Об утверждении Программы развития внутристрановой ценности и экспортоориентированных производств

Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 июня 2022 года № 452.

      Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

      1. Утвердить прилагаемую Программу развития внутристрановой ценности и экспортоориентированных производств (далее – Программа).

      2. Центральным, местным исполнительным органам, государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан (по согласованию), и иным организациям (по согласованию), ответственным за реализацию Программы:

      1) принять меры по реализации Программы;

      2) представлять в Министерство индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан информацию о ходе реализации Программы ежеквартально, до 15 числа месяца, следующего за отчетным кварталом.

      3. Министерству индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан ежеквартально, до 25 числа месяца, следующего за отчетным кварталом, представлять сводную информацию о ходе реализации Программы в Аппарат Правительства Республики Казахстан.

      Сноска. Пункт 3 - в редакции постановления Правительства РК от 17.03.2023 № 236 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      4. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на Первого заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан.

      5. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания.

      Премьер-Министр
Республики Казахстан
А. Смаилов

  Утверждена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 30 июня 2022 года № 452

Программа

развития внутристрановой ценности и экспортоориентированных производств

Паспорт

Наименование

Программа развития внутристрановой ценности и экспортоориентированных производств

Основание для разработки

Пункт 33 Плана по реализации поручений Президента Республики Казахстан Токаева К.К., данных на заседании Мажилиса Парламента Республики Казахстан 11 января 2022 года.

Государственный орган, ответственный за разработку Программы

Министерство индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан

Цель

Насыщение внутреннего рынка конкурентоспособными товарами отечественного производства с последующим выходом на экспорт

Задачи

1. Расширение номенклатуры выпуска базового сырья, товаров на внутреннем и внешнем рынках.
2. Развитие базовых условий для устойчивого развития отечественного производства конкурентоспособных товаров.

Сроки реализации

2022 – 2026 годы

Целевые индикаторы

Производство востребованных на внутреннем и внешнем рынках промышленных товаров - 761 единица, в том числе ключевых товаров – 106 единиц.

Источники и объемы финансирования*

Общий объем финансирования
2023 год – 1 575,4 (РБ – 496,6;
ВБС – 1078,8) млрд тенге;
2024 год – 1 512,9 (РБ – 481,2;
ВБС – 1031,7) млрд тенге;
2025 год – 1 483,74 (РБ – 471,94;
ВБС – 1011,8) млрд тенге;
2026 год – 1 425,6 (РБ – 463,7;
ВБС – 961,8) млрд тенге.
 

Введение

      Программа развития внутристрановой ценности и экспортоориентированных производств (далее – Программа) направлена на расширение номенклатуры промышленных товаров, востребованных на внутреннем и внешнем рынках, путем развития базовых условий, создания производств базового сырья, оказания системных, долгосрочных стимулов для модернизации и формирования новых производств и повышения конкурентоспособности действующих и новых казахстанских компаний.

      Действующая модель развития, ориентированная на постепенный рост в условиях нестабильной конъюнктуры в мировой экономике и ограниченных механизмов поддержки предпринимателей (обязательства Всемирной торговой организации (далее – ВТО), Евразийского экономического союза (далее – ЕАЭС), требует переоценки и перехода к новой модели роста экономики.

      В этой связи необходимо стимулировать рост производства казахстанских товаров расширением и "усложнением" номенклатуры через дозагрузку действующих предприятий, обновление их основных фондов и запуск новых производств, производств базового сырья, создание нормативной базы, устранение барьеров, обеспечение базовой инфраструктурой, доступным финансированием, в том числе за счет привлеченных инвестиций для повышения локализации производств направленных на насыщение внутреннего рынка с последующим выходом на экспорт, для успешной конкуренции с зарубежными поставщиками на внутреннем рынке.

      При этом следует учесть, что в среднесрочном периоде доля государственного финансирования должна последовательно снижаться в пользу внебюджетных источников.

      Подход к реализации настоящей Программы будет основываться на реализации проектов и системных мер для стимулирования организации новых производств.

      2. Анализ индустриального развития Республики Казахстан

      2.1 Анализ предыдущих программ развития индустриализации

      В Казахстане с 2010 года поэтапно реализуется политика промышленно-инновационного развития, направленная на создание высокопроизводительной и экспортоориентированной обрабатывающей промышленности, которая позволила стабилизировать негативные процессы, связанные с падением доли обрабатывающей промышленности в валовом внутреннем продукте (далее – ВВП) и заложить базовые условия для запуска процесса диверсификации экономики.

      Так, с 2010 по 2021 годы проводимая политика индустриализации позволила увеличить производство предприятий обрабатывающей промышленности в 3,4 раза с 3,8 до 13,2 трлн тенге, при этом валовой объем за данный промежуток составил около 84,7 трлн тенге (в период первой пятилетки индустриализации – 26,1 трлн тенге, второй – 58,6 трлн тенге).

      Валовая добавленная стоимость (далее – ВДС) обрабатывающей промышленности увеличилась в 4,3 раза с 2,5 трлн тенге в 2010 году до 10,8 трлн тенге в 2021 году. Освоено производство новых видов продукции, ранее не производимых в Казахстане: грузовые и пассажирские вагоны, электровозы, грузовые, легковые автомобили и автобусы, трансформаторы, рентген аппаратура, светодиодные светильники, титановые слитки и слябы, отдельные виды лекарственных средств.

      Налоговые отчисления от предприятий обрабатывающей промышленности стали одним из основных источников значительных стабильных поступлений в бюджет за последние 11 лет (2010 – 2021 годы) и увеличились в 4 раза с 538,2 до 2157,5 млрд тенге.

      Несмотря на положительные итоги промышленной политики, инновационное и технологическое развитие обрабатывающей промышленности характеризуется:

      изношенностью основных фондов на многих предприятиях отрасли в 2020 году – 39,2 %;

      низкой долей экспорта высокотехнологичной продукции в общем объеме экспорта обрабатывающей промышленности в 2021 году – 15,5 %;

      низкой инновационной активностью предприятий в обрабатывающей промышленности в 2020 году – 15,4 % и долей инновационной продукции в ВВП – 2,1 %.

      В рамках регулируемых закупок, динамика доли внутристрановой ценности с 2010 года имела следующую тенденцию: с 2010 по 2014 год – поступательный рост с 48,2 % до 63,2 %, с 2015 года — снижение с 57,5 % до 56,1 % в 2021 году. Основной причиной явилось соблюдение условий международных договоров в рамках интеграционных объединений вступления Казахстана в ВТО, следствием которого выступила отмена всех преференций для отечественных товаропроизводителей.

      Вместе с тем, обрабатывающая промышленность характеризуется зависимостью от сырья и комплектующих, которые не производятся на территории Казахстана и не имеют дальнейших перспектив к локализации. Доля импорта таких промежуточных товаров в перерабатывающих производствах может занимать до 50 % и более.

      Объем импорта продукции обрабатывающей промышленности в 2021 году составил 38,3 млрд долл. США и представлен широким ассортиментом товаров обрабатывающей промышленности, состоящим из 4729 товаров, при этом 3200 позиций с объемом импорта более 100 тыс. долл США. Из них 80 % объема приходится на 524 товара.

      Анализ импорта обрабатывающей промышленности по широким экономическим категориям показывает, что за 2021 год завезено 44,6 % промежуточных товаров, 31,6 % потребительских товаров и 23,8 % средств производства.

      Импорт промежуточных товаров, используемых для дальнейшего производства (сырье, запчасти), состоит из товаров: машиностроения (27 %), металлургии (18 %) и химической промышленности (16 %). Наиболее ввозимыми из них являются автомобильные запчасти (556,0 млн долл. США), плоский прокат (418,8 млн долл. США), кузова (418,1 млн долл. США), полиэтилен (257 млн долл. США).

      Потребительские товары используются в конечном потреблении и представлены товарами машиностроения (29 %), продуктами питания (22 %) и фармацевтической промышленностью (12 %). Из потребительских товаров в страну ввозятся легковые автомобили (1337,1 млн долл. США), лекарственные средства (1092,0 млн долл. США), сотовые телефоны (768,8 млн долл. США) и т.д.

      Более 92 % импорта средств, участвующих в процессе производства товаров и услуг (оборудование, техника), занимают товары машиностроения: цифровые блоки обработки данных (1149,7 млн долл. США), вычислительные машины (294 млн долл. США), аппаратура для приема изображений и голоса (257,4 млн долл. США) и т.д.

      В отраслевой структуре текущая ситуация отражает неоднородность в развитии отдельных видов экономической деятельности обрабатывающей промышленности. В некоторых отраслях зависимость от импорта превышает 70 % и характеризуется невысокой долей экспорта: легкая, мебельная, машиностроительная промышленности, следствием чего выступает низкая доля внутристрановой ценности данных отраслей в регулируемых закупках. В традиционных отраслях – металлургии, химической промышленности экспорт превышает импорт, характеризуемый поставками за рубеж продукции низкого передела.

      Машиностроение

      Доля машиностроения в обрабатывающей промышленности равна 13,7 %. С 2010 года объем производства отрасли увеличился в 6 раз и составил 2304,8 млрд тенге в 2021 году. Основной рост произошел в следующих секторах: производство автотранспортных средств, трейлеров и полуприцепов в 46,9 раза и объем производства составил 739,1 млрд тенге; производство прочих транспортных средств в 12,1 раза (или 1115 %) и составил 333,2 млрд тенге; производство машин и оборудования, не включенных в другие категории, в 5,6 раза (или 464 %) и составил 320,1 млрд тенге; производство электрического оборудования в 4,5 раз (или 348,8 %) и составил 221,1 млрд тенге; ремонт и установка машин и оборудования в 3,1 раза (или 210,7 %) и составил 653,4 млрд тенге; производство компьютеров, электронной и оптической продукции в 2,2 раза (или 123,8 %) и составил 37,1 млрд тенге.

      При этом 83 % потребности внутреннего рынка в машиностроительной продукции обеспечивается за счет зарубежных поставок (более 60 % импорта приходится на Россию, Китай и Южную Корею; в пятерку экспортеров также входят Германия и США).

      По итогам 2021 года объем импорта увеличился на 63,4 % в сравнении с 2010 годом и составил 16,5 млрд долл. США. Основные импортируемые товарные позиции: цифровые блоки обработки данных (7 %), транспортные средства с объемом двигателя 1500–3000 см3 (4,9 %), мобильные телефоны (4,7 %), кузова (2,5 %), самолеты и прочие летательные аппараты (2,3 %).

      Объем экспорта по сравнению с 2010 годом увеличился в 5,2 раза, составив 1946,5 млн долл. США, включая продукцию реэкспорта (телефоны, двигатели турбореактивные, самолеты и пр.). В структуре экспорта основная доля отечественных производителей приходится на буровые и эксплуатационные платформы (7 %), легковые автомобили с объемом двигателя 1500–3000 см3 (5,9 %), железнодорожные тележки ходовые балансирные, оси и колеса (5,4 %), аккумуляторы (4,3 %), и прочие товары.

      Автомобилестроение

      Доля производства сектора автомобилестроения в общем объеме машиностроительной отрасли составила 33,1 % (763557 млн тенге) в 2021 году, производство казахстанскими компаниями покрывает 37,5 % объема внутреннего рынка.

      Основной импортируемой продукцией автомобилестроения являются автомобили легковые с двигателем 1500–3000 см3; кузова для автомобилей легковых; автомобили легковые с двигателем 1000–1500 см3; двигатели внутреннего сгорания объемом более 1000 см3; автомобили легковые с двигателем более 3000 см3.

      Экспорт продукции автомобилестроения в 2021 году составил 272,4 млн долл. США. Основной экспортируемой продукцией автомобилестроения являются автомобили легковые с двигателем 1500–3000 см3; автомобили легковые с двигателем 1000 – 1500 см3; автомобили легковые с двигателем более 3000 см3; двигатели внутреннего сгорания; автомобили грузовые массой не более 5 т.

      Железнодорожные локомотивы и подвижной состав

      Доля производства железнодорожных локомотивов и подвижного состава в общем объеме машиностроительной отрасли составила 12,4 % (286103 млн тенге), отечественное производство покрывает 61,1 % объема внутреннего рынка.

      Импорт продукции железнодорожного машиностроения в 2021 году составил 580,1 млн долл. США. Основной импортируемой продукцией являются части железнодорожных локомотивов и подвижного состава; вагоны железнодорожные грузовые; вагоны железнодорожные пассажирские; путевое оборудование и устройства.

      Экспорт продукции железнодорожного машиностроения в 2021 году составил 152,4 млн долл. США. Основной экспортируемой продукцией являются части железнодорожных локомотивов и подвижного состава; железнодорожные локомотивы; вагоны железнодорожные грузовые; вагоны железнодорожные пассажирские.

      Электротехническое машиностроение

      Доля электротехнического машиностроения в общем объеме машиностроительной отрасли составляет 11 % (252595 млн тенге), 20,5 % объема внутреннего рынка обеспечивается казахстанскими компаниями.

      Импорт продукции электротехнического машиностроения в 2021 году составил 2533,2 млн долл. США. Основной импортируемой продукцией являются преобразователи статические; ветроэнергетические установки; распределительные щиты и основания для электрической аппаратуры; кабельно-проводниковая продукция; осветительное оборудование.

      Экспорт продукции электротехнического машиностроения в 2021 году составил 235,4 млн долл. США. Основной экспортируемой продукцией являются аккумуляторы электрические свинцовые; трансформаторы мощностью не более 650 кВА; трансформаторы мощностью 650–10000 кВА; двигатели переменного тока мощностью более 75 кВт; кабельно-проводниковая продукция.

      Сельскохозяйственное машиностроение

      Доля производства сельскохозяйственной техники в общем объеме машиностроительной отрасли составила 7,3 % (167291 млн тенге), отечественное производство покрывает 41,3 % объема внутреннего рынка.

      Импорт сельскохозяйственной техники в 2021 году составил 562,1 млн долл. США. Основной импортируемой техникой являются машины сельскохозяйственные для подготовки и обработки почвы; тракторы с двигателем более 130 кВт; комбайны зерноуборочные; тракторы с двигателем 37–75 кВт; части сельскохозяйственных машин.

      Экспорт сельскохозяйственной техники в 2021 году составил 4,95 млн долл. США. Основной экспортируемой техникой являются машины для уборки или обмолота сельскохозяйственных культур; тракторы с двигателем 37–75 кВт; машины сельскохозяйственные для подготовки и обработки почвы; прицепы, полуприцепы; тракторы с двигателем 75–130 кВт.

      Нефтегазовое машиностроение

      Доля нефтегазового машиностроения в общем объеме машиностроительной отрасли составляет 3 % (68487 млн тенге), отечественное производство покрывает только 9,4 % объема внутреннего рынка.

      Импорт продукции нефтегазового машиностроения в 2021 году составил 1624,3 млн долл. США. Основной импортируемой продукцией являются арматура для трубопроводов и емкостей; насосы и компрессоры; машины и механизмы; насосы центробежные; оборудование для фильтрования и очистки жидкостей.

      Экспорт продукции нефтегазового машиностроения в 2021 году составил 74,5 млн долл. США. Основной экспортируемой продукцией являются арматура для трубопроводов и емкостей; прочие машины; насосы и компрессоры; насосы топливные, масляные; оборудование для фильтрования масла или топлива в двигателе внутреннего сгорания.

      Горнорудное машиностроение

      Доля горнорудного машиностроения в общем объеме машиностроительной отрасли составляет 1,1 % (26159 млн тенге), отечественное производство покрывает только 6,8 % объема внутреннего рынка.

      Импорт продукции горнорудного машиностроения в 2021 году составил 960,6 млн долл. США. Основной импортируемой продукцией являются погрузчики одноковшовые фронтальные; машины полноповоротные; автомобили-самосвалы; части горнорудного оборудования; машины для измельчения или размалывания.

      Экспорт продукции горнорудного машиностроения в 2021 году составил 43,4 млн долл. США. Основной экспортируемой продукцией являются прочие части машин; машины полноповоротные; части горнорудного оборудования; машины для смешивания минеральных веществ; машины и механизмы для перемещения, трамбования.

      Электронная промышленность

      (Производство компьютеров, электронного и оптического оборудования)

      Электронная промышленность является третьим сектором мировой экономики по масштабам рыночного оборота после здравоохранения и банковского дела и первым – по динамике своего развития.

      В Казахстане насчитывается порядка 195 предприятий электронной промышленности, из них порядка 60 предприятий, производящих продукцию электронной промышленности.

      Доля производства компьютеров, электронного и оптического оборудования в обрабатывающей промышленности за 2021 год составляет 0,002 %.

      По итогам 2021 года объем производства в отрасли производства компьютеров, электронного и оптического оборудования составил 37,1 млрд тенге.

      При этом более 99 % потребности внутреннего рынка в отрасли производства компьютеров, электронного и оптического оборудования обеспечивается за счет зарубежных поставок. Объем импорта с учетом стран ЕАЭС составил 1,7 трлн тенге.

      Основными импортируемым товарами являются смартфоны, компьютерная техника, телекоммуникационное и серверное оборудование.

      Общий объем экспорта с учетом реэкспорта составил 305 млрд тенге, из которых объем экспорта товаров, произведенных в Казахстане, составил 9,9 млрд тенге.

      Черная металлургия

      Доля черной металлургии в обрабатывающей промышленности составляет 17,2 %. С 2010 года производство в черной металлургии увеличилось в 4,2 раза с 687,4 млрд тенге и достигло 2886,7 млрд тенге в 2021 году.

      Увеличение объемов производства связано с ростом производства следующих видов продукции: стержней и прутков в 9 раз, профилей и уголков в 4 раза, труб и профилей полых бесшовных в 2 раза, передельного чугуна на 25 %, ферросплавов на 22 %, проката плоского на 5 %, стали нерафинированной на 4 %.

      Казахстанские компании производят 45 % продукции от объема внутреннего рынка.

      Экспорт продукции черной металлургии за 2021 год составил 4841 млн долл. США, что на 36,7 % выше показателя 2010 года (3541,5 млн долл. США). Импорт в 2021 году составил 2 365,6 млн долл. США, что на 70,4 % больше 2010 года (1387,7 млн долл. США). Отрасль за анализируемый период сохранила статус экспортоориентированной, благодаря росту экспорта по всем основным товарным позициям.

      При этом наблюдается рост импорта по стержням и пруткам – в 3,4 раза (в 2010 году – 161 млн долл. США, в 2021 году – 544 млн долл. США), по плоскому прокату – в 3,2 раза (в 2010 году – 155,9 млн долл. США, в 2021 году – 492,1 млн долл. США), по трубам сварным на 8,4 % (импорт в 2010 году – 261,3 млн долл. США, в 2021 году – 283 млн долл. США).

      Цветная металлургия

      Доля цветной металлургии в обрабатывающей промышленности составляет 28,4 %. За период 2010 – 2021 годы производство увеличилось в более чем в 5 раз с 902,4 млрд тенге до 4774,6 млрд тенге.

      Казахстанские компании производят 82,5 % продукции от объема внутреннего рынка.

      Увеличение объемов производства связано с ростом производства следующих видов продукции: золота необработанного и полуобработанного в 4 раза, серебра необработанного и полуобработанного в 2 раза, меди рафинированной в 1,5 раза.

      Экспорт продукции за 2021 год составил 8 006,3 млн долл. США, что в сравнении с 2010 годом (6 792,6 млн долл. США) выше на 17,9 %. Отрасль за этот промежуток также сохранила статус нетто экспортера, благодаря росту экспорта по всем основным товарным позициям, кроме свинца и золота.

      При этом объем импорта в 2021 году составил 679 млн долл. США, что в 5,5 раза больше, чем в 2010 году (124 млн долл. США). Рост импорта в 2021 году по отношению к 2010 году наблюдается по товарам, не имеющим производства в Республике Казахстан: плиты, листы, полосы или ленты толщиной более 0,2 мм из алюминия и его сплавов в 2,4 раза (с 13,4 до 30,9 млн долл. США), цирконий и изделия из него в 11,4 раза (с 1,1 до 13,1 млн долл. США), фольга алюминиевая в 1,2 раза (с 7,9 до 9,3 млн долл. США), плиты, листы, полосы и ленты из меди и ее сплавов толщиной более 0,15 мм в 1,4 раза (с 5,2 до 7 млн долл. США), прутки и профили из меди и ее сплавов в 2,5 раза (с 2,6 до 6,6 млн долл. США).

      Химическая промышленность

      Доля отрасли в обрабатывающей промышленности составляет 3,3 % в 2021 году. Объем производства увеличился в 5,3 раза с 104,1 млрд тенге в 2010 году до 554,7 млрд тенге в 2021 году. Данный рост вызван расширением производства: удобрений фосфорных в 4,8 раза; удобрений азотных в 2,8 раза; аммиака в 2,7 раза; красок на основе полимеров в 2,3 раза; добавок для сухих строительных смесей в 2,4 раза; моющих средств в 1,9 раз; кислоты серной в моногидрате в 1,6 раза; фосфора в 1,5 раза; окиси хрома в 1,4 раза и др.

      Казахстанские компании производят только 6,9 % от объема внутреннего рынка.

      За 2021 год также увеличился экспорт отрасли, составив 1061,5 млн долл. США, что в 2,6 раза больше по сравнению с объемом 2010 году (408,1 млн долл. США).

      В 2021 году объем импорта составил 3248,7 млн долл. США, что в 1,9 раза больше по сравнению с 2010 годом (1691,7 млн долл. США). Подъем производства в смежных отраслях (металлургия, строительные работы, сельское хозяйство, нефтедобыча и др.) способствовал росту импорта: пигментов; загустителей; ароматизаторов; поверхностно-активных веществ; реагентов; полиэтилена и др.

      Легкая промышленность

      Доля отрасли в обрабатывающей промышленности составляет 0,8 %. Объем производства продукции легкой промышленности составил 139,9 млрд тенге, что в 4,1 раза выше 2010 года. Рост производства вызван увеличением выпуска одежды в 4,2 раза, текстильных изделий в 4,1 раза, кожаной и относящейся к ней продукции в 4 раза.

      Казахстанские компании производят 10 % от объема внутреннего рынка.

      Экспорт продукции легкой промышленности в 2021 году составил 83,3 млн. долл. США, что ниже импорта в 26 раз.

