жоспарлаудың күрделенуі нәтижесінде бейінді емес министрліктердің бір салалық даму мәселелерін іске асыруы сақталған, бұл жауапкершіліктің айқын болмауына және шешім қабылдауда өңірлер дербестігінің әлсіреуіне әкеледі. Мұндай кемшіліктердің болуы бюджет қаражатын тиімсіз жоспарлауға және пайдалануға ықпал етеді.

      Бюджеттік инвестициялық жобаларды іріктеу сапасының төмендеуі республикалық бюджеттің даму бюджетінің басымдықтарынан көрінеді.

      Бюджеттік инвестициялар бойынша жобалардың жоспарлау кезеңінен бастап іс-жүзінде пайдалануға бергенге дейінгі тарихи деректерін жинақтап және сақтап, жоспарланатын және іске асырылатын бюджеттік инвестицияларды есепке алуға және мониторингтеуге арналған бірыңғай деректер базасы жоқ.

      Жобалау-сметалық құжаттарды (бұдан әрі – ЖСҚ) әзірлеу сапасының, сондай-ақ жұмыстардың толық есепке алынбауының салдарынан тиімсіз шығындардың өсуі немесе ескірген деректер мен технологияларды пайдалану, құрылыс жұмыстарының сметасын жасау кезінде негізделмеген есептемелерді қолдану ЖСҚ-ны түзетуге, құрылыстың нормативтік мерзімдерін ұзартуға және жалпы жобаның қымбаттауына әкеп соғады.

      Квазимемлекеттік сектор қызметінің тиімділігі мәселелері өзекті мәселелер болып қала береді.

      Бастапқыда квазимемлекеттік сектор субъектілерін құру мемлекеттің белгілі бір міндеттерін шешуге, оның ішінде стратегиялық маңызды және дамымаған нарықтарды дамытуға, квазимемлекеттік сектор субъектілерінің кейіннен бәсекелі нарықтан шығуымен экономиканың шикізаттық емес секторларында технологиялық өндірістер құруға бағытталған.

      Сонымен қатар, қазіргі уақытта мемлекеттің экономикаға қатысуының айтарлықтай үлесі және квазимемлекеттік сектор субъектілерінің көптігі сақталып отыр, ондағы ұйымдар саны 6,5 мыңға жуық.

      Квазимемлекеттік сектор тиімділігінің төмендігі, оның мемлекеттік бюджетке тәуелділігі, корпоративтік басқарудың әлсіздігі, мемлекет қатысатын заңды тұлғалар қызметінің жалпы ел мақсаттарымен стратегиялық өзара байланысының болмауы байқалады.Мемлекеттік меншіктің қолданыстағы сыныптамасы квазимемлекеттік сектор субъектілерінің құрылуының коммерциялық немесе коммерциялық емес мақсатын көрсетпейді, бұл осындай ұйымдардың ұйымдық-құқықтық нысандарын айқындауда жүйеліліктің болмауына әкеледі.

      Квазимемлекеттік сектор субъектілерін сыныптау жүйесін ұйымды құру және коммерциялық немесе коммерциялық емес міндеттерді іске асыру мақсаты негізінде оңтайландыру, сондай-ақ бәсекеге қабілеттілікті, ашықтықты және нарыққа бағдарлануды арттыруға назар аударып, квазимемлекеттік сектор субъектілерінің ұйымдық-құқықтық нысандарын қайта қарау талап етіледі.

      Кірістерді мойындауға және мемлекеттік активтер мен міндеттемелерді бағалауға қатысты олқылықтар шешуді талап етеді. Үкіметтің қаржылық жағдайын және бюджеттік шешімдердің нақты құнын объективті және бұрмаламай көрсету үшін халықаралық стандарттарға сәйкес шығындардың нақты есебі қажет, бұл түрлі әкімшілік салалардағы салыстырмалы тиімділік туралы пайдалы ақпарат беруі мүмкін.

      2015 жылдан бастап 2021 жылды қоса алғандағы 6 жыл ішінде жобалар саны 3-тен 817-ге дейін ұлғайды. Іске асырылып жатқан МЖӘ жобалары санының ұлғаюына байланысты соңғы жылдары мемлекеттік міндеттемелердің белгіленген лимиттерінің жеткіліксіз болу тәуекелі бар.

      "Қазақстан Республикасы Үкiметiнің және жергiлiктi атқарушы органдардың мемлекеттік-жекешелік әріптестік жобалары бойынша мемлекеттік міндеттемелерінің, оның ішінде мемлекеттiк концессиялық мiндеттемелерiнiң лимиттерiн айқындау әдiстемесiн бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің 2015 жылғы 26 қарашадағы № 731 бұйрығымен бекітілген МЖӘ және концессия жобалары бойынша мемлекеттік міндеттемелер лимиті негізгі бақылау тетігі болып табылады.

      Республикалық жобалар бойынша лимит республикалық бюджеттің жылдық кірісінің 20 %-ы шегінде белгіленген. Жергілікті жобалар бойынша лимит жалпы сипаттағы трансферттер ескеріле отырып, салықтық және салықтық емес түсімдер мен негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер көлеміне сәйкес келетін облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың ЖАО бюджетінен 20 %-дан 50 %-ға дейінгі шекте белгіленген. Бұл ретте МЖӘ жобалары бойынша оларды іске асырудың барлық кезеңінде, яғни тиісті қаржы жылының басына белгіленетін МЖӘ шарттары қолданылуының соңына дейін, қабылданған және өтелмеген барлық міндеттемелердің сомасы ескеріледі.

      Бүгінгі таңда МЖӘ жобалары бойынша мемлекеттік міндеттемелердің лимиттерін айқындау бөлігінде заңнама нормаларын қолдануда әртүрлі оқылулар, коллизиялар туындайды. МЖӘ жобаларын іске асырудың қалыптасқан практикасы инвестициялық және операциялық шығындардың өтемақы төлемдері, басқару үшін сыйақы, қолжетімділік үшін төлемақы, МЖӘ объектісін пайдаланғаны үшін жалдау төлемақысы дәстүрлі құрамдас бөліктер болып табылатынын көрсетеді. Ал лимиттер құрамына қоса қаржыландыру бойынша мемлекеттік міндеттемелерді, МЖӘ жобасын іске асыру барысында өндірілетін тауарлардың, жұмыстардың және көрсетілетін қызметтердің белгілі бір көлемін мемлекеттің тұтыну кепілдігін енгізу бойынша бірыңғай түсінік жоқ.

      Қабылданған және өтелмеген мемлекеттік міндеттемелердің көрсеткішін есептеу тәсілі нақтылауды талап етеді.

      Осылайша, МЖӘ жобалары бойынша бюджеттік тиімділік және мемлекеттік қаржыға байланысты тәуекелдерді басқару тұрғысынан МЖӘ жобалары бойынша мемлекеттік міндеттемелердің лимиттерін айқындау тәсілдерін жетілдіру жөніндегі жұмысты жалғастырған жөн.

      Бұдан басқа, мемлекеттік және квазимемлекеттік секторлардың, бюджеттен тыс қорлардың барлық институционалдық бірліктері бойынша шоғырландырылған бухгалтерлік есептілікті қалыптастыру мәселесі осы уақытқа дейін толық реттелмеген күйінде қалып отыр.

      Қазіргі ахуалды талдау ескеріле отырып, мемлекеттік қаржының мынадай негізгі проблемаларын атап өтеміз:

      бюджеттің мұнай түсімдеріне тәуелділігі және экономиканы қолдауға байланысты ҰҚ-дан алып қоюларды ұлғайту есебінен Ұлттық қор активтерінің қысқаруы;

      тиімсіз салықтық жеңілдіктердің күшін жоюды, салықтық базаны кеңейтуді, әкімшілендіру шараларын күшейтуді талап ететін мұнайға қатысты емес салық түсімдерінің жеткіліксіз шоғырлануы;

      бюджетті жоспарлау рәсімдерін жетілдіруді және оларға азаматтық қоғамның қатысуына мүмкіндік беруді талап ететін, ағымдағы шығыстардың және әлеуметтік-экономикалық қайтарымдылығы төмен шығыстардың өсуімен қатар жүретін мемлекеттік шығыстардың тиімділігі мен нәтижелілігінің төмен болуы;

      мемлекеттің тиімділігі төмен квазимемлекеттік сектор экономикасына қатысуының елеулі үлесі.

      Созылмалы тапшылық пен мұнай емес тапшылықтың ұлғаюы, бюджетке борыштық жүктеменің өсуі, белгіленген бюджеттік қағидаларды сақтау бөлігінде қаржылық тәртіптің нашарлығы, көлеңкелі экономиканың өсуі аталған проблемалардың салдары болып табылады.

      Баяндалғанға сүйене отырып, 2030 жылға дейінгі мемлекеттік қаржыны басқарудың негізгі міндеттерінің бірі бюджеттің кіріс бөлігін нығайту, ҚРҰҚ қаражатын жинақтау, борыш саясатын қайта қарау, бюджет шығыстарының тиімділігі мен экономикалық қайтарымдылығын арттыру, оның транспаренттілігін күшейту есебінен, оның ішінде бюджет процесін автоматтандыру және цифрландыру есебінен мемлекеттік қаржыны шоғырландыру және бюджеттің теңгерімділігі мен орнықтылығын қалпына келтіру болып табылады.

3-БӨЛІМ. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕГЕ ШОЛУ

      Соңғы жылдары бюджеттік реформаға алуан түрлі көзқарастардың ішінде фискалдық қағидалар, шығыстардың басымдылығын қайта қарау, бюджеттік жоспарлауды жетілдіру және бюджеттің ашықтығын арттыру ең маңызды бағыттар болды.

      Бюджеттік немесе фискалдық қағида бюджеттік агрегаттарға сандық шектеулер арқылы салық-бюджет саясатына ұзақ мерзімді шектеулер қояды. Бұл салық-бюджет саясаты үшін жиі өзгертуге болмайтын шекаралар белгіленетінін және кейбір жедел ұсынымдар, шығыстар болсын немесе кірістер болсын, белгілі бір бюджет құралын шектейтін сандық нысаналы көрсеткішті анықтау арқылы берілетінін білдіреді.

      Борыш қағидалары мемлекеттік борыштың шегін немесе мақсатын ЖІӨ-нің пайызымен белгілейді.

      Қағидалардың бұл түрі, анықтамасы бойынша, борыштың нысаналы көрсеткішіне жақындауды қамтамасыз ету тұрғысынан барынша тиімді болып табылады.

      Бюджет теңгерімінің қағидалары, бірінші кезекте, борыш жүктемесінің коэффициентіне әсер ететін және елеулі дәрежеде саясаткерлердің бақылауында тұратын айнымалыны шектейді.

      Құрылымдық теңгерім қағидасы мұнайдың алдын ала белгіленген болжамды бағасына сүйенеді. Бұл тәсілде бағаның өзгеруіне байланысты шығыстар мен мұнай кірістерінің құбылмалылығының байланысы іс жүзінде үзіледі, бұл мұнай бағасы құбылмалылығының салық-бюджет саясатының циклдік ауытқуларына ықпалын болдырмайды. Мұнайдың болжамды бағасы ұзақ мерзімді тарихи және болашақ бағаларға негізделуі тиіс.

      Кесімді баға мұнайдың 30 жылдық орташа бағасы (50$/brl) деңгейінде жоғарыдан формалды шектеу болған жағдайда бюджеттік жоспарлау кезеңіндегі мұнайдың бағасы бойынша сараптамалық бағалауларды (халықаралық қаржы ұйымдарының (бұдан әрі – ХҚҰ) бағалауы бойынша консенсус-болжам негізінде) қолдану жолымен бағаланатын болады.

      Құрылымдық теңгерім қағидасына сәйкес мемлекеттік шығыстар экономикалық цикл ескеріле отырып түзетілген кірістерге сәйкес келетін мөлшерде жоспарлануға тиіс.

      Шығыстар қағидалары жалпы, негізгі немесе ағымдағы шығыстарға қойылатын шектеулерді белгілейді.

      Мұндай лимиттер әдетте абсолютті шамаларда немесе өсу қарқынында, ал кейде негізінен үш жылдан бастап бес жылды құрайтын уақыт шегінде ЖІӨ-нің пайызымен белгіленеді.

      Бұл қағидалар борыштың орнықтылығын қамтамасыз ету мақсатына тікелей байланысты емес, өйткені кіріс бөлігін шектемейді. Алайда олар борыш немесе бюджет теңгерімі қағидаларымен бірге жүрген кездегі орнықтылыққа сәйкес келетін, қажетті фискалдық шоғырландыруды іске қосуға арналған операциялық құралды беруі мүмкін.

      Бұдан басқа, олар күтпеген кірістер түсімдері уақытша жоғары болған, ал тапшылықтың жалпы шектеулерін сақтау оңай болған кезде, экономикалық циклдің өсуі кезінде шығыстарды шектей алады.

      Кірістер туралы қағидалар кірістердің шегін немесе минимумын белгілейді және кірістердің жиналуын арттыруға және/немесе шамадан тыс салық ауыртпалығын болдырмауға бағытталған.

      Қағидаларды санаттау

Қағида түрі

Артықшылықтары

Кемшіліктері

Борыш қағидасы

Борыштың орнықтылығымен тікелей байланыс
Бақылау және қоғамға түсіндіру оңай

Экономикалық тұрақтандыру функциясы жоқ (проциклді болуы мүмкін)
Қағида уақытша шаралардың көмегімен орындалуы мүмкін
Берешекке үкіметке тәуелді емес оқиғалар әсер етуі мүмкін

Шығыстар қағидасы
 
 
 
 

Айқын жедел басшылық
Экономикалық тұрақтандыруды қамтамасыз етеді
Бюджеттің көлемін реттейді
Салыстырмалы түрде бақылау оңай
 

Борыштың қолайлы деңгейімен тікелей байланысты емес, өйткені кіріс бөлігіне ешқандай шектеулер жоқ
Егер шегіне жету үшін қағидада қамтылмаған шығыстар санаттарына ауысу болса, шығыстарды бөлуде жағымсыз өзгерістерге әкелуі мүмкін

Кірістер қағидасы
 
 
 

Бюджеттің мөлшерін басқарады
Кірістер саясаты мен әкімшілендіруді жақсартуы мүмкін
Проциклдік шығыстарды болдырмауы мүмкін (күтпеген кірістерді пайдалануды шектейтін қағидалар)

Қолайлы борыш деңгейімен тікелей байланысты емес, өйткені шығыс бөлігінде шектеулер жоқ (күтпеген кірістерді пайдалануды шектейтін қағидаларды қоспағанда)
Экономиканы тұрақтандыру функциясы жоқ (проциклді болуы мүмкін)

      Ымыраға келулерді назарға ала отырып, көптеген елдер екі немесе одан да көп фискалдық қағидаларды біріктіреді.

      Мысалы, шығыстар қағидасымен қатар алынған борыш қағидасы борыштың қолайлы деңгейімен байланысты қамтамасыз ете алатын, сондай-ақ кейбір контрциклділікке жол беріп және бюджет мөлшеріне бағдарлана отырып, саясаткерлерге қысқа мерзімді және орта мерзімді операциялық шешімдер қабылдауға көмектесер еді.

      Дәл солай, бұған борыш қағидасы мен циклдік тұрғыдан түзетілген бюджет теңгерімін қатар қолдану есебінен қол жеткізуге болар еді.

      ЭЫДҰ елдерінде неғұрлым жиі қолданылатын қағидалар бюджеттің борышы мен теңгерімін шектейді және көбіне бұл қатар жүреді.

      Ұлттық фискалдық қағидаларда да шығыстар қағидалары басым. Көбіне олар борыштың орнықтылығына неғұрлым сенімді негіз беру үшін бюджет немесе борыш теңгерімінің қағидаларымен бірге қолданылады.

      Кірістер қағидаларының атқаратын рөлі әлдеқайда шектеулі, олар мемлекеттік қаржының орнықтылығын қамтамасыз етуге сәйкес келмейтіндіктен солай болуы мүмкін.

      ЭЫДҰ елдерінде қағидаларды имплементациялауды қамтамасыз етуге арналған заңнамалық база басқару түріне және елге байланысты ерекшеленеді. Ұлттық шығыстар, теңгерім және борыш қағидаларының негізгі бөлігі заңнамалық нормаларда бекітілген. Қолданыстағы кіріс қағидаларының аз бөлігі саяси міндеттемелерді, коалициялық келісімдер мен заңнамалық нормаларды бірге қолдану есебінен іске асырылады. Жалпы, теңгерім мен борыш қағидаларының көпшілігі халықаралық шарттарда (Еуропалық Кеңес (бұдан әрі – ЕК) шеңберінде) белгіленген ұлттықтан жоғары қағидалар болып табылады.

