Об утверждении Концепции развития агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 2021 – 2030 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 декабря 2021 года № 960.

      В соответствии с пунктом 66 Системы государственного планирования в Республике Казахстан, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 29 ноября 2017 года № 790, Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

      1. Утвердить прилагаемую Концепцию развития агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 2021 – 2030 годы (далее – Концепция).

      2. Центральным, местным исполнительным органам, государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан (по согласованию) и иным организациям (по согласованию), ответственным за реализацию Концепции:

      1) принять необходимые меры по реализации Концепции;

      2) представлять информацию о ходе реализации Концепции в порядке и сроки, установленные постановлением Правительства Республики Казахстан от 29 ноября 2017 года № 790 "Об утверждении Системы государственного планирования в Республике Казахстан".

      3. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан.

      4. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания.

      Премьер-Министр
Республики Казахстан
А. Мамин

  Утверждена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 30 декабря 2021 года № 960

Концепция развития агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 2021 – 2030 годы

      Раздел 1. Паспорт (основные параметры)

      1.1. Используемые термины и определения

      Раздел 2. Анализ текущей ситуации

      2.1. Растениеводство

      2.2. Животноводство

      2.3. Переработка сельскохозяйственной продукции

      2.4. Развитие рынков

      2.5. Техническое оснащение

      2.6. Сельскохозяйственная кооперация и инфраструктура агропромышленного комплекса

      2.7. Научное и кадровое обеспечение агропромышленного комплекса

      2.8. Земельные ресурсы

      2.9. Цифровизация агропромышленного комплекса

      2.10. Государственная поддержка

      Раздел 3. Обзор международного опыта

      3.1. Растениеводство

      3.2. Животноводство

      3.3. Переработка сельскохозяйственной продукции

      3.4. Развитие рынков

      3.5. Сельскохозяйственная кооперация и инфраструктура агропромышленного комплекса

      3.6. Научное и кадровое обеспечение агропромышленного комплекса

      3.7. Земельные ресурсы

      3.8. Цифровизация агропромышленного комплекса

      3.9. Государственная поддержка

      Раздел 4. Видение развития агропромышленного комплекса

      4.1. Растениеводство

      4.2. Животноводство

      4.3. Переработка сельскохозяйственной продукции

      4.4. Развитие рынков

      4.5. Техническое оснащение

      4.6. Сельскохозяйственная кооперация, инфраструктура агропромышленного комплекса

      4.7. Научное и кадровое обеспечение агропромышленного комплекса

      4.8. Земельные ресурсы

      4.9. Цифровизация агропромышленного комплекса

      4.10. Государственная поддержка

      Раздел 5. Основные принципы и подходы развития

      5.1. Растениеводство

      5.2. Животноводство

      5.3. Переработка сельскохозяйственной продукции

      5.4. Развитие рынков

      5.5. Техническое оснащение

      5.6. Сельскохозяйственная кооперация, инфраструктура агропромышленного комплекса

      5.7. Научное и кадровое обеспечение агропромышленного комплекса

      5.8. Земельные ресурсы

      5.9. Цифровизация агропромышленного комплекса

      5.10. Государственная поддержка

      Раздел 6. Целевые индикаторы и ожидаемые результаты

1. Паспорт

Наименование

Концепция развития агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 2021 – 2030 годы (далее – Концепция развития АПК)

Основание для разработки

В соответствии с задачей 5. "Реформирование агропромышленного сектора для адаптации к новым условиям" Общенационального приоритета 8. "Построение диверсифицированной и инновационной экономики" Национального плана развития Республики Казахстан до 2025 года, утвержденного Указом Президента Республики Казахстан от 15 февраля 2018 года № 636. В соответствии с пунктом 66 постановления Правительства Республики Казахстан от 29 ноября 2017 года № 790 "Об утверждении Системы государственного планирования в Республике Казахстан"

Государственный орган-разработчик

Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан

Государственные органы, ответственные за реализацию Концепции

Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан, Министерство образования и науки Республики Казахстан, Министерство индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан, Министерство торговли и интеграции Республики Казахстан, Министерство национальной экономики Республики Казахстан, Министерство финансов Республики Казахстан, Министерство экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан, Министерство энергетики Республики Казахстан, Агентство по защите и развитию конкуренции Республики Казахстан (по согласованию), Национальная палата предпринимателей Республики Казахстан "Атамекен" (по согласованию), акционерное общество "Национальный управляющий холдинг "Байтерек" (по согласованию), некоммерческое акционерное общество "Национальный аграрный научно-образовательный центр" (по согласованию)

Сроки реализации

2021 – 2030 годы

      1.1. Используемые термины и определения:

      Европейский союз (далее – ЕС) – международная организация;

      международная федерация движения экологического сельского хозяйства (далее – IFOAM);

      Соединенные Штаты Америки (далее – США);

      Содружество Независимых Государств (далее – СНГ) – международная организация;

      крупный рогатый скот (далее – КРС);

      сельскохозяйственные товаропроизводители (далее – СХТП);

      горюче-смазочные материалы (далее – ГСМ);

      некоммерческое акционерное общество "Национальный аграрный научно-образовательный центр" (далее – НАО "НАНОЦ");

      центр распространения знаний (далее – ЦРЗ);

      научно-исследовательские институты (далее – НИИ);

      высшее учебное заведение (далее – ВУЗ);

      сельскохозяйственная опытная станция (далее – СХОС);

      результаты научной и (или) научно-технической деятельности (далее – РННТД);

      Всемирная торговая организация (далее – ВТО) – международная организация;

      Евразийский экономический союз (далее – ЕАЭС) – международная организация;

      органическое сельское хозяйство (далее – ОСХ);

      Федеральное государственное бюджетное учреждение "Всероссийский центр карантина растений" (далее – ФГБУ ВНИИКР);

      Федеральная государственная информационная система (далее – ФГИС);

      СФС – санитарные и фитосанитарные меры;

      система управления безопасностью продуктов питания (далее – НАССР);

      надлежащая лабораторная практика (далее – GLP);

      организация экономического сотрудничества и развития (далее – ОЭСР) – международная организация;

      Национальная федерация сельскохозяйственных кооперативов Республики Корея (далее – NACF);

      Продовольственная и сельскохозяйственная организация ООН (ФАО) (далее – ФАО);

      научно-исследовательские и опытно-конструкторские работы (далее – НИОКР);

      оптово-распределительные центры (далее – ОРЦ);

      торгово-логистические центры (далее – ТЛЦ);

      личные подсобные хозяйства (далее – ЛПХ);

      республиканское государственное предприятие (далее – РГП);

      всемирная организация по охране здоровья животных (далее – МЭБ);

      международная Конвенция по карантину и защите растений (далее – МКЗЗР);

      научно-исследовательский институт органического сельского хозяйства (далее – FiBL);

      индивидуальный предприниматель (далее – ИП);

      крестьянское хозяйство (далее – КХ);

      фермерское хозяйство (далее – ФХ);

      микрофинансовая организация (далее – МФО);

      научно-технические программы (далее – НТП);

      опытно-производственное хозяйство (далее – ОПХ);

      информационная система растениеводства (далее – ИСР);

      идентификация сельскохозяйственных животных (далее – ИСЖ);

      система управления рисками (далее – СУР);

      валовая продукция (далее – ВП).

2. Анализ текущей ситуации

      Сноска. Раздел 2 с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 28.03.2023 № 268.

      С момента обретения независимости Казахстан, как и другие постсоветские государства, приступил к модернизации экономики и реформированию всех секторов народного хозяйства. Этот период стал началом становления нового этапа в развитии сельского хозяйства, характеризующегося развитием новых форм собственности и бизнес-формирований в АПК.

      Важнейшим результатом проводившихся реформ явилось формирование многоукладной экономики в сельском хозяйстве как одного из стратегических направлений аграрной политики. Однако любые кардинальные преобразования не проходили для экономики государства безболезненно. Нарушение многолетних межрегиональных и межотраслевых хозяйственных связей повлекло за собой кризис в сельском хозяйстве.

      Этап становления (с 1991 по 1999 гг.) характеризуется структурной перестройкой АПК. До 1991 г. государственная собственность была сдерживающим фактором рыночных отношений, поскольку обязательным условием для реализации рыночных преобразований является многообразие форм собственности на средства производства, от чего зависят характер рыночного процесса, распределение предметов потребления, обмен и распределение продукции.

      В ходе проводимых реформ наблюдалось снижение притока капитала в сельскую экономику, сократились объемы производства, резко упал жизненный уровень сельского населения, усилилась социальная напряженность на селе.

      До финансового кризиса темпы производства валовой продукции сельского хозяйства характеризовались тенденцией ежегодного прироста. Однако после азиатского кризиса и девальвации валюты международная экономическая среда для экономики Казахстана значительно ухудшилась, и темпы производства сельскохозяйственной продукции значительно снизились.

      Доля капитальных вложений в сельскохозяйственное производство страны в 1997 г. составляла всего 1,5 % от общего объема капитальных вложений в экономику.

      Удельный вес прибыльных хозяйств составил в 1997 году 23,4 %, убыточных – 72,4 %.

      В период с 1991 - 2010 годы отмечается устойчивое снижение доли валовой добавленной стоимости сельского, лесного и рыбного хозяйства в ВВП страны с 29,5 % до 4,5 %, что свидетельствовало об отставании темпов роста отрасли от других отраслей экономики, в том числе за счет роста нефтегазовой и горнорудной отрасли.

      С 2010 года доля валовой добавленной стоимости сельского, лесного и рыбного хозяйства в ВВП страны стабилизировалась (4,2 %-5,4 %), что говорит о синхронном росте сельского хозяйства с другими отраслями.

      Только последовательная государственная политика подъема сельского хозяйства, реализация крупных целевых программ, направленных на возрождение и развитие села, дали свои позитивные результаты. Коренной перелом в отрасли стал возможен благодаря постоянно возрастающей государственной поддержке и эффективной финансовой политике.

      Все это позволило в короткие сроки переломить ситуацию в производственном секторе и социальной сфере.

      Поэтому начало 2000-х годов выделяется, как период роста аграрного сектора.

      Так, объем валовой продукции сельского хозяйства в 2020 году по сравнению с 2000 годом увеличился в 15 раз (в номинальном выражении).

      Приток инвестиций в сельское хозяйство увеличился по сравнению с 2003 годом почти в 22 раза.

      В период 2018 – 2020 годы объем валовой продукции сельского хозяйства вырос в 1,3 раза и по итогам 2020 года составил 6,3 трлн тенге.

      Приток инвестиций в основной капитал сельского хозяйства за тот же период увеличился в 1,6 раза и составил в 2020 году 565,4 млрд тенге.

      Производительность труда на одного занятого в сельском, лесном и рыбном хозяйстве за 2020 год составила 3,0 млн тенге.

      При этом среднегодовые темпы роста производительности труда в сельском, лесном и рыбном хозяйстве составляют почти 6,3 %.

      2.1. Растениеводство

      За эти годы тенденция стабильного развития растениеводческой отрасли продолжала сохраняться, Так, посевная площадь сельхозкультур увеличилась на 3 %, в том числе: масличных – на 2 %, овощебахчевых культур и картофеля – на 4,2 %.

      Площадь орошаемых земель увеличилась на 5 %, а площади применения водосберегающих технологий – на 9 %.

      Средняя урожайность картофеля выросла на 4 %, овощей – на 3 %, сахарной свеклы – на 6%, плодово-ягодных культур – на 7,8 %.

      Вместе с тем не на должном уровне идет процесс диверсификации в растениеводческой отрасли. В основных зерносеющих регионах страны преобладает монокультура. Недостаточное внимание уделяется развитию кормопроизводства. Крайне медленными темпами идут расширение орошаемых земель и внедрение современных влагосберегающих технологий. Имеются недостатки в работе по сохранению плодородия почвы. Объемы вносимых минеральных удобрений составляют только 23 % от научно-обоснованных норм, а по органическим – всего лишь 1,2 %. За указанный период объемы отечественных удобрений составили в среднем 65 % от общего объема внесения удобрений, импортных – 35 %. У сельхозтоваропроизводителей пользуются спросом удобрения, не производимые в республике (карбамид, сульфат аммония, сложные (азотно-фосфорно-калийные) удобрения, жидкие и микроудобрения). Сложная ситуация складывается и в системе семеноводства. Из-за недостаточного развития отечественной системы семеноводства снижается обеспеченность по семенам основных видов сельскохозяйственных культур. Так, импорт семян пшеницы за последние пять лет вырос в 7 раз, ячменя в 4 раза, а обеспеченность по семенам гибридов масличных, овощных культур и сахарной свеклы составляет порядка 10 %. Отстают от требований времени и темпы обновления технического парка сельского хозяйства. Так, в 2020 году этот показатель составил 4,1 % при нормативе 6-8 %. В настоящее время около 76 % технического парка имеют сроки эксплуатации свыше 10 лет. В большинстве регионов нет реальной диверсификации в растениеводческой отрасли, нарушаются правила землепользования на фоне отсутствия действенных методов контроля.

      В Республике Казахстан ежегодная потребность семян по группам культур: зерновых культур и зернобобовых – 2,0 млн тонн, масличных культур – 87 тыс. тонн, кормовых культур – 23 тыс. тонн, картофеля – 289 тыс. тонн. По остальным культурам, таким как кукуруза, плодовые, ягодные, орехоплодные, рожь озимая, овощные, бахчевые, семена картофеля и сахарная свекла, обеспеченность семенами отечественной селекции составляет менее 10 %.

      Материально-техническое оснащение семеноводческих хозяйств в Казахстане исправной техникой составляет 36 %, более 60 % семеноводческих хозяйств имеют технику со сроком службы свыше 10 лет, требующую обновления.

      Начата работа по развитию органического земледелия. С 2009 года сертифицированные площади органических земельных угодий увеличились более чем в 2 раза – с 134 тысяч га до 300 тысяч га. В настоящее время 70 хозяйств получили сертификаты иностранных органов по подтверждению соответствия на производство органической продукции. В 2020 году Казахстан экспортировал органическую продукцию на сумму 12,5 млн млрд долларов США.

      По международному рейтингу IFOAM из 123 стран, экспортирующих органическую продукцию в страны-члены ЕС, Казахстан занимает 9-е место, в том числе по органической пшенице – 4-е место, по органическим семенам масличного льна – 6-е место.

      Не на должном уровне используются имеющие возможности по развитию органического земледелия. Из общей площади сельхозкультур 22 млн га по технологиям органического растениеводства возделываются всего лишь около 1,5 %. При этом по расчетам зарубежных экспертов в Казахстане 46 % используемой пашни (11,5 млн га) и 70 % пастбищ по экологическому состоянию пригодны для ведения органического растениеводства и животноводства. В стране не существует внутреннего рынка сертификационных услуг в области органического производства. Отсутствуют формы коллективной сертификации производителей органической продукции.

      Нуждается в совершенствовании нормативно-правовая база производства и оборота органической продукции.

      За 2018 – 2020 годы площадь очагов карантинных объектов снижена с 135,8 тысяч га до 61,8 тысяч га в 2021 году. Вместе с тем, в связи с развитием интеграционных процессов и ростом товарооборота с другими странами остро стоит вопрос модернизации фитосанитарной службы.

      Нет системы фитосанитарной прослеживаемости, учета оборота и применения средств защиты растений.

      Основными проблемами растениеводческой отрасли являются:

      низкий уровень диверсификации;

      отсталость селекционной работы и системы семеноводства, необеспеченность семенами отечественной селекции;

      ухудшение плодородия почвы;

      низкий уровень применения водосберегающих технологий на орошении;

      низкая техническая и технологическая оснащенность отрасли;

      высокая коррупционная составляющая при осуществлении контрольных и надзорных функций, оказании государственных услуг;

      низкий уровень цифровизации отрасли;

      неразвитость органического земледелия, отсталость технологий производства и переработки органического сырья, а нормативные правовые акты и национальные стандарты, действующие в области органического производства, не отвечают интересам отечественных производителей и не соответствуют международной практике.

      2.2. Животноводство

      За 2018 – 2020 годы валовой выпуск продукции отрасли (далее – ВВП) животноводства увеличился с 2,1 до 2,6 трлн тенге, в т.ч. за счет увеличения производства: мяса всех видов в убойном весе – на 10,3 %, молока – на 6,4 %.

      Отмечается увеличение поголовья крупного рогатого скота – на 9,8 % до 7,9 млн голов, овец – на 8,1 % до 17,7 млн голов, лошадей – на 19 % до 3,1 млн голов, верблюдов – на 9,7 % до 227,7 тысяч голов.

      Увеличилась продуктивность скота. Так, за эти годы средний надой молока на одну корову в сельхозпредприятиях увеличился на 5,2% и достиг уровня 4320 кг, среднесдаточный вес КРС на 1,7 % и составил 418 кг.

      Увеличилось количество фермерских хозяйств, занятых породным преобразованием, с 6,3 тысяч до 25,3 тысяч, промышленных молочно-товарных ферм с 65 до 206, что позволило увеличить производство товарного молока в организованных хозяйствах на 14,7 % с 894,2 до 1 025,8 тысяч тонн.

      Доля маточного поголовья КРС, охваченного породным преобразованием, увеличилась с 29,6 % до 37,7 %.

      Вместе с тем развитие животноводства идет без учета возможности кормовой базы. В целом по стране объемы производства кормов ниже в 2 раза, чем это требуется по зоотехническим нормам. В зависимости от регионов от 20 % до 60 % пастбищных угодий деградированы. 48 % пастбищных угодий не используется из-за отсутствия водопоя. Ощущается острый дефицит пастбищных угодий для скота личных подсобных хозяйств, что стало одной из самой злободневной проблемой сегодняшнего дня.

      Страна не достигла самообеспеченности по мясу птицы и молочной продукции.

      За этот же период эпизоотическая ситуация в стране по ряду особо опасных болезней останется сложной. Это в основном связано с имеющими рисками заноса болезней животных из других стран, климатическими условиями, увеличением объемов международной торговли, движением и перемещением животных и продукции животного происхождения и т.д. В 2018 году по стране было зарегистрировано 226 очагов особо опасных болезней, а за 2020 год это количество составило 330 очагов. В частности, такое резкое увеличение связано с регистрацией 98 очагов высокопатогенного гриппа птиц в конце 2020 года, в результате которых уничтожено около 2,0 млн голов птиц.

      На сегодня государственная монополия сохраняется на проведение диагностики особо опасных и энзоотических болезней животных, что ограничивает развитие конкуренции в этом секторе.

      Из-за ограниченности бюджетных возможностей государства из года в год ухудшается материально-техническая оснащенность государственных ветеринарных организаций. В большинстве из них основные средства производства физически изношены и морально устарели. Низкий уровень заработной платы привел к тому, что на местах все больше ощущается дефицит практических ветеринарных работников, а также снижается привлекательность данной профессии. Подготовка кадров в области ветеринарии, а также повышение квалификации ветеринарных специалистов также являются одним из проблемных вопросов.

      Основными проблемами отрасли являются:

      высокий удельный вес скота в личных подсобных хозяйствах населения, не охваченного технологическими процессами и не обеспеченного достаточным количеством кормов;

      высокая доля беспородного скота, прежде всего в личных подсобных хозяйствах населения;

      дефицит пастбищ для поголовья сельских населенных пунктов;

      слабость кормовой базы, низкая доля кормовых культур в севообороте, на орошаемых землях, а также деградация и низкая продуктивность пастбищных угодий;

      сложная эпизоотическая ситуация и низкий уровень заработной платы ветеринарных специалистов;

      низкий уровень освоения отгонных пастбищ в виду их недостаточной обводненности;

      ограниченный экологический мониторинг в секторе, в частности, в отношении эмиссии парниковых газов;

      дефицит квалифицированных кадров в животноводстве.

      2.3. Переработка сельскохозяйственной продукции

      За 2018 – 2020 годы производство продуктов питания увеличилось с 1 527,7 млрд тенге до 1 957,2 млрд тенге. Темп роста за период 2018-2020 годы составил в среднем 100,9 %. Индекс физического объема в 2020 году составил 103,2 %.

      По состоянию на 1 января 2021 года в республике функционирует 1 168 предприятий, в том числе зерноперерабатывающих – 248, мясоперерабатывающих – 172, масложировых – 68, по переработке плодов и овощей – 36, молокоперерабатывающих – 172, крупяных – 59, макаронных – 40, кондитерских – 40, пекарен – 305, рыбоперерабатывающих – 25, сахарных завода – 4, по глубокой переработке зерна – 3 и т.д.

      Доля переработки зерновых культур в 2020 году составила 38 % (в 2018 году – 33,8 %), масличных культур – 40,2 % (в 2018 году – 36 %), сахарной свеклы – 89 % (в 2018 году – 87 %), молока – 35,8 % (в 2018 году – 31,2 %), мяса – 32,4 % (в 2018 году – 32, 9%).

      Инвестиции в основной капитал в производство продуктов питания в 2020 году составляли 109 млрд тенге, в 2018 году – 125,7 млрд тенге.

      За 2018 – 2020 годы в сфере переработки сельхозпродукции введено в эксплуатацию 49 новых предприятий, в том числе по переработке масличных - 9 предприятий, плодов и овощей – 6, молока – 15, мяса - 5, риса – 6, по производству кондитерских изделий – 3, крупы – 2, муки – 1, макаронных изделий – 1, глубокой переработке зерна – 1.

      В целом в сфере переработки сельскохозяйственной продукции существует потенциал двукратного увеличения объемов производства на существующих мощностях.

      Основными проблемами отрасли являются:

      недозагруженность мощностей из-за ограниченности объемов качественного сырья и нехватки оборотных средств;

      высокий уровень морального и физического износа основных средств.

      2.4. Развитие рынков

      Обеспеченность внутреннего рынка по основным видам продовольственных товаров, включая 19 видов социально значимых продовольственных товаров, за счет отечественного производства составляет 80 и более процентов.

      При этом по шести товарным позициям доля отечественного производства во внутреннем потреблении все еще остается на низком уровне. В частности, это яблоки (73 %), мясо птицы (58 %), колбасные изделия (61,5 %), сыры и творог (51 %), сахар (31 %), рыба (75 %).

      За последние 3 года экспорт продукции АПК увеличился на 289 млн долларов США и составил 3,3 млрд долларов США (2018 год – 3,1 млрд долларов США).

      Наблюдается рост экспорта пшеницы на 24,2 % (с 971,8 млн долларов США до 1 млрд долларов США), льна на 48 % (со 141,1 млн долларов США до 206,5 млн долларов США), масла подсолнечного на 72,5 % (с 66,2 млн долларов США до 103,4 млн долларов США), макаронных изделий в 1,4 раза (с 18 млн долларов США до 44,2 млн долларов США).

      При этом экспорт переработанной продукции АПК за три года увеличился на 215,2 млн долларов США и составил 1,3 млрд долларов США (2018 г. – 1,1 млрд долларов США).

      В общей структуре экспорта продуктов переработки сельскохозяйственной продукции на долю муки приходится 36,3 %, растительного масла – 7,7 %, кондитерских изделий – 8,4 %, молочной продукции – 4,1 %, рыбопродуктов – 10,7 %, минеральных вод – 2,7 %.

      Основными рынками сбыта являются страны СНГ, Азии и ЕС. В страны СНГ экспортируется порядка 58,4% сельскохозяйственной продукции, Азии (17,6 %) и ЕС (7,3 %) и другие страны – 17 %. Порядка 57,7 % экспорта продукции АПК составляет растениеводческая продукция – зерновые и масличные, лен, хлопковое волокно, зернобобовые, картофель.

      Также в настоящее время открыты рынки Ирана, стран ЕС, Объединенных Арабских Эмиратов, Королевства Саудовской Аравии, Монголии, Японии, Турции, Кореи, Грузии, Китая для экспорта живых животных и продукции животного происхождения.

      Обеспеченность внутреннего рынка по основным видам продовольственных товаров за счет отечественного производства составляет 80 % и более процентов.

      Вместе с тем сохраняются импортозависимость по шести товарным позициям, слабая вовлеченность мелких и средних производителей в сбытовую цепочку, сложность доступа к торговым объектам для средних и мелких фермеров в силу их мелкотоварности и нестабильности поставок продукции.

      Не выстроенная система цепочки сбыта отечественной сельхозпродукции приводит к увеличению цены, появлению неэффективных посредников.

      Также ввиду нестабильности и мелкотоварности поставок, несоответствия требованиям (калибровка, фасовка, пищевая безопасность) торговые сети предпочитают работать с крупными производителями и поставщиками.

      Основными проблемами в вопросах развития рынков являются:

      низкая конкурентоспособность отечественной продукции;

      неразвитая система заготовки, хранения, первичной подработки и сбыта продукции;

      наличие большого числа посреднических структур;

      импортозависимость по некоторым товарным позициям;

      недостаточный уровень интеграции в систему сбыта;

      ветеринарные, фитосанитарные и торговые барьеры;

      2.5. Техническое оснащение

      Уровень обновления парка сельхозтехники за последние 3 года показывает положительную динамику.

      Так, если в 2018 году уровень обновления составлял 3,5 %, то к 2020 году составил 4,1 % (увеличение 17 %). Оптимальный технологический уровень обновления составляет 6-8 %. При этом основными проблемами являются:

      низкие темпы уровня обновления техники, в том числе в средних и мелких хозяйствах;

      низкая доля локализации сельскохозяйственной техники отечественного производства, и соответственно, рост цен на сельхозтехнику.

      2.6. Сельскохозяйственная кооперация и инфраструктура АПК

      За 2018 – 2020 годы общий объем валовой продукции сельского хозяйства увеличился с 4,5 до 6,3 трлн тенге. Доля сферы услуг в общем объеме валовой продукции сельского хозяйства снизилась с 13,1 до 10,9 млрд тенге, что составляет менее 0,2 %. Именно из-за неразвитости обслуживающей инфраструктуры сегодня СХТП вынуждены покупать товаро-материальные ресурсы, необходимые для производства, по высоким ценам, а продавать свою продукцию по низким ценам. К тому же абсолютное большинство средних и мелких товаропроизводителей не в состоянии содержать у себя в штате специалистов, хотя в их услугах они нуждаются больше всего.

      Для большинства фермеров остаются недоступными кредитные ресурсы. Причинами тому являются, с одной стороны, неразвитость различных видов финансовых инструментов, отсутствие структурных подразделений банков второго уровня на местах, а с другой, отсутствие у них приемлемого залогового обеспечения.

      На фоне низких темпов обновления сельскохозяйственной техники и оборудования в целом по отрасли особенно сложная ситуация сложилась с энерговооруженностью и техническим оснащением малых крестьянских и личных подсобных хозяйств.

      В последние годы для стимулирования развития кооперации введены следующие меры господдержки:

      инвестиционное субсидирование;

      удешевление стоимости заготовленного сельскохозяйственного сырья;

      установлен специальный налоговый режим для сельскохозяйственных кооперативов, предусматривающий 70 %-ую льготу по всем налогам.

      Кроме того, предусмотрены упрощенная процедура регистрации, информационная и финансовая поддержка, составлены государственный реестр и статистический мониторинг.

      На начало 2021 года в Казахстане зарегистрировано 2 919 сельскохозяйственных кооперативов и 49 374 их члена.

      Вместе с тем эффективность деятельности этих кооперативов остается крайне низкой и это для большинства СХТП выступает отталкивающим фактором. По итогам проведенного аудита 2018 года выявлено, что 18 % кооперативов являлись недействующими, а 42 % – "фиктивными", организованными для получения государственных субсидий.

      Однако есть и успешные примеры кооперативов. Так, в Павлодарской области "Ертіс-Агро", который объединяет порядка 40 крестьянских хозяйств. Члены данного кооператива оптом подешевле покупают ГСМ, удобрения и гербициды и пулом, однородной партией продают выращенный урожай. Более того, данный кооператив приобрел элеватор и все члены кооператива являются его совладельцами, сами определяют правила работы элеватора по принципу один член-один голос.

      В Костанайской области действует успешная модель организации кооператива "Успеновка Сут" по производству и реализации молока, объединяющего личные подсобные хозяйства. Данный кооператив заключил договор с крупным молокоперерабатывающим предприятием "МИЛХ" по гарантированному закупу сырого молока по фиксированной цене в 110 тенге/литр.

      На юге страны успешно работают кооперативы по выращиванию и откорму молодняка КРС.

      Успешный опыт кооперации личных подсобных хозяйств в Жамбылской области показал перспективность объединения ЛПХ для совместного решения общих вопросов.

      В 2020 году в Северо-Казахстанской области для реализации проектов в отрасли АПК был запущен механизм по льготному кредитованию, который предусматривает реализацию крупных инвестиционных проектов. Механизм кредитования через СПК предусматривает более оперативное рассмотрение кредитной заявки потенциального инвестора, гибкие условия залогового обеспечения (прием в залог приобретаемого оборудования и скота), а также диверсификацию экономики крупных зерновых компаний путем развития животноводства, что позволило обеспечить круглогодичную занятость сельского населения.

      Благодаря этому механизму за 2 года в Северном Казахстане построена 21 молочно-товарная ферма. В результате порядка 648 тыс. тонн молока или 10,3% всего молока по стране производит Северо-Казахстанская область.

      Основными проблемами кооперации на селе являются:

      низкое доверие фермеров к кооперативам из-за негативного опыта прошлых лет и ошибок, допущенных при создании кооперативов на местах;

      слабая осведомленность о кооперативной модели;

      несовершенство нормативно-правовых актов.

      2.7. Научное и кадровое обеспечение АПК

      В настоящее время система научного обеспечения АПК представлена НАО "Национальный аграрный научно-образовательный центр" (далее – НАНОЦ), в состав которого входят 3 ВУЗ, 14 НИИ, 18 ОПХ и СХОС, 3 сервисных центра. Кроме того, научными исследованиями для АПК занимаются 10 НИИ МОН РК и МЭГПР РК.

      Реформирование системы аграрной науки республики позволила НАНОЦ выстроить стройную научно-производственную вертикаль согласно международной практике, так по сравнению с 2018 годом количество НИИ сократилось с 23 до 14, а количество ОПХ и СХОС увеличилось с 13 до 18. Кроме этого, в системе НАНОЦ за последние годы созданы 3 демонстрационные площадки и 60 модельных ферм.

      Оптимизирована штатная численность системы НАНОЦ до 9480 единиц (до 2018 года составляла 10349 единиц). В том числе: около 3000 человек – научные сотрудники, из них: докторов наук – 246, кандидатов – 913, PhD докторов – 229 и магистров – 915 человек.

      Подготовку кадров с высшим образованием для АПК осуществляют 3 специализированных агроуниверситета НАНОЦ, 8 региональных университетов, имеющих сельскохозяйственные факультеты, и 12 многопрофильных университетов. Кроме того, 56 колледжей аграрного профиля осуществляет подготовку кадров с техническим и профессиональным образованием.

      В настоящее время функционирует 25 центров распространения знаний (ЦРЗ).

      В аграрной науке наблюдаются старение научных кадров, снижение доли остепененности научных сотрудников, высокий уровень морального и физического износа научного и технологического оборудования, снижение бюджетного финансирования. В результате низкой остается доля РННТД, переданных в аграрное производство, и неудовлетворенность бизнеса в подготовке специалистов для АПК.

      Основные проблемы:

      слабая связь аграрной науки и образования с производством, в том числе в вопросах подготовки кадров;

      недостаточное финансирование аграрных научных исследований (менее 1% от ВП сельского хозяйства);

      низкая востребованность РННТД субъектами АПК и их внедрения в производство;

      неразвитость сервисной инфраструктуры аграрной науки, в том числе нехватка ЦРЗ, трансферта и коммерциализации агротехнологий;

      недофинансирование мероприятий по распространению знаний, коммерциализации и трансферту агротехнологий;

      слабое взаимодействие с ведущими научными центрами развитых стран мира.

      2.8. Земельные ресурсы

      Площадь земель сельскохозяйственного назначения, закрепленных за землепользователями, составляет 108,6 млн га.

      В категории земель сельскохозяйственного назначения находятся наиболее ценные для сферы сельского хозяйства и АПК сельхозугодья, в том числе пашня, многолетние насаждения, залежь, сенокосы, пастбища.

      По состоянию на 1 января 2021 года в структуре земель сельскохозяйственного назначения сельхозугодья составляют 97,2 %, в том числе: пашня – 23,8 %, многолетние насаждения – 0,1 %, залежь – 1,7 %, сенокосы – 2,0 %, пастбища – 69,6 %.

      За последние 3 года отмечается рост пашни на 5 %, составив 26,3 млн га, сенокосов – на 5 %, составив 2,2 млн га, пастбищ – на 7,4 %, составив 75,6 млн га. Отмечается снижение залежи на 40%, составив 1,8 млн га.

      Кроме того, за последние 3 года из земель сельскохозяйственного назначения было выведено 307 тысяч га земель в целях расширения границ населенных пунктов и промышленности.

      За период с 2018 – 2020 годы выполнены работы по сельскохозяйственному картографированию на площади 34 млн га.

      Созданная автоматизированная информационная система Государственного земельного кадастра содержит 6,5 млн сведений по земельным участкам в атрибутивной части и 5 млн сведений в графической части.

      В 2018 – 2020 годах была проведена масштабная работа по цифровизации земель сельскохозяйственного назначения.

      Разработана и внедрена технология космического мониторинга, позволяющая контролировать ход посевных и уборочных работ.

      Вместе с тем проведенное в 2014 году разделение полномочий между центральным и местными исполнительными органами привело к разрушению единой вертикали земельной инспекции и как результат к ослаблению контроля за процессами землепользования. Остаются разрозненными структуры, призванные проводить агрохимическое обследование почв.

      Все еще остаются недостаточными объемы финансирования работ по проведению почвенных изысканий и геоботанического обследования земель.

      Помимо этого, неудачно выбранная тактика центральных исполнительных органов по использованию института частной собственности для активизации процесса вовлечения земель сельскохозяйственного назначения в рыночный оборот в 2016 году вызвали негативную реакцию общественности, в результате которой пришлось наложить мораторий на отдельные положения Земельного кодекса. К сожалению, этот вопрос до сих пор остается нерешенным.

      В результате земельных реформ количество хозяйствующих субъектов существенно выросло и в 2020 году составило 227 515 субъектов, в том числе крестьянские и фермерские хозяйства – 215806 субъектов на площади 66,2 млн га, негосударственные юридические лица – 11099 субъектов на площади 40,3 млн га, государственные юридические лица – 610 субъектов на площади 0,8 млн га.

      Тем не менее, остаются не до конца решенными вопросы осуществления контроля за процессами землепользования из-за отсутствия их действенных методов определения видового состава растений на полях и пастбищах, основанных на современных цифровых технологиях. С целью сохранения стабильности границ земель нынешних сельхозформирований, чьи земельные участки в свое время были сформированы за счет земельных долей сельских жителей, предстоит пересмотреть и конкретизировать отдельные положения Земельного кодекса касательно прав граждан на условную земельную долю.

      Основные проблемы:

      нерациональное использование земель сельскохозяйственного назначения, отсутствие эффективной системы контроля за процессами землепользования и соблюдением севооборотов;

      полная децентрализация сферы управления земельных отношений и государственного контроля за использованием и охраной земель;

      ухудшение качества земель, отсутствие единой службы и платформы по качественному (почвенный, геоботанический, агрохимический) учету земель, невыполнение требований периодичности обследования ввиду отсутствия финансирования;

      отсутствие информации из единого источника о свободных земельных участках в электронном формате;

      низкие темпы вовлечения неиспользуемых сельскохозяйственных земель в оборот;

      проблемы условных земельных долей в части выхода из состава с конкретным земельным участком, в выплате дивидендов и запрета выхода при залоге в банках второго уровня;

      несоответствие методологического подхода в оценке состояния земельных ресурсов требованиям классификации LDN (показатель ЦУР 15.3.1), что не позволяет провести сравнительный анализ и оценку с другими странами.

      2.9. Цифровизация АПК

      На сегодняшний день в сельском хозяйстве доля сельхозпроизводителей, применяющих цифровые технологии, незначительна, что ограничивает рост производительности и сокращения расходов.

      Используется практика внедрения элементов "точного" земледелия в пилотных хозяйствах, что позволило снизить затраты фермеров на 20 % и повысить урожайность, например, зерновых до 25 центнеров с гектара.

      В пилотных животноводческих хозяйствах цифровизация сократила расходы на 15 – 20 % при снижении падежа и увеличении поголовья на 15 и 10 %.

      Также применение современного оборудования отразилось на увеличении надоя молока более чем на 18 %, выход телят вырос на 20 %. За счет наблюдения за физическим состоянием КРС удалось сократить сервисный период коров (от отела до оплодотворения).

      Основные проблемы:

      слабость и неустойчивость сети мобильной связи и интернета в сельской местности;

      отсутствие знаний и навыков по применению цифровых решений;

      отсутствие на местах специалистов на стыке сельского хозяйства и IT-решений;

      отсутствие единой цифровой экосистемы сельского хозяйства.

      2.10. Государственная поддержка

      Объемы государственной поддержки АПК продолжали стабильно увеличиваться и в последние годы. Так, объемы лизинговой программы в 2020 году по сравнению с 2017 годом выросли на 155 % и достигли 114 млрд тенге, а объемы субсидирования – на 20,4 % и достигли уровня 260,5 млрд тенге. На этом фоне выросли и объемы льготного кредитования сезонных сельскохозяйственных работ. Если в 2017 году на эти цели было направлено 67,3 млрд тенге льготных кредитных ресурсов, то в 2020 году этот показатель достиг уровня 86,2 млрд тенге.

      Сформирована институциональная система финансовой поддержки АПК через специализированные организации, переданные в 2021 году под единое управление в АО "Национальный управляющий холдинг "Байтерек".

      Все бизнес-процессы для получения субсидий автоматизированы. Осуществлен переход от обязательного агрострахования к добровольному. Тем не менее, здесь все еще немало проблем. Это низкая оценка финансовых институтов к залоговому обеспечению мелких и средних фермеров, ограниченность как кредитных, так и бюджетных средств. Неполное покрытие интернет-связью сельской местности по всей республике.

      В настоящее время субсидирование в агропромышленном комплексе осуществляется по 12 направлениям и по 51 видам.

      Основные проблемы:

      низкая инвестиционная привлекательность АПК;

      низкая степень доступности банковских кредитов и отсутствие стимулирования негосударственного финансового сектора к снижению процентных ставок по кредитам и лизингу;

      ограниченность ресурсов квазигосударственных институтов развития для финансирования отрасли;

      недостаточность залогового обеспечения, непривлекательность сельхозземель из-за их низкой ликвидности;

      низкий уровень финансовой грамотности фермеров;

      отсутствие встречных обязательств получателя субсидий и четких, легко контролируемых индикативов, показывающих результативность субсидий;

      отсутствие системы эффективного планирования и мониторинга субсидирования.

      В целом за последние годы благодаря реализации мер государственной поддержки, наблюдается положительная динамика развития агропромышленного комплекса Республики Казахстан (далее – АПК), увеличиваются объемы производства сельскохозяйственной продукции и продуктов ее переработки, растет оснащенность оборудованием и современной высокопроизводительной сельхозтехникой.

      В условиях рыночной экономики в рамках мировой системы производства и торговли сельскохозяйственной продукцией, приоритетное значение приобретают национальные конкурентные преимущества и их развитие. Обеспечение конкурентоспособности аграрного сектора предполагает его устойчивое развитие, основанное на индустриализации аграрного производства и росте его эффективности.

      АПК имеет перспективы для дальнейшего развития: имеются емкие рынки сбыта, достаточные площади сельскохозяйственных угодий, высокие перспективы развития орошаемого земледелия, усиливаются экспортные позиции масличной и мясной подотрасли, а по зерну и муке Казахстан входит в число крупнейших стран-экспортеров в мире.

      Членство Казахстана в Евразийском экономическом союзе (далее – ЕАЭС) и Всемирной торговой организации (далее – ВТО) создает возможности и одновременно предъявляет высокие требования к конкурентоспособности отрасли АПК как на внутреннем, так и внешних рынках. В этой связи важной ролью являются эффективное государственное регулирование АПК и стимулирование его развития.

      SWOT-анализ АПК показывает существенную уязвимость аграрного сектора, как от объективных факторов – узкого рынка потребления продовольствия, отсутствия прямого выхода к морским перевозкам, высоких рисков от климатических условий, ограниченности водных ресурсов, недоступность кредитного финансирования, низкая вовлеченность банков второго уровня в кредитование финансирования отрасли, низкая развитость торгово-логистической инфраструктуры, систем жизнеобеспечения в сельской местности.