      Импорт товаров легкой промышленности за 2021 год составил 2 177,6 млн долл. США, что в сравнении с 2010 годом выше в 5,8 раза: обувь прочая с подошвой и верхом из резины или пластмассы (358,3 млн долл. США, рост в 201 раза); чулки или гольфы женские из хлопчатобумажной пряжи (72,8 млн долл. США рост в 51,4 раза); брюки, комбинезоны, бриджи и шорты мужские из хлопчатобумажной пряжи (56,1 млн долл. США, рост в 7,7 раза); тканые ковры из химических материалов (46,2 млн долл. США, рост в 2,5 раза); майки, фуфайки с рукавами трикотажные, из хлопчатобумажной пряжи (45,8 млн долл. США, рост в 7,6 раза).

      Производство строительных материалов

      В обрабатывающей промышленности отрасль занимает долю в 5,4%. Объем производства в 2021 году составил 902,7 млрд тенге, что в 4,5 раза больше показателя 2010 года (202 млрд тенге). Увеличение объемов производства связано с ростом производства портландцемента в 2,7 раза, керамических кирпичей в 6,7 раза, бетона товарного в 2,2 раза, теплоизоляционных материалов в 3,4 раза, растворов строительных в 2,8 раз и др.

      Казахстанские компании производят 91 % от потребности в цементе, 95 % – в полимерных трубах, 98 % – в силикатном кирпиче, 72 % в гипсокартоне, примерно 60 % – в красках и лаках на основе полимеров.

      При этом в отрасли среди товаров конечной отделки преобладают зарубежные товары: керамическая плитка, санитарно-технические изделия, обои, листовое стекло, минеральные плиты, кровельные материалы, линолеум и др.

      При этом объем импортной продукции в 2021 году составил 1394,3 млн долл. США, показав рост по отношению к 2010 году в 2,1 раза (679 млн долл. США). Увеличение импорта обеспечено за счет поставок отделочных материалов: обои в 2,7 раза; листовое стекло в 2 раза; линолеум в 1,7 раза; огнеупорные кирпичи в 1,7 раза и др.

      Экспорт продукции строительных материалов составил 215 млн долл. США в 2021 году, показав рост в 2 раза в стоимостном выражении к периоду 2010 года (106 млн долл. США).

      Мебельная промышленность

      Доля отрасли в обрабатывающей промышленности составляет 0,36 %. Объем производства составляет 59,7 млрд тенге, что в 2,8 раз больше 2010 года (21,5 млрд тенге).

      Казахстанские компании производят 26 % от объема внутреннего рынка.

      Производство мебельной отрасли в основном является зависимым от импортной продукции (доля импорта в 2021 году – 74 %): хвойные пиломатериалы, ДСП, МДФ, фанера.

      Вышеуказанные товары выступают сырьем для производства конечной продукции, так импорт продукции товаров мебельной отрасли в 2021 году составил 375,8 млн долл. США, увеличившись на 70,7 % по сравнению с 2010 годом (220,2 млн. долл. США), большая часть из которых приходится на сырье – плитная продукция – 269,2 млн долл. США.

      Экспорт мебельной промышленности за 2021 год составил 8 млн долл. США, показав рост в 7,3 раза в стоимостном выражении к уровню 2010 года (1,1 млн долл. США).

      Производство продуктов питания

      В 2021 году доля производства продуктов питания в структуре обрабатывающей промышленности составила 13,2 %, объем производства составил 2 216,7 млрд тенге, что 3,2 раза больше показателя 2010 года (695,2 млрд тенге).

      Основную долю в структуре производства пищевых продуктов занимают зерноперерабатывающая отрасль и молочная отрасль (по 18,4 %), мясоперерабатывающая отрасль (16,5 %), хлеб и хлебобулочная отрасль (11,2 %), масложировая отрасль (11,1 %), плодоовощная отрасль (4,7 %), рыбоперерабатывающая отрасль (1,3 %) и прочие (18,4 %).

      Объем импорта по продуктам переработки сельскохозяйственного сырья и пищевой промышленности увеличился на 18,7 % с 2752 млн долл. США до 3269 млн долл. США.

      В общей структуре импорта 8 % занимает сахар, 3,5 % – сыры и творог, 5,1 % – мяса птицы, 3,3 % – колбасные изделия.

      Экспорт по продуктам переработки сельскохозяйственного сырья и пищевой промышленности увеличился на 4,5 % (с 1348 до 1410 млн. долл. США).

      В общей структуре экспорта 31 % занимает мука, 11 % – растительное масло, 8 % – волокно хлопковое, 5% – молочная продукция, 4,6% – макаронные изделия, 2,7 % – мясо птицы.

      Нефтегазохимия

      По итогам 2021 года объем производства нефтегазохимической продукции составил 190 тыс. тонн. Внутреннее потребление нефтегазохимической продукции находится в 100 % зависимости от импорта.

      По итогам 2020 года* импорт нефтегазохимической продукции составил 513 тыс. тонн, что в 1,2 раза больше показателя 2018 года. Наибольшую долю в импорте нефтегазохимической продукции составляет импорт полиэтилена (доля импорта в 2020 году – 34 %) и готовых масел (доля импорта в 2020 году – 24 %).

      При этом объем экспорта нефтегазохимической продукции в 2020 году составил 281 тыс. тонн, показав рост по отношению к 2018 году в 6,7 раза. Увеличение объема экспорта за анализируемый период обеспечено за счет производства и экспорта 200 тыс. тонн параксилола, что составило 72 % всей экспортируемой продукции в 2020 году.

      *Статистические данные Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан на 2021 год будут опубликованы 30 июня текущего года.

      Фармацевтическая и медицинская промышленность

      Доля отрасли в обрабатывающей промышленности составляет 1,8% в 2021 году. Объем производства увеличился в 10 раз с 19,9 млрд тенге в 2010 году до 198,7 млрд тенге в 2021 году.

      Отечественное производство лекарственных средств и медицинских изделий покрывает 24 % объема внутреннего рынка.

      Увеличение объема производства произошло благодаря участию отечественных производителей в государственных закупках в рамках гарантированного объема бесплатной медицинской помощи (далее - ГОБМП) и обязательного социального медицинского страхования (далее – ОСМС), в рамках заключенных офтейк-договоров, а также вследствие увеличения спроса на розничном рынке: вакцины, лекарственные средства, содержащие антибиотики, лекарственные средства, содержащие алкалоиды, перевязочные материалы, средства индивидуальной защиты (маски, перчатки).

      В производстве основных фармацевтических продуктов и препаратов к уровню 2018 года Индекс физического объема (далее – ИФО) производительности труда составил 214 %; валовая добавленная стоимость составила 184 %; по объему инвестиции в основной капитал составляет 174 %.

      За 2021 год экспорт отрасли составил 61,1 млн долл. США, что в 3,3 раза больше по сравнению с объемом 2010 года (16,6 млн долл. США).

      В 2021 году объем импорта составил 1551 млн долл. США, что в 1,6 раза больше по сравнению с 2010 годом (974,7 млн долл. США).

      2.2 Анализ внутристрановой ценности в регулируемых закупках

      Доля внутристрановой ценности в 2021 году составила 56,1 %, что выше показателя 2010 года (48,2 %), но ниже пикового значения 2014 года (63,2 %).

      Причиной такой динамики является отмена преференции по поддержке отечественных производителей в связи с принятием обязательств Казахстаном в рамках международной интеграции (условные скидки, приоритетный закуп, закуп из одного источника для отечественных поставщиков в закупочных процедурах государственных органов, национальных компаний и недропользователей), а также несвоевременное принятие альтернативных мер со стороны государственных органов.

      При анализе было выявлено, что при условии сохранения доли внутристрановой ценности на уровне 2014 года в экономику страны могло дополнительно поступать в среднем 1,6 трлн тенге ежегодно.

      Структура закупок отражает, что показатель доли внутристрановой ценности выше 50 % достигается за счет высоких значений в работах – 58,9 %, услугах – 70,1 %, но при этом в товарах – 41%.

      По субъектам доля внутристрановой ценности распределена следующим образом:

      государственные организации: товары – 39,8 %, работы – 41,7 %, услуги – 55,3 %; национальные компании: товары – 65 %, работы – 53,2 %, услуги – 90,4 %; системообразующие предприятия: товары – 35 %, работы – 95,8 %, услуги – 92,7 %; недропользователи: товары – 19,2 %, работы – 76,7%, услуги – 59,4% соответственно.

      Таким образом, в закупках товаров значительная часть приходится на импортную продукцию, в том числе высокотехнологичную. Причинами такой ситуации выступает ряд факторов, связанных с качеством производимых товаров, высокой ценой относительно импортных аналогов и рядом других факторов, вызванных системными барьерами в обрабатывающей промышленности.

      Системные барьеры

      Основными барьерами в обрабатывающей отрасли являются дефицит доступного сырья для производств, слабая технологическая оснащенность, энергоемкость и капиталоемкость производства, износ основных фондов, ограниченность финансовых ресурсов, недостаточность квалифицированных кадров и экологические ограничения, которые в совокупности не позволяют в полной мере повысить конкурентоспособность казахстанских предприятий и внутристрановую ценность.

      Одними из важных условий развития внутристрановой ценности являются наличие доступного капитала в достаточных масштабах, а также эффективное направление его через банковскую систему и другие рынки капитала в форме инвестиций.

      Отечественные предприятия в условиях высоких кредитных ставок (>16 %), волатильности стоимости комплектующих, отсутствия гарантированного сбыта сталкиваются с финансовыми барьерами; заемные средства в основном используются для пополнения оборотных средств.

      В силу рыночной конъюнктуры базовая ставка Национального Банка Республики Казахстан равна 14 %, что не позволяет в полной мере использовать заемные средства для инвестиционных целей.

      Следствием дефицита дешевых и "длинных" денег выступает высокий износ оборудования, что снижает технический потенциал, увеличивает рост издержек, так как является причиной энергоемкого и капиталоемкого производства. Так, из 50 предприятий, потребляющих 62 % электроэнергии страны 14 относятся к обрабатывающей промышленности, износ основных фондов в целом за 2020 год составил 39,2 %, при этом наибольший износ пришелся на производство напитков (51,4 %), табачных изделий (50,7 %), металлургии (47,8 %), деревянных и пробковых изделий, кроме мебели (46,6 %).

      Дополнительное давление на развитие внутристрановой ценности оказывает дефицит высококвалифицированных инженерно-технических и рабочих кадров, средний возраст которых составляет 50 лет, в металлургической, энергетической и нефтегазовой отраслях. Дополнительно наблюдается нехватка инженеров для обслуживания современной техники, что приводит к привлечению иностранных специалистов ежегодно в количестве тысяча человек.

      Отсутствие собственного доступного сырья вызывает риск уязвимости отечественного производства от курса национальной валюты и влияет на снижение конкурентоспособности отрасли.

      Действующий Закон Республики Казахстан "О газе и газоснабжении" предусматривает установление предельной цены на газ на краткосрочный период, в то время как для обрабатывающей промышленности необходимо наличие фиксированной стоимости сырья на весь срок реализации проекта. К тому же, механизм определения предельной цены не распространяется на газ, добытый недропользователями в рамках соглашения (контракта) о разделе продукции, обладающего стабильностью налогового режима. Реализация газа такими недропользователями осуществляется на договорной основе и в настоящее время ведутся переговоры с крупными недропользователями по поставке сырья.

      Применение "старых" технологий в производстве является следствием слаборазвитой системы научно-исследовательских и опытно-конструкторских разработок, которые являются базовым условием для развития инновационной активности в промышленности. Даже несмотря на наличие технопарков, отделов коммерциализации при институтах и венчурных фондах, остается низкой конкурентоспособность национальной инновационной системы, число качественных проектов ограничено, а качественных "прорывных" проектов недостаточно.

      В рамках инфраструктурного обеспечения встречаются вопросы подключения "последней мили". Так, по рейтингу Всемирного экономического форума Казахстан занял 67 место из 141 по индексу "Инфраструктура", что связано с наличием узких мест и ограничений у значительной доли бизнеса на региональном уровне с транспортной, энергетической инфраструктурой: неудовлетворительное состояние дорог, высокий износ электрических сетей.

      В Казахстане функционируют 13 специальных экономических и 26 индустриальных зон, каждая из которых имеет потребность в строительстве современных объектов необходимых для реализации существующих и потенциальных инвестиционных проектов.

      Достижение целей углеродной нейтральности Казахстана к 2060 году также повлечет за собой ряд системных проблем, так как потребует глубокой трансформации производственных процессов в обрабатывающей промышленности. Наибольшая доля выбросов наблюдается при производстве базовых материалов (цемента, чугуна и стали, алюминия), которые в совокупности производят более 90 % всех выбросов от промышленных процессов.

      Декарбонизация на основных экспортных рынках резко снизит будущий глобальный спрос на продукцию отечественной промышленности, что потребует быстрого и эффективного перехода от неэкологичного сжигания ископаемых энергоресурсов к безуглеродным технологиям, масштабного внедрения "зеленых" инноваций в промышленности и иных технологий повышения энергоэффективности и энергосбережения.

      2.3 Анализ международного опыта

      В зарубежных странах открытая политика импортозамещения не ведется, но используется "латентный" механизм протекционизма внутреннего рынка через политику стимулирования национальной промышленности путем расширения способов гарантирования сбыта производимой в стране продукции.

      Основными инструментами такой политики являются налоговое стимулирование, государственные закупки, таможенно-тарифное регулирование, государственное субсидирование и стандартизация. Инструменты используются для достижения различных целей в зависимости от обстоятельств. Например, в сегментах с невысокой долей импорта налоговые льготы или субсидирование могут применяться как для наращивания объемов внутреннего производства и последующего выхода компаний на экспортные рынки, так и для модернизации предприятий с целью поддержания уровня конкурентоспособности. В импортозависимых секторах тот же механизм позволит не поддержать, а повысить конкурентоспособность предприятий.

      В рамках налогового стимулирования перспективными видами налогового стимулирования считаются применение ускоренной амортизации высокотехнологичного оборудования и предоставление налоговых каникул на налог на прибыль и имущество для новых промышленных предприятий.

      Государственные закупки, как отражает мировой опыт, могут выступить действенным инструментом политики импортозамещения. Учитывая, что рынок государственных закупок во многих странах составляет значительную часть ВВП, возможность местных компаний получать доступ к государственным заказам на приоритетных условиях обеспечивает отечественных производителей долгосрочными контрактами.

      Так, в России постановления Правительства от 30 апреля 2020 года № 616 и № 617 и Правило "третий лишний" ограничивают участие в государственных закупках промышленных товаров, происходящих из иностранных стран.

      В соответствии с законодательством США (“Buy American Act”) ограничиваются любые поставки для государственных нужд товаров и услуг иностранного производства.

      В странах Европейского Союза (далее – ЕС) действует единый таможенный тариф, для которого характерна эскалация – увеличение ставки таможенной пошлины по мере повышения степени переработки товара.

      В США рынок определенных товаров регулируют ассоциации, например, Национальная ассоциация противопожарной защиты (National Fire Protection Association разрабатывает стандарты, предназначенные для минимизации риска и последствий пожара, устанавливая критерии для строительства, проектирования, обслуживания и установки оборудования. Стандарты на конкретный продукт могут быть разработаны разными ассоциациями и определить их перечень, не имея опыта, очень сложно.

      В ЕС серьезными нетарифными барьерами стали экологические нормы страны-импортера. Несоответствие установленным требованиям приводит к введению различного рода количественных ограничений (прежде всего, временные запреты импорта, прекращение действия лицензии), ограничению пунктов пропуска товаров через таможенную границу и ряду других мер.

      При этом некоторые программы импортозамещения (Российская Федерация и Беларусь) характеризуются тем, что применялся продуктово-проектный подход с позиций организации выпуска приоритетных и критических видов продукции для внутреннего рынка, в первую очередь, для промышленных потребителей. В этой связи дополнительно разрабатывались отраслевые программы с такими мерами поддержки, как специальные инвестиционные контракты, фонд развития промышленности, субсидиарные меры поддержки, ориентированные на привлечение частных инвестиций в промышленность, создана инфраструктура поддержки экспорта.

      Цель и задачи

      Цель и задачи Программы соответствуют основным направлениям документов Системы государственного планирования: Общенациональному приоритету 8. "Построение диверсифицированной и инновационной экономики" Национального плана развития Республики Казахстан до 2025 года, Концепции индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2021 - 2025 годы, задачам направления 1. "Индустриально-инновационное развитие" национального проекта "Устойчивый экономический рост, направленный на повышение благосостояния казахстанцев".

      Целью программы является насыщение внутреннего рынка конкурентоспособными товарами, произведенными на внутреннем рынке, с возможностью выхода на экспорт.

      Для реализации цели и формирования условий для развития конкурентоспособных предприятий необходимо решение следующих задач:

      расширение номенклатуры выпускаемых товаров на внутреннем и внешнем рынках;

      развитие базовых условий для устойчивого развития отечественного производства конкурентоспособных товаров.

      Успешная реализация цели и задач позволит достичь следующих индикаторов:

Таблица 1. Целевые индикаторы


п/п

Целевые индикаторы

Ед. изм.

Прогноз

Ответственные за исполнение

2023 год

2024 год

2025 год

2026 год

1.

Производство востребованных товаров:

ед.

134

233

138

150

Министерства индустрии и инфраструктурного развития, здравоохранения, энергетики, сельского хозяйства, цифровой и аэрокосмической промышленности

1.1

Производство ключевых товаров

ед.

43

15

20

28


      Возможность достижения основных индикаторов Программы будет также определяться перспективами развития мировой экономики (конъюнктурой сырьевых рынков и промышленных товаров, санкционной политикой и т.д.).

      Основные направления и механизм реализации Программы

      Для достижения цели Программы необходимо решение системных проблем и барьеров, препятствующих развитию предприятий обрабатывающей промышленности, обеспечению внутреннего рынка отечественными конкурентоспособными товарами, через реализацию поставленных задач.

      Реализация задачи по расширению номенклатуры товаров на внутреннем и внешнем рынках будет вестись по следующим направлениям:

      1) производство товаров на действующих предприятиях;

      2) ввод в эксплуатацию новых производств;

      3) создание благоприятных условий для появления новых точек роста.

      В рамках первого и второго направлений планируется совместно с бизнес-сообществом определение значимых товарных и сырьевых позиций для развития внутристрановой ценности и организации дальнейшей реализации их на внешние рынки.

      В рамках первого направления до 2025 года планируется насыщение рынка 655 товарными позициями на действующих предприятиях. Это увеличение производства продукции в черной металлургии – технического кремния, изделий из чугуна, металлических бочек, труб, железных брекетов и других товаров; в цветной металлургии – производство золота сплава Доре, кабелей и проводов, электролитического марганца, алюминиевых профилей и других товаров; в машиностроении – расширение номенклатуры запасных частей для машин и механизмов, автотехники, комплектующих светового оборудования, трансформаторов, электрощитовых оборудований и других товаров; в химической промышленности – химреагенты для металлургической отрасли, микропорошок волластонита, краски, лак, аммиак, селитра, органические удобрения и т.д.; в стройиндустрии – кирпич (силикатный, керамический, керамзитный, гиперпрессованный), ЖБИ, бетон, сваи, асфальтобетонные смеси, шлакоблоки, битум и другие товары.

      В рамках второго направления по организации ввода в эксплуатацию новых производств определено 106 ключевых товарных позиций, которые планируют обеспечение внутреннего рынка и выход на внешние до 2025 года.

      Так, в черной металлургии – организация производства 5 ключевых товаров: легированные заготовки, стальные заготовки, полукокс, ферросплавы и ферросиликоалюминий.

      В цветной металлургии 12 ключевых товаров, из которых 6 в алюминиевой отрасли: пищевые банки, оконные профили, плиты и листы, радиаторы и катанка; 4 в медной отрасли: кабельная продукция, катанка и провода, а также медные трубы.

      В машиностроении – производство более 20 ключевых товаров: автомобильные шины, главные передачи мостов и балки грузовых автомобилей, автомобильные диски, грузовые автомобили, изотермические вагоны, высоковольтная аппаратура для подстанций, бытовая техника и другие товары.

      В химической промышленности – организация производства 24 ключевых товаров: кальцинированная сода, электронные детонаторы, цианид натрия, геосинтетика, баритовый концентрат, каустическая сода, поливинилхлорид, порошковый полипропилен, минеральные удобрения, фосфоритовая мука, карбамид и другие товары.

      В нефтегазохимической промышленности планируется организация производства полипропилена, метанола, терефталевой кислоты и полиэтилентерефталата, а также полиэтилена и бутадиена.

      В производстве строительных материалов планируется выпуск 9 ключевых товаров: керамическая плитка, сэндвич-панели, объемные блок-модули, теплоизоляционные материалы, напольные покрытия, автоклавные газоблоки, ЛДСП, межкомнатные двери, санфаянс.

      В легкой промышленности планируется производство товаров, которые направлены на переработку отечественного сырья, а также на производство пряжи, тканей, текстильных изделий.

      В производстве продуктов питания будет налажено производство по выпуску сахара, мясных и колбасных изделий, молочной продукции, в том числе сыров и творога.

      Касательно третьего направления по созданию условий для перспективных производств проанализировано и определено более 20 товаров.

      В черной металлургии существует потенциал переработки 12,5 млн тонн железорудного концентрата, что предопределяет необходимость создания сталелитейного завода для переработки концентрата в сталь, с последующим производством арматуры и автомобильных листов.

      В цветной металлургии в секторе алюминиевого производства потенциал переработки глинозема составляет 830 тыс. тонн для локальной переработки глинозема, с дальнейшим обеспечением сырьем производственных предприятий по выпуску алюминиевой продукции.

      В части развития редких и редкоземельных металлов планируется строительство заводов по выпуску технологически сложной продукции – перренат аммония высшего качества и пентаоксид ванадия.

      В машиностроении необходимо привлечение инвестиций на реализацию нишевых проектов для производства насосов, арматур для трубопроводов, емкостей, оборудования для фильтрования в нефтегазовом машиностроении.

      В химической промышленности необходимо обеспечить реализацию производства поливинилхлорида, калийных и азотосодержащих удобрений, фосфоритовой муки, гербицидов, изопропилового спирта, эпихлоргидрина, эпоксидной смолы, нефтеполимерных смол, водорода, а также косметических и поверхностно-активных средств (моющие и чистящие средства).

      В легкой промышленности требуется строительство фабрики по переработке шкур.

      В нефтегазохимической отрасли необходимо организовать производство бутадиена.