      Автоматты түрде түзету тетіктері

      Қағидаларды автоматты түрде түзету тетіктері олардың күшін арттыруы мүмкін, бірақ әзірше түзетулер енгізілген қағидалар өте аз. Қағидалардың басқа да элементтеріне қатысты жағдайдағыдай тетікті анық айқындау және оны заңнамада бекіту олардың сақталуына ықпал етуі мүмкін, бірақ түбінде, саяси ерік маңызды.

      Борыш шегін ЖІӨ-нің 60 %-мен белгілейтін Польша мен Словакияның борышына қатысты қағидалар шекті мәндерді қамтиды, оларға қол жеткізгеннен кейін осы қағиданы бұзбау үшін автоматты түрде іс-қимылдарға бастама жасалады.

      Мысалы, Словакия жағдайында борыштың ЖІӨ-ге қатынасы 50 %-ға жеткенде, қаржы министрі парламентке өсудің себептерін түсіндіріп, борышты азайту шараларын ұсынуға міндетті. ЖІӨ-нің 53 %-ы деңгейінде министрлер кабинеті борышты азайту және жалақыны тоқтата тұру бойынша шаралар топтамасын қабылдауы тиіс. Деңгей 55 % болған кезде шығыстар автоматты түрде 3 %-ға қысқарады, ал ЕК қорлары бірлесіп қаржыландырғандарын қоспағанда, келесі жылы бюджеттік шығыстар тоқтатыла тұрады. ЖІӨ 57 % болған кезде министрдің кабинеті теңгерімделген бюджетті ұсынуға тиіс. Ең дұрысы, егер тиімді іс-қимылдар ертерек жасалса, неғұрлым кеш триггерлік нүктелер талап етілмейді.

      Көмекші уағдаластықтар

      Фискалдық қағидаларды тиімді орындау мен мониторингтеу көбіне бірқатар көмекші тетіктер мен жақсы институционалдық әлеуетті талап етеді.

      Аустралия, Франция, Швеция және Біріккен Корольдікте пайдаланылатын орта мерзімді бюджеттік шеңберлер басымдықтарды белгілейді, көптеген жылдардағы шеңберде кірістерді, сол сияқты шығыстарды бюджеттік қаржыландыру деңгейімен бірдей деңгейде ұсынады және басқарады. Бұл үкіметтерге бірнеше жыл бойы қазіргі және ұсынылып отырған саясаттың әсерін көрсетуге, болашақ бюджеттік басымдықтарды белгілеуге және түптеп келгенде, мемлекет шығыстарының жақсы бақылануына қол жеткізуге мүмкіндік береді.

      Міндеттемелерді бақылау, мерзімі өткен берешектерді және ақша қаражатын басқару жүйелерін мониторингтеу сияқты бюджетті атқарудың тиімді жүйелері бюджет нәтижелерінің бюджеттік қаржыландыруға сәйкес келуі үшін қажет.

      Салық-бюджет қағидалары әдетте рәсімдеу талаптары мен ашықтық талаптарын, ал кейбір жағдайларда сандық қағидаларды белгілейтін қаржылық жауапкершілік туралы заңдарда қолдау табуы мүмкін.

      Кейбір елдерде, мысалы Перуде, Испанияда фискалдық жауапкершілік туралы заңдарда ұлттық фискалдық қағидалардың нақты сандық мақсаттары қамтылған. Басқа елдерде (мысалы, Аустралия мен Жаңа Зеландия) қаржылық жауапкершілік туралы заңдар рәсімдік аспектілерге көбірек назар аударады, ашықтық талаптары мен үкіметтің фискалдық стратегияны бюджеттік құжаттардағы егжей-тегжейлі сипаттауы қажеттігін белгілейді.

      Экономикасы дамыған елдердің көбі тәуелсіз органдарды өздерінің қаржылық қағидаларына деген сенімді одан әрі арттыру үшін пайдаланады.

      Швед салық-бюджет саясаты жөніндегі кеңесі мысалдарының бірі болып табылады, ол бюджеттік теңгерім қағидасының сақталуын қадағалайды, ағымдағы салық-бюджет саясатының бюджеттің орнықтылығына сәйкестігін, сондай-ақ бюджеттің ашықтығы мен болжамдардың сапасын бағалайды. Салықтық кеңестер немесе тәуелсіз комитеттер де түйінді бюджеттік болжамдар мен әдіснамаларды ұсына алады, мысалы, қағидаларды орындау кезіндегі негізгі факторлар болып табылатын, Чилидегі әлеуетті ЖІӨ-ні және шикізат тауарларына анықтамалық бағалар есептеу үшін, . Дағдарыстан кейін кейбір елдер (Ирландия, Португалия, Румыния, Біріккен Корольдік) фискалдық кеңестер құрды.

      Бюджеттік шығыстарға шолуларды қолданудағы ЭЫДҰ елдерінің тәжірибесі

      Шығыстарға шолулар ЭЫДҰ елдерінде кеңінен пайдаланылады, бірақ олар ауқымы мен мақсаттары бойынша ерекшеленеді.

      Бір түрі – шығыстарға "жан-жақты" шолу жүргізу. Әдетте ол жалпы шығыстарды көптеп қысқарту қажеттігі болған кезде немесе саяси мақсаттарға сәйкес шығыстарды стратегиялық қайта бөлу үшін жүзеге асырылады. Ұлыбритания мен Ирландия "жан-жақты" тәсілдің мысалдары болып табылады, олар бұл тәсілді қатаң үнемдеу кезеңінде жалпы қысқартуларға қол жеткізу үшін пайдаланған. Канада, Дания мен Нидерландыда қолданылатын неғұрлым стандарт тәсіл саланың немесе бағдарламаның шығыстарына неғұрлым шектеулі шолу жасауды білдіреді. Инновацияларға немесе үкіметтің негізгі құралдарын басқаруға жұмсалған шығыстар сияқты салаларда деңгейлес шолу мысалдары да бар.

      Қаражатты тиімді үнемдеу немесе басқа салаларға қайта бөлу мүмкіндігін айқындаудан басқа, мұндай шолулар бар шығыстардың үкіметтің стратегиялық басымдықтары мен мақсаттары на келісімділігін тексеруде маңызды рөл атқаруы мүмкін.

      Бюджет шығыстарына шолулар:

      тұрақты сипаттағы функциялар мен міндеттемелерді іске асыруға арналған шығыстардың оңтайлы көлемі мен құрылымын н сақтауға;

      мемлекеттік саясаттың басым бағыттарын қаржыландыруды қамтамасыз ету мақсатында бюджет қаражаты әкімшілерін бюджет шығыстарын оңтайландырудың ішкі резервтерін іздестіруге ынталандыруға;

      тиісті іс-шаралардың орындылығы мен өзектілігін, оларды іске асыру және қаржылық қамтамасыз ету тетіктерін, нәтижелерді тұрақты бағаламай бюджет бөлудің көлемдерін дәстүрлі жоспарлаудан және мемлекеттік саясаттың мақсаттарына қол жеткізу бойынша балама құралдардан бас тартуға ;

      бюджет теңгерімділігі нашарлаған жағдайда, бюджет шығыстарын желілік қысқарту практикасын барынша азайтуға;

      ұзақ мерзімді перспективада – бюджет шығыстарының құрылымын қаржылық және әлеуметтік-экономикалық орындылығы тұрғысынан неғұрлым оңтайлы жағдайда ұстауға мүмкіндік береді.

      Қазақстаннан айырмашылығы, шетелдер МЖӘ жобалары үшін бюджеттік міндеттемелерге шектеулер белгілеу кезінде негізінен елдің ЖІӨ-сіне бағдарланады.

4-БӨЛІМ. МЕМЛЕКЕТТІК ҚАРЖЫНЫ БАСҚАРУДЫ ДАМЫТУ ПАЙЫМЫ

      Бюджет-салық саясатының негізі қысқа мерзімді кезеңде макроэкономикалық және бюджеттік тұрақтылықты қамтамасыз етуі, орта мерзімді кезеңде бюджеттің орнықтылығына қол жеткізуге ықпал етуі және Үкіметтің даму саласындағы ұзақ мерзімді мақсаттарына сәйкес келуге тиіс.

      Әлемдік экономиканы қалпына келтіру қарқыны да, ауқымы да әлі белгісіз. Мемлекеттік борыштың өсуі мен әлемдегі бюджет тапшылығының жоғары болуы аясында сыртқы қаржыландыруға қол жеткізу шектеулі болады, кірістерді ұлғайту мүмкіндігі шектеулі екенін ескере отырып, үлкен тапшылықты қаржыландыру әлі де қиын міндет болып отыр.

      Бюджеттік шоғырландыру стратегиясын бастау қажет. Бюджетті сәтті шоғырландыру үшін:

      1) салық-бюджет саясатының мықты іргетасын қалау;

      2) мұнайға қатысты емес кірістерді жұмылдыру және салық жүйесін қайта қарау;

      3) жеке сектор үшін ынталандыруды бұрмалайтын тиімділігі төмен шығыстарды қысқарту және қаражатты өнімділікті арттыратын шығыстарға қайта бағыттау қажет.

      Бюджеттің орнықтылығын қамтамасыз ету және фискалдық саясаттың құбылмалылығын төмендету икемді және контрциклдік фискалдық қағидалар жүйесі есебінен қамтамасыз етілетін болады.

      Бюджеттік қағидалар жүйесіне қойылатын маңызды талап –

      қағидалардың түрлі элементтерінің өзара келісімділігі, ондай жағдайда қағидалардың біреуінің орындалуы қалғандарының орындалуына ықпал етеді.

      ҚРҰҚ-дан берілетін кепілдендірілген трансферт жөніндегі контрциклдік қағида мұнайдың бағасы қымбат болған кезде ҚРҰҚ-да қаражатты көбірек жинақтауға және мұнайдың бағасы төмен болған кезде бюджетті қолдауға мүмкіндік береді.

      Бюджет теңгерімінің нысаналы көрсеткіштері орта мерзімді перспективаға арналған шығыстардың шекті мәндерін белгілеу арқылы іске асырылатын болады. Шығыстардың шекті мәндері ҚРҰҚ-дан берілетін трансферттерді қысқарту және мемлекеттік борыш деңгейін қауіпсіз деңгейлерде ұстап тұрудың болжамды жолын, тиісті кезеңге арналған нақты макроэкономикалық болжамдар мен кіріс болжамдарын көрсетуі тиіс.

      Бюджет шығыстарының өсу қарқынының жоғарғы лимитін оларды инфляция бойынша мақсатқа ұлғайтылған алдыңғы 10 жылдағы ЖІӨ-нің орташа нақты өсуімен шектей отырып, белгілеу жоспарлануда. Өсу қарқынын шектеулер кейін барлық бюджеттік шығыстар үшін номиналды шығыстар шегіне айналдырылуы мүмкін.

      Болашақ шығыстар қажеттіліктері мен күтпеген факторлардан (мысалы, дүлей зілзалалар, қолайсыз макроэкономикалық соққылар, мұнай бағасының күрт төмендеуі және т.б.) туындайтын үрдістерге байланысты белгісіздіктерді назарға ала отырып, түпкілікті шығыстардың шектен аспауын кепілдендіру үшін шығыстар лимитіне қарағанда жоспарланатын шығыстар неғұрлым төмен деңгейде белгіленуге тиіс. Бұл күтпеген мән-жағдайларға арналған резерв күтпеген шығыстарды еңсеру үшін үкіметке маневр қорын, сондай-ақ болжаудағы қателіктер шамасын айқындайды.

      Қазақстанда бюджет тапшылығының ұлғаюы, нақты ЖІӨ-нің төмендеуі және COVID-19 коронавирус инфекциясының пандемиясы салдарының ел экономикасына теріс әсері нәтижесінде орын алған ұлттық валютаның әлсіреуі борыштың өсуінің негізгі себебі болды.

      2021 жылдың бірінші жартыжылдығында Еуразиялық экономикалық одаққа (бұдан әрі – ЕАЭО) қатысушы елдер үшін белгіленген лимит 50 % болған кезде мемлекеттік борыштың ЖІӨ-ге қатысты деңгейі 28,5 %-ды құрады.

      ЕАЭО туралы шартқа сәйкес осы индикатор Шартта белгіленген сандық мәндерге сәйкес келмеген жағдайда, мүше мемлекеттер шаралар, оның ішінде бірлескен шаралар әзірлеп, іске асырады, сондай-ақ қажет болған жағдайда Еуразиялық экономикалық комиссия (бұдан әрі – ЕЭК) бекітетін тәртіпке сәйкес экономикалық жағдайды тұрақтандыруға бағытталған ЕЭК ұсынымдарын ескереді.

      ЕАЭО туралы шартта белгіленген шекті мәннен асып кетуге жол бермеу мақсатында негізгі индикатордың бұзылуын болдырмау үшін оларға қол жеткізу бойынша белгілі бір қадамдарға автоматты түрде бастамашылық жасалатын аралық шектеулер тетігін (автоматты борыштық тежегіштер) көздеу қажет.

      Мұнайдың ұзақ мерзімді бағаларын бағалауға, фискалдық қағидалардың орындалуына мониторинг пен бақылауды қамтамасыз етуге Экономикалық саясат жөніндегі кеңес (бұдан әрі – ЭСК) белсенді қатысатын болады. ЭСК-нің қатысуы фискалдық қағидалар жүйесінің қатаңдығы мен ашықтығын арттыруға көмектеседі.

      Осылайша әрбір қағида бір-бірін өзара байланыса толықтыратын макроэкономикалық тұрақтылықты күшейтуге ықпал ететін бюджеттік қағидалардың тиімді жүйесі құрылады.

      Бюджет қағидаларының тиімді жүйесін құрудан басқа, мемлекеттік қаржының орнықтылығын қамтамасыз ету саласындағы маңызды міндет бюджеттік тәуекелдерді және мемлекеттік қаржының ұзақ мерзімді орнықтылығын есепке алу мен талдау болып табылады. Бюджеттік тәуекелдер және мемлекеттік қаржының ұзақ мерзімді орнықтылығы туралы талдамалық есеп әзірленетін болады.

      Бюджеттік тәуекелдер мен мемлекеттік қаржының ұзақ мерзімді орнықтылығы туралы талдамалық есепте мемлекеттік қаржының орнықтылығына әсер ететін макроэкономикалық, бюджеттік, әлеуметтік және басқа да тәуекелдердің талдауы қамтылатын болады, сондай-ақ табиғи ресурстардың сарқылуы, күшейіп келе жатқан әлемдік экономиканы көмірсутексіздендіру трендіне байланысты "энергетикалық көшу" тәуекелдері сияқты ұзақ мерзімді сипаттағы тәуекелдер ескеріледі.

      Бюджеттік тәуекелдерді толық ашу үшін жыл сайын макрофискалды стресс-тестілеуді қолдана отырып, борыштық тәуелкелдерге бағалау жүргізіледі, ол экстремалды макроэкономикалық соққыларға қатысты мемлекеттік қаржының орнықтылығын бағалау үшін пайдаланылатын болады.

      Ол Қазақстан Республикасының Парламентіне тиісті жоспарлы кезеңге арналған республикалық бюджет туралы заң жобасымен бір мезгілде ұсынылатын болады.

      Ашықтық жылдық қаржылық есептілікте мемлекеттік кепілдіктер мен шартты міндеттемелерді ашып көрсету арқылы жақсарады.

      Борыштың қалыптасуына талдау жүргізіледі. МЖӘ жобалары шеңберінде туындайтын квазимемлекеттік міндеттемелер мен шартты міндеттемелерді қоса алғанда, барлық тікелей және жанама мемлекеттік міндеттемелерді талдау және бағалау ұсынылады. Талдауда әртүрлі макроэкономикалық факторлардың елдің ішкі және сыртқы борышын қалыптастыруға әсерін ескеру қажет.

      Мемлекеттік шығыстар саласында тиімділікті арттырудың зор мүмкіндіктері бар, бірақ тек жалпы мемлекеттік шығыстарды қысқартуға негізделген бюджетті шоғырландыру орынсыз.