      SWOT-анализ АПК

Сильные стороны

Слабые стороны

по площади территории Казахстан занимает девятое место в мире;
по площади пахотных земель на душу населения Казахстан занимает второе место в мире;
наличие 1,4 млн га орошаемых земель;
Казахстан входит в число крупнейших экспортеров по зерну и муке;
большие площади свободных и неиспользуемых пастбищ;
развита традиционная культура пастбищного скотоводства;
значительные трудовые ресурсы: доля сельского населения составляет 43 % от всего населения;
разнообразие почвенно-климатических зон, позволяющих производить широкую линейку сельскохозяйственной продукции и обеспечивать продовольственную независимость страны;
наличие многоукладности в организационных формах сельхозпроизводства;
растущий спрос на продовольственную продукцию в сопредельных странах.

ограниченный внутренний рынок потребления продовольствия и недостаток экспортной товарной массы;
преобладание мелкотоварного производства отдельных отраслей АПК;
высокая степень деградации и опустынивания пастбищ;
значительная удаленность от дешевых транспортных коридоров;
недостаточный уровень переработки сельхозсырья;
неразвитость торгово-логистической инфраструктуры и оптового звена;
недостаточный уровень применяемых агротехнологий;
низкие темпы обновления сельскохозяйственной техники;
низкий уровень энерговооруженности;
отсутствие должной взаимосвязи науки с производством;
высокая капиталоемкость отрасли;
низкий уровень банковского кредитования сельского хозяйства;
высокая зависимость развития агробизнеса от финансирования через квазигосударственные институты;
высокие риски от климатических условий;
отсутствие действенных и эффективных методов контроля за процессами землепользования;
ограниченность водных ресурсов, формирование 44 % стока происходит на территории сопредельных государств;
недостаточный уровень социальной инфраструктуры сельских территорий;
отсутствие прозрачных механизмов перераспределения земельных ресурсов;
недостаточный уровень жизнеобеспечения сельских территорий;
недостаток кадров и квалифицированных специалистов сельхозпроизводства;
отсутствие системы мониторинга и контроля за влиянием сельхозпроизводства на загрязнение;
отсутствие целостной системы прослеживаемости продукции АПК;
тенденция загрязнения окружающей среды и снижения плодородия почв;
низкий охват системой информационно-консультационного обеспечения агробизнеса;
отсутствие комплексного подхода продвижения продукции АПК, в том числе на экспортные рынки;
высокая доля импортных ресурсов производства;
отсутствие системного комплексного анализа и мониторинга развития АПК, рисков;
слабое развитие агрометеорологического прогнозирования;
несовершенная система распределения и контроля целевого использования субсидий.

Возможности

Угрозы

повышение эффективности сельхозпроизводства на основе развития национальных конкурентных преимуществ;
использование выгодного географического положения для выхода казахстанской продукции на внешние рынки;
высокий потенциал производства и экспорта органической продукции;
увеличение площади орошаемых земель и повышение их эффективности;
создание условий для устойчивого развития АПК на основе учета специфики многоукладности организационных форм сельхозпроизводства, создания современной социальной инфраструктуры сельских сообществ и сохранения экологического статус-кво;
большой потенциал для привлечения в АПК иностранных инвестиций.

влияние глобального изменения климата на традиционные агротехнологии;
рост конкуренции на международных рынках, в том числе в странах СНГ;
рост неравенства в доходах и системах жизнеобеспечения сельского и городского населения;
риск неэффективного государственного регулирования развития отрасли;
снижение доли сельского населения в связи с урбанизаций и нехватка трудовых ресурсов;
нестабильность на финансовых (инфляция) и валютных (девальвация) рынках;
необоснованная выдача субсидий.

      Вместе с тем аграрный сектор Казахстана имеет существенный неиспользованный потенциал и национальные конкурентные преимущества по сравнению с другими странами, которые при эффективной аграрной политике могут обеспечить его устойчивое развитие и внести значительный вклад в экономику страны и повышение благосостояния населения.

3. Обзор международного опыта

      3.1. Растениеводство

      Обзор мирового опыта показывает, что во всех развитых странах взят курс, с одной стороны, на повышение устойчивости развития земледелия на фоне всевозрастающего негативного влияния глобальных климатических изменений, а с другой, на переход к ресурсосберегающим и органическим технологиям, направленным на улучшение экологической ситуации и сохранение окружающей среды. Это, прежде всего, высокая степень диверсификации, переход к технологии точного земледелия и цифровизация всех технологических процессов. Особое внимание уделяется на селекцию и вывод новых сортов растений с использованием ускоренных методов, основанных на молекулярной биологии и генной инженерии. Благодаря этому научные организации через каждые 5-6 лет выводят и передают для практического применения новые высокоурожайные сорта сельскохозяйственных культур, устойчивых к болезням и стрессовым ситуациям.

      Важным моментом является повышение точности в прогнозировании погодных условий, которое достигается за счет создания широкой сети метеостанций на территории страны и формирования соответствующей базы данных о многолетних метеонаблюдениях.

      В настоящее время производство органической продукции в мире динамично развивается. Повышение спроса на нее имеет устойчивую тенденцию, а мировой рынок органической продукции продолжает демонстрировать положительную динамику. Земельные площади ОСХ достигли 71 млн. га, что составляет 1,5 % мировой площади земель сельскохозяйственного назначения.

      Мировая практика и положительный опыт стран-лидеров (США, ЕС) по производству органической продукции показывают, что экономический дисбаланс компенсируется за счет мер, стимулирующих производителей оставаться органическими.

      Опыт стран членов ЕАЭС. Так, в Российской Федерации выдача сертификатов осуществляется исключительно на основе лабораторных заключений (ФГБУ ВНИИКР), при этом инспектор не принимает решение по фитосанитарному состоянию вывозимой продукции. При импорте инспектор отбирает образцы и в обязательном порядке отправляет на лабораторную экспертизу, по результатам которой принимает решение. Внедрена информационная система ФГИС "Аргус-ФИТО".

      Практически во всех странах лабораторные исследования качества продукции осуществляются на платной основе и за счет владельца продукции.

      На уровне ЕС внедрена единая информационная система прослеживаемости TRACES, а также применяются национальные информационные системы.

      Как показывает анализ зарубежного опыта, переход на платное проведение карантинного фитосанитарного контроля и выдачу разрешительных документов на платной основе имеет преимущество в сравнении с действующей в нашей стране системой проведения карантинного фитосанитарного контроля и выдачи разрешительных документов по следующим причинам:

      исключены коррупционные риски;

      поступающие средства, часть из которых направляется в бюджет, а остальная часть – на материальное поощрение инспекторов, обновление материально-технической базы службы.

      3.2. Животноводство

      Во всех передовых странах развитие животноводства базируется на прочной кормовой базе. Кормовые культуры занимают львиную долю в севообороте.

      Так, в США почти 65 % уборочной площади занимают зерновые и зернобобовые культуры, а сбор кормового зерна в 4 раза больше, чем продовольственного.

      Особое внимание уделяется повышению генетического потенциала скота.

      Селекция животных ведется с использованием современных методов биотехнологии, геномного и ДНК анализа, ускоренных способов воспроизводства. Благодаря этому в передовых странах все поголовье скота консолидировано.

      В мае 2021 года вступило в силу Соглашение об унификации селекционно-племенной работы в рамках ЕАЭС, которое ратифицировали все государства-члены ЕАЭС. В целях унификации селекционно-племенной работы на территории ЕАЭС, в рамках Соглашения разработаны и утверждены акты ЕЭК, которые позволят проводить однообразную работу по апробации породы, определению породы, проведению ДНК исследованию перемещаемой племенной продукции (материала), перечень необходимой информации в племенных животных. Также утверждены методики "индексной оценки" крупного рогатого скота молочного и мясного направления продуктивности и свиней. На основании указанных документов на территории ЕАЭС унифицируется селекционно-племенная работа.

      Передовые страны, в частности, ЕС и США, также включают принципы экологической устойчивости и зеленого роста при планировании инвестиций и разработке мер политики в секторе животноводства и управления пастбищами.

      3.3. Переработка сельскохозяйственной продукции

      Развитые страны путем стимулирования модернизации техники и технологий сферы переработки добились высоких результатов в продовольственном обеспечении населения.

      В России развитие перерабатывающей отрасли осуществляется путем поддержки производства сельхозсырья, модернизации и наращивания мощностей за счет проведения технического перевооружения и строительства на основе инновационных технологий и ресурсосберегающего оборудования, стимулирования кооперации производителей сельхозпродукции и переработчиков.

      В Евросоюзе производители и переработчики сырья и другие бенефициары развития сельских районов могут воспользоваться кредитами или гарантиями для покрытия операционных расходов на очень благоприятных условиях, таких как предельно низкие процентные ставки или удобные графики платежей.

      В США проводится работа по стимулированию частных компаний инвестировать в развитие инноваций и компетенций в отрасль на основе внедрения и массового освоения научных разработок на базе новых технологий, способствующих повышению производительности труда.

      Также в мире все большую актуальность приобретает вопрос укрепления устойчивых долгосрочных отношений между производителями сельскохозяйственного сырья, перерабатывающими предприятиями и торговли как фактор роста производительности и стоимости продукции.

      3.4. Развитие рынков

      Анализ наиболее продвинутых стран позволяет выделить следующие закономерности и подходы, направленные на развитие сбыта отечественной продукции АПК:

      Международный опыт свидетельствует, что залогом успешного участия в сбытовой цепочке фермеров является сбытовая кооперация. На сегодняшний день в Европе через кооперативы реализуется до 70 % продукции, в США и Канаде – 60 %.

      К примеру, в Нидерландах, кооперативы реализуют более 80 % товарного молока, почти все овощи, 95 % фруктов и 90 % шерсти. Французские кооперативы производят и сбывают на международном рынке до 70 % вина, высоко их участие и в выпуске спирта и оливкового масла. Сбытовые кооперативы формируют большие партии товара и заблаговременно заключают договоры о поставке.

      Развитая торгово-логистическая инфраструктура по всей сбытовой цепочке. Примерами успешных товаропроводящих сетей на базе ОРЦ (сетей ОРЦ) являются оптовый рынок Rungis (Париж, Франция), сеть оптовых рынков Mercasa (Испания) и оптовый рынок Bronisze (Варшава, Польша).

      Сеть обеспечивает потребности 3600 арендаторов, из которых 32 % занимаются плодоовощной продукцией, 12.5 % – рыбной продукцией и морепродуктами, 8.2 % – мясной продукцией, 3 % – цветочной и 44 % – другими видами.

      Международные стандарты и требования (СФС меры, HACCP, GLP и т.д.) внедрены в развитых странах (Канада, Австралия, Новая Зеландия), что повышает уровень доверия и качеству производимой продукции в этих странах.

      Непременным компонентом торговой политики развитых стран является продвижение интересов экспортеров на межгосударственном уровне путем проведения переговоров по устранению торговых барьеров и заключению соглашений и других документов. Наиболее активными странами являются США, ЕС, Австралия, Канада, Бразилия, Мексика, Япония.

      3.5. Сельскохозяйственная кооперация и инфраструктурное развитие АПК

      В большинстве стран ОЭСР кооперативы присутствуют на всех участках сельскохозяйственной производственно-сбытовой цепочки, и фермерские хозяйства всех размеров участвуют в кооперативных предприятиях. Сельскохозяйственные кооперативы высоко развиты в ЕС: почти 22 000 кооперативных предприятий объединяют более 6,1 млн членов, генерируя годовой оборот, приблизительно составляющий 347 млрд евро. В среднем в ЕС в кооперативах участвуют 57 % фермерских хозяйств, в США – 92 %. В Австрии, Финляндии, Германии и Швеции среднестатистический фермер является членом минимум двух сельскохозяйственных кооперативов. Это говорит о том, что кооперативам в странах-членах ОЭСР свойственна специализация (например, сбыт, переработка, поставка средств производства); зачастую они функционируют под эгидой вторичных и третичных кооперативных организаций (например, союзов и федераций).

      Именно кооперативы во многих странах мира стали основой инфраструктуры сельского хозяйства.

      Так, например, кооперативы США поставляют фермерам топливо, минеральные удобрения, корма, оказывают маркетинговые и транспортные услуги своим членам, занимаются розничными продажами сельхозпродукции.

      В конце 2017 г. в США был принят Закон, дающий большие налоговые преференции фермерам, продающим свою продукцию кооперативам. Налоговому вычету подлежит 20 % от суммы продаж кооперативу. Если налогооблагаемая прибыль фермера окажется меньше, чем пятая часть поставок в кооператив, то он будет вообще освобожден от уплаты налогов.

      В функции крупных снабженческих кооперативов США входят: оптовые закупки семян, химикатов, горючего и ветеринарных препаратов; изготовление комбикормов, контроль за качеством кормовых ингредиентов, доставка корма на ферму; ремонт техники и оборудования, доставка запасных частей.

      Сегодня в аграрном секторе Канады насчитывается около 1 500 кооперативов, членами которых являются более 4 млн человек. Причем один фермер может быть учредителем нескольких кооперативов, которые подразделяются по видам деятельности на потребительские, обслуживающие, перерабатывающие, смешанные. Через кооперативы реализуется свыше 50 % зерна и масличных культур, 36 % минеральных удобрений, 21 % комбикормов, 19 % семян.

      В ЕС кооперативам оказывается большая поддержка, так как их воспринимают в том числе как один из главных факторов устойчивого развития сельских территорий. Напротив, в странах СНГ, например, четко прослеживается картина того, что агрохолдинг может способствовать развитию агропромышленного комплекса, но не всегда развитию сельских территорий.

      Важное направление кооперативной деятельности в странах ЕС – производственное снабжение фермерских хозяйств. На долю закупочно-снабженческих кооперативов в ЕС приходится примерно 50 % объема поставок товаропроизводителям необходимых им средств производства. Основа кооперативной снабженческой деятельности – обеспечение минеральными удобрениями и кормами.

      В настоящее время в Нидерландах насчитывается более 2 500 активных кооперативов, а сельское хозяйство и финансы остаются крупнейшими секторами. Около 70 % сельскохозяйственного оборота находится в кооперативах, что выше среднего уровня ЕС в 45 %.

      В ряде стран ЕС кооперативам принадлежит существенная роль в снабжении фермеров семенами. Например, в Дании на их долю приходится 35 % поставок всего семенного материала, в Ирландии – 55 %, во Франции – 73 %. Следует отметить, что в современных условиях для кооперативного движения характерны тенденции к диверсификации деятельности кооперативов различных видов, к углублению связей между ними, совмещению в рамках одной кооперативной организации нескольких функций по экономическому обслуживанию фермерских хозяйств.

      Все фермерские хозяйства Японии за малым исключением являются членами сельскохозяйственных кооперативов, организованных в каждом районе. Функции кооперативов многообразны: сбор и сбыт продукции, закупка и продажа производственных материалов и предметов потребления, строительство и управление предприятиями по переработке и сбыту сельскохозяйственной продукции, банковские и страховые операции – прием сбережений и предоставление ссуд, страхование жизни и на случай болезни, обеспечение больничным и курортным обслуживанием.

      Национальная федерации сельскохозяйственных кооперативов Республики Кореи (NACF) с годовой выручкой, превышающей 55 млрд долларов США, объединяют более 80 % фермеров страны или 2,5 млн человек.

      Около 70 % сельских жителей Израиля состоят в сельхозкооперативах – кибуцах, мошавах шиттуфи, мошавах овдимах. На долю кооперативов приходится около 75 % обрабатываемой земли, в том числе в пользовании кибуцев находится 41 %, мошавов овдимов – 29 %, мошавов шиттуфи – 4 %. При этом на их долю приходится около 80 % производимой в стране аграрной продукции, владеют 75 % основных производственных фондов.

      Продовольственная и сельскохозяйственная организация ООН (ФАО) признает решающую роль кооперативов и других фермерских организаций в поддержке малых сельскохозяйственных производителей.

      3.6. Научное и кадровое обеспечение АПК

      Доля наукоемкой продукции и расходы на науку в общем объеме ВВП являются основными показателями экономики, основанной на знаниях.

      В развитых странах доля затрат на НИОКР составляет в среднем 3 % от ВВП (в Швеции – 3,8%, Финляндии – 3,5 %, Японии – 3,04 %, Швейцарии – 2,73 %, США – 2,84 %, Германии – 2,44 %). При этом доля государства в этих расходах составляет в среднем 25-34 %.

      Затраты на НИОКР в расчете на душу населения в странах с развитой экономикой составляют: в США – 892, Швеции – 875, Финляндии – 726, Швейцарии – 688, Исландии – 613, Германии – 580, Дании – 541, Норвегии – 479, Франции – 478, России – 420 долларов США, а в Казахстане – 10,27 долларов США /чел (82 млрд тенге при населении 19 млн. чел.), что в 86,8 раза меньше, чем в США и в 40,9 раза меньше, чем в России.

      В развитых странах на долю новых или усовершенствованных технологий, продукции, оборудования, содержащих новые знания или решения, приходится от 70 до 85 % прироста ВВП, так как внедрение технологических инноваций на постоянной основе осуществляют в Германии – 71,8 % предприятий, Бельгии – 53,6 %, Эстонии – 52,8 %, Финляндии – 52,5 % и Швеции – 49,6 %, а в Казахстане – менее 1 %.

      3.7. Земельные ресурсы

      Государственное регулирование в сфере земельных отношений осуществляется во всех странах мира.

      В частности, ряд стран законодательно запрещает раздел сельскохозяйственных угодий на участки меньше определенного размера, чтобы предотвратить дробление сельхозземель, в то время как другие ограничивают чрезмерную концентрацию сельскохозяйственных земель с тем, чтобы не развивались земельные латифундии. Многие страны также требуют, чтобы покупатели или арендаторы сельскохозяйственных угодий проживали по соседству с целью иметь контроль за собственностью.

      В Дании физическое лицо обладает правом пользования землей сельхозназначения лишь в том случае, если имеет профессиональную подготовку, в возрасте не более 50 лет, располагает необходимым капиталом.

      Опыт большинства экономически развитых стран свидетельствует о широко распространенной практике ограничения максимально допустимых размеров сельскохозяйственных земельных участков. Так, в Дании максимально возможной является площадь в 150 га, впрочем, приобретение большей земельной площади допускается лишь по специальному разрешению (для его получения надо доказать, что такое количество земли обусловлено спецификой производства). Действуют ограничения по максимально возможным площадям сельскохозяйственных земель также в Италии, Норвегии, Новой Зеландии и других странах. Такой регулятор имеется и в российском законодательстве, причем, учитывая разнообразие природных, экономических и иных факторов в регионах для каждого субъекта РФ, это определяется его законодательством.

      На обеспечение рациональности землепользования направлено ограничение необоснованной излишней делимости земельных участков, которая может привести к фрагментации участков, чересполосице, вклиниваниям, другим неудобствам в использовании. Соответствующие нормы имеются в законодательстве Испании, Италии, Норвегии, Германии и других стран. В российском законодательстве, так же как и для максимально возможных размеров общей площади земель, это детально регламентируется законами субъектов РФ.

      3.8. Цифровизация АПК

      По цифровизации сельского хозяйства в Европе первое место занимает Германия, которая уделяет особое внимание формированию условий для цифрового преобразования АПК. В течение почти двух десятилетий в Германии практикуется использование систем точного земледелия и умной фермы.

      Ирландская государственная программа "Smart Farming" была запущена в 2014 г. Индивидуальным предпринимателям в конкретной области сельскохозяйственного производства предлагаются различные варианты использования цифровых технологий и платформ, которые могут снизить расходы и уровень вредных выбросов. В настоящее время в программе работает 1 900 хозяйств. Экономия в каждом из них составила в среднем 5 000 евро в 2018 г., расход топлива снизился на 10 %. Смарт-фермерство, как отмечают швейцарские ученые, ослабляет вредное влияние сельского хозяйства на окружающую среду за счет минимизированного или точного внесения удобрений и пестицидов.

      Фермеры получают информацию на основе аналитики больших данных (Big Data): источников данных с полей, сельскохозяйственных животных и машин на основе различных регистраторов и интернета вещей; организации хранения данных; методов искусственного интеллекта и машинного обучения для обработки данных и превращения их в информацию. Эти же данные и информация могут быть использованы еще где-нибудь, например, уполномоченными органами, которым информация нужна для контроля и управления.

      Последним трендом в цифровизации АПК стало создание цифровых платформ товаропроводящих цепочек, что позволяет сбалансировать поставки продуктов питания рынке, обеспечить прослеживаемость (безопасность) продукции, оптимизировать расходы на логистику и посреднические услуги.

      3.9. Государственная поддержка

      Государственное регулирование агропромышленного комплекса является общемировой практикой и применяется во всех странах. Приоритетным направлением большинства стран при этом является всесторонняя поддержка производителей с использованием различных экономических рычагов (компенсация издержек производства, поддержка цен, субсидии для производственной структуры, реализация различных программ). Однако его формы и методы, направленные на создание благоприятной конъюнктуры для обеспечения устойчивого функционирования агропромышленного комплекса, отличаются друг от друга в зависимости от специфики развития АПК, а также от природно-климатических условий каждой страны. В США субсидируется рентабельность сельскохозяйственного производства, а в европейских странах субсидии выдаются на каждый гектар сельхозугодий. Есть страны, так называемая "Кернская группа", расположенные в зоне субтропики, где государство вообще не субсидирует сельское хозяйство. В то же время во многих развитых странах большое внимание уделяется вопросам косвенной поддержки сельского хозяйства. Это, прежде всего, обучение фермеров через государственные программы по распространению знаний. Во многих странах финансируются мероприятия по повышению качества производимой продукции, обеспечению ветеринарного надзора, внедрению достижений научно-технического прогресса, охране окружающей среды, стимулированию производства в проблемных районах, обеспечению минимального уровня доходов мелким хозяйствам.

      В структуре государственных субсидий зарубежных стран наибольший удельный вес занимают средства на поддержку цен. Система государственного регулирования цен практически во всех странах с развитой рыночной экономикой предусматривает установление верхних и нижних пределов колебания цен и индикативной цены, которую стремится поддерживать государство, приобретение и реализацию нескоропортящейся продукции в целях поддержания необходимого уровня цен.

      В целом обзор мирового опыта показывает, что в Казахстане есть предпосылки к переходу к ресурсосберегающим и органическим технологиям, направленным на улучшение экологической ситуации и сохранение окружающей среды, созданию прочной кормовой базы, которая позволит обеспечить развитие животноводства.

      Кроме того, Казахстану необходимо перенять опыт по созданию сбытовой кооперации и созданию инфраструктуры для сельского хозяйства, а также принять меры по стабильности мер государственной поддержки АПК и повышению финансирования аграрной науки.

4. Видение развития сферы

      Сноска. Раздел 4 с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 28.03.2023 № 268.

      Климатические изменения, дефицит водных ресурсов имеют непосредственное влияние на возможности по обеспечению продовольственной безопасности и достижение устойчивого развития. Изменение климата приводит к изменению культуры земледелия, технологий в животноводстве.

      По оценке экспертов в Казахстане есть риск возникновения дефицита воды, а к 2050 году республика может оказаться в списке государств катастрофического водного стресса. Это в свою очередь, окажет влияние на социально-экономическое развитие страны. В частности, наибольшее воздействие данная ситуация окажет на развитие агропромышленного комплекса, так урожайность некоторых культур к 2030 году снизится на 9-47 % к современному уровню, а это напрямую влияет на показатели производительности труда и вопросы продовольственной безопасности.

      Главным фактором минимизации указанных рисков являются "зеленые" технологии и устойчивое производство, включающие эффективное управления ресурсами, модернизация существующей и развитие новой инфраструктуры, повышение благосостояния населения и качества окружающей среды за счет применения реальных мер сокращения степени воздействия на окружающую среду.

      Поэтому основными приоритетами развития АПК до 2030 года станут:

      учитывая имеющийся значительный потенциал сельского хозяйства по производству сырья и узкость внутреннего рынка, переход от сырьевой направленности экспортной политики на переработанную продукцию. Рост отраслей переработки за счет увеличения объемов экспорта обеспечит и качественный рост сельского хозяйства, и рост доходов по всей цепочке добавленных стоимостей.

      диверсификация производства и соблюдение севооборотов, что обеспечит переход на производство высокорентабельных культур, в том числе кормовых культур, и соответственно, переход на развитие интенсивного животноводства за счет активизации разъяснительной работы среди землепользователей, усиления контроля за выполнением требований земельного законодательства, технологии дистанционного зондирования земли по определению видового состава растений на полях, а также путем совершенствования системы агрохимического обслуживания сельхозпроизводства с пересмотром подходов проведения агрохимического обследования почв.

      в условия пандемических угроз приоритетом будет обеспечение продовольственной независимости страны по реализации импортозамещающих инвестиционных проектов по основным видам продуктов питания;

      индустриализация аграрного производства через принятие комплекса мер по качественному росту технической оснащенности отраслей АПК, соблюдению научно-обоснованных агротехнологий, усилению научного обеспечения и внедрению инновационных разработок, формированию системы кадрового обеспечения в соответствии с потребностями реального сектора.

      развитие современной инфраструктуры АПК, включающей в себя развитие систем ветеринарной и фитосанитарной безопасности; системы заготовки и хранения сельскохозяйственной продукции; развитие финансовой и страховой инфраструктуры АПК.

      катализатором роста производительности и качества продукции АПК на основе использования резервов вертикальной и горизонтальной интеграции станет развитие экосистем по приоритетным направлениям АПК.

      С учетом международного опыта, а также глобальных тенденций в развитии АПК отечественное сельское хозяйство будет ориентировано на стимулирование роста конкурентоспособности и устойчивости сектора к глобальным вызовам. Будет создана стимулирующая эти процессы законодательная база, повышена эффективность системы государственной поддержки, сформирована эффективная система распространения знаний, что создаст условия для повышения доходов жителей сельской местности.

      Структура сельскохозяйственного производства будет основана на развитии конкурентоспособности, сбалансированности в соответствии с потребностями внешних рынков и получением наибольшей выгоды от производства продукции сельского хозяйства.

      В основу реформ агропромышленного сектора будут заложены:

      переориентация политики сопутствующих расходов на достижение долгосрочной конкурентоспособности отрасли;

      фокус на знаниях и цифровизации как драйверах производительности;

      смещение акцента с отдельных производств на цепочки создания стоимости.

      Государство будет продолжать политику приверженности к открытой торговле и инвестициям, позволяющим стимулировать рост за счет усиления конкуренции, предпочтения более производительных предприятий и обеспечения ускоренного технологического обновления.

      В целях сокращения доли теневой экономики в сельском хозяйстве будут приняты меры по цифровизации отрасли, в том числе будет внедрена система прослеживаемости сельскохозяйственной продукции.

      4.1. Растениеводство

      Будет создано устойчивое интенсивное растениеводство с высокой и стабильной урожайностью и рентабельностью, адаптированное к изменению климата.

      Будет достигнута высокая экономическая эффективность использования факторов производства путем:

      диверсификации структуры посевных площадей;

      увеличения использования высококачественных семян отечественного производства;

      расширения площадей орошаемых земель и широкого внедрения водосбрегающих технологий полива;

      ускорения темпов обновления машино-тракторного парка.

      4.2. Животноводство

      Повышение устойчивости развития животноводства на основе создания прочной кормовой базы, генетического потенциала скота и внедрения современных технологий на основе принципов зеленого роста путем:

      внедрения передовых технологий воспроизводства скота, повышения продуктивности пастбищных угодий и освоения новых пастбищ;

      подготовки специалистов для животноводческой отрасли на основе обновленных образовательных программ;

      обучения малых и средних фермерских хозяйств лучшим устойчивым практикам и технологиям ведения хозяйства;

      развития экологического мониторинга в секторе, в частности, эмиссии парниковых газов;

      обеспечения эпизоотического благополучия;

      развития экспортных рынков животноводческой продукции;

      создания условий для развития рынка частных ветеринарных услуг;

      разработки и внедрения информационных систем и автоматизации процессов и документации в области ветеринарии;

      повышения заработной платы ветеринарным специалистам.

      В целях эффективного развития отрасли животноводства будут разработаны дорожные карты в мясном и молочном скотоводстве, а также овцеводстве и птицеводстве.

      Так, в мясном скотоводстве в рамках дорожной карты будут предусмотрены индикаторы и мероприятия по созданию семейных и обучающих ферм (модельные фермы, которые будут оснащены современными технологиями для обучения фермеров) по обеспечению фермеров племенными быками для улучшения генетики беспородных животных, по созданию цепочки промышленного забоя скота – производство готовой продукции – глубокой переработки продукции, по переработке шкур, рациональному использованию пастбищ, широкому обучению фермеров, освоению рынков для стабильного роста экспорта говядины;

      в овцеводстве будут предусмотрены мероприятия, направленные на улучшение качества овец за счет селекционно-племенной работы, создание семейных овцеводческих хозяйств, развитие отгонного овцеводства путем освоения пастбищных угодий; переработке шкур и шерсти, повышение экспортного потенциала баранины и ягнятины;

      в птицеводстве мероприятия будут направлены на разведение высокопродуктивных и технологичных кроссов (пород) и гибридов различных видов птицы, создание современных племенных хозяйств 2 порядка и родительских стад, повышение продуктивности мясной и яичной птицы, увеличение объемов охлажденного мяса и продуктов глубокой переработки.

      Кроме того, будут проведены работы по внедрению эффективных методов селекции, стимулированию в фермерских хозяйствах селекционной и племенной работы в коневодстве и верблюдоводстве путем государственной поддержки ведения селекционно-племенной работы, а также направленные на улучшение качественного состава имеющегося поголовья, производства и переработки продукции.

      4.3. Переработка сельскохозяйственной продукции

      Будет достигнута высокая экономическая эффективность использования факторов производства продукции переработки путем:

      повышения качества сельхозсырья;

      модернизации материально-технической базы перерабатывающих предприятий;

      расширения линейки производимой продукции;

      субсидирования ставки вознаграждения по кредитам;

      внедрения безотходных технологий переработки;

      строительства новых производств.

      В целях эффективного развития отрасли переработки сельхозпродукции будет разработана Дорожная карта по развитию переработки сельскохозяйственной продукции. В рамках Дорожной карты будут предусмотрены мероприятия, направленные на создание и модернизацию перерабатывающих производств путем субсидирования части затрат при инвестиционных вложениях и субсидирования ставки вознаграждения по кредитам на пополнение основных и оборотных средств, повышение экспортного потенциала переработки сельхозпродукции путем открытия новых рынков.

      В целях импортозамещения и насыщения внутреннего рынка отдельными видами социально значимых продовольственных товаров будет масштабирован опыт Северо-Казахстанской области по финансированию инвестиционных проектов в АПК (производство мяса птицы, молока, сахара из сахарной свеклы, орошение для производства овощей) через социально-предпринимательские корпорации. Данная мера позволит повысить уровень обеспеченности внутреннего рынка по мясу птицы, молоку, сахару и овощам за счет отечественного производства.

      Кроме того, планируется финансирование крупных якорных импортозамещающих и экспортоориентированных инвестиционных проектов агропромышленного комплекса, стоимостью свыше 5 млрд тенге, через акционерное общество "Банк Развития Казахстана", которое ежегодно будет осуществляться по ставке вознаграждения не более 7 % годовых для конечных заемщиков, сроком не более 20 лет, с собственным участием предприятия не менее 20 % от суммы проекта. Источником финансирования будут являться бюджетные средства и рыночное фондирование в пропорции 85/15.

      4.4. Развитие рынков

      Насыщение внутреннего рынка отечественными продовольственными товарами.

      Для продвижения отечественной продукции АПК на внутреннем и внешнем рынках необходимо принять меры по повышению его конкурентоспособности путем:

      развития сети торгово-логистической инфраструктуры, оптово-распределительных центров;

      устранения торговых барьеров на внешних рынках и расширения рынков сбыта, в т.ч. и за счет государственной протекции.

      4.5. Техническое оснащение

      Увеличение темпов обновления сельскохозяйственной техники путем дальнейшей реализации следующих мер поддержки:

      стимулирование приобретения аграриями сельхозтехники (в том числе отечественного производства), путем реализации программ инвестиционного субсидирования части стоимости приобретенной сельхозтехники, фондирования институтов развития АО "НУХ "Байтерек" для реализации лизинговых программ;

      субсидирование процентной ставки кредитования/лизинга сельхозтехники;

      развитие программ льготного кредитования;

      создание единой интегрированной базы данных по учету процессов, связанных с оборотом сельскохозяйственной техники (приобретение, лизинг, использование, техническое состояние).

      4.6. Сельскохозяйственная кооперация, инфраструктура АПК

      В основе видения развития сельскохозяйственной кооперации лежит акцент на развитие цепочек добавленной стоимости через укрепление связей в цепочке между фермерами, переработчиками и потребителями, а также на развитие платформ и институтов по распространению инноваций, обучению, управлению качеством, обеспечению доступа к рынку так называемых экосистем.

      Экосистема – это непрерывное взаимодействие звеньев отраслевых цепочек на основе якорного стратегического предприятия, как правило переработчиков сельхозсырья.

      Экосистема включает в себя:

      якорное предприятие (стратегический инвестор, предприятие по переработке сельхозсырья);

      СХТП (откормплощадки, репродукторы, теплицы и др.), ЛПХ, обеспечивающие якорное предприятие сырьем и кормами;

      рынки сбыта (ОРЦ, ТЛЦ, трейдеры);

      заготовительные организации, объекты по хранению продукции;

      производители семян, удобрений, пестицидов, техники;

      научные и образовательные организации;

      ветеринарное и фитосанитарное сопровождение.

      Основными критериями, характеризующими создание экосистемы (будут определены по каждой экосистеме в отдельности) будут являться:

      объем производства продукции АПК;

      количество вовлеченных семейных и фермерских хозяйств;

      рабочие места.

      Будут сформированы крупные продовольственные экосистемы по производству и переработке мяса, фруктов, овощей, сахара, зерновых, масличных культур, молочной продукции.

      Якорные предприятия будут расположены в соответствии с природно-климатическими и экономическими факторами следующим образом:

      производство и глубокая переработка зерновых культур мощностью 300 тысяч тонн в Северо-Казахстанской области;

      производство и переработка баранины мощностью 15 тысяч тонн и говядины с мощностью 20 тысяч тонн в Алматинской и Актюбинской областях;

      производство и переработка масличных культур общей мощностью 700 тысяч тонн в Акмолинской, Восточно-Казахстанской и Северо-Казахстанской областях;

      производство и переработка молока общей мощностью 204 тысяч тонн в Алматинской, Павлодарской и Северо-Казахстанская областях;

      производство и переработка плодов и овощей мощностью 5 тысяч тонн в Жамбылской области;

      производство и переработка фруктов общей мощностью 5 тысяч тонн в Алматинской, Жамбылской и Туркестанской областях;

      производство сахара общей мощностью 150 тысяч тонн в Алматинской и Жамбылской областях.

      Будут обеспечены пошаговое отражение формирования 7 крупных экосистем в информационной платформе, а также ежемесячное размещение информации на сайте Министерства сельского хозяйства, в том числе по задействованным и необходимым стейкхолдерам в процессе создания экосистем.

      Инфраструктура или сфера услуг сельскохозяйственного производства Казахстана должна создаваться на основе кооперативов самих сельхозтоваропроизводителей и объединений этих кооперативов.

      Необходимо начать с формирования кооперативов личных подсобных хозяйств, на долю которых приходится почти половина валовой продукции отрасли. Причем кооперативы ЛПХ должны создаваться в каждом сельском округе. Первоначально желательно создание пилотных кооперативов в 30-60 сельских округах 3-6 районов 2-3 областей.

      В функции такого кооператива должны входить:

      организация заготовки, хранения, первичной обработки, хранения, оптовой реализации сельхозпродукции;

      обеспечение своих членов-ЛПХ товарно-материальными ценностями, необходимыми для производства сельхозпродукции, – семенами, удобрениями, пестицидами, ГСМ, комбикормами и т.п.;

      оказание услуг в области ветеринарии, механизации, мелиорации, кормозаготовке и т.п.;

      консультирование в вопросах применения новых пород, сортов, технологий, изменений в законодательстве;

      доведение мер государственной поддержки.

      На втором этапе будут созданы кооперативы мелких крестьянских хозяйств на уровне сельских районов с теми же функциями, что и у кооперативов ЛПХ. Кроме того, на этом этапе необходимо приступить к созданию районных объединений сельских кооперативов ЛПХ для выполнения более узких задач – создания перерабатывающих предприятий, оказания специализированных услуг, например, услуги в области ветеринарии, защиты растений и т.п. В районные кооперативы входят и кооперативы мелких крестьянских хозяйств.

      На третьем этапе создание на уровне областей кооперативов средних и крупных сельхозтоваропроизводителей. На этом же этапе создаются областные объединения районных кооперативов.

      Для стимулирования кооперации необходимы следующие меры государственной поддержки:

      инвестиционное субсидирование стоимости оборудования, приобретаемого кооперативами для обслуживания своих членов;

      субсидирование стоимости услуг, оказываемых кооперативами своим членам;

      бюджетное финансирование мероприятий по распространению знаний – информационно-маркетинговому обеспечению членов кооперативов.

      Ускорению темпов обновления сельскохозяйственной техники и оборудования в малых крестьянских и личных подсобных хозяйствах и их кооперативах будет способствовать применение повышенной до 50% ставки инвестиционного субсидирования на приобретаемые ими тракторы мощностью до 60 лошадиных сил и прицепное/навесное оборудование, агрегатируемое с тракторами данного класса.

      Отдельного внимания требует развитие сельских территорий, в первую очередь, социальной и инженерной инфраструктуры сельских населенных пунктов. Гармоничное развитие сельских территорий (инфраструктура, досуг, качество жизни) является таким же важным фактором как плодородие почв, технологии, наука и субсидии.

      4.7. Научное и кадровое обеспечение АПК

      Раскрытие потенциала аграрной науки за счет:

      научно-обоснованной постановки приоритетов и задач технологической модернизации АПК с учетом социально-экономической значимости на основе международного опыта;

      точечного финансирования фундаментальных и прикладных научных программ в АПК, ориентированных на потребности бизнеса;

      увеличения финансирования аграрных научных исследований (не менее 1 % от ВП сельского хозяйства);

      стимулирования инновационной активности агропредприятий;

      софинансирования со стороны бизнеса и разработки механизма субсидирования их затрат на прикладные НТП;

      развития системы коммерциализации результатов прикладных научно-технических программ и механизмов роялти;

      введения отраслевого грантового финансирования прикладных исследований;

      модернизации материально-технической базы ВУЗов, НИИ, ОПХ, СХОС;

      развития систем распространения знаний, трансферта и коммерциализации РННТД и механизмов роялти.

      4.8. Земельные ресурсы

      Сокращение сроков изъятия неиспользуемых земель сельскохозяйственного назначения с 2-х лет до 1 года в целях рационального и эффективного использования земель.

      Разработка нормативов максимальных размеров земель сельскохозяйственного назначения, которые могут находиться в собственности и землепользовании граждан Республики Казахстан.

      4.9. Цифровизация АПК

      Цифровизация АПК станет повсеместным инструментом по решению задач фермера с доступом к агрономической и рыночной информации, а также заемному и торговому финансированию.

      Автоматизация государственных услуг и процессов позволит получить субсидии и услуги в электронном формате не выходя из дома.

      Внедрится система прослеживаемости сельхозпродукции с построением единой товаропроводящей сети на базе единой национальной платформы с оказанием информационных услуг для сельхозтоваропроизводителей.

      Будет создана единая государственная система субсидирования, на которой будут оказываться меры господдержки на бесплатной основе.

      4.10. Государственная поддержка

      Будет обеспечен принцип специализации регионов при оказании государственной поддержки АПК на основе схемы специализации регионов, которая будет использована как база, на основе которой будут сформированы крупномасштабные зоны производства отдельных видов сельскохозяйственной продукции. Это позволит дифференцированно и более эффективно проводить государственную политику в зависимости от природно-климатических и других факторов.

      Также будет проведена работа по пересмотру кредитной политики АО "НУХ "Байтерек", которая также должна учитывать схему специализации.

      Схема специализации не будет запрещать производить любые другие продукты, которые ею не предусмотрены, но мерами господдержки такое производство охватываться не будет.

      Планируются дальнейшее развитие и совершенствование существующих мер господдержки, а именно:

      сохранение и дальнейшее совершенствование налогообложения;

      дальнейшее расширение объемов и совершенствование инструментов льготного кредитования, лизинговых программ, повышение их доступности для субъектов АПК;

      продолжение работы по форвардному закупу сельхозпродукции путем ежегодного финансирования субъектов агропромышленного комплекса на сумму до 100 млрд тенге для стимулирования выращивания приоритетных культур, формирования и поддержания резервного запаса зерна, фуражного фонда, стабилизационных фондов по социально значимым продовольственным товарам;

      продолжение финансирования для проведения мероприятий по весенне-полевым и уборочным работам субъектов агропромышленного комплекса в рамках краткосрочного и среднесрочного бюджетного кредита до 140 млрд тенге ежегодно;

      продолжение мероприятий по борьбе с вредителями и карантинными объектами, особо опасными болезнями сельскохозяйственных животных, распространению знаний за счет государства, а также дальнейшее совершенствование их механизмов;

      совершенствование института страхования АПК;

      совершенствование механизмов субсидирования и введение новых форм государственной поддержки;

      стимулирование создания новых производственных мощностей;

      продолжение мероприятий по развитию аграрной науки и подготовке кадров для АПК.