      Реализация задачи по развитию базовых условий для устойчивого развития отечественного производства конкурентоспособных товаров будет основана на следующих системных мероприятиях:

      Обеспечение сырьем

      Одним из базовых условий для формирования внутристрановой ценности является обеспечение достаточными сырьевыми ресурсами, которые обеспечивают бесперебойное производство. Действующие предприятия сталкиваются с недоступностью и нехваткой сырья, несмотря на их наличие в стране; приходится приобретать сырье у иностранных поставщиков либо у посредников, что увеличивает себестоимость продукции, приводит к низкой загрузке мощностей (от 30 % до 50 %), и как следствие, невозможности насыщения внутреннего рынка товарами.

      Для решения данного барьера необходимо в рамках соглашений с поставщиками сырья (в том числе этана, пропана и бутана), заключающихся при участии уполномоченного органа по стимулированию промышленности либо уполномоченного органа в области углеводородов, обеспечить действующие производственные предприятия необходимым объемом сырья по приемлемой цене.

      Также в рамках внесения изменений в нормативные правовые акты будет актуализирован перечень товаров, подпадающих под определение "стратегических" (сырье и комплектующее), с учетом текущих потребностей для развития внутристрановой ценности.

      Дополнительно будут установлены тарифные и нетарифные ограничения сырьевых товаров, являющихся важными составляющими для производства и обеспечения оптимальной загрузки казахстанских предприятий.

      Кроме того, будут проработаны вопросы по улучшению налогового режима для предприятий обрабатывающей промышленности в части:

      1) установления уплаты НДС методом зачета для производителей на внутреннем рынке при импорте стратегического сырья;

      2) отмены НДС при реализации отечественного металлургического сырья для отечественных производителей готовой продукции с высокой добавленной стоимостью с принятием встречных обязательств.

      Внесение изменений в нормативные правовые акты позволит создать законодательную основу для расширения товарной номенклатуры и создания новых производств в будущем.

      Финансовое обеспечение

      Одними из важных условий решения системных проблем в целях развития внутристрановой ценности являются наличие доступного капитала в достаточных масштабах, а также эффективное направление его через банковскую систему и другие рынки капитала в форме инвестиций.

      В этой связи предусматривается выделение финансирования со стороны государства через институты развития и местных исполнительных органов (далее – МИО), а также для стимулирования банков второго уровня (далее - БВУ) с целью финансирования промышленных предприятий.

      В целом можно выделить 3 направления финансирования инвестиционных проектов:

      финансирование совместно с БВУ под 6 % для конечного получателя для малых проектов стоимостью до 2 млрд тенге, с номинальной ставкой вознаграждения, не превышающей базовую ставку вознаграждения, установленную Национальным Банком Республики Казахстан и увеличенную на 5 (пять) процентных пунктов, из которых разницу субсидирует государство;

      финансирование совместно с БВУ под 8 % для конечного получателя для средних проектов стоимостью от 2 до 7 млрд тенге получателя (в части БВУ), с номинальной ставкой вознаграждения, не превышающей базовую ставку вознаграждения, установленную Национальным Банком Республики Казахстан и увеличенную на 5 (пять) процентных пунктов, из которых разницу субсидирует государство;

      кредитование через финансовый институт развития проектов стоимостью от 7 млрд тенге не более 11 % для конечного заемщика.

      Для стимулирования БВУ предусмотрены следующие инструменты:

      субсидирование ставки вознаграждения через финансовый институт развития на срок от 3 до 7 лет в зависимости от начала операционной фазы проекта;

      гарантирование долгосрочных кредитов БВУ по принципу 70/30 (70 % стоимости займов БВУ покрывается за счет гарантии);

      долевое финансирование малого и среднего бизнеса (далее - МСБ) совместно с финансовым институтом развития по схеме 20-20-60 % (20 % собственные средства заявителя, 20 % средства финансового института развития, 60 % кредитование БВУ).

      Для финансирования индустриальных проектов совместно с БВУ в рамках первого уровня отбора будут применяться основные универсальные критерии со стороны БВУ касательно перспективности и успешности проекта.

      В рамках второго уровня отбора проекты будут сегментированы по целевым группам:

      1) развитие – проектам, направленным на модернизацию или расширение действующего предприятия, будут предоставляться субсидирование ставки вознаграждения через финансовый институт развития, а также возможность предоставления гарантий Фонда развития предпринимательства "Даму" не превышающая 70 % стоимости проекта, сумма кредита которого не превышает 2 млрд тенге;

      2) новому производству с опытом ведения аналогичного бизнеса предусматривается субсидирование ставки вознаграждения через финансовый институт развития и гарантирование займов для всех проектов по принципу 70/30, где только 70 % от суммы займа покрывается за счет гарантии, суммой займа не более 2 млрд тенге;

      3) новому производству без опыта ведения аналогичного бизнеса будет оказываться мера долевого финансирования проекта с возможностью субсидирования процентной ставки финансирования БВУ.

      Дополнительно для крупных инвестиционных проектов обрабатывающей промышленности стоимостью свыше 7 млрд тенге (свыше 3 млрд тенге в сфере производства продуктов питания) будет внедрен механизм кредитования. Данный механизм предполагает финансирование инвестиционных проектов, в т.ч. создание и модернизацию объектов обеспечивающей инфраструктуры через АО "Банк Развития Казахстана" с конечной ставкой вознаграждения для заемщика не более 11 % (срок оказания государственной поддержки будет ограничен 5 годами) и сроком финансирования до 20 лет. Средства будут микшироваться с рыночными средствами (60 % средства государственного бюджета и 40 % средства, привлекаемые с рынка).

      Кроме того для предприятий, требующих кастомизированный подход к реализации новых проектов будут задействованы акиматы областей и городов Нур-Султана, Алматы и Шымкента совместно с Социально-предпринимательскими корпорациями (далее – СПК) для оказания локальных мер поддержки (выделение земли, аренда зданий, передача через СПК долговых проектов для повторной реабилитации через механизмы БВУ). При этом, финансирование проектов в регионах совместно с МИО будет осуществляться по принципу 50 % из республиканского бюджета на 50 % из местного бюджета.

      Дополнительно для стимулирования развития новых индустриальных проектов могут применяться следующие инструменты финансирования:

      кредитование через финансовый институт развития крупных проектов, направленных на встраивание в глобальные цепочки производства, со ставкой 3 % годовых сроком до 20 лет;

      кредитование проектов, направленных на развитие внутристрановой ценности и(или) экспорт, со ставкой 7 % годовых сроком до 20 лет. Средства будут аккумулироваться за счет микширования (70 % – средства государственного бюджета и 30 % – средства, привлекаемые с рынка);

      кредитование только проектов МСБ через АО "Фонд развития промышленности" и МИО со ставкой 3 % годовых сроком до 7 лет. Средства будут аккумулироваться за счет микширования (50% средства государственного бюджета и 50% средства местного бюджета).

      Планируется создание единого окна (маркетплейса) на базе акционерного общества "Национальный управляющий холдинг "Байтерек" (далее – АО "НУХ "Байтерек"), который позволит создать более удобный сервис от подачи заявки до получения меры поддержки.

      В целях осуществления мониторинга акционерные общества "Казына Капитал Менеджмент", "Банк Развития Казахстана", "Фонд развития промышленности" и "Фонд развития предпринимательства "Даму" на ежеквартальной основе направляют отчеты об освоении и целевом использовании выделенных бюджетных средств в АО "НУХ "Байтерек".

      АО "НУХ "Байтерек" на ежеквартальной основе направляет отчеты в МИИР РК об освоении и целевом использовании выделенных бюджетных средств акционерными обществами "Казына Капитал Менеджмент", "Банк Развития Казахстана", "Фонд развития промышленности" и "Фонд развития предпринимательства "Даму".

      Для снижения сроков рассмотрения полной заявки планируется проработать вопрос предоставления БВУ мандата на выдачу заключения по гарантированию займов посредством передачи одобрения по гарантированию из финансового института развития в БВУ.

      Вместе с тем, для обновления основных фондов будет внедрен механизм лизинга промышленного оборудования.

      Также будут проработаны вопросы по применению исчисления двойной амортизации для отдельных секторов обрабатывающей промышленности по впервые введенным в эксплуатацию на территории Республики Казахстан фиксированным активам и предоставлению налоговых каникул на 3 года на налог на прибыль и имущество для новых промышленных предприятий.

      Обеспечение квалифицированными кадрами и развитие научно-исследовательских и опытно-конструкторских работ (далее – НИОКР)

      Внедрение новых технологий на производстве требует от работников фундаментально новых навыков, предполагающих знания как в отраслевых, так и информационных технологиях.

      Для предприятий второго направления (новое производство) по организации новых производств будут внесены изменения в соответствующие нормативные правовые акты по утверждению типовых планов обучения по отраслям, необходимым для развития внутристрановой ценности.

      Также будет организован промышленный "туризм" на новые производства, который позволит ознакомить преподавателей и будущих специалистов с текущими технологиями, а также повысить профессиональные навыки преподавателей.

      В рамках подготовки необходимых кадров для организации производств будет актуализирован перечень инженерно-технических специальностей государственного образовательного заказа.

      Также будет разработан механизм передачи технического и профессионального образования в доверительное управление промышленным предприятиям. Помимо этого будут выработаны механизмы организации осуществления дуального образования и подготовки необходимых кадров.

      Касательно третьего направления (создание условий для новых предприятий), для организации основ внедрения новых технологий будут внесены изменения в классификатор специальностей высшего и послевузовского образования Республики Казахстан с учетом будущих требований, в том числе по программе "Болашак".

      Регулируемые закупки

      Развитие внутристрановой ценности требует эффективных мер в регулируемых закупках, что в будущем должно позволить сформировать конкурентоспособную на внутреннем и внешнем рынках продукцию, посредством применения следующих инструментов:

      раскрытие приобретаемых товаров в закупаемых работах на этапе планирования;

      установление единых специализированных технических спецификаций по товарам, имеющим масштабное производство;

      установление приоритета приобретения товаров, работ и услуг на внутреннем рынке по несостоявшимся закупкам;

      создание общественных мониторинговых групп с привлечением активных членов общества с целью проверки закупочных процедур;

      актуализация перечня товаров для организации изъятия товаров, производимых отечественными предприятиями в рамках государственных закупок, с учетом международных обязательств;

      включение в Закон Республики Казахстан "О промышленной политике" обязательств по заключению долгосрочных и офтейк-договоров для обеспечения гарантированного сбыта произведенной продукции отечественными предприятиями.

      С целью повышения осведомленности о закупках в области недропользования, кооперации между недропользователями и отечественными машиностроительными предприятиями будет проработан вопрос создания Центра машиностроения для горно-металлургических предприятий по аналогии с Международным центром нефтегазового машиностроения за счет собственных средств предприятий горно-металлургического комплекса.

      Обеспечение инфраструктурой

      В целях налаживания производства по товарам всех трех категорий необходимо обеспечение действующих и новых предприятий соответствующей инфраструктурой и поддержкой на местах. Предприятия не должны сталкиваться с проблемами инфраструктурного характера, такими как водоснабжение, электроснабжение, газ, транспортные коммуникации.

      Для предприятий будет внедрен инструмент программы по обеспечению равного доступа к инфраструктуре на условиях прямого финансирования и возмещения части затрат предприятий.

      Также будут проработаны вопросы обеспечения необходимой инженерно-коммуникационной инфраструктурой.

      Доступ на рынок ЕАЭС

      В рамках ЕАЭС углубление промышленной кооперации между государствами-членами обладает высоким потенциалом для обеспечения свободного взаимного доступа на рынки. Для этих целей предусмотрен механизм финансирования кооперационных проектов через Евразийский Банк Развития, который направлен на активизацию экспортно-импортных операций товаров обрабатывающей промышленности между странами.

      За счет формирования и расширения перечня товаров, включенных в Евразийский реестр промышленных товаров, стал доступен рынок государственных закупок России, который является наиболее крупным и привлекательным для участия казахстанских товаропроизводителей.

      В рамках промышленной кооперации важным является системная работа по выявлению и устранению барьеров на рынках государств – членов ЕАЭС, препятствующих свободному перемещению промышленных товаров.

      Также в целях повышения производственного и экспортного потенциала отечественной продукции в третьи страны требуется активное участие в вопросах формирования международных торговых соглашений совместно с партнерами по ЕАЭС (к примеру, соглашения о зонах свободной торговли между ЕАЭС и третьими странами).

      Проект также позволит повысить эффективность организационной структуры производства и оптимально загрузить производственные мощности отечественных предприятий путем размещения заказов на разработку, производство и сервисное обслуживание промышленной продукции, а также выполнения технологических процессов.

      Для реализации второго направления кроме системных мер будут проведены дополнительные мероприятия.

      Пояс МСБ

      В рамках стимулирования внутристрановой ценности при реализации крупных проектов планируется создание пояса МСБ с привлечением спутниковых производств, которые будут привлекаться к обработке сырьевых товаров или предоставлению товаров собственного производства и (или) сервисных услуг системообразующему предприятию и по ним будут установлены обязательства в контрактах (лицензиях) на недропользование, а также приоритеты к приобретению товаров и сбыту собственного сырья у спутниковых предприятий.

      Определение направлений для спутниковых предприятий будет проводиться инициаторами крупных проектов и курироваться местными исполнительными органами в рамках исполнения программы развития внутристрановой ценности. Для этого планируется обеспечение готовыми помещениями для организации производственных площадок и новых проектов за счет средств инициаторов и местных исполнительных органов.

      Помимо этого, планируется привлечь недропользователей и крупные предприятия к разработке собственных программ развития внутристрановой ценности на срок не менее 5 лет на основе долгосрочных договоров и офтейк-контрактов.

      Дополнительно будут проведены "точечные" специализированные мероприятия: поиск инвесторов, стимулирование заключения офсет-контрактов. Также планируется установление ключевых индикаторов для первых руководителей центральных государственных органов и МИО с целью мониторинга реализации проектов и ключевых задач в рамках исполнения Программы.

      Таким образом, достижение целей по вышеуказанным направлениям позволит снизить объемы и зависимость от ряда импортных номенклатур, которые будут локализованы за счет запуска отдельных проектов, а также повысить долю производства товаров отраслей обрабатывающей промышленности с высоким уровнем передела.

      Для третьего направления по выпуску товаров, имеющих потенциал производства в долгосрочной перспективе, помимо мероприятий первого и второго направления дополнительно будут проведены следующие мероприятия:

      для определения потенциальных отраслей, имеющих возможность развития в долгосрочной перспективе, будут проводиться форсайт-исследования, что позволит сосредоточить усилия на тех направлениях, которые будут иметь потенциал на территории Республики Казахстан;

      для привлечения дополнительного источника финансирования уполномоченным органом будет проводиться поиск технологий и инвесторов.

      Специализированные мероприятия

      В рамках перезаключения контрактов (лицензий) на недропользование будут внесены дополнения по развитию внутристрановой ценности, что позволит повысить долю внутристрановой ценности в закупках недропользователей.

      Местным исполнительным органам необходимо разработать и принять региональные программы развития внутристрановой ценности, в которых будет предусмотрен мониторинг и план реализации каждого импортозамещающего проекта. Мониторинг проектов на местах позволит своевременно принимать необходимые меры и повысит результативность проектов за счет привлечения руководства местных исполнительных органов.

      Для повышения уровня персональной ответственности необходимо предусмотреть установление целевых индикаторов за первыми руководителями местных исполнительных органов по развитию внутристрановой ценности. Как показала практика, установление целевых индикаторов и персональной ответственности за ее исполнение за руководителями местных исполнительных органов является весьма действенным механизмом.

      Дополнительно будет разработан комплекс мер по каждому отдельно взятому сектору обрабатывающей промышленности, направленных на развитие внутристрановой ценности, что позволит организовать проектно-отраслевой подход с учетом специфических условий каждого сектора.

      5. Источники финансирования

      Финансирование Программы будет осуществляться за счет республиканского и местных бюджетов, а также иных источников, не запрещенных законодательством Республики Казахстан.

      Объемы финансирования Программы, млрд тенге:

Источник финансирования

2023

2024

2025

2026

Всего

Республиканский бюджет

496,6

481,2

471,94

463,7

1 913,42

Местный бюджет*

-

-

-

-

*будет определен после согласования бюджета МИО

Внебюджетные средства

1 078,8

1 031,7

1 011,8

961,8

4 084,127

Всего

1 575,328

1 512,9

1 483,7

1 425,5

5 997,547


      6. Эффект от реализации Программы

      Реализация Программы имеет ряд целей, направленных на развитие внутристрановой ценности с последующим выходом на экспорт.

      В рамках реализации пула проектов по производству товаров обрабатывающей промышленности ожидается значительное замещение объема импортных товаров и составляющих.

      Создание пояса МСБ вокруг крупных предприятий и недропользователей позволяет локально сократить объемы импортируемых товаров и создать новые производственные предприятия и новые рабочие места.

      В рамках реализации пула проектов планируется создание свыше
100 тысяч новых рабочих мест с привлечением специалистов из числа граждан Республики Казахстан, которые будут иметь конкурентоспособные заработные платы.

      Помимо этого, за счет мероприятий, направленных на развитие кадрового потенциала, граждане Республики Казахстан, вовлеченные в реализацию проектов, смогут претендовать на постоянные высококвалифицированные рабочие места и конкурентоспособные заработные платы в соответствии со своими компетенциями.

      За счет локализации производств и создания нишевой продукции, отечественные предприятия смогут расширить свои текущие номенклатуры выпускаемой продукции. Ожидается, что ряд предприятий будет вовлечен в процесс создания новых производственных предприятий и наладки кооперационных связей в рамках отдельных направлений Программы.

      Ожидается повышение доли налоговых отчислений предприятий и организаций, вовлеченных в производство товаров обрабатывающей промышленности, за счет создания рабочих мест и повышения доходов за счет принимаемых мер поддержки.

      В рамках реализации Программы за период с 2023 по 2026 годы прирост инвестиций в обрабатывающую промышленность на территории Республики Казахстан составит свыше 20 трлн тенге, что также создаст товарооборот в стране (строительные материалы, работы по разработке проектно-сметной документации и строительно-монтажных работ и т.д.). Эффект от реализации отдельных проектов будет доступен еще на этапе создания производственных предприятий.

План мероприятий (действий) по реализации Программы

      Сноска. План с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 17.03.2023 № 236 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

№ п/п Наименование мероприятия Ответственные исполнители Форма завершения Срок завершения Предполагаемые расходы, млн тенге
1 2 3 4 5 6
1. Расширение номенклатуры выпускаемых товаров на внутреннем и внешнем рынках

1.

Определение перечня проектов, направленных на развитие внутристрановой ценности и экспортоориентированных производств

МИИР, МЭ, МЗ, МСХ, МЦРИАП, акиматы областей, городов Нур-Султана, Алматы и Шымкента

перечень проектов

декабрь
2022 год

не требуются

2.

Включение проектов, направленных на развитие внутристрановой ценности и экспортоориентированных производств, в Единую карту индустриализации

МИИР, МЭ, МЗ, МСХ, МЦРИАП, акиматы областей, городов Астаны, Алматы и Шымкента, НПП "Атамекен" (по согласованию)

приказ МИИР

ежегодно

не требуются

3.

Принятие плана развития отраслей промышленности по развитию внутристрановой ценности и экспортоориентированных производств на 2022-2026 годы (принятие подпрограмм развития внутристрановой ценности и экспортоориентированных производств в разрезе отраслей)

МИИР, МЭ, МЗ, МСХ, акиматы областей и городов Нур-Султана, Алматы и Шымкента, НПП "Атамекен" (по согласованию)

решение МВК по повышению конкурентоспособности и эффективности промышленности

декабрь
2022 года

не требуются

2. Развитие базовых условий для устойчивого развития отечественного производства конкурентоспособных товаров
2.1 Сырьевое обеспечение

4.

Установление прямых обязательств производителей отечественного сырья по обеспечению отечественных производителей сырьем

МИИР, МЭ, МНЭ, МЗ, МСХ, МЦРИАП, НПП "Атамекен" (по согласованию)

внесение изменений в Кодекс Республики Казахстан "О недрах и недропользовании", Закон Республики Казахстан "О промышленной политике"

2023 год

не требуются

5.

Внесение предложений по установлению мер таможенно-тарифного и нетарифного регулирования в отношении сырьевых товаров, являющихся важными составляющими для производства и обеспечения оптимальной загрузки казахстанских предприятий

МИИР, МТИ, МСХ, МЭ, МЭПР, МЦРИАП, МФ, МНЭ, МЗ, НПП "Атамекен" (по согласованию)

информация в АПр

по мере необходимости

не требуются

6.

Установление понятия "стратегическое сырье" – вид сырья, производство которого (в том числе извлечение, получение, выращивание, обогащение) отсутствует на территории РК"

МИИР, МТИ, МСХ, МЭ, МЦРИАП, МНЭ, МЮ, МЗ, НПП "Атамекен" (по согласованию)

внесение изменений в Закон Республики Казахстан "О промышленной политике"

2023 год

не требуются

2.2 Обеспечение доступным финансированием

7.

Создание "единого окна" (маркетплейс) на базе АО "НУХ "Байтерек" в целях более удобного способа получения финансовой поддержки

МИИР, МНЭ, АО "НУХ "Байтерек" (по согласованию)

"единое окно" (маркетплейс)

2023 год

не требуются

8.

Предоставление бюджетных средств для АО "ФРП "Даму" для субсидирования проектов в обрабатывающей промышленности

МИИР, МНЭ, МФ, АО "НУХ "Байтерек" (по согласованию)

предоставление субсидий

2023 – 2026 годы

75 825
(2023 год – 21 528; 2024 год – 27 041; 2025 год – 17 747; 2026 год – 9509)
 

9.

Выделение АО "НУХ "Байтерек" бюджетных средств для последующего фондирования/увеличения уставного капитала АО "БРК" для микшированного кредитования крупных проектов в обрабатывающей промышленности

МИИР, МНЭ, МФ, АО "НУХ "Байтерек" (по согласованию)

микшированное кредитование

2023 – 2026 годы

1 008 000
(2023 год – 252 000; 2024 год – 252 000; 2025 год – 252 000; 2026 год – 252 000)
 

10.

Предоставление бюджетных средств для АО "ФРП "Даму" для гарантирования проектов в обрабатывающей промышленности

МИИР, МНЭ, МФ, АО "НУХ "Байтерек" (по согласованию)

предоставление гарантий

2023 – 2026 годы

8 800
(2023 год – 2 200;
2024 год – 2 200;
2025 год – 2 200;
2026 год – 2 200)
 

11.