      Мұнайға қатысты емес тапшылықты қысқарту қажеттігі шығыстарда қандай да бір маңызды ұлғайтулар жүргізбес бұрын тиімсіз пайдаланылатын қаражат мемлекеттік мақсаттарды, оның ішінде, әсіресе, мұнайға қатысты емес сауда секторларында өнімділікті арттыру және нарыққа бағдарланған экономикалық өсуді ынталандыру, неғұрлым өнімді экономикада анағұрлым сапалы жұмыс орындарын құру жөніндегі мақсаттарды қолдайтын неғұрлым өнімді шараларға бағытталатын мемлекеттік шығыстар мен кірістерді түзетуді жүзеге асыру қажет екенін білдіреді.

      Осы мақсатта шығыстардың шолулары енгізілетін болады, бұл ресурстарды шығыстардың жаңа басымдықтарына сәйкес қайта бөлуге мүмкіндік береді.

      ҚРҰҚ-ға түсімдерді ұлғайту үшін www.gosreestr.kz мемлекеттік мүлік тізілімінің веб-порталында, жер, су шаруашылығы су айдындарын, орман ресурстарын, жер қойнауын пайдалану құқықтарын, радиожиілік спектрін және мемлекеттің әртүрлі мемлекеттік меншік объектілерімен операциялар жасауға айрықша құқықтарын қоса алғанда мемлекеттің басқа да активтерін беру үшін өткізілетін жария электрондық сауда-саттықты тарату қажет.

      Аталған іс-шаралар мемлекеттік қаржының соққыларға орнықтылығын нығайтуға және контрциклдік шаралардың тиімділігін арттыруға бағытталған.

      Елде жыл сайын қаржылық бұзушылықтардың артып отырғаны байқалады. Бюджет ақшасын аудитпен қамтудың ұлғаюы, сондай-ақ ішкі бақылау жүйелерінің әлсіздігі және қаражаттың жұмсалуына тиісті мониторингтің болмауы осыған себеп болып отыр.

      Осыған байланысты онлайн режимде бюджеттік мониторинг жүргізу арқылы мемлекеттік шығыстардың тиімділігіне бақылауды күшейту қажеттігі туындады.

      Бюджеттік мониторингті онлайн режимде жүргізу ақпараттық жүйелерді пайдалана отырып, бюджет процесін оның барлық кезеңдерінде (жоспарлау, сатып алу, орындау және аудит) қадағалау болып табылады.

      Бұл тетік уақтылы ден қоюға және пәрменді басқарушылық шешімдер қабылдауға, оның ішінде өңірлер бөлінісінде ресурстарды өнімді бөлуге мүмкіндік береді.

      Бюджеттік мониторингті енгізу де мемлекеттік сатып алу рәсімдерін өткізу және өнім берушілермен шарт жасасқанға дейін қорытынды шығару кезіндегі бұзушылықтардың жолын кесу бөлігінде елеулі нәтиже берген қолданыстағы "Камералдық бақылау" практикасына ұқсас ден қою шараларын қабылдау үшін нысаналы индикаторларға (жоспар/факт) сәйкес келмеу тәуекелдері туралы "сигнал береді".

      Мониторинг қолданыстағы "е-Қаржымині", "Мемлекеттік жоспарлаудың ақпараттық жүйесі", "Электрондық мемлекеттік сатып алу" автоматтандырылған интеграцияланған ақпараттық жүйесі" (бұдан әрі – "ЭМС" АИАЖ), "Салықтық әкімшілендірудің интеграцияланған ақпараттық жүйесі" (бұдан әрі – СӘИАЖ) және басқа да ақпараттық жүйелерді интеграциялау арқылы жүзеге асырылады.

5-БӨЛІМ. МЕМЛЕКЕТТІК ҚАРЖЫНЫ БАСҚАРУ САЯСАТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАТТАРЫ МЕН ТӘСІЛДЕРІ

      5.1. Мемлекеттік қаржыны басқару саясатының негізгі қағидаттары

      Қойылған міндеттерді тиімді шешу мақсатында мыналар негізгі қағидаттар болуы тиіс:

      бірыңғайлық қағидаты – Қазақстан Республикасында бірыңғай заңнамалық және нормативтік құқықтық базаны, ақша-кредит, бюджет және салық жүйелерін ұйымдастыру мен олардың жұмыс істеуінің бірыңғай қағидаттарын қолдану;

      ұзақ мерзімді орнықтылық қағидаты – бюджеттік қағидалар жүйесін қалыптастыру және белгіленген бюджеттік қағидаларды сақтай отырып, мемлекеттік қаржыны басқару саясатын іске асыру;

      теңгерімділік қағидаты – қабылданатын міндеттемелердің ресурстарға сәйкестігі;

      транспаренттілік қағидаты – мемлекеттік немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәліметтерді қоспағанда, мемлекеттік қаржы саласындағы нормативтік құқықтық актілерді, бекітілген бюджеттерді, даму жоспарларын және олардың атқарылуы туралы есептерді жариялау,, сондай-ақ қоғам мен бұқаралық ақпарат құралдары үшін міндетті түрде ашық болу;

      толықтық қағидаты – есептіліктерде Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген барлық түсімдер мен шығыстарды есепке алудың толықтығы;

      тиімділік қағидаты – орта мерзімді және ұзақ мерзімді перспективада мемлекеттік борыш, бюджет тапшылығы, бюджеттің мұнайға қатысты емес тапшылығы, ҚРҰҚ азаймайтын қалдығы және валюталық активі бойынша нысаналы көрсеткіштерді қамтамасыз ету;

      жауапкершілік қағидаты – сандық шектеулер мен белгіленген қағидаларды қатаң сақтау.

      5.2. Мемлекеттік қаржыны басқару саясатының негізгі тәсілдері

      Бюджеттің теңгерімділігін, шынай ЖІӨ-нің одан әрі өсуін және әлеуметтік қорғауды нығайтуды қамтамасыз ету бойынша қойылған міндеттерді ескере отырып, мемлекеттік қаржыны басқару саясаты мынадай тәсілдер негізінде қалыптастырылатын болады:

      сақталуына тәуелсіз бағалау жүргізе отырып, мұнай бағасының ауытқуына тәуелсіз, негізделген және икемді фискалдық қағидаларды белгілеу;

      бюджеттік параметрлерге сандық шектеулерді қатаң сақтау және фискалдық шектеулер шегінде бюджет шығыстарының көлемін айқындау;

      бюджеттік тәуекелдердің алдын алу және олардың теріс салдарын барынша азайту бойынша шаралар қабылдау;

      әлеуметтік-экономикалық саясаттың мақсаттарына сәйкес бюджет шығыстарына басымдылық беру;

      неғұрлым үлкен әлеуметтік-экономикалық әсерді қамтамасыз ететін бюджет қаражатын тиімді бөлу;

      басым әлеуметтік шығыстарды сақтай отырып, тиімсіз субсидиялау бағдарламаларын қысқарту және шығыстарды өнімді инфрақұрылымға, жұмыспен қамтуға және білім беруге салынатын инвестицияларға қайта бағдарлау;

      ҚРҰҚ-да қаржы ресурстарын жинақтауды жалғастыру;

      салық саясатының күшейіп келе жатқан міндеттемелерге барабар болуы;

      жеке сектордың инвестицияларын алмастыру емес, оларды ынталандыру;

      өңірлік даму мәселелерін шешуде жергілікті органдардың қаржылық дербестігін кеңейту және жауапкершілігін арттыру;

      халықты бюджеттік басқаруға тарта отырып, бюджетті жоспарлау мен атқарудың барлық кезеңдеріндегі ашықтық пен айқындық;

      цифрландыру мен автоматтандыру есебінен мониторингті және әкімшілендіруді қамтамасыз ету.

      5.3. Мемлекеттік борышты басқару саясаты

      Мемлекеттік борышты басқару саясаты валюталық тәуекелдерді азайтуға, бюджетке борыштық жүктеменің өсуін шектеуге, дефолттарға жол бермеуге, сондай-ақ сыртқы қарыз алуды пайдаланудың тиімділігі мен тәртібін арттыруға бағытталатын болады.

      Қарыз алу, борыш бойынша тиісті лимиттер белгілеу мәселелерінде орталық мемлекеттік органдар мен ЖАО, ұлттық холдингтерді үйлестіруді қоса алғанда, мемлекеттік және квазимемлекеттік міндеттемелерді басқару саясатын мемлекеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті орган қалыптастыратын болады.

      Бюджеттің атқарылуы жөніндегі орталық уәкілетті орган мемлекеттік басқару секторының борышын және мемлекеттің шартты міндеттемелерін реттеу жөніндегі саясаттың орындалуын қамтамасыз етеді, сондай-ақ мемлекеттік борыштың және мемлекет бақылайтын ұйымдар борышының жай-күйіне мониторинг жүргізеді.

      Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі (бұдан әрі – ҰБ) сыртқы сектор статистикасын қалыптастыру жөніндегі халықаралық әдіснаманы басшылыққа ала отырып, мемлекет бақылайтын ұйымдардың және жеке сектордың сыртқы борышының жай-күйіне мониторинг жүргізеді, елдің сыртқы борышының жай-күйіне бағалау жүргізетін болады.

      Сондай-ақ мемлекеттік борышты басқару жүйесінде ЭСК осы Тұжырымдамада белгіленген борыш бойынша шектеулер мен қағидалардың орындалуын қарайтын болады.

      Мемлекеттік борышты басқару саясаты мынадай қаржылық шектеулер мен қағидалар шегінде жүзеге асырылады.

      Борыштық орнықтылықты ұстап тұру мақсатында мемлекеттік борыш пен квазимемлекеттік сектордың борышы жиынтығында ЖІӨ-ге қатысты 60 %-дан аспауға тиіс.

      Бұл ретте борышты басқару саясаты үкіметтік борышты ЖІӨ-ге қатысты 30 %-дан аспайтын деңгейде ұстап тұруға бағытталады.

      Өз кезегінде, үкіметтік борыштың жалпы құрылымындағы Үкіметтің сыртқы борышының үлесі біртіндеп қысқаратын болады.

      Қажет болған жағдайда даму бағдарламаларына қаржыландыруды тарту және/немесе шетел қатысатын жобаларды іске асыру мерзімдері, бюджет шығыстарын бойынша шаралар қабылдау бөлігінде түзетулер енгізілетін болады.

      Бюджетке борыштық жүктемені шектеу мақсатында үкіметтік борышқа қызмет көрсету жөніндегі шығыстар республикалық бюджет шығыстарының 15 %-ынан аспауға тиіс.

      Тұтастай алғанда, мемлекеттік борыш ЖІӨ-ге қатысты 35 %-дан жоғары емес деңгейде қолдау табатын болады.

      Мемлекеттік борыш үкіметтік борыш пен борыштық жүктеме көрсетілген деңгейден асып кеткен жағдайда, мемлекеттік және үкіметтік борыштың жай-күйі мен құрылымы егжей-тегжейлі талданады.

      Сондай-ақ резиденттердің сыртқы қарыз алуын ынталандырмауға немесе шектеуге бағытталған жанама шаралар (арнайы валюталық режимді енгізу, пруденциялық нормативтермен реттеу және т.с.с) күшейтілуі мүмкін.

      Мемлекеттік борышты басқару әдістерін жетілдіру мынадай іс-шараларды да қамтуы мүмкін:

      1) Қаржы министрлігі Қазынашылық комитетінің (бұдан әрі –Қазынашылық) шоттарында ірі кассалық артық қаражатты қалыптастыру және қолдау, бұл қолайсыз нарықтық жағдайлар кезеңінде қаржыландыруды тартуда барынша икемділікке қол жеткізуге мүмкіндік береді;

      2) квазимемлекеттік сектор борышының деңгейі бойынша жаңа "алдын алу" ковенанттарын белгілеу, олардан асып кеткен кезде мемлекеттік органдар шектеу шараларын қолданатын болады.

      Елдің қаржылық орнықтылығын қолдау мақсатында Үкіметтің сыртқы борышын (мемлекет кепілдік берген сыртқы борышты қоса алғанда) және квазимемлекеттік сектордың сыртқы борышын басқару саясаты ҚРҰҚ пайдалану саясатымен байланыстырылуға тиіс.

      ҚРҰҚ активтерін үкіметтік борышпен алмастыруды болдырмау үшін Үкіметтің сыртқы борышы (мемлекет кепілдік берген сыртқы борышты ескере отырып) мен квазимемлекеттік сектор субъектілерінің сыртқы борышының көлемі ҚРҰҚ валюталық активтерінің көлемінен аспауға тиіс.

      Осылайша елдің таза теріс сыртқы қарызы қолдау табады.

      Осыны ескере отырып, квазимемлекеттік сектордың сыртқы борышын лимиттеу де жалғасады. Квазимемлекеттік сектордың қарыз алу жөніндегі жоспарлары арнайы құрылған Үкімет жанындағы Квазимемлекеттік сектордың сыртқы қарызының шекті көлемін айқындау мәселелері жөніндегі комиссиясы арқылы міндетті келісуден өтетін болады.

      Халықаралық әдіснамаға және тәжірибеге сәйкес елдің борыштық тұрақтылығы бір немесе бірнеше параметрлердің мәнімен біржақты сипатталмауы мүмкін. Сондықтан уәкілетті мемлекеттік органдар тұрақты негізде борыштық орнықтылыққа, оның ішінде бюджеттік тәуекелдер мен мемлекеттік қаржының орнықтылығы туралы жыл сайынғы талдамалық есепті дайындау шеңберінде кешенді талдау жүргізетін болады.

      Борыштық орнықтылықты арттыру үшін борыштық орнықтылықты мониторингтеу мен бағалаудың талдамалық құралдары жетілдіріледі, борыштық орнықтылықтың қазіргі индикаторларына ревизия жүргізіледі және жаңа индикаторлары белгіленеді.

      Бюджеттік тәуекелдер мен мемлекеттік қаржының ұзақ мерзімді орнықтылығы туралы талдамалық есепті әзірлеу шеңберінде борыштық орнықтылықты бағалауға және болжауға, сондай-ақ түрлі макро-фискалдық соққылар (ЖІӨ-нің нақты өсуін төмендету, пайыздық мөлшерлеменің өсуі, мемлекеттің шартты міндеттемелерін іске асыру) іске асырылған жағдайда борыш траекториясын бағалауға бағытталған макро-фискалдық стресс-тестілеуді жүргізуге арналған құрал пысықталатын болады.

      Жергілікті атқарушы органдардың борыштық тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында жергілікті атқарушы органдар борышының лимиттерін айқындау жөніндегі тәсілдер қайта қаралатын болады. Бұл ретте жергілікті атқарушы органның борышын өтеуге және оған қызмет көрсетуге арнаған шығыстар жергілікті бюджеттің меншікті кірістері мен жалпы сипаттағы трансферттер сомасының он пайызына тең мөлшерден аспауға тиіс.

      Мемлекеттік қарыз алу саясаты

      Республикалық бюджет тапшылығын қаржыландыру қажеттіліктеріне сәйкес мемлекеттік қарыз алудың ашық және болжамды саясаты жүргізілетін болады.

      Мемлекеттік қарыз алу негізінен ішкі нарықта жүзеге асырылады.

      Капиталдың сыртқы нарықтарына шыққан жағдайда, бірінші кезекте кірістіліктің қолайлы деңгейі ескеріле отырып, теңгемен қаржыландыру құралдары қаралатын болады.

      "Астана" халықаралық қаржы орталығының (бұдан әрі – АХҚО) бағалы қағаздар нарығының артықшылықтарын пайдалану мақсатында 2018 – 2019 жылдардағы еурооблигациялар мен 2020 жылы рубль облигацияларын шығару тәжірибесі бойынша АХҚО биржасында шетелдік валютада мемлекеттік бағалы қағаздар (бұдан әрі – МБҚ) шығару жөніндегі жұмыс жалғасады.

      Халықаралық қаржы ұйымдарынан және шетелдік банктер мен ұйымдардан қарыз алу ұлттық валютадағы қаржы құралдарына және нарықтық конъюнктураға сәйкес келетін қарыз алу шарттарымен ұзақ мерзімді өтімділігі бар құралдарға артықшылық бере отырып жүзеге асырылатын болады.

      Бұл ретте "өзін-өзі ақтамайтын" жобаларды іске асыру үшін сыртқы қарыздар мен мемлекеттік кепілдікпен алынатын қарыздардан бас тарту жоспарлануда.

      Шет мемлекеттердің үкіметтік ұйымдарынан қарыз алу мемлекеттің мүдделеріне сай келетін қолайлы қаржылық және заңдық шарттарында елдің экономикалық және стратегиялық мүдделерінің сақталуы ескеріле отырып қаралатын болады.