      В целях обеспечения прозрачности при получении мер государственной поддержки необходимо открыть доступ органам внешнего государственного аудита и финансового контроля к сведениям дочерних организаций АО "НУХ "Байтерек" и АО "НК "Продовольственная контрактная корпорация", составляющим банковскую тайну, путем включения в правила, типовые договора, внутренние нормативные документы соответствующих норм, предусматривающих наличие согласия получателя государственной поддержки на раскрытие банковской тайны. При этом данное условие должно быть обеспечено на всех уровнях государственного и квазигосударственного сектора.

5. Основные принципы и подходы развития

      Сноска. Раздел 5 с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 28.03.2023 № 268.

      Принципы Концепции развития АПК РК на 2021 – 2030 годы

      сбалансированное устойчивое развитие: эффективное производство, сохранение природных ресурсов и развитие человеческого капитала;

      учет рисков, стабильность и преемственность агрополитики, кумулятивный эффект поддержки отрасли;

      принцип инклюзивности: государство создает и поддерживает соответствующие условия для того, чтобы производители сельхозпродукции вне зависимости от размера и организационной формы являлись равноправными участниками рынка;

      создание универсальных условий для всех добросовестных участников рынка;

      доступность в новых знаниях для СХТП в АПК;

      антикоррупционность механизмов оказания госуслуг на основе цифровизации и контроля качества

      Приоритеты развития АПК на 2021 – 2030 годы

      обеспечение продовольственной безопасности и повышение качества продукции;

      создание 7 устойчивых продовольственных экосистем;

      оптимизация механизмов поддержки, ориентация на конкурентоспособную продукцию;

      формирование привлекательности отрасли на основе технологичности, цифровизации, экологичности и развития человеческого капитала;

      создание единой системы, нацеленной на потребности АПК: наука

подготовка кадров

распространение знаний (лаборатория

аудитория

поле);

      развитие системы коммерциализации и трансферта;

      объективное распределение ресурсов на научные исследования и экстеншн на основе качества компетенции исполнителей и предлагаемых ими подходов к решению поставленных задач;

      развитие и укрепление фитосанитарной и ветеринарной службы;

      формирование эффективных систем землепользования и водопользования для производства продукции АПК;

      рост доходов и уровня систем жизнеобеспечения сельского населения, развитие сельской инфраструктуры;

      построение устойчивых цепочек производства и сбыта.

      5.1. Растениеводство

      В целях увеличения загруженности перерабатывающих предприятий, роста объемов экспорта конкурентоспособной продукции, расширения кормовой базы отрасли животноводства будет обеспечена реальная диверсификация в растениеводстве, которая подразумевает оптимизацию (сокращение) площадей монокультур, водоемких культур (рис, хлопок) и расширение альтернативных высокорентабельных культур (масличных, зернобобовых, крупяных, зернофуражных, овощебахчевых, кормовых и др.), что будет способствовать увеличению их производства.

      Диверсификация производства будет обеспечена за счет активизации разъяснительной работы среди землепользователей и усиления контроля за выполнением требований земельного законодательства.

      Усиление контроля будет достигаться за счет адаптации и внедрения в практику зарубежной методики расшифровки космических снимков, технологии дистанционного зондирования земли по определению видового состава растений на полях, а также совершенствования системы агрохимического обслуживания сельхозпроизводства с пересмотром подходов проведения агрохимического обследования почв.

      В целях развития орошаемого земледелия площади орошаемых земель сельскохозяйственного назначения будут доведены до 2,5 млн га, также будут обеспечена экономия водных ресурсов путем широкого внедрения водосберегающих технологий орошения, усовершенствована деятельность гидрогеолого-мелиоративной службы путем улучшения материально-технической базы и расширения их зоны деятельности при проведении мониторинга орошаемых земель.

      С целью увеличения объемов применения удобрений будет продолжена государственная поддержка по субсидированию стоимости минеральных удобрений, а также введено субсидирование приобретения органических удобрений промышленного производства, получит свое развитие сеть сбыта минеральных удобрений, расширится ассортимент удобрений отечественного производства. Будет законодательно закреплена функция уполномоченного органа в области развития агропромышленного комплекса по установлению тарифов на оказываемые платные виды услуг государственным учреждением в сфере агрохимического обслуживания сельскохозяйственного производства.

      Учитывая, что имеется проблема по снижению обеспеченности семенами основных видов сельскохозяйственных культур, а также низкий процент обеспеченности отечественными семенами некоторых культур (рапс, сахарная свекла и овощные культур, по которым дефицит составляет более 90%), будут приняты ряд мер в семеноводстве, которые направлены на обеспечение сельхозтоваропроизводителей семенами высоких репродукций отечественного производства.

      Также будут созданы стройная сеть семеноводческих хозяйств и система прослеживаемости семян в цифровом формате.

      Будет модернизирована до международного уровня и укомплектована современным ДНК-оборудованием сортоиспытательная сеть, что позволит за счет повышения эффективности и качества государственного сортоиспытания внедрять в сельскохозяйственное производство высокопродуктивные сорта.

      В целях развития орошаемого земледелия будет обеспечена экономия водных ресурсов путем широкого внедрения водосберегающих технологий орошения, а также усовершенствована деятельность гидрогеолого-мелиоративной службы путем улучшения материально-технической базы и расширения их зоны деятельности при проведении мониторинга орошаемых земель.

      Так, анализ показывает, что материально-техническое оснащение гидрогеолого-мелиоративных служб не позволяет в полной мере обеспечить агромелиоративное обследование, так как обеспеченность составляет 30 % от натуральных норм проведения мониторинга и оценки мелиоративного состояния орошаемых земель (материально-техническая база не обновлялась более 10 лет). При этом все основные средства гидрогеолого-мелиоративных служб имеют 100 % износ, здания и сооружения, автотранспорт находятся в аварийном или в ненадлежащем техническом состоянии.

      На это также будет нацелен ныне реализуемый проект по производству поливной техники.

      В целях решения проблемы по износу машинно-тракторного парка, который составляет в среднем порядка 76 % (по парку тракторов 80 %, комбайнов – 72 %), будет продолжена масштабная реализация программ субсидирования приобретения сельхозтехники, льготного лизинга с учетом мер по стимулированию развития отечественного сельхозмашиностроения.

      Будет обеспечен единый подход при субсидировании приобретения сельхозтехники с установлением единых стоимостных лимитов в отношении всех категорий сельхозтехники

      Пересмотр и актуализация лимитов предельной стоимости в рамках инвестсубсидий сделают их более доступными для большего круга получателей, в том числе небольших хозяйств.

      Переход к органическому земледелию будет достигаться в основном за счет внедрения в производство "зеленой" технологии, применения органических удобрений и биологических методов защиты растений.

      Будет утверждена Дорожная карта по развитию органического сельского хозяйства. Пилотная программа по поддержке экологически чистого сельского хозяйства, ориентированного на экспорт, реализуется в Алматинской и Жамбылской областях.

      Фитосанитарная безопасность будет обеспечена за счет реструктуризации систем мониторинга, прогноза, организации и проведения полевых мероприятий фитосанитарной обработки, реформирования структуры службы, а также контроля и оценки фитосанитарной ситуации, повышения компетенции государственных органов инспекторов и участников АПК в области пищевой и фитосанитарной безопасности, карантина и защиты растений.

      Будут приняты меры по законодательному закреплению за ведомством уполномоченного органа функций контроля обращения генетических модифицированных семян и посадочного материала.

      Будет произведена цифровизация системы управления фитосанитарными рисками, которая поможет решить вопросы прогноза, контроля, надзора.

      В рамках модернизации фитосанитарной службы будет рассмотрен вопрос перехода к платному проведению карантинных и фитосанитарных экспертиз.

      Будет внедрена информационная система фитосанитарной прослеживаемости, предусматривающая автоматизацию сбора и оцифровку данных по обследованию, мониторингу саранчовых и других вредителей, болезней и сорняков, результатов карантинного фитосанитарного контроля и надзора, наложение карантинных зон и др. В целях исключения рисков, связанных с несвоевременным проведением обработок против саранчовых вредителей и предотвращения потерь, связанных с их распространением, будет осуществлен перевод услуг по проведению обработок против саранчи в государственную монополию, а также приняты меры по дооснащению РГП "Фитосанитария" необходимыми материальными и техническими средствами, также будет предусмотрена компетенция Министерства сельского хозяйства на определение перечня вредных и особо опасных вредных организмов, борьба с которыми будет осуществляться за счет бюджетных средств.

      Будет проведено реформирование фитосанитарной службы и подведомственных организаций для исключения дублирования и четкого разграничения среди подведомственных организаций реализуемых функций.

      В целях пресечения оборота фальсифицированных и незарегистрированных пестицидов на территории страны будут приняты меры по регламентации порядка изъятия и уничтожения таких пестицидов, а также усиления ответственности физических и юридических лиц.

      В целях создания условий для отечественного агропромышленного комплекса будут разработаны детальные дорожные карты по развитию отдельных направлений растениеводства, в т.ч. направленные на решение проблем низкого уровня диверсификации, отсталости селекционной работы и системы семеноводства, необеспеченности семенами отечественной селекции, ухудшения плодородия почвы, применения водосберегающих технологий на орошении, технической и технологической оснащенности отрасли и т.д.

      Диверсификация будет предусматривать увеличение производства высокорентабельных, востребованных культур, которые также будут направлены на импортозамещение и насыщение внутреннего рынка. Так, между акиматами областей, НАНОЦ и Министерством сельского хозяйства будут заключены меморандумы по диверсификации посевных площадей сельскохозяйстенных культур, где будут предусмотрены конкретные показатели по площадям основных сельскохозяйственных культур, в т.ч. масличных (подсолнечник, соя, сафлор, лен и т.д.), зернофуражных (ячмень, овес и т.д.), зернобобовых (кукуруза, горох и т.д.), кормовых и других культур.

      5.2. Животноводство

      Повышение удельного веса кормовых культур в севообороте будет достигаться в рамках мероприятий по диверсификации растениеводства.

      Для совершенствования селекционно-племенной работы будет широко внедряться в производство методика ДНК-анализа и геномной оценки животных.

      Системные меры будут приняты по ускоренному развитию мясного скотоводства с использованием опыта развитых стран и привлечением в этот процесс стратегической транснациональной компании.

      Для обеспечения устойчивого развития животноводства, а также в целях повышения эффективности использования природных ресурсов, снижения воздействия на экологию будет постепенно увеличиваться доля государственных расходов на поддержку инвестиций, ориентированных на сохранение водных и биоресурсов.

      Будет проводиться масштабная программа обучения фермеров и оказана консультационная поддержка для внедрения лучших мировых практик и технологий ведения хозяйства по содержанию и уходу за животными, эффективному кормлению и заготовке кормов, современным методам селекции и искусственного осеменения, улучшению качества и безопасности продукции, устойчивому управлению пастбищами и другим востребованным практикам.

      Восстановление деградированных пастбищ будет осуществляться за счет их коренного и поверхностного улучшения, улучшения практик выпаса скота и вовлечения в оборот неиспользуемых пастбищных угодий за счет их обводнения путем дальнейшего совершенствования существующих мер государственного стимулирования и применения новых подходов, позволяющих повысить эффективность этих мероприятий.

      С целью снятия существующих барьеров для развития экспорта животноводческой продукции с одной стороны будет усилена государственная протекция, а с другой, максимально использованы возможности стратегической транснациональной компании, изъявившей желание инвестировать средства в мясную отрасль.

      Продолжится начатая работа по развитию сети молочно-товарных ферм и мощностей по производству мяса птицы с целью снижения импортозависимости.

      В области ветеринарии будет проведена реформа системы ветеринарии.
В частности, создание условий для развития рынка частных ветеринарных услуг. Также планируется разграничение полномочии между уровнями государственного управления (центр, регион). Более того будет повышена ответственность ветеринарных врачей и увеличена заработная плата ветеринарных врачей, а также подготовка кадров.

      Будет проводиться цифровизация процессов, автоматизация сбора и передачи данных в сфере ветеринарии.

      В целях создания условий для развития отечественного животноводства будут разработаны детальные дорожные карты по развитию мясного и молочного животноводства, овцеводства, птицеводства, а также других направлений животноводства, включающие в себя меры, направленные на решение проблем прочной кормовой базы, породного преобразования и т.д.

      5.3. Переработка сельскохозяйственной продукции

      Будет продолжено субсидирование инвестиционных затрат, ставки вознаграждения по кредитам на пополнение оборотных средств и лизинг оборудования для предприятий переработки, стоимости отдельных видов закупаемого на переработку сельхозсырья, в том числе для производства продуктов глубокой переработки.

      В правилах субсидирования будут предусмотрены нормы, стимулирующие сельхозтоваропроизводителей сдавать продукцию в приоритетном порядке предприятиям переработки.

      Будут разработаны детальные дорожные карты по развитию переработки отдельных видов сельскохозяйственной продукции, в т.ч. мяса, молока, зерна, фруктов, овощей и т.д., направленные на решение проблем недозагруженности мощностей из-за ограниченности объемов качественного сырья и нехватки оборотных средств, морального и физического износа основных средств и т.д.

      5.4. Развитие рынков

      За счет строительства оптово-распределительных центров (ОРЦ) и овощехранилищ будет обеспечено развитие инфраструктуры хранения и распределения продовольствия. В целом в рамках национальной товаропроводящей системы планируется создание сети ОРЦ с применением механизма государственно-частного партнерства.

      Устранение торговых барьеров, согласование ветеринарных и фитосанитарных требований будут достигаться за счет активизации переговорных процессов с потенциальными импортерами, зарубежными партнерами, а также участия в работе международных организаций (ВТО, МЭБ, МКЗЗР, Комиссия Codex Alimentarius, FiBL и IFOAM).

      Будут продолжена работа по внедрению международных стандартов качества и сертификации.

      5.5. Техническое оснащение

      Ускорение темпов обновления технического парка сельского хозяйства будет осуществлено за счет совершенствования мер господдержки приобретения сельхозтехники, в том числе путем актуализации стоимостных лимитов субсидирования сельхозтехники в действующих паспортах программы инвестсубсидирования, увеличения доли локализации отечественного производства сельхозтехники, развития и расширения программ льготного кредитования техники отечественного производства.

      5.6. Сельскохозяйственная кооперация и инфраструктура АПК

      Ключевым инструментом повышения эффективности производства будут являться два механизма кооперации организованных хозяйств: горизонтальная кооперация и вертикальная (якорная) кооперация. ЛПХ могут участвовать в кооперации в качестве субъектов предпринимательства в формах ИП, КХ, ФХ.

      На развитие сельскохозяйственной кооперации в течение 7 лет будет направлен 1 трлн тенге на кредитование с охватом более 1 млн сельчан, вовлечением в кооперативное предпринимательство половины всех личных подсобных хозяйств и созданием более 350 тысяч рабочих мест. Также участникам программы будет обеспечен доступ к рынкам сбыта.

      В развитии кооперации важную роль будут играть центры развития кооперации, в функции которых будут входить социальная, экономическая, культурная поддержка кооперативов, в том числе их постоянная, полная поддержка и сопровождение.

      При этом в зависимости от специализации региона СПК совместно с местным исполнительным органом будут разработаны типовые бизнес-планы для каждого сельского округа.

      5.7. Научное и кадровое обеспечение АПК

      Будет обеспечено достаточное ежегодное государственное финансирование аграрных научных исследований (не менее 1 % от ВП сельского хозяйства).

      Будет создана постоянно действующая, профессиональная система определения приоритетов и задач технологической модернизации АПК – ситуационный центр МСХ.

      Будет запущен центр технологических компетенций в АПК по сопровождению платформы "AgriTech".

      Будет развита система коммерциализации РННТД в АПК.

      Будет выстроена Национальная система распространения знаний с высоким охватом субъектов АПК.

      Будет осуществлена модернизация инфраструктуры ВУЗов, НИИ, СХОС и ОПХ.

      Будет разработана система стимулов для субъектов АПК, применяющих современные технологии.

      Будут модернизированы содержание и инфраструктура образовательных программ ВУЗов, в том числе в партнерстве с ведущими зарубежными университетами и агробизнесом.

      Стоимость государственного образовательного заказа на подготовку кадров по трем ступеням (бакалавриат, магистратура, докторантура) будет корректироваться на постоянной основе, исходя из фактических затрат на реализацию соответствующих программ.

      Для каждого колледжа будет разработана и реализована программа модернизации компетенций в сфере АПК. Образовательные программы колледжей и университетов будут синхронизированы, механизм передачи компетенций от университетов колледжам будет расширен.

      Планируется ввести субсидирование затрат субъектов АПК на внедрение научных разработок, что создаст дополнительные экономические стимулы для внедрения современных технологий и инноваций.

      5.8. Земельные ресурсы

      Будет усовершенствовано земельное законодательство по упрощению процедур порядка предоставления земельных участков, минимизации взаимодействия получателей услуг с государственными служащими путем цифровизации услуг в сфере земельных отношений, доступность сведений о свободных земельных участках.

      За центральным уполномоченным органом будет закреплена функция по координации и руководству за деятельностью структур в сфере земельных отношений.

      С учетом международного опыта организации специализированных служб по анализу качественного состояния земельных ресурсов и эффективной системы управления земельными ресурсами предлагается создать в составе Министерства сельского хозяйства профильную кластерную почвенную службу в виде республиканского государственного предприятия на праве хозяйственного ведения путем передачи функций по почвенному и геоботаническому обследованию, мониторинга земель и определения бонитета почв с материально-технической базой.

      При этом с учетом внедрения методов дистанционного зондирования земли и оцифровки данных государственного земельного кадастра, используемых в геоинформационных системах государственных органов, будут внедрены современные методики анализа и борьба с опустыниванием и эрозией почвенного покрова.

      Будет проработана цифровизация мониторинга выполнения обязательств субъектами АПК по рациональному использованию сельхозземель.

      Для этого будет проводится мониторинг карты полей хозяйств с указанием схемы севооборотов. Такое обязательство фермеров позволит усилить их ответственность и соблюдать севообороты, кроме того загрузка в электронном формате позволит отслеживать чередование посевов сельхозкультур и диверсифицировать сельхозпроизводство с увеличением доли высокорентабельных и кормовых культур.

      5.9. Цифровизация АПК

      В целях выстраивания полной цепи прослеживаемости растениеводческой продукции будет реализован проект по разработке и внедрению системы паспортизации объектов производства растениеводства на базе новой системы (ИСР), по примеру ИСЖ, которая позволит обеспечить контроль и безопасность перемещаемой продукции как внутри государства, так в рамках импорта продукции.

      Кроме того, в целях упрощения перемещения продукции и прозрачности процессов проверок и досмотра подкарантинной и ветеринарной продукции в рамках проекта ИСР будет реализована система СУР – система управления рисками. Она позволит с помощью машинного обучения определять частоту и точность проверок и досмотра перемещаемой продукции.

      Будет продолжена работа по внедрению "точного" сельского хозяйства в животноводческом и растениеводческом направлениях и поставлена задача масштабирования проекта "цифровых" ферм во всех регионах страны.

      Будет продолжена работа по решению проблем с потребностью кадров для "цифровых" хозяйств. На начальном этапе в учебные программы действующих агроспециальностей будут включены современные дисциплины, в долгосрочной перспективе планируется ввести новые специальности, такие как "агро-информатик", "администратор агропредприятия", "оператор смарт-теплицы", "инженер агро-дронов" и т.д.

      В рамках цифровизации мер государственной поддержки планируется автоматизировать все бизнес-процессы и обеспечить оказание мер государственной поддержки исключительно в электронном формате.

      Будут проводиться тренинги в формате деловой игры "Нео Номад" с детальной демонстрацией принципов работы цифрового оборудования, в ходе которых ставится задача спроектировать "цифровую" ферму, произвести расчеты по цифровой модернизации и сокращению затрат, а также определить срок окупаемости приобретенного оборудования.

      5.10. Государственная поддержка

      Сохранятся действующие налоговые преференции. Будут приняты меры по расширению льготного кредитования, в том числе через институты развития АО "Национальный управляющий холдинг "Байтерек" путем увеличения уставного капитала АО "Национальный управляющий холдинг "Байтерек" с последующими увеличениями уставных капиталов АО "Аграрная кредитная корпорация" ежегодно до 30 млрд тенге на 2024 – 2025 годы для финансирования субъектов АПК на реализацию импортозамещающих и экспортоориентированных инвестиционных проектов, стоимостью до 5 млрд тенге, и АО "КазАгроФинанс" в 2023 году в размере до 20 млрд тенге, на 2024 – 2025 годы до 30 млрд тенге ежегодно для финансирования приобретения сельскохозяйственной техники, кормозаготовительной техники и мобильных систем орошения для последующей передачи в лизинг, а также выделения долгосрочного бюджетного кредита в размере до 40 млрд тенге АО "Аграрная кредитная корпорация" для финансирования субъектов агропромышленного комплекса на инвестиционные проекты и развития сети кредитных товариществ, разработке новых направлений лизинговых программ и долгосрочного бюджетного кредита АО "КазАгроФинанс" в размере до 30 млрд тенге ежегодно в 2023 – 2025 годы для финансирования различной сельскохозяйственной техники казахстанского производства и (или) сборки для дальнейшего предоставления в лизинг.

      За счет разработки и внедрения новых механизмов использования права аренды земель сельхозназначения в качестве залогового обеспечения повысится доступность кредитных ресурсов.

      С развитием сети ОРЦ будут расширены объемы форвардных закупок, в первую очередь за счет социально значимых продовольственных товаров.

      Объемы и перечень государственных услуг по борьбе с вредителями и карантинными объектами, а также особо опасными болезнями животных будут регулироваться с учетом складывающейся фитосанитарной и эпизоотической ситуации в стране и в пограничных зонах сопредельных государств.

      Развитие аграрной науки будет обеспечено за счет повышения уровня ее финансирования не менее 1 % от ВП сельского хозяйства.

      Развитие и дальнейшее совершенствование работы по распространению знаний будут достигаться за счет создания функционирования ее новой национальной системы.

      За счет усиления разъяснительной работы среди субъектов АПК получит развитие институт страхования, а его совершенствование – за счет расширения количества страховых продуктов.

      Развитие и совершенствование механизмов субсидирования будут достигаться за счет:

      взаимоувязки с промышленной политикой государства за счет совершенствования инструментов стимулирования технологического перевооружения сельского хозяйства, внедрения инноваций;

      изменения порядка и механизмов субсидирования на предмет обеспечения их прозрачности, доступности малым и средним хозяйствам;

      укрепления нормативной базы, внедрения системы эффективного планирования и мониторинга;

      оптимизации действующих направлений субсидирования;

      упрощения и цифровизации процедур получения субсидий;

      принятия встречных обязательств по достижению установленных индикаторов по некоторым видам субсидий;

      определения единого органа, ответственного за выдачу и целевое использование субсидий, с определением четких приоритетов и измеримых индикаторов;

      внедрения механизмов планирования необходимых объемов финансовых ресурсов для субсидирования на предстоящий год и их увязку с возможностями государственного бюджета.

      Создание новых производственных мощностей будет достигаться через совершенствование механизмов инвестиционного субсидирования, субсидирование ставок вознаграждения по кредитам и лизингу, гарантирование и страхование займов, расширение инструментов льготного финансирования и направлений субсидирования, институциональное развитие системы кредитных товариществ.

      При реализации Концепции в приоритетном порядке за счет средств государственного бюджета средства выделяются на достижение индикаторов/показателей, отраженных в национальных проектах соответствующей отрасли.

      На другие мероприятия средства будут выделяться с учетом развития экономики и потенциала увеличения доходной базы бюджета.

6. Целевые индикаторы и ожидаемые результаты

      Сноска. Раздел 6 с изменением, внесенным постановлением Правительства РК от 28.03.2023 № 268.

      Целевые индикаторы:

      1) повышение производительности труда в сельском хозяйстве в 3 раза по сравнению с 2020 годом;

      2) урожайность пшеницы в 2030 году – 20 ц/га;

      3) уровень обновления сельскохозяйственной техники в 2030 году – 7 %;

      4) уровень обеспеченности отечественными семенами в 2030 году – до 80 %;

      5) внесение минеральных удобрений от научно обоснованной нормы в 2030 году – до 40 %;

      6) уровень обеспеченности продовольственными товарами (в том числе социально значимыми) не менее 90 %;

      7) самообеспечение основными продовольственными товарами собственного производства в 2030 году: яблоки – 100 %, колбасные изделия – 100 %, сыры и творог – 100 %, сахар – 83 %, мясо птицы –100 %;

      8) увеличение экспорта продукции агропромышленного комплекса в 3 раза по сравнению с 2020 годом;

      9) доля переработанной продукции в общем объеме экспорта АПК в 2030 году – 70 %;

      10) рост объема привлеченных инвестиций в основной капитал в сельское хозяйство в 4,2 раза;

      11) рост объема привлеченных инвестиций в основной капитал в производство продуктов питания в 3,4 раза;

      12) доля ненаблюдаемой (теневой) экономики в сельском, лесном и рыбном хозяйстве – 0,5 % в ВВП;

      13) площадь эродированных земель в составе сельскохозяйственных угодий к общей площади земель в 2030 году – 28,4 млн га;

      14) количество реализованных инвестиционных проектов – 1525 к 2030 году;

      15) создание рабочих мест в рамках инвестиционных проектов в АПК – к 2030 году 44 тысяч (26,4 тысяч постоянных и 17,6 тысяч временных);

      16) создание рабочих мест в рамках масштабирования опыта по повышению дохода сельского населения – 350 тыс. к 2029 году;

      17) доля внедренных завершенных научных разработок в АПК в 2030 году – 40 %;

      18) площадь земель с применением водосберегающих технологий (капельное орошение, дождевание) в 2030 году – 750 тысяч га;

      19) доля маточного поголовья, охваченная породным преобразованием в 2030 году – 43 %.

      Ожидаемые результаты

      Создание необходимой для сельского хозяйства и сельхозтоваропроизводителей инфраструктуры, включая объекты логистики и мелкие производства.

      Формирование семи крупных экосистем по производству и переработке мяса, фруктов, овощей, сахара, зерновых, масличных культур, молочной продукции.

      Эффективное использование земель сельскохозяйственного назначения с увеличением налоговой нагрузки на неиспользуемые участки. Ускорение работы по диверсификации структуры посевных площадей, модернизация подходов к мелиорации и рекультивации почвы.

      Внедрение механизмов по стимулированию развития кооперации сельхозпроизводителей – региональные продуктовые хабы.

  Приложение
к Концепции развития
агропромышленного комплекса
Республики Казахстан
на 2021 – 2030 годы

План действий по реализации Концепции развития агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 2021 – 2030 годы

      Сноска. План - в редакции постановления Правительства РК от 28.03.2023 № 268.

№ п/п

Наименование реформ /основных мероприятий

Форма завершения

Срок завершения

Ответственные исполнители

1

2

3

4

5

Целевой индикатор 1. Повышение производительности труда в сельском хозяйстве в 3 раза по сравнению с 2020 годом:
2021 год – 112,0%;
2022 год – 125,4%;
2023 год – 152,9%;
2024 год – 164,9%;
2025 год – 176,2%;
2026 год – 197,4%;
2027 год – 221,1%;
2028 год – 247,6%;
2029 год – 277,3%;
2030 год – 300,9%.

МСХ, МНЭ, МЭГПР, МФ, МЦРИАП, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента, АО "НУХ "Байтерек" (по согласованию), НАО "НАНОЦ" (по согласованию), НПП "Атамекен" (по согласованию)

Целевой индикатор 2. Урожайность пшеницы:
2021 год – 9,3 ц/га;
2022 год – 10,2 ц/га;
2023 год – 11,4 ц/га;
2024 год – 12,6 ц/га;
2025 год – 13,8 ц/га;
2026 год – 15,0 ц/га;
2027 год – 16,2 ц/га;
2028 год – 17,4 ц/га;
2029 год – 18,6 ц/га;
2030 год – 20,0 ц/га.

МСХ, МНЭ, МЭГПР, МФ, МЦРИАП, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента, АО "НУХ "Байтерек" (по согласованию), НАО "НАНОЦ" (по согласованию), НПП "Атамекен" (по согласованию)

Целевой индикатор 3. Уровень обновления сельскохозяйственной техники, %;
2023 год – 4,5 %;
2024 год – 4,7%;
2025 год – 4,9%;
2026 год – 5,2%;
2027 год – 5,5%;
2028 год – 6%;
2029 год – 6,5%;
2030 год – 7%.

МСХ, МИИР, акиматы областей, городов Астаны, Алматы и Шымкента, АО "НУХ "Байтерек" (по согласованию), АО "КазАгроФинанс" (по согласованию)

Целевой индикатор 4. Уровень внесения минеральных удобрений до 40% от научной потребности:
2022 год – 25%
2023 год – 26%
2024 год – 27%
2025 год – 29%
2026 год – 30%
2027 год – 32%
2028 год – 35%
2029 год – 38%
2030 год – 40%

МСХ, заинтересованные центральные
государственные органы, акиматы городов
Астаны, Алматы, Шымкента и областей

Целевой индикатор 5. Уровень обеспеченности отечественными семенами до 80%:
2023 год – 51,3 %;
2024 год – 55,6 %;
2025 год – 62,2 %;
2026 год – 69,8 %;
2027 год – 77,3 %
2028 год – 78,2 %;
2029 год – 79,1 %;
2030 год – 80,0 %.

МСХ, МНЭ, МФ, акиматы городов
Астаны, Алматы, Шымкента и областей, НАО "НАНОЦ" (по согласованию)

1.

Осуществление государственной поддержки субъектов АПК в виде субсидирования:
-растениеводство;
- животноводство;
- переработка сельхозпродукци;
- финансовые инструменты.

информация об объеме выделенных субсидий

ежегодно

МСХ, акиматы городов
Астаны, Алматы, Шымкента и областей

2.

Проведение диверсификации в растениеводстве, предусматривающей увеличение площадей высокорентабельных (масличных, овощных, бахчевых, кормовых культур) и сокращение водоемких (риса, хлопка) сельскохозяйственных культур

увеличение площадей масличных, овощных, бахчевых, кормовых культур и уменьшение площадей риса и хлопка

2022-2027 годы

МСХ, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента, НПП "Атамекен" (по согласованию)

3.

Увеличение уставного капитала АО "Национальный управляющий холдинг "Байтерек" с последующим увеличением уставного капитала АО "КазАгроФинанс" через увеличение уставного капитала АО "Аграрная кредитная корпорация" в 2023 году до 20 млрд тенге, 2024-2025 годы до 30 млрд тенге ежегодно для финансирования приобретения сельскохозяйственной техники, кормозаготовительной техники и мобильных систем орошения для последующей передачи в лизинг

отчет в МФ о достижении прямых и конечных результатов

ежегодно, до 10 марта, следующего за отчетным годом

МСХ, МНЭ, МФ, АО "НУХ "Байтерек" (по согласованию), АО "КазАгроФинанс" (по согласованию)
 

4.

Выделение долгосрочного бюджетного кредита АО "КазАгроФинанс" до 30 млрд тенге ежегодно в 2023-2025 гг. для финансирования приобретения
сельскохозяйственной техники казахстанского производства и/или сборки для последующей передачи в лизинг

отчет в МФ о достижении прямых и конечных результатов

ежегодно, до 10 марта, следующего за отчетным годом

МСХ, МНЭ, МФ, АО "НУХ "Байтерек" (по согласованию), АО "КазАгроФинанс" (по согласованию)
 

5.

Пересмотр лимитов предельной стоимости сельскохозяйственной техники в рамках инвестиционного субсидирования

приказ Министра сельского хозяйства Республики
Казахстан
 

2026 и 2029 годы

МСХ, МНЭ, МФ, МИИР, АСПиР (по согласованию), акиматы областей и городов
Астаны, Алматы и Шымкента, НПП "Атамекен" (по согласованию)

6.

Создание и внедрение информационной системы прослеживаемости семян

акт ввода в эксплуатацию

март
2024 года

МСХ, МЦРИАП, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента

7.

Модернизация сортоиспытательной сети

акт ввода в эксплуатацию

декабрь 2025 года

МСХ, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента

8.

Принятие законодательных мер, регламентирующих присоединение Казахстана к Международному союзу по охране новых сортов растений

проект Закона Республики Казахстан

июль
2024 года

МСХ, МНЭ, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента

9.

Рассмотрение целесообразности регламентации возврата к разрешительному (ограничительному) характеру ведения Государственного реестра селекционных достижений, рекомендуемых в Республике Казахстан
 

информация в Правительство

июль
2024 года

МСХ, МНЭ

10.

Развитие отечественного семеноводства и аграрной науки

Комплексный план по развитию селекции и семеноводства сельскохозяйственных культур Республики Казахстан на 2024-2028 годы

2024-2028 годы

МСХ, МФ, МНЭ, МНВО, АЗРК, МИО, НПП "Атамекен" (по согласованию),
НАО "НАНОЦ" (по согласованию)

11.

Внесение изменений в Закон Республики Казахстан "О государственном регулировании развития агропромышленного комплекса и сельских территорий", в части:
- закрепления компетенции уполномоченного органа в области развития агропромышленного комплекса по установлению тарифов на оказываемые платные виды услуг государственным учреждением в сфере агрохимического обслуживания сельскохозяйственного производства;
- закрепления государственной поддержки субсидирования приобретения органических удобрений промышленного производства

проект Закона Республики Казахстан
 

 
декабрь 2025 года
декабрь 2027 года
 

тру
МСХ, МНЭ, МФ, МТИ, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента, НПП "Атамекен" (по согласованию)
МСХ, МНЭ, МФ, МИИР, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента, НПП "Атамекен" (по согласованию)

12.

Увеличение объемов производства отечественных минеральных удобрений и расширение их ассортимента

Отчет об объемах производства

ежегодно, до 20 января, следующего за отчетным
годом

МИИР, НПП "Атамекен" (по согласованию)

13.

Совершенствование деятельности республиканского научно-методического центра агрохимической службы
- усовершенствование его материально-технической базы

приказ Министра сельского хозяйства Республики Казахстан "О внесении изменения в приказ Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 31 марта 2015 года № 4-6/295 "Об утверждении натуральных норм агрохимического обслуживания сельскохозяйственного производства"

декабрь 2024 года

МСХ, МФ

Целевой индикатор 6. Уровень обеспеченности продовольственными товарами (в том числе социально значимыми) не менее 90 %:
2021 год – не менее 80 %;
2022 год – не менее 80 %;
2023 год – не менее 80 %;
2024 год – не менее 80 %;
2025 год – не менее 80 %;
2026 год – не менее 82 %;
2027 год – не менее 84 %;
2028 год – не менее 86 %;
2029 год – не менее 88 %;
2030 год – не менее 90 %.

МСХ, МНЭ, МФ, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента, АО "НУХ "Байтерек" (по согласованию), НПП "Атамекен" (по согласованию)

Целевой индикатор 7. Самообеспечение основными продовольственными товарами собственного производства:
2023 год – яблоки – 85%, колбасные изделия – 63%, сыры и творог – 59%, сахар – 55 %, мясо птицы – 75%;
2024 год – яблоки – 90 %, колбасные изделия – 66%, сыры и творог – 65%, сахар – 65%, мясо птицы – 85%;
2025 год – яблоки – 95%, колбасные изделия – 69%, сыры и творог – 68%, сахар – 68%, мясо птицы – 87%;
2026 год – яблоки – 100%, колбасные изделия – 74%, сыры и творог – 72%, сахар – 70%, мясо птицы – 90%;
2027 год – яблоки – 100%, колбасные изделия – 80%, сыры и творог – 80%, сахар – 80%, мясо птицы –100 %;
2028 год – яблоки – 100%, колбасные изделия – 82%, сыры и творог – 82%, сахар – 83%, мясо птицы –100 %;
2029 год – яблоки – 100%, колбасные изделия – 85%, сыры и творог – 85%, сахар – 83%, мясо птицы –100 %;
2030 год – яблоки – 100%, колбасные изделия – 100%, сыры и творог – 100%, сахар – 83%, мясо птицы –100 %.

МСХ, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента

14.

Выделение долгосрочного бюджетного кредита до 40 млрд тенге в 2023-2024 годах АО "Аграрная кредитная корпорация" для финансирования субъектов агропромышленного комплекса на инвестиционные проекты

отчет в МФ о достижении прямых и конечных результатов

2023-2024 годы,
ежегодно, до 10 марта, следующего за отчетным годом

МСХ, МНЭ, МФ, АО "НУХ "Байтерек" (по согласованию), АО "Аграрная кредитная корпорация" (по согласованию)

15.

Увеличение уставного капитала АО "НУХ "Байтерек" с последующим увеличением уставного капитала АО "Аграрная кредитная корпорация" ежегодно до 30 млрд тенге на 2024-2025 годы для финансирования субъектов АПК на реализацию инвестиционных проектов

отчет в МФ о достижении прямых и конечных результатов

2024-2025 годы,
ежегодно, до 10 марта, следующего за отчетным годом

МСХ, МНЭ, МФ, АО "НУХ "Байтерек" (по согласованию), АО "Аграрная кредитная корпорация" (по согласованию)

16.

Субсидирование возмещения расходов, понесенных национальной компанией в сфере агропромышленного комплекса при реализации продовольственного зерна для регулирующего воздействия на внутренний рынок

проект Закона Республики Казахстан

2022 год

МСХ, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкент, АО "Продкорпорация" (по согласованию)

17.

Финансирование ежегодно до 140 млрд. тенге для проведения мероприятий по весенне-полевым и уборочным работам по поддержке субъектов агропромышленного комплекса на среднесрочной основе

отчет в МФ о достижении прямых конечных результатов

2024-2030 годы,
ежегодно, до 10 марта, следующего за отчетным годом

МСХ, МНЭ, МФ, АО "НУХ "Байтерек" (по согласованию), АО "Аграрная кредитная корпорация" (по согласованию)

18.

Разработка механизмов по стимулированию получателей субсидий на получение конечного результата с внедрением встречных обязательств по достижению установленных индикаторов

приказы МСХ

декабрь 2022 года

МСХ, МНЭ, МТИ, МФ, АСПиР (по согласованию), МИИР, МЦРиАП, НПП "Атамекен" (по согласованию)

19.

Увеличение уставного капитала АО "НК "Продкорпорация" на сумму до 100 млрд. тенге для обеспечения гарантированного закупа зерна у субъектов АПК по программе форвардного закупа в объеме 800 тыс. тонн

отчет в МФ о достижении прямых конечных результатов

2024 год

МСХ, МФ, МНЭ, АО "НК "Продкорпорация"

20.

Выделение бюджетного кредита АО "НК "Продкорпорация" в сумме до 100 млрд. тенге для ежегодного проведения мероприятий по поддержке субъектов агропромышленного комплекса в объеме 800 тыс. тонн

отчет в МФ о достижении прямых конечных результатов

2024-2030 годы

МСХ, МФ, МНЭ, АО "НК "Продкорпорация"

Целевой индикатор 8. Увеличение экспорта продукции агропромышленного комплекса в 3 раза по сравнению с 2020 годом:
2021 год – 3,5 млрд долларов США;
2022 год – 4,2 млрд долларов США;
2023 год – 4,8 млрд долларов США;
2024 год – 5,5 млрд долларов США;
2025 год – 6,6 млрд долларов США;
2026 год – 7,4 млрд долларов США;
2027 год – 8,1 млрд долларов США;
2028 год – 8,6 млрд долларов США;
2029 год – 9,2 млрд долларов США;
2030 год – 9,9 млрд долларов США.

МСХ, МТИ, МФ, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента, НПП "Атамекен" (по согласованию)

Целевой индикатор 9. Доля переработанной продукции в общем объеме экспорта АПК:
2023 год – 44%;
2024 год – 45%;
2025 год – 50%;
2026 год – 53%;
2027 год – 55%;
2028 год – 60%;
2029 год – 65%;
2030 год – 70%.

МСХ, заинтересованные центральные государственные органы, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента

21.

Формирование не менее 7 крупных экосистем по производству и переработке сельскохозяйственной продукции

Информация в Администрацию Президента РК

ежегодно, до 1 мая, следующего за отчетным годом

МСХ, МНЭ, МФ, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента, АО "НУХ "Байтерек" (по согласованию), НПП "Атамекен" (по согласованию)

22.

Законодательное урегулирование вопросов по:
внедрению механизма экстренного реагирования на ухудшение фитосанитарной обстановки с учетом баланса интересов бизнеса и государства.

проект Закона Республики Казахстан

июль
2024 года

МСХ, МНЭ, МФ, АЗРК (по согласованию), НПП "Атамекен" (по согласованию)

23.