Внесение изменений в части субсидирования и гарантирования заемных средств БВУ

МИИР, МНЭ, МФ, АО "НУХ "Байтерек" (по согласованию)

внесение изменений в постановление Правительства Республики Казахстан "О некоторых мерах государственной поддержки частного предпринимательства"

2023 – 2026 годы

не требуются

12.

Выделение бюджетных средств АО "НУХ "Байтерек" для последующей капитализации АО "ККМ" в целях обеспечения долевого финансирования предприятий обрабатывающей промышленности по схеме 20-20-60 совместно с БВУ

МИИР, МФ, МНЭ, АО "НУХ "Байтерек" (по согласованию)

долевое финансирование

2023 – 2026 годы

20 800
(2023 год – 20 800
единовременно на весь срок действия программы)

13.

Выделение бюджетных средств АО "НУХ "Байтерек" для последующего фондирования/увеличения уставного капитала АО "Фонд развития промышленности" для лизингового финансирования и кредитования проектов обрабатывающей промышленности.

МИИР, "АО "НУХ" Байтерек" (по согласованию), МФ, МНЭ

лизинговое финансирование и кредитование

2023 – 2026 годы

800 000
(2023 год – 200 000; 2024 год – 200 000; 2025 год – 200 000; 2026 год – 200 000)

14.

Проработка вопроса по привлечению финансирования (гранты, займы, и другие) от АБР, ЕАБР, ЕБРР, ИБР, ВБ для реализации проектов обрабатывающей промышленности, направленных на импортозамещение

МИИР, МНЭ, МФ, МСХ, МЭ, МЦРИАП, МЗ,
акиматы областей, городов Астаны, Алматы и Шымкента

договоры о займе, меморандумы

2023 – 2026 годы

не требуются

15.

Установление обязательств по заключению офтейк-договоров с казахстанскими предприятиями

МИИР, МЭ, МНЭ, МЦРИАП, МСХ, МЗ

внесение изменений в Закон Республики Казахстан "О промышленной политике"

2023 год

не требуются

2.3 Кадровое обеспечение и развитие НИОКР

16.

Проработка вопроса по подготовке инженерно-технических кадров для индустриальных проектов в рамках государственного образовательного заказа

МНВО, МИИР, МСХ, МЭ, МЗ, МЦРИАП, акиматы областей, городов Астаны, Алматы и Шымкента

информация в МИИР

ежегодно

в рамках выделенных средств
 

17.

Внедрение "промышленного туризма" (посещение производственных объектов) в средних образовательных учреждениях для популяризации технических специальностей

МП, МНВО, МЗ, МИИР, МЦРИАП, МСХ, МЭ, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкент, НПП "Атамекен"
(по согласованию)

информация в МИИР

ежегодно

не требуются

18.

Внесение изменений по учебным планам специальностей технического и профессионального образования

МП, МТСЗН, МЗ, МСХ, МЗ, МЭ, МИИР, МСХ, НПП "Атамекен"
(по согласованию)

приказ МП

2023 год

не требуются

19.

Актуализация перечня инженерно-технических специальностей государственного образовательного заказа

МНВО, МТСЗН, МЭ, МЗ, МФ, МИИР, МСХ, НПП "Атамекен"
(по согласованию)

приказ МНВО

ежегодно

не требуются

20.

Разработка механизма передачи ТиПО под доверительное управление промышленным предприятиям

МП, МТСЗН, МЭ, МФ, МИИР, МСХ, НПП "Атамекен"
(по согласованию)

приказ МП

2023 год

не требуются

21.

Внесение изменений в классификатор специальностей высшего и послевузовского образования РК с учетом будущих требований, в том числе по программе "Болашак".

МНВО, МТСЗН, МЭ, МФ, МЗ, МИИР, МСХ, НПП "Атамекен"
(по согласованию)

приказ МНВО

2023 год

не требуются

22.

Актуализация профессиональных стандартов, гармонизация с национальной рамкой квалификации (НРК)

МИИР, М3, МЦРИАП, МЭ, МСХ, МТСЗН, НПП "Атамекен" (по согласованию)

приказ МИИР

ежегодно

не требуются

2.4. Регулируемые закупки

23.

Проработка вопроса по раскрытию закупаемых товаров при закупке работ и услуг (перечень товаров) у поставщиков и подрядных организаций

МИИР, МФ, МЗ, МЦРИАП, МСХ, МЭ

Информация в КПМ

Ежегодно

не требуются

24.

Разработка единых специализированных технических спецификаций по товарам, имеющим масштабное производство

МИИР, МЗ, МЦРИАП, МСХ, МЭ

решение МВК по повышению конкурентоспособности и эффективности промышленности

2023 год

не требуются

25.

Установление приоритета закупа товаров, работ и услуг у отечественных поставщиков на внутреннем рынке в рамках договоров, направленных на развитие промышленности

МИИР, МЭ, МНЭ

внесение изменений в Кодекс Республики Казахстан "О недрах и недропользовании", законы Республики Казахстан "О промышленной политике", Законы "О закупках отдельных субъектов квазигосударственного сектора", "О естественных монополиях"

2023 год

не требуются

26.

Создание общественных мониторинговых групп под председательством МИО с привлечением активных членов общества в каждом регионе для участия в конкурсных комиссиях в закупках недропользователей, государственных органов и предприятий квазигосударственного сектора с целью осуществления контроля корректности конкурсных процедур

акиматы областей, городов Астаны, Алматы и Шымкента, МИИР, МФ, НПП "Атамекен" (по согласованию)

информация в МИИР

ежеквартально

не требуются

27.

Актуализация перечня изъятий из национального режима товаров, производимых отечественными предприятиями обрабатывающей промышленности

МИИР, МТИ, МСХ, МЭ, МЗ, НПП "Атамекен" (по согласованию)

постановление Правительства Республики Казахстан

ежегодно

не требуются

28.

Установление обязательств по заключению долгосрочных договоров с казахстанскими предприятиями в Законе Республики Казахстан
"О промышленной политике"

МИИР, МЭ, МНЭ, МЗ, МСХ, МЦРИАП

внесение изменений в Закон Республики Казахстан "О промышленной политике"

2023 год

не требуются

29.

Создание центра машиностроения горно-металлургического комплекса (по аналогии с Международным центром нефтегазового машиностроения)

МИИР, НПП "Атамекен"
(по согласованию)

Информация в АПр

2023 год

за счет средств предприятий ГМК

30.

Установление обязательного требования наличия в контрактах и лицензиях на недропользование условий по развитию МСБ вокруг собственных производств

МИИР, МНЭ, МЮ, МЭ, МТИ

внесение изменений и дополнений в Кодекс Республики Казахстан "О недрах и недропользовании"

2023 год

не требуются

31.

Установление обязательства по разработке внутренних программ развития внутристрановой ценности в закупках крупных предприятий и недропользователей на 5-летний срок с обязательным заключением долгосрочных договоров с ОТП

МИИР, МЭ, МИО, МНЭ, НПП "Атамекен" (по согласованию)

внесение изменений и дополнений в Закон Республики Казахстан "О промышленной политике" и Кодекс Республики Казахстан
"О недрах и недропользовании"

2023 год

не требуются

2.5. Обеспечение инфраструктурой

32.

Совершенствование законодательных условий функционирования специальных экономических и индустриальных зон

МИИР, МНЭ, МЭ, акиматы областей, городов Астаны, Алматы и Шымкента

внесение изменений и дополнений в Закон Республики Казахстан "О специальных экономических и индустриальных зонах"

2023 год

не требуются

33.

Внесение изменений и дополнений в законодательные акты по регулированию Единой карты индустриализации в обеспечении равного доступа промышленных предприятий к инфраструктуре с обязательным предоставлением на приоритетной основе энергоресурсов (земля, газ, вода, электричество) и технических условий к ним, а также мер государственной поддержки

МИИР, МНЭ, МФ, АЗРК (по согласованию), НПП "Атамекен" (по согласованию)

внесение изменений и дополнений в Закон Республики Казахстан "О промышленной политике"

2023 год

не требуются

34.

Проработка вопроса по обеспечению готовыми помещениями для организации производственных площадок и новых проектов местными исполнительными органами вокруг крупных предприятий
 

акиматы областей, городов Астаны, Алматы и Шымкента, МФ, СПК (по согласованию), МИИР

решение МВК по повышению конкурентоспособности и эффективности промышленности

2023 год

не требуются

2.7. Доступ на рынок ЕАЭС

35.

Развитие промышленной кооперации как инструмента выхода на рынок стран ЕАЭС, путем финансирования через международные финансовые институты

МИИР, МТИ, МНЭ, МФ, АО "НУХ "Байтерек" (по согласованию)

информация в АПр

ежегодно

не требуются

36.

Внесение предложений по расширению перечня товарных позиций реестра евразийских промышленных товаров для получения доступа на рынок государственных закупок государств - членов ЕАЭС

МИИР, МТИ, МЦРИАП, МЗ, МСХ, МЭ, другие заинтересованные государственные органы

решение Совета ЕЭК

2023 год

не требуются

37.

Проведение переговоров по условиям доступа на рынки (Российская Федерация, Кыргызстан и др.) и принятие альтернативных мер при отсутствии консенсуса по выходу продукции на экспортные рынки третьих стран

МТИ, МИД, МИИР, другие заинтересованные государственные органы

протокол решений

2023 год

не требуются

38.

Формирование приоритетного отраслевого перечня товаров, представляющих экспортный интерес, в рамках подготовки к заключению соглашения о зоне свободной торговли между ЕАЭС и третьими странами

МТИ, МЗ, МИИР, МНЭ, МЦРИАП, МЗ, МСХ, МЭ, другие заинтересованные государственные органы

решение Коллегии, Совета ЕЭК

2023 год

не требуются

2.8. Специализированные мероприятия

39.

Проведение работ по применению условных скидок для отечественных переработчиков при нарушении контрактных обязательств недропользователями

МИИР, МТИ, МЭ

информация в АПр

2023 год

не требуются

40.

Пересмотр условий контрактных обязательств при внесении изменений и дополнений в контракт недропользователей в соответствии с законодательством

МИИР, МЭ

приказ МИИР

2023 год

не требуются

41.

Разработка и утверждение региональных программ развития внутристрановой ценности и экспортоориентированных производств

акиматы областей, городов Нур-Султана, Алматы и Шымкента, МИИР, НПП "Атамекен" (по согласованию)

информация в МИИР

2022 год

не требуются

42.

Установление ключевых индикаторов за первыми руководителями местных исполнительных органов по развитию внутристрановой ценности

МИИР, акиматы областей и городов Астаны, Алматы и Шымкент

информация в АПр

ежегодно

не требуются

43.

Введение ответственности МИО за реализацию проектов обрабатывающей промышленности

МИИР, акиматы областей, городов Астаны, Алматы и Шымкента

информация в АПр

Ежегодно

не требуются

44.

Внедрение и поддержка онлайн сервиса "Биржа импортозамещения" на интернет-портале "Казахстанское содержание" для обеспечения прямого взаимодействия между отечественными товаропроизводителями и крупными заказчиками

МИИР, АО "КЦИЭ "Qazlndustry" (по согласованию)

информация в АПр

2023 - 2026 годы

в рамках выделенных средств

45.

Совершенствование действующего инструмента государственной поддержки по возмещению затрат при регистрации отечественных обработанных товаров, работ и услуг, и систем менеджмента качества (проведение технических, лабораторных, клинико-лабораторных испытаний на получение сертификации)

МИИР, МТИ, М3, МНЭ, МФ, МТИ, АО "КЦИЭ "Qazlndustry" (по согласованию), НПП "Атамекен" (по согласованию)
 

приказ МИИР
 

2023 год

не требуются

46.

Проработка вопроса по улучшению налогового режима для предприятий обрабатывающей промышленности в части:
установления уплаты НДС методом зачета для производителей на внутреннем рынке при импорте стратегического сырья;
отмены НДС при реализации отечественного металлургического сырья для отечественных производителей готовой продукции с высокой добавленной стоимостью с принятием встречных обязательств;
применения исчисления двойной амортизации для отдельных секторов обрабатывающей промышленности по впервые введенным в эксплуатацию на территории Республики Казахстан фиксированным активам;
предоставления налоговых каникул на 3 года на налог на прибыль и имущество для новых промышленных предприятий;
обнуления НДС при реализации готовой продукции предприятий обрабатывающей промышленности.

МИИР, МНЭ, МФ, МСХ, МЭ, МЦРИАП, МЭГПР, МЗ

информация в АПр

Ежегодно
 

не требуются

     

      Примечания:

      *Источники и объемы финансирования, предлагаемых в Программе, будут определены в ходе их исполнения. При этом при рассмотрении вопроса финансирования мер Программы ответственным исполнителям необходимо обеспечить наличие финансово-экономических расчетов и обоснований по поступлениям в бюджет и дополнительной потребности в бюджетных средствах, а также по возможной оптимизации расходов бюджета в результате их реализации.

      Расшифровка аббревиатур:

НПП "Атамекен"

– Национальная палата предпринимателей Республики Казахстан "Атамекен"

МСХ

– Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан

МЮ

– Министерство юстиции Республики Казахстан

СПК

– социально-предпринимательская корпорация

АО "НУХ "Байтерек"

– акционерное общество "Национальный управляющий холдинг "Байтерек"

МНВО

– Министерство науки и высшего образования Республики Казахстан

АО "ФРП "Даму"

– акционерное общество "Фонд развития предпринимательства "Даму"

МЗ

– Министерство здравоохранения Республики Казахстан

ЕАЭС

– Евразийский экономический союз

МТСЗН

– Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан

МИИР

– Министерство индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан

МФ

– Министерство финансов Республики Казахстан

АО "БРК"

– акционерное общество "Банк развития Казахстана"

МП

– Министерство просвещения Республики Казахстан

АО "ФРП"

– акционерное общество "Фонд развития промышленности"

РБ

– республиканский бюджет

АО "ФНБ "Самрук-Қазына"

– акционерное общество "Фонд национального благосостояния "Самрук-Қазына"

МТИ

– Министерство торговли и интеграции Республики Казахстан

МИД

– Министерство иностранных дел Республики Казахстан

МНЭ

– Министерство национальной экономики Республики Казахстан

МЦРИАП

– Министерство цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан

МЭПР

– Министерство экологии и природных ресурсов Республики Казахстан

МЭ

– Министерство энергетики Республики Казахстан

АО "КЦИЭ "QazIndustry"

– акционерное общество "Казахстанский центр индустрии и экспорта "QazIndustry"
 

АПр

– Аппарат Правительства Республики Казахстан


Елішілік құндылықты және экспортқа бағдарланған өндірістерді дамыту бағдарламасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 30 маусымдағы № 452 қаулысы.

      Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

      1. Қоса беріліп отырған Елішілік құндылықты және экспортқа бағдарланған өндірістерді дамыту бағдарламасы (бұдан әрі – Бағдарлама) бекітілсін.

      2. Орталық, жергілікті атқарушы органдар, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар (келісу бойынша) және Бағдарламаны іске асыруға жауапты өзге де ұйымдар (келісу бойынша):

      1) Бағдарламаны іске асыру жөнінде шаралар қабылдасын;

      2) тоқсан сайын, есепті тоқсаннан кейінгі айдың 15-і күніне дейін Қазақстан Республикасының Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігіне Бағдарламаның іске асырылу барысы туралы ақпарат беріп тұрсын.

      3. Қазақстан Республикасының Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі тоқсан сайын, есепті тоқсаннан кейінгі айдың 25-күніне дейін Қазақстан Республикасы Үкіметінің Аппаратына Бағдарламаның іске асырылу барысы туралы жиынтық ақпарат беріп тұрсын.

      Ескерту. 3-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 17.03.2023 № 236 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) қаулысымен.

      4. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің бірінші орынбасарына жүктелсін.

      5. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі
Ә. Смайылов

  Қазақстан Республикасының
Үкіметінің
2022 жылғы 30 маусымдағы
№ 452 қаулысымен
бекітілген

Елішілік құндылықты және экспортқа бағдарланған өндірістерді дамыту бағдарламасы

Паспорт

Атауы

Елішілік құндылықты және экспортқа бағдарланған өндірістерді дамыту бағдарламасы

Әзірлеу үшін негіздеме

2022 жылғы 11 қаңтарда Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің отырысында берілген Қазақстан Республикасының Президенті Қ.К. Тоқаевтың тапсырмаларын іске асыру жөніндегі жоспардың 33-тармағы

Бағдарламаны әзірлеуге жауапты мемлекеттік орган

Қазақстан Республикасының Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі

Мақсаты

Ішкі нарықты отандық өндірістің бәсекеге қабілетті тауарларымен толықтыру, кейіннен экспортқа шығару

Міндеттері

1. Ішкі және сыртқы нарықтарда базалық шикізатты, тауарларды шығару номенклатурасын кеңейту.
2. Бәсекеге қабілетті тауарлардың отандық өндірісін тұрақты дамыту үшін базалық жағдайларды дамыту.

Іске асыру мерзімі

2022 – 2026 жылдар

Нысаналы индикаторлар

Ішкі және сыртқы нарықтарда сұранысқа ие өнеркәсіптік тауарлар өндірісі – 761 бірлік, оның ішінде түйінді тауарлар өндірісі – 106 бірлік.

Қаржыландыру көздері мен көлемі*

Қаржыландырудың жалпы көлемі:
2023 жыл – 1 575,4 (РБ – 496,6; БТҚ – 1078,8) млрд теңге;
2024 жыл – 1 512,9 (РБ – 481,2; БТҚ – 1031,7) млрд теңге;
2025 жыл – 1 483,74 (РБ – 471,94; БТҚ – 1011,8) млрд теңге;
2026 жыл – 1 425,6 (РБ – 463,7; БТҚ – 961,8) млрд теңге.


      1. Кіріспе

      Елішілік құндылықты және экспортқа бағдарланған өндірістерді дамыту бағдарламасы (бұдан әрі – Бағдарлама) базалық жағдайларды дамыту, базалық шикізат өндірістерін құру, жаңа өндірістерді жаңғырту мен қалыптастыру әрі жұмыс істеп тұрған және жаңа қазақстандық компаниялардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін жүйелі, ұзақ мерзімді ынталандыру арқылы ішкі және сыртқы нарықтарда сұранысқа ие өнеркәсіптік тауарлардың номенклатурасын кеңейтуге бағытталған.

      Әлемдік экономикадағы тұрақсыз конъюнктура және кәсіпкерлерді қолдаудың шектеулі тетіктері (Дүниежүзілік сауда ұйымы (бұдан әрі – ДСҰ), Еуразиялық экономикалық одақ (бұдан әрі – ЕАЭО) міндеттемелері) жағдайында біртіндеп өсуге бағдарланған қолданыстағы даму моделі қайта бағалауды және экономика өсуінің жаңа моделіне көшуді талап етеді.

      Осыған байланысты ішкі нарықта шетелдік өнім берушілермен табысты бәсекелестік үшін жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды жете жүктеу, олардың негізгі қорларын жаңарту және жаңа өндірістерді, базалық шикізат өндірістерін іске қосу, нормативтік база құру, кедергілерді жою, базалық инфрақұрылыммен, қолжетімді қаржыландырумен, оның ішінде ішкі нарықты молықтырып, кейіннен экспортқа шығуға бағытталған өндірістерді жергіліктендіруді арттыру үшін тартылған инвестициялар есебінен қамтамасыз ету жолымен номенклатураны кеңейту және "күрделендіру" арқылы қазақстандық тауарлар өндірісінің өсуін ынталандыру қажет.

      Бұл ретте орта мерзімді кезеңде мемлекеттік қаржыландырудың үлесі бюджеттен тыс көздердің пайдасына қарай біртіндеп төмендеуге тиіс екенін ескерген жөн.

      Осы Бағдарламаны іске асыру тәсілі жаңа өндірістерді ұйымдастыруды ынталандыру үшін жобалар мен жүйелі шараларды іске асыруға негізделетін болады.

      2. Қазақстан Республикасының индустриялық дамуын талдау

      2.1 Индустрияландыруды дамытудың алдыңғы бағдарламаларын талдау

      Қазақстанда 2010 жылдан бері өнімділігі жоғары және экспортқа бағдарланған өңдеу өнеркәсібін құруға бағытталған өнеркәсіптік-инновациялық даму саясаты кезең-кезеңімен іске асырылып келеді, ол өңдеу өнеркәсібінің жалпы ішкі өнімдегі (бұдан әрі – ЖІӨ) үлесінің төмендеуіне байланысты келеңсіз процестерді тұрақтандыруға және экономиканы әртараптандыру процесін бастау үшін базалық жағдайлар жасауға мүмкіндік берді.

      Айталық, 2010 жылдан бастап 2021 жылға дейін жүргізіліп келген индустрияландыру саясаты өңдеу өнеркәсібі орындарының өндірісін 3,4 есе 3,8-ден 13,2 трлн теңгеге дейін ұлғайтуға мүмкіндік берді, бұл ретте осы аралықта жалпы көлем шамамен 84,7 трлн теңгені құрады (индустрияландырудың бірінші бесжылдығы кезеңінде – 26,1 трлн теңге, екінші кезеңінде – 58,6 трлн теңге).                 

      Өңдеу өнеркәсібінің жалпы қосылған құны (бұдан әрі – ЖҚҚ) 2010 жылғы 2,5 трлн теңгеден 2021 жылы 10,8 трлн теңгеге дейін 4,3 есеге ұлғайды. Қазақстанда бұрын өндірілмеген жаңа өнім түрлерінің өндірісі игерілді, олар: жүк және жолаушылар вагондары, электровоздар, жүк, жеңіл автомобильдер мен автобустар, трансформаторлар, рентген аппаратурасы, жарық-диодты шамдар, титан құймалары мен тақталары, дәрілік заттардың жекелеген түрлері.

      Өңдеу өнеркәсібі орындарынан түсетін салық аударымдары соңғы 11 жылда (2010 – 2021 жылдар) бюджетке қомақты тұрақты түсімдердің негізгі көздерінің біріне айналды және 538,2 млрд теңгеден 2157,5 млрд теңгеге дейін 4 есеге ұлғайды.