      Халықаралық нарық тарапынан кепілдендірілген сұраныс қамтамасыз етілген, сондай-ақ қарыз алудың қолайлы жағдайлары кезінде ұлттық валютадағы не ұлттық валютамен құбылмалылығы ұқсас басқа да валюталардағы еурооблигацияларды шығарудың баламалы нұсқаларын қарау үшін капиталдың сыртқы нарықтарындағы жағдайға тұрақты талдау жүргізілетін болады.

      Ішкі нарықта жеткілікті өтімділік және капиталдың сыртқы нарығының қолайлы конъюнктурасы болмаған кезде шетел валютасында деноминацияланған еурооблигацияларды шығарудың түрлі нұсқаларының мүмкіндігін қарау үшін борыштық капиталдың халықаралық нарықтары конъюнктурасының мониторингі тұрақты негізде жүзеге асырылады.

      Қарыз алуды мониторингтеуді күшейту үшін Қазақстан Республикасының Үкіметі мен халықаралық қаржы ұйымдары арасындағы әріптестік туралы негіздемелік келісімдерді іске асыру жөніндегі үйлестіру кеңесінің (бұдан әрі – Үйлестіру кеңесі) құзыреті кеңейтілетін болады.

      Үйлестіру кеңесі арқылы үкіметтік қарыздар мен мемлекеттік кепілдікпен берілетін қарыздар есебінен қаржыландыру жоспарланып отырған барлық жобалар, сондай-ақ ХҚҰ-мен әріптестік туралы барлық жаңа халықаралық шарттар мен үкіметтік келісімдер өтетін болады. Бұдан басқа Үйлестіру кеңесінің бір функциясы үкіметтік қарыздар мен мемлекеттік кепілдікпен берілетін қарыздар есебінен жобалардың іске асырылуының тиімділігін бағалау жөніндегі есептерді қарау болады.

      Мемлекеттік борыш статистикасын жетілдіру

      Мемлекеттік борыштың статистикасын жетілдіру және оны халықаралық әдіснамаға сәйкес келтіру шеңберінде мемлекеттік борыштың құрамында қысқа мерзімді ноталары кредиттік тәуекелге ұшырамайтын және дефолт мүмкіндігін жоққа шығаратын ұлттық валютаның жалғыз эмитенті ретіндегі ҰБ борышы ескерілмейді.

      Квазимемлекеттік сектордың міндеттемелерін толық есепке алу үшін бюджеттің атқарылуы жөніндегі уәкілетті орган ұлттық операторлардың, мемлекеттік кәсіпорындар мен коммуналдық меншіктегі кәсіпорындардың ішкі және сыртқы борышына мониторинг жүргізетін болады.

      Мемлекеттік бағалы қағаздардың ішкі нарығын дамыту

      Борыштық саясат борыштық құралдардың ішкі нарығының дамуына жәрдемдеседі. МБҚ-ның белсенді нарығын дамыту отандық бағалы қағаздар нарығын дамытуға қолайлы ықпал ететін болады. Бұл нарықтағы жеткілікті өтімділікті қолдауға ықпал ететін МБҚ бастапқы және қайталама нарықтарын одан әрі дамытуды білдіреді.

      МБҚ-ның ішкі нарығын дамыту мақсатында МБҚ шығару негізінен бағалы қағаздар нарығына қатысушылар үшін қолайлы кірістілік деңгейі мен мерзімдермен ұлттық валютада ішкі нарықта жүзеге асырылатын болады.

      Бюджеттің атқарылуы жөніндегі уәкілетті органның МБҚ мен ҰБ ноталарын нарықтық сұраныс пен ұсыныс негізінде бастапқы нарықта тұрақты орналастыра отырып, кірістіліктің нарықтық және әділ қисығын құру бойынша жұмыс жалғасады.

      Нарыққа қатысушылардың қызығушылығын арттыру мақсатында шығару санын қысқарта отырып, МБҚ эмиссиясының көлемін ірілендіру жоспарлануда.

      Мемлекеттік борыштың оңтайлы құрылымын қалыптастыру құралы ретінде нарықтық конъюнктура қолайлы болған жағдайда кері сатып алу және МБҚ шығарылымдарын шешуші мерзімдерде үстеме орналастыру практикасы қолданылатын болады.

      Бұл МБҚ өтеу кестесін оңтайландыруға, эталондық шығарылымдарды құруға, сондай-ақ мемлекеттік борыштың фрагменттелуін төмендете отырып, айналыста МБҚ шығарылымдарын ірілендіруге мүмкіндік береді.

      Нарықта неғұрлым сұранысқа ие, айналыс мерзімі 10 жылға дейінгі МБҚ басым түрде орналастырылатын болады.

      Сондай-ақ ұлттық валютадағы МБҚ ұлттық эталондық шығарылымдары құрылады.

      МБҚ шығару жөніндегі жоспарлар мен кестелер олардың қатаң сақталуын қамтамасыз ете отырып, алдын ала жарияланады.

      МБҚ-ны орналастыруда нарықтық қатысушылардың үлесін арттыру жоспарлануда.

      МБҚ өтеу кестесін оңтайландыру және инвесторлар арасында неғұрлым үлкен сұранысқа ие айналыс мерзімі қысқа облигациялар шығаруды қамтамасыз ету мақсатында ішкі қор нарығында МБҚ кері сатып алу тетіктерін әзірлеу бойынша шаралар қабылданатын болады.

      МБҚ-ны дамушы елдердің халықаралық индекстеріне қосу бойынша жұмыс жүргізіледі.

      Халықаралық депозитарийлер арқылы шетелдік инвесторлардың қазақстандық қор нарығына қол жеткізуі қамтамасыз етілетін болады.

      5.4. Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастыру және пайдалану саясаты

      ҚРҰҚ негізгі мақсаты болашақ ұрпақ үшін жинақтауларды қалыптастыру және республикалық бюджеттің әлемдік шикізат нарықтарындағы ахуалға тәуелділігін төмендету арқылы қаржы ресурстарын жинақтау болып табылады.

      ҚРҰҚ функциялары жинақтау және тұрақтандыру болып табылады.

      Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын қалыптастыру

      ҚРҰҚ қаражатын жинақтау:

      1) корпоративтік табыс салығы, жер қойнауын пайдалануға баламалы салық, пайдалы қазбаларды өндіруге салынатын салық, бонустар, экспортқа рента салығы, үстеме пайда салығы, өнімді бөлу жөніндегі үлес және өнімді бөлу туралы келісімшарт бойынша қызметін жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушылардың қосымша төлемі жататын мұнай секторы ұйымдарынан түсетін тікелей салықтар (жергілікті бюджеттерге есептелетін салықтарды қоспағанда);

      2) мұнай секторы ұйымдары жүзеге асыратын операциялардан түсетін басқа да түсімдер (жергілікті бюджеттерге есептелетін түсімдерді қоспағанда), оның ішінде мұнай келісімшарттары талаптарының бұзылғаны үшін түсетін түсімдер (жергілікті бюджеттерге есептелетін түсімдерді қоспағанда);

      3) республикалық меншікті жекешелендіруден түсетін түсімдер;

      4) ұлттық басқарушы холдингтердің, ұлттық холдингтердің, ұлттық компаниялардың және олардың еншілес, тәуелді және Үкімет айқындайтын тізбе мен тетік бойынша олармен үлестес болып табылатын өзге де заңды тұлғалардың активтерін бәсекелес ортаға беруден түсетін түсімдер;

      5) ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерін сатудан түсетін түсімдер;

      6) ҚРҰҚ басқарудан түсетін инвестициялық кірістер;

      7) Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған өзге де түсімдер мен кірістер есебінен жүзеге асырылады.

      ҚРҰҚ ең жоғары мөлшері шектелмейді.

      Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын пайдалану

      Орта және ұзақ мерзімді перспективада ҚРҰҚ пайдалану саясаты мен көлемі ҚРҰҚ валюталық активтерінің қысқаруына жол бермеуге және олардың болашақ ұрпақ үшін жинақталуының қажеттілігіне негізделетін болады.

      ҚРҰҚ:

      1) ҚРҰҚ-дан республикалық бюджетке жыл сайынғы кепілдендірілген трансферт түрінде;

      2) ҚРҰҚ-дан республикалық бюджетке нысаналы трансферт түрінде;

      3) ҚРҰҚ басқарумен және жыл сайынғы аудитті жүргізумен байланысты шығыстарды жабуға пайдаланылады.

      Тұрақтандыру функциясын іске асыру мақсатында ҰБ қаржы нарығындағы қалыптасқан жағдайға байланысты ҰБ Басқармасы белгілеген тәртіппен ҚРҰҚ активтерін айырбастауды және қайта айырбастауды жүргізеді. Аталған операциялар кепілдендірілген және нысаналы трансферттерді бөлу үшін жүргізіледі және ҰБ-ның интервенцияларына жатпайды. ҚРҰҚ-дан бөлінетін кепілдендірілген және нысаналы трансферттер бюджеттік рәсімдерге сәйкес республикалық бюджет арқылы өтуге тиіс.

      Мемлекеттік, квазимемлекеттік және жеке сектор субъектілерінің қазақстандық бағалы қағаздарын алуға, қазақстандық компаниялардың акциялар пакеттерін, қатысу үлестерін сатып алуға, екінші деңгейдегі банктерді қорландыруға, заңды және жеке тұлғаларға кредит беруге, активтерді міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ету ретінде пайдалануға тыйым салынады.

      Кепілдендірілген трансферт

      2023 жылдан бастап кепілдендірілген трансферт мұнайдың есептік бағасымен ("кесімді" баға) болжанатын мұнай секторынан ҚРҰҚ-ға түсімдердің көлемінен аспайтын мөлшерде айқындалатын болады.

      Аталған бюджеттік қағида ҚРҰҚ активтерін одан әрі жинақтауға бағытталады және мұнайға қатысты емес тапшылықты азайтуға ықпал етеді.

      Нысаналы трансферттер

      ҚРҰҚ-дан бөлінетін нысаналы трансферттер тек Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмасы бойынша мыналарды:

      экономиканың құлдырауы немесе экономиканың өсу қарқынының баяулауы кезеңдерінде дағдарысқа қарсы бағдарламаларды;

      балама көздері болмаған кезде ұлттық ауқымдағы әлеуметтік маңызы бар жобаларды, стратегиялық маңызы бар инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландыру үшін бөлінеді.

      Нысаналы трансферттер кепілдендірілген трансферттен тыс бөлінетін болады. Бұл ретте ҚРҰҚ-дан берілетін нысаналы трансферттер есебінен мемлекеттің ағымдағы шығыстарын қаржыландыруға/қоса қаржыландыруға тыйым салынады.

      Республикалық бюджетке ҚРҰҚ-дан тартылған нысаналы трансферттің сомасы қаржы жылының қорытындысы бойынша пайдаланылмаған немесе толық пайдаланылмаған жағдайларда пайдаланылмаған сома бюджет қаражатының қалдықтары есебінен келесі қаржы жылында ҚРҰҚ-ға қайтарылуға тиіс.

      Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын пайдалану бойынша шектеулер

      Жинақтау функциясын орындау үшін ҚРҰҚ-да төмендетілмейтін қалдық белгіленген, сондай-ақ ҚРҰҚ ең жоғары мөлшері шектелмеген.

      ЖІӨ-нің болжамды мәнінен төмендетілмейтін қалдық тиісті жылдың соңына 30 %-ды құрайтын болады.

      ҚРҰҚ активтерінің орта мерзімді кезеңде одан әрі қысқаруын болдырмау және ұзақ мерзімді перспективада қаражат жинақтауды қайта бастау мақсатында 2030 жылы ҚРҰҚ-ның валюталық активтері болжамдар бойынша 100,0 млрд АҚШ долларын (мұнайдың әлемдік бағасы барреліне 60 АҚШ доллары кезінде) құрайды.

      Тұрақтандыру функциясын іске асыру республикалық бюджетке жыл сайынғы кепілдендірілген трансфертті қамтамасыз етуді, сондай-ақ экономикалық құлдырау немесе экономиканың өсу қарқынының төмендеуі кезеңдерінде экономикалық өсуді ынталандыруға және ұлттық ауқымдағы әлеуметтік маңызы бар жобаларды, стратегиялық маңызды инфрақұрылымдық жобаларды іске асыруға бағытталған, дағдарысқа қарсы бағдарламаларды қаржыландыру үшін нысаналы трансферттерді пайдалануды көздейді.

      Қазақстандық эмитенттердің ішкі қаржы құралдарына ҚРҰҚ қаражатын инвестициялауды қоса алғанда, ҚРҰҚ қаражатын кез келген өзгеше пайдалануға тыйым салынады.

      Көрсетілген мақсатқа қол жеткізу үшін 2030 жылға дейінгі кезеңде мынадай:

      1) ҚРҰҚ активтерін ұлғайту;

      2) бюджеттің теңгерімділігін қамтамасыз ету және бюджеттің мұнай кірістеріне тәуелділігін төмендету міндеттерін шешу көзделген.

      ҚРҰҚ-дан бөлінген қаражаттың мақсатты, заңды және тиімді пайдаланылуын мониторингтеуді ҚРҰҚ-дан бөлінген қаражаттың жұмсалуына мониторинг жүргізу жөніндегі комиссия жүзеге асырады.

      ҚРҰҚ қаражатын қарқынды жинақтау, сондай-ақ оның активтерін тиімді басқару Қазақстан Республикасының орнықты дамуында шешуші рөл атқарады, мемлекеттік сектордың қарыз алуын дұрыс жоспарлауды және фискалдық орнықтылықты қолдау бойынша шаралар қабылдауды талап етеді.

      Осылайша қарыз алудың барабар деңгейін айқындау ҚРҰҚ жинақталған активтерін ескере отырып, сараланған тәсілді талап етеді.

      Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының активтерін басқару

      ҚРҰҚ активтерін сенімгерлік басқаруды ҰБ, оның қызметін жалпы үйлестіруді − Ұлттық қорды басқару жөніндегі кеңес туралы ережеге сәйкес Ұлттық қорды басқару жөніндегі кеңес жүзеге асырады.

      Жеке құжат − Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен бекітілетін, ҰҚ активтерін басқару бөлігінде қолданыстағы ҚРҰҚ тұжырымдамасының барлық ережелері, сондай-ақ ҰҚ басқару жөніндегі кеңестің функциялары көрсетілетін, Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының активтерін басқару тұжырымдамасын әзірлеу ұсынылады.

      5.5. Салық-бюджет саясатын жетілдіру

      5.5.1 Бюджеттік қағидалар жиынтығын айқындау

      Мемлекеттік қаржының орнықтылығын арттыру және фискалдық саясаттың құбылмалылығын төмендету бюджеттік қағидалар жүйесін айқындау және бюджеттік қағидалар шеңберінде бюджет саясатын қалыптастыру мен іске асыру арқылы қамтамасыз ететін болады.

      Негізгілері ретінде екі бюджеттік қағида пайдаланылатын болады.

      Біріншісі ҚРҰҚ-дан берілетін кепілдендірілген трансферттің мөлшерін шектейтін қағида болады.

      Бюджеттік қағидаға сәйкес ҚРҰҚ-дан берілетін кепілдендірілген трансферт мұнайдың бағасымен болжанатын ("кесімді баға") мұнай секторы ұйымдарынан ҚРҰҚ-ға түсетін түсімдер көлемінен аспауға тиіс.

      Мұнайдың "кесімді" бағасы ҰБ-мен келісу бойынша Ұлттық экономика министрінің бұйрығымен бекітілетін Қағидаларға сәйкес және ЭСК-ның қатысуымен айқындалатын болады.

      ҚРҰҚ-ның жинақтау функциясын күшейту үшін "кесімді" баға өндірудің пандемияға дейінгі ең жоғары деңгейінен (90,5 млн.тонна) асатын мұнай өндіру көлемінің өсуіне түзетілетін болады. Көрсетілген өндіру деңгейінен асқан кезде кесімді баға төмендеу жағына қарай түзетілетін болады.

      Мұнайға кесімді бағаны айқындау кезінде консервативтіліктің жеткілікті деңгейі ҚРҰҚ қаражатының сақталуын және жинақталуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, бұл мұнай қорлары таусылғаннан кейін экономиканың тұрақты өсуін қолдауға мүмкіндік береді.