Внедрение, автоматизация и оцифровка системы сбора данных по обследованию, мониторингу саранчовых и других вредителей, болезней и сорняков, результатов контроля и надзора за проведением фитосанитарных мероприятий

акт ввода в эксплуатацию

декабрь 2024 года

МСХ, МЦРИАП

24.

Внесение предложений по объединению подведомственных организаций КГИ АПК с учетом возложенных функций для исключения дублирования

информация в Правительство

декабрь 2023 года

МСХ, МФ, АДГС (по согласованию)

25.

Внедрение информационной системы управления фитосанитарным риском и фитосанитарной прослеживаемости

акт ввода в эксплуатацию

март
2024 года

МСХ, МЦРИАП

26.

Обеспечение всех территориальных инспекций и фитосанитарных контрольных постов выходом в интернет

100 % охват интернетом

декабрь 2022 года

МЦРИАП, МСХ

27.

Внедрение информационной системы контроля оборота средств защиты растений для исключения оборота "серых" пестицидов

создание информационной системы

август 2024 года

МСХ, МЦРИАП

28.

Внесение предложений по реформированию системы ветеринарии в части:
четкого разграничения функций и полномочий между центром и регионами;
цифровизации процессов, автоматизации сбора и передачи данных в сфере ветеринарии;
поэтапного повышения заработных плат ветеринаров.

информация в Правительство

2022-2026 годы

МСХ, МЦРИАП, МНЭ, МФ, МНВО, МТСЗН, акиматы областей, городов Астаны, Алматы и Шымкента

29.

Открытие экспортных рынков для продукции АПК путем:
- проведение аудита международными экспертами ветеринарной службы РК:
- инспекций предприятий зарубежных стран для включения в реестр ЕАЭС;
- переговоры с ветеринарными службами зарубежных стран;
- ветеринарные и фитосанитарные сертификаты.

информация в Правительство

ежегодно, до 10 марта, следующего за отчетным годом

МСХ, МТИ, МИД, НПП "Атамекен" (по согласованию)

30.

Модернизация ветеринарной,
фитосанитарной и карантинной службы

Повышение уровня материально-технического обеспечения ветеринарной и фитосанитарной служб,
Расширение области аккредитации ветеринарных лабораторий

ежегодно

МСХ, МФ, МНЭ, акиматы городов
Астаны, Алматы, Шымкента и областей

31.

Цифровизация в области ветеринарии

Разработка, совершенствование, содержание, сопровождение, BI аналитика, интеграция информационных систем в области ветеринарии

ежегодно

МСХ, заинтересованные центральные
государственные органы, акиматы городов
Астаны, Алматы, Шымкента и областей

32.

Совершенствование законодательства в области ветеринарии

Информация в Аппарат Правительство

ежегодно

МСХ

33.

Усиление контроля за обращением ветеринарных препаратов

Фармакологический надзор за обращением ветпрепаратов

ежегодно

МСХ

34.

Повышение профессиональной компетенции ветеринарных специалистов

Обучение ветеринарных санитарных инспекторов, специалистов в области ветеринарии,

ежегодно

МСХ, акиматы городов
Астаны, Алматы, Шымкента и областей

35.

Разработка Дорожной карты по развитию переработки сельскохозяйственной продукции

совместный приказ ГО

март
2022 года

МСХ, МНЭ, МФ, МТИ, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента, НПП "Атамекен" (по согласованию)

Целевой индикатор 10. Рост объема привлеченных инвестиций в основной капитал в сельское хозяйство в 4,2 раза:
2021 год – 100,0%;
2022 год – 118,0%;
2023 год – 145,5%;
2024 год – 176,2%;
2025 год – 223,6%;
2026 год – 285,7%;
2027 год – 314,3%;
2028 год – 345,7%;
2029 год – 380,3%;
2030 год – 418,3%.

МСХ, акиматы городов
Астаны, Алматы, Шымкента и областей

36.

Институциональное развитие системы кредитных товариществ

проект Закона Республики Казахстан

декабрь 2027 года

МСХ, МНЭ, МФ, АО "НУХ "Байтерек" (по согласованию), НПП "Атамекен" (по согласованию)

Целевой индикатор 11. Рост объема привлеченных инвестиций в основной капитал в производство продуктов питания в 3,4 раза:
2021 год – 100,0%;
2022 год – 130,2%;
2023 год – 154,0%;
2024 год – 182,3%;
2025 год – 217,7%;
2026 год – 232,3%;
2027 год – 255,5%;
2028 год – 281,0%;
2029 год – 309,1%;
2030 год – 340,1%.

МСХ, МНЭ, МФ акиматы городов
Астаны, Алматы, Шымкента и областей

37.

Подписание Соглашения об инвестициях между Правительством Республики Казахстан и транснациональной компанией

соглашение

декабрь 2022 года

МСХ, заинтересованные государственные органы, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента, НПП "Атамекен" (по согласованию)

Целевой индикатор 12. Доля ненаблюдаемой (теневой) экономики в сельском, лесном и рыбном хозяйстве – 0,5 % в ВВП:
2021 год – 2,0 %;
2022 год – 1,9 %;
2023 год – 1,7 %;
2024 год – 1,6 %;
2025 год – 1,4 %
2026 год – 1,2 %;
2027 год – 1 %;
2028 год – 0,8 %
2029 год – 0,6 %;
2030 год – 0,5 %.

МСХ, МЦРИАП, МФ, МНЭ, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента, НАО "НАНОЦ" (по согласованию), НПП "Атамекен" (по согласованию)

38.

Разработка и внедрение государственной системы субсидирования

акт ввода в эксплуатацию

2022-2023 годы

МСХ

39.

Разработка образовательных программ по новым цифровым агроспециальностям

реестр образовательных программ

до 2030 года

МСХ, МНВО, НАО "НАНОЦ" (по согласованию), аграрные вузы (по согласованию), НПП "Атамекен" (по согласованию)

40.

Создание и функционирование ситуационного центра МСХ для аналитики и прогнозирования АПК

ситуационный центр в АПК

2022-2030 годы

МСХ, МФ, МНЭ, МТИ, НАО "НАНОЦ" (по согласованию), НПП "Атамекен" (по согласованию)

41.

Внедрение системы прослеживаемости в АПК

акт ввода в эксплуатацию

2022-2023 годы

МСХ

42.

Автоматизация мер государственной поддержки

информационная система

2022-2023 годы

МСХ, АО "НУХ "Байтерек" (по согласованию)

Целевой индикатор 13. Площадь эродированных земель в составе сельскохозяйственных угодий к общей площади земель
2021 год – 29,3 млн га;
2022 год – 29,2 млн га;
2023 год – 29,1 млн га;
2024 год – 29,0 млн га;
2025 год – 28,9 млн га;
2026 год – 28,8 млн га;
2027 год – 28,7 млн га;
2028 год – 28,6 млн га;
2029 год – 28,5 млн га;
2030 год – 28,4 млн га.

МСХ, МНЭ, МЦРИАП, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента, НАО "Правительство для граждан" (по согласованию)

43.

Создание под администрированием Комитета по управлению земельными ресурсами МСХ вертикальной устойчивой системы управления земельными ресурсами

постановление Правительства Республики Казахстан

2022 год

МСХ, МНЭ, МФ, НАО "Правительство для граждан" (по согласованию), акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента, НПП "Атамекен" (по согласованию)

Целевой индикатор 14. Количество реализованных инвестпроектов:
2023 год – 180;
2024 год – 183;
2025 год – 187;
2026 год – 190;
2027 год – 192;
2028 год – 195;
2029 год – 198;
2030 год – 200;

МСХ, МНЭ, МФ, МИД, акиматы городов
Астаны, Алматы, Шымкента и областей, АО "НУХ " Байтерек" (по согласованию), НПП "Атамекен" (по согласованию)
 

Целевой индикатор 15. Создание рабочих мест в рамках инвестиционных проектов в АПК:
2023 год – 5 217 рабочих мест (3130 постоянных и 2087 временных);
2024 год – 5 304 рабочих мест (3182 постоянных и 2122 временных);
2025 год – 5 420 рабочих мест (3252 постоянных и 2168 временных);
2026 год – 5 507 рабочих мест (3304 постоянных и 2203 временных);
2027 год – 5 565 рабочих мест (3339 постоянных и 2226 временных);
2028 год – 5 652 рабочих мест (3391 постоянных и 2261 временных);
2029 год – 5 739 рабочих мест (3443 постоянных и 2296 временных);
2030 год – 5 797 рабочих мест (3478 постоянных и 2319 временных).

МСХ, МТСЗН, МФ, МНЭ, акиматы городов
Астаны, Алматы, Шымкента и областей, АО "НУХ " Байтерек" (по согласованию), НПП "Атамекен" (по согласованию)

44.

Реализация инвестиционных проектов в АПК, в том числе в рамках масштабирования опыта Северо-Казахстанской области по реализации инвестиционных проектов по производству молока, мяса птицы и рыбы, строительству оросительных систем, теплиц, овощехранилищ и др.

информация в Правительство
 

ежегодно

МСХ, МНЭ, МФ, акиматы городов
Астаны, Алматы, Шымкента и областей, АО "НУХ " Байтерек" (по согласованию)

45.

Выделение бюджетного кредита АО "Банк Развития Казахстана" для реализации инвестиционных проектов в АПК по ставке вознаграждения не более 7% годовых для конечных заемщиков

отчет в МФ о достижении прямых и конечных результатов
 

ежегодно
 

АО "НУХ "Байтерек", АО "Банк Развития Казахстана", МСХ, МНЭ, МФ

Целевой индикатор 16. Создание рабочих мест в рамках масштабирования опыта по повышению дохода сельского населения:
2023 год – 50 тысяч рабочих мест;
2024 год – 50 тысяч рабочих мест;
2025 год – 50 тысяч рабочих мест;
2026 год – 50 тысяч рабочих мест;
2027 год – 50 тысяч рабочих мест;
2028 год – 50 тысяч рабочих мест;
2029 год – 50 тысяч рабочих мест.

МСХ, МТСЗН, акиматы городов
Астаны, Алматы, Шымкента и областей

46.

Направление 1 трлн. тенге на развитие сельскохозяйственной кооперации с охватом более 1 млн. сельчан, вовлечение в кооперативное предпринимательство половины всех личных подсобных хозяйств и создание более 350 тысяч рабочих мест за счет микрокредитования и обеспечения доступа к рынкам сбыта

Информация в Администрацию Президента РК
 

2023-2029 годы

МСХ, МТСЗН, МФ, МНЭ, акиматы городов
Астаны, Алматы, Шымкента и областей

47.

Создание на базе НПП научно-технологического и практического центра по поддержке органического производства (Проектный офис "ORGANIC") с целью реализации комплексного подхода в решении системных и оперативных проблем органического производства в Казахстане:
- разработка и утверждение Положения о Проектном офисе "ORGANIC";
- составление и утверждение плана работ Проектного офиса "ORGANIC" на 2022-2023 годы

проектный офис "ORGANIC"

март
2022 года

МСХ, НПП "Атамекен" (по согласованию)

48.

Разработка новой редакции Закона Республики Казахстан "О производстве и обороте органической продукции", гармонизированного с положениями и нормами международных и региональных документов и стандартов

проект Закона Республики Казахстан

декабрь 2022 года

МСХ, МТИ, МЗ, МНЭ, МФ, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента, НПП "Атамекен" (по согласованию)

49.

Разработка Дорожной карты по развитию органического сельского хозяйства

совместный приказ ГО

апрель
2020 года

МСХ, МТИ, МЗ, МЭГПР, МИД, МИОР, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента, НАО "НАНОЦ" (по согласованию), НПП "Атамекен" (по согласованию)

Целевой индикатор 17. Доля внедренных завершенных научных разработок в АПК, в %:
2021 год – 14,5%;
2022 год – 16%;
2023 год – 17%;
2024 год – 19%;
2025 год – 22%;
2026 год – 26%;
2027 год – 26%;
2028 год – 31%;
2029 год – 37%;
2030 год – 40%.

МСХ, МНВО, НАО "НАНОЦ" (по согласованию)

50.

Расширение сети действующих центров распространения знаний на базе ВУЗов, НИИ, опытных хозяйств, колледжей и агроформирований, а также практики проведения обучающих семинаров зарубежными консультантами по вопросам развития агропромышленного комплекса

отчет об обучении СХТП

ежегодно, 20 июня, следующего за отчетным годом

МСХ, МФ, МНЭ, МНВО, НАО "НАНОЦ" (по согласованию), НПП "Атамекен" (по согласованию), МИО, организации образования

51.

Научное обеспечение АПК посредством программно-целевого и грантового финансирования

научно-технические программы

ежегодно

МСХ, МНВО, МФ, МНЭ, НАО "НАНОЦ" (по согласованию)

52.

Внедрение отраслевых грантов на коммерциализацию результатов научной и (или) научно-технической деятельности

проекты по коммерциализации

ежегодно

МСХ, МНВО, МФ, МНЭ, НАО "НАНОЦ" (по согласованию), НПП "Атамекен" (по согласованию)

53.

Обновление содержания образовательных программ в аграрных высших учебных заведениях

обновленные образовательные программы

ежегодно

МСХ, МНВО, НАО "НАНОЦ" (по согласованию), НПП "Атамекен" (по согласованию)

54.

Развитие центров распространения знаний в АПК посредством государственного задания

отчет об обучении СХТП

ежегодно

МСХ, МФ, МНЭ, МНВО, АЗРК (по согласованию), НАО "НАНОЦ" (по согласованию), НПП "Атамекен" (по согласованию), МИО, организации образования

55.

Развитие цифровизации трансферта и коммерциализации агротехнологий

отчет

ежегодно

МСХ, МЦРИАП, НАО "НАНОЦ" (по согласованию), НПП "Атамекен" (по согласованию)

56.

Продолжение работ по внедрению информационных технологий и цифровизации в отрасли сельского хозяйства (технологическая платформа "AgriTech")

технологическая платформа "AgriTech"

2022-2030 годы

МСХ, МЦРИАП, НАО "НАНОЦ" (по согласованию), НПП "Атамекен" (по согласованию)

Целевой индикатор 18. Площадь земель с применением водосберегающих технологий (капельное орошение, дождевание), тысяч га:
2022 год – 279 тыс. га;
2023 год – 300 тыс. га;
2024 год – 373 тыс. га;
2025 год – 450 тыс. га;
2026 год – 510 тыс. га;
2027 год – 560 тыс. га;
2028 год – 630 тыс. га;
2029 год – 680 тыс. га;
2030 год – 750 тыс. га.

МСХ, акиматы областей, городов Астаны, Алматы и Шымкента

57.

Улучшение материально-технической базы гидрогеолого-мелиоративной службы в связи с расширением их зоны деятельности

рекомендации по улучшению мелиоративного состояния орошаемых земель

ежегодно

МСХ, МФ, МНЭ

58.

Обеспечение бюджетного кредита акиматов регионов и уполномоченных финансовых институтов для приобретения субъектами АПК ирригационных систем и финансирование подготовительных работ по их установке

количество приобретенных дождевальных машин

ежегодно

МСХ, МФ, МНЭ, акиматы городов
Астаны, Алматы, Шымкента и областей

Целевой индикатор 19. Доля маточного поголовья, охваченная породным преобразованием:
2022 год – 29%;
2023 год – 31%;
2024 год – 32%;
2025 год – 34%;
2026 год – 35%;
2027 год – 37%;
2028 год – 39%;
2029 год – 41%;
2030 год – 43%.

МСХ, акиматы городов
Астаны, Алматы, Шымкента и областей

59.

Создание фуражного фонда в объеме 200 тысяч тонн

фуражный фонд

январь 2022 года

МСХ, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента, НПП "Атамекен" (по согласованию), АО "НК "Продкорпорация" (по согласованию)

60.

Разработка Дорожной карты по развитию птицеводства

совместный приказ ГО

декабрь
2023 года

МСХ, МНЭ, МФ, МТИ, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента, НПП "Атамекен" (по согласованию)

61.

Разработка Дорожной карты по развитию молочного животноводства

совместный приказ ГО

декабрь
2023 года

МСХ, МНЭ, МФ, МТИ, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента, НПП "Атамекен" (по согласованию)

62.

Разработка Дорожной карты по развитию овцеводства

совместный приказ ГО

декабрь
2023 года

МСХ, МНЭ, МФ, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента, НПП "Атамекен" (по согласованию)

63.

Разработка Дорожной карты по развитию мясного животноводства

совместный приказ ГО

декабрь
2023 года

МСХ, МНЭ, МФ, МТИ, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкента, НПП "Атамекен" (по согласованию)

64.

Увеличение уставного капитала НАО "Национальный аграрный научно-образовательный центр" с последующим увеличением уставного капитала НАО "Западно-Казахстанский аграрно-технический университет им Жангир хана" с целью создания Инновационной научно-производственной лаборатории при НАО "Западно-Казахстанский аграрно-технический университет им Жангир хана"

приказ МСХ

2023-2025 годы

МСХ, МФ, МНЭ, НАО "НАНОЦ" (по согласованию)

     

      Примечание: расшифровка аббревиатур:

НАО "Правительство для граждан"

-

некоммерческое акционерное общество "Правительство для граждан"

АО "НК "Продкорпорация"

-

акционерное общество "Национальная компания "Продовольственная контрактная корпорация"

НПП "Атамекен"

-

Национальная палата предпринимателей Республики Казахстан "Атамекен"

АПК

-

агропромышленный комплекс

КГИ АПК

-

Комитет государственной инспекции в агропромышленном комплексе

МСХ

-

Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан

СХТП

-

сельхозтоваропроизводители

АО "НУХ "Байтерек"

-

акционерное общество "Национальный управляющий холдинг "Байтерек"

МОН

-

Министерство образования и науки Республики Казахстан

МТСЗН

-

Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан

МИИР

-

Министерство индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан

КРС

-

крупный рогатый скот

НАО

-

некоммерческое акционерное общество

МФ

-

Министерство финансов Республики Казахстан

МФО

-

микрофинансовая организация

МТИ

-

Министерство торговли и интеграции Республики Казахстан

НАО "НАНОЦ"

-

некоммерческое акционерное общество "Национальный аграрный научно-образовательный центр"

НК

-

национальная компания

МНЭ

-

Министерство национальной экономики Республики Казахстан

МЦРИАП

-

Министерство цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан

МЭГПР

-

Министерство экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан


Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2021 – 2030 жылдарға арналған тұжырымдамасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 30 желтоқсандағы № 960 қаулысы.

      Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 29 қарашадағы № 790 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесінің 66-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2021 – 2030 жылдарға арналған тұжырымдамасы (бұдан әрі – Тұжырымдама) бекітілсін.

      2. Тұжырымдаманы іске асыруға жауапты орталық, жергілікті атқарушы органдар, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар (келісу бойынша) және өзге ұйымдар (келісу бойынша):

      1) Тұжырымдаманы іске асыру жөнінде қажетті шаралар қабылдасын;

      2) "Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 29 қарашадағы № 790 қаулысында белгіленген тәртіппен және мерзімдерде тұжырымдаманың іске асырылу барысы туралы ақпарат беріп тұрсын.

      3. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігіне жүктелсін.

      4. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі
А. Мамин

  Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2021 жылғы 30 желтоқсандағы
№ 960 қаулысымен
бекітілген

Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2021 – 2030 жылдарға арналған тұжырымдамасы

      1-бөлім. Паспорт (негізгі параметрлер)

      1.1. Пайдаланылатын терминдер мен анықтамалар

      2-бөлім. Ағымдағы жағдайды талдау

      2.1. Өсімдік шаруашылығы

      2.2. Мал шаруашылығы

      2.3. Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу

      2.4. Нарықтарды дамыту

      2.5. Техникалық жарақтандыру

      2.6. Ауыл шаруашылығы кооперациясы және агроөнеркәсіптік кешен инфрақұрылымы

      2.7. Агроөнеркәсіптік кешенді ғылыми және кадрлық қамтамасыз ету

      2.8. Жер ресурстары

      2.9. Агроөнеркәсіптік кешенді цифрландыру

      2.10. Мемлекеттік қолдау

      3-бөлім. Халықаралық тәжірибеге шолу

      3.1. Өсімдік шаруашылығы

      3.2. Мал шаруашылығы

      3.3. Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу

      3.4. Нарықтарды дамыту

      3.5. Ауыл шаруашылығы кооперациясы және агроөнеркәсіптік кешен инфрақұрылымы

      3.6. Агроөнеркәсіптік кешенді ғылыми және кадрлық қамтамасыз ету

      3.7. Жер ресурстары

      3.8. АӨК-ті цифрландыру

      3.9. Мемлекеттік қолдау

      4-бөлім. Агроөнеркәсіптік кешенді дамыту пайымы

      4.1. Өсімдік шаруашылығы

      4.2. Мал шаруашылығы

      4.3. Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу

      4.4. Нарықтарды дамыту

      4.5. Техникалық жарақтандыру

      4.6. Ауыл шаруашылығы кооперациясы, агроөнеркәсіптік кешен инфрақұрылымы     

      4.7. Агроөнеркәсіптік кешенді ғылыми және кадрлық қамтамасыз ету

      4.8. Жер ресурстары

      4.9. Агроөнеркәсіптік кешенді цифрландыру

      4.10. Мемлекеттік қолдау

      5-бөлім. Дамудың негізгі қағидаттары мен тәсілдері

      5.1. Өсімдік шаруашылығы

      5.2. Мал шаруашылығы

      5.3. Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу

      5.4. Нарықтарды дамыту

      5.5. Техникалық жарақтандыру

      5.6. Ауыл шаруашылығы кооперациясы, агроөнеркәсіптік кешен инфрақұрылымы

      5.7. Агроөнеркәсіптік кешенді ғылыми және кадрлық қамтамасыз ету

      5.8. Жер ресурстары

      5.9. Агроөнеркәсіптік кешенді цифрландыру

      5.10. Мемлекеттік қолдау

      6-бөлім. Нысаналы индикаторлар және күтілетін нәтижелер

1. Паспорт

Атауы

Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2021 – 2030 жылдарға арналған тұжырымдамасы (бұдан әрі – АӨК-ті дамыту тұжырымдамасы)

Әзірлеу үшін негіздеме

Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 15 ақпандағы № 636 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Ұлттық даму жоспарының "Әртараптандырылған және инновациялық экономика құру" деген 8-жалпыұлттық басымдығының "Жаңа жағдайларға бейімдеу үшін агроөнеркәсіптік секторды реформалау" деген 5-міндетіне сәйкес. "Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 29 қарашадағы № 790 қаулысының 66-тармағына сәйкес

Әзірлеуші мемлекеттік орган

Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі

Тұжырымдаманы іске асыруға жауапты мемлекеттік органдар

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі, Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі, Қазақстан Республикасы Сауда және интеграция министрлігі, Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі, Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі, Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігі, Қазақстан Республикасы Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі (келісу бойынша), "Атамекен" Қазақстан Республикасы Ұлттық кәсіпкерлер палатасы (келісу бойынша), "Бәйтерек" ұлттық басқарушы холдингі" акционерлік қоғамы (келісу бойынша), "Ұлттық аграрлық ғылыми-білім беру орталығы" коммерциялық емес акционерлік қоғамы (келісу бойынша)

Іске асыру мерзімі

2021 – 2030 жылдар

      1.1. Пайдаланылатын терминдер мен анықтамалар:

      Еуропалық одақ (бұдан әрі – ЕО) – халықаралық ұйым;

      халықаралық экологиялық ауыл шаруашылығы қозғалысы федерациясы (бұдан әрі – IFOAM);

      Америка Құрама Штаттары (бұдан әрі – АҚШ);

      Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы (бұдан әрі – ТМД) – халықаралық ұйым;

      ірі қара мал (бұдан әрі – ІҚМ);

      ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер (бұдан әрі – АШТӨ);

      жанар-жағармай материалдары (бұдан әрі – ЖЖМ);

      "Ұлттық аграрлық ғылыми-білім беру орталығы" коммерциялық емес акционерлік қоғамы (бұдан әрі – "ҰАҒБО" КеАҚ);

      білім тарату орталығы (бұдан әрі – БТО);

      ғылыми-зерттеу институттары (бұдан әрі – ҒЗИ);

      жоғары оқу орны (бұдан әрі – ЖОО);

      ауыл шаруашылығы тәжірибе станциясы (бұдан әрі – АШТС);

      ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық қызмет нәтижелері (бұдан әрі – ҒҒТҚН);

      Дүниежүзілік сауда ұйымы (бұдан әрі – ДСҰ) – халықаралық ұйым;

      Еуразиялық экономикалық одақ (бұдан әрі – ЕАЭО) – халықаралық ұйым;

      органикалық ауыл шаруашылығы (бұдан әрі – ОАШ);

      "Бүкілресейлік өсімдіктер карантині орталығы" федералдық мемлекеттік бюджеттік мекемесі (бұдан әрі – БӨКО ФМБМ);

      Федералдық мемлекеттік ақпараттық жүйе (бұдан әрі – ФМАЖ);

      СФС – санитариялық және фитосанитариялық шаралар;

      тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін басқару жүйесі (бұдан әрі – НАССР);

      тиісінше зертханалық практика (бұдан әрі – GLP);

      Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (бұдан әрі – ЭЫДҰ) – халықаралық ұйым;

      Корея Республикасының Ұлттық ауыл шаруашылығы кооперативтері федерациясы (бұдан әрі – NACF);

      БҰҰ Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымы (ФАО) (бұдан әрі – ФАО);

      ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар (бұдан әрі – ҒЗТКЖ);

      көтерме-тарату орталықтары (бұдан әрі – КТО);

      сауда-логистикалық орталықтар (бұдан әрі – СЛО);

      жеке қосалқы шаруашылықтар (бұдан әрі – ЖҚШ);

      республикалық мемлекеттік кәсіпорын (бұдан әрі – РМК);

      Дүниежүзілік жануарлар саулығын қорғау жөніндегі ұйым (бұдан әрі – ХЭБ);

      халықаралық өсімдіктер карантині және оларды қорғау жөніндегі конвенция (бұдан әрі – ХӨКҚК)

      органикалық ауыл шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты (бұдан әрі – FiBL);

      дара кәсіпкер (бұдан әрі – ДК);

      шаруа қожалығы (бұдан әрі – ШҚ);

      фермерлік қожалық (бұдан әрі – ФҚ);

      микроқаржы ұйымы (бұдан әрі – МҚҰ);

      ғылыми-техникалық бағдарламалар (бұдан әрі – ҒТБ);

      тәжірибелік-өндірістік шаруашылық (бұдан әрі – ТӨШ);

      өсімдік шаруашылығының ақпараттық жүйесі (бұдан әрі – ӨАЖ);

      ауыл шаруашылығы жануарларын бірдейлендіру (бұдан әрі – АЖБ);

      тәуекелдерді басқару жүйесі (бұдан әрі – ТБЖ);

      жалпы өнім (бұдан әрі – ЖӨ).

2. Ағымдағы жағдайды талдау

      Ескерту. 2-бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 28.03.2023 № 268 қаулысымен.

      Қазақстан тәуелсіздік алған сәттен бастап басқа посткеңестік мемлекеттер сияқты экономиканы жаңғыртуға және халық шаруашылығының барлық секторларын реформалауға кірісті. Бұл кезеңде АӨК-те жаңа меншік нысандары мен бизнес-құралымдардың дамуымен сипатталатын ауыл шаруашылығын дамытудағы жаңа кезең қалыптаса бастады.

      Жүргізілген реформалардың ең маңызды нәтижесі аграрлық саясаттың стратегиялық бағыттарының бірі ретінде ауыл шаруашылығында көп қырлы экономиканың қалыптасуы болды. Алайда кез келген түбегейлі қайта құрулар мемлекет экономикасы үшін ауыртпалықсыз өтпейді. Көп жылдық өңіраралық және салааралық экономикалық байланыстардың бұзылуы ауыл шаруашылығындағы дағдарысқа алып келді.

      Қалыптасу кезеңі (1991 жылдан 1999 жылға дейін) АӨК-тің құрылымдық қайта құрылуымен сипатталады. 1991 жылға дейін мемлекеттік меншік нарықтық қатынастарды тежеуші фактор болды, өйткені нарықтық қайта құруларды іске асырудың міндетті шарты өндіріс құралдарына арналған меншік нысандарының алуантүрлілігі болып табылады, нарықтық процестің сипаты, тұтыну заттарының бөлінуі, өнімнің алмасуы мен бөлінуі осыған байланысты болады.

      Жүргізілген реформалар барысында ауыл экономикасына капитал ағынының төмендегені байқалды, өндіріс көлемі қысқарып, ауыл халқының өмір сүру деңгейі күрт төмендеді, ауылдағы әлеуметтік шиеленіс күшейе түсті.

      Қаржылық дағдарысқа дейін ауыл шаруашылығының жалпы өнімін өндіру қарқыны жыл сайынғы өсу үрдісімен сипатталды. Алайда азиялық дағдарыс пен валютаның құнсыздануынан кейін Қазақстан экономикасы үшін халықаралық экономикалық орта едәуір нашарлап, ауыл шаруашылығы өнімін өндіру қарқыны едәуір төмендеді.

      Елдің ауыл шаруашылығы өндірісіне күрделі салымдардың үлесі 1997 жылы экономикаға салынған күрделі салымдардың жалпы көлемінің тек 1,5 %-ын ғана құрады.

      Табысты шаруашылықтардың үлес салмағы 1997 жылы 23,4 %-ды, шығынды шаруашылықтар 72,4 %-ды құрады.

      1991 – 2010 жылдар кезеңінде елдің ЖІӨ-сінде ауыл, орман және балық шаруашылығының жалпы қосылған құны үлесінің 29,5 %-дан 4,5 %-ға дейін тұрақты төмендегені байқалады, бұл саланың өсу қарқынының экономиканың басқа салаларынан, оның ішінде мұнай-газ және тау-кен саласының өсуі есебінен артта қалғанын куәландырады.

      2010 жылдан бастап елдің ЖІӨ-сіндегі ауыл, орман және балық шаруашылығының жалпы қосылған құнының үлесі тұрақтанды (4,2 % – 5,4 %), бұл ауыл шаруашылығының басқа салалармен үйлесімді өскенін білдіреді.

      Ауыл шаруашылығын көтерудің бірізді мемлекеттік саясаты, ауылды өркендету мен дамытуға бағытталған ірі нысаналы бағдарламаларды іске асыру ғана өзінің оң нәтижелерін берді. Саладағы түбегейлі бетбұрыс үнемі өсіп келе жатқан мемлекеттік қолдау мен тиімді қаржы саясатының арқасында мүмкін болды.

      Мұның бәрі қысқа мерзімде өндірістік сектор мен әлеуметтік саладағы жағдайды өзгертуге мүмкіндік берді.

      Сондықтан 2000 жылдардың басы аграрлық сектордың өсу кезеңі ретінде ерекшеленеді.

      Мәселен, 2020 жылы ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің көлемі 2000 жылмен салыстырғанда 15 есеге (номиналды мәнде) ұлғайды.

      Ауыл шаруашылығына инвестициялар ағыны 2003 жылмен салыстырғанда 22 есеге жуық ұлғайды.

      2018 – 2020 жылдар кезеңінде ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің көлемі 1,3 есе өсіп, 2020 жылдың қорытындысы бойынша 6,3 трлн теңгені құрады.

      Ауыл шаруашылығының негізгі капиталына инвестициялар ағыны нақ сол кезеңде 1,6 есе ұлғайып, 2020 жылы 565,4 млрд теңгені құрады.

      2020 жылы ауыл, орман және балық шаруашылығында жұмыс істейтін бір адамға еңбек өнімділігі 3,0 млн теңгені құрады.

      Бұл ретте ауыл, орман және балық шаруашылығындағы еңбек өнімділігінің орташа жылдық өсу қарқыны 6,3 %-ға жуықтайды.

      2.1. Өсімдік шаруашылығы

      Осы жылдар ішінде өсімдік шаруашылығы саласының тұрақты даму үрдісі сақталып келді. Мәселен, ауыл шаруашылығы дақылдарының егіс алаңы 3 %-ға, оның ішінде: майлы дақылдар алаңы 2 %-ға, көкөніс-бақша дақылдары мен картоп алаңы 4,2 %-ға ұлғайды.

      Суармалы жерлер алаңы 5 %-ға ұлғайды, ал су үнемдеу технологиялары қолданылатын алаң 9 %-ға ұлғайды.

      Орташа түсімділік картоп бойынша 4 %-ға, көкөніс бойынша 3 %-ға, қант қызылшасы бойынша 6 %-ға, жеміс-жидек дақылдары бойынша 7,8 %-ға өсті.

      Сонымен қатар өсімдік шаруашылығы саласында әртараптандыру процесі тиісті деңгейде жүріп жатқан жоқ. Еліміздің негізгі астық егетін өңірлерінде монодақыл басым. Азық өндірісін дамытуға жеткілікті көңіл бөлінбейді. Суармалы жерлерді кеңейту және заманауи ылғал үнемдеу технологияларын енгізу өте баяу қарқынмен жүруде. Топырақ құнарлылығын сақтау жұмысында кемшіліктер бар. Енгізілетін минералды тыңайтқыштардың көлемі ғылыми негізделген нормалардың тек 23 %-ын, ал органикалық тыңайтқыштар бойынша небәрі 1,2 %-ын құрайды. Көрсетілген кезеңде жалпы тыңайтқыштар енгізу көлемінде отандық тыңайтқыштардың көлемі орта есеппен 65 %-ды, импорттық тыңайтқыштардың көлемі 35 %-ды құрады. Республикада өндірілмейтін тыңайтқыштар (карбамид, аммоний сульфаты, күрделі (азот-фосфор-калий) тыңайтқыштар, сұйық және микротыңайтқыштар) ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің сұранысына ие. Тұқым шаруашылығы жүйесінде де күрделі жағдай қалыптасып отыр. Отандық тұқым шаруашылығы жүйесінің жеткіліксіз дамуына байланысты ауыл шаруашылығы дақылдарының негізгі түрлерінің тұқымдары бойынша қамтамасыз етілу төмендеуде. Мәселен, соңғы бес жылда бидай тұқымдарының импорты 7 есе, арпа тұқымдарының импорты 4 есе өсті, ал майлы, көкөніс дақылдары мен қант қызылшасы будандарының тұқымдары бойынша қамтамасыз етілу шамамен 10 %-ды құрайды. Ауыл шаруашылығының техникалық паркін жаңарту қарқыны да уақыт талабынан арта қалуда. Мәселен, 2020 жылы бұл көрсеткіш нормативтегі 6-8 %-дың орнына 4,1 %-ды құрады. Қазіргі уақытта техникалық парктің шамамен 76 %-ының пайдаланылу мерзімі 10 жылдан асады. Көпшілігінде өңірлердің өсімдік шаруашылығы саласында нақты әртараптандыру жоқ, бақылаудың пәрменді әдістерінің болмауы аясында жер пайдалану қағидалары бұзылуда.

      Қазақстан Республикасында дақылдар топтары бойынша тұқымның жыл сайынғы қажеттілігі: дәнді дақылдар мен дәнді-бұршақты – 2,0 млн тонна, майлы дақылдар – 87 мың тонна, жемшөп дақылдары – 23 мың тонна, картоп – 289 мың тонна. Жүгері, жеміс-жидек, жаңғақ, күздік қара бидай, көкөніс, бақша, картоп тұқымы және қант қызылшасы сияқты қалған дақылдар бойынша отандық селекцияның тұқымымен қамтамасыз етілу 10 %-дан аз.

      Қазақстандағы тұқым шаруашылықтарын жарамды техникамен материалдық-техникалық жарақтандыру 36 %-ды құрайды, тұқым шаруашылықтары техникасының 60 %-дан астамының қызмет ету мерзімі 10 жылдан асады және жаңартуды қажет етеді.

      Органикалық егіншілікті дамыту жұмысы басталды. 2009 жылдан бастап органикалық жер алқаптарының сертификатталған алаңдары 2 еседен астам ұлғайып, 134 мың гектардан 300 мың гектарға дейін жетті. Қазіргі уақытта 70 шаруашылық шетелдік органдардың органикалық өнім өндіруге сәйкестікті растау жөніндегі сертификаттарын алды. 2020 жылы Қазақстан 12,5 млн доллар сомасына органикалық өнім экспорттады.

      IFOAM халықаралық рейтингі бойынша ЕО-ға мүше елдерге органикалық өнім экспорттайтын 123 елдің ішінде Қазақстан 9-орында, оның ішінде органикалық бидай бойынша 4-орында, майлы зығырдың органикалық тұқымдары бойынша 6-орында.

      Органикалық егіншілікті дамыту бойынша қолда бар мүмкіндіктер тиісті деңгейде пайдаланылмайды. Ауыл шаруашылығы дақылдарының жалпы 22 млн гектар алаңы ішінен органикалық өсімдік шаруашылығы технологиялары бойынша шамамен 1,5 %-ында ғана өнім өсіріледі. Бұл ретте шетелдік сарапшылардың есептемелері бойынша Қазақстанда пайдаланылатын егістіктің 46 %-ы (11,5 млн га) және жайылымдардың 70 %-ы экологиялық жай-күйі бойынша органикалық өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығын жүргізуге жарамды. Елде органикалық өндіріс саласында көрсетілетін сертификаттау қызметтерінің ішкі нарығы жоқ. Органикалық өнім өндірушілерді ұжымдық сертификаттау нысандары жоқ.

      Органикалық өнім өндіру мен оның айналымының нормативтік-құқықтық базасы жетілдіруді қажет етеді.

      2018 – 2020 жылдары карантиндік объектілер ошақтарының алаңы 135,8 мың гектардан 2021 жылы 61,8 мың гектарға дейін төмендеді. Сонымен қатар интеграциялық процестердің дамуына және басқа елдермен тауар айналымының өсуіне байланысты фитосанитариялық қызметті жаңғырту мәселесі өзекті болып тұр.

      Фитосанитариялық қадағалап отыру, өсімдіктерді қорғау құралдарының айналымы мен қолданылуын есепке алу жүйесі жоқ.

      Өсімдік шаруашылығы саласының негізгі проблемалары:

      әртараптандыру деңгейінің төмендігі;

      селекциялық жұмыстың және тұқым шаруашылығы жүйесінің артта қалуы, отандық селекцияның тұқымдарымен қамтамасыз етілмеу;

      топырақ құнарлылығының нашарлауы;

      суаруда су үнемдеу технологияларын қолдану деңгейінің төмендігі;

      саланың техникалық және технологиялық нашар жарақтандырылуы;

      бақылау және қадағалау функцияларын жүзеге асыру, мемлекеттік қызметтер көрсету кезінде сыбайлас жемқорлық белгілерінің жоғарылығы;

      саланы цифрландыру деңгейінің төмендігі;

      органикалық егіншіліктің дамымауы, органикалық шикізатты өндіру және өңдеу технологиясының артта қалуы, ал органикалық өндіріс саласында қолданыстағы нормативтік құқықтық актілер мен ұлттық стандарттар отандық өндірушілердің мүдделеріне жауап бермейді және халықаралық практикаға сәйкес келмейді.

      2.2. Мал шаруашылығы

      2018 – 2020 жылдары мал шаруашылығы саласының жалпы өнім беруі 2,1-ден 2,6 трлн-ға дейін ұлғайды, оның ішінде өндірісті ұлғайту есебінен сойыс салмағындағы барлық ет түрлері 10,3 %-ға, сүт 6,4 %-ға өсті.

      Ірі қара мал басының 7,9 млн басқа дейін 9,8 %-ға, қойдың 17,7 млн басқа дейін 8,1 %-ға, жылқының 3,1 млн басқа дейін 19 %-ға, түйенің 227,7 мың басқа дейін 9,7 %-ға артқаны байқалады.

      Мал өнімділігі артты. Мәселен, осы жылдар ішінде ауыл шаруашылығы кәсіпорындарындағы бір сиырға шаққанда орташа сүт сауу 5,2 %-ға артып, 4320 кг деңгейіне жетті, ІҚМ-ның орташа өткізу салмағы 1,7 %-ға артып, 418 кг құрады.

      Тұқымдық түрлендірумен айналысатын фермерлік шаруашылықтардың саны 6,3 мыңнан 25,3 мыңға дейін, өнеркәсіптік тауарлық сүт фермалары 65-тен 206-ға дейін ұлғайды, бұл ұйымдастырылған шаруашылықтарда тауарлық сүт өндірісін 894,2-ден 1 025,8 мың тоннаға дейін 14,7 %-ға ұлғайтуға мүмкіндік берді.

      Тұқымдық түрлендірумен қамтылған аналық ІҚМ басының үлесі 29, 6%-дан 37,7 %-ға дейін ұлғайды.