      Өнеркәсіптік саясаттың оң қорытындысына қарамастан, өңдеу өнеркәсібінің инновациялық және технологиялық дамуы былайша сипатталады:

      2020 жылы саланың көптеген кәсіпорындарында негізгі қорлардың тозуы – 39,2 %;

      2021 жылы өңдеу өнеркәсібі экспортының жалпы көлемінде жоғары технологиялық өнім экспорты үлесінің төмендігі – 15,5 %;

      2020 жылы өңдеу өнеркәсібіндегі кәсіпорындардың инновациялық белсенділігінің төмендігі – 15,4 % және ЖІӨ-дегі инновациялық өнім үлесінің төмендігі – 2,1 %.

      Реттелетін сатып алу шеңберінде елішілік құндылық үлесінің серпіні 2010 жылдан бері мынадай үрдіске ие болды: 2010 жылдан бастап 2014 жылға дейін 48,2 %-дан 63,2 %-ға дейін үдемелі өсу, 2015 жылдан бастап 57,5 %-дан 2021 жылы 56,1 %-ға дейін төмендеу. Негізгі себеп Қазақстанның ДСҰ-ға кіруінің интеграциялық бірлестіктері шеңберінде халықаралық шарттар талаптарын сақтау болды, оның нәтижесінде отандық тауар өндірушілер үшін барлық преференциялардың күші жойылды.

      Сонымен қатар өңдеу өнеркәсібі Қазақстан аумағында өндірілмейтін және одан әрі жергіліктендіру перспективасы жоқ импорттық шикізат пен жинақтауыштарға тәуелділікпен сипатталады. Қайта өңдеу өндірістеріндегі осындай аралық тауарлар импортының үлесі 50 % дейін және одан да көп болуы мүмкін.

      Өңдеу өнеркәсібі өнімдері импортының көлемі 2021 жылы 38,3 млрд АҚШ долл. құрады және 4729 тауардан тұратын өңдеу өнеркәсібі тауарларының кең ассортименті бар, бұл ретте 3200 позицияның импорт көлемі 100 мың АҚШ долл. асады, оның ішінде көлемнің 80 %-ы 524 тауарға тиесілі.

      Ауқымды экономикалық санаттар бойынша өңдеу өнеркәсібінің импортын талдау 2021 жылы аралық тауарлардың 44,6 %, тұтыну тауарларының 31,6 % және өндіріс құралдарының 23,8 % сырттан әкелінгенін көрсетті.

      Одан әрі өндіру үшін пайдаланылатын аралық тауарлардың (шикізат, қосалқы бөлшектер) импорты машина жасау (27 %), металлургия (18 %) және химия өнеркәсібі (16 %) тауарларынан тұрады. Олардың ішінде ең көп әкелінетіндері – автомобиль бөлшектері (556,0 млн АҚШ долл.), жалпақ илек (418,8 млн АҚШ долл.), шанақ (418,1 млн АҚШ долл.), полиэтилен (257 млн АҚШ долл.).

      Тұтыну тауарлары түпкілікті тұтынуда пайдаланылады және машина жасау тауарларынан (29 %), азық-түлік өнімдерінен (22 %) және фармацевтика өнеркәсібінен (12 %) тұрады. Тұтыну тауарларынан елге жеңіл автомобильдер (1337,1 млн АҚШ долл.), дәрілік заттар (1092,0 млн АҚШ долл.), ұялы телефондар (768,8 млн АҚШ долл.) және т.б. әкелінеді.

      Тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді (жабдықтар, техника) өндіру процесіне қатысатын өндіріс құралдары импортының 92 %-дан астамы машина жасау тауарларына тиесілі: деректерді өңдеудің цифрлық блоктары (1149,7 млн АҚШ долл.), есептеу машиналары (294 млн АҚШ долл.), суреттер мен дауысты қабылдауға арналған аппаратура (257,4 млн АҚШ долл.) және т.б.

      Салалық құрылымда ағымдағы жағдай өңдеу өнеркәсібінің экономикалық қызметінің жекелеген түрлерін дамытудағы әртектілікті көрсетеді. Кейбір салаларда: жеңіл, жиһаз, машина жасау өнеркәсібінде импортқа тәуелділік 70 %-дан асады және экспорт үлесінің төмендігімен сипатталады, соның салдарынан реттелетін сатып алудағы осы салалардың елішілік құндылығының үлесі төмен. Дәстүрлі салаларда – металлургия, химия өнеркәсібінде экспорт импорттан асып түседі, ол төмен деңгейде өңделіп жасалған өнімдерді шетелге жеткізумен сипатталады.

      Машина жасау

      Өңдеу өнеркәсібіндегі машина жасау үлесі 13,7 %-ға тең. 2010 жылдан бері сала өндірісінің көлемі 6 есеге артып, 2021 жылы 2304,8 млрд теңгені құрады. Негізгі өсім мынадай секторларда болды: автокөлік құралдары, трейлерлер мен жартылай тіркемелер өндірісі 46,9 есе өсті және өндіріс көлемі 739,1 млрд теңгені құрады; басқа көлік құралдары өндірісі 12,1 есе (немесе 1115 %) өсті және 333,2 млрд теңгені құрады; басқа санаттарға енгізілмеген машиналар мен жабдықтар өндірісі 5,6 есе (немесе 464 %) өсті және 320,1 млрд теңгені құрады; электр жабдықтарының өндірісі 4,5 есе (немесе 348,8 %) өсті және 221,1 млрд теңгені құрады; машиналар мен жабдықтарды жөндеу және орнату 3,1 есе (немесе 210,7 %) өсті және 653,4 млрд теңгені құрады; компьютерлер, электрондық және оптикалық өнімдер өндірісі 2,2 есе (немесе 123,8 %) өсті және 37,1 млрд теңгені құрады.

      Бұл ретте ішкі нарықтың машина жасау өніміне сұранысының 83 %-ы шетелдік жеткізілімдер есебінен қамтамасыз етіледі (импорттың 60 %-дан астамы Ресейге, Қытайға және Оңтүстік Кореяға тиесілі; экспорттаушылардың бестігіне Германия мен АҚШ та кіреді).

      2021 жылдың қорытындысы бойынша импорт көлемі 2010 жылмен салыстырғанда 63,4 %-ға артып, 16,5 млрд АҚШ долл. құрады. Импортталатын негізгі тауар позициялары: деректерді өңдеудің цифрлық блоктары (7 %), қозғалтқышының көлемі 1500-3000 см3 (4,9 %) көлік құралдары, ұялы телефондар (4,7 %), шанақтар (2,5 %), ұшақтар және өзге де ұшу аппараттары (2,3 %).

      Экспорт көлемі реэкспорт өнімдерін (телефондар, турбореактивті қозғалтқыштар, ұшақтар және т.б.) қоса алғанда, 2010 жылмен салыстырғанда 5,2 есеге артып, 1946,5 млн АҚШ долл. құрады. Экспорт құрылымында отандық өндірушілердің негізгі үлесі бұрғылау және пайдалану платформаларына (7 %), қозғалтқыш көлемі 1500-3000 см3 (5,9 %) жеңіл автомобильдерге, теңгергіш жүрісті теміржол арбаларына, осьтер мен дөңгелектерге (5,4 %), аккумуляторларға (4,3 %) және басқаларына тиесілі.

      Автомобиль жасау

      Машина жасау саласының жалпы көлеміндегі автомобиль жасау секторы өндірісінің үлесі 2021 жылы 33,1 % (763557 млн теңге) құрады, қазақстандық компаниялардың өндірісі ішкі нарық көлемінің 37,5 %-ын жабады.

      Қозғалтқышы 1500-3000 см3 жеңіл автомобильдер; жеңіл автомобильдерге арналған шанақтар; қозғалтқышы 1000-1500 см3 жеңіл автомобильдер; көлемі 1000 см3 асатын іштен жану қозғалтқыштары; қозғалтқышы 3000 см3 асатын жеңіл автомобильдер автомобиль жасаудың импортталатын негізгі өнімдері болып табылады.

      Автомобиль жасау өнімдерінің экспорты 2021 жылы 272,4 млн АҚШ долл. құрады. Қозғалтқышы 1500-3000 см3 жеңіл автомобильдер; қозғалтқышы 1000-1500 см3 жеңіл автомобильдер; қозғалтқышы 3000 см3 асатын жеңіл автомобильдер; іштен жану қозғалтқыштары; массасы 5 тоннадан аспайтын жүк автомобильдері автомобиль жасаудың экспортталатын негізгі өнімдері болып табылады.

      Теміржол локомотивтері және жылжымалы құрам

      Теміржол локомотивтері мен жылжымалы құрам өндірісінің үлесі машина жасау саласының жалпы көлемінде 12,4 % (286103 млн теңге) құрады, отандық өндіріс ішкі нарық көлемінің 61,1 %-ын жабады.

      Теміржол машинасын жасау өнімінің импорты 2021 жылы 580,1 млн АҚШ долл. құрады. Теміржол локомотивтері мен жылжымалы құрамның бөліктері; теміржол жүк вагондары; теміржол жолаушылар вагондары; жол жабдықтары мен құрылғылары импортталатын негізгі өнім болып табылады.

      Теміржол машинасын жасау өнімдерінің экспорты 2021 жылы 152,4 млн АҚШ долл. құрады. Теміржол локомотивтері мен жылжымалы құрамның бөліктері; теміржол локомотивтері; теміржол жүк вагондары; жолаушылар теміржол вагондары экспортталатын негізгі өнім болып табылады.

      Электр-техникалық машина жасау

      Электр-техникалық машина жасау үлесі машина жасау саласының жалпы көлемінде 11 % (252595 млн теңге) құрайды, қазақстандық компаниялар ішкі нарық көлемінің 20,5 %-ын қамтамасыз етеді.

      Электр-техникалық машина жасау өнімінің импорты 2021 жылы 2 533,2 млн АҚШ долл. құрады. Статикалық түрлендіргіштер; жел-энергетикалық қондырғылар; электр аппаратурасына арналған тарату қалқандары мен негіздер; кабельдік-өткізгіш өнімдер; жарықтандыру жабдығы импортталатын негізгі өнімдер болып табылады.

      Электр-техникалық машина жасау өнімдерінің экспорты 2021 жылы 235,4 млн АҚШ долл. құрады. Қорғасын электр аккумуляторлар; қуаты 650 кВА аспайтын трансформаторлар; қуаты 650-10000 кВА трансформаторлар; қуаты 75 кВт асатын айнымалы ток қозғалтқыштары; кабельдік-өткізгіш өнім экспортталатын негізгі өнімдер болып табылады.

      Ауыл шаруашылығы машинасын жасау

      Машина жасау саласының жалпы көлеміндегі ауыл шаруашылығы техникасы өндірісінің үлесі 7,3 % (167291 млн теңге) құрады, отандық өндіріс ішкі нарық көлемінің 41,3 %-ын жабады.

      2021 жылы ауыл шаруашылығы техникасының импорты 562,1 млн АҚШ долл. құрады. Топырақты дайындауға және өңдеуге арналған ауыл шаруашылығы машиналары; қозғалтқышы 130 кВт асатын тракторлар; астық жинайтын комбайндар; қозғалтқышы 37-75 кВт тракторлар; ауыл шаруашылығы машиналарының бөліктері импортталатын негізгі техника болып табылады.

      Ауыл шаруашылығы техникасының экспорты 2021 жылы 4,95 млн АҚШ долл. құрады. Ауыл шаруашылығы дақылдарын жинауға немесе бастыруға арналған машиналар; қозғалтқышы 37-75 кВт тракторлар; топырақты дайындауға және өңдеуге арналған ауыл шаруашылығы машиналары; тіркемелер, жартылай тіркемелер; қозғалтқышы 75-130 кВт тракторлар экспортталатын негізгі техника болып табылады.

      Мұнай-газ машинасын жасау

      Машина жасау саласының жалпы көлеміндегі мұнай-газ машинасын жасау үлесі 3 % (68487 млн теңге) құрайды, отандық өндіріс ішкі нарық көлемінің 9,4 %-ын ғана жабады.

      Мұнай-газ машинасын жасау өнімдерінің импорты 2021 жылы 1624,3 млн АҚШ долл. құрады. Құбыржолдар мен ыдыстарға арналған арматура; сорғылар мен компрессорлар; машиналар мен механизмдер; ортадан тепкіш сорғылар; сұйықтықтарды сүзуге және тазартуға арналған жабдық негізгі импортталатын өнім болып табылады.

      Мұнай-газ машинасын жасау өнімдерінің экспорты 2021 жылы 74,5 млн АҚШ долл. құрады. Құбыржолдар мен ыдыстарға арналған арматура; өзге де машиналар, сорғылар мен компрессорлар; отын, май сорғылары; іштен жану қозғалтқышында майды немесе отынды сүзуге арналған жабдық экспортталатын негізгі өнім болып табылады.

      Тау-кен машиналарын жасау

      Машина жасау саласының жалпы көлеміндегі тау-кен машинасын жасау үлесі 1,1 % (26159 млн теңге) құрайды, отандық өндіріс ішкі нарық көлемінің тек 6,8 %-ын ғана жабады.

      Тау-кен машинасын жасау өнімдерінің импорты 2021 жылы 960,6 млн АҚШ долл. құрады. Бір шөмішті фронталды тиегіштер; толық бұрылатын машиналар; өзі аударғыш автомобильдер; тау-кен жабдықтарының бөліктері; ұсақтауға немесе ұнтақтауға арналған машиналар импортталатын негізгі өнімдер болып табылады.

      Тау-кен машинасын жасау өнімдерінің экспорты 2021 жылы 43,4 млн АҚШ долл. құрады. Машиналардың өзге де бөліктері; толық бұрылатын машиналар; тау-кен жабдықтарының бөліктері; минералдық заттарды араластыруға арналған машиналар; орнын ауыстыруға, нығыздауға арналған машиналар мен механизмдер экспортталатын негізгі өнімдер болып табылады.

      Электрондық өнеркәсіп

      (Компьютерлер, электрондық және оптикалық жабдықтар өндірісі)

      Электрондық өнеркәсіп денсаулық сақтау мен банк ісінен кейінгі нарықтық айналым ауқымы бойынша әлемдік экономиканың үшінші секторы, ал даму серпіні бойынша бірінші болып табылады.

      Қазақстанда 195-ке жуық электрондық өнеркәсіп орны бар, оның ішінде 60-қа жуығы электрондық өнеркәсіп өнімдерін өндіретін кәсіпорын.

      2021 жылы өңдеу өнеркәсібіндегі компьютерлер, электрондық және оптикалық жабдықтар өндірісінің үлесі 0,002 %-ды құрады.

      2021 жылдың қорытындысы бойынша компьютерлер, электрондық және оптикалық жабдықтар өндірісі саласындағы өндіріс көлемі 37,1 млрд теңгені құрады.

      Бұл ретте компьютерлер, электрондық және оптикалық жабдықтар өндірісі саласындағы ішкі нарық сұранысының 99 %-дан астамы шетелдік жеткізілімдер есебінен қамтамасыз етіледі. ЕАЭО елдерін ескергенде импорт көлемі 1,7 трлн теңгені құрады.

      Смартфондар, компьютерлік техника, телекоммуникациялық және серверлік жабдықтар импортталатын негізгі тауарлар болып табылады.

      Реэкспортты ескерсек, экспорт көлемі 305 млрд теңгені құрады, оның ішінде Қазақстанда өндірілген тауарлар экспортының көлемі 9,9 млрд теңгені құрады.

      Қара металлургия

      Өңдеу өнеркәсібіндегі қара металлургияның үлесі 17,2 %-ды құрайды. 2010 жылдан бері қара металлургиядағы өндіріс 687,4 млрд теңгеден 4,2 есеге артып, 2021 жылы 2886,7 млрд теңгеге жетті.

      Өндіріс көлемінің ұлғаюы мына өнім түрлері өндірісінің өсуіне байланысты: өзектер мен шыбықтар 9 есе, профильдер мен бұрыштар 4 есе, жіксіз құбырлар мен қуыс профильдер 2 есе, өңдеп жасалған шойын 25 %, ферроқорытпалар 22 %, жалпақ илек 5 %, тазартылмаған болат 4 %.

      Қазақстандық компаниялар ішкі нарық көлемінен өнімнің 45 %-ын өндіреді.

      Қара металлургия өнімдерінің экспорты 2021 жылы 4841 млн АҚШ долл. құрады, бұл 2010 жылдың көрсеткішінен (3541,5 млн АҚШ доллары) 36,7 % жоғары. 2021 жылы импорт 2365,6 млн АҚШ долларын құрады, бұл 2010 жылдан (1387,7 млн АҚШ доллары) 70,4 % артық. Талданып отырған кезеңде сала барлық негізгі тауар позициялары бойынша экспорттың өсуі арқасында экспортқа бағдарланған мәртебесін сақтап қалды.

      Бұл ретте өзектер мен шыбықтар бойынша импорттың 3,4 есе (2010 жылы – 161 млн АҚШ долл., 2021 жылы – 544 млн АҚШ долл.), жазық илек бойынша 3,2 есе (2010 жылы – 155,9 млн АҚШ долл., 2021 жылы – 492,1 млн АҚШ долл.), дәнекерленген құбыр бойынша 8,4 % (импорт 2010 жылы – 161 млн АҚШ долл., 2021 жылы – 544 млн АҚШ долл., 2021 жылы – 283 млн АҚШ долл.) өсуі байқалады.

      Түсті металлургия

      Өңдеу өнеркәсібіндегі түсті металлургияның үлесі 28,4 %-ды құрайды. 2010 – 2021 жылдар кезеңінде өндіріс 902,4 млрд теңгеден 4774,6 млрд теңгеге дейін 5 еседен астам ұлғайды.

      Қазақстандық компаниялар ішкі нарық көлемінің 82,5 % өнімін өндіреді.

      Өндіріс көлемінің ұлғаюы мынадай өнім түрлері өндірісінің өсуімен байланысты: өңделмеген алтын және жартылай өңделген алтын 4 есе, өңделмеген күміс және жартылай өңделген күміс 2 есе, тазартылған мыс 1,5 есе.

      2021 жылы өнім экспорты 8006,3 млн АҚШ долл. құрады, бұл 2010 жылмен (6792,6 млн АҚШ доллары) салыстырғанда 17,9 % жоғары. Осы аралықта сала қорғасын мен алтыннан басқа, барлық негізгі тауар позициялары бойынша экспорттың өсуіне байланысты нетто экспорттаушы мәртебесін сақтап қалды.

      Бұл ретте 2021 жылы импорт көлемі 679 млн АҚШ долл. құрады, бұл 2010 жылмен (124 млн АҚШ долл.) салыстырғанда 5,5 есе көп. 2010 жылға қарағанда 2021 жылы Қазақстан Республикасында өндірісі жоқ тауарлар бойынша импорттың өсуі байқалады: алюминийден және оның қорытпаларынан жасалған қалыңдығы 0,2 мм асатын тақталар, табақтар, жолақтар немесе таспалар 2,4 есе (13,4-тен 30,9 млн АҚШ долл. дейін), цирконий және одан жасалған бұйымдар 11,4 есе (1,1-ден 13,1 млн АҚШ долл. дейін), алюминий фольгасы 1,2 есе (7,9-дан 9,3 млн АҚШ долл. дейін), қалыңдығы 0,15 мм-ден астам мыс пен оның қорытпаларынан жасалған тақталар, табақтар, жолақтар мен таспалар 1,4 есе (5,2-ден 7 млн АҚШ долл. дейін), мыстан және оның қорытпаларынан жасалған шыбықтар мен профильдер 2,5 есе (2,6-дан 6,6 млн АҚШ долл. дейін).

      Химия өнеркәсібі

      Саланың өңдеу өнеркәсібіндегі үлесі 2021 жылы 3,3 % құрады. Өндіріс көлемі 2010 жылғы 104,1 млрд теңгеден 2021 жылы 554,7 млрд теңгеге дейін 5,3 есеге ұлғайды. Бұл өсім мыналардың өндірісінің кеңеюіне байланысты: фосфор тыңайтқыштары 4,8 есе; азот тыңайтқыштары 2,8 есе; аммиак 2,7 есе; полимерлер негізіндегі бояулар 2,3 есе; құрғақ құрылыс қоспаларына арналған қоспалар 2,4 есе; жуу құралдары 1,9 есе; моногидраттағы күкірт қышқылы 1,6 есе; фосфор 1,5 есе; хром оксиді 1,4 есе және т.б.

      Қазақстандық компаниялар ішкі нарық көлемінің 6,9 %-ын ғана өндіреді.

      2021 жылы саланың экспорты да ұлғайып, 1061,5 млн АҚШ долл. құрады, бұл 2010 жылғы көлеммен (408,1 млн АҚШ долл.) салыстырғанда 2,6 есе көп.

      2021 жылы импорт көлемі 3248,7 млн АҚШ долл. құрады, бұл 2010 жылмен (1691,7 млн АҚШ доллары) салыстырғанда 1,9 есе көп. Сабақтас салаларда (металлургия, құрылыс жұмыстары, ауыл шаруашылығы, мұнай өндіру және т.б.) өндірістің өрлеуі: пигменттер; қоюландырғыштар; хош иістендіргіштер; беттік-белсенді заттар; реагенттер; полиэтилен және т.б. импортының өсуіне ықпал етті.

      Жеңіл өнеркәсіп

      Өңдеу өнеркәсібіндегі саланың үлесі 0,8 % құрайды. Жеңіл өнеркәсіп өнімдерін өндіру көлемі 139,9 млрд теңгені құрады, бұл 2010 жылдан 4,1 есе жоғары. Өндірістің өсуі киім шығарудың 4,2 есе, тоқыма бұйымдарының 4,1 есе және былғары мен оған жататын өнімдердің 4 есе артуымен байланысты.

      Қазақстандық компаниялар ішкі нарық көлемінің 10 %-ын өндіреді.

      2021 жылы жеңіл өнеркәсіп өнімдерінің экспорты 83,3 млн АҚШ долл. құрады, бұл импорттан 26 есе төмен.