      2024 жылдан бастап республикалық бюджетке ҚРҰҚ-дан берілетін кепілдендірілген трансферт мөлшері Ұлттық экономика министрінің бұйрығына сәйкес айқындалған кесімді бағаның траекториясы бойынша 2 трлн теңгеден аспайтын деңгейде жоспарлануда.

      Қағида мұнайға қатысты емес тапшылықты төмендету және төмендетілмейтін қалдықты (ЖІӨ-ге қатысты 30%) ескере отырып ҚРҰҚ активтерінің қысқаруына жол бермеу жөніндегі міндеттерді орындауға ықпал ететін болады.

      Маңыздылығы бойынша екінші қағида республикалық бюджеттің жоспарланатын шығыстарының өсу қарқынын шектеу қағидасы болады.

      Республикалық бюджеттің жоспарланатын шығыстарының өсу қарқынына инфляция бойынша мақсатқа ұлғайтылған өткен 10 жылда ЖІӨ-нің орташа нақты өсімінен аспайтын деңгейде тікелей шектеу белгілейтін бюджеттік қағиданы енгізу болжанып отыр.

      Осылайша, мемлекеттік шығыстар көлемі нақты ЖІӨ-нің және инфляцияның өсу қарқынынан аспайтын болады және экономикалық өсу кезінде шектеледі.

      Шығыстар туралы қағида оқшау түрде болмай, бюджеттік қағидалардың басқа түрлерімен келісімділікті қамтамасыз етеді. Сондықтан жоспарланған шығыстардың өсу қарқыны бюджеттің мұнайға қатысты емес кірістерімен және "кесімді" баға кезінде болжанатын кепілдендірілген трансфертпен, нысаналы трансфертпен, сондай-ақ белгіленген шектеулерді ескере отырып жоспарланатын тапшылықпен шектелетін болады.

      2022 жылдан бастап контрциклдік қағиданың екеуі де Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінде бекітіледі және 2023 жылға және одан кейінгі жылдарға арналған республикалық бюджетті қалыптастыру кезінде пайдаланылатын болады.

      Бюджет пен ҚРҰҚ теңгерімділігін қамтамасыз ету, республикалық бюджеттің мұнай кірістеріне тәуелділігін төмендету мақсатында салық-бюджет саясаты бірінші кезекте ЖІӨ-ге қатысты мұнайға қатысты емес тапшылықты біртіндеп төмендету негізге алына отырып қалыптастырылуға тиіс.

      Мұнайға қатысты емес тапшылықты азайту қағидасы бюджет саясатының ұзақ мерзімді "зәкірі" болып табылады, бұл бюджеттің сыртқы факторларға орнықтылығын арттыруға мүмкіндік береді.

      Осыны ескере отырып, мұнайға қатысты емес тапшылық деңгейі 2030 жылы ЖІӨ-ге қатысты 5,0 %-дан жоғары емес деңгейге дейін төмендетілетін болады.


2022
жыл

2023
жыл

2024
жыл

2025
жыл

2026
жыл

2027
жыл

2028
жыл

2029
жыл

2030 жыл

Мұнайға қатысты емес тапшылық,
ЖІӨ-ге қатысты %

8,1

7,3
 

6,7

6,0

<5,9

<5,9

<5,5

<5,5

5,0

      Мұнайға қатысты емес тапшылық бойынша нысаналы мәндерге қол жеткізу бюджет тапшылығын, ҚРҰҚ берілетін трансферттерді басқару, шығыстардың шекті мәндерін белгілеу, сондай-ақ мұнайға қатысты емес кірістердің өсуін ынталандыру есебінен қамтамасыз етілетін болады.

      Бюджет саясатының екінші ұзақ мерзімді "зәкірі" мемлекеттің таза активтерінің қысқаруына жол бермеуге бағытталған қағида болады (үкіметтің сыртқы борышының, кепілдендірілген борыштың және квазимемлекеттік сектордың сыртқы борышының Ұлттық қордың валюталық активтеріне қатысы).

      Бюджеттік қағидалар жүйесіне қойылатын маңызды талап қағидалардың әртүрлі элементтерінің өзара келісімділігі болып табылады, бұл жағдайда қағидалардың біреуін сақтау басқа қағидалардың орындалуына жәрдемдесетін болады.

      Сондықтан негізгі екі қағидаға және екі ұзақ мерзімді "зәкірге" қосымша қосалқы бюджеттік қағидалар жиынтығы қолданылады.

      Бюджеттік қағидалар жүйесінің ажырамас бөлігі борыш туралы қағида болады.

      Борышты басқару саясаты 2030 жылға дейінгі кезеңде үкіметтік борышты ЖІӨ-ге қатысты 30 %-дан аспайтын деңгейде және мемлекеттік борышты 35 %-дан аспайтын деңгейде ұстап тұруға бағытталатын болады.

      Үкіметтің борышын өтеу және оған қызмет көрсету жөніндегі шығыстар республикалық бюджет шығыстарының 15 %-ынан (борыштық жүктеме деңгейі) аспауға тиіс.

      Үкіметтің борышын белгіленген шектерде ұстап тұру үшін 2030 жылы бюджет тапшылығының деңгейін ЖІӨ-ге қатысты 2,0 %-ға дейін жоспарлы төмендету жоспарлануда

      Шикі мұнайға бағаның өсуі, шикі мұнайға салынатын экспорт көлемін сақтау немесе оны ұлғайту және тиісінше, шикі мұнайға әкету кезіндегі кедендік баждың бюджетке түсімін ұлғайту кезінде тапшылық қысқаратын болады. Шикі мұнай бағасы төмендеген кезде тапшылық экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін параметрлер шегінде ұлғаюы мүмкін.

      Өзгермелі экономикалық жағдайларға бейімделген және экономикадағы соққылық өзгерістерге әрекет ете алатын бюджеттік қағидалар ең тиімді деп танылды.

      Экономикалық өрлеу кезеңінде бюджеттік қағидалардың нысаналы бағдарларына қол жеткізу бағытына назар аударылатын болады, ал экономиканың құлдырау кезеңінде тиісті түзету мүмкіндіктері шектеулі болуы мүмкін.

      Дағдарыс жағдайларында (энергия жеткізгіштерге әлемдік бағалардың құлдырауы, пандемия және басқалармен бірге экономикалық өсу қарқынының күрт төмендеуі) нысаналы бағдарлардың баяулау кезеңінде экономикалық дамуды ынталандыру үшін бюджет қаражатын пайдалану әлеуетін шектемеуі үшін екі жыл ішінде көрсеткіштерді міндетті түрде қалпына келтіру тетігімен бюджеттік қағидаларды уақытша жұмсарту/уақытша ауытқу тетігі көзделетін болады.

      Қағидаларды уақытша түзетудің болжамды траекториясы әзірленуге тиіс.

      Сондай-ақ бастапқы траекторияға оралудың қатаң тетігін әзірлеу ұсынылады.

      Бюджеттік қағидалар жұмысының тиімділігі жүргізілетін бюджет саясатының сенімділігі мен инвесторлардың сенімін арттыратын берік институционалдық тетіктермен де нығайтылады.

      Бюджеттік қағидалар жұмысының тиімділігін қамтамасыз ету және фискалдық тәртіпті күшейту үшін ЭСК тартылатын болады.

      ЭСК қағидалардың орындалуына мониторингті және бақылауды жүзеге асыратын болады. Кеңес қызметі жалпы бюджеттік қағидалар жүйесінің қатаңдығы мен ашықтығын арттыруға көмектеседі.

      Халықаралық практикада бюджеттік қағидалар заңнамалық құжаттарда бекітілген жағдайлар аз емес. Мысалы, құрылымдық теңгерімнің нысаналы көрсеткіштері Германия, Испания, Швейцария және Латвия конституцияларында бекітілген.

      Бюджеттік қағида ұғымы, қағидалардан ерекшеліктер, бюджеттік қағидалар жүйесін айқындау мәселесі, қағидаларды түзету, олардан ауытқу ұғымдары Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінде бекітілетін болады.

      5.5.2 Бюджеттің кіріс бөлігін нығайту (салық саясаты)

      Кіріске салық салуды жетілдіру

      Корпоративтік табыс салығына салық салуды қайта қарау

      Қазіргі кезде Қазақстанда КТС мөлшерлемесі экономиканың барлық секторлары үшін 20 %-ды құрайды. ЭЫДҰ елдерінде КТС мөлшерлемелері 20 %-дан 40%-ға дейін құрайды: АҚШ – 40 %-ға дейін, Франция – 38 %, Жапония – 33 %, Германия – 30 %, Норвегия – 27 %, Канада – 26 %, Финляндия – 20 %.

      Бұл ретте, соңғы жылдары тиімді мөлшерлеме 2,9 %-дан 3,8 %-ға дейін болуда. Әртүрлі жеңілдіктердің болуы тиімді мөлшерлеменің төмен болуының бірден бір себебі болып табылады. Жалпы алғанда, бұл жеңілдіктер әлемдік тәжірибеге сәйкес келеді және Қазақстанның инвестициялық тартымдылығына бағытталған. Бұл ретте әлемдік тәжірибе жеңілдіктер жоғары базалық мөлшерлемелер аясында берілетінін көрсетеді.

      Сондай-ақ, көптеген елдерде табыс салығының мөлшерлемелері салаға байланысты өзгеріп отырады немесе белгілі бір салалардағы компаниялардың кірістеріне қосымша салықтар салынады.

      Осыған байланысты КТС мөлшерлемесін қайта қарау мәселесі зерделеніп, қаралатын болады.

      Трансферттік баға белгілеуді жетілдіру

      Трансферттік баға белгілеуді және капиталды елден шығаруды бақылау шараларын күшейту мақсатында трансферттік баға белгілеу туралы заңнаманы жетілдіру ұсынылады.

      Сараптамалық бағалаулар бойынша ел ЖІӨ-сінің үштен бір бөлігіне жуығы көлеңкеде тұр, бұл – бюджет кірістерін арттыру үшін үлкен әлеует.

      Осыған байланысты:

      трансферттік баға белгілеу нормаларын ЭЫДҰ талаптарына сәйкестендіру;

      елден капиталды шығаруға қарсы іс-қимыл жасау және халықаралық іскерлік операцияларда және халықаралық іскерлік операциялармен байланысты мәмілелерде мемлекеттік кіріс шығындарын болдырмау мақсатында Қазақстан Республикасының тауар биржаларында жасалған мәмілелерді трансферттік бақылаудан босатуды алып тастау;

      БРИКС елдерінің үлгісі бойынша халықаралық іскерлік операцияларда тараптардың ашықтығының болмауы жөніндегі проблеманы шешу үшін трансферттік заңнама бойынша бақылауды күшейту мақсатында өзара байланысты тараптарды айқындауды кеңейту;

      ЭЫДҰ елдерінің практикасы бойынша бағалар мен рентабельділіктің (маржиналдылықтың) нарықтық диапазонын айқындау кезінде процентильдерді қолдану;

      ЭЫДҰ елдерінің практикасы бойынша нарықтық бағаны айқындау әдістерінің иерархиясын алып тастау бойынша шаралар қабылданатын болады.

      Дивидендтерге салық салуды жетілдіру

      Дивидендтер бойынша жеңілдік кезінде инвестицияларды тартуды ынталандыру үшін енгізілді.

      Алайда, бұл шара айқын тиімділікті көрсетпей отыр. Осыған байланысты дивидендтерді салық салудан босату бойынша жеңілдіктерді алып тастау және 5 % мөлшерінде салық мөлшерлемесін белгілеу ұсынылады.

      Капиталдың елден шығарылуына бақылауды күшейту

      Капиталдың елден шығарылуына бақылауды күшейту мақсатында оффшорлық юрисдикцияларға әрбір транзакция үшін сомадан тіркелген төлем белгілеу ұсынылады.

      Бұл қаражатты оффшорға аударатын салық төлеушілерге бақылау мен мониторинг жүргізуге мүмкіндік береді.

      Жанама салық салуды жетілдіру

      Қосылған құн салығын (бұдан әрі – ҚҚС) салу тәсілдерін қайта қарау мүмкіндігін қарау.

      Бүгінде Қазақстанда әлемдегі ең төменгі ҚҚС мөлшерлемелерінің бірі – 12 %, ал Ресейде, Беларуссияда, Арменияда – 20 %, Өзбекстанда – 15 %, ЭЫДҰ елдерінде – 27 %-ға дейін жетеді.

      Негізгі экономикалық әріптестермен салыстырғанда ҚҚС-тың төмен мөлшерлемесі осы елдерден Қазақстанға тауарлардың экспортын тиімді етеді. Бұл отандық бизнестің бәсекеге қабілеттілігіне теріс әсер етеді.

      Осыған байланысты әлеуметтік маңызы бар тауарлар бойынша мөлшерлемені саралай отырып, ҚҚС мөлшерлемесін қайта қарау мәселесі зерделеніп, қаралатын болады.

      Акциз саясатын жетілдіру

      2025 жылғы 1 қаңтардан бастап ЕАЭО мұнай және мұнай өнімдерінің бірыңғай нарығының жұмыс істеуі жоспарланып отыр ("Еуразиялық экономикалық одақтың мұнай және мұнай өнімдерінің ортақ нарықтарын қалыптастыру туралы" Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің 2018 жылғы 6 желтоқсандағы № 23шешімі).

      Осыған байланысты мұнай өнімдеріне акциздер мөлшерлемелерін жақындастыруды оларды 2025 жылға дейін кезең-кезеңімен ұлғайту жолымен жүзеге асыру қажет.

      Бұл көрші елдерге мұнай өнімдерінің кетуін барынша азайтуға мүмкіндік береді.

      Тау-кен-металлургия кешеніне (бұдан әрі ТМК) салық жүктемесін қайта қарау

      ТМК салық жүктемесі 8-9 %-дан аспайды, мұны экономиканың шикізаттық емес секторымен салыстыруға болады.

      Бұл ретте жер қойнауын пайдаланушыларға салық салудың әлемдік практикасында экономиканың шикізат секторына салынатын салық жүктемесі, әдетте, шикізаттық емес сектордың салық жүктемесінен асуға тиіс, өйткені жер қойнауын пайдаланушылар елдің стратегиялық қорларын пайдаланады.

      Осыған байланысты жоғары бағалар кезінде бюджетке кіріс алудың жаңа тетігін белгілеу ұсынылады.

      Тетік әлемдік нарық конъюнктурасына байланысты болады.

      Салықтық жеңілдіктерді оңтайландыру және тиімділігін арттыру

      Отандық салықтық заңнамада жеңілдіктер болып табылатын преференциялар, кейінге қалдырулар, шегерімдер, салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу тәсілдері өзгерістерінің ауқымы кең .

      Салықтық жеңілдіктер мен преференцияларды талдау тұрақты негізде жүргізіледі.

      Салықтық жеңілдіктерді талдау бойынша жұмыс бюджеттің кіріс бөлігін орындау мен экономиканың сапалы өсуін ынталандыру арасындағы теңгерімнің сақталуын ескере отырып жалғасатын болады, ал тиімсіз салықтық жеңілдіктер алып тастауға ұсынылатын болады.

      Цифрлық майнингке салық салу

      Қазақстанда цифрлық майнингті мемлекеттік реттеу және криптовалюталарды өндіру саласын заңнамалық деңгейде ынталандыру үшін 2022 жылдан бастап цифрлық майнинг үшін төлем енгізілді.

      Майнинг кезінде тұтынылған электр энергиясының 1 квт/сағ үшін төлем мөлшерлемесі 1 теңге.

      Криптовалюталарды өндіруден қаржылық қайтарымды күшейту мақсатында майнингке төлем мөлшерлемесін ұлғайту ұсынылады.

      Бұл шара майнингтен бюджетке ақшалай қаражат түсімін ұлғайтуға мүмкіндік береді, сондай-ақ майнингтік фермалардың электр энергиясын бақылаусыз тұтынуын қысқартады.

      Салықтық және кедендік әкімшілендірудің тиімділігін арттыру

      Республикалық бюджеттің кіріс бөлігін, оның ішінде салық салуды реттеу, салықтық және кедендік әкімшілендіруді жақсарту, сондай-ақ заңсыз кәсіпкерлік қызметті бақылауды күшейту бойынша пәрменді шаралар қабылдау арқылы арттыру мақсатында мемлекеттік кірістер органдарының жұмысы "Электрондық шот-фактуралар" АЖ (бұдан әрі – "ЭШФ" АЖ); "Виртуалды қойма", "Таңбалау", "Тәуекелдерді басқару жүйесі" модулі, онлайн-БКМ қолдану бастамаларын іске асыру жолымен қашықтықтан әкімшілендіруге қайта бағдарланған.