      Сонымен қатар мал шаруашылығын дамыту жемшөп базасының мүмкіндігін ескермей жүргізілуде. Жалпы еліміз бойынша жемшөп өндіру көлемі зоотехникалық нормалар бойынша талап етілетіннен 2 есе төмен. Өңірлерге байланысты жайылымдық жерлер 20 %-дан 60 %-ға дейін тозған. Жайылымдық жерлердің 48 %-ы суаттың болмауына байланысты пайдаланылмайды. Жеке қосалқы шаруашылықтардың малдары үшін жайылымдық алқаптар өте тапшы, бұл бүгінгі күннің ең көкейкесті проблемаларының біріне айналды.

      Ел құс еті мен сүт өнімдері бойынша өзін-өзі қамтамасыз етуге қол жеткізген жоқ.

      Осы кезеңде елімізде бірқатар аса қауіпті аурулар бойынша эпизоотиялық ахуал күрделі болды. Бұл негізінен басқа елдерден жануарлар ауруларының енуі қатерлеріне, климаттық жағдайларға, халықаралық сауда көлемінің ұлғаюына, жануарлар мен жануарлардан алынатын өнімдердің қозғалысы мен орын ауыстыруына және т.б. байланысты болды. 2018 жылы ел бойынша аса қауіпті аурулардың 226 ошағы тіркелді, ал 2020 жылы – 330 ошақ болды. Атап айтқанда, мұндай күрт өсу 2020 жылдың соңында жоғары патогенді құс тұмауының 98 ошағының тіркелуімен байланысты болды, нәтижесінде 2,0 млн бас құс жойылды.

      Бүгінгі таңда жануарлардың аса қауіпті және энзоотиялық ауруларының диагностикасын жүргізуде мемлекеттік монополия сақталып отыр, бұл осы сектордағы бәсекелестіктің дамуын шектейді.

      Мемлекеттің бюджет мүмкіндіктерінің шектеулі болуына байланысты мемлекеттік ветеринариялық ұйымдардың материалдық-техникалық жарақтандырылуы жылдан жылға нашарлап келеді. Олардың көпшілігінде өндірістің негізгі құралдары физикалық тұрғыдан тозған және моральдық тұрғыдан ескірген. Жалақы деңгейінің төмендігі жергілікті жерлерде практикалық мал дәрігерлерінің тапшылығы көбірек сезілуіне, сондай-ақ аталған мамандық тартымдылығының төмендеуіне алып келді. Ветеринария саласында кадрлар даярлау, сондай-ақ ветеринариялық мамандардың біліктілігін арттыру да проблемалы мәселелердің бірі болып табылады.

      Саланың негізгі проблемалары:

      халықтың жеке қосалқы шаруашылықтарында технологиялық процестермен қамтылмаған және жемшөптің жеткілікті мөлшерімен қамтамасыз етілмеген малдың жоғары үлес салмағы;

      асыл тұқымды емес малдың, ең алдымен, халықтың жеке қосалқы шаруашылықтарындағы осындай малдың жоғары үлесі;

      ауылдық елді мекендердегі мал басы үшін жайылымдардың тапшылығы;

      жемшөп базасының әлсіздігі, ауыспалы егістегі, суармалы жерлердегі жемшөп дақылдары үлесінің төмендігі, сондай-ақ жайылымдық жерлердің тозуы және өнімділігінің төмендігі;

      күрделі эпизоотиялық ахуал және ветеринариялық мамандар жалақысы деңгейінің төмендігі;

      шалғайдағы жайылымдардың жеткіліксіз суландырылуына байланысты оларды игеру деңгейінің төмендігі;

      секторда экологиялық мониторингтің, атап айтқанда, парниктік газдар эмиссиясына қатысты экологиялық мониторингтің шектеулілігі;

      мал шаруашылығында білікті кадрлардың тапшылығы.

      2.3. Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу

      2018 – 2020 жылдары тамақ өнімдерінің өндірісі 1 527,7 млрд теңгеден 1 957,2 млрд теңгеге дейін ұлғайды. 2018 – 2020 жылдар кезеңінде өсу қарқыны орта есеппен 100,9 %-ды құрады. 2020 жылы нақты көлем индексі 103,2 %-ды құрады.

      2021 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша республикада 1 168, оның ішінде 248 астық өңдеуші кәсіпорын, 172 ет өңдеуші, 68 май-тоң май, 36 жеміс пен көкөніс өңдеуші, 172 сүт өңдеуші, 59 жарма кәсіпорны, 40 макарон, 40 кондитерлік кәсіпорын, 305 наубайхана, 25 балық өңдеуші кәсіпорын, 4 қант зауыты, 3 астықты тереңдете өңдеуші кәсіпорын және т.б. жұмыс істейді.

      2020 жылы өңдеу үлесі дәнді дақылдар бойынша 38 %-ды (2018 жылы – 33,8 %), майлы дақылдар бойынша 40,2 %-ды (2018 жылы – 36 %), қант қызылшасы бойынша 89 %-ды (2018 жылы – 87 %), сүт бойынша 35,8 %-ды (2018 жылы – 31,2 %), ет бойынша 32,4%-ды (2018 жылы – 32,9 %) құрады.

      Тамақ өнімдері өндірісінің негізгі капиталына құйылған инвестициялар 2020 жылы 109 млрд теңгені, 2018 жылы 125,7 млрд теңгені құрады.

      2018 – 2020 жылдары ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу саласында 49 жаңа кәсіпорын, оның ішінде майлы дақылдарды өңдеу бойынша 9, жеміс пен көкөніс өңдеу бойынша 6, сүт өңдеу бойынша 15 кәсіпорын, ет өңдеу бойынша 5, күріш өңдеу бойынша 6, кондитерлік өнімдер өндіру бойынша 3, жарма өндіру бойынша 2, ұн өндіру бойынша 1, макарон өнімдерін өндіру бойынша 1, астықты тереңдете өңдеу бойынша 1 кәсіпорын пайдалануға берілді.

      Тұтастай алғанда, ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу саласында бар қуаттарда өндіріс көлемін екі есе ұлғайту әлеуеті бар.

      Саланың негізгі проблемалары мыналар болып табылады:

      сапалы шикізат көлемінің шектеулілігі және айналым қаражатының жетіспеушілігі салдарынан қуаттылықтардың толық жүктелмеуі;

      негізгі құралдардың моральдық және физикалық тозуының жоғары деңгейі.

      2.4. Нарықтарды дамыту

      Әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының 19 түрін қоса алғанда, азық-түлік тауарларының негізгі түрлері бойынша ішкі нарықтың отандық өндіріс есебінен қамтамасыз етілуі 80 және одан да көп пайызды құрайды.

      Бұл ретте алты тауарлық позиция бойынша ішкі тұтынудағы отандық өндірістің үлесі әлі де төмен деңгейде қалып отыр. Атап айтқанда, бұлар – алма (73 %), құс еті (58 %), шұжық өнімдері (61,5 %), ірімшік пен сүзбе (51 %), қант (31 %), балық (75 %).

      Соңғы 3 жылда АӨК өнімдерінің экспорты 289 млн АҚШ долларына ұлғайып, 3,3 млрд АҚШ долларын құрады (2018 жылы – 3,1 млрд АҚШ доллары).

      Экспорттың бидай бойынша 24,2 %-ға (971,8 млн АҚШ долларынан 1 млрд АҚШ долларына дейін), зығыр бойынша 48 %-ға (141,1 млн АҚШ долларынан 206,5 млн АҚШ долларына дейін), күнбағыс майы бойынша 72,5 %-ға (66,2 млн АҚШ долларынан 103,4 млн АҚШ долларына дейін), макарон өнімдері бойынша 1,4 есе (18 млн АҚШ долларынан 44,2 млн АҚШ долларына дейін) өскені байқалады.

      Бұл ретте өңделген АӨК өнімінің экспорты үш жыл ішінде 215,2 млн АҚШ долларына ұлғайып, 1,3 млрд АҚШ долларын құрады (2018 жылы – 1,1 млрд АҚШ).

      Ауыл шаруашылығы өнімдерінің өңделген өнімдері экспортының жалпы құрылымында ұнның үлесіне 36,3 %, өсімдік майына 7,7 %, кондитерлік өнімдерге 8,4 %, сүт өнімдеріне 4,1 %, балық өнімдеріне 10,7 %, минералды суларға 2,7 % тиесілі.

      Негізгі өткізу нарықтары ТМД, Азия және ЕО елдері болып табылады. ТМД елдеріне ауыл шаруашылығы өнімдерінің шамамен 58,4 %-ы, Азия (17,6 %) және ЕО (7,3 %) елдеріне және басқа да елдерге 17 %-ы экспортталады. АӨК өнімдері экспортының шамамен 57,7 %-ын өсімдік шаруашылығы өнімдері – дәнді және майлы дақылдар, зығыр, мақта талшығы, дәнді-бұршақты дақылдар, картоп құрайды.

      Сондай-ақ қазіргі уақытта тірі жануарлар мен жануарлардан алынатын өнімдерді экспорттау үшін Иран, ЕО елдері, Біріккен Араб Әмірліктері, Сауд Арабиясы Корольдігі, Моңғолия, Жапония, Түркия, Корея, Грузия, Қытай нарықтары ашылды.

      Азық-түлік тауарларының негізгі түрлері бойынша ішкі нарықтың отандық өндіріс есебінен қамтамасыз етілуі 80 % және одан да көп пайызды құрайды.

      Сонымен бірге алты тауарлық позиция бойынша импортқа тәуелділік, ұсақ және орта өндірушілердің өткізу тізбегіне тартылудың әлсіздігі, олардың ұсақ тауарлылығы мен өнім жеткізудегі тұрақсыздығына байланысты орта және ұсақ фермерлер үшін сауда объектілеріне қол жеткізудің қиындығы сақталуда.

      Отандық ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізу тізбегі жүйесінің құрылмағандығы бағаның өсуіне, тиімсіз делдалдардың пайда болуына алып келуде.

      Сондай-ақ жеткізілімдердің тұрақсыздығы мен ұсақ тауарлы болуына, талаптарға сәйкес келмеуіне (калибрлеу, өлшеп-орау, тамақ қауіпсіздігі) байланысты сауда желілері ірі өндірушілермен және жеткізушілермен жұмыс істегенді жөн көреді.

      Нарықтарды дамыту мәселелеріндегі негізгі проблемалар мыналар болып табылады:

      отандық өнімнің бәсекеге қабілеттілігінің төмендігі;

      өнімді дайындау, сақтау, бастапқы өңдеу және өткізу жүйесінің дамымағандығы;

      көптеген делдалдық құрылымдардың болуы;

      кейбір тауарлық позициялар бойынша импортқа тәуелділік;

      өткізу жүйесіне интеграциялау деңгейінің жеткіліксіздігі;

      ветеринариялық, фитосанитариялық және сауда кедергілері;

      2.5. Техникалық жарақтандыру

      Соңғы 3 жылда ауыл шаруашылығы техникасы паркін жаңарту деңгейі оң серпін көрсетіп отыр.

      Мәселен, егер 2018 жылы жаңарту деңгейі 3,5 %-ды құраса, 2020 жылға қарай 4,1 %-ды құрады (ұлғаю – 17 %). Жаңартудың оңтайлы технологиялық деңгейі 6-8 %-ды құрайды. Бұл ретте негізгі проблемалар мыналар болып табылады:

      техниканы жаңарту деңгейі, оның ішінде орта және шағын шаруашылықтарда жаңарту деңгейі қарқынының төмендігі;

      отандық өндірістің ауыл шаруашылығы техникасын локализациялау үлесінің төмендігі және тиісінше ауыл шаруашылығы техникасына бағаның өсуі.

      2.6. Ауыл шаруашылығы кооперациясы және АӨК инфрақұрылымы

      2018 – 2020 жылдары ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің жалпы көлемі 4,5-тен 6,3 трлн теңгеге дейін ұлғайды. Ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің жалпы көлеміндегі көрсетілетін қызметтер саласының үлесі 13,1-ден 10,9 млрд теңгеге дейін төмендеп, 0,2 %-дан азды құрайды. Қызмет көрсету инфрақұрылымының дамымағандығынан бүгінде АШТӨ өндіріске қажетті тауарлық-материалдық ресурстарды жоғары бағамен сатып алып, ал өз өнімін төмен бағамен сатуға мәжбүр. Сонымен қатар орта және шағын тауар өндірушілердің басым көпшілігі өздері мамандар қызметтеріне мұқтаж бола тұра, оларды штатында ұстауға қауқарсыз.

      Көптеген фермерлер үшін кредиттік ресурстар қолжетімді емес. Мұның себептері, бір жағынан, әртүрлі қаржы құралдары түрлерінің дамымауы, жергілікті жерлерде екінші деңгейдегі банктердің құрылымдық бөлімшелерінің болмауы, екінші жағынан, оларда қолайлы кепілмен қамтамасыз етудің болмауы болып табылады.

      Жалпы сала бойынша ауыл шаруашылығы техникасы мен жабдықтарын жаңарту қарқынының төмендігі аясында, әсіресе, шағын шаруа және жеке қосалқы шаруашылықтардың энергиямен жарақталуы мен техникалық жарақтандырылуына байланысты күрделі жағдай қалыптасты.

      Соңғы жылдары кооперацияны дамытуды ынталандыру үшін мынадай мемлекеттік қолдау шаралары енгізілді:

      инвестициялық субсидиялау;

      дайындалған ауыл шаруашылығы шикізатының құнын арзандату;

      ауыл шаруашылығы кооперативтері үшін барлық салықтар бойынша 70 %-дық жеңілдікті көздейтін арнайы салық режимі белгіленген.

      Бұдан басқа, жеңілдетілген тіркеу рәсімі, ақпараттық және қаржылық қолдау қарастырылған, мемлекеттік тізілім және статистикалық мониторинг жасалған.

      2021 жылдың басына Қазақстанда 2 919 ауыл шаруашылығы кооперативі және олардың 49 374 мүшесі тіркелген.

      Мұндай кооперативтер қызметінің тиімділігі өте төмен және бұл көптеген АШТӨ үшін жағымсыз фактор болып табылады. 2018 жылғы жүргізілген аудит қорытындысы бойынша кооперативтердің 18 %-ы жұмыс істемейтін, ал 42 %-ы мемлекеттік субсидиялар алу үшін ұйымдастырылған "жалған" кооперативтер екені анықталды.

      Алайда табысты кооперативтер де бар. Мәселен, Павлодар облысында 40-қа жуық шаруа қожалығын біріктіретін "Ертіс-Агро". Бұл кооперативтің мүшелері ЖЖМ, тыңайтқыштар мен гербицидтерді арзан бағамен сатып алады, өсірілген өнімді пулмен біртекті партиямен сатады. Сонымен қатар бұл кооператив элеватор сатып алды және кооперативтің барлық мүшелері оның ортақ иелері болып табылады, элеватордың жұмыс істеу қағидаларын бір мүше – бір дауыс қағидаты бойынша өздері айқындайды.

      Қостанай облысында жеке қосалқы шаруашылықтарды біріктіретін сүт өндіретін және өткізетін "Успеновка Сүт" кооперативін ұйымдастырудың табысты моделі жұмыс істейді. Аталған кооператив "МИЛХ" ірі сүт өңдеу кәсіпорнымен шикі сүтті литріне 110 теңге белгіленген бағамен кепілдендірілген сатып алу жөнінде шарт жасасты.

      Еліміздің оңтүстігінде ІҚМ төлін өсіретін және бордақылайтын кооперативтер сәтті жұмыс істейді.

      Жамбыл облысында жеке қосалқы шаруашылықтар кооперациясының табысты тәжірибесі жалпы мәселелерді бірлесіп шешу үшін ЖҚШ-ны біріктірудің перспективалылығын көрсетті.

      2020 жылы Солтүстік Қазақстан облысында АӨК саласындағы жобаларды іске асыру үшін ірі инвестициялық жобаларды іске асыруды көздейтін жеңілдетілген Кредиттеу жөніндегі тетік іске қосылды. ӘКК арқылы кредиттеу тетігі әлеуетті инвестордың кредиттік өтінімін неғұрлым жедел қарауды, кепілмен қамтамасыз етудің икемді шарттарын (сатып алынатын жабдық пен малды кепілге алу), сондай-ақ мал шаруашылығын дамыту жолымен ірі астық компанияларының экономикасын әртараптандыруды көздейді, бұл ауыл тұрғындарын жыл бойы жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.

      Осы тетіктің арқасында 2 жыл ішінде Солтүстік Қазақстанда 21 сүт-тауар фермасы салынды. Нәтижесінде шамамен 648 мың тонна сүт немесе ел бойынша барлық сүттің 10,3 % Солтүстік Қазақстан облысы өндіреді.

      Ауылдағы кооперацияның негізгі проблемалары мыналар болып табылады:

      өткен жылдардың теріс тәжірибесі мен жергілікті жерлерде кооперативтер құру кезінде жіберілген қателіктерге байланысты фермерлердің кооперативтерге сенімінің төмендігі;

      кооперативті модель туралы хабарсыздық;

      нормативтік-құқықтық актілердің жетілдірілмеуі.

      2.7. АӨК-ті ғылыми және кадрлық қамтамасыз ету

      Қазіргі уақытта АӨК-ті ғылыми қамтамасыз ету жүйесін "Ұлттық аграрлық ғылыми-білім беру орталығы" КеАҚ (бұдан әрі – ҰАҒБО) ұсынып отыр, оның құрамына 3 ЖОО, 14 ҒЗИ, 18 ТӨШ және АШТС, 3 сервис орталығы кіреді. Бұдан басқа АӨК үшін ғылыми зерттеулермен ҚР БҒМ-ның 10 ҒЗИ және ҚР ЭГТРМ айналысады.

      Республиканың аграрлық ғылым жүйесін реформалау ҰАҒБО-ға халықаралық практикаға сәйкес үйлесімді ғылыми-өндірістік вертикаль құруға мүмкіндік берді, мысалы, 2018 жылмен салыстырғанда ҒЗИ саны 23-тен 14-ке дейін қысқарды, ал ТӨШ және АШТС саны 13-тен 18-ге дейін ұлғайды. Бұдан басқа, ҰАҒБО жүйесінде соңғы жылдары 3 демонстрациялық алаң және 60 модельдік ферма құрылды.

      ҰАҒБО жүйесінің штат саны 9480 бірлікке дейін оңтайландырылды (2018 жылға дейін 10349 бірлікті құрады). Оның ішінде: 3000-ға жуық адам – ғылыми қызметкерлер, оның ішінде: ғылым докторлары – 246, кандидаттар – 913, PhD докторлары – 229 және магистрлер – 915 адам.

      АӨК үшін жоғары білімі бар кадрлар даярлауды ҰАҒБО-ның 3 мамандандырылған агроуниверситеті, ауыл шаруашылығы факультеттері бар 8 өңірлік университет және 12 көпбейінді университет жүзеге асырады. Аграрлық бейіндегі 56 колледж техникалық және кәсіптік білімі бар кадрлар даярлауды жүзеге асырады.

      Қазіргі уақытта 25 білім тарату орталығы (БТО) жұмыс істейді.

      Аграрлық ғылымда ғылыми кадрлардың егде тартуы, ғылыми қызметкерлердің дәрежелілік үлесінің төмендеуі, ғылыми және технологиялық жабдықтардың моральдық және физикалық тозуының жоғары деңгейі, бюджеттік қаржыландырудың төмендеуі байқалады. Осының салдарынан аграрлық өндіріске берілген ҒҒТҚН-ның үлесі және АӨК үшін мамандар даярлаудағы бизнестің қанағаттанбауы төмен күйінде қалып отыр.

      Негізгі проблемалар:

      аграрлық ғылым мен білімнің өндіріспен, оның ішінде кадрлар даярлау мәселелеріндегі байланысының нашарлығы;

      аграрлық ғылыми зерттеулерді қаржыландырудың (ауыл шаруашылығы ЖӨ-сінің 1 %-ынан кем) жеткіліксіздігі;

      АӨК субъектілерінің ҒҒТҚН-ға және оларды өндіріске енгізуге сұранысының төмендігі;

      аграрлық ғылымның сервистік инфрақұрылымының дамымауы, оның ішінде МДМ-нің, агротехнологиялар трансферті мен коммерцияландырудың жетіспеушілігі;

      білімді тарату, агротехнологияларды коммерцияландыру және трансферттеу жөніндегі іс-шаралардың толық қаржыландырылмауы;

      әлемнің дамыған елдерінің жетекші ғылыми орталықтарымен өзара іс-қимылдың әлсіздігі.

      2.8. Жер ресурстары

      Жер пайдаланушыларға бекітіліп берілген ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің ауданы 108,6 млн га құрайды.

      Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер санатында ауыл шаруашылығы саласы және АӨК үшін неғұрлым құнды ауыл шаруашылығы алқаптары, оның ішінде егістік, көпжылдық екпелер, тыңайған жерлер, шабындықтар, жайылымдар бар.

      2021 жылғы 1 қаңтардағы жай-күй бойынша ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің құрылымында ауыл шаруашылығы алқаптары 97,2 %-ды, оның ішінде: егістік 23,8 %-ды, көпжылдық екпелер 0,1 %-ды, тыңайған жерлер 1,7 %-ды, шабындықтар 2,0 %-ды, жайылымдар 69,6 %-ды құрайды.

      Соңғы 3 жылда егістіктің 26,3 млн гектарды құрап, 5 %-ға, шабындықтың 2,2 млн гектарды құрап, 5 %-ға, жайылымның 75,6 млн гектарды құрап, 7,4 %-ға өскені байқалады. Тыңайған жерлердің 1,8 млн гектарды құрап, 40 %-ға азайғаны байқалады.

      Соңғы 3 жылда ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерден елді мекендер мен өнеркәсіптің шекарасын кеңейту мақсатында 307 мың га жер шығарылды.

      2018 – 2020 жылдар кезеңінде 34 млн га алаңда ауыл шаруашылығын картаға түсіру жұмыстары орындалды.

      Мемлекеттік жер кадастрының құрылған автоматтандырылған ақпараттық жүйесі жер учаскелері бойынша атрибуттық бөлігінде 6,5 млн мәліметтен және графикалық бөлігінде 5 млн мәліметтен тұрады.

      2018 – 2020 жылдары ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді цифрландыру бойынша ауқымды жұмыс жүргізілді.

      Егіс және егін жинау жұмыстарының барысын бақылауға мүмкіндік беретін ғарыштық мониторинг технологиясы әзірленіп, енгізілді.

      Сонымен бірге, 2014 жылы орталық және жергілікті атқарушы органдар арасында жүргізілген өкілеттіктерді бөлу жер инспекциясының бірыңғай вертикалінің бұзылуына, осының салдарынан жер пайдалану процестерін бақылаудың әлсіреуіне алып келді. Топырақты агрохимиялық зерттеп-қарауды жүргізуге арналған құрылымдар бытыраңқы күйінде қалып отыр.

      Топырақты іздестіру және жерді геоботаникалық зерттеп-қарау жұмыстарын қаржыландыру көлемі әлі де жеткіліксіз болып қалуда.

      Бұдан басқа, 2016 жылы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді нарықтық айналымға тарту процесін жандандыру үшін жеке меншік институтын пайдалану бойынша орталық атқарушы органдардың сәтсіз таңдалған тактикасы жұртшылықтың теріс реакциясын тудырды, соның нәтижесінде Жер кодексінің жекелеген ережелеріне мораторий енгізуге тура келді. Өкінішке орай, бұл мәселе әлі күнге дейін шешілмей келеді.

      Жер реформаларының нәтижесінде шаруашылық жүргізуші субъектілердің саны айтарлықтай өсіп, 2020 жылы 227 515 субъектіні, оның ішінде шаруа және фермер қожалықтары 66,2 млн га алаңда 215806 субъектіні, мемлекеттік емес заңды тұлғалар 40,3 млн га алаңда 11099 субъектіні, мемлекеттік заңды тұлғалар 0,8 млн га алаңда 610 субъектіні құрады.

      Дегенмен заманауи цифрлық технологияларға негізделген егістіктер мен жайылымдардағы өсімдіктердің түрлік құрамын айқындаудың пәрменді әдістерінің болмауына байланысты жерді пайдалану процестеріне бақылауды жүзеге асыру мәселелері соңына дейін шешілмей келеді. Кезінде жер учаскелері ауыл тұрғындарының жер үлестері есебінен қалыптасқан қазіргі ауыл шаруашылығы құралымдарының жер шекараларының тұрақтылығын сақтау мақсатында Жер кодексінің азаматтардың шартты жер үлесіне құқықтарына қатысты жекелеген ережелерін қайта қарау және нақтылау қажет болады.

      Негізгі проблемалар:

      ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің ұтымсыз пайдаланылуы, жерлерді пайдалану процестеріне және ауыспалы егістердің сақталуына тиімді бақылау жүйесінің болмауы;

      жер қатынастарын басқару мен жерлердің пайдаланылуы мен қорғалуына мемлекеттік бақылау саласын толық орталықсыздандыру;

      жер сапасының нашарлауы, жерді сапалы (топырақтық, геоботаникалық, агрохимиялық) есепке алу бойынша бірыңғай қызмет пен платформаның болмауы, қаржыландырудың болмауына байланысты зерттеп-қарау кезеңділігі талаптарының орындалмауы;

      электрондық форматта бірыңғай көзден бос жер учаскелері туралы ақпараттың болмауы;

      пайдаланылмайтын ауыл шаруашылығы жерлерін айналымға тартудың төмен қарқыны;

      нақты жер учаскесімен құрамнан шығу бөлігінде шартты жер үлестерінің проблемалары, дивиденттер төлеу және екінші деңгейдегі банктерде кепіл кезінде шығуға тыйым салу;

      жер ресурстарының жай-күйін бағалаудағы әдіснамалық тәсілдеменің LDN сыныптау талаптарына сәйкес келмеуі (ТДМ көрсеткіші 15.3.1), бұл басқа елдермен салыстырмалы талдау және бағалау жүргізуге мүмкіндік бермейді.

      2.9. АӨК-ті цифрландыру

      Бүгінгі күні ауыл шаруашылығында цифрлық технологияларды қолданатын ауыл шаруашылығы өндірушілерінің үлесі мардымсыз, бұл өнімділіктің өсуін және шығыстардың қысқаруын шектейді.

      Пилоттық шаруашылықтарда "нақты" егіншілік элементтерін енгізу практикасы пайдаланылуда, бұл фермерлердің шығындарын 20 %-ға төмендетуге және түсімділікті, мысалы, дәнді дақылдарды гектарына 25 центнерге дейін арттыруға мүмкіндік берді.

      Пилоттық мал шаруашылықтарында цифрландыру өлім-жітімнің төмендеуі және мал басының 15 және 10 %-ға өсуі жағдайында шығыстарды 15 – 20 %-ға қысқартты.

      Сондай-ақ заманауи жабдықтарды қолдану сүт сауудың 18 %-дан астам артуына әсер етті, бұзаулардың шығымы 20 %-ға өсті. ІҚМ-ның физикалық жай-күйін бақылау есебінен сиырлардың сервистік кезеңі қысқартылды (төлдеуден ұрықтандыруға дейін).

      Негізгі проблемалар:

      ауылдық жерлердегі мобильді байланыс және интернет желісінің әлсіздігі мен тұрақсыздығы;

      цифрлық шешімдерді қолдану бойынша білім мен дағдылардың болмауы;

      жергілікті жерлерде ауыл шаруашылығы мен IT-шешімдер тоғысында мамандардың болмауы;

      ауыл шаруашылығында бірыңғай цифрлық экожүйенің болмауы.

      2.10. Мемлекеттік қолдау

      АӨК мемлекеттік қолдау көлемі соңғы жылдары да тұрақты түрде ұлғаюды жалғастырды. Мәселен, лизингтік бағдарламаның көлемі 2017 жылмен салыстырғанда 2020 жылы 155 %-ға өсіп, 114 млрд теңге, ал субсидиялау көлемі 20,4 %-ға өсіп, 260,5 млрд теңге деңгейіне жетті. Осыған орай маусымдық ауыл шаруашылығы жұмыстарына жеңілдікпен кредит беру көлемі де өсті. Егер 2017 жылы осы мақсаттарға 67,3 млрд теңге жеңілдікті кредиттік ресурстар бағытталса, 2020 жылы бұл көрсеткіш 86,2 млрд теңге деңгейіне жетті.

      2021 жылы "Бәйтерек" ұлттық басқарушы холдингі" АҚ-ның бірыңғай басқаруына берілген мамандандырылған ұйымдар арқылы АӨК-ті қаржылық қолдаудың институционалдық жүйесі қалыптастырылды.

      Субсидия алу үшін барлық бизнес-процестер автоматтандырылды. Міндетті агросақтандырудан ерікті сақтандыруға көшу жүзеге асырылды. Дегенмен мұнда әлі де көптеген проблемалар бар. Бұл шағын және орта фермерлерді кепілдікпен қамтамасыз етуге қаржы институттарының төмен бағасы, кредиттік, сол сияқты бюджет қаражатының шектеулілігі. Бүкіл республика бойынша ауылдық жерлердің интернет-байланыспен толық қамтылмауы.

      Қазіргі уақытта агроөнеркәсіптік кешендегі субсидиялау 12 бағыт және 51 түр бойынша жүзеге асырылады.

      Негізгі проблемалар:

      АӨК инвестициялық тартымдылығының төмендігі;

      банк кредиттеріне қолжетімділіктің төмен дәрежесі және мемлекеттік емес қаржы секторын кредиттер мен лизинг бойынша пайыздық мөлшерлемелерді төмендетуге ынталандырудың болмауы;

      саланы қаржыландыру үшін квазимемлекеттік даму институттары ресурстарының шектеулілігі;

      кепілдікпен қамтамасыз етудің жеткіліксіздігі, ауыл шаруашылығы жерлері өтімділігінің төмендігінен олардың тартымсыздығы;

      фермерлердің қаржылық сауаттылығы деңгейінің төмендігі;

      субсидиялар алушының қарсы міндеттемелерінің және субсидиялардың нәтижелілігін көрсететін айқын, оңай бақыланатын индикаторлардың болмауы;

      субсидиялауды тиімді жоспарлау және мониторингтеу жүйесінің болмауы.

      Тұтастай алғанда, соңғы жылдары мемлекеттік қолдау шараларын іске асырудың арқасында Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешені (бұдан әрі – АӨК) дамуының оң серпіні байқалады, ауыл шаруашылығы өнімін және оның өңделген өнімдерін өндіру көлемі ұлғаюда, жабдықпен және заманауи жоғары өнімді ауыл шаруашылығы техникасымен жарақтану өсуде.

      Нарықтық экономика жағдайында ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру мен саудасының әлемдік жүйесі шеңберінде ұлттық бәсекелестік артықшылықтар мен олардың дамуы басым мәнге ие болады. Аграрлық сектордың бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету аграрлық өндірісті индустрияландыруға және оның тиімділігінің өсуіне негізделген оның тұрақты дамуын болжайды.

      АӨК-тің одан әрі дамуы үшін ауқымды өткізу нарықтары, ауыл шаруашылығы алқаптарының жеткілікті алаңдары, суармалы егіншілікті дамытудың жоғары перспективалары бар, майлы дақылдар және ет салаларының экспорттық позициялары күшеюде, ал астық пен ұн бойынша Қазақстан әлемдегі ірі экспорттаушы елдердің қатарына кіреді.

      Қазақстанның Еуразиялық экономикалық одаққа (бұдан әрі – ЕАЭО) және Дүниежүзілік сауда ұйымына (бұдан әрі – ДСҰ) мүшелігі мүмкіндіктерге жол ашады және бір мезгілде ішкі, сол сияқты сыртқы нарықтарда АӨК саласының бәсекеге қабілеттілігіне жоғары талаптар қояды. Осыған байланысты АӨК-ті тиімді мемлекеттік реттеу және оның дамуын ынталандыру маңызды рөл болып табылады.

      АӨК SWOT-талдауы аграрлық сектордың азық-түлікті тұтыну нарығының тарлығы, теңіз тасымалдарына тікелей шығудың болмауы, климаттық жағдайлардан жоғары тәуекелдер, су ресурстарының шектеулігі, кредиттік қаржыландырудың қолжетімсіздігі, саланы қаржыландыруға кредит беруге екінші деңгейдегі банктердің аз тартылуы, сауда-логистикалық инфрақұрылымның, ауылдық жерлердегі тыныс-тіршілікті қамтамасыз ету жүйелерінің төмен дамуы сияқты объективті факторлардың алдында әлсіз екендігін көрсетті.

      АӨК SWOT-талдауы

Күшті жақтары

Әлсіз жақтары

Қазақстан аумағы бойынша әлемде тоғызыншы орында;
Қазақстан жан басына шаққандағы егістік жер көлемі бойынша әлемде екінші орында;
1,4 млн га суармалы жердің болуы;
Қазақстан астық пен ұн бойынша ірі экспорттаушылардың қатарына кіреді;
бос және пайдаланылмайтын жайылымдардың үлкен алаңдары;
жайылымдық мал шаруашылығының дәстүрлі мәдениеті дамыған;
елеулі еңбек ресурстары: ауыл халқының үлесі барлық халықтың 43 %-ын құрайды;
ауыл шаруашылығы өнімдерінің кең желісін өндіруге және елдің азық-түлік тәуелсіздігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін топырақтық-климаттық аймақтардың алуантүрлілігі;
ауыл шаруашылығы өндірісінің ұйымдық нысандарында көпқұрылымдылықтың болуы;
шектес елдерде азық-түлік өнімдеріне өсіп келе жатқан сұраныс.

азық-түлікті тұтынудың шектеулі ішкі нарығы және экспорттық тауар массасының жеткіліксіздігі;
АӨК жекелеген салаларының ұсақ тауарлы өндірісінің басым болуы;
жайылымдар тозуының және шөлейттенуінің жоғары деңгейі;
арзан көлік дәліздерінен едәуір шалғайлық;
ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеу деңгейінің жеткіліксіздігі;
сауда-логистикалық инфрақұрылымның және көтерме сауда буынының дамымауы;
қолданылатын агротехнологиялардың жеткіліксіз деңгейі;
ауыл шаруашылығы техникасын жаңартудың төмен қарқыны;
энергиямен жарақталудың төмен деңгейі;
ғылымның өндіріспен тиісінше өзара байланысының болмауы;
саланың жоғары капитал сыйымдылығы;
ауыл шаруашылығына банктік кредит беру деңгейінің төмендігі;
агробизнес дамуының квазимемлекеттік институттар арқылы қаржыландыруға жоғары тәуелділігі;
климаттық жағдайлардан жоғары тәуекелдер; жерді пайдалану процестерін бақылаудың пәрменді және тиімді әдістерінің болмауы;
су ресурстарының шектеулілігі, ағынның 44 % қалыптасуы шектес мемлекеттердің аумағында жүреді;
ауылдық аумақтардың әлеуметтік инфрақұрылымының жеткіліксіз деңгейі;
жер ресурстарын қайта бөлудің бүкпесіз тетіктерінің болмауы;
ауылдық аумақтардың тыныс-тіршілігін қамтамасыз етудің жеткіліксіз деңгейі;
ауыл шаруашылығы өндірісінің кадрлары мен білікті мамандарының жетіспеушілігі;
ауыл шаруашылығы өндірісінің ластауға әсерін мониторингтеу және бақылау жүйесінің болмауы;
АӨК өнімдерін қадағалап отырудың тұтас жүйесінің болмауы;
қоршаған ортаның ластану және топырақ құнарлылығының төмендеу үрдісі;
агробизнесті ақпараттық-консультациялық қамтамасыз ету жүйесімен қамтудың төмен деңгейі;
АӨК өнімдерін, оның ішінде экспорттық нарықтарға ілгерілетудің кешенді тәсілінің болмауы;
өндірістің импорттық ресурстарының жоғары үлесі;
АӨК дамуын жүйелі кешенді талдау мен мониторингтеудің, тәуекелдердің болмауы;
агрометеорологиялық болжамның нашар дамуы;
субсидияларды бөлу мен мақсатты пайдалануды бақылаудың жетілмеген жүйесі.

Мүмкіндіктер

Қауіптер

ұлттық бәсекелестік артықшылықтарды дамыту негізінде ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігін арттыру;
қазақстандық өнімнің сыртқы нарықтарға шығуы үшін ұтымды географиялық жағдайды пайдалану;
органикалық өнім өндірісі мен экспортының жоғары әлеуеті;
суармалы жерлердің алаңын ұлғайту және олардың тиімділігін арттыру;
ауыл шаруашылығы өндірісінің ұйымдық нысандарының көпқұрылымдық ерекшеліктерін есепке алу, ауылдық қоғамдастықтардың заманауи әлеуметтік инфрақұрылымын құру және экологиялық мәртебе-квоны сақтау негізінде АӨК-тің тұрақты дамуы үшін жағдайлар жасау;
АӨК-ге шетелдік инвестицияларды тарту үшін үлкен әлеует.

климаттың жаһандық өзгеруінің дәстүрлі агротехнологияларға әсері;
халықаралық нарықтардағы, оның ішінде ТМД елдеріндегі бәсекелестіктің өсуі;
ауыл және қала тұрғындарының табысы мен тіршілікті қамтамасыз ету жүйелеріндегі теңсіздіктің өсуі;
саланы дамытуды тиімсіз мемлекеттік реттеу тәуекелі;
урбанизацияға байланысты ауыл халқы үлесінің төмендеуі және еңбек ресурстарының жетіспеушілігі;
қаржы (инфляция) және валюта (девальвация) нарықтарындағы тұрақсыздық;
субсидияларды негізсіз беру.

      Сонымен бірге Қазақстанның аграрлық секторының басқа елдермен салыстырғанда айтарлықтай пайдаланылмаған әлеуеті және ұлттық бәсекелестік артықшылықтары бар, олар тиімді аграрлық саясат кезінде оның орнықты дамуын қамтамасыз ете алады және ел экономикасына және халықтың әл-ауқатын арттыруға елеулі үлес қоса алады.

3. Халықаралық тәжірибеге шолу

      3.1. Өсімдік шаруашылығы

      Әлемдік тәжірибені шолу барлық дамыған елдерде, бір жағынан, жаһандық климаттық өзгерістердің күн санап өсіп келе жатқан теріс әсері аясында егіншілікті дамытудың тұрақтылығын арттыру, екінші жағынан, экологиялық жағдайды жақсартуға және қоршаған ортаны сақтауға бағытталған ресурс үнемдейтін және органикалық технологияларға көшуге бет бұрғанын көрсетеді. Бұл – ең алдымен, әртараптандырудың жоғары деңгейі, нақты егіншілік технологиясына көшу және барлық технологиялық процестерді цифрландыру. Молекулалық биология мен гендік инженерияға негізделген жеделдетілген әдістерді қолдана отырып, өсімдіктердің жаңа сорттарын таңдауға және шығаруға ерекше назар аударылады. Осының арқасында ғылыми ұйымдар әрбір 5-6 жыл сайын ауруларға және стрестік жағдайларға төзімді дақылдардың жаңа жоғары өнімді сорттарын шығарады және практикада қолдану үшін таратады.

      Ел аумағында метеостанциялардың кең желісін құру және көпжылдық метеобақылаулар туралы тиісті дерекқорды қалыптастыру есебінен қол жеткізілетін ауа райы жағдайларын болжаудағы дәлдікті арттыру маңызды сәт болып табылады.

      Қазіргі уақытта әлемде органикалық өнім өндірісі қарқынды дамып келеді. Оған тұрақты түрде сұраныс артып келеді, ал органикалық өнімдердің әлемдік нарығы оң серпін көрсетуді жалғастыруда. ОАШ жерлерінің алаңдары 71 млн га жетті, бұл ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің әлемдік ауданының 1,5 %-ын құрайды.

      Әлемдік практика және көшбасшы елдердің (АҚШ, ЕО) органикалық өнім өндіру жөніндегі оң тәжірибесі экономикалық теңгерімсіздік өндірушілерді органикалық болып қалуға ынталандыру шаралары есебінен өтелетінін көрсетеді.

      ЕАЭО-ға мүше елдердің тәжірибесі, мәселен, Ресей Федерациясында сертификаттар беру тек зертханалық қорытындылар (БӨКО ФМБМ) негізінде жүзеге асырылады, бұл ретте инспектор әкетілетін өнімнің фитосанитариялық жай-күйі бойынша шешім қабылдамайды. Импорт кезінде инспектор үлгілерді іріктейді және нәтижелері бойынша міндетті түрде зертханалық сараптамаға жібереді, шешім қабылдайды. "Аргус-ФИТО" ФМАЖ ақпараттық жүйесі енгізілді.

      Іс жүзінде барлық елдерде өнім сапасын зертханалық зерттеу ақылы негізде және өнім иесі есебінен жүзеге асырылады.

      ЕО деңгейінде TRACES қадағалап отырудың бірыңғай ақпараттық жүйесі енгізілді, сондай-ақ ұлттық ақпараттық жүйелер қолданылады.