      Жеңіл өнеркәсіп тауарларының импорты 2021 жылы 2177,6 млн АҚШ долл. құрады, бұл 2010 жылмен салыстырғанда 5,8 есе жоғары: табаны бар және үсті резеңкеден немесе пластмассадан жасалған өзге аяқ киім
(358,3 млн АҚШ долл., 201 есе өсу); мақта-мата иірімжіптен жасалған әйелдер шұлықтары немесе гольфтар (51,4 есе өсіп 72,8 млн АҚШ долл. құрады); ерлерге арналған мақта-мата иірімжіптен жасалған шалбар, комбинезон, бриджи және шорты (7,7 есе өсіп, 56,1 млн АҚШ долл.); химиялық материалдардан тоқылған кілемдер (2,5 есе өсіп, 46,2 млн АҚШ долл.); мақта-мата иірімжіптен жасалған, майкалар, жеңдері бар трикотаж фуфайкалар (7,6 есе өсіп, 45,8 млн АҚШ долл.).

      Құрылыс материалдарын өндіру

      Өңдеу өнеркәсібінде саланың үлесі 5,4 % құрайды. 2021 жылы өндіріс көлемі 902,7 млрд теңгені құрады, бұл 2010 жылдың көрсеткішінен (202 млрд теңге) 4,5 есе көп. Өндіріс көлемінің ұлғаюы портландцемент өндірісінің 2,7 есе, керамикалық кірпіш – 6,7 есе, тауарлық бетон – 2,2 есе, жылу оқшаулағыш материалдар – 3,4 есе, құрылыс ерітінділері – 2,8 есе және т.б. өсуіне байланысты.

      Қазақстандық компаниялар цементке сұраныстың 91 %-ын, полимер құбырларына – 95 %-ын, силикат кірпішке – 98 %-ын, гипсокартонға – 72 %-ын, полимерлер негізіндегі бояулар мен лактарға – шамамен 60 %-ын өндіреді.

      Бұл ретте салада соңғы әрлеу тауарлары арасында шетелдік тауарлар басым: қыш тақташалар, санитариялық-техникалық бұйымдар, тұсқағаздар, табақ шыны, минералды плиталар, шатыр материалдары, линолеум және т.б.

      Бұл ретте 2021 жылы импорттық өнім көлемі 1394,3 млн АҚШ долл. құрап, 2010 жылмен (679 млн АҚШ долл.) салыстырғанда 2,1 есе өсті. Импорттың ұлғаюы әрлеу материалдарын жеткізу есебінен қамтамасыз етілді: тұсқағаздар 2,7 есе; табақ шыны 2 есе; линолеум 1,7 есе; отқа төзімді кірпіштер 1,7 есе және т.б.

      Құрылыс материалдары өнімдерінің экспорты 2021 жылы 215 млн АҚШ долл. құрап, 2010 жылғы кезеңге қарағанда (106 млн АҚШ долл.) құндық мәнде 2 есе өсті.

      Жиһаз өнеркәсібі

      Өңдеу өнеркәсібіндегі саланың үлесі 0,36 % құрайды. Өндіріс көлемі 59,7 млрд теңгені құрайды, бұл 2010 жылдан (21,5 млрд теңге) 2,8 есеге артық.

      Қазақстандық компаниялар ішкі нарық көлемінің 26 %-ын өндіреді.

      Жиһаз саласының өндірісі негізінен импорттық өнімге тәуелді болып табылады (2021 жылы импорт үлесі – 74 %): қылқан жапырақты аралау материалдары, АЖА, ҰДФ, фанера.

      Жоғарыда көрсетілген тауарлар түпкілікті өнім өндіру үшін шикізат ретінде қолданылады, осылайша жиһаз саласы тауарларының импорты 2021 жылы 375,8 млн АҚШ долл. құрап, 2010 жылмен салыстырғанда (220,2 млн АҚШ долл.) 70,7 % артты, олардың басым бөлігі шикізатқа – плиталық өнімге тиесілі – 269,2 млн АҚШ доллары.

      Жиһаз өнеркәсібінің экспорты 2021 жылы 8 млн АҚШ долл. құрады, 2010 жылғы деңгейге қарағанда (1,1 млн АҚШ долл.) құндық мәнде 7,3 есе өсімді көрсетті.

      Азық-түлік өнімдерін өндіру

      2021 жылы өңдеуші өнеркәсіп құрылымындағы тамақ өнімдері өндірісінің үлесі 13,2 % құрады, өндіріс көлемі 2216,7 млрд теңгені құрады, бұл 2010 жылмен (695,2 млрд теңге) салыстырғанда 3,2 есе көп.

      Тамақ өнімдерін өндіру құрылымындағы негізгі үлесті астық өңдеу саласы және сүт саласы (18,4 %-дан), ет өңдеу саласы (16,5 %), нан және нан-тоқаш саласы (11,2 %), май және тоң-май саласы (11,1 %), жеміс-көкөніс саласы (4,7 %), балық өңдеу саласы (1,3 %) және басқалар (18,4 %) алады.

      Ауыл шаруашылығы шикізатын қайта өңдеу және тамақ өнеркәсібі өнімдері бойынша импорт көлемі 2752 млн АҚШ долларынан 3269 млн АҚШ долларына дейін 18,7 % ұлғайды.

      Импорттың жалпы құрылымында 8 % қантқа, 3,5 % ірімшік пен сүзбеге, 5,1 % құс етіне, 3,3 % шұжық өнімдеріне тиесілі.

      Ауыл шаруашылығы шикізатын қайта өңдеу және тамақ өнеркәсібі өнімдері бойынша экспорт 4,5 % (1348-ден 1410 млн АҚШ долларына) ұлғайды.

      Экспорттың жалпы құрылымында ұн – 31 %, өсімдік майы – 11 %, мақта талшығы – 8 %, сүт өнімдері – 5 %, макарон өнімдері – 4,6 %, құс еті 2,7 % құрайды.

      Мұнай-газ химиясы

      2021 жылдың қорытындысы бойынша мұнай-газ химиясы өнімдерін өндіру көлемі 190 мың тоннаны құрады. Мұнай-газ химиясы өнімдерін ішкі тұтыну импортқа 100 % тәуелді.

      2020 жылдың қорытындысы* бойынша мұнай-газ химиясы өнімдерінің импорты 513 мың тоннаны құрады, бұл 2018 жылдың көрсеткішінен 1,2 есе артық. Мұнай-газ химиясы өнімдерінің импортында полиэтилен (2020 жылы импорт үлесі – 34 %) мен дайын майлар (2020 жылы импорт үлесі – 24 %) импортының үлесі анағұрлым жоғары.

      Бұл ретте мұнай-газ химиясы өнімдері экспортының көлемі 2020 жылы 281 мың тоннаны құрап, 2018 жылмен салыстырғанда 6,7 есе өсімді көрсетті. Талданып отырған кезеңде экспорт көлемінің ұлғаюы 200 мың тонна параксилол өндірісі мен экспорты есебінен қамтамасыз етілді, бұл 2020 жылы барлық экспортталатын өнімнің 72 %-ын құрады.

      *Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросының 2021 жылға арналған статистикалық деректері ағымдағы жылғы 30 маусымда жарияланатын болады.

      Фармацевтикалық және медициналық өнеркәсіп

      Өңдеу өнеркәсібіндегі саланың үлесі 2021 жылы 1,8 % құрады. Өндіріс көлемі 2010 жылғы 19,9 млрд теңгеден 2021 жылы 198,7 млрд теңгеге дейін 10 есеге ұлғайды.

      Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың отандық өндірісі ішкі нарық көлемінің 24 %-ын жабады.

      Өндіріс көлемінің ұлғаюы отандық өндірушілердің тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі (бұдан әрі – ТМККК) және міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру (бұдан әрі – МӘМС) шеңберінде, жасалған офтейк шарттар шеңберінде мемлекеттік сатып алуға қатысуының арқасында, сондай-ақ бөлшек сауда нарығында: вакциналарға, құрамында антибиотиктер бар дәрілік заттарға, құрамында алкалоидтар бар дәрілік заттарға, таңу материалдарына, жеке қорғаныш құралдарына (маскалар, қолғаптар) сұраныстың артуы салдарынан болды.

      Негізгі фармацевтикалық өнімдер мен препараттар өндірісінде
2018 жылғы деңгейге қарағанда Еңбек өнімділігінің нақты көлем индексі (бұдан әрі – НКИ) 214 %; жалпы қосылған құн 184 % құрады; негізгі капиталға инвестициялар көлемі бойынша 174 % құрайды.

      2021 жылы саланың экспорты 61,1 млн АҚШ долл. құрады, бұл 2010 жылғы көлеммен (16,6 млн АҚШ долл.) салыстырғанда 3,3 есе артық.

      2021 жылы импорт көлемі 1551 млн АҚШ долл. құрады, бұл 2010 жылмен (974,7 млн АҚШ долл.) салыстырғанда 1,6 есе көп.

      2.2 Реттелетін сатып алудағы елішілік құндылықты талдау

      Елішілік құндылық үлесі 2021 жылы 56,1 % құрады, бұл 2010 жылдың көрсеткішінен (48,2 %) жоғары, бірақ 2014 жылғы ең жоғары мәннен төмен (63,2 %).

      Мұндай серпіннің себебі халықаралық интеграция шеңберінде Қазақстанның міндеттемелер қабылдауына байланысты отандық өндірушілерді қолдау жөніндегі преференциялардың (мемлекеттік органдардың, ұлттық компаниялар мен жер қойнауын пайдаланушылардың сатып алу рәсімдерінде отандық жеткізушілер үшін шартты жеңілдіктер, басым сатып алу, бір көзден сатып алу) жойылуы, сондай-ақ мемлекеттік органдар тарапынан баламалы шаралардың уақтылы қабылданбауы болып табылады.

      Талдау жүргізген кезде елішілік құндылық үлесі 2014 жылғы деңгейде сақталған жағдайда ел экономикасына жыл сайын орта есеппен 1,6 трлн теңге түсуі мүмкін екені анықталды.

      Сатып алу құрылымы елішілік құндылық үлесінің 50 %-дан жоғарғы көрсеткішіне жұмыстарда 58,9 %, көрсетілетін қызметтерде 70,1 %, бірақ бұл ретте тауарларда 41 % жоғары мәндер есебінен қол жеткізетінін көрсетеді.

      Субъектілер бойынша елішілік құндылық үлесі былайша бөлінген:

      мемлекеттік ұйымдар: тауарлар – 39,8 %, жұмыстар – 41,7 %, көрсетілетін қызметтер – 55,3 %; ұлттық компаниялар: тауарлар – 65 %, жұмыстар – 53,2 %, көрсетілетін қызметтер – 90,4 %; жүйе түзуші кәсіпорындар: тауарлар – 35 %, жұмыстар – 95,8 %, көрсетілетін қызметтер – 92,7 %; жер қойнауын пайдаланушылар тиісінше: тауарлар – 19,2 %, жұмыстар – 76,7 %, көрсетілетін қызметтер – 59,4 %.

      Осылайша, тауарларды сатып алудың едәуір бөлігі импорттық өнімге, оның ішінде жоғары технологиялық өнімге тиесілі. Мұндай жағдайдың себептері өндірілетін тауарлардың сапасына, импорттық аналогтарға қарағанда бағасының жоғарылығына және өңдеу өнеркәсібіндегі жүйелі кедергілерден туындаған бірқатар басқа факторларға байланысты жағдайлар болып табылады.

      Жүйелі кедергілер

      Өңдеу саласындағы негізгі кедергілер өндірістер үшін қолжетімді шикізаттың тапшылығы, технологиялық жарақтандырылудың әлсіздігі, өндірістің энергия мен капиталды көп қажет етуі, негізгі қорлардың тозуы, қаржы ресурстарының шектеулілігі, білікті кадрлардың жеткіліксіздігі және экологиялық шектеулер болып табылады, олар жиынтығында қазақстандық кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігі мен елішілік құндылықты толық көлемде арттыруға мүмкіндік бермейді.

      Елішілік құндылықты дамытудың маңызды шарттарының бірі жеткілікті көлемде қолжетімді капиталдың болуы, сондай-ақ оны банк жүйесі және инвестициялар нысанындағы капиталдың басқа нарықтары арқылы тиімді бағыттау болып табылады.

      Қазақстандық компаниялар кредиттік мөлшерлемелердің жоғарылығы (>16 %), құрауыштар құнының құбылмалылығы, кепілді өткізудің болмауы жағдайында қаржылық кедергілерге тап болады, қарыз қаражаты негізінен айналым қаражатын толықтыру үшін пайдаланылады.

      Нарықтық конъюнктураға байланысты Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің базалық мөлшерлемесі 14 %-ға тең, бұл қарыз қаражатын инвестициялық мақсаттар үшін толық көлемде пайдалануға мүмкіндік бермейді.

      Арзан және "ұзын" ақша тапшылығының салдарынан жабдықтың тозу деңгейі, бұл техникалық әлеуетті төмендетеді, шығындардың өсуін арттырады, өйткені бұл өндірістің энергияны және капиталды көп қажет етуіне себеп болады. Мәселен, елдің электр энергиясының 62 %-ын тұтынатын 50 кәсіпорынның 14-і өңдеу өнеркәсібіне жатады, жалпы негізгі қорлардың тозуы 2020 жылы 39,2 % құрады, бұл ретте ең көп тозу сусындар (51,4 %), темекі өнімдері (50,7 %), металлургия (47,8 %), жиһаздан басқа ағаш және тығын бұйымдары (46,6 %) өндірісіне тиесілі болды.

      Елішілік құндылықты дамытуға металлургия, энергетика және мұнай-газ салаларында жоғары білікті инженерлік-техникалық және жұмысшы кадрлардың тапшылығы қосымша қысым болып отыр, олардың орташа жасы 50 жасты құрайды. Бұған қоса қазіргі заманғы жабдықтарға қызмет көрсету үшін инженерлердің жетіспеушілігі байқалады, бұл жыл сайын мыңдаған шетелдік маманды тартуға әкеледі.

      Меншікті қолжетімді шикізаттың болмауы отандық өндірістің ұлттық валюта бағамына қатысты осалдығы тәуекелін тудырады және саланың бәсекеге қабілеттілігінің төмендеуіне әсер етеді.

      Қолданыстағы "Газ және газбен жабдықтау туралы" Қазақстан Республикасының Заңы қысқа мерзімді кезеңге газдың шекті бағасын белгілеуді көздейді, ал өңдеуші өнеркәсіп үшін жоба іске асырылатын бүкіл мерзімге шикізаттың тіркелген құнының болуы қажет. Сонымен қатар салық режимі тұрақты өнімді бөлу туралы келісім (келісімшарт) шеңберінде жер қойнауын пайдаланушылар өндірген газға шекті бағаны айқындау тетігі қолданылмайды. Мұндай жер қойнауын пайдаланушылардың газды өткізуі шарттық негізде жүзеге асырылады және қазіргі уақытта ірі жер қойнауын пайдаланушылармен шикізатты жеткізу бойынша келіссөздер жүргізілуде.

      Өндірісте "ескі" технологияларды қолдану өнеркәсіптегі инновациялық белсенділікті дамытудың базалық шарты болып табылатын ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық әзірлемелер жүйесінің нашар дамуының салдары болып табылады. Тіпті технопарктердің, институттар мен венчурлік қорлардың жанында коммерцияландыру бөлімдерінің болуына қарамастан, ұлттық инновациялық жүйенің бәсекеге қабілеттілігі төмен күйде қалуда, сапалы жобалардың саны шектеулі, ал сапалы "серпінді" жобалар жеткіліксіз.

      Инфрақұрылымдық қамтамасыз ету шеңберінде "соңғы миляны" қосу мәселелері де кездеседі. Мәселен, Дүниежүзілік экономикалық форумның рейтингі бойынша Қазақстан "Инфрақұрылым" индексі бойынша 141-ден 67-орынға ие болды, бұл өңірлік деңгейде бизнестің елеулі үлесінің көліктік, энергетикалық инфрақұрылыммен байланысты олқы тұстар мен шектеулердің болуына байланысты: жолдардың қанағаттанғысыз жай-күйі, электр желілерінің әбден тозуы.

      Қазақстанда 13 арнайы экономикалық және 26 индустриялық аймақ жұмыс істейді, олардың әрқайсысында жұмыс істеп тұрған және әлеуетті инвестициялық жобаларды іске асыру үшін қажетті қазіргі заманғы объектілерді салуға қажеттілік бар.

      Қазақстанның көміртегі бейтараптылығы мақсаттарына қол жеткізу 2060 жылға қарай бірқатар жүйелі проблемаларға әкеп соғады, өйткені өңдеу өнеркәсібіндегі өндірістік процестерді терең трансформациялауды талап етеді. Шығарындылардың ең көп үлесі базалық материалдарды (цемент, шойын және болат, алюминий) өндіру кезінде байқалады, олар жиынтығында өнеркәсіптік процестердің барлық шығарындыларының 90 %-дан астамын шығарады.

      Негізгі экспорттық нарықтарда карбоннан арылу отандық өнеркәсіп өніміне болашақ жаһандық сұранысты күрт төмендетеді, бұл қазба энергия ресурстарын бейэкологиялық жағудан көміртексіз технологияларға жылдам әрі тиімді көшуді, өнеркәсіпте "жасыл" инновацияларды және энергия тиімділігі мен энергия үнемдеуді арттырудың өзге де технологияларын жаппай енгізуді талап етеді.

      2.3 Халықаралық тәжірибені талдау

      Шет елдерде импортты алмастырудың ашық саясаты жүргізілмейді, бірақ елде өндірілген өнімді өткізуге кепілдік беру тәсілдерін кеңейту арқылы ұлттық өнеркәсіпті ынталандыру саясаты арқылы ішкі нарықтық протекционизмнің "жасырын" механизмі қолданылады.

      Мұндай саясаттың негізгі құралдары салықтық ынталандыру, мемлекеттік сатып алу, кедендік-тарифтік реттеу, мемлекеттік субсидиялау мен стандарттау болып табылады. Құралдар мән-жайға байланысты әртүрлі мақсаттарға қол жеткізу үшін қолданылады. Мысалы, импорт үлесі төмен сегменттерде салықтық жеңілдіктер немесе субсидиялау ішкі өндіріс көлемін ұлғайтып, компаниялардың кейіннен экспорттық нарықтарға шығуы үшін де, бәсекеге қабілеттілік деңгейін сақтау мақсатында кәсіпорындарды жаңғырту үшін де пайдаланылуы мүмкін. Импортқа тәуелді секторларда дәл осындай тетік кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін сақтап қана қоймай, оны арттыруға да мүмкіндік береді.

      Салықтық ынталандыру шеңберінде жоғары технологиялық жабдықтардың жылдамдатылған амортизациясын қолдану және жаңа өнеркәсіп орындары үшін табыс пен мүлік салығы бойынша салықтық демалыс беру салықтық ынталандырудың перспективалы түрлері болып табылады.

      Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, мемлекеттік сатып алу импортты алмастыру саясатының пәрменді құралы бола алады. Көптеген елдердегі мемлекеттік сатып алу нарығы ЖІӨ-нің айтарлықтай бөлігін құрайтынын ескерсек, жергілікті компаниялардың мемлекеттік тапсырыстарға басым шарттарда қол жеткізу мүмкіндігі отандық тауар өндірушілерді ұзақ мерзімді келісімшарттармен қамтамасыз етеді.

      Мәселен, Ресейде Үкіметтің 2020 жылғы 30 сәуірдегі № 616 және № 617 қаулылары және "Үшінші артық" қағидасы шет елдерде шығарылатын өнеркәсіптік тауарлардың мемлекеттік сатып алуға қатысуын шектейді.

      АҚШ заңнамасына сәйкес ("Buy American Act") шет елдерде өндірілген тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді мемлекет мұқтажы үшін кез келген жеткізу шектелген.

      Еуропалық Одақ (бұдан әрі – ЕО) елдерінде бірыңғай кедендік тариф қолданылады, оған эскалация – тауарларды қайта өңдеу дәрежесінің өсуіне қарай кедендік баж мөлшерлемесінің ұлғаюы тән.

      АҚШ-та белгілі бір тауарлар нарығын қауымдастықтар реттейді, мысалы Ұлттық өрттен қорғау қауымдастығы (National Fire Protection Association) құрылыс, жобалау, жабдықтарға қызмет көрсету және оларды орнату өлшемшарттарын белгілеу арқылы өрт қаупі мен салдарын барынша азайтуға арналған стандарттарды әзірлейді. Белгілі бір өнімге арналған стандарттарды әртүрлі қауымдастықтар әзірлеуі мүмкін және тәжірибе болмаса, олардың тізілімін анықтау өте қиын.

      ЕО-да импорттаушы елдің экологиялық нормалары тарифтік емес маңызды кедергілерге айналды. Белгіленген талаптарға сәйкес келмеу сандық шектеулердің әрқилы түрлерін енгізуге (ең алдымен, импортқа уақытша тыйым салу, лицензияның қолданысын тоқтату), тауарларды кедендік шекара арқылы өткізу пункттерін шектеуге және басқа да бірқатар шараларға алып келеді.

      Бұл ретте импортты алмастырудың кейбір бағдарламалары (Ресей Федерациясы және Беларусь) ішкі нарыққа, ең алдымен, өнеркәсіптік тұтынушыларға арналған өнімдердің басым және маңызды түрлерін шығаруды ұйымдастыру тұрғысынан өнімдік-жобалық тәсілдің қолданылғанымен сипатталады. Осыған байланысты арнайы инвестициялық келісімшарттар, өнеркәсіпті дамыту қоры, өнеркәсіпке жеке инвестицияларды тартуға бағытталған субсидиялық қолдау шаралары сияқты қолдау шаралары бар салалық бағдарламалар қосымша әзірленді, экспортты қолдау инфрақұрылымы жасалды.

      Мақсаты мен міндеттері

      Бағдарламаның мақсаты және міндеттері Мемлекеттік жоспарлау жүйесі құжаттарының негізгі бағыттарына: Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі ұлттық даму жоспарының "Әртараптандырылған және инновациялық экономиканы құру" деген 8-жалпыұлттық басымдығына, Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2021 – 2025 жылдарға арналған тұжырымдамасына, "Қазақстандықтардың әл-ауқатын арттыруға бағытталған орнықты экономикалық өсу" ұлттық жобасының "Индустриялық-инновациялық дамуы" 1-бағытының міндеттеріне сәйкес келеді.

      Бағдарламаның мақсаты ішкі нарықты ішкі нарықта өндірілген, экспортқа шығу мүмкіндігі бар бәсекеге қабілетті тауарлармен толықтыру болып табылады.

      Мақсатты іске асыру және бәсекеге қабілетті кәсіпорындарды дамытуға жағдай жасау үшін мынадай міндеттерді шешу қажет:

      ішкі және сыртқы нарықтарда шығарылатын тауарлар номенклатурасын кеңейту;

      бәсекеге қабілетті тауарлардың отандық өндірісін тұрақты дамыту үшін базалық жағдайларды дамыту.