      Олар құжаттық және физикалық бақылауды қамтамасыз ететін ақпараттық жүйелер кешені болып табылады және салықтық және кедендік әкімшілендіруді цифрландыруға бағытталған.

      Салықтық және кедендік әкімшілендіруді цифрландыру шеңберіндегі барлық іс-шаралар мен жобалар мемлекеттік реттеудің, сондай-ақ республикалық бюджеттің кіріс бөлігінің тиімділігі мен ашықтығын арттырады.

      5.5.3. Бюджет шығыстарының тиімділігі мен экономикалық қайтарымдылығын арттыру

      Бюджет қаражаты басым түрде неғұрлым басым бағыттарға, сондай-ақ қосымша жұмыс орындары, бюджет кірістері, жеке инвестициялар түрінде экономикаға барынша қайтарымды шығыстарға бөлінеді. Экономикалық қайтарымдылықты мұндай бағалау жоспарлау сатысында жүргізілетін болады.

      Бюджет қаражатын пайдалануда мемлекеттік қаражаттың үнемделуі мен жұмсалған мемлекеттік қаражаттың тиімділігі, жұмсалған әрбір теңгенің қайтарымдылығы бірінші кезекте болады.

      Бюджеттің тиімді күрделі шығыстары ұзақ мерзімді экономикалық өсудің негізін қалыптастырудың пәрменді құралы бола алады.

      Мемлекеттік шығыстардың тиімділігін арттыру мынадай міндеттерді шешу арқылы іске асырылатын болады.

      Бюджет процесіне жаңа Мемлекеттік жоспарлау жүйесінің элементтері (ұлттық жобалар және мемлекеттік органдардың даму жоспарлары) интеграцияланады.

      Ұлттық жобаларды іске асыруға арналған шығыстар Ұлттық жобаларды әзірлеу жөніндегі әдістемеге сәйкес бюджет жобасына енгізіледі.

      Құрылысқа бөлінетін қаражаттың ұтымдылығын арттыру мақсатында үлгілік жобаларды міндетті пайдаланудың құқықтық тетігі бекітіледі.

      Сондай-ақ бюджеттік секторда қайта қолдану үшін жеке бизнестің неғұрлым табысты жобалары түсетін құрылыс жобаларының банкі құрылатын болады.

      МЖӘ жобалары бойынша міндеттемелер қабылдауға арналған жергілікті бюджеттер шығыстарының шекті мөлшерін белгілеу жолымен МЖӘ тетігін пайдалана отырып іске асыру үшін ұсынылатын жобаларға қойылатын талаптар күшейтіледі.

      Бюджетке ағымдағы, бір мезеттік жүктемені төмендету мақсатында тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді алудың сервистік моделін қолдану аясын кеңейту мүмкіндігін қарастыру жоспарлануда (қазіргі уақытта – ақпараттандыру саласында қолданылады).

      Бөлінген бюджет қаражатын игеру практикасынан кету біртіндеп жүзеге асырылатын болады.

      ЭЫДҰ-ның көптеген елдері бір жыл ішінде бюджет қаражатын "игеруден/игермеуден" кетті. Қаражатты пайдалану тиімділігін ынталандыру және министрліктердің операциялық қызметі үшін пайдаланылмаған қаражатты ауыстыру практикасы қолданылуда.

      Бұл жыл соңында асығыс және әрқашан тиімді бола бермейтін шығыстарды болдырмауға мүмкіндік береді, бюджет ресурстарын үнемді және тиімді пайдалануды қамтамасыз етеді және жобаның жылдық құнын емес, жалпы құнын басқаруға мүмкіндік береді.

      Бюджеттік жоспарлаудың тиімділігін арттыру жөніндегі міндет бюджетті жоспарлау кезінде пайдаланылатын әдістер мен құралдарды жетілдіруді талап етеді.

      Осыған байланысты бюджетті жоспарлаудың блоктық тетігінің элементтерін енгізу жөніндегі тәсілдерді пысықтау жоспарлануда.

      Бюджетті жоспарлаудың блоктық тетігі мемлекеттік органдарға тұрақты орта мерзімді лимиттер шегінде өз бюджетін дербес жоспарлауға мүмкіндік береді.

      Бюджеттік бағдарламаларды іске асырудың икемділігін арттыру, оның ішінде оларды стратегиялық мақсаттар айналасында одан әрі ірілендіру жолымен арттыру жөнінде шаралар қабылданатын болады. Бюджеттік ресурстардың әкімшілеріне орта мерзімді басымдықтарды іске асыру үшін қаражатты пайдалануда икемділік беріледі.

      Жергілікті өзін-өзі басқаруды одан әрі дамыту мақсатында жергілікті өзін-өзі басқару бюджеттері үшін бюджеттік рәсімдерді оңайлату және аудандық маңызы бар қалалар, ауылдар мен ауылдық округтер әкімдері аппараттарының бюджет процесіндегі дербестігін кеңейту жоспарлануда.

      Сонымен қатар бюджет қаражатын жоспарлау мен пайдаланудың тиімділігін арттыру мақсатында бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің жауапкершілігін арттыру жоспарлануда.

      Бюджет шығыстарының тиімділігін арттыруға бағытталған және оларға әлеуметтік-экономикалық саясаттың мақсаттарына сәйкес басымдық беруді қамтамасыз ететін құралдардың бірі ретінде мемлекеттік қаражатты басқару жүйесіне бюджет шығыстарына шолуларды енгізу қажет.

      Мемлекеттік органдардың бюджет шығыстарына тұрақты шолулар жүргізуін практикаға енгізу экономиканың әлеуетін айқындау үшін тиімсіз шығыстарды анықтауға және мемлекеттік саясаттың басымдықтары арасында бюджет қаражатын қайта бөлуге мүмкіндік береді.

      Бюджет шығыстарына шолулар жүргізу деңгейлес шолулар қолданыла отырып, әрбір бес жыл сайын барлық бюджет шығыстарын қамтумен, ауқымды ортаға арналған есеп түрінде бюджет шығыстарын шолулар нәтижелерін жариялау міндеттілігімен (таратылуы шектелген мәліметтерді қоспағанда) жүзеге асырылатын болады.

      Республикалық бюджет комиссиясының қорытындысын алу үшін мемлекеттік шығыстарды ұлғайтуды көздейтін нормативтік құқықтық актілердің жобалары қосымша шығыстарды қаржыландыру көзі көрсетіле отырып енгізіледі.

      Бюджет шығыстарының есептілігін және бақылауда болуын қамтамасыз ету

      Бюджет шығыстарының тиімділігін арттырудың қажетті шарты бюджет шығыстарының есептілігін және бақылауда болуын қамтамасыз ету болып табылады.

      Осыған байланысты қаражатты игеруден/игермеуден нәтижелерге қол жеткізуге көшу шеңберінде бағалау нәтижелерінің пайдалылығы мен қолданылуына баса назар аудара отырып, бағалау және мониторинг түрлерін жүйелеу талап етіледі.

      Бұдан басқа:

      Халықаралық валюта қорының нұсқаулығына сәйкес мемлекеттік қаржы статистикасы бойынша ақпаратты қалыптастыру әдіснамасының толық қолданылуын қамтамасыз ету;

      мемлекеттік сектор ұйымдарына арналған бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есептілік қағидалары мен рәсімдерін жетілдіру;

      ішкі қаржылық бақылау және ішкі қаржылық аудит жүйесін дамыту;

      ішкі мемлекеттік қаржылық бақылауды ұйымдастыруды жетілдіру;

      бюджет процесінің ашықтығын қамтамасыз ету және оған азаматтық қоғам институттарын тарту қажет.

      Сондықтан мемлекеттік басқару секторы операцияларының сыныптамасын мемлекеттік қаржы статистикасы және ұлттық шоттар жүйесі жөніндегі халықаралық стандарттардың талаптарымен одан әрі үйлестіру, сондай-ақ бюджеттік (бухгалтерлік) есепке алуды жүргізу, бюджеттік (бухгалтерлік) және өзге де қаржылық есептілікті жасау үшін сыныптаудың осындай түрін қолдануға қойылатын бірыңғай талаптарды белгілеу қажет.

      Белгіленген өлшемшарттарға сәйкес мемлекеттік басқару секторын қамтуды, оның ішінде ақпараттық базаны қалыптастыра отырып және мемлекеттік басқару секторына енгізуге жататын заңды тұлғаларды іріктей отырып қамтуды біртіндеп кеңейту қажет.

      Бұл ретте мемлекеттік басқару секторын толық қамтуды қамтамасыз ету маңызды. Мемлекеттік басқарудың әрбір деңгейіне қатысты қалыптастырылатын статистика осы секторды құрайтын барлық бірліктерді қамтуға тиіс.

      Бюджет кодексінің негізгі ұғымдарын қайта қарай отырып, есептеу әдісімен бюджеттік жоспарлауды біртіндеп енгізу ұсынылады.

      Озық шетелдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, республикалық және жергілікті деңгейдегі мемлекеттік және квазимемлекеттік секторларды, сондай-ақ Ұлттық қор мен бюджеттен тыс қорларды қамтитын мемлекеттің шоғырландырылған қаржылық есептілігін жасауға кезең-кезеңмен көшу қажет болып табылады.

      Дәл осындай қаржылық есептілік елдің қаржылық жағдайының тұтас көрінісін қамтамасыз етеді.

      Осыған байланысты халықаралық стандарттарға сәйкес жасалған елдің шоғырландырылған қаржылық есептілігіне кезең-кезеңмен көшу жөніндегі шаралар іске асырылатын болады.

      2022 жылы "Мемлекеттік мекемелердегі бухгалтерлік есепке алудың бірыңғай ақпараттық жүйесі" (бұдан әрі – "БЕ БАЖ") пилоттық жобасы аяқталатын болады, оның мақсаты бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органның бірыңғай электрондық платформасында бұлтты бухгалтерияны енгізу туралы мәселені пысықтау болып табылады.

      Пилоттық жобаның сценарийі бойынша ішкі мемлекеттік аудит жөніндегі уәкілетті орган "БЕ БАЖ"-да мемлекеттік органдардың бухгалтерлік есепке алуына күнделікті электрондық мониторинг жүргізетін болады (шоғырландырылған қаржылық есептілік аудиті жүргізілетін объектілерде), онда аудитордың қолжетімділігі мен кабинеті көзделеді.

      Бұл онлайн режимде бюджеттік мониторинг жүргізу арқылы мемлекеттік шығыстардың тиімділігін бақылауды күшейтуге мүмкіндік береді.

      Шоғырландырылған есептілікті кеңейту

      Бухгалтерлік есептіліктің шоғырландыру периметрін және шоғырландырылатын көрсеткіштерінің объектілерін кеңейту, сондай-ақ сегменттер бойынша есептілікті қалыптастыру шоғырландырылған бухгалтерлік есептіліктің толықтығы мен анықтығын, қаржылық талдаудың, мониторингтің және мемлекеттік қаржыны басқарудың сапасын арттыруға мүмкіндік береді.

      Сондықтан бірінші кезектегі міндет бюджеттен тыс қорлардың барлық түсімдері мен шығыстарын республикалық бюджет арқылы қайта бағыттау жолымен бюджеттен тыс қорлардың қаржысын шоғырландыру болып табылады.

      Кеңейтілген бюджетті енгізу үшін Бюджет кодексінде берілген шоғырландырылған бюджет анықтамасына Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры (бұдан әрі – МӘСҚ) мен Әлеуметтік медициналық сақтандыру қорының (бұдан әрі – ӘМСҚ) қаржысын қоса отырып, оның анықтамасы кеңейтілетін болады.

      Бұдан басқа, МӘСҚ және ӘМСҚ түсімдері мен шығыстарының болжамы үш жылдық кезеңге арналған республикалық бюджет туралы заң жобасына жеке қосымшада көрсетіледі. Бюджеттен тыс қорлардың нақты түсімдері мен шығыстары туралы ақпарат Үкіметтің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы жылдық есебінде көрсетілетін болады.

      Бұл бюджеттен тыс қорлар шығыстарының ашықтығын арттырады.

      Қазынашылықтың мәртебесін күшейту

      Халықаралық практикаға сәйкес, сондай-ақ пандемия кезеңі көрсеткендей, бюджетті атқару сатысында Қазынашылық жүйесінің өміршеңдігі мен маңызы айтарлықтай.

      Қазынашылық республикалық бюджеттің атқарылуын және жергілікті бюджетке есеп айырысу-кассалық қызмет көрсетуді қамтамасыз ететін орган болып табылады, яғни бюджеттің атқарылуына қызмет көрсету бюджеттің барлық 4 деңгейінде жүзеге асырылады. Бұл ретте төлем операциялары Қазынашылықтың интеграцияланған ақпараттық жүйесінде жүзеге асырылады.

      Қазынашылық қызметі бюджеттің сапалы атқарылуын қамтамасыз етуге, бюджеттің барлық деңгейлері бойынша кассалық негізде бюджеттің кірістері мен шығыстары туралы анық бюджеттік есептілікті қалыптастыруға, сондай-ақ есептеу әдісі бойынша шоғырландырылған қаржылық есептілікті жасауға бағытталған.

      Мемлекеттік бюджеттің қолма-қол ақшасын сауатты басқару үшін 1996 жылғы маусымда ҰБ-да Бірыңғай қазынашылық шоты (бұдан әрі – БҚШ) ашылды, онда республикалық және жергілікті бюджеттердің ақшалай қаражаты жинақталады, БҚШ бойынша төлемдер жүргізу рәсімдері әзірленді, бағдарламалық қамтылым жасалды. БҚШ бойынша күн сайын алынған ақпарат өңделеді және ҚР басшылығы мен Үкіметіне беріледі. Осылайша, күн сайын бюджеттің жай-күйі: кірістер, шығыстар, облыстар мен жалпы республика бойынша ақша қаражатының қалдығы қадағаланады.

      Бұдан басқа, Қазынашылықта ҚР Үкіметінің кепілдігімен тартылған мемлекеттік сыртқы қарыздарды, мемлекеттік емес қарыздарды есепке алу бойынша шоттар ашылды.

      2020 жылғы 1 шілдеден бастап Жәбірленушілерге өтемақы қоры (бұдан әрі – Қор) бойынша қолма-қол ақшаны бақылау шоты (бұдан әрі – ҚБШ) ашылды, ол Қорға жіберілетін ақша түсімдерін есепке жатқызуға және Қор туралы ҚР заңнамасында көзделген өтемақы төлемін жүргізуге арналған. Бұл ретте төлемдер қылмыстық қудалау функцияларын жүзеге асыратын мемлекеттік органдар ұсынатын, алушылардың орталықтандырылған тізілімінің деректері бойынша Қордың ҚБШ-ға арналған қаражаты болған кезде тізілім негізінде жүргізіледі.

      Қазынашылықтың маңызды рөлін ескере отырып, Қазынашылық қызметкерлерінің мәртебесі мен әлеуетін арттыру мақсатында Қазынашылықтың мәртебесін Бюджет кодексінде жеке тараумен заңнамалық деңгейде бекіту және бюджет заңнамасында жеке бөлімдермен бюджеттің қазынашылық атқарылу нормалары регламенттелген Ресей мен Украинаның халықаралық тәжірибесіне ұқсас "бюджеттің қазынашылық атқарылуы" деген жаңа ұғымды енгізу қажет.

      Қазынашылық жүйесін дамыту, оны одан әрі жетілдіру қазынашылық органдарының, сол сияқты мемлекеттік органдардың, бюджет процесіне қатысушылардың қаржылық тәртіп үшін тиісті жауапкершілігін бекіте отырып, функционалдық ретінде бюджет процестерін нақты айқындауды және олардың шоғырландырылуын болжайды.

      Мемлекеттік инвестициялық саясатты, оның ішінде мемлекеттік-жекешелік әріптестік міндеттемелерін басқару

      Мемлекеттің шартты міндеттемелерін, оның ішінде МЖӘ жобалары бойынша міндеттемелерін мониторингтеу бөлігінде жобалардың қаржылық-экономикалық негіздемесіне бақылауды күшейту қажет, ол жобалардың рентабельділігін, өзін-өзі ақтау мерзімін және мемлекет шығыстарының барынша әлеуетті көлемін егжей-тегжейлі бағалауды қамтуға тиіс.