      Шетелдік тәжірибені талдау көрсеткендей, карантиндік фитосанитариялық бақылауды ақылы жүргізуге және рұқсат беру құжаттарын ақылы негізде беруге көшудің елімізде қолданылып жүрген карантиндік фитосанитариялық бақылау жүргізу және рұқсат беру құжаттарын беру жүйесімен салыстырғанда мынадай себептер бойынша артықшылығы бар:

      сыбайлас жемқорлық тәуекелдері жоқ;

      түсетін қаражат, оның бір бөлігі бюджетке, ал қалған бөлігі инспекторларды материалдық көтермелеуге, қызметтің материалдық-техникалық базасын жаңартуға жұмсалады.

      3.2. Мал шаруашылығы

      Барлық озық елдерде мал шаруашылығын дамыту берік жемшөп базасына негізделеді. Жемшөп дақылдарының ауыспалы егістегі үлесі үлкен.

      Мәселен, АҚШ-та егін жинау алаңының 65 %-ын дәнді және дәнді-бұршақты дақылдар алып жатыр, ал жемдік астық жинау азық-түлікке қарағанда 4 есеге көп.

      Малдың генетикалық әлеуетін арттыруға ерекше көңіл бөлінеді.

      Жануарлар селекциясы биотехнологияның, геномдық және ДНҚ талдаудың заманауи әдістерін, өсімін молайтудың жеделдетілген әдістерін пайдалана отырып жүргізіледі. Осының арқасында алдыңғы қатарлы елдерде барлық мал басы шоғырланған.

      2021 жылғы мамырда ЕАЭО шеңберінде селекциялық-асыл тұқымдық жұмысты біріздендіру туралы келісім күшіне енді, оны ЕАЭО-ға мүше барлық мемлекеттер ратификациялады. ЕАЭО аумағында селекциялық-асыл тұқымдық жұмысты біріздендіру мақсатында Келісім шеңберінде ЕЭК актілері әзірленді және бекітілді, олар тұқымды байқаудан өткізу, тұқымды айқындау, орын ауыстырылатын асыл тұқымды өнімге (материалға) ДНҚ зерттеу жүргізу бойынша біркелкі жұмыс жүргізуге, асыл тұқымды малдардағы қажетті ақпарат тізбесін жүргізуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ сүтті және етті бағыттағы ірі қара мал мен шошқаларды "индекстік бағалау" әдістемесі бекітілді. Көрсетілген құжаттар негізінде ЕАЭО аумағында селекциялық-асыл тұқымдық жұмыс біріздендіріледі.

      Алдыңғы қатарлы елдер, атап айтқанда, ЕО және АҚШ инвестицияларды жоспарлау және мал шаруашылығы мен жайылымдарды басқару саласындағы саясат шараларын әзірлеу кезіндегі экологиялық тұрақтылық пен жасыл өсу қағидаттарын да қамтиды.

      3.3. Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу

      Дамыған елдер өңдеу саласындағы техника мен технологияларды жаңғыртуды ынталандыру жолымен халықты азық-түлікпен қамтамасыз етуде жоғары нәтижелерге қол жеткізді.

      Ресейде өңдеу саласын дамыту ауыл шаруашылығы шикізатын өндіруді қолдау, инновациялық технологиялар мен ресурс үнемдейтін жабдықтар негізінде техникалық қайта жарақтандыруды және құрылысты жүргізу есебінен қуаттарды жаңғырту және өрістету, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілер мен өңдеушілердің кооперациясын ынталандыру жолымен жүзеге асырылады.

      Еуроодақта шикізатты өндірушілер мен қайта өңдеушілер және ауылдық аудандарды дамытудың басқа да бенефициарлары операциялық шығыстарды өте төмен пайыздық мөлшерлемелер немесе ыңғайлы төлем графиктері сияқты өте қолайлы жағдайларда жабу үшін кредиттерді немесе кепілдіктерді пайдалана алады.

      АҚШ-та жеке компанияларды еңбек өнімділігін арттыруға ықпал ететін жаңа технологиялар базасында ғылыми әзірлемелерді енгізу және жаппай игеру негізінде салаға инновациялар мен құзыреттерді дамыту үшін инвестициялауға ынталандыру бойынша жұмыс жүргізілуде.

      Сондай-ақ әлемде ауыл шаруашылығы шикізатын өндірушілер, өңдеуші кәсіпорындар мен сауда арасындағы ұзақ мерзімді тұрақты қатынастарды өнімнің өнімділігі мен құнының өсу факторы ретінде нығайту мәселесі өзекті бола түсуде.

      3.4. Нарықтарды дамыту

      Неғұрлым озық елдерді талдау АӨК отандық өнімін өткізуді дамытуға бағытталған мынадай заңдылықтар мен тәсілдерді бөліп көрсетуге мүмкіндік береді.

      Халықаралық тәжірибе фермерлердің өткізу тізбегіне табысты қатысудың кепілі өткізу кооперациясы болып табылатынын куәландырады. Бүгінгі таңда Еуропада кооперативтер арқылы өнімнің 70 %-ы, АҚШ пен Канадада 60 %-ы өткізіледі.

      Мысалы, Нидерландыда кооперативтер тауарлық сүттің 80 %-дан астамын, барлық көкөністердің, жемістердің 95 %-ын және жүннің 90 %-ын өткізеді. Француз кооперативтері халықаралық нарықта 70 %-ға дейін шарап шығарады және өткізеді, олардың алкоголь мен зәйтүн майын шығаруға қатысуы жоғары. Өткізу кооперативтері тауардың үлкен партияларын қалыптастырады және күні бұрын жеткізу туралы келісімдер жасайды.

      Бүкіл өткізу тізбегі бойынша дамыған сауда-логистикалық инфрақұрылым. КТО (КТО желілері) негізіндегі табысты тауар өткізу желілерінің мысалдары Rungis көтерме сауда базары (Париж, Франция), Mercasa көтерме сауда базарлары желісі (Испания) және Bronisze көтерме сауда базары (Варшава, Польша) болып табылады.

      Желі 3600 жалға алушының қажеттіліктерін қамтамасыз етеді, олардың 32 %-ы жеміс-көкөніс өнімдерімен, 12.5 %-ы балық және теңіз өнімдерімен, 8.2 %-ы ет өнімдерімен, 3 %-ы гүл өнімдерімен және 44 %-ы басқа түрлермен айналысады.

      Халықаралық стандарттар мен талаптар (СФС шаралары, HACCP, GLP және т.б.) дамыған елдерде (Канада, Аустралия, Жаңа Зеландия) енгізілген, бұл осы елдерде өндірілетін өнімнің сенімділігі мен сапасын арттырады.

      Сауда кедергілерін жою жөнінде келіссөздер жүргізу және келісімдер мен басқа да құжаттар жасасу арқылы экспорттаушылардың мүдделерін мемлекетаралық деңгейде ілгерілету дамыған елдердің сауда саясатының ажырамас құрамдас бөлігі болып табылады. Ең белсенді елдер – АҚШ, ЕО, Аустралия, Канада, Бразилия, Мексика, Жапония.

      3.5. Ауыл шаруашылығы кооперациясы және АӨК-ті инфрақұрылымдық дамыту

      ЭЫДҰ елдерінің көпшілігінде кооперативтер ауыл шаруашылығы өндірістік-өткізу тізбегінің барлық учаскелерінде болады және барлық мөлшердегі фермерлік шаруашылықтар кооперативтік кәсіпорындарға қатысады. Ауыл шаруашылығы кооперативтері ЕО-да жоғары дамыған: 22000-ға жуық кооператив 6,1 млн астам мүшені біріктіреді, жылдық айналымы шамамен 347 млрд еуроны құрайды. Орта есеппен ЕО-да кооперативтерге фермерлік шаруашылықтардың 57 %-ы, АҚШ-та 92 %-ы қатысады. Аустрияда, Финляндияда, Германияда және Швецияда орташа фермер кемінде екі ауыл шаруашылығы кооперативінің мүшесі болып табылады. Бұл ЭЫДҰ-ға мүше елдердегі кооперативтерге мамандану тән екенін көрсетеді (мысалы, өткізу, өңдеу, өндіріс құралдарын жеткізу); олар көбінесе екінші және үшінші кооперативтік ұйымдардың (мысалы, одақтар мен федерациялардың) қамқорлығымен жұмыс істейді.

      Әлемнің көптеген елдерінде дәл осы кооперативтер ауыл шаруашылығы инфрақұрылымының негізі болды.

      Мысалы, АҚШ кооперативтері фермерлерге отын, минералды тыңайтқыштар, жемшөп жеткізеді, өз мүшелеріне маркетингтік және көліктік қызметтер көрсетеді, ауыл шаруашылығы өнімдерін бөлшек саудада сатумен айналысады.

      2017 жылдың соңында АҚШ-та өз өнімдерін кооперативтерге сататын фермерлерге үлкен салықтық преференциялар беретін заң қабылданды. Салықтық шегерімге кооперативке сату сомасының 20 %-ы жатады. Егер фермердің салық салынатын пайдасы кооперативке жеткізудің бестен бір бөлігінен аз болса, онда ол салық төлеуден мүлдем босатылады.

      АҚШ-тың ірі жабдықтау кооперативтерінің функцияларына: тұқымдарды, химикаттарды, жанармай мен ветеринариялық препараттарды көтерме сатып алу; құрамажем дайындау, жемдік ингредиенттердің сапасын бақылау, фермаға жемшөп жеткізу; техникалар мен жабдықтарды жөндеу, қосалқы бөлшектерді жеткізу кіреді.

      Бүгінгі таңда Канаданың аграрлық секторында 4 млн астам адам мүшесі болып табылатын 1 500-ге жуық кооператив бар. Сонымен қатар, бір фермер қызмет түрлеріне қарай тұтынушылық, қызмет көрсету, өңдеу, аралас болып бөлінетін бірнеше кооперативтердің құрылтайшысы болуы мүмкін. Кооперативтер арқылы 50 %-дан астам астық және майлы дақылдар, 36 % минералды тыңайтқыштар, 21 % құрамажем, 19 % тұқым өткізіледі.

      ЕО-да кооперативтерге үлкен қолдау көрсетіледі, өйткені оларды ауылдық аумақтарды тұрақты дамытудың басты факторларының бірі ретінде қабылдайды. Керісінше, ТМД елдерінде, мысалы, агрохолдинг көбіне ауылдық аумақтардың дамуына емес, агроөнеркәсіптік кешеннің дамуына ықпал етуі мүмкін көрініс айқын көрінеді.

      ЕО елдерінде кооперативтік қызметтің маңызды бағыты – фермерлік қожалықтарды өндірістік жабдықтау. ЕО-да сатып алу-жабдықтау кооперативтерінің үлесіне тауар өндірушілерге қажетті өндіріс құралдарын жеткізу көлемінің шамамен 50 %-ы тиесілі. Кооперативтік жабдықтау қызметінің негізі – минералды тыңайтқыштармен және жемшөппен қамтамасыз ету.

      Қазіргі уақытта Нидерландыда 2500-ден астам белсенді кооперативтер бар, ал ауыл шаруашылығы мен қаржы ең ірі сектор болып қала береді. Ауыл шаруашылығы айналымының шамамен 70 %-ы кооперативтерде, бұл ЕО-ның орташа деңгейінен 45 % жоғары.

      ЕО-ның бірқатар елдерінде кооперативтер фермерлерді тұқыммен қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Мысалы, Данияда олардың үлесіне барлық тұқым материалын жеткізудің 35 %-ы, Ирландияда 55 %-ы, Францияда 73 %-ы тиесілі. Айта кету керек, қазіргі жағдайда кооперативтік қозғалыс үшін алуан түрдегі кооперативтердің қызметін әртараптандыру, олардың арасындағы байланыстарды тереңдету, бір кооперативтік ұйым аясында фермерлік қожалықтарға экономикалық қызмет көрсету бойынша бірнеше функцияларды біріктіру үрдістері тән.

      Жапонияның фермерлік қожалықтарының аздаған бөлігін қоспағанда, барлық дерлік фермерлік қожалықтар әр ауданда ұйымдастырылған ауыл шаруашылығы кооперативтерінің мүшелері болып табылады. Кооперативтердің функциялары әралуан: өнімді жинау және өткізу, өндірістік материалдар мен тұтыну заттарын сатып алу және сату, ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу және өткізу бойынша кәсіпорындарды салу және басқару, банктік және сақтандыру операциялары – жинақтарды қабылдау және несиелер беру, өмірді сақтандыру және ауырған жағдайда, ауруханалық және курорттық қызмет көрсетумен қамтамасыз ету.

      Корея Республикасының жылдық табысы 55 млрд АҚШ долларынан асатын Ұлттық ауыл шаруашылығы кооперативтер федерациясы (NACF) ел фермерлерінің 80 %-ын астамын немесе 2,5 млн адамды біріктіреді.

      Израиль ауыл тұрғындарының шамамен 70 %-ы кибуцытар, мошавах шиттуфи, мошавах овдимах сияқты ауыл шаруашылығы кооперативтерінің құрамына кіреді. Кооперативтердің үлесіне өңделетін жердің шамамен 75 %-ы тиесілі, оның ішінде кибтуцтардың пайдалануына 41 %-ы, мошавов овдимовтарға 29 %-ы, мошавов шиттуфиларға 4 %-ы тиесілі. Бұл ретте олардың үлесіне елде өндірілетін аграрлық өнімнің 80 %-ға жуығы тиесілі, негізгі өндірістік қорлардың 75 %-ына иелік етеді.

      БҰҰ-ның Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымы (ФАО) кооперативтер мен басқа да фермерлік ұйымдардың шағын ауыл шаруашылығы өндірушілерін қолдаудағы шешуші рөлін мойындайды.

      3.6. АӨК-ті ғылыми және кадрлық қамтамасыз ету

      Ғылымды көп қажет ететін өнімнің үлесі және ЖІӨ-нің жалпы көлеміндегі ғылымға арналған шығыстар білімге негізделген экономиканың негізгі көрсеткіштері болып табылады.

      Дамыған елдерде ҒЗТКЖ-ға жұмсалатын шығындардың үлесі ЖІӨ-нің орта есеппен 3 %-ын құрайды (Швецияда – 3,8 %, Финляндияда – 3,5 %, Жапонияда – 3,04 %, Швейцарияда – 2,73 %, АҚШ-та – 2,84 %, Германияда –2,44 %). Бұл ретте осы шығыстардағы мемлекеттің үлесі орта есеппен 25-34 %-ды құрайды.

      Экономикасы дамыған елдерде жан басына есептегенде ҒЗТКЖ-ға жұмсалатын шығындар: АҚШ-та – 892, Швецияда – 875, Финляндияда – 726, Швейцарияда – 688, Исландияда – 613, Германияда – 580, Данияда – 541, Норвегияда – 479, Францияда – 478, Ресейде – 420 АҚШ долларын, ал Қазақстанда бір адамға 10,27 АҚШ долларын (19 млн адамға 82 млрд теңге) құрайды, бұл АҚШ-қа қарағанда 86,8 есе, Ресейге қарағанда 40,9 есе аз.

      Дамыған елдерде жаңа немесе жетілдірілген технологиялардың, жаңа білімдер немесе шешімдер қамтылған өнімдердің, жабдықтардың үлесіне ЖІӨ өсімінің 70-тен 85 %-ға дейіні тиесілі, өйткені технологиялық инновацияларды тұрақты негізде енгізуді Германияда кәсіпорындардың 71,8%-ы, Бельгияда 53,6 %-ы, Эстонияда 52,8 %-ы, Финляндияда 52,5 %-ы және Швецияда 49,6 %-ы, ал Қазақстанда 1 %-дан азы жүзеге асырады.

      3.7. Жер ресурстары

      Жер қатынастары саласындағы мемлекеттік реттеу әлемнің барлық елдерінде жүзеге асырылады.

      Атап айтқанда, бірқатар елдерде ауыл шаруашылығы жерлерінің бөлінуіне жол бермеу үшін ауыл шаруашылығы алқаптарын белгілі бір мөлшерден аз учаскелерге бөлуге заңды түрде тыйым салынады, ал басқалары жер латифундиясының дамымауы үшін ауыл шаруашылығы жерлерінің шамадан тыс шоғырлануын шектейді. Көптеген елдер ауыл шаруашылығы алқаптарын сатып алушылардың немесе жалға алушылардың өз меншігін бақылап отыруы үшін көрші тұруын да талап етеді.

      Данияда кәсіптік даярлығы бар, 50 жастан аспаған, қажетті капиталы бар жеке тұлға ғана ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерді пайдалану құқығына ие болады.

      Көптеген экономикасы дамыған елдердің тәжірибесінде ауыл шаруашылығы жерлері учаскелерінің барынша рұқсат етілетін мөлшерін шектеудің кең таралған практикасы бар. Айталық, Данияда барынша мүмкін болатын алаң – 150 га, бұдан үлкен жер учаскесін тек арнайы рұқсат бойынша ғана сатып алуға жол беріледі (оны алу үшін мұндай жер көлемі өндіріс ерекшелігіне байланысты екенін дәлелдеу қажет). Италияда, Норвегияда, Жаңа Зеландияда және басқа елдердегі ауыл шаруашылығы жерлерінің барынша мүмкін болатын алаңдары бойынша шектеулер бар. Мұндай реттеуіш Ресей заңнамасында да бар, сонымен қатар табиғи, экономикалық және басқа да факторлардың алуантүрлілігін ескере отырып, өңірлерде РФ-ның әр субъектісі үшін бұл оның заңнамасымен айқындалады.

      Жер пайдаланудың ұтымдылығын қамтамасыз ету үшін жер учаскелерінің негізсіз артық ұсақталуы шектелген, себебі бұл учаскелердің фрагментациясына, жоларалықтарға, сыналануға және пайдаланудағы басқа да қолайсыздықтарға алып келуі мүмкін. Тиісті нормалар Испанияның, Италияның, Норвегияның, Германияның және басқа елдердің заңнамасында бар. Ресей заңнамасында жердің жалпы алаңының барынша мүмкін болатын мөлшері сияқты бұл да РФ субъектілерінің заңдарымен егжей-тегжейлі реттеледі.

      3.8. АӨК-ті цифрландыру

      Еуропада Ауыл шаруашылығын цифрландыру бойынша бірінші орынды Германия алады, ол АӨК-ті цифрлық түрлендіру үшін жағдай жасауға ерекше көңіл бөледі. Германияда жиырма жылға жуық уақыт бойы нақты егіншілік пен ақылды ферма жүйелері қолданылуда.

      Ирландияның "Smart Farming" мемлекеттік бағдарламасы 2014 жылы іске қосылды. Ауыл шаруашылығы өндірісінің нақты саласындағы дара кәсіпкерлерге шығыстар мен зиянды шығарындылардың деңгейін төмендететін цифрлық технологиялар мен платформаларды қолданудың әртүрлі нұсқалары ұсынылады. Қазіргі уақытта бағдарламада 1 900 шаруашылық жұмыс істейді. Олардың әрқайсысында үнемдеу 2018 жылы орта есеппен 5 000 еуроны құрады, отын шығыны 10 %-ға төмендеді. Швейцария ғалымдары атап өткендей, смарт-фермерлік тыңайтқыштар мен пестицидтерді барынша азайтып немесе нақты енгізу арқылы ауыл шаруашылығының қоршаған ортаға зиянды әсерін әлсіретеді.

      Фермерлер ақпаратты: танаптардан, ауыл шаруашылығы жануарларынан және машиналардан әртүрлі тіркеушілер мен заттар интернеті негізінде дереккөздерден; деректерді сақтау ұйымдарынан; деректерді өңдеу және оларды ақпаратқа айналдыру үшін жасанды интеллект және машинамен оқыту әдістерімен үлкен деректерді талдау (Big Data) негізінде алады. Нақ осы деректер мен ақпарат басқа жерде де, мысалы, ақпарат бақылау және басқару үшін қажет уәкілетті органдар пайдалануы мүмкін.

      АӨК-ті цифрландырудағы соңғы тренд тауар өткізетін тізбектердің цифрлық платформаларын құру болды, бұл нарыққа тамақ өнімдерін жеткізуді теңгерімдеуге, өнімнің қадағаланып отыруын (қауіпсіздігін) қамтамасыз етуге, логистика мен делдалдық көрсетілетін қызметтерге арналған шығыстарды оңтайландыруға мүмкіндік береді.

      3.9. Мемлекеттік қолдау

      Агроөнеркәсіптік кешенді мемлекеттік реттеу жалпы әлемдік практика болып табылады және барлық елдерде қолданылады. Бұл ретте көптеген елдердің басым бағыты әртүрлі экономикалық тетіктерді (өндіріс шығындарын өтеу, бағаларды қолдау, өндірістік құрылым үшін субсидиялар, әртүрлі бағдарламаларды іске асыру) пайдалана отырып, өндірушілерді жан-жақты қолдау болып табылады. Алайда агроөнеркәсіптік кешеннің тұрақты жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін қолайлы жағдай жасауға бағытталған оның нысандары мен әдістері АӨК-тің даму ерекшелігіне, сондай-ақ әр елдің табиғи-климаттық жағдайларына байланысты бір-бірінен ерекшеленеді. АҚШ-та ауыл шаруашылығы өндірісінің рентабельділігі субсидияланады. Ал Еуропа елдерінде субсидиялар ауыл шаруашылығы алқаптарының әр гектарына беріледі. Субтропиктер аймағында орналасқан "Керн тобы" деп аталатын елдер бар, мұнда мемлекет ауыл шаруашылығына мүлдем субсидия бермейді. Сонымен қатар, көптеген дамыған елдерде ауыл шаруашылығын жанама қолдау мәселелеріне көп көңіл бөлінеді. Бұл – ең алдымен, білім тарату жөніндегі мемлекеттік бағдарламалар арқылы фермерлерді оқыту. Көптеген елдерде өндірілетін өнімнің сапасын арттыру, ветеринариялық қадағалауды қамтамасыз ету, ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерін енгізу, қоршаған ортаны қорғау, проблемалы аудандардағы өндірісті ынталандыру, шағын шаруашылықтарға табыстың ең төменгі деңгейін қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар қаржыландырылады.

      Шет елдердің мемлекеттік субсидиялар құрылымында бағаны қолдауға арналған қаражаттың үлесі ең көп. Нарықтық экономикасы дамыған барлық дерлік елдердегі бағаларды мемлекеттік реттеу жүйесі бағаның қажетті деңгейін ұстап тұру мақсатында тез бұзылмайтын өнімдерді сатып алуға және өткізуге мемлекет қолдау көрсетуге ұмтылатын бағалар мен индикативтік бағаның жоғарғы және төменгі ауытқу шектерін белгілеуді көздейді.

      Тұтастай алғанда, әлемдік тәжірибені шолу Қазақстанда экологиялық жағдайды жақсартуға және қоршаған ортаны сақтауға бағытталған, ресурс үнемдейтін және органикалық технологияларға көшуге, мал шаруашылығын дамытуды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін мықты жемшөп базасын құруға алғышарттары бар екенін көрсетеді.

      Бұдан басқа Қазақстан өткізу кооперациясын құру және ауыл шаруашылығы үшін инфрақұрылым құру жөніндегі тәжірибені үйренуі, сондай-ақ АӨК-ті мемлекеттік қолдау шараларының тұрақтылығы және аграрлық ғылымды қаржыландыруды арттыру жөнінде шаралар қабылдауы тиіс.

4. Саланы дамыту пайымы

      Ескерту. 4-бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 28.03.2023 № 268 қаулысымен.

      Климаттық өзгерістер, су ресурстарының тапшылығы азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету және орнықты дамуға қол жеткізу мүмкіндіктеріне тікелей әсер етеді. Климаттың өзгеруі егіншілік дақылының, мал шаруашылығындағы технологияның өзгеруіне алып келеді.

      Сарапшылардың бағалауы бойынша Қазақстанда су тапшылығының туындау қаупі бар, ал 2050 жылға қарай республика жіті су күйзелісіне ұшыраған мемлекеттердің тізімінде болуы мүмкін. Бұл өз кезегінде елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына әсер етеді. Атап айтқанда, бұл жағдай агроөнеркәсіптік кешенді дамытуға көбірек әсер етеді, өйткені кейбір дақылдардың түсімділігі 2030 жылға қарай қазіргі деңгейге қарағанда 9-47 %-ға төмендейді, ал бұл еңбек өнімділігінің көрсеткіштері мен азық-түлік қауіпсіздігі мәселелеріне тікелей әсер етеді.

      Аталған тәуекелдерді барынша азайтудың басты факторы "жасыл" технологиялар және ресурстарды тиімді басқаруды, қолда бар инфрақұрылымды жаңғыртуды және жаңа инфрақұрылымды дамытуды, қоршаған ортаға әсер ету дәрежесін қысқартудың нақты шараларын қолдану есебінен халықтың әл-ауқаты мен қоршаған орта сапасын арттыруды қамтитын орнықты өндіріс болып табылады.

      Сондықтан АӨК-ті дамытудың 2030 жылға дейінгі негізгі басымдықтары мыналар болады:

      шикізат өндіру бойынша ауыл шаруашылығының қолда бар елеулі әлеуетін және ішкі нарықтың тарлығын ескере отырып, экспорттық саясаттың шикізаттық бағыттылығынан өңделген өнімге көшу болмақ. Экспорт көлемін ұлғайту есебінен өңдеу салаларының өсуі ауыл шаруашылығының сапалы өсуін және қосылған құнның барлық тізбегі бойынша кірістердің өсуін қамтамасыз етеді;

      өндірісті әртараптандыру және ауыспалы егісті сақтау, бұл жоғары рентабельді дақылдардың, оның ішінде жемшөп дақылдарының өндірісіне көшуді және тиісінше жер пайдаланушылар арасында түсіндіру жұмыстарын жандандыру, жер заңнамасы талаптарының орындалуын бақылауды күшейту, танаптардағы өсімдіктердің түрлік құрамын айқындау бойынша жерді қашықтықтан зондтау технологиясы есебінен, сондай-ақ топырақты агрохимиялық зерттеп-қарауды жүргізу тәсілдерін қайта қарай отырып, ауыл шаруашылығы өндірісіне агрохимиялық қызмет көрсету жүйесін жетілдіру жолымен қарқынды мал шаруашылығын дамытуға көшуді қамтамасыз етеді.

      пандемиялық қауіп-қатер жағдайында тамақ өнімдерінің негізгі түрлері бойынша импортты алмастыратын инвестициялық жобаларды іске асыру есебінен елдің азық-түлік тәуелсіздігін қамтамасыз ету басымдыққа ие болады;

      АӨК салаларын техникалық жарақтандыруды сапалы арттыру, ғылыми негізделген агротехнологияларды сақтау, ғылыми қамтамасыз етуді және инновациялық әзірлемелерді енгізуді күшейту, нақты сектордың қажеттіліктеріне сәйкес кадрлық қамтамасыз ету жүйесін қалыптастыру жөніндегі шаралар кешенін қабылдау арқылы аграрлық өндірісті индустрияландыру;

      ветеринариялық және фитосанитариялық қауіпсіздік жүйелерін; ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындау және сақтау жүйесін дамытуды; АӨК-тің қаржылық және сақтандыру инфрақұрылымын дамытуды қамтитын АӨК-тің заманауи инфрақұрылымын дамыту;

      АӨК өнімдерінің өнімділігі мен сапасының өсу катализаторы тік және көлденең интеграция резервтерін пайдалану негізінде АӨК басым бағыттары бойынша экожүйелерді дамыту болады.

      Халықаралық тәжірибені, сондай-ақ АӨК-ті дамытудағы жаһандық үрдістерді ескере отырып, отандық ауыл шаруашылығы бәсекеге қабілеттіліктің өсуін және сектордың жаһандық сын-қатерлерге орнықтылығын ынталандыруға бағдарланатын болады. Осы процестерді ынталандыратын заңнамалық база құрылады, мемлекеттік қолдау жүйесінің тиімділігі артып, білімді таратудың тиімді жүйесі қалыптастырылатын болады, бұл ауылдық жерлер тұрғындарының табысын арттыру үшін жағдай жасайды.

      Ауыл шаруашылығы өндірісінің құрылымы бәсекеге қабілеттілікті дамытуға, сыртқы нарықтардың қажеттіліктеріне сәйкес теңгерімділікке және ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруден барынша пайда алуға негізделетін болады.

      Агроөнеркәсіптік сектор реформаларының негізі мыналар болады:

      саланың ұзақ мерзімді бәсекеге қабілеттілігіне қол жеткізуге ілеспе шығыстар саясатын қайта бағдарлау;

      өнімділік драйверлері ретінде білім мен цифрландыруға назар аудару;

      назарды жекелеген өндірістерден құн жасау тізбектеріне ауыстыру.

      Мемлекет бәсекелестікті күшейту, неғұрлым өнімді кәсіпорындарды таңдау және жедел технологиялық жаңартуды қамтамасыз ету есебінен өсуді ынталандыруға мүмкіндік беретін ашық сауда мен инвестицияларға қатысты бейілділік саясатын жалғастырады.

      Ауыл шаруашылығындағы көлеңкелі экономиканың үлесін қысқарту мақсатында саланы цифрландыру жөнінде шаралар қабылданып, оның ішінде ауыл шаруашылығы өнімін қадағалап отыру жүйесі енгізілетін болады.

      4.1. Өсімдік шаруашылығы

      Климаттың өзгеруіне бейімделген жоғары және тұрақты түсімділігі мен рентабельділігі бар орнықты қарқынды өсімдік шаруашылығы құрылады.

      Мыналар:

      егістік алаңдарының құрылымын әртараптандыру;

      отандық өндірістің жоғары сапалы тұқымдарын пайдалануды арттыру;

      суармалы жер алаңдарын кеңейту және суарудың су үнемдейтін технологияларын кеңінен енгізу;

      машина-трактор паркін жаңарту қарқынын жеделдету арқылы өндіріс факторларын пайдаланудың жоғары экономикалық тиімділігіне қол жеткізіледі.

      4.2. Мал шаруашылығы

      Мықты жемшөп базасын, малдың генетикалық әлеуетін құру және жасыл өсу қағидаттары негізінде заманауи технологияларды енгізу негізінде мал шаруашылығын дамытудың тұрақтылығын мыналар арқылы арттыру:

      малдың өсімін молайтудың алдыңғы қатарлы технологияларын енгізу. Жайылымдық алқаптардың өнімділігін арттыру және жаңа жайылымдарды игеру;

      жаңартылған білім беру бағдарламалары негізінде мал шаруашылығы саласы үшін мамандар даярлау;

      шағын және орта фермерлік шаруашылықтарды шаруашылық жүргізудің үздік орнықты практикалары мен технологияларына оқыту;

      секторда экологиялық мониторингті дамыту, атап айтқанда, парниктік газдар эмиссиялары;

      эпизоотиялық саламаттылықты қамтамасыз ету;

      мал шаруашылығы өнімдерінің экспорттық нарықтарын дамыту;

      жеке ветеринариялық көрсетілетін қызметтер нарығын дамыту үшін жағдайлар жасау;

      ветеринария саласындағы ақпараттық жүйелерді әзірлеу мен енгізу және процестер мен құжаттаманы автоматтандыру;

      ветеринария мамандарының жалақысын көтеру.

      Мал шаруашылығы саласын тиімді дамыту мақсатында етті және сүтті мал шаруашылығында, сондай-ақ қой және құс шаруашылығында жол карталары әзірленетін болады.

      Мәселен, етті мал шаруашылығында жол картасы шеңберінде отбасылық және оқыту фермаларын (фермерлерді оқыту үшін заманауи технологиялармен жарақтандырылатын модельдік фермалар) құру, асыл тұқымды емес жануарлардың генетикасын жақсарту үшін фермерлерді асыл тұқымды бұқалармен қамтамасыз ету, малды өнеркәсіптік сою тізбегін құру – дайын өнім өндіру – өнімді терең өңдеу, теріні өңдеу, жайылымдарды ұтымды пайдалану, фермерлерді кеңінен оқыту, сиыр еті экспортының тұрақты өсуі үшін нарықтарды игеру бойынша индикаторлар мен іс-шаралар көзделетін болады;

      қой шаруашылығында селекциялық-асыл тұқымдық жұмыс есебінен қойлардың сапасын жақсартуға, отбасылық қой өсіру шаруашылықтарын құруға, жайылымдық алқаптарды игеру жолымен шалғайдағы қой шаруашылығын дамытуға; тері мен жүнді өңдеуге, қой еті мен қозы етінің экспорттық әлеуетін арттыруға бағытталған іс-шаралар көзделетін болады;

      құс шаруашылығында іс-шаралар жоғары өнімді және технологиялық кростар (тұқымдар) мен әртүрлі құс түрлерінің будандарын өсіруге, заманауи 2-санаттағы асыл тұқымды шаруашылықтар және ата-енелік табындар құруға, ет және жұмыртқа құстарының өнімділігін арттыруға, салқындатылған ет пен терең өңдеу өнімдерінің көлемін ұлғайтуға бағытталатын болады.

      Бұдан басқа селекциялық-асыл тұқымдық жұмысты жүргізуді мемлекеттік қолдау жолымен селекцияның тиімді әдістерін енгізу, фермерлік шаруашылықтарда жылқы шаруашылығы мен түйе шаруашылығындағы селекциялық және асыл тұқымдық жұмысты ынталандыру бойынша жұмыстар, қолда бар мал басының сапалық құрамын жақсартуға, өнімді өндіру мен өңдеуге бағытталған жұмыстар жүргізілетін болады.

      4.3.Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу

      Мыналар:

      ауыл шаруашылығы шикізатының сапасын арттыру;

      өңдеу кәсіпорындарының материалдық-техникалық базасын жаңғырту;

      өндірілетін өнім желісін кеңейту;

      кредиттер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау;

      қалдықсыз өңдеу технологияларын енгізу;

      жаңа өндірістер салу арқылы өңдеу өнімдерін өндіру факторларын пайдаланудың жоғары экономикалық тиімділігіне қол жеткізіледі.

      Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу саласын тиімді дамыту мақсатында Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеуді дамыту жөніндегі жол картасы әзірленетін болады. Жол картасы шеңберінде инвестициялық салымдар кезінде шығындардың бір бөлігін субсидиялау мен негізгі және айналым қаражатын толықтыруға арналған кредиттер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау арқылы өңдеу өндірістерін құруға және жаңғыртуға, жаңа нарықтар ашу арқылы ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеудің экспорттық әлеуетін арттыруға бағытталған іс-шаралар көзделетін болады.

      Импортты алмастыру және ішкі нарықты әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының жекелеген түрлерімен толықтыру мақсатында әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар арқылы АӨК-тегі инвестициялық жобаларды (құс еті, сүт, қант қызылшасынан жасалған қант өндірісі, көкөніс өндірісі үшін суару) қаржыландыру бойынша Солтүстік Қазақстан облысының тәжірибесі кеңінен таратылатын болады. Бұл шара отандық өндіріс есебінен құс еті, сүт, қант және көкөністер бойынша ішкі нарықтың қамтамасыз етілу деңгейін арттыруға мүмкіндік береді.

      Бұдан басқа, агроөнеркәсіптік кешеннің құны 5 млрд теңгеден астам ірі зәкірлік импортты алмастыратын және экспортқа бағдарланған инвестициялық жобаларын "Қазақстанның Даму Банкі" акционерлік қоғамы арқылы қаржыландыру жоспарлануда, ол жыл сайын түпкілікті қарыз алушылар үшін жылдық 7 %-дан аспайтын сыйақы мөлшерлемесі бойынша 20 жылдан аспайтын мерзімге кәсіпорынның өзінің жоба сомасының кемінде 20 %-ымен қатысуымен жүзеге асырылатын болады. Қаржыландыру көзі 85/15 пропорциясымен бюджет қаражаты және нарықтық қорландыру болып табылады.

      4.4. Нарықтарды дамыту

      Ішкі нарықты отандық азық-түлік тауарларымен толықтыру.

      АӨК-тің отандық өнімін ішкі және сыртқы нарықтарда ілгерілету үшін:

      сауда-логистикалық инфрақұрылым желісін, көтерме-тарату орталықтарын дамыту;

      сыртқы нарықтардағы сауда кедергілерін, оның ішінде мемлекеттік қорғау есебінен жою және өткізу нарықтарын кеңейту арқылы оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру жөнінде шаралар қабылдау қажет.

      4.5. Техникалық жарақтау

      Мынадай қолдау шараларын іске асыру арқылы ауыл шаруашылығы техникасын жаңарту қарқынын арттыру:

      сатып алынған ауыл шаруашылығы техникасы құнының бір бөлігін инвестициялық субсидиялау бағдарламаларын іске асыру, лизингтік бағдарламаларды іске асыру үшін "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ даму институттарын қорландыру арқылы ауыл шаруашылығы еңбеккерлерінің ауыл шаруашылығы техникасын (оның ішінде отандық өндіріс) сатып алуын ынталандыру;

      ауыл шаруашылығы техникасына кредит берудің/лизингтің пайыздық мөлшерлемесін субсидиялау;

      жеңілдікті кредит беру бағдарламаларын дамыту;

      ауыл шаруашылығы техникасының айналымына (сатып алу, лизинг, пайдалану, техникалық жай-күйі) байланысты процестерді есепке алу бойынша бірыңғай интеграцияланған дерекқорды құрылады.

      4.6. Ауыл шаруашылығы кооперациясы, АӨК инфрақұрылымы

      Ауыл шаруашылығы кооперациясын дамыту пайымының негізінде фермерлер, өңдеушілер мен тұтынушылар арасындағы тізбектегі байланыстарды нығайту арқылы қосылған құн тізбектерін дамытуға, сондай-ақ инновацияларды тарату, оқыту, сапаны басқару, экожүйелер деп аталатын нарыққа қол жеткізуді қамтамасыз ету жөніндегі платформалар мен институттарды дамытуға баса назар аударылады.

      Экожүйе – бұл зәкірлі стратегиялық кәсіпорын, әдетте, ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеушілер негізінде салалық тізбектер буындарының үздіксіз өзара іс-қимылы.

      Экожүйе мыналарды қамтиды:

      зәкірлік кәсіпорын (стратегиялық инвестор, ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеу кәсіпорны);

      зәкірлік кәсіпорынды шикізатпен және жемшөппен қамтамасыз ететін АШТӨ (бордақылау алаңдары, репродукторлар, жылыжайлар және т.б.), ЖҚШ;

      өткізу нарықтары (КТО, СЛО, трейдерлер);

      дайындаушы ұйымдар, өнімді сақтау жөніндегі объектілер;

      тұқымдар, тыңайтқыштар, пестицидтер өндірушілер, техника шығарушылар;

      ғылыми және білім беру ұйымдары;

      ветеринариялық және фитосанитариялық сүйемелдеу.

      Экожүйені құруды сипаттайтын негізгі өлшемшарттар (әрбір экожүйе бойынша жеке айқындалатын болады) мыналар болып табылады:

      АӨК өнімдерін өндіру көлемі;

      тартылған отбасылық және фермерлік шаруашылықтар саны;

      жұмыс орындары.

      Ет, жемістер, көкөністер, қант, дәнді, майлы дақылдар, сүт өнімдерін өндіру және өңдеу бойынша ірі азық-түлік экожүйелері қалыптастырылады.

      Зәкірлі кәсіпорындар табиғи-климаттық және экономикалық факторларға сәйкес былайша орналасатын болады:

      Солтүстік Қазақстан облысында – қуаты 300 мың тонна астық дақылдарын өндіру және терең өңдеу;

      Алматы және Ақтөбе облыстарында – қуаты 15 мың тонна қой еті мен қуаты 20 мың тонна сиыр етін өндіру және өңдеу;

      Ақмола, Шығыс Қазақстан және Солтүстік Қазақстан облыстарында – жалпы қуаты 700 мың тонна майлы дақылдар өндіру және өңдеу;

      Алматы, Павлодар және Солтүстік Қазақстан облыстарында – жалпы қуаты 204 мың тонна сүт өндіру және өңдеу;

      Жамбыл облысында – қуаты 5 мың тонна жемістер мен көкөністер өндіру және өңдеу;

      Алматы, Жамбыл және Түркістан облыстарында – жалпы қуаты 5 мың тонна жеміс-жидек өндіру және өңдеу;

      Алматы және Жамбыл облыстарында – жалпы қуаты 150 мың тонна қант өндіру.

      Ақпараттық платформада 7 ірі экожүйені қалыптастырудың қадамдық көрінісі, сондай-ақ Ауыл шаруашылығы министрлігінің сайтында, оның ішінде экожүйелерді құру процесінде іске қосылған және қажетті стейкхолдерлер бойынша ақпаратты ай сайын орналастыру қамтамасыз етілетін болады.

      Қазақстанның ауыл шаруашылығы өндірісінің инфрақұрылымы немесе қызмет көрсету саласы ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің кооперативтері және осы кооперативтердің бірлестіктері негізінде құрылуға тиіс.

      Жеке қосалқы шаруашылықтардың кооперативтерін құрудан бастау керек, олардың үлесіне саланың жалпы өнімінің жартысына жуығы тиесілі. Сонымен қатар ЖҚШ кооперативтері әр ауылдық округте құрылуға тиіс. Бастапқыда 2-3 облыстың 3-6 ауданының 30-60 ауылдық округінде пилоттық кооперативтер құрған жөн.