      Мақсат пен міндеттерді табысты іске асыру мынадай индикаторларға қол жеткізуге мүмкіндік береді:

      1-кесте. Нысаналы индикаторлар

Р/с

Нысаналы индикаторлар

Өлшем бірлігі

Болжам

Орындауға жауаптылар

2022
жыл

2023 жыл

2024 жыл

2025 жыл

1.

Сұранысқа ие тауарлар өндірісі:

бірлік

134

233

138

150

Индустрия және инфрақұрылымдық даму, Денсаулық сақтау, Энергетика, Ауыл шаруашылығы, Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрліктері

1.1

Түйінді тауарлар өндірісі

бірлік

43

15

20

28


      Бағдарламаның негізгі индикаторларына қол жеткізу мүмкіндігі әлемдік экономиканың даму перспективаларымен де (шикізат нарықтары мен өнеркәсіп тауарларының конъюнктурасы, санкциялық саясат және т.б.) айқындалатын болады.

      Бағдарламаның негізгі бағыттары мен оны іске асыру тетігі

      Бағдарламаның мақсатына қол жеткізу үшін өңдеу өнеркәсібі орындарын дамытуға, қойылған міндеттерді іске асыру арқылы ішкі нарықты бәсекеге қабілетті отандық тауарлармен қамтамасыз етуге кедергі келтіретін жүйелі проблемалар мен тосқауылдарды шешу қажет.

      Ішкі және сыртқы нарықтарда тауарлар номенклатурасын кеңейту жөніндегі міндеттерді іске асыру мынадай бағыттар бойынша жүргізілетін болады:

      1) жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарда тауарлар өндіру;

      2) жаңа өндірістерді пайдалануға беру;

      3) жаңа өсу нүктелерінің пайда болуы үшін қолайлы жағдайлар жасау.

      Бірінші және екінші бағыт шеңберінде бизнес-қоғамдастықпен елішілік құндылықты дамыту және оларды одан әрі сыртқы нарықтарға өткізуді ұйымдастыру үшін маңызды тауар және шикізат позицияларын айқындау жоспарлануда.

      Бірінші бағыт шеңберінде 2025 жылға дейін нарықты жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардағы шамамен 655 тауар позициясымен толықтыру жоспарланған. Бұл қара металлургиядағы өнім – техникалық кремний, шойыннан жасалған бұйымдар, металл бөшкелер, құбырлар, темір брекеттер және т.б. тауарлар өндірісін ұлғайту; түсті металлургияда – Доре алтын қорытпасының, кабельдер мен сымдар, электролиттік марганец, алюминий профильдері мен басқа да тауарлар өндірісі; машина жасауда – машиналар мен механизмдерге, автотехникаға арналған қосалқы бөлшектердің, жарық жабдықтары жинақтауыштарының, трансформаторлардың, электр қалқандары жабдықтарының және басқа тауарлардың номенклатурасын кеңейту; химия өнеркәсібінде – металлургия саласына арналған химреагенттер, волластонит микроұнтағы, бояулар, лак, аммиак, селитра, органикалық тыңайтқыштар және т.б.; құрылыс индустриясында – кірпіш (силикат, қыш, керамзит, гиперпрестелген), ТББ, бетон, қадалар, асфальт-бетон қоспалары, шлак блоктары, битум және басқа тауарлар.

      Жаңа өндірістерді пайдалануға беруді ұйымдастыру бойынша екінші бағыт шеңберінде 106 түйінді тауар позициясы анықталды, олар ішкі нарықты қамтамасыз етуді және 2025 жылға дейін сыртқа шығуды жоспарлап отыр.

      Айталық, қара металлургияда – 5 түйінді тауар өндірісін ұйымдастыру: қоспаланған дайындамалар, болат дайындамалар, жартылай кокс, ферроқорытпалар және ферросиликоалюминий.

      Түсті металлургияда 12 түйінді тауар, оның 6-уы алюминий саласында: тамақ банкілері, терезе профильдері, плиталар мен табақтар, радиаторлар мен илек; 4-і мыс саласында: кабель өнімдері, илек және сымдар, сондай-ақ мыс құбырлары.

      Машина жасауда 20-дан астам түйінді тауарлар: автомобиль шиналары, белдігінің бас берілістері мен жүк автомобильдерінің арқалықтары, автомобиль дискілері, жүк автомобильдері, изотермиялық вагондар, қосалқы станцияларға арналған жоғары вольтты аппаратуралар, тұрмыстық техника және басқа тауарлар өндірісі.

      Химия өнеркәсібінде түйінді 24 тауар: кальцийленген сода, электрондық детонаторлар, натрий цианиді, геосинтетика, барит концентраты, каустикалық сода, поливинилхлорид, ұнтақты полипропилен, минералды тыңайтқыштар, фосфорит ұны, карбамид және басқа да тауарлар өндірісін ұйымдастыру.

      Мұнай-газ химиясы өнеркәсібінде полипропилен, метанол, терефтал қышқылы және полиэтилентерефталат, сондай-ақ полиэтилен мен бутадиен өндірісін ұйымдастыру жоспарлануда.

      Құрылыс материалдары өндірісінде түйінді 9 тауарды: қыш тақташалар, сэндвич-панельдер, көлемді блок-модульдер, жылу оқшаулағыш материалдар, еден жабындары, автоклавты газоблоктар, ЛАЖТ, бөлмеаралық есіктер, санфаянс шығару жоспарлануда.

      Жеңіл өнеркәсіпте отандық шикізатты өңдеуге, сондай-ақ иірілген жіп, мата, тоқыма бұйымдарын өндіруге бағытталған тауарлар өндірісі.

      Тамақ өнімдерінің өндірісінде қант, ет және шұжық өнімдерін, сүт өнімдерін, оның ішінде ірімшік пен сүзбе шығару өндірісі жолға қойылады.

      Перспективалы өндірістер үшін жағдай жасау жөніндегі үшінші бағытқа қатысты 20-дан астам тауар талданып, айқындалды.

      Қара металлургияда 12,5 млн тонна темір кені концентратын қайта өңдеу әлеуеті бар, бұл кейіннен арматура мен автомобиль табақтарын шығара отырып, концентратты болат етіп қайта өңдеу үшін болат құю зауытын құру қажеттігін болжайды.

      Түсті металлургияның алюминий өндірісі секторында алюминий тотығын жергілікті қайта өңдеу үшін алюминий тотығын қайта өңдеу әлеуеті 830 мың тоннаны құрайды, кейін бұл алюминий өнімін шығаратын өндірістік кәсіпорындарды шикізатпен қамтамасыз етеді.

      Сирек және жерде сирек кездесетін металдарды дамыту бөлігінде технологиялық күрделі өнімдер – жоғары сапалы аммоний перренаты мен ванадий пентаоксидін шығаратын зауыттар салу жоспарлануда.

      Машина жасауда мұнай-газ машинасын жасауда сорғыларды, құбыржолдарға арналған арматураларды, сыйымдылықтарды, сүзуге арналған жабдықтарды өндіруге арналған тауашалық жобаларды іске асыруға инвестициялар тарту қажет.

      Химия өнеркәсібінде поливинилхлорид, калий және құрамында азот бар тыңайтқыштар, фосфорит ұны, гербицидтерді, изопропил спирті, эпихлоргидрин, эпоксидті шайыр, мұнай-полимерлі шайырлар, сутегі, сондай-ақ косметикалық және беттік-белсенді заттар (жуғыш және тазалағыш заттар) өндірісін іске асыруды қамтамасыз ету қажет.

      Жеңіл өнеркәсіпте тері өңдеу фабрикасын салу талап етіледі.

      Мұнай-газ химиясы саласында бутадиен өндірісін ұйымдастыру қажет.

      Бәсекеге қабілетті тауарлардың отандық өндірісін орнықты дамыту үшін базалық жағдайларды дамыту жөніндегі міндетті іске асыру мынадай жүйелі іс-шараларға негізделетін болады:

      Шикізатпен қамтамасыз ету

      Елішілік құндылықты қалыптастыру үшін базалық шарттардың бірі үздіксіз өндірісті қамтамасыз ететін жеткілікті шикізат ресурстарымен қамтамасыз ету болып табылады. Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар елде шикізаттың болуына қарамастан, олардың қолжетімсіздігі мен жетіспеушілігіне тап болады; шикізатты шетелдік өнім берушілерден не делдалдардан сатып алуға тура келеді, бұл өнімнің өзіндік құнын арттырады, қуаттардың төмен жүктелуіне (30 %-дан 50 %-ға дейін) және соның салдарынан ішкі нарықты тауарлармен молықтырудың мүмкін болмауына алып келеді.

      Осы кедергіні шешу үшін өнеркәсіпті ынталандыру жөніндегі уәкілетті органның не көміртектер саласындағы уәкілетті органның қатысуымен шикізат (оның ішінде этан, пропан және бутан) берушілермен жасалатын келісімдер шеңберінде жұмыс істеп тұрған өндірістік кәсіпорындарды қолайлы баға бойынша шикізаттың қажетті көлемімен қамтамасыз ету қажет.

      Сонымен қатар нормативтік құқықтық актілерге өзгерістер енгізу аясында елішілік құндылықты дамыту үшін ағымдағы қажеттіліктер ескеріліп, "стратегиялық" (шикізат және жиынтықтаушы) анықтамасына жататын тауарлардың тізбесі жаңартылады.

      Өндіру және қазақстандық кәсіпорындардың оңтайлы жүктелуін қамтамасыз ету үшін маңызды құрамдас бөліктер болып табылатын шикізаттық тауарларға тарифтік және тарифтік емес шектеулер қосымша белгіленетін болады.

      Бұдан басқа, өңдеу өнеркәсібі орындары үшін салық режимін мына бөлікте жақсарту мәселелері пысықталатын болады:

      1) стратегиялық шикізатты импорттау кезінде ішкі нарықтағы өндірушілер үшін ҚҚС төлеуді есепке жатқызу әдісімен белгілеу;

      2) қарсы міндеттемелерді қабылдау арқылы қосылған құны жоғары дайын өнімді отандық өндірушілер үшін отандық металлургиялық шикізатты өткізуге ҚҚС-ны алып тастау.

      Нормативтік құқықтық актілерге өзгерістер енгізу болашақта тауар номенклатурасын кеңейту және жаңа өндірістерді құру үшін заңнамалық негіз жасауға мүмкіндік береді.

      Қаржылық қамтамасыз ету

      Елішілік құндылықты дамыту мақсатында жүйелі проблемаларды шешудің маңызды шарттарының бірі жеткілікті ауқымда қолжетімді капиталдың болуы, сондай-ақ оны банк жүйесі мен басқа да капитал нарықтары арқылы инвестициялар нысанында тиімді бағыттау болып табылады.

      Осыған байланысты даму институттары мен жергілікті атқарушы органдар (бұдан әрі – ЖАО) арқылы мемлекет тарапынан, сондай-ақ өнеркәсіп орындарын қаржыландыру мақсатында екінші деңгейдегі банктерді (бұдан әрі – ЕДБ) ынталандыру үшін қаржыландыру бөлу көзделеді.

      Жалпы инвестициялық жобаларды қаржыландырудың 3 бағытын бөліп көрсетуге болады:

      құны 2 млрд теңгеге дейінгі шағын жобалар үшін түпкі алушыны ЕДБ-мен бірлесіп, номиналды сыйақы мөлшерлемесі Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі белгілеген базалық сыйақы мөлшерлемесінен аспайтын және 5 (бес) пайыздық тармаққа ұлғайтылған, оның айырмасын мемлекет субсидиялайтын 6 %-бен қаржыландыру;

      құны 2-ден 7 млрд теңгеге дейінгі орташа жобалар үшін түпкі алушыны ЕДБ-мен бірлесіп, номиналды сыйақы мөлшерлемесі Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі белгілеген базалық сыйақы мөлшерлемесінен аспайтын және 5 (бес) пайыздық тармаққа ұлғайтылған, оның айырмасын мемлекет субсидиялайтын 9,5 %-бен қаржыландыру;

      құны 7 млрд теңгеден басталатын ірі жобаларды қаржылық даму институтының түпкі қарыз алушы үшін 11 %-дан асырмай кредиттеуі;

      ЕДБ ынталандыру үшін мынадай құралдар көзделген:

      жобаның операциялық кезеңінің басталуына байланысты қаржылық даму институты арқылы сыйақы мөлшерлемесін 3 жылдан 7 жылға дейінгі мерзімге субсидиялау;

      ЕДБ ұзақ мерзімді кредиттеріне 70/30 қағидаты бойынша кепілдік беру (ЕДБ қарыздары құнының 70 %-ы кепілдік есебінен жабылады);

      қаржылық даму институтымен бірлесіп, шағын және орта бизнесті (бұдан әрі – ШОБ) 20-20-60 % схемасы бойынша үлестік қаржыландыру (20 % өтініш берушінің меншікті қаражаты, 20 % қаржылық даму институтының қаражаты, 60 % ЕДБ кредиті).

      Іріктеудің бірінші деңгейі шеңберінде индустриялық жобаларды ЕДБ-мен бірлесіп қаржыландыру үшін жобаның перспективалығы мен табыстылығына қатысты ЕДБ тарапынан негізгі әмбебап өлшемшарттар қолданылатын болады.

      Іріктеудің екінші деңгейі шеңберінде жобалар мақсатты топтар бойынша бөлінетін болады:

      1) даму – жұмыс істеп тұрған кәсіпорынды жаңғыртуға немесе кеңейтуге бағытталған жобаларға қаржылық даму институты арқылы сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау, сондай-ақ "Даму" кәсіпкерлікті дамыту қорынан кредит сомасы 2 млрд теңгеден аспайтын жоба құнының 70 %-ынан аспайтын кепілдіктер беру мүмкіндігі берілетін болады;

      2) ұқсас бизнесті жүргізу тәжірибесі бар жаңа өндіріске қарыз сомасы 2 млрд теңгеден аспайтын сыйақы мөлшерлемесін қаржылық даму институты арқылы субсидиялау және барлық жобалары бойынша қарыздарға 70/30 қағидаты бойынша кепілдік беру көзделеді, мұнда қарыз сомасының тек 70 %-ы кепілдік есебінен жабылады;

      3) ұқсас бизнесті жүргізу тәжірибесі жоқ жаңа өндіріске ЕДБ қаржыландырудың пайыздық мөлшерлемесін субсидиялау мүмкіндігімен жобаны үлестік қаржыландыру шарасын көрсететін болады.

      Өңдеу өнеркәсібінің құны 7 млрд теңгеден асатын (азық-түлік өнімдері өндірісі саласында 3 млрд теңгеден асатын) ірі инвестициялық жобалары үшін кредит беру тетігі енгізілетін болады. Бұл тетік инвестициялық жобаларды, оның ішінде қамтамасыз етуші инфрақұрылым объектілерін құру мен жаңғыртуды "Қазақстанның Даму Банкі" АҚ арқылы қарыз алушы үшін түпкілікті сыйақы мөлшерлемесі 11 %-дан аспайтын (мемлекеттік қолдау көрсету мерзімі 5 жылға шектелетін болады) және қаржыландыру мерзімі 20 жылға дейінгі қаржыландыруды көздейді. Қаражат нарықтық қаражатпен микширленетін болады (60 % мемлекеттік бюджет қаражаты және 40 % нарықтан тартылатын қаражат).

      Бұған қоса жаңа жобаларды іске асыруға бейімделген тәсілді талап ететін кәсіпорындар үшін жергілікті қолдау шараларын (жер бөлу, ғимараттарды жалға беру, ЕДБ тетіктері арқылы қайта оңалту үшін борыштық жобаларды әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар (бұдан әрі – ӘКК) арқылы беру) көрсету үшін облыстар мен Нұр-Сұлтан, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері ӘКК-мен бірлесіп жұмылдырылатын болады. Бұл ретте өңірлердегі жобаларды ЖАО-мен бірлесіп қаржыландыру: республикалық бюджеттен 50 % жергілікті бюджеттен 50 % қағидаты бойынша жүзеге асырылады.

      Жаңа индустриялық жобаларды дамытуды ынталандыру үшін қаржыландырудың мынадай қосымша құралдарын қолдануға болады:

      жаһандық өндіріс тізбегіне ендіруге бағытталған ірі жобаларды қаржылық даму институты арқылы 20 жылға дейінгі мерзімге жылдық 3 % мөлшерлемемен кредиттеу;

      елішілік құндылықты және (немесе) экспортты дамытуға бағытталған жобаларды 20 жылға дейінгі мерзімге жылдық 7 % мөлшерлемемен кредиттеу. Қаражат микширлеу есебінен (70 % мемлекеттік бюджет қаражаты және 30 % нарықтан тартылған қаражат) жинақталатын болады;

      "Өнеркәсіптік даму қоры" АҚ және ЖАО арқылы тек ШОБ жобаларын 7 жылға дейінгі мерзімде жылдық 3 % мөлшерлемемен кредиттеу. Қаражат микширлеу есебінен (50 % мемлекеттік бюджет қаражаты және
50 % жергілікті бюджет қаражаты) жинақталатын болады.

      "Бәйтерек" ұлттық басқарушы холдингі" акционерлік қоғамы (бұдан әрі – "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ) базасында өтінім беруден бастап қолдау шарасын алуға дейін барынша ыңғайлы сервис жасауға мүмкіндік беретін бірыңғай терезе (маркетплейс) құру жоспарланған.

      Мониторингті жүзеге асыру мақсатында "Қазына Капитал Менеджмент", "Қазақстанның Даму Банкі", "Өнеркәсіпті дамыту қоры" және "Даму" кәсіпкерлікті дамыту қоры" акционерлік қоғамдары "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ-ға бөлінген бюджет қаражатының игерілуі және мақсатты пайдаланылуы туралы есептерді тоқсан сайынғы негізде жібереді.

      "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ тоқсан сайынғы негізде "Қазына Капитал Менеджмент", "Қазақстанның Даму Банкі", "Өнеркәсіпті дамыту қоры" және "Даму" кәсіпкерлікті дамыту қоры" акционерлік қоғамдарының бөлінген бюджет қаражатын игеруі және мақсатты пайдалануы туралы есептерді ИИДМ-ге жібереді.

      Толық өтінімді қарау мерзімін қысқарту үшін кепілдік бойынша мақұлдауды қаржылық даму институтынан ЕДБ-ға беру арқылы қарызға кепілдік беру бойынша қорытынды беру мандатын ЕДБ-ға ұсыну мәселесін пысықтау жоспарланған.

      Сонымен қатар негізгі қорларды жаңарту үшін өнеркәсіптік жабдықты лизингке алу тетігі енгізілетін болады.

      Сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында пайдалануға алғаш енгізілген тіркелген активтер бойынша өңдеу өнеркәсібінің жекелеген салалары үшін қосарланған амортизацияны есептеуді қолдану және жаңа өнеркәсіп орындары үшін кіріс салығы мен мүлік салығына 3 жылға салықтық демалыс беру мәселелесі пысықталады.

      Білікті кадрлармен қамтамасыз ету, ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды (бұдан әрі – ҒЗТКЖ) дамыту

      Өндірісте жаңа технологияларды енгізу жұмыскерлерден салалық, сол сияқты ақпараттық технологиялардағы білімді болжайтын түбегейлі жаңа дағдыларды талап етеді.

      Жаңа өндірістерді ұйымдастыру бойынша екінші бағыттағы кәсіпорындар (жаңа өндіріс) үшін елішілік құндылықты дамыту үшін қажетті салалар бойынша оқытудың үлгілік жоспарларын бекіту жөніндегі тиісті нормативтік құқықтық актілерге өзгерістер енгізілетін болады.

      Сонымен қатар оқытушылар мен болашақ мамандарды қазіргі технологиялармен таныстыруға, сондай-ақ оқытушылардың кәсіптік дағдыларын арттыруға мүмкіндік беретін жаңа өндірістерге өнеркәсіптік "туризм" ұйымдастырылады.

      Өндірістерді ұйымдастыру үшін қажетті кадрларды даярлау шеңберінде мемлекеттік білім беру тапсырысының инженерлік-техникалық мамандықтарының тізбесі жаңартылады.

      Сондай-ақ техникалық және кәсіптік білім беруді өнеркәсіп орындарының сенімгерлік басқаруына беру тетігі әзірленеді. Бұдан басқа дуальды білім беруді жүзеге асыруды ұйымдастыру және қажетті кадрларды даярлау тетіктері тұжырымдалады.

      Үшінші бағытқа (жаңа кәсіпорындар үшін жағдай жасау) қатысты жаңа технологияларды енгізу негіздерін ұйымдастыру үшін болашақ талаптарды ескере отырып, Қазақстан Республикасының жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру мамандықтарының жіктеуішіне, оның ішінде "Болашақ" бағдарламасы бойынша да өзгерістер енгізіледі.

      Реттелетін сатып алу

      Елішілік құндылықты дамыту реттелетін сатып алуда тиімді шараларды талап етеді, ол келешекте мына құралдарды қолдану арқылы ішкі және сыртқы нарықтарда бәсекеге қабілетті өнім жасауға мүмкіндік беруге тиіс:

      сатып алынатын жұмыстардағы алынатын тауарларды жоспарлау кезеңінде ашу;

      ауқымды өндірісі бар тауарлар бойынша бірыңғай арнаулы техникалық ерекшеліктерді белгілеу;

      өтпеген сатып алу бойынша тауарларды, жұмыстарды және көрсетілетін қызметтерді ішкі нарықта сатып алудың басымдығын белгілеу;

      сатып алу рәсімдерін тексеру мақсатында қоғамның белсенді мүшелерін тарта отырып, қоғамдық мониторингтік топтар құру;

      халықаралық міндеттемелерді ескере отырып, мемлекеттік сатып алу шеңберінде отандық кәсіпорындар өндіретін тауарларды алуды ұйымдастыру үшін тауарлар тізбесін жаңарту;

      "Өнеркәсіптік саясат туралы" Қазақстан Республикасының Заңына отандық кәсіпорындар өндірілген өнімді кепілдендірілген өткізуді қамтамасыз ету үшін ұзақ мерзімді және офтейк-шарттар жасасу жөніндегі міндеттерді енгізу.

      Жер қойнауын пайдалану, жер қойнауын пайдаланушылар мен отандық машина жасау кәсіпорындары арасындағы кооперация саласындағы сатып алу туралы хабардар болуды арттыру мақсатында Халықаралық мұнай-газ машина жасау орталығына ұқсас тау-кен металлургиясы кешені кәсіпорындарының өз қаражатын пайдалану арқылы тау-кен металлургиясы кәсіпорындары үшін Машина жасау орталығын құру мәселесі пысықталатын болады.

      Инфрақұрылыммен қамтамасыз ету

      Барлық үш санаттағы тауарлар бойынша өндірісті жолға қою мақсатында жұмыс істеп тұрған және жаңа кәсіпорындарды тиісті инфрақұрылыммен әрі жергілікті жерлерде қолдаумен қамтамасыз ету қажет. Кәсіпорындар сумен жабдықтау, электрмен жабдықтау, газ, көлік коммуникациялары сияқты инфрақұрылымдық сипаттағы проблемаларға тап болмаға тиіс.

      Кәсіпорындар үшін тікелей қаржыландыру және кәсіпорындар шығындарының бір бөлігін өтеу шарттарында инфрақұрылымға тең қолжетімділікті қамтамасыз ету бойынша бағдарлама құралы енгізіледі.

      Сондай-ақ қажетті инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылыммен қамтамасыз ету мәселесі пысықталады.

      ЕАЭО нарығына қолжетімділік

      ЕАЭО шеңберінде мүше мемлекеттер арасындағы өнеркәсіптік кооперацияны тереңдету нарықтарға өзара еркін қол жеткізуді қамтамасыз ету үшін жоғары әлеуетке ие. Осы мақсаттарда Еуразиялық Даму банкі арқылы кооперациялық жобаларды қаржыландыру тетігі көзделген, ол елдер арасындағы өңдеу өнеркәсібі тауарларының экспорттық-импорттық операцияларын жандандыруға бағытталған.

      Өнеркәсіптік тауарлардың еуразиялық тізіліміне енгізілген тауарлар тізбесін қалыптастыру және кеңейту арқылы Ресей мемлекеттік сатып алу нарығы қолжетімді болды, ол қазақстандық тауар өндірушілердің қатысуы үшін ең ірі әрі тартымды болып табылады.

      Өнеркәсіптік кооперация шеңберінде ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердің нарықтарындағы өнеркәсіптік тауарлардың еркін қозғалысына кедергі келтіретін тосқауылдарды анықтау және жою бойынша жүйелі жұмыс жүргізу маңызды болып табылады.

      Сондай-ақ отандық өнімді өндіру және үшінші елдерге экспорттау әлеуетін арттыру мақсатында ЕАЭО бойынша әріптестермен бірлесіп халықаралық сауда келісімдерін қалыптастыру мәселесіне белсенді қатысу талап етеді (мысалы, ЕАЭО мен үшінші елдер арасындағы еркін сауда аймағы туралы келісім).

      Жоба өндірістің ұйымдық құрылымының тиімділігін арттыруға және өнеркәсіптік өнімдерді әзірлеуге, өндіру мен сервистік қызмет көрсетуге, сондай-ақ технологиялық процестерді орындауға тапсырыстарды орналастыру арқылы отандық кәсіпорындардың өндірістік қуаттарын оңтайлы жүктеуге мүмкіндік береді.

      Екінші бағытты іске асыру үшін жүйелі шаралардан басқа қосымша іс-шаралар жүргізілетін болады.

      ШОБ белдеуі

      Елішілік құндылықты ынталандыру шеңберінде ірі жобаларды іске асыру кезінде спутниктік өндірістерді тарта отырып, ШОБ белдеуін құру жоспарланған, олар шикізат тауарларын өңдеуге немесе жүйе түзуші кәсіпорынға өзі өндірген тауарларды және (немесе) сервистік қызметтерді ұсынуға тартылатын болады және олар бойынша жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттарда (лицензияларда) міндеттемелер, сондай-ақ спутниктік кәсіпорындардан тауарлар сатып алуға және өз шикізатын өткізуге басымдықтар белгіленетін болады.

      Спутниктік кәсіпорындар үшін бағыттарды айқындауды ірі жобалардың бастамашылары жүргізеді, оларға елішілік құндылықты дамыту бағдарламасын орындау шеңберінде жергілікті атқарушы органдар жетекшілік етеді. Ол үшін бастамашылар мен жергілікті атқарушы органдардың қаражаты есебінен өндірістік алаңдар мен жаңа жобаларды ұйымдастыру үшін дайын үй-жайлармен қамтамасыз ету жоспарланған.

      Бұдан басқа жер қойнауын пайдаланушылар мен ірі кәсіпорындарды ұзақ мерзімді шарттар мен офтейк-келісімшарттар негізінде кемінде 5 жыл мерзімге елішілік құндылықты дамытудың жеке бағдарламаларын әзірлеуге тарту жоспарлануда.

      Қосымша "нақты" арнаулы іс-шаралар: инвесторларды іздеу, офсет-келісімшарттар жасасуды ынталандыру жүргізіледі. Сондай-ақ Бағдарламаны орындау шеңберінде жобалар мен түйінді міндеттердің іске асырылуын мониторингтеу мақсатында орталық мемлекеттік органдардың және ЖАО бірінші басшылары үшін түйінді индикаторларды белгілеу жоспарланған.

      Осылайша, жоғарыда көрсетілген бағыттар бойынша мақсаттарға қол жеткізу жекелеген жобаларды іске қосу арқылы жергіліктендірілетін бірқатар импорттық номенклатуралардың көлемін және оларға тәуелділікті азайтуға, сондай-ақ өңдеу өнеркәсібі салаларындағы жоғары деңгейде өңдеп жасалған тауарлар өндірісінің үлесін арттыруға мүмкіндік береді.

      Ұзақ мерзімді перспективада өндіру әлеуеті бар үшінші бағыт үшін бірінші және екінші бағыттағы іс-шаралардан басқа мынадай іс-шаралар қосымша өткізілетін болады:

      ұзақ мерзімді перспективада даму мүмкіндігі бар әлеуетті секторларды анықтау үшін форсайт-зерттеулер жүргізілетін болады, бұл күш-жігерді Қазақстан Республикасының аумағында әлеуеті бар бағыттарға шоғырландыруға мүмкіндік береді;

      қосымша қаржыландыру көзін тарту үшін уәкілетті орган технологиялар мен инвесторларды іздестіруді жүргізеді.

      Арнаулы іс-шаралар

      Жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттарды (лицензияларды) қайта жасасу шеңберінде елішілік құндылықты дамыту бойынша толықтырулар енгізілетін болады, бұл жер қойнауын пайдаланушылардың сатып алуындағы елішілік құндылық үлесін арттыруға мүмкіндік береді.

      Жергілікті атқарушы органдар елішілік құндылықты дамытудың өңірлік бағдарламаларын әзірлеп, қабылдауы қажет, оларға мониторинг және импортты алмастыратын әрбір жобаны іске асыру жоспары көзделеді. Жергілікті жерлерде жобаларды мониторингтеу жүргізу қажетті шараларды дер кезінде қабылдауға мүмкіндік беріп, жергілікті атқарушы органдардың басшылығын тарту арқылы жобалардың нәтижелігін арттырады.

      Дербес жауапкершілік деңгейін арттыру үшін жергілікті атқарушы органдардың бірінші басшылары үшін елішілік құндылықты дамытудың нысаналы индикаторларын белгілеуді көздеу қажет. Практика көрсеткендей, жергілікті атқарушы органдардың басшылары үшін нысаналы индикаторлар мен оның орындалуына жеке жауапкершілікті белгілеу аса пәрменді тетік болып табылады.

      Өңдеу өнеркәсібінің әрбір жеке саласы бойынша елішілік құндылықты дамытуға бағытталған шаралар кешені қосымша әзірленетін болады, бұл әрбір сектордың өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, жобалық-салалық тәсілді ұйымдастыруға мүмкіндік береді.

      5. Қаржыландыру көздері

      Бағдарламаны қаржыландыру республикалық және жергілікті бюджеттер, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған өзге де көздер есебінен жүзеге асырылады.

      Бағдарламаны қаржыландыру көлемі, млрд теңге:


Қаржыландыру көзі

2022

2023

2024

2025

Барлығы

Республикалық бюджет

496,6

481,2

471,94

463,7

1 913,42

Жергілікті бюджет*





* ЖАО бюджеті бекітілгеннен кейін айқындалады

Бюджеттен тыс қаражат

1 078,8

1 031,7

1 011,8

961,8

4 084,127

Барлығы

1 575,328

1 512,9

1 483,7

1 425,5

5 997,547


      6. Бағдарламаны іске асырудың әсері

      Бағдарламаны іске асырудың елішілік құндылықты дамытуға, кейіннен экспортқа шығуға бағытталған бірқатар мақсаттары бар.

      Өңдеу өнеркәсібінің тауарларын өндіру бойынша жобалар пулын іске асыру шеңберінде импорттық тауарлар мен жинақтауыштар көлемінің едәуір алмастырылуы күтілуде.

      Ірі кәсіпорындар мен жер қойнауын пайдаланушылар төңірегінде ШОБ белдеуін құру импортталатын тауарлардың көлемін жергілікті деңгейде қысқартуға және жаңа өндірістік кәсіпорындар мен жаңа жұмыс орындарын құруға мүмкіндік береді.

      Жобалар пулын іске асыру шеңберінде 100 мыңнан астам жаңа жұмыс орнын құрып, оларға Қазақстан Республикасының азаматтары арасынан мамандарды тарту жоспарланған, олардың жалақысы бәсекеге қабілетті белмақ.

      Сонымен қатар кадрлық әлеуетті дамытуға бағытталған іс-шаралардың есебінен жобаларды іске асыруға тартылған Қазақстан Республикасының азаматтары өз құзыреттеріне сәйкес жоғары білікті тұрақты жұмыс орындарына және бәсекеге қабілетті жалақыға үміткер бола алады.

      Өндірісті жергіліктендіру және тауашалық өнім жасау есебінен отандық кәсіпорындар шығарылатын өнімнің қазіргі номенклатурасын кеңейте алады. Бірқатар кәсіпорындар жаңа өндірістік кәсіпорындар құруға және Бағдарламаның жекелеген бағыттары шеңберінде кооперациялық байланыстар орнатуға тартылады деп күтілуде.

      Жұмыс орындарын құру және қабылданатын қолдау шаралары есебінен кірістерді арттыру арқылы өңдеу өнеркәсібі тауарларын өндіруге тартылған кәсіпорындар мен ұйымдардың салықтық аударымдары үлесінің арттыруы күтіліп отыр.

      Бағдарламаны іске асыру шеңберінде 2023 – 2026 жылдар кезеңінде Қазақстан Республикасының аумағында өңдеу өнеркәсібіне инвестициялар өсімі 20 трлн теңгеден астам соманы құрайды, бұл елде тауар айналымын (құрылыс материалдары, жобалау-сметалық құжаттаманы және құрылыс-монтаж жұмыстарын әзірлеу жөніндегі жұмыстар және т.б.) құрайды. Жекелеген жобаларды іске асырудың әсері өндірістік кәсіпорындарды құру кезеңінде-ақ қолжетімді болады.

Бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар (іс-қимыл) жоспары

      Ескерту. Жоспарға өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 17.03.2023 № 236 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) қаулысымен.

Р/с

Іс-шараның атауы

Жауапты орындаушылар

Аяқталу нысаны

Аяқталу мерзімі

Болжамды шығыстар, млн теңге


1

2

3

4

5

6

1. Ішкі және сыртқы нарықтарда шығарылатын тауарлар номенклатурасын кеңейту

1

Елішілік құндылықты және экспортқа бағдарланған өндірістерді дамытуға бағытталған жобаларды айқындау

ИИДМ, ЭМ, ДСМ, АШМ, ЦДИАӨМ, облыстардың, Нұр-Сұлтан, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері

жобалар тізбесі

2022 жылғы желтоқсан
 

талап етілмейді

2

Елішілік құндылықты және экспортқа бағдарланған өндірістерді дамытуға бағытталған жобаларды Бірыңғай индустрияландыру картасына енгізу

ИИДМ, ЭМ, ДСМ, АШМ, ЦДИАӨМ, облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

ИИДМ бұйрығы

жыл сайын

талап етілмейді

3

Елішілік құндылықты және экспортқа бағдарланған өндірістерді дамыту бойынша өнеркәсіп салаларын дамытудың 2022 – 2026 жылдарға арналған жоспарын қабылдау (салалар бойынша елішілік құндылықты және экспортқа бағдарланған өндірістерді дамытудың кіші бағдарламаларын қабылдау)

ИИДМ, ЭМ, ДСМ, АШМ, облыстардың, Нұр-Сұлтан, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

өнеркәсіптің бәсекеге қабілеттілігі мен тиімділігін арттыру жөніндегі ВАК шешімі

2022 жылғы желтоқсан
 

талап етілмейді

2. Бәсекеге қабілетті тауарлардың отандық өндірісін орнықты дамыту үшін базалық жағдайларды дамыту
2.1 Шикізатпен қамтамасыз ету

4.

Отандық шикізат өндірушілердің отандық өндірушілерді шикізатпен қамтамасыз ету жөніндегі тікелей міндеттемелерін белгілеу

ИИДМ, ЭМ, ҰЭМ, ДСМ, АШМ, ЦДИАӨМ, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

"Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" Қазақстан Республикасының Кодексіне, "Өнеркәсіптік саясат туралы" Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер енгізу

2023 жыл

талап етілмейді

5.

Өндіріс пен қазақстандық кәсіпорындардың оңтайлы жүктелуін қамтамасыз етудің маңызды құрамдасы болып табылатын шикізаттық тауарларға қатысты кедендік-тарифтік және тарифтік емес реттеу шараларын белгілеу бойынша ұсыныстар енгізу

ИИДМ, СИМ, АШМ, ЭМ, ЭТРМ, ЦДИАӨМ, Қаржымині, ҰЭМ, ДСМ, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

ҮА-ге ақпарат

қажет болған кезде

талап етілмейді

6.

"Стратегиялық шикізат" – ҚР аумағында өндірілмейтін (оның ішінде өсірілмейтін, шығарып алынбайтын, алынбайтын, байытылмайтын) шикізат түрі ұғымын белгілеу

ИИДМ, СИМ, АШМ, ЭМ, ЦДИАӨМ, ҰЭМ, Әділетмині, ДСМ, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

"Өнеркәсіптік саясат туралы" Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер енгізу

2023 жыл

талап етілмейді

2.2 Қолжетімді қаржыландырумен қамтамасыз ету

7.

Қаржылық қолдау алудың неғұрлым ыңғайлы тәсілі мақсатында "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ базасында "бірыңғай терезе" (маркетплейс) құру

ИИДМ, ҰЭМ, "Бәйтерек "ҰБХ" АҚ
(келісу бойынша)

"бірыңғай терезе" (маркетплейс)

2023 жыл

талап етілмейді

8.

Өңдеу өнеркәсібіндегі жобаларды субсидиялау үшін "Даму" КДҚ" АҚ-ға бюджет қаражатын беру

ИИДМ, ҰЭМ, Қаржымині, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісу бойынша)

субсидиялар беру

2023 – 2026 жылдар

75 825 (2023 жыл – 21 528; 2024 жыл – 27 041; 2025 жыл – 17 747; 2026 жыл – 9 509)

9.

Өңдеу өнеркәсібіндегі ірі жобаларды аралас кредиттеу үшін кейіннен "ҚДБ" АҚ-ны қорландыру/жарғылық капиталын ұлғайту үшін "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ-ға бюджет қаражатын бөлу

ИИДМ, ҰЭМ, Қаржымині, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісу бойынша)

аралас кредиттеу

2023 – 2026 жылдар

1 008 000 (2023 жыл – 252 000; 2024 жыл – 252 000; 2025 жыл – 252 000; 2026 жыл – 252 000)

10.

Өңдеу өнеркәсібіндегі жобаларға кепілдік беру үшін "Даму" КДҚ" АҚ-ға бюджет қаражатын беру

ИИДМ, ҰЭМ, Қаржымині, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісу бойынша)

кепілдік беру

2023 – 2026 жылдар

8 800 (2023 жыл– 2 200; 2024 жыл – 2 200; 2025 жыл – 2 200; 2026 жыл – 2 200)

11.

ЕДБ қарыз қаражатын субсидиялау және оған кепілдік беру бөлігінде өзгерістер енгізу

ИИДМ,ҰЭМ, Қаржымині, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісу бойынша)

"Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың кейбір шаралары туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысына өзгерістер енгізу туралы

2023 – 2026 жылдар

талап етілмейді

12.

ЕДБ-мен бірлесіп 20-20-60 схемасы бойынша өңдеу өнеркәсібі орындарын үлестік қаржыландыруды қамтамасыз ету мақсатында кейіннен "ҚКМ" АҚ-ны капиталдандыру үшін "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ-ға бюджет қаражатын бөлу

ИИДМ, Қаржымині, ҰЭМ, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісу бойынша)

үлестік қаржыландыру

2023 – 2026 жылдар

20 800 (2023 жыл - 20 800,
бағдарлама қолданылған бүкіл мерзімге бір рет)

13.

Өңдеу өнеркәсібі жобаларын лизингтік қаржыландыру және кредиттеу үшін кейіннен "Өнеркәсіпті дамыту қоры" АҚ-ны қорландыру/жарғылық капиталын ұлғайту үшін "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ-ға бюджет қаражатын бөлу

ИИДМ, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісу бойынша), Қаржымині, ҰЭМ
 

лизингтік қаржыландыру және кредиттеу

2023 – 2026

800 000 (2023 жыл - 200 000; 2024 жыл - 200 000; 2025 жыл - 200 000; 2026 жыл - 200 000)

14.

Импортты алмастыруға бағытталған өңдеу өнеркәсібі жобаларын іске асыру үшін АДБ, ЕАДБ, ЕҚДБ, ИДБ, ДБ қаржыландыруын (гранттар, қарыздар және басқалар) тарту мәселесін пысықтау

ИИДМ, ҰЭМ, Қаржымині, АШМ, ЭМ, ЦДИАӨМ, ДСМ,
облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері

қарыз туралы шарттар, меморандумдар

2023 – 2026 жылдар

талап етілмейді

15.

Қазақстандық кәсiпорындармен офтейк-шарттар жасасу мiндеттемелерiн белгiлеу

ИИДМ, ЭМ, ҰЭМ, ЦДИАӨМ, АШМ, ДСМ
 

"Өнеркәсіптік саясат туралы" Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер енгізу

2023 жыл

талап етілмейді

2.3 Кадрмен қамтамасыз ету және ҒЗТКЖ-ны дамыту

16.

Мемлекеттік білім беру тапсырысы шеңберінде индустриялық жобалар үшін инженерлік-техникалық кадрларды даярлау мәселесін пысықтау

ҒЖБМ, ИИДМ, АШМ, ЭМ, ДСМ, ЦДИАӨМ, облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері

ИИДМ-ге ақпарат

жыл сайын

бөлінген қаражат шеңберінде
 

17.

Техникалық мамандықтарды насихаттау үшін орта білім беру ұйымдарында "өнеркәсіптік туризмді" енгізу (өндірістік объектілерге бару)

ОМ, ҒЖБМ, ДСМ, ИИДМ, ЦДИАӨМ, АШМ, ЭМ, облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, "Атамекен" ҰКП
(келісу бойынша)

ИИДМ-ге ақпарат

жыл сайын

талап етілмейді

18.

Техникалық және кәсіптік білім беру мамандықтарының оқу жоспарларына өзгерістер енгізу

ОМ, Еңбекмині, ДСМ, ЭМ, ИИДМ, АШМ, "Атамекен" ҰКП
(келісу бойынша)

ОМ бұйрығы

2023 жыл

талап етілмейді

19.

Мемлекеттік білім беру тапсырысының инженерлік-техникалық мамандықтарының тізбесін жаңарту

ҒЖБМ, Еңбекмині, ЭМ, ДСМ, Қаржымині, ИИДМ, АШМ, "Атамекен" ҰКП
(келісу бойынша)

ҒЖБМ бұйрығы
 
 

жыл сайын

талап етілмейді

20.

ТжКБ-ны өнеркәсіп орындарына сенімгерлік басқаруға беру тетігін әзірлеу

ОМ, Еңбекмині, ЭМ, Қаржымині, ИИДМ, АШМ, "Атамекен" ҰКП
(келісу бойынша)

ОМ бұйрығы

2023 жыл

талап етілмейді

21.

Болашақ талаптарды, оның ішінде "Болашақ" бағдарламасы бойынша талаптарды ескере отырып, ҚР жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру мамандықтарының жіктеуішіне өзгерістер енгізу

ҒЖБМ, Еңбекмині, ЭМ, Қаржымині, ДСМ, ИИДМ, АШМ, "Атамекен" ҰКП
(келісу бойынша)

ҒЖБМ бұйрығы

2023 жыл

талап етілмейді

22.

Кәсіптік стандарттарды жаңарту, ұлттық біліктілік шеңберімен (ҰБШ) үндестіру

ИИДМ, ДСМ, ЦДИАӨМ, ЭМ, АШМ, Еңбекмині, "Атамекен" ҰКП
(келісу бойынша)

ИИДМ бұйрығы

жыл сайын

талап етілмейді

2.4. Реттелетін сатып алу

23.

Жеткізушілер мен мердігер ұйымдардан жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді (тауарлар тізбесін) сатып алу кезінде сатып алынатын тауарларды ашу мәселесін пысықтау

ИИДМ, Қаржымині, ДСМ, ЦДИАӨМ, АШМ, ЭМ

ПМК-ге ақпарат

жыл сайын

талап етілмейді

24.

Ауқымды өндірісі бар тауарлар бойынша бірыңғай арнаулы техникалық ерекшеліктерді әзірлеу

ИИДМ, ДСМ, ЦДИАӨМ, АШМ, ЭМ

Өнеркәсіптің бәсекеге қабілеттілігі мен тиімділігін арттыру жөніндегі ВАК шешімі

2023 жыл

талап етілмейді

25.

Өнеркәсіпті дамытуға бағытталған шарттар шеңберінде ішкі нарықта тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді отандық өнім берушілерден сатып алу басымдығын белгілеу

ИИДМ, ЭМ, ҰЭМ

"Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" Қазақстан Республикасының Кодексіне, Қазақстан Республикасының "Өнеркәсіптік саясат туралы