      МЖӘ жобалары бойынша мемлекеттік міндеттемелердің, оның ішінде ҚР Үкіметінің және жергілікті атқарушы органдардың мемлекеттік концессиялық міндеттемелерінің лимиттерін айқындау әдістемесі жаңартылатын болады.

      Өтеу көзін міндетті түрде көрсете отырып, есептеу кезінде өтеу үшін ұсынылатын инвестор шығындарының түрлерін нақтылау жөніндегі талаптарды заңнама деңгейінде регламенттеу жоспарлануда.

      Мемлекеттік мүлікті басқару тиімділігі

      Квазимемлекеттік сектордың ақпараттық жабықтығы сақталуда. Ашық қолжетімділікте компаниялардың құрылымы, мемлекет қатысатын заңды тұлғалардың қаржылық қызметінің нәтижелері, төленетін дивидендтері және қызметінің басқа да аспектілері туралы деректер жоқ.

      Квазимемлекеттік сектор субъектілерінің саны көп екенін ескере отырып, пайдаланушылар үшін квазимемлекеттік сектор туралы барлық қажетті ақпараты бар ашық, қолжетімді және бірыңғай ресурстың болуын қамтамасыз ету қажет.

      Сонымен бір мезгілде мемлекеттік мүлік тізіліміне түгендеу жүргізу және өзектілендіру қажет. Түгендеу қорытындылары есепке алуды ретке келтіреді және мемлекеттік мүлікті басқару тиімділігін арттырады, жоспарлау сапасын жақсартады.

      Мемлекеттің экономикаға қатысуын қысқарту, оның ішінде жекешелендіру тетіктерін жетілдіру, сондай-ақ мемлекет қатысатын ұйымдар үшін рұқсат етілген қызмет түрлерінің тізбесін оңтайландыру тәсілдерін қайта қарау арқылы қысқарту жөніндегі жұмысты жалғастыру қажет.

      Квазимемлекеттік сектор субъектілерінің нарықпен бәсекелестігі тұрғысындағы тұрақты талдау осы жұмыс бағыттарының бірі болуға тиіс. Егер кәсіпорын жекеше сектор ұйымдары жұмыс істейтін салада жұмыс істесе, онда бәсекелестікті болдырмау үшін оны жою не жекешелендіру туралы мәселе қойылуға тиіс.

      Мемлекеттік басқаруды жаңғыртудың маңызды бөлігі квазимемлекеттік секторды реформалау болады. Бұл елдің стратегиялық міндеттерін іске асырудағы квазимемлекеттік сектордың рөлін қайта ойластыруды талап етеді.

      Осыған байланысты бұл бағытты одан әрі реформалауды жалғастыру қажет, бұл ұйымдар қызметінің ерекшелігіне қарай бөле отырып, тиімді, ықшамды және ашық квазимемлекеттік секторды қалыптастыру үшін жағдай жасауға мүмкіндік береді.

      Қолданыстағы мемлекеттік мүлікті басқару тиімділігін бағалау назарды ұйымдастыру мәселелерінен олардың бәсекеге қабілеттілігіне, рентабельділігі мен қаржылық орнықтылығына аудару арқылы жетілдірілетін болады.

      Бұған қоса, квазимемлекеттік сектордың қызметіне күнделікті араласуға және ұйымның стратегиясына қайшы келетін міндеттерді күштеп таңуға жол бермейтін ЭЫДҰ-ның стандарттары бойынша квазимемлекеттік сектордың мемлекеттік органдармен өзара қарым-қатынасын құруға көшу қажет.

      5.5.4. Ынталандыратын бюджетаралық қатынастар

      Бюджетаралық қатынастар саясаты тұтастай алғанда одан әрі фискалдық орталықсыздандыру бағытына сәйкес келуге тиіс.

      Бюджетаралық қатынастар жүйесі өңірлердің өзін-өзі қамтамасыз етуін ынталандыруға және жергілікті бюджеттердің республикалық нысаналы трансферттерге тәуелділігін төмендетуге бағытталады.

      Осыны ескере отырып, бюджетаралық қатынастар ЖАО-ны өңірлік экономиканы дамытуға және жергілікті бюджеттердің кірістерін ұлғайтуға ынталандыруға, өңірлердің республикалық бюджетке тәуелділігін азайтуға бағытталады.

      Ол үшін Бюджет кодексінде ШОБ-тан (шағын және орта бизнес) түсетін КТС түсімдерінің кемінде 50% облыстық бюджеттен аудандық бюджетке бөлу нормативі бекітілетін болады.

      Үш жылдық трансферттердің басты міндеті – ЖАО-ның өңірлік экономиканы дамытуға деген ынтасын арттыруды айқындау.

      Осыған байланысты жергілікті бюджеттер кірістерінің, сол сияқты шығыстарының параметрлерін болжамдауды жетілдіру бойынша жұмыс жүргізіледі.

      2021 жылы жалпы сипаттағы трансферттерді есептеудің жаңа әдістемесі қабылданды.

      Жалпы сипаттағы трансферттерді есептеу кезінде қолданылатын көрсеткіштер мен коэффициенттер олардың өзектілігі мен өңірлік ерекшелігі, халықтың өмір сүру деңгейін арттыруға бағытталғандығы ескеріле отырып қайта қаралды.

      2023 – 2025 жылдарға арналған республикалық және жергілікті бюджеттер арасындағы жалпы сипаттағы трансферттер туралы заң жалпы сипаттағы трансферттерді есептеудің жаңа әдістемесі ескеріле отырып әзірленеді.

      Бұдан басқа, бюджет қаражатының тиімділігін арттыру, сондай-ақ ұлттық жобаларды қаржылық қамтамасыз ету үшін ортақ жауапкершілікті бекіту мақсатында ұлттық жобаның жоспар-кестесіне сәйкес жергілікті бюджеттер есебінен ұлттық жобаларды қаржыландыруды қамтамасыз ету бойынша жергілікті атқарушы органдардың бірінші басшыларының қызметін сипаттайтын қосымша түйінді нысаналы индикатор көздеу жоспарлануда.

      Көрсетілген түйінді нысаналы индикаторларды бағалау облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың әкімдері әзірлейтін және Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі бекітетін жыл сайынғы меморандумдар арқылы жүргізілетін болады.

      Сондай-ақ Қазынашылық жүйесі арқылы ЖАО-ның бюджеттік субвенцияларды пайдалануына бақылау күшейтіледі.

      5.6. Бюджет процесінің айқындылығын және ашықтығын арттыру

      Бюджет процесінің айқындылығы мен ашықтығы:

      жүргізілетін бюджет саясаты туралы ақпараттың қолжетімділігі;

      қоғамдық ресурстарды пайдалану көздері мен бағыттары туралы ақпараттың қолжетімділігі;

      бюджет процесінің бастапқы кезеңдерінің өзінде азаматтардың пікірлерін ескере отырып, қоғамдық қатысуды дамыту, азаматтардың әлеуметтік белсенді бөлігінің бюджет қаражатын пайдалану бағыттары туралы негізделген пікірін қалыптастыру;

      бюджет ресурстарын жұмсаудың басым баптарын талқылауға жұртшылықтың кеңінен қатысуы қағидаттарының сақталуын болжайды.

      Бюджет туралы ақпараттың нысаналы аудиториясын азаматтар, қоғамдық ұйымдар, сарапшылар қоғамдастығы, бұқаралық ақпарат құралдары (бұдан әрі – БАҚ), бизнес өкілдері, саяси қайраткерлер, мемлекеттік билік және жергілікті өзін-өзі басқару органдары құрайды.

      Бюджет мәселелерінде жұртшылықпен өзара іс-қимыл тетіктерінің тиімділігін арттыру үшін ақпараттың құрамы мен мазмұны тұрғысынан оның қолжетімділігін қамтамасыз ету маңызды. Бюджеттік деректер олардың егжей-тегжейлілік дәрежесін көрсетумен қатар практикалық мәнге ие болуға, қисынды дәйектілікпен құрылуға және онлайн-порталда машинада оқылатын нысанда ұсынылуға тиіс.

      Мемлекеттік және жергілікті басқару органдарының жұртшылықпен Интернет ақпараттық-телекоммуникациялық желісі арқылы қарым-қатынас жасауының негізгі порталы "Ашық бюджет" порталы болады, онда бюджеттік деректер өздерінің кәсіби мақсаттарында бюджет туралы ақпаратты пайдаланатын мүдделі қолданушылардың кең ауқымы үшін ұсынылған.

      "Ашық бюджеттер" порталында ақпарат нақты санатқа бөлінуге, азаматтар порталда бағдарлана алуы және қажетті ақпаратты оңай табуы үшін ақпаратты іздеу құралдары жақсартылуға тиіс.

      Халықты қоғамдық қаржыны басқаруға тарту тәсілі ретінде "Азаматтық бюджет" жобасы азаматтарға мемлекеттік шешімдер қабылдау процесіне өзінің қатыстылығын сезінуге, сондай-ақ билік органдары қабылдайтын шешімдерге ықпал етуге немесе бюджеттен қаржыландырудың бірінші кезектегі объектілері мен бағыттарын айқындауға мүмкіндік береді. Аудандық деңгейдегі азаматтық бюджеттер де (өңірлік маңызы бар қала деңгейі) әрбір аумақтың БАҚ баспасөзінде жариялануға тиіс.

      Қоғамдық кеңестердің рөлін қайта қараудың маңызы зор.

      Қоғамдық кеңестер жергілікті деңгейде бюджетті бірлесіп жоспарлаудың пайдалы құралы бола алады.

      Бюджетті бекіту кезінде қоғамдық сараптама жүргізу үшін орталық мемлекеттік органдар мен әкімдіктер жанынан құрылған қоғамдық кеңестер алаңын пайдалану жоспарлануда.

      Бүгінгі күні Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінде әкімдіктердің жергілікті бюджеттердің жобаларын және олардың атқарылуы туралы жылдық есептерді талқылауды қоғамдық кеңестерде өткізуі көзделген.

      "Қоғамдық кеңестер туралы" Қазақстан Республикасының Заңында оларға белгілі бір өкілеттіктер берілген.

      Қоғамдық кеңес коммерциялық емес ұйымдардың өкілдерімен және азаматтармен бірге бюджеттік бағдарламаларды іске асырудан азаматтар мен қоғамдық мүдделер үшін теріс салдарды анықтау үшін қоғамдық мониторинг жүргізе алады.

      Аудандық (облыстық маңызы бар қалалардың) бюджеттер мен аудандық маңызы бар қалалар, ауылдар, ауылдық округтер бюджеттерінің инфрақұрылымдық және әлеуметтік бастамаларына арналған қоғамдық маңызды шығыстарды қоғамдық сараптау бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері бюджеттік өтінім жасағанға дейін жүргізіледі.

      Қоғамдық сараптамаға бірінші кезекте жергілікті бюджеттердің елді мекендердегі әлеуметтік инфрақұрылымды абаттандыру және дамыту жөніндегі шығыстарын жатқызу қажет.

      Сондай-ақ қабылданатын бюджеттік шешімдер бойынша жұртшылықпен кері байланысты ұйымдастыру жоспарлануда.

      Қоғамдық кеңестерге жұртшылық өкілдерінің неғұрлым көп енуі мәселесі қаралатын болады.

      Мемлекеттік органдардың интернет-ресурстарында атауын, басшының деректерін (Т.А.Ә. (бар болса), телефон) көрсете отырып, тауарды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) жеткізуші туралы ақпаратты міндетті түрде жариялау қажет. Сондай-ақ мемлекеттік сатып алу қорытындылары бойынша тауар (жұмыстар, көрсетілетін қызметтер) бірлігінің құны туралы ақпаратты орналастыру қажет.

      5.7. Бюджет процесін автоматтандыру және цифрландыру

      Бюджет процесін автоматтандыру және цифрландыру бюджеттің кіріс бөлігін арттыру, көлеңкелі экономика деңгейін төмендету, стратегиялық басымдықтарға сәйкес ресурстарды ұтымды пайдалану, мемлекет пен азаматтардың өзара іс-қимылы және сенім деңгейін арттыру үшін маңызды.

      Бюджет процесін автоматтандыру және цифрландыру барлық төрт кезеңді: бюджетті жасауды, қарауды, бекітуді және атқаруды қамтуға тиіс.

      Бюджет процесін автоматтандыру және цифрландыру мемлекеттік деректер базасымен интеграциялануды ескере отырып жүзеге асырылуға тиіс.

      Салықтық бақылау рәсімдерін толыққанды цифрландыру және салық міндеттемелерінің орындалуына қашықтан мониторинг жүргізу керек. Мұндағы жұмыстың негізгі бағыттары ұлттық қадағалау жүйесін, электрондық шот-фактураларды, тауарларға арналған электрондық жүкқұжаттарды, тауарларды таңбалау жүйесін, электрондық бюджеттік жоспарлауды, мемлекеттік қолдау шараларына арналған бюджет шығыстарының тиімділігін талдаудың АЖ енгізу, жасанды интеллект, big data, блокчейн технологияларын енгізу болып табылады.

      Салық және кеден жүйесі кабинеттерін біріктіре отырып, салық төлеушінің бірыңғай кабинетінің үздіксіз жұмысын қамтамасыз ету және E-Salyk-Azamat (жеке тұлғалар үшін) тегін мобильді қосымшасын белсенді түрде жылжыту маңызды.

      ШОБ субъектілерімен жұмыс істеуге арналған E-Salyk-business ақпараттық жүйесін іске қосу маңызды, оның шеңберінде тегін мобильді қосымша арқылы көрсетілетін қызметтердің толық спектрі ұсынылады.

      Банктік мобильді қосымшалар арқылы тұтынушылардан кәсіпкерлерге түсетін ақша аударымдарын фискалдандыру проблемасын шешуге назар аудару өте маңызды.

      Жер қойнауын пайдалану, офшорлардағы транзакциялар саласында салық салуды жетілдіру, капиталды елден шығаруға бақылауды күшейту, сондай-ақ әріптес елдер арасындағы декларациялау және кедендік статистикадағы алшақтықтар өзекті мәселелер болып табылады.

      Басым транзиттік бағыттар бойынша кеден бекеттерін жаңғырту және автоматтандыру, кедендік ресімдеу уақытын қысқарту міндеті тұр.

      Барлық мемлекеттік қолдау алушыларды мониторингтеу есебінен мемлекеттік ақшаны жұмсау тиімділігін арттыру бойынша ақпараттық жүйені пысықтау жөніндегі міндет мемлекеттік қолдау шараларының тиімділігін бағалаудың арнайы әдістемесін бекітуді талап етеді.

      Әкімшілендіру процестерін автоматтандыру және адами факторды болдырмау мақсатында "Экспорттық бақылау" модулі іске қосылды және навигациялық пломбаларды пайдалану басталды. "Экспорттық бақылау" модулі Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер комитетінің ішкі жергілікті желісі бойынша немесе INTERNET арқылы жұмыс істейтін "ЭШФ" АЖ-да жүзеге асырылады.

      Барлық процесті автоматтандыру және цифрландыру арқылы бюджеттік жоспарлаудың тиімділігін арттыру маңызды міндет болады. Әзірленген "Халық қатысатын бюджет" жобасы азаматтарға жобалық ұсыныстарға бастамашылық етуге және жергілікті бюджет қаражатының бір бөлігін бөлу бойынша дауыс беруге мүмкіндік береді.

      Осыған байланысты салықтық және кедендік әкімшілендіруді одан әрі цифрландыру жөніндегі жұмыстар жалғасатын болады.

6-БӨЛІМ. НЫСАНАЛЫ ИНДИКАТОРЛАР ЖӘНЕ КҮТІЛЕТІН НӘТИЖЕЛЕР

      Нысаналы индикаторлар:

      2030 жылы бюджет тапшылығын ЖІӨ-ге қатысты 2,0 %-ға дейін төмендету;

      2030 жылы мұнай емес тапшылықты ЖІӨ-ге қатысты 5,0 %-дан аспайтын деңгейге дейін төмендету;

      2030 жылы мемлекеттік борышты ЖІӨ-ге қатысты 35,0 %-дан асырмай, оның ішінде Үкімет борышын ЖІӨ-ге қатысты 30,0 %-дан аспайтын деңгейде сақтау.

      Күтілетін нәтижелер:

      2030 жылы ҚРҰҚ-ның валюталық активтерін 100 млрд АҚШ долларына дейін ұлғайту;

      республикалық бюджеттен үкіметтік борышқа бюджет кірістерінің
15 %-нан аспайтын деңгейде қызмет көрсету;

      таза сыртқы активтер (үкіметтің сыртқы борышының, кепілдік берілген борыштың және квазимемлекеттік сектордың сыртқы борышының Ұлттық қордың валюталық активтеріне қатынасы) – 0,75.