      Мұндай кооперативтің функцияларына:

      ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындауды, сақтауды, бастапқы өңдеуді, сақтауды, көтерме өткізуді ұйымдастыру;

      өзінің ЖҚШ-ның мүшелерін ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруге қажетті тауарлық-материалдық құндылықтармен – тұқымдармен, тыңайтқыштармен, пестицидтермен, ЖЖМ-мен, құрамажеммен және т.б. қамтамасыз ету;

      ветеринария, механикаландыру, мелиорациялау, жемшөп дайындау және т.б. саласында қызметтер көрсету;

      жаңа тұқымдарды, сұрыптарды, технологияларды қолдану, заңнамадағы өзгерістер мәселелері бойынша консультация беру;

      мемлекеттік қолдау шараларын жеткізу кіруге тиіс.

      Екінші кезеңде ЖҚШ кооперативтеріндегідей функциялармен ауылдық аудандар деңгейінде шағын шаруа қожалықтары кооперативтері құрылады. Бұдан басқа, осы кезеңде неғұрлым шағын міндеттерді орындау үшін өңдеу кәсіпорындарын құру, мамандандырылған қызметтер көрсету, мысалы, ветеринария, өсімдіктерді қорғау саласында көрсетілетін қызметтер және т.б. үшін ЖҚШ ауылдық кооперативтерінің аудандық бірлестіктерін құруға кірісу қажет. Аудандық кооперативтерге шағын шаруа қожалықтарының кооперативтері де кіреді.

      Үшінші кезеңде облыстар деңгейінде орта және ірі ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер кооперативтерін құру қажет. Осы кезеңде аудандық кооперативтердің облыстық бірлестіктері де құрылады.

      Кооперацияны ынталандыру үшін мемлекеттік қолдаудың мынадай шаралары қажет:

      кооперативтердің өз мүшелеріне қызмет көрсетуі үшін сатып алатын жабдықтардың құнын инвестициялық субсидиялау;

      кооперативтердің өз мүшелеріне көрсететін қызметтерінің құнын субсидиялау;

      білімді тарату жөніндегі іс-шараларды бюджеттік қаржыландыру –кооперативтер мүшелерін ақпараттық-маркетингтік қамтамасыз ету.

      Шағын шаруа және жеке қосалқы шаруашылықтарда және олардың кооперативтерінде ауыл шаруашылығы техникасы мен жабдығын жаңарту қарқынын жеделдетуге олар сатып алатын қуаты 60 а.к. дейінгі тракторларға және осы сыныптағы тракторлармен агрегатталатын тіркеме/аспалы жабдыққа мөлшерлемесі 50 %-ға дейін жоғарылатылған инвестициялық субсидиялауды қолдануға ықпал ететін болады.

      Ауылдық аумақтарды, бірінші кезекте, ауылдық елді мекендердің әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылымын дамытуға ерекше назар аудару қажет. Ауылдық аумақтардың үйлесімді дамуы (инфрақұрылым, бос уақыт, өмір сапасы) да топырақ құнарлылығы, технологиялар, ғылым және субсидиялар сияқты маңызды фактор болып табылады.

      4.7. АӨК-ті ғылыми және кадрлық қамтамасыз ету

      Аграрлық ғылымның әлеуетін:

      халықаралық тәжірибе негізінде әлеуметтік-экономикалық маңыздылықты ескере отырып, АӨК-ті технологиялық жаңғыртудың басымдықтары мен міндеттерін ғылыми негіздеп белгілеу;

      АӨК-те бизнес қажеттіліктеріне бағдарланған іргелі және қолданбалы ғылыми бағдарламаларды нақты қаржыландыру;

      аграрлық ғылыми зерттеулерді қаржыландыруды ұлғайту (ауыл шаруашылығы ЖӨ-сінің кемінде 1 %-ы);

      агрокәсіпорындардың инновациялық белсенділігін ынталандыру;

      бизнес тарапынан бірлесіп қаржыландыру және олардың қолданбалы ҒТБ шығындарын субсидиялау тетігін әзірлеу;

      қолданбалы ғылыми-техникалық бағдарламалар нәтижелерін және роялти тетіктерін коммерцияландыру жүйесін дамыту;

      қолданбалы зерттеулерді салалық гранттық қаржыландыруды енгізу;

      ЖОО, ҒЗИ, ОПХ, АШТС материалдық-техникалық базасын жаңғырту;

      білімді тарату жүйесін дамыту, ҒҒТҚН трансферті және коммерцияландыру және роялти тетіктері.

      4.8. Жер ресурстары

      Жерді ұтымды және тиімді пайдалану мақсатында пайдаланылмайтын ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді алып қою мерзімдерін 2 жылдан 1 жылға дейін қысқарту.

      Қазақстан Республикасы азаматтарының меншігінде және жер пайдалануында болуы мүмкін ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің ең жоғары мөлшерлерінің нормативтерін әзірлеу.

      4.9. АӨКі цифрландыру

      АӨК-ті цифрландыру фермердің міндеттерін шешу бойынша агрономиялық және нарықтық ақпаратқа, сондай-ақ қарыз және саудалық қаржыландыруға қол жеткізе отырып, барлық жерде қолданылатын құралға айналады.

      Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер мен процестерді автоматтандыру субсидиялар мен көрсетілетін қызметтерді үйден шықпай-ақ электрондық форматта алуға мүмкіндік береді.

      Ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер үшін ақпараттық қызметтер көрсете отырып, бірыңғай ұлттық платформа базасында бірыңғай тауар өткізу желісін құра отырып, ауыл шаруашылығы өнімдерін қадағалап отыру жүйесі енгізіледі.

      Субсидиялаудың бірыңғай мемлекеттік жүйесі құрылады, онда тегін негізде мемлекеттік қолдау шаралары көрсетілетін болады.

      4.10. Мемлекеттік қолдау

      Өңірлерді мамандандыру схемасы негізінде АӨК-ге мемлекеттік қолдау көрсету кезінде өңірлерді мамандандыру қағидаты қамтамасыз етіледі, ол база ретінде пайдаланылатын болады, оның негізінде ауыл шаруашылығы өнімдерінің жекелеген түрлерін өндірудің ірі ауқымды аймақтары қалыптастырылады. Бұл табиғи-климаттық және басқа да факторларға байланысты мемлекеттік саясатты әртарапты және неғұрлым тиімді жүргізуге мүмкіндік береді.

      Сондай-ақ "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ-ның кредиттік саясатын қайта қарау бойынша жұмыс жүргізіледі, ол да мамандандыру схемасын ескеруге тиіс.

      Мамандандыру схемасында көзделмеген кез келген басқа өнімдерді өндіруге тыйым салынбайды, бірақ мұндай өндіріс мемлекеттік қолдау шараларымен қамтылмайды.

      Қолданыстағы мемлекеттік қолдау шараларын одан әрі дамыту және жетілдіру жоспарлануда. Атап айтқанда:

      салық салуды сақтау және одан әрі жетілдіру;

      жеңілдетілген кредит беру, лизингтік бағдарламалар көлемдерін одан әрі кеңейту және құралдарын жетілдіру, олардың АӨК субъектілері үшін қолжетімділігін арттыру;

      басым дақылдарды өсіруді ынталандыру, астықтың резервтік қорын, жем қорын, әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарлары бойынша тұрақтандыру қорларын қалыптастыру және қолдау үшін агроөнеркәсіптік кешен субъектілерін жыл сайын 100 млрд теңгеге дейінгі сомаға қаржыландыру жолымен ауыл шаруашылығы өнімдерін форвардтық сатып алу жөніндегі жұмысты жалғастыру;

      жыл сайын 140 млрд теңгеге дейінгі қысқа мерзімді және орта мерзімді бюджеттік кредит шеңберінде агроөнеркәсіптік кешен субъектілерінің көктемгі егіс және егін жинау жұмыстары жөніндегі іс-шараларды жүргізу үшін қаржыландыруды жалғастыру;

      ауыл шаруашылығы жануарларының зиянкестері мен карантиндік объектілеріне, аса қауіпті ауруларына қарсы күрес жөніндегі іс-шараларды жалғастыру, мемлекет есебінен білімді тарату, сондай-ақ олардың тетіктерін одан әрі жетілдіру;

      АӨК-ті сақтандыру институтын жетілдіру;

      субсидиялау тетіктерін жетілдіру және мемлекеттік қолдаудың жаңа нысандарын енгізу;

      жаңа өндірістік қуаттар құруды ынталандыру;

      аграрлық ғылымды дамыту және АӨК үшін кадрлар даярлау жөніндегі іс-шараларды жалғастыру.

      Мемлекеттік қолдау шараларын алу кезінде ашықтықты қамтамасыз ету мақсатында қағидаларға, үлгілік шарттарға, ішкі нормативтік құжаттарға мемлекеттік қолдау алушының банктік құпияны ашуға келісімінің болуын көздейтін тиісті нормаларды енгізу арқылы сыртқы мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау органдарының "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ еншілес ұйымдары мен "Азық-түлік келісімшарт корпорациясы" ҰК" АҚ-ның банктік құпияны құрайтын мәліметтеріне қол жеткізуі қажет. Бұл ретте бұл шарт мемлекеттік және квазимемлекеттік сектордың барлық деңгейлерінде қамтамасыз етілуге тиіс.

5. Дамудың негізгі қағидаттары мен тәсілдемелері

      Ескерту. 5-бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 28.03.2023 № 268 қаулысымен.

      АӨК-ті дамытудың 2021 – 2030 жылдарға арналған тұжырымдамасының қағидаттары

      теңгерімді орнықты даму: тиімді өндіріс, табиғи ресурстарды сақтау және адами капиталды дамыту;

      тәуекелдерді есепке алу, аграрлық саясаттың тұрақтылығы мен сабақтастығы, саланы қолдаудың жиынтық әсері;

      инклюзивтілік қағидаты: мемлекет ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілердің мөлшері мен ұйымдық нысанына қарамастан нарықтың тең құқылы қатысушылары болуы үшін тиісті жағдайлар жасайды және қолдайды;

      нарықтың барлық адал қатысушылары үшін әмбебап жағдайлар жасау;

      АШТӨ үшін АӨК-тегі жаңа білімдерге қолжетімділік;

      цифрландыру және сапаны бақылау негізінде мемлекеттік қызметтерді көрсету тетіктерінің сыбайлас жемқорлыққа қарсылығы.

      АӨК-ті дамытудың 2021 – 2030 жылдарға арналған басымдықтары

      азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету және өнім сапасын арттыру;

      7 орнықты азық-түлік экожүйесін құру;

      қолдау тетіктерін оңтайландыру, бәсекеге қабілетті өнімге бағдарлану;

      технологиялық, цифрландыру, экологиялылық және адами капиталды дамыту негізінде саланың тартымдылығын қалыптастыру;

      АӨК-тің қажеттіліктеріне бағытталған бірыңғай жүйені құру: ғылым → кадрларды даярлау → білімді тарату (зертхана → аудитория → танап);

      коммерцияландыру және трансферттеу жүйесін дамыту;

      орындаушылар құзыретінің сапасы және олар ұсынатын қойылған міндеттерді шешу тәсілдері негізінде ғылыми зерттеулер мен экстеншнға ресурстарды объективті бөлу;

      фитосанитариялық және ветеринариялық қызметті дамыту және нығайту;

      АӨК өнімдерін өндіру үшін жер мен суды пайдаланудың тиімді жүйесін қалыптастыру;

      ауыл халқы табысын және тыныс-тіршілігін қамтамасыз ету жүйелері деңгейін өсіру, ауыл инфрақұрылымын дамыту;

      өндіріс пен өткізудің орнықты тізбектерін құру.

      5.1. Өсімдік шаруашылығы

      Өңдеуші кәсіпорындардың жүктемесін ұлғайту, бәсекеге қабілетті өнім экспортының көлемін ұлғайту, мал шаруашылығы саласының жемшөп базасын кеңейту мақсатында өсімдік шаруашылығында нақты әртараптандыру қамтамасыз етіледі, ол монодақылдардың, суды көп қажет ететін дақылдардың (күріш, мақта) алаңдарын оңтайландыруды (қысқартуды) және баламалы жоғары рентабельді дақылдарды (майлы, дәнді-бұршақты, жармалық, жемдік-астық, көкөніс-бақша, жемшөп және т.б.) кеңейтуді көздейді, бұл олардың өндірісін ұлғайтуға жәрдемдеседі.

      Өндірісті әртараптандыру жер пайдаланушылар арасында түсіндіру жұмыстарын жандандыру және жер заңнамасы талаптарының орындалуын бақылауды күшейту есебінен қамтамасыз етіледі.

      Бақылауды күшейтуге ғарыш түсірілімдерін толық жазудың шетелдік әдістемесін, танаптардағы өсімдіктердің түрлік құрамын айқындау бойынша жерді қашықтықтан зондтау технологиясын бейімдеу және практикаға енгізу есебінен, сондай-ақ топырақты агрохимиялық зерттеп-қарауды жүргізу тәсілдерін қайта қарай отырып, ауыл шаруашылығы өндірісіне агрохимиялық қызмет көрсету жүйесін жетілдіру жолымен қол жеткізілетін болады.

      Суармалы егіншілікті дамыту мақсатында ауыл шаруашылығы мақсатындағы суармалы жерлердің ауданы 2,5 млн га дейін жеткізіледі, сондай-ақ су үнемдеуші суару технологияларын кеңінен енгізу жолымен су ресурстарын үнемдеу қамтамасыз етіледі, суармалы жерлерге мониторинг жүргізу кезінде материалдық-техникалық базаны жақсарту және олардың қызмет аймағын кеңейту жолымен гидрогеологиялық-мелиорациялық қызметтің жұмысы жетілдіріледі.

      Тыңайтқыштарды қолдану көлемін ұлғайту мақсатында минералдық тыңайтқыштардың құнын субсидиялау бойынша мемлекеттік қолдау жалғасады, сондай-ақ өнеркәсіптік өндірістің органикалық тыңайтқыштарын сатып алуды субсидиялау енгізіледі, минералдық тыңайтқыштарды өткізу желісі дамиды, отандық өндіріс тыңайтқыштарының түр-түрі кеңейтіледі. Агроөнеркәсіптік кешенді дамыту саласындағы уәкілетті органның ауыл шаруашылығы өндірісіне агрохимиялық қызмет көрсету саласындағы мемлекеттік мекеме көрсететін ақылы қызмет түрлеріне тарифтерді белгілеу жөніндегі функциясы заңнамалық түрде бекітіледі.

      Ауыл шаруашылығы дақылдарының негізгі түрлерінің тұқыммен қамтамасыз етілуінің төмендеуі бойынша проблема бар екенін, сондай-ақ кейбір дақылдардың (рапс, қант қызылшасы және көкөніс дақылдары бойынша тапшылық 90 %-дан асады) отандық тұқымдармен қамтамасыз етілу пайызының төмен екенін ескере отырып, тұқым шаруашылығында ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді отандық өндірістің жоғары репродукциялы тұқымдарымен қамтамасыз етуге бағытталған бірқатар шаралар қабылданады.

      Сондай-ақ тұқым шаруашылықтарының үйлесімді желісі мен тұқымдарды цифрлық форматта қадағалап отыру жүйесі құрылатын болады.

      Сорт сынау желісі халықаралық деңгейге дейін жаңғыртылады және заманауи ДНҚ-жабдықтарымен жасақталатын болады, бұл мемлекеттік сорт сынаудың тиімділігі мен сапасын арттыру есебінен ауыл шаруашылығы өндірісіне жоғары өнімді сорттарды енгізуге мүмкіндік береді.

      Суармалы егіншілікті дамыту мақсатында су үнемдеуші суару технологияларын кеңінен енгізу жолымен су ресурстарын үнемдеу қамтамасыз етіледі, сондай-ақ суармалы жерлерге мониторинг жүргізу кезінде материалдық-техникалық базаны жақсарту және олардың қызмет аймағын кеңейту жолымен гидрогеологиялық-мелиорациялық қызметтің жұмысы жетілдіріледі.

      Айталық, талдау гидрогеологиялық-мелиорациялық қызметтердің материалдық-техникалық жабдықталуы агромелиорациялық тексеруді толық көлемде қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейтінін көрсетеді, өйткені қамтамасыз ету суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйіне мониторинг және бағалау жүргізудің заттай нормаларының 30 %-ын құрайды (материалдық-техникалық база 10 жылдан астам жаңартылмаған). Бұл ретте гидрогеологиялық-мелиорациялық қызметтердің барлық негізгі құралдары 100 % тозған, ғимараттар мен үй-жайлар, автокөлік авариялық жағдайда немесе тиісті техникалық жай-күйде емес.

      Бұған суару техникасын өндіру бойынша қазіргі уақытта іске асырылып жатқан жоба да бағытталатын болады.

      Орта есеппен 76 %-ды құрайтын машина-трактор паркінің тозуы жөніндегі проблеманы шешу мақсатында (тракторлар паркі бойынша 80 %, комбайндар бойынша 72 %) отандық ауыл шаруашылығы машиналарын жасауды дамытуды ынталандыру жөніндегі шараларды ескере отырып, ауыл шаруашылығы техникасын сатып алуды, жеңілдікті лизингті субсидиялау бағдарламаларын ауқымды іске асыру жалғасады.

      Ауыл шаруашылығы техникасының барлық санаттарына қатысты бірыңғай құндық лимиттерді белгілей отырып, ауыл шаруашылығы техникасын сатып алуды субсидиялау кезінде бірыңғай тәсіл қамтамасыз етілетін болады.

      Инвестициялық субсидиялар шеңберінде шекті құн лимиттерін қайта қарау және өзектендіру оларды көптеген алушылар, оның ішінде шағын шаруашылықтар үшін қолжетімді етеді.

      Органикалық егіншілікке көшуге негізінен өндіріске "жасыл" технологияны енгізу, органикалық тыңайтқыштар мен өсімдіктерді қорғаудың биологиялық әдістерін қолдану есебінен қол жеткізілетін болады.

      Органикалық ауыл шаруашылығын дамыту жөніндегі жол картасы бекітіледі. Экспортқа бағдарланған экологиялық таза ауыл шаруашылығын қолдау жөніндегі пилоттық бағдарлама Алматы және Жамбыл облыстарында іске асырылуда.

      Фитосанитариялық қауіпсіздік фитосанитариялық өңдеудің далалық іс-шараларын мониторингтеу, болжау, ұйымдастыру және жүргізу, қызмет құрылымын реформалау, сондай-ақ фитосанитариялық жағдайды бақылау және бағалау, мемлекеттік органдардың азық-түлік және фитосанитариялық қауіпсіздік, өсімдіктер карантині және оларды қорғау саласындағы инспекторлары мен АӨК қатысушыларының құзыретін арттыру жүйелерін қайта құрылымдау есебінен қамтамасыз етілетін болады.

      Уәкілетті органның ведомствосына генетикалық түрлендірілген тұқымдар мен отырғызу материалдарының айналысын бақылау функцияларын заңнамалық бекіту жөнінде шаралар қабылданатын болады.

      Фитосанитариялық тәуекелдерді басқару жүйесін цифрландыру жүргізіледі, ол болжам, бақылау, қадағалау мәселелерін шешуге көмектеседі.

      Фитосанитариялық қызметті жаңғырту шеңберінде карантиндік және фитосанитариялық сараптамаларды ақылы жүргізуге көшу мәселесі қаралады.

      Шегірткелерді және басқа да зиянкестерді, аурулар мен арамшөптерді тексеру, оларға мониторинг жүргізу, карантиндік фитосанитариялық бақылау мен қадағалау нәтижелері, карантиндік аймақтарды белгілеу және т.б. жөніндегі деректерді жинауды автоматтандыруды және цифрландыруды көздейтін фитосанитариялық қадағалаудың ақпараттық жүйесі енгізіледі. Шегірткеге қарсы өңдеулерді уақтылы жүргізбеуге байланысты тәуекелдерді болдырмау және олардың таралуына байланысты шығындарды болдырмау мақсатында шегірткеге қарсы өңдеулерді жүргізу жөніндегі қызметтерді мемлекеттік монополияға ауыстыру жүзеге асырылатын болады, сондай-ақ "Фитосанитария" РМК-ны қажетті материалдық және техникалық құралдармен толық жарақтандыру жөнінде шаралар қабылданады, сондай-ақ Ауыл шаруашылығы министрлігінің зиянды және аса қауіпті зиянды организмдермен күрес тізбесін айқындау құзыреті көзделетін болады.

      Ведомстволық бағынысты ұйымдар арасында іске асырылатын функциялардың қайталануын болдырмау және аражігін нақты ажырату үшін фитосанитариялық қызметті және ведомстволық бағынысты ұйымдарды реформалау жүргізіледі.

      Ел аумағында жалған және тіркелмеген пестицидтер айналымының жолын кесу мақсатында осындай пестицидтерді алып қою және жою тәртібін регламенттеу, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалардың жауапкершілігін күшейту жөнінде шаралар қабылданатын болады.

      Отандық агроөнеркәсіптік кешен үшін жағдай жасау мақсатында өсімдік шаруашылығының жекелеген бағыттарын дамыту жөніндегі, оның ішінде әртараптандырудың төмен деңгейінің, селекциялық жұмыстың және тұқым шаруашылығы жүйесінің артта қалуының, отандық селекцияның тұқымдарымен қамтамасыз етілмеуінің, топырақ құнарлылығының нашарлауының, су үнемдеуші технологияларды суаруда қолданудың, саланың техникалық және технологиялық жарақтандырылуының және т.б. проблемаларын шешуге бағытталған егжей-тегжейлі жол карталары әзірленетін болады.

      Әртараптандыру жоғары рентабельді, сұранысқа ие дақылдар өндірісін ұлғайтуды көздейтін болады, олар да импортты алмастыруға және ішкі нарықты молықтыруға бағытталады. Осылайша облыстар әкімдіктері, ҰАҒБО және Ауыл шаруашылығы министрлігі арасында негізгі ауыл шаруашылығы дақылдары, оның ішінде майлы дақылдар (күнбағыс, соя, мақсары, зығыр және т.б.), жемдік астық (арпа, сұлы және т.б.), дәнді-бұршақты (жүгері, бұршақ және т.б.), азықтық және басқа да дақылдар алаңдары бойынша нақты көрсеткіштер көзделетін ауыл шаруашылығы дақылдарының егіс алқаптарын әртараптандыру бойынша меморандумдар жасалатын болады.

      5.2. Мал шаруашылығы

      Ауыспалы егісте азықтық дақылдардың үлес салмағын арттыруға өсімдік шаруашылығын әртараптандыру жөніндегі іс-шаралар шеңберінде қол жеткізіледі.

      Селекциялық-асыл тұқымдық жұмысты жетілдіру үшін жануарлардың ДНҚ-талдауы мен геномдық бағалау әдістемесі өндіріске кеңінен енгізілетін болады.

      Дамыған елдердің тәжірибесін пайдалана отырып және бұл процеске стратегиялық трансұлттық компанияны тарта отырып, етті мал шаруашылығын жедел дамыту жөнінде жүйелі шаралар қабылданады.

      Мал шаруашылығының тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшін, сондай-ақ табиғи ресурстарды пайдаланудың тиімділігін арттыру, экологияға әсерді азайту мақсатында су және биоресурстарды сақтауға бағдарланған инвестицияларды қолдауға арналған мемлекеттік шығыстардың үлесі біртіндеп ұлғаятын болады.

      Фермерлерді оқытудың ауқымды бағдарламасы жүргізіледі және жануарларды күтіп-бағу мен күту, тиімді азықтандыру мен азықтарды дайындау, селекция мен жасанды ұрықтандырудың заманауи әдістері, өнімнің сапасы мен қауіпсіздігін жақсарту, жайылымдарды тұрақты басқару және басқа да сұранысқа ие практикалар бойынша шаруашылық жүргізудің озық әлемдік практикалары мен технологияларын енгізу үшін консультациялық қолдау көрсетіледі.

      Тозған жайылымдарды қалпына келтіру оларды түбегейлі және жер бетін жақсарту, мал жаю практикасын жақсарту және пайдаланылмайтын жайылымдық алқаптарды суландыру арқылы айналымға тарту есебінен мемлекеттік ынталандырудың қолданыстағы шараларын одан әрі жетілдіру және осы іс-шаралардың тиімділігін арттыруға мүмкіндік беретін жаңа тәсілдерді қолдану жолымен жүзеге асырылатын болады.

      Мал шаруашылығы өнімінің экспортын дамыту үшін кедергілерді алып тастау мақсатында бір жағынан, мемлекеттік қолдау күшейтіледі, ал екінші жағынан, ет саласына қаражат инвестициялауға ниет білдірген стратегиялық трансұлттық компанияның мүмкіндіктері барынша пайдаланылатын болады.

      Импортқа тәуелділікті төмендету мақсатында тауарлық сүт фермалары желісін және құс етін өндіру жөніндегі қуаттарды дамыту бойынша басталған жұмыс жалғасады.

      Ветеринария саласында ветеринария жүйесіне реформа жүргізіледі. Атап айтқанда, жеке ветеринариялық қызметтер нарығын дамыту үшін жағдай жасалады. Мемлекеттік басқару деңгейлері (орталық, өңір) арасындағы өкілеттіктердің аражігін ажырату жоспарлануда. Сонымен қатар, мал дәрігерлерінің жауапкершілігі мен жалақысы, сондай-ақ кадрлар даярлау артады.

      Ветеринария саласындағы процестерді цифрландыру, деректерді жинау мен беруді автоматтандыру жүргізіледі.

      Отандық мал шаруашылығын дамыту үшін жағдай жасау мақсатында етті және сүтті мал шаруашылығын, қой шаруашылығын, құс шаруашылығын, сондай-ақ мал шаруашылығының басқа да бағыттарын дамыту бойынша берік азықтық базаның, тұқымдық түрлендірудің және т.б. проблемаларын шешуге бағытталған шараларды қамтитын егжей-тегжейлі жол карталары әзірленеді.

      5.3. Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу

      Өңдеуші кәсіпорындар үшін инвестициялық шығындарды, айналым қаражатын толықтыруға арналған кредиттер бойынша сыйақы мөлшерлемесін және жабдықтар лизингін, өңдеу, оның ішінде тереңдете өңдеу өнімдерін өндіру үшін сатып алынатын ауыл шаруашылығы шикізатының жекелеген түрлерінің құнын субсидиялау жалғастырылады.

      Субсидиялау қағидаларында ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді өңдеу кәсіпорындарына өнімді басым тәртіппен өткізуге ынталандыратын нормалар көзделетін болады.

      Ауыл шаруашылығы өнімдерінің жекелеген түрлерін, оның ішінде ет, сүт, астық, жемістер, көкөністер және т.б. өңдеуді дамыту бойынша сапалы шикізат көлемінің шектеулілігі мен айналым қаражатының жетіспеуі, негізгі құралдардың моральдық және табиғи тозуы және т.б. салдарынан қуаттардың толық жүктелмеу проблемаларын шешуге бағытталған егжей-тегжейлі жол карталары әзірленеді.

      5.4. Нарықтарды дамыту

      Көтерме-тарату орталықтарын (КТО) және көкөніс қоймаларын салу есебінен азық-түлікті сақтау және бөлу инфрақұрылымын дамыту қамтамасыз етіледі. Жалпы ұлттық тауар өткізу жүйесі шеңберінде мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетігін қолдана отырып, КТО желісін құру жоспарлануда.

      Сауда кедергілерін жою, ветеринариялық және фитосанитариялық талаптарды келісуге әлеуетті импорттаушылармен, шетелдік әріптестермен келіссөздер процестерін жандандыру, сондай-ақ халықаралық ұйымдардың (ДСҰ, ХЭБ, ӨКҚХК, Codex Alimentarius, FiBL және IFOAM комиссиялары) жұмысына қатысу есебінен қол жеткізілетін болады.

      Халықаралық сапа стандарттарын енгізу және сертификаттау жөніндегі жұмыс жалғасады.

      5.5. Техникалық жабдықтау

      Ауыл шаруашылығының техникалық паркін жаңарту қарқынын жеделдету ауыл шаруашылығы техникасын сатып алуды мемлекеттік қолдау шараларын жетілдіру есебінен, оның ішінде инвестициялық субсидиялау бағдарламасының қолданыстағы паспорттарында ауыл шаруашылығы техникасын субсидиялаудың құндық лимиттерін өзектендіру, ауыл шаруашылығы техникасының отандық өндірісін оқшаулау үлесін ұлғайту, отандық өндіріс техникасына жеңілдікті кредит беру бағдарламаларын дамыту және кеңейту арқылы жүзеге асырылатын болады.

      5.6. Ауыл шаруашылығы кооперациясы және АӨК инфрақұрылымы

      Ұйымдасқан шаруашылықтар кооперациясының екі тетігі: көлденең кооперация және тік (зәкірлік) кооперация өндіріс тиімділігін арттырудың түйінді құралы болып табылады. ЖҚШ кооперацияға ЖК, ШҚ, ФҚ нысандарында кәсіпкерлік субъектілері ретінде қатыса алады.

      Ауыл шаруашылығы кооперациясын дамытуға 7 жыл ішінде 1 трлн теңге жұмсалып, 1 млн астам ауыл тұрғындары қамтылады, кооперативтік кәсіпкерлікке барлық жеке қосалқы шаруашылықтардың жартысы тартылады және 350 мыңнан астам жұмыс орындары құралатын болады. Сондай-ақ бағдарламаға қатысушыларға өткізу нарықтарына қолжетімділік қамтамасыз етілетін болады.

      Бұл ретте өңірдің мамандануына қарай ӘКК жергілікті атқарушы органмен бірлесіп, әрбір ауылдық округ үшін үлгілік бизнес-жоспарлар әзірленетін болады.

      Кооперацияны дамытуда кооперацияны дамыту орталықтары маңызды рөл атқарады, олардың функцияларына кооперативтерді әлеуметтік, экономикалық, мәдени қолдау, оның ішінде оларды тұрақты, толық қолдау және кооперативтерді сүйемелдеу кіретін болады.

      5.7. АӨК-ті ғылыми және кадрлық қамтамасыз ету

      Аграрлық ғылыми зерттеулерді жеткілікті түрде жыл сайын мемлекеттік қаржыландыру қамтамасыз етіледі (ауыл шаруашылығы ЖӨ-сінің кемінде 1 %-ы).

      АӨК технологиялық жаңғыртудың басымдықтары мен міндеттерін айқындаудың тұрақты жұмыс істейтін кәсіби жүйесі – АШМ Ахуалдық орталығы құрылады.

      "AgriTech" платформасын сүйемелдеу бойынша АӨК-те технологиялық құзыреттер орталығы іске қосылады.

      АӨК-тегі ҒҒТҚН-ы коммерцияландыру жүйесі дамитын болады.

      АӨК субъектілерін жоғары қамти отырып, білім таратудың ұлттық жүйесі құрылады.

      ЖОО, ҒЗИ, АШТӨ және ТӨШ инфрақұрылымын жаңғырту жүзеге асырылады.

      Заманауи технологияларды қолданатын АӨК субъектілері үшін ынталандыру жүйесі әзірленеді.

      ЖОО-ның білім беру бағдарламаларының мазмұны мен инфрақұрылымы, оның ішінде шетелдік жетекші университеттермен және агробизнеспен әріптестікте жаңғыртылатын болады.

      Үш саты (бакалавриат, магистратура, докторантура) бойынша кадрлар даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысының құны тиісті бағдарламаларды іске асыруға жұмсалған нақты шығындарға сүйене отырып, тұрақты негізде түзетілетін болады.

      Әрбір колледж үшін АӨК саласындағы құзыреттерді жаңғырту бағдарламасы әзірленіп, іске асырылатын болады. Колледждер мен университеттердің білім беру бағдарламалары үндестіріледі, университеттерден құзыреттерді колледждерге беру тетігі кеңейтіледі.

      АӨК субъектілерінің ғылыми әзірлемелерді енгізуге арналған шығындарын субсидиялауды енгізу жоспарлануда, бұл заманауи технологиялар мен инновацияларды енгізу үшін қосымша экономикалық ынталандырулар тудырады.

      5.8. Жер ресурстары

      Жер заңнамасы жер учаскелерін беру тәртібінің рәсімдерін оңайлату, жер қатынастары саласындағы қызметтерді цифрландыру арқылы қызмет алушылардың мемлекеттік қызметшілермен өзара іс-қимылын барынша азайту, бос жер учаскелері туралы мәліметтерге қол жеткізу бойынша жетілдіріледі.

      Орталық уәкілетті органға жер қатынастары саласындағы құрылымдардың қызметін үйлестіру және басқару жөніндегі функция бекітілетін болады.

      Жер ресурстарының сапалық жай-күйін талдау және жер ресурстарын басқарудың тиімді жүйесі жөніндегі мамандандырылған қызметтерді ұйымдастырудың халықаралық тәжірибесін ескере отырып, Ауыл шаруашылығы министрлігінің құрамында топырақты және геоботаникалық зерттеу, жер мониторингі және материалдық-техникалық базасы бар топырақ бонитетін айқындау жөніндегі функцияларды беру жолымен шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорын түрінде бейінді кластерлік топырақ қызметін құру ұсынылады.

      Бұл ретте Жерді қашықтықтан зондтау әдістерін енгізуді және мемлекеттік органдардың геоақпараттық жүйелерінде пайдаланылатын мемлекеттік жер кадастрының деректерін цифрландыруды ескере отырып, топырақ жамылғысының шөлейттенуі мен эрозиясына қарсы заманауи талдау және күрес әдістемелері енгізіледі.

      АӨК субъектілерінің ауыл шаруашылығы жерлерін ұтымды пайдалану жөніндегі міндеттемелерді орындау мониторингін цифрландыру пысықталатын болады.

      Ол үшін ауыспалы егіс схемасын көрсете отырып, шаруашылық танаптарының картасына мониторинг жүргізіледі. Фермерлердің мұндай міндеттемесі олардың жауапкершілігін күшейтуге және ауыспалы егісті сақтауға мүмкіндік береді, бұдан басқа электрондық форматтағы жүктеме ауыл шаруашылығы дақылдары егістерінің кезектесуін қадағалауға және жоғары рентабельді және азықтық дақылдар үлесін ұлғайта отырып, ауыл шаруашылығы өндірісін әртараптандыруға мүмкіндік береді.

      5.9. АӨКі цифрландыру

      Өсімдік шаруашылығы өнімін қадағалаудың толық тізбегін құру мақсатында мемлекет ішінде де, сол сияқты өнім импорты шеңберінде де өткізілетін өнімді бақылауды және оның қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін АШЖБ мысалы бойынша жаңа жүйе (ӨШАЖ) базасында өсімдік шаруашылығы өндірісі объектілерін паспорттау жүйесін әзірлеу және енгізу жөніндегі жоба іске асырылатын болады.

      Бұдан басқа, өнімнің өткізілуін оңайлату және карантинге жатқызылған өнімді және ветеринариялық өнімді тексеру мен тексеру процестерінің ашықтығы мақсатында ӨШАЖ жобасы шеңберінде ТБЖ – тәуекелдерді басқару жүйесі іске асырылатын болады. Ол машиналық оқытудың көмегімен өткізілетін өнімді тексеру мен қарап-тексерудің жиілігі мен дәлдігін анықтауға мүмкіндік береді.

      Мал шаруашылығы және өсімдік шаруашылығы бағыттарында нақты ауыл шаруашылығын енгізу бойынша жұмыс жалғасады және "цифрлық" фермалар жобасын елдің барлық өңірлерінде тарату міндеті қойылады.

      "Цифрлық" шаруашылықтар үшін кадр қажеттілігіне байланысты проблемаларды шешу жөніндегі жұмыс жалғасады. Бастапқы кезеңде қолданыстағы аграрлық мамандықтардың оқу бағдарламаларына заманауи пәндер енгізіледі, ұзақ мерзімді перспективада "агро-информатик", "аграрлық кәсіпорынның әкімшісі", "смарт-жылыжай операторы", "агро-дрон инженері" және т.б. сияқты жаңа мамандықтарды енгізу жоспарлануда.

      Мемлекеттік қолдау шараларын цифрландыру шеңберінде барлық бизнес-процестерді автоматтандыру және мемлекеттік қолдау шараларын тек электрондық форматта көрсетуді қамтамасыз ету жоспарлануда.

      Цифрлық жабдықтың жұмыс қағидаттарын егжей-тегжейлі көрсете отырып, "Нео Номад" іскерлік ойыны форматында тренингтер өткізілетін болады. Оның барысында "цифрлық" ферманы жобалау, цифрлық жаңғырту және шығындарды азайту бойынша есептеулер жүргізу, сондай-ақ сатып алынған жабдықтың өтелу мерзімін анықтау міндеті қойылады.

      5.10. Мемлекеттік қолдау

      Қолданыстағы салық преференциялары сақталады. Жеңілдікті кредит беруді кеңейту бойынша, оның ішінде импортты алмастыратын және экспортқа бағдарланған құны 5 млрд теңгеге дейінгі инвестициялық жобаларды іске асыруға АӨК субъектілерін қаржыландыру үшін "Аграрлық несие корпорациясы" АҚ-ның жарғылық капиталын 2024 – 2025 жылдарға жыл сайын 30 млрд теңгеге дейін және "ҚазАгроҚаржы" АҚ-ның жарғылық капиталын 2023 жылы 20 млрд теңгеге дейінгі мөлшерде, кейіннен лизингке беру үшін ауыл шаруашылығы техникасын, жемшөп дайындау техникасын және мобильді суару жүйелерін сатып алуды қаржыландыру үшін 2024 – 2025 жылдарға 30 млрд теңгеге дейін кейінен ұлғайта отырып, "Бәйтерек" ұлттық басқарушы холдингі" АҚ-ның жарғылық капиталын ұлғайту, сондай-ақ агроөнеркәсіптік кешен субъектілерін қаржыландыру үшін "Аграрлық несие корпорациясы" АҚ-на инвестициялық жобаларға 40 млрд теңгеге дейінгі ұзақ мерзімді бюджеттік кредит бөлу және кредиттік серіктестіктер желісін дамыту жолымен "Бәйтерек" ұлттық басқарушы холдингі" АҚ-ның даму институттары арқылы, лизингтік бағдарламалардың және қазақстандық өндірістің әрқилы ауыл шаруашылығы техникасын қаржыландыру және (немесе) кейіннен лизингке беру үшін құрастыру үшін 2023 – 2025 жылдары "ҚазАгроҚаржы" АҚ-ның жыл сайын 30 млрд теңгеге дейінгі мөлшердегі ұзақ мерзімді бюджеттік кредитінің жаңа бағыттарын әзірлеу жөнінде шаралар қабылданатын болады.

      Кепілдікті қамтамасыз ету ретінде ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді жалға алу құқығын пайдаланудың жаңа тетіктерін әзірлеу және енгізу есебінен кредиттік ресурстардың қолжетімділігі артады.

      КТО желісін дамытумен форвардтық сатып алу көлемі бірінші кезекте әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарлары есебінен кеңейтілетін болады.

      Зиянкестермен және карантиндік объектілермен, сондай-ақ жануарлардың аса қауіпті ауруларымен күрес жөніндегі мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің көлемі мен тізбесі елдегі және шектес мемлекеттердің шекара аймақтарындағы қалыптасқан фитосанитариялық және эпизоотиялық ахуал ескеріле отырып реттелетін болады.

      Аграрлық ғылымды дамыту оны қаржыландыру деңгейін ауыл шаруашылығы ЖӨ-сінің кемінде 1 %-ына арттыру есебінен қамтамасыз етіледі.

      Білімді тарату жөніндегі жұмысты дамытуға және одан әрі жетілдіруге оның жаңа ұлттық жүйесінің жұмыс істеуін құру есебінен қол жеткізіледі.

      АӨК субъектілері арасында түсіндіру жұмыстарын күшейту есебінен сақтандыру институты дамиды, ал оны жетілдіру – сақтандыру өнімдерінің санын кеңейту есебінен дамиды.

      Субсидиялау тетіктерін дамыту мен жетілдіруге мыналардың есебінен қол жеткізілетін болады:

      ауыл шаруашылығын технологиялық қайта жарақтандыруды ынталандыру, инновацияларды енгізу құралдарын жетілдіру есебінен мемлекеттің өнеркәсіптік саясатымен өзара байланыстыру;

      субсидиялау тәртібі мен тетіктерін олардың ашықтығын, шағын және орта шаруашылықтардың қолжетімділігін қамтамасыз ету тұрғысынан өзгерту;

      нормативтік базаны нығайту, тиімді жоспарлау және мониторинг жүйесін енгізу;

      субсидиялаудың қолданыстағы бағыттарын оңтайландыру;

      субсидиялар алу рәсімдерін оңайлату және цифрландыру;

      субсидиялардың кейбір түрлері бойынша белгіленген индикаторларға қол жеткізу бойынша қарсы міндеттемелер қабылдау;

      нақты басымдықтар мен өлшенетін индикаторларды айқындай отырып, субсидияларды беруге және нысаналы пайдалануға жауапты бірыңғай органды айқындау;

      алдағы жылға субсидиялау үшін қаржы ресурстарының қажетті көлемін жоспарлау тетіктерін енгізу және оларды мемлекеттік бюджеттің мүмкіндіктерімен байланыстыру.

      Жаңа өндірістік қуаттарды құруға инвестициялық субсидиялау тетіктерін жетілдіру, кредиттер мен лизинг бойынша сыйақы мөлшерлемелерін субсидиялау, қарыздарды кепілдендіру және сақтандыру, жеңілдікті қаржыландыру құралдары мен субсидиялау бағыттарын кеңейту, кредиттік серіктестіктер жүйесін институционалдық дамыту арқылы қол жеткізілетін болады.

      Тұжырымдаманы басым тәртіппен іске асыру кезінде мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен тиісті саланың ұлттық жобаларында көрсетілген индикаторларға/көрсеткіштерге қол жеткізуге қаражат бөлінеді.

      Басқа іс-шараларға қаражат экономиканың дамуын және бюджеттің кіріс базасын ұлғайту әлеуетін ескере отырып бөлінеді.

6. Нысаналы индикаторлар және күтілетін нәтижелер

      Ескерту. 6-бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 28.03.2023 № 268 қаулысымен.

      Нысаналы индикаторлар:

      1) ауыл шаруашылығындағы еңбек өнімділігін 2020 жылмен салыстырғанда 3 есе арттыру;

      2) 2030 жылы бидай түсімі – 20 ц/га;

      3) 2030 жылы ауыл шаруашылығы техникасын жаңарту деңгейі – 7 %;

      4) 2030 жыл отандық тұқыммен қамтамасыз ету деңгейі – 80 %-ға дейін;

      5) 2030 жылы минералды тыңайтқыштарды деңгейі ғылыми қажеттіліктің 40 %-ына дейін енгізу;

      6) азық-түлік тауарларымен (оның ішінде әлеуметтік маңызы бар) қамтамасыз етілу деңгейі кемінде 90 %;

      7) 2030 жылы меншікті өндірістің негізгі азық-түлік тауарларымен өзін-өзі қамтамасыз ету: алма – 100 %, шұжық өнімдері – 100 %, ірімшік пен сүзбе – 100 %, қант – 83 %, құс еті – 100 %;

      8) агроөнеркәсіптік кешен өнімдерінің экспортын 2020 жылмен салыстырғанда 3 есе ұлғайту;

      9) 2030 жылы АӨК экспортының жалпы көлеміндегі өңделген өнімдердің үлесі – 70 %;

      10) ауыл шаруашылығына негізгі капиталға тартылған инвестициялар көлемін 4,2 есеге ұлғайту;

      11) тамақ өнімдерін өндіруге негізгі капиталға тартылған инвестициялар көлемін 3,4 есеге өсіру;

      12) ауыл, орман және балық шаруашылығындағы қадағаланбайтын (көлеңкелі) экономиканың үлесі – ЖІӨ-нің 0,5 %-ы;

      13) ауыл шаруашылығы алқаптарының құрамындағы эрозияға ұшыраған жерлердің алаңы 2030 жылы жердің жалпы алаңына пайыздық қатынаста – 28,4 млн га;

      14) 2030 жылы іске асырылған инвестициялық жобалар 1525 саны;

      15) АӨК-тегі инвестициялық жобалар шеңберінде жұмыс орындарын құру;

      16) ауыл халқының табысын арттыру тәжірибесін кеңінен тарату шеңберінде жұмыс орындарын құру;

      17) 2023 жылы АӨК-тегі енгізілген аяқталған ғылыми әзірлемелердің үлесі – 40 % ;

      18) 2030 жылы су үнемдеу технологиялары (тамшылатып суару, жаңбырлатып суару) қолданылатын жерлер алаңы – 750 мың га;

      19) 2030 жылы тұқымдық түрлендірумен қамтылған аналық мал басының үлесі – 43 %.

      Күтілетін нәтижелер

      Логистика объектілері мен ұсақ өндірістерді қоса алғанда, ауыл шаруашылығы мен ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер үшін қажетті инфрақұрылым құру.

      Ет, жеміс, көкөніс, қант, дәнді дақылдар, майлы дақылдар, сүт өнімдерін өндіру және өңдеу бойынша жеті ірі экожүйені қалыптастыру.

      Пайдаланылмайтын учаскелерге салықтық жүктемені ұлғайта отырып, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді тиімді пайдалану. Егіс алаңдарының құрылымын әртараптандыру бойынша жұмыстарды жеделдету, топырақты мелиорациялау мен қалпына келтіру тәсілдерін жаңғырту.

      Ауыл шаруашылығы өндірушілерінің кооперациясын дамытуды ынталандыру жөніндегі тетіктерді – өңірлік азық-түлік хабтарын енгізу.

  Қазақстан Республикасының
агроөнеркәсіптік кешенін
дамытудың 2021 – 2030
жылдарға арналған
тұжырымдамасына
қосымша

Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2021 – 2030 жылдарға арналған тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары

      Ескерту. Іс-қимыл жоспары жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 28.03.2023 № 268 қаулысымен.

Р/с

Реформалардың/
негізгі іс-шаралардың атауы

Аяқталу нысаны

Аяқтау мерзімі

Жауапты орындаушылар

1

2

3

4

5

1-нысаналы индикатор. Ауыл шаруашылығындағы еңбек өнімділігін 2020 жылмен салыстырғанда 3 есе арттыру:
2021 жылы – 112,0%;
2022 жылы – 125,4%;
2023 жылы – 152,9%;
2024 жылы – 164,9%;
2025 жылы – 176,2%;
2026 жылы – 197,4%;
2027 жылы – 221,1%;
2028 жылы – 247,6%;
2029 жылы – 277,3%;
2030 жылы – 300,9%.

АШМ, ҰЭМ, ЭГТРМ, Қаржымині, ЦДИАӨМ, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Бәйтерек "ҰБХ" АҚ (келісу бойынша), "ҰАҒБО" КеАҚ (келісу бойынша), "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

2-нысаналы индикатор. Бидай түсімділігі:
2021 жыл – 9,3 ц/га;
2022 жыл – 10,2 ц/га;
2023 жыл – 11,4 ц/га;
2024 жыл – 12,6 ц/га;
2025 жыл – 13,8 ц/га;
2026 жыл – 15,0 ц/га;
2027 жыл – 16,2 ц/га;
2028 жыл – 17,4 ц/га;
2029 жыл – 18,6 ц/га;
2030 жыл – 20,0 ц/га.

АШМ, ҰЭМ, ЭГТРМ, Қаржымині, ЦДИАӨМ, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Бәйтерек "ҰБХ" АҚ (келісу бойынша), "ҰАҒБО" КеАҚ (келісу бойынша), "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

3-нысаналы индикатор. Ауыл шаруашылығы техникасы жаңарту деңгейі, %:
2023 жыл – 4,5 %;
2024 жыл – 4,7%;
2025 жыл – 4,9%;
2026 жыл – 5,2%;
2027 жыл – 5,5%;
2028 жыл – 6%;
2029 жыл – 6,5%;
2030 жыл – 7%.

АШМ, ИИДМ облыстардың, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ ( келісу бойынша), "КазАгроФинанс" АҚ (келісу бойынша), Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері

4-нысаналы индикатор. Отандық тұқыммен қамтамасыз ету деңгейі 80%-ға дейін:
2023 жыл – 51,3%;
2024 жыл – 55,6%;
2025 жыл – 62,2%;
2026 жыл – 69,8%;
2027 жыл– 77,3%
2028 жыл – 78,2%;
2029 жыл – 79,1%;
2030 жыл – 80,0%.

АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісім бойынша), "Аграрлық несие корпорациясы" АҚ (келісім бойынша)

5-нысаналы индикатор. Минералды тыңайтқыштарды қолдану деңгейі ғылыми талаптың 40%-ына дейін
2022 жыл - 25%
2023 жыл - 26%
2024 жыл - 27%
2025 жыл - 29%
2026 жыл - 30%
2027 жыл - 32%
2028 жыл - 35%
2029 жыл - 38%
2030 жыл - 40%

АШМ, мүдделі мемлекеттік органдар, Астана, Алматы, Шымкент қалалардың әкімдіктері және облыстар

1.

- өсімдік шаруашылығын;
- мал шаруашылығын;
- ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеуді;
- қаржы құралдарын субсидиялау түрінде АӨК субъектілерін мемлекеттік қолдауды жүзеге асыру

бөлінген субсидиялардың көлемі туралы мәліметтер

жыл сайын

АШМ, облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері

2.

Жоғары рентабельді (майлы дақылдар, көкөніс, бақша дақылдары, жемшөп дақылдары) дақылдар алқаптарын ұлғайтуды және суды көп қажет ететін ауыл шаруашылығы дақылдарын (күріш, мақта) қысқартуды көздейтін өсімдік шаруашылығында әртараптандыру жүргізу

майлы, көкөніс, бақша, жемшөп дақылдары алқаптарын ұлғайту және күріш пен мақта алқаптарын азайту

2022–2027 жылдар

АШМ, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

3.

Кейіннен лизингке беру үшін техника, жем- дайындайтын техника және мобильді жүйелер сатып алуды қаржыландыру мақсатында кейіннен "ҚазАгроҚаржы" АҚ-ның жарғылық капиталын ұлғайта отырып, "Бәйтерек" ұлттық басқарушы холдингі" АҚ-ның жарғылық капиталын 2023 жылы 20 млрд теңгеге дейін, 2024-2025 жылдарға жылсайын 30 млрд теңгеге ұлғайту

тікелей түпкілікті нәтижелерге қол жеткізу туралы Қаржыминіне есеп

жыл сайын, есепті жылдан кейінгі жылдың 10 наурызына дейін

АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ ( келісу бойынша), "КазАгроФинанс" АҚ (келісу бойынша)

4.

2023-2025 жылдары қазақстандық өндірістің ауыл шаруашылығы техникасын сатып алуды және/немесе кейіннен лизингке беру үшін құрастыруды қаржыландыру үшін "ҚазАгроҚаржы" АҚ-ға жыл сайын 30 млрд. теңгеге дейін ұзақ мерзімді бюджеттік кредит бөлу

тікелей түпкілікті нәтижелерге қол жеткізу туралы Қаржыминіне есеп

жыл сайын, есепті жылдан кейінгі жылдың 10 наурызына дейін

АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ ( келісу бойынша), "КазАгроФинанс" АҚ (келісу бойынша)

5.

Инвестициялық субсидиялау шеңберінде ауыл шаруашылығы техникасының шекті құнының лимиттерін қайта қарау

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің бұйрығы

2026 және 2029 жылдар

АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, ИИДМ, СЖРА (келісу бойынша), облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

6.

Тұқымдарды қадағалап отырудың ақпараттық жүйесін құру және енгізу

пайдалануға беру актісі

2024 жылғы наурыз

АШМ, ЦДИАӨМ, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері

7.

Сорт сынау желісін жаңғырту

пайдалануға беру актісі

2025 жылғы желтоқсан

АШМ, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері

8.

Қазақстанның өсімдіктердің жаңа сорттарын қорғау жөніндегі халықаралық одаққа қосылуын регламенттейтін заңнамалық шаралар қабылдау

Қазақстан Республикасы Заңының жобасы

2024 жылғы шілде

АШМ, ҰЭМ, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері

9.

Қазақстан Республикасында ұсынылатын Селекциялық жетістіктердің мемлекеттік тізілімін жүргізудің рұқсат беру (шектеу) сипатына қайтуды регламенттеудің орындылығын қарау

Үкіметке ақпарат
 

2024 жылғы шілде

АШМ, ҰЭМ

10.

Отандық тұқым шаруашылығын және аграрлық ғылымды дамыту

Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы дақылдарының селекциясы мен тұқым шаруашылығын дамытудың 2024-2028 жылдарға арналған кешенді жоспары

2024-2028 жылдар

АШМ, Қаржымині, ҰЭМ,
ҒЖБМ, АҚДМ, БҚДА,
"ҰАҒБО" КеАҚ (келісу бойынша),
"Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісім бойынша)

11.

"Агроөнеркәсіптік кешенді және ауылдық аумақтарды дамытуды мемлекеттік реттеу туралы" Қазақстан Республикасының Заңына енгізу:
- ауыл шаруашылығы өндірісіне агрохимиялық қызмет көрсету саласында мемлекеттік мекеме көрсететін қызметтердің ақылы түрлеріне тарифтерді белгілеу бойынша агроөнеркәсіптік кешенді дамыту саласында уәкілетті органның құзыретін бекіту бөлігінде өзгерістер;
- өнеркәсіптік өндірістің органикалық тыңайтқыштарын сатып алуды субсидиялауды мемлекеттік қолдауды бекіту бөлігінде өзгерістер.

Қазақстан Республикасы Заңының жобасы

2025 жылғы желтоқсан
 
 
 
 
2027 жылғы желтоқсан
 
 
 

АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, СИМ, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)
АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, ИИДМ, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

12.

Отандық минералдық тыңайтқыштар өндірісінің көлемін ұлғайту және олардың ассортиментін кеңейту

Өндіріс көлемі туралы есеп

жыл сайын, есепті жылдан кейінгі 20 қаңтарға дейін
 

ИИДМ, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

13.

Агрохимиялық қызметтің республикалық ғылыми-әдістемелік орталығының қызметін жетілдіру
- оның материалдық-техникалық базасын жетілдіру

"Ауыл шаруашылығы өндірісіне агрохимиялық қызмет көрсетудің заттай нормаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 31 наурыздағы
№ 4-6/295 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің бұйрығы

2024 жылғы желтоқсан
 

АШМ, Қаржымині

6-нысаналы индикатор. Азық-түлік тауарларымен (оның ішінде әлеуметтік маңызы бар) қамтамасыз етілу деңгейі кемінде 90 %.
2021 жылы – кемінде 80 %;
2022 жылы – кемінде 80 %;
2023 жылы – кемінде 80 %;
2024 жылы – кемінде 80 %;
2025 жылы – кемінде 80 %;
2026 жылы – кемінде 82 %;
2027 жылы – кемінде 84 %;
2028 жылы – кемінде 86 %;
2029 жылы – кемінде 88 %;
2030 жылы – кемінде 90 %.

АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, облыстардың және Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісу бойынша), "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

7-нысаналы индикатор. Отандық өндірістің негізгі азық-түлік тауарларымен өзін-өзі қамтамасыз етілуі:
2023 жылы – алма – 85%, шұжық өнімдері – 63%, ірімшік пен сүзбе – 59%, қант – 55%, құс еті – 75%;
2024 жылы – алма – 90%, шұжық өнімдері – 66%, ірімшік пен сүзбе – 65%, қант – 65%, құс еті – 85%;
2025 жылы – алма – 95%, шұжық өнімдері – 69%, ірімшік пен сүзбе – 68%, қант – 68%, құс еті – 87%;
2026 жылы – алма – 100%, шұжық өнімдері – 74%, ірімшік пен сүзбе – 72%, қант – 70%, құс еті – 90%;
2027 жылы – алма – 100%, шұжық өнімдері – 80%, ірімшік пен сүзбе – 80%, қант – 80%, құс еті – 100%;
2028 жылы – алма – 100%, шұжық өнімдері – 82%, ірімшік пен сүзбе – 82%, қант – 83%, құс еті – 100%;
2029 жылы – алма – 100%, шұжық өнімдері – 85, ірімшік пен сүзбе – 85%, қант – 83%, құс еті – 100%;
2030 жылы – алма – 100%, шұжық өнімдері – 100%, ірімшік пен сүзбе – 100%, қант – 83%, құс еті – 100%.

АШМ, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері

14.

Агроөнеркәсіптік кешен субъектілерін инвестициялық жобаларды қаржыландыру үшін "Аграрлық несие корпорациясы" АҚ-на 2023-2024 жылдарға 40 млрд теңге ұзақ мерзімді бюджеттік кредит бөлу

тікелей түпкілікті нәтижелерге қол жеткізу туралы Қаржыминіне есеп

2023-2024 жылдар,
жыл сайын, есепті жылдан кейінгі жылдың 10 наурызына дейін

АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісім бойынша), "Аграрлық несие корпорациясы" АҚ (келісім бойынша)

15.

Агроөнеркәсіптік кешен субъектілерін инвестициялық жобаларды қаржыландыру үшін
"Бәйтерек" ҰБХ" АҚ жарғылық капиталын кейіннен "Аграрлық несие корпорациясы" АҚ жарғылық капиталын 2024-2025 жылдарға жыл сайын 30 млрд теңгеге ұлғайту.

тікелей түпкілікті нәтижелерге қол жеткізу туралы Қаржыминіне есеп

2024-2025 жылдар,
жыл сайын, есепті жылдан кейінгі жылдың 10 наурызына дейін

АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісім бойынша), "Аграрлық несие корпорациясы" АҚ (келісім бойынша)

16.

Ішкі нарыққа реттеушілік ықпал ету үшін азық-түлік астығын өткізу кезінде агроөнеркәсіптік кешен саласындағы ұлттық компания шеккен шығыстарды өтеуді субсидиялау

Қазақстан Республика
сы Заңының жобасы

2022 жыл

АШМ, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Азық-түлік корпорациясы" АҚ (келісу бойынша)

17.

Агроөнеркәсіптік кешен субъектілерін орта мерзімді негізде қолдау үшін көктемгі егіс және егін жинау жұмыстарына жыл сайын 140 млрд.

тікелей түпкілікті нәтижелерге қол жеткізу туралы Қаржыминіне есеп

2024-2030 жылдары,
есепті жылдан кейінгі жылдың 10 наурызына дейін

АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісім бойынша), "Аграрлық несие корпорациясы" АҚ (келісім бойынша)

18.

Белгіленген индикаторларға қол жеткізу жөніндегі қарсы міндеттемелерді енгізе отырып, субсидия алушыларды түпкілікті нәтиже алуға ынталандыру жөніндегі тетіктерді әзірлеу

АШМ бұйрықтары

2022 жылғы желтоқсан

АШМ, ҰЭМ, СИМ, Қаржымині, СЖРА (келісу бойынша), ИИДМ, ЦДИАӨМ, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

19.

"Азық-түлік корпорациясы" ҰК" АҚ жарғылық капиталын 800 мың тонна көлемінде форвардтық сатып алу бағдарламасы бойынша АӨК субъектілерінен кепілді астық сатып алуды қамтамасыз ету үшін 100 млрд теңгеге ұлғайту.

тікелей түпкілікті нәтижелерге қол жеткізу туралы Қаржыминіне есеп

2024 жылы

АШМ, Қаржымині, ҰЭМ,
"Азық-түлік корпорациясы" АҚ
 

20.

Агроөнеркәсіптік кешен субъектілерін қолдау жөніндегі іс-шараларды жыл сайын жүзеге асыру үшін "Азық-түлік корпорациясы" ҰК" АҚ-на 800 мың тонна сомасында 100 млрд теңге сомасында бюджеттік кредит бөлу

тікелей түпкілікті нәтижелерге қол жеткізу туралы Қаржыминіне есеп

2024-2030 жылдары

АШМ, Қаржымині, ҰЭМ,
"Азық-түлік корпорациясы" АҚ
 

8-нысаналы индикатор. Агроөнеркәсіптік кешен өнімдерінің экспортын 2020 жылмен салыстырғанда 3 есе ұлғайту:
2021 жылы – 3,5 млрд АҚШ доллары;
2022 жылы – 4,2 млрд АҚШ доллары;
2023 жылы – 4,8 млрд АҚШ доллары;
2024 жылы – 5,5 млрд АҚШ доллары;
2025 жылы – 6,6 млрд АҚШ доллары;
2026 жылы – 7,4 млрд АҚШ доллары;
2027 жылы – 8,1 млрд АҚШ доллары;
2028 жылы – 8,6 млрд АҚШ доллары;
2029 жылы – 9,2 млрд АҚШ доллары;
2030 жылы – 9,9 млрд АҚШ доллары.

АШМ, СИМ, Қаржымині, облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

9-нысаналы индикатор. АӨК өнімдері экспортының жалпы көлеміндегі өңделген өнімдердің үлесі, %-бен:
2023 жылы – 44%;
2024 жылы – 45%;
2025 жылы – 50%;
2026 жылы – 53%;
2027 жылы – 55%;
2028 жылы – 60%;
2029 жылы – 65%;
2030 жылы – 70%.

АШМ, мудделі мемлекеттік органдар, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері

21.

Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру және өңдеу бойынша кемінде 7 ірі экожүйе қалыптастыру

ҚР Президенті Әкімшілігіне ақпарат

жыл сайын, есепті жылдан кейінгі 1 мамырға дейін

АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісу бойынша), "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

22.

Мәселелерді заңнамалық реттеу:
бизнес пен мемлекет мүдделерінің теңгерімін ескере отырып, фитосанитариялық жағдайдың нашарлауына шұғыл ден қою тетігін енгізу.

Қазақстан Республикасы Заңының жобасы

2024 жылғы шілде

АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, БҚДА (келісу бойынша), "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

23.

Шегіртке тектестер мен басқа да зиянкестерді, аурулар мен арамшөптерді зерттеп-қарау, мониторингтеу жөніндегі деректерді, фитосанитариялық іс-шаралардың жүргізілуін бақылау мен қадағалау нәтижелерін жинау жүйесін автоматтандыруды және цифрландыруды енгізу

пайдалануға беру актісі

2024 жылғы желтоқсан

АШМ, ЦДИАӨМ

24.

Қайталануды болдырмау үшін жүктелген функцияларды ескере отырып, АӨК МИК ведомстволық бағынысты ұйымдарын біріктіру бойынша ұсыныстар енгізу

Үкіметке ақпарат

2023 жылғы желтоқсан

АШМ, Қаржымині, МҚІА (келісу бойынша)

25.

Фитосанитариялық тәуекелді басқару мен фитосанитариялық қадағалап отырудың ақпараттық жүйесін енгізу

пайдалануға беру актісі

2024 жылғы наурыз

АШМ, ЦДИАӨМ

26.

Барлық аумақтық инспекциялар мен фитосанитариялық бақылау бекеттерінің интернетке шығуын қамтамасыз ету

интернетпен 100 % қамту

2022 жылғы желтоқсан

ЦДИАӨМ, АШМ

27.

"Сұр" пестицидтердің айналымын болдырмау үшін өсімдіктерді қорғау құралдарының айналымын бақылаудың ақпараттық жүйесін енгізу

ақпараттық жүйе құру

2024 жылғы тамыз

АШМ, ЦДИАӨМ

28.
 
 

Ветеринария жүйесін:
орталық пен өңірлер арасындағы функциялар мен өкілеттіктердің аражігін нақты ажырату;
ветеринария саласындағы процестерді цифрландыру, деректерді жинау мен беруді автоматтандыру;
ветеринарлардың жалақысын кезең-кезеңімен арттыру бөлігінде реформалау бойынша ұсыныстар енгізу

Үкіметке ақпарат

2022 – 2026 жылдар

АШМ, ЦДИАӨМ, ҰЭМ, Қаржымині, ҒЖБМ, Еңбекмині, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері

 
29.
 

- Қазақстан Республикасының ветеринариялық қызметінің халықаралық сарапшыларымен аудит жүргізу;
- ЕАЭО тізіліміне енгізу үшін шет мемлекеттердің кәсіпорындарын тексеру;
- шет мемлекеттердің ветеринариялық қызметтерімен;
- ветеринариялық және фитосанитарлық сертификаттармен келіссөздер жүргізу арқыл АӨК өнімдері үшін экспорттық нарықтарды ашу

Үкіметке ақпарат

жыл сайын, есепті жылдан кейінгі жылдың 10 наурызына дейін

АШМ, СИМ, СІМ, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

 
30.

Ветеринариялық, фитосанитариялық және карантиндік қызметті жаңғырту

Ветеринариялық және фитосанитариялық қызметті материалдық-техникалық қамтамасыз ету деңгейін арттыру

жыл сайын

АШМ, Қаржымині, ҰЭМ, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері

31.

Ветеринария саласындағы цифрландыру

Ветеринария саласындағы ақпараттық жүйелерді әзірлеу, жетілдіру, қамтамасыз ету, сүйемелдеу, BI аналитика, интеграциялау

жыл сайын

АШМ, мүдделі мемлекеттік органдар, облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері

32.

Ветеринария саласындағы заңнаманы жетілдіру

Үкімет аппаратқа ақпарат

жыл сайын

АШМ

33.

Ветеринариялық препараттардың айналымын бақылауды күшейту

Ветеринариялық препараттардың айналымын фармакологиялық қадағалау

жыл сайын

АШМ

34.

Ветеринариялық мамандардың кәсіби құзыреттілігін арттыру

Ветеринариялық санитариялық инспекторларды, ветеринария саласындағы мамандарды оқыту.

жыл сайын

АШМ, облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері
 

35.

Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеуді дамыту жөніндегі жол картасын әзірлеу

МО бірлескен бұйрық

2022 жылғы наурыз

АШМ, ҰЭМ, СИМ, Қаржымині, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

10-нысаналы индикатор. Ауыл шаруашылығында негізгі капиталға тартылған инвестиция көлемін 4,2 есеге ұлғайту:
2021 жыл – 100%;
2022 жыл – 118,0%;
2023 жыл – 145,5%;
2024 жыл – 176,2%;
2025 жыл – 223,6%;
2026 жыл – 285,7%;
2027 жыл – 314,3%;
2028 жыл – 345,7%;
2029 жыл – 380,3%;
2030 жыл – 418,3%.

АШМ,
Астана, Алматы, Шымкент қалалардың әкімдіктері және облыстар

36.
 
 

Кредиттік серіктестіктер жүйесін институционалдық дамыту

Қазақстан Республикасы Заңының жобасы

2027 жылғы желтоқсан

АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісу бойынша), "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

11-нысаналы индикатор. Тамақ өнімдерін өндіруде негізгі капиталға тартылған инвестиция көлемінің 3,4 есеге өсуі:
2021 жылға – 100,0%;
2022 жыл – 130,2%;
2023 жыл – 154,0%;
2024 жыл – 182,3%;
2025 жыл – 217,7%;
2026 жыл – 232,3%;
2027 жыл – 255,5%;
2028 жыл – 281,0%;
2029 жыл – 309,1%;
2030 жыл – 340,1%.

АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері

37.

Қазақстан Республикасының Үкіметі мен трансұлттық компания арасындағы инвестициялар туралы келісімге қол қою

келісім

2022 жылғы желтоқсан

АШМ, мүдделі мемлекеттік органдар, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

12-нысаналы индикатор. Ауыл, орман және балық шаруашылығындағы қадағаланбайтын (көлеңкелі) экономиканың үлесі – ЖІӨ-нің 0,5 %-ы:
2021 жылы – 2,0 %;
2022 жылы – 1,9 %;
2023 жылы – 1,7 %;
2024 жылы – 1,6 %;
2025 жылы – 1,4 %
2026 жылы – 1,2 %;
2027 жылы – 1 %;
2028 жылы – 0,8 %
2029 жылы – 0,6 %;
2030 жылы – 0,5 %.

АШМ, ЦДИАӨМ, Қаржымині, ҰЭМ, облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "ҰАҒБО" КеАҚ (келісу бойынша), "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

38.

Мемлекеттік субсидиялау жүйесін әзірлеу және енгізу

пайдалануға беру актісі

2022 – 2023 жылдар

АШМ

39.

Жаңа цифрлық аграрлық мамандықтар бойынша білім беру бағдарламаларын әзірлеу

білім беру бағдарламаларының тізілімі

2030 жылға дейін

АШМ, ҒЖБМ, "ҰАҒБО" КеАҚ (келісу бойынша), аграрлық ЖОО-лар (келісу бойынша), "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

40.

АӨК-ті талдаумен болжауға арналған АШМ ахуалдық орталығын құру және оның жұмыс істеуі

АӨК ахуалдық орталығы

2022 – 2030 жылдар

АШМ, Қаржымині, СИМ, ҰЭМ, "ҰАҒБО" КеАҚ (келісу бойынша), "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

41.

АӨК-те қадағалап отыру жүйесін енгізу

пайдалануға беру актісі

2022 – 2023 жылдар

АШМ

42.

Мемлекеттік қолдау шараларын автоматтандыру

ақпараттық жүйе

2022 – 2023 жылдар

АШМ, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісу бойынша)

13-нысаналы индикатор. Ауыл шаруашылығы алқаптарының құрамындағы эрозияға ұшыраған жерлердің жалпы жер алаңы:
2021 жыл – 29,3 млн га;
2022 жыл – 29,2 млн га;
2023 жыл – 29,1 млн га;
2024 жыл – 29,0 млн га;
2025 жыл – 28,9 млн га;
2026 жыл – 28,8 млн га;
2027 жыл – 28,7 млн га;
2028 жыл – 28,6 млн га;
2029 жыл – 28,5 млн га;
2030 жыл – 28,4 млн га.

АШМ, ҰЭМ, ЦДИАӨМ, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Азаматтарға арналған үкімет" (келісу бойынша)

43.

АШМ Жер ресурстарын басқару комитетінің әкімшілендіруімен жер ресурстарын басқарудың тік орнықты жүйесін құру

Қазақстан Республика
сы Үкіметінің қаулысы

2022 жыл

АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, "Азаматтарға арналған үкімет" КеАҚ (келісу бойынша), облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

14-нысаналы индикатор. Іске асырылған инвестициялық жобалар саны:
2023 жыл - 180;
2024 жыл - 183;
2025 жыл - 187;
2026 жыл - 190;
2027 жыл - 192;
2028 жыл - 195;
2029 жыл - 198;
2030 жыл - 200;

АШМ, Қаржымині, ҰЭМ, қала әкімдіктері
Астана, Алматы, Шымкент және облыстар, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісім бойынша), "Атамекен" ҰКП (келісім бойынша)

15-нысаналы индикатор. Агроөнеркәсіптік кешендегі инвестициялық жобалар шеңберінде жұмыс орындарын құру:
2023 жыл – 5 217 жұмыс орны (3130 тұрақты және 2087 уақытша);
2024 жыл – 5 304 жұмыс орны (3182 тұрақты және 2122 уақытша);
2025 жыл – 5 420 жұмыс орны (3252 тұрақты және 2168 уақытша);
2026 жыл – 5 507 жұмыс орны (3304 тұрақты және 2203 уақытша);
2027 жыл – 5 565 жұмыс орны (3339 тұрақты және 2226 уақытша);
2028 жыл – 5 652 жұмыс орны (3391 тұрақты және 2261 уақытша);
2029 жыл – 5 739 жұмыс орны (3443 тұрақты және 2296 уақытша);
2030 жыл – 5 797 жұмыс орны (3478 тұрақты және 2319 уақытша).

АШМ, ЕХӘҚМ, Қаржымині, ҰЭМ, қала әкімдіктері
Астана, Алматы, Шымкент және облыстар, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісім бойынша), "Атамекен" ҰКП (келісім бойынша)

44.

АӨК-де инвестициялық жобаларды, оның ішінде Солтүстік Қазақстан облысының сүт, құс етін өндіру, суару жүйелерін, жылыжайлар мен көкөніс қоймаларын салу жөніндегі инвестициялық жобаларды іске асыру жөніндегі тәжірибесін кеңінен тарату шеңберінде іске асыру

үкіметке ақпарат

жыл сайын

АШМ,ҰЭМ, Қаржымині, қалалардың әкімдіктері
Астана, Алматы, Шымкент және облыстар, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісім бойынша)

45.

"Қазақстанның Даму Банкі" АҚ-қа агроөнеркәсіптік кешендегі инвестициялық жобаларды іске асыру үшін түпкілікті қарыз алушылар үшін жылдық 7%-дан аспайтын сыйақы мөлшерлемесімен бюджеттік кредит беру

тікелей түпкілікті нәтижелерге қол жеткізу туралы Қаржыминіне есеп

Жыл сайын
 
 

АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, "Бәйтерек" ҰБХ", АҚ "Қазақстанның даму банкі"

16-нысаналы индикатор. Ауыл халқының табысын арттыру тәжірибесін кеңейту шеңберінде жұмыс орындарын құру:
2023 жыл – 50 мың жұмыс орны;
2024 жыл – 50 мың жұмыс орны;
2025 жыл – 50 мың жұмыс орны;
2026 жыл – 50 мың жұмыс орны;
2027 жыл – 50 мың жұмыс орны;
2028 жыл – 50 мың жұмыс орны;
2029 жыл – 50 мың жұмыс орны.

АШМ, Еңбекмині, облыстар,
Астана, Алматы, Шымкент қалалардың әкімдіктері
 

46.

1 млн-нан астам ауыл тұрғынын қамти отырып, ауыл шаруашылығы кооперациясын дамытуға 1 трлн теңге бағыттау және барлық жеке қосалқы шаруашылықтардың жартысын кооперативтік кәсіпкерлікке тарту және микрокредит берудің және сату нарығына қол жеткізуін қамтамасыз етудің есебінен 350 мыңнан астам жұмыс орнын құру

ҚР Президенті Әкімшілігіне ақпарат

2023-2029 жылы

АШМ, Еңбекмині, Қаржымині, ҰЭМ, облыстар,
Астана, Алматы, Шымкент қалалардың әкімдіктері

47.

Қазақстанда органикалық өндірістің жүйелі және жедел проблемаларын шешудегі кешенді тәсілді іске асыру мақсатында ҰКП базасында Органикалық өндірісті қолдау жөніндегі ғылыми-технологиялық және практикалық орталық ("ORGANIC" жобалық офисі) құру:
- "ORGANIC" жобалық офисі туралы ережені әзірлеу және бекіту;
- "ORGANIC" жобалық офисінің 2022 – 2023 жылдарға арналған жұмыс жоспарын жасау және бекіту

"ORGANIC" жобалық офисі
 

2022 жылғы наурыз

АШМ, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

48.

Халықаралық және өңірлік құжаттар мен стандарттардың ережелерімен және нормаларымен үндестірілген "Органикалық өнім өндіру және оның айналымы туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жаңа редакциясын әзірлеу

Қазақстан Республикасы Заңының жобасы

2022 жылғы желтоқсан

АШМ, СИМ, ДСМ, ҰЭМ, Қаржымині, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

49.

Органикалық ауыл шаруашылығын дамыту жөніндегі жол картасын әзірлеу

МО бірлескен бұйрығы

2022 жылғы сәуір

АШМ, СИМ, ДСМ, ЭГТРМ, СІМ, АҚДМ, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "ҰАҒБО" КеАҚ (келісу бойынша), "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

17-нысаналы индикатор. Агроөнеркәсіптік кешендегі енгізілген аяқталған ғылыми әзірлемелердің үлесі, %:
2021 жыл – 14,5%;
2022 жыл – 16%;
2023 жыл – 17%;
2024 жыл – 19%;
2025 жыл – 22%;
2026 жыл – 26%;
2027 жыл – 26%;
2028 жыл – 31%;
2029 жыл – 37%;
2030 жыл – 40%.

АШМ, ҒЖБМ, "ҰАҒБО" КеАҚ (келісу бойынша)

50.

ЖОО-лар, ҒЗИ, тәжірибе шаруашылықтары, колледждер және агроқұрылымдар базасында жұмыс істеп тұрған білім тарату орталықтарының желісін, сондай-ақ агроөнеркәсіптік кешенді дамыту мәселелері бойынша шетелдік консультанттардың оқыту семинарларын өткізу практикасын кеңейту

АШТӨ-ні оқыту туралы есеп

жыл сайын, есепті жылдан кейінгі 20 маусым

АШМ, Қаржымині, ҰЭМ, ҒЖБМ, "ҰАҒБО" КеАҚ (келісу бойынша), "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша), ЖАО, білім беру ұйымдары

51.

Бағдарламалық-нысаналы және гранттық қаржыландыру арқылы АӨК-ті ғылыми қамтамасыз ету

ғылыми-техникалық бағдарламалар

жыл сайын

АШМ, ҒЖБМ, Қаржымині, ҰЭМ, "ҰАҒБО" КеАҚ (келісу бойынша)

52.

Ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияландыруға арналған салалық гранттарды енгізу

коммерцияландыру жөніндегі жобалар

жыл сайын

АШМ, ҒЖБМ, Қаржымині, ҰЭМ, "ҰАҒБО" КеАҚ (келісу бойынша), "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

53.

Аграрлық жоғары оқу орындарында білім беру бағдарламаларының мазмұнын жаңарту

жаңартылған білім беру бағдарламалары

жыл сайын

АШМ, ҒЖБМ, "ҰАҒБО" КеАҚ (келісу бойынша), "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

54.

Мемлекеттік тапсырма арқылы АӨК-те білім тарату орталықтарын дамыту

АШТӨ-ні оқыту туралы есеп

жыл сайын

АШМ, Қаржымині, ҰЭМ, ҒЖБМ, БҚДА (келісу бойынша), "ҰАҒБО" КеАҚ (келісу бойынша), "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша), ЖАО, білім беру ұйымдары

55.

Трансфертті цифрландыруды және агротехнологияларды коммерцияландыруды дамыту

есеп

жыл сайын

АШМ, ЦДИАӨМ, "ҰАҒБО" КеАҚ (келісу бойынша), "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

56.

Ауыл шаруашылығы саласында ақпараттық технологияларды енгізу және цифрландыру жөніндегі жұмыстарды жалғастыру ("AgriTech" технологиялық платформасы)

"AgriTech" технологиялық платформасы

2022 – 2030 жылдар

АШМ, ЦДИАӨМ, "ҰАҒБО" КеАҚ (келісу бойынша), "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

18-нысаналы индикатор. Су үнемдеу технологиялары (тамшылатып суару, жаңбырлатып суару) қолданылатын жерлер алаңы:
2022 жыл – 279 мың га;
2023 жыл – 300 мың га;
2024 жыл – 373 мың га;
2025 жыл – 450 мың га;
2026 жыл – 510 мың га;
2027 жыл – 560 мың га;
2028 жыл – 630 мың га;
2029 жыл – 680 мың га;
2030 жыл – 750 мың га.

АШМ, облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері

57.

Гидрогеологиялық-мелиоративтік қызметтің қызмет аясының кеңеюіне байланысты олардың материалдық-техникалық базасын жақсарту

суармалы жерлердің мелиоративтік жағдайын жақсарту бойынша ұсыныстар
 

жыл сайын

АШМ, Қаржымині, ҰЭМ

58.

АӨК субъектілерінің суару жүйелерін сатып алуы үшін облыс әкімдіктеріне және уәкілетті қаржы институттарына бюджеттік кредит беру және оларды орнатуға дайындық жұмыстарын қаржыландыру

сатып алынған спринклерлердің саны

жыл сайын

АШМ, Қаржымині, ҰЭМ, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері

19-нысаналы индикатор. Тұқымдық конверсиямен қамтылған асыл тұқымды малдың үлесі:
2022 жыл – 29%;
2023 жыл – 31%;
2024 жыл – 32%;
2025 жыл – 34%;
2026 жыл – 35%;
2027 жыл – 37%;
2028 жыл – 39%;
2029 жыл – 41%;
2030 жыл – 43%.

АШМ, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері

59.

200 мың тонна көлемінде жем-шөп қорын құру

жем-шөп қоры

2022 жылғы қантар

АШМ, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Атамекен" ҰКП (келісім бойынша), "Азық-түлік корпорациясы" АҚ (келісу бойынша)

60.

Құс шаруашылығын дамыту жөніндегі жол картасын әзірлеу

МО бірлескен бұйрығы

2023 жылғы желтоқсан

АШМ, ҰЭМ, СИМ, Қаржымині, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

61.

Сүтті мал шаруашылығын дамыту жөніндегі жол картасын әзірлеу

МО бірлескен бұйрығы

2023 жылғы желтоқсан

АШМ, ҰЭМ, СИМ, Қаржымині, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

62.

Қой шаруашылығын дамыту жөніндегі жол картасын әзірлеу

МО бірлескен бұйрығы

2023 жылғы желтоқсан

АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

63.

Етті мал шаруашылығын дамыту жөніндегі жол картасын әзірлеу

МО бірлескен бұйрығы

2023 жылғы желтоқсан

АШМ, ҰЭМ, СИМ, Қаржымині, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

64.

"Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті" КеАҚ жанындағы Инновациялық ғылыми-өндірістік зертханасын құру мақсатында "Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті" КеАҚ жарғылық капиталын ұлғайта отырып "Ұлттық аграрлық ғылыми-білім беру орталығы" КеАҚ жарғылық капиталын ұлғайту

АШМ бұйрықтары

2023-2025 жылдар

АШМ, Қаржымині, ҰЭМ,
"ҰАҒБО" КеАҚ (келісу бойынша)