      Трансферттерді есепке алмай, мемлекеттік бюджет кірістерін 2030 жылы ЖІӨ-ге қатысты 18 %-ға дейін ұлғайту.

      Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі іс-шаралар осы Тұжырымдамаға қосымшаға сәйкес 2030 жылға дейін Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржысын басқару тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-қимылдар жоспарына сай жүзеге асырылады.


  Қазақстан Республикасының
мемлекеттік қаржысын
басқарудың 2030 жылға дейінгі
тұжырымдамасына
ҚОСЫМША

Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржысын басқарудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-қимылдар жоспары


Р/с
Атауы Аяқталу нысаны
 
Орындалу мерзімі Жауапты орындаушылар
 
1 2 3 4 5

1. Мемлекеттік борышты басқару саясаты

1-нысаналы индикатор. 2030 жылы мемлекеттік борышты ЖІӨ-ге қатысты 35,0 %-дан асырмай, оның ішінде Үкімет борышын ЖІӨ-ге қатысты 30,0 %-дан аспайтын деңгейде сақтау, оның ішінде:
- 2021 жылы мемлекеттік борыш ЖІӨ-ге қатысты 30,5%-дан аспайды; 2022 жылы ЖІӨ-ге қатысты 31,7%; 2023 жылы ЖІӨ-ге қатысты 32,6%; 2024 жылы ЖІӨ-ге қатысты 33,1%; 2025 жылы ЖІӨ-ге қатысты 33,3%; 2026 жылы ЖІӨ-ге қатысты 33,6%; 2027 жылы ЖІӨ-ге қатысты 33,8%; 2028 жылы ЖІӨ-ге қатысты 33,8%; 2029 жылы ЖІӨ-ге қатысты 33,7%; 2030 жылы ЖІӨ-ге қатысты 33,3%;
- 2021 жылы Үкімет борышы ЖІӨ-ге қатысты 23,8%-дан аспайды; 2022 жылы ЖІӨ-ге қатысты 25,5%; 2023 жылы ЖІӨ-ге қатысты 26,8%; 2024 жылы ЖІӨ-ге қатысты 27,7%; 2025 жылы ЖІӨ-ге қатысты 28,3%; 2026 жылы ЖІӨ-ге қатысты 28,9%; 2027 жылы ЖІӨ-ге қатысты 29,5%; 2028 жылы ЖІӨ-ге қатысты 29,6%; 2029 жылы ЖІӨ-ге қатысты 29,8%; 2030 жылы ЖІӨ-ге қатысты 29,7%;

1.

ҰБ борышын мемлекеттік борыш құрылымынан алып тастау, қарыздар мен мемлекеттік кепілдіктер беруге қойылатын талаптарды жетілдіру

Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне түзетулер

2022 жыл

ҰЭМ, Қаржымині,
ҰБ (келісу бойынша)

2.

Қазақстан Республикасының Үкіметі мен халықаралық қаржы ұйымдары арасындағы әріптестік туралы негіздемелік келісімдерді іске асыру жөніндегі үйлестіру кеңесінің құзыретін кеңейту бойынша ұсыныстар әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныс

2022 жылғы
2-тоқсан

ҰЭМ, Қаржымині,
мүдделі МО, мүдделі ұйымдар (келісу бойынша)

2. Бюджет тұрақтылығын қамтамасыз ету

2-нысаналы индикатор. Мұнай емес тапшылық деңгейі 2030 жылы ЖІӨ-ге қатысты 5%-ға дейін, оның ішінде жылдар бойынша: 2021 жылы ЖІӨ-ге қатысты 10,6%-ға дейін; 2022 жылы ЖІӨ-ге қатысты 8,1%-ға дейін; 2023 жылы ЖІӨ-ге қатысты 7,3%-ға дейін; 2024 жылы ЖІӨ-ге қатысты 6,7%-ға дейін; 2025 жылы ЖІӨ-ге қатысты 6,0 %-ға дейін; 2026 жылы ЖІӨ-ге қатысты < 5,9 %-ға дейін; 2027 жылы ЖІӨ-ге қатысты < 5,9 %-ға дейін; 2028 жылы ЖІӨ-ге қатысты < 5,5 %-ға дейін; 2029 жылы ЖІӨ-ге қатысты < 5,5 %-ға дейін. 3-нысаналы индикатор. Бюджет тапшылығын 2030 жылы ЖІӨ-ге қатысты 2%-ға дейін төмендету, оның ішінде жылдар бойынша: 2021 жылы ЖІӨ-ге қатысты 3,5% дейін; 2022 жылы ЖІӨ-ге қатысты 3,1% дейін; 2023 жылы ЖІӨ-ге қатысты 3,1% дейін; 2024 жылы ЖІӨ-ге қатысты 2,9% дейін; 2025 жылы ЖІӨ-ге қатысты 2,7% дейін; 2026 жылы ЖІӨ-ге қатысты 2,5% дейін; 2027 жылы ЖІӨ-ге қатысты 2,3% дейін; 2028 жылы ЖІӨ-ге қатысты 2,1% дейін; 2029 жылы ЖІӨ-ге қатысты 2,1% дейін.

3.

Ұлттық қордың қаражатын пайдалану бойынша тәсілдерді бекіту

Қазақстан Республикасының Заң жобасы

2022 жыл

ҰЭМ, Қаржымині,
ҰБ

4.

Тиісті жылға арналған болжамды ЖІӨ-ге 30% мөлшерінде Ұлттық қор қаражатының төмендетілмейтін қалдығын есептеу әдістемесін бекіту

"Бес жылдық кезеңге арналған елдің әлеуметтік-экономикалық даму көрсеткіштерін қалыптастыру үшін бюджеттік параметрлерді және Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын болжау әдістемесін бекіту туралы" ҚР ҰЭМ-нің 02.06.2021 жылғы № 154 бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" ҚР ҰЭМ бұйрығы

2022 жылғы
4-тоқсан

ҰЭМ
 

5.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 4 маусымдағы № 323 қаулысымен бекітілген Ұлттық басқарушы холдингтердің, ұлттық холдингтердің, ұлттық компаниялардың және олардың еншілес, тәуелді және олармен үлестес болып табылатын өзге де заңды тұлғалардың активтерін бәсекелес ортаға беруден Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына түсетін түсімдердің қағидаларына өзгерістер мен толықтырулар енгізу

Үкімет қаулысы

2022 жылғы
2-тоқсан

ҰЭМ,
ҰБ (келісу бойынша),
мүдделі МО

6.

ҚР Ұлттық қорының активтерін басқару жөніндегі тұжырымдаманы әзірлеу

ҚР Президентінің Жарлық жобасы

2022 жылғы
2-тоқсан

ҰБ,
ҰЭМ,
Қаржымині

7.

Мемлекеттік мүлік тізілімінің www.gosreestr.kz веб-порталында мемлекеттің әртүрлі мемлекеттік меншік объектілеріне операция жасауға айрықша құқықтарын қоса алғанда, жер, су шаруашылығы, су айдындары, орман ресурстары, жер қойнауын пайдалану құқықтары, радиожиілік спектрі және мемлекеттің басқа да активтерін беруге арналған жария электрондық сауда-саттық өткізу

Үкіметке
есеп

2022 – 2023 жылдар
 

Қаржымині,
мүдделі МО

8.

Бюджет қағидаларының нысаналы көрсеткіштерін көрсете отырып, "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне бюджет заңнамасын жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заң жобасын әзірлеу

Қазақстан Республикасының Заң жобасы

2024 жыл

ҰЭМ,
Қаржымині,
ҰБ (келісу бойынша)

9.

Қазақстан Республикасының Парламентіне бюджеттік тәуекелдер мен мемлекеттік қаржының ұзақ мерзімді тұрақтылығы туралы талдамалық есеп ұсынуды қамтамасыз ету

Бюджеттік тәуекелдер және мемлекеттік қаржының ұзақ мерзімді тұрақтылығы туралы талдамалық есеп

2022 жыл

ҰЭМ, Қаржымині,
ҰБ (келісу бойынша)

10.

Жылдық қаржылық есептілікте мемлекеттік кепілдіктер мен шартты міндеттемелердің ашылуын қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылдау

"Қаржылық есептілік нысандарын және оларды жасау мен ұсыну қағидаларын бекіту туралы"
Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2017 жылғы 1 тамыздағы № 468 бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы"
ҚР Қаржы министрінің бұйрық жобасы.
"Бюджеттік бағдарламалар әкімшілері мен бюджетті атқару жөніндегі жергілікті уәкілетті органдардың шоғырландырылған қаржылық есептілікті жасау қағидаларын бекіту туралы"
Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2016 жылғы 6 желтоқсандағы № 640 бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы"
ҚР Қаржы министрінің бұйрық жобасы

2023 жыл

Қаржымині, ҰЭМ

3. Бюджеттің кіріс бөлігін нығайту

11.

Трансферттік баға белгілеуді жетілдіру, сондай-ақ капиталды шығаруды бақылауды күшейту

Заң
жобасы

2022 жылғы
желтоқсан

Қаржымині, ҰЭМ, СІМ, СИМ, ИИДМ, ЭМ

12.

Кірістерге салық салуды жетілдіру

Үкіметке ұсыныс

2022 жылғы желтоқсан

ҰЭМ, Қаржымині

13.

Жанама салық салуды жетілдіру

Үкіметке ұсыныс

2022 жылғы желтоқсан

ҰЭМ, Қаржымині, ДСМ, АШМ, ҰКП (келісу бойынша)

14.

ТМК салық жүктемесін қайта қарау

Үкіметке ұсыныс

2022 жылғы
желтоқсан

ҰЭМ, Қаржымині, ЭГТРМ, ИИДМ, ҰКП (келісу бойынша)

15.

Салықтық жеңілдіктерді оңтайландыру және тиімділігін арттыру

Үкіметке ұсыныс

2022 жылғы желтоқсан

ҰЭМ, Қаржымині, мүдделі МО, ҰКП (келісу бойынша)

16.

Цифрлық майнингке ақы төлеу мөлшерлемесін қайта қарау

Үкіметке ақпарат

2022 жылғы
желтоқсан

ҰЭМ, Қаржымині, ЦДИАӨМ

17.

Салықтық және кедендік әкімшілендіруді одан әрі цифрландыру

Үкіметке ақпарат

2022 жылғы
желтоқсан

Қаржымині, ҰЭМ

4. Бюджет шығыстарының тиімділігі мен экономикалық қайтарымын арттыру

18.

Жаңа Мемлекеттік жоспарлау жүйесінің элементтерін бюджет процесіне интеграциялау

Қазақстан Республикасының Заң жобасы

2022 жыл

ҰЭМ, Қаржымині,
СЖжРА (келісу бойынша), мүдделі МО

19.

Бюджет шығыстарына шолу жөніндегі ұсыныстарды әзірлеу

Қазақстан Республикасының
Заң жобасы

2024 жыл

ҰЭМ, Қаржымині,
мүдделі МО

20.

Бюджетті жоспарлаудың блоктік тетігінің элементтерін енгізу

Қазақстан Республикасының
Заң жобасы

2022 – 2023 жылдар

ҰЭМ, Қаржымині,
мүдделі МО

21.

МЖӘ тетігін пайдалана отырып іске асыру үшін ұсынылатын жобаларға қойылатын талаптарды күшейту

"Қазақстан Республикасы Үкiметiнің және жергiлiктi атқарушы органдардың мемлекеттік-жекешелік әріптестік жобалары бойынша мемлекеттік міндеттемелерінің, оның ішінде мемлекеттiк концессиялық мiндеттемелерiнiң лимиттерiн айқындау әдiстемесiн бекіту туралы"
Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 26 қарашадағы № 731 бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" ҚР ҰЭМ-нің бұйрық жобасы

2022 жыл

ҰЭМ, Қаржымині

22.

Үлгілік жобаларды міндетті пайдалану тетігін заңнамалық бекіту және енгізу

Қазақстан Республикасының
Заң жобасы

2023 жыл

ИИДМ,
мүдделі МО

23.

Құрылыс жобалары банкін құру және қалыптастыру

Қазақстан Республикасының
Заң жобасы

2024 жыл

ИИДМ,
мүдделі МО

24.

Халықаралық стандарттарға сәйкес жасалған елдің шоғырландырылған қаржылық есептілігіне кезең-кезеңмен көшу

Қазақстан Республикасының
Заң жобасы

2025 жыл

Қаржымині,
ЕК (келісу бойынша)

25.

Қаржы министрлігі Қазынашылық комитетінің мәртебесін заңнамалық бекіту

Қазақстан Республикасының
Заң жобасы

2023 жыл

Қаржымині

5. Бюджет процесінің айқындығы мен ашықтығын арттыру

26.

"Ашық бюджеттер" онлайн-порталының жұмысын жақсарту:
"Ашық бюджеттер" порталында бюджеттік ақпаратты ұсынудың бірыңғай форматын енгізу, азаматтар үшін бюджеттік ақпаратты нақты атау және құрылымдау;
"Ашық бюджеттер" порталында қажетті ақпаратты іздеу құралдарын жақсарту

"Ашық бюджеттер" порталының жетілдірілген функционалы

2023 – 2025 жылдар

ЦИДАӨМ, Қаржымині, мүдделі МО

27.

Бюджет материалдарын ұсынудың интерактивті нысандарын пайдалану

"Ашық бюджеттер" порталының жетілдірілген функционалы

2026 – 2027 жылдар

ЦИДАӨМ

28.

"Ашық бюджеттер" интернет-порталының ашық материалдарын пайдалана отырып, мобильді қосымшаларды және/немесе сервистерді әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

2028 –2030 жылдары

ЦИДАӨМ

6. Ынталандыратын бюджетаралық қатынастар

29.

Облыстық бюджеттен аудандық бюджетке ШОБ-тан түсетін КТС түсімдері аударымдарының ең төмен нормативін кемінде 50% мөлшерінде бекіту

Қазақстан Республикасының
Заң жобасы

2022 жыл

ҰЭМ, Қаржымині

7. Бюджет процесін автоматтандыру және цифрландыру

30.

"Онлайн бюджеттік мониторингті" енгізу

Ақпараттық жүйе

2022 – 2024 жылдар

Қаржымині, мүдделі МО

31.

"Мемлекеттік мекемелердегі бухгалтерлік есептің бірыңғай ақпараттық жүйесін" енгізу

Ақпараттық жүйе

2022 – 2024 жылдар

Қаржымині, мүдделі МО


      Аббревиатуралар мен қысқартулар:


АҚДМ
 


Қазақстан Республикасының Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі

АҚШ


Америка Құрама Штаттары

АЕК
АХҚО


айлық есептік көрсеткіш
"Астана" халықаралық қаржы орталығы

"Атамекен" ҰКП


"Атамекен" Қазақстан Республикасының ұлттық кәсіпкерлер палатасы

ӘМСҚ


Әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры

БАҚ


бұқаралық ақпарат құралдары

БҚШ


бірыңғай қазынашылық шот

ҒЗТКЖ


Ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар

ЕК


Еуропалық кеңес

ЕАЭО


Еуразиялық экономикалық одақ

ЖАО


жергілікті атқарушы органдар

ЖІӨ
ЖӨБ


жалпы ішкі өнім
жергілікті өзін-өзі басқару

ИИДМ


Қазақстан Республикасының индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі

КТС     


корпоративтік табыс салығы

ҚБШ


қолма-қол ақшаны бақылау шоты

ҚҚС


қосылған құн салығы

Қаржымині


Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі

ҚР Қаржымині МКК


Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитеті

ҚРҰҚ


Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры

МӘСҚ


Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры

МБҚ


мемлекеттік бағалы қағаздар

МЖӘ


мемлекеттік-жекешелік әріптестік

МО


мүдделі органдар

СЖжРА


Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі

ҰБ     


Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі

ҰЭМ


Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі

Үйлестіру кеңесі


Қазақстан Республикасының Үкіметі мен халықаралық қаржы ұйымдары арасындағы әріптестік туралы негіздемелік келісімдерді іске асыру жөніндегі үйлестіру кеңесі

ХҚҰ


халықаралық қаржы ұйымдары

ЦДИАӨМ


Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі

ШОБ


шағын және орта бизнес

"ЭШФ" АЖ


"Электрондық шот-фактуралар" ақпараттық жүйесі

ЭЫДҰ


Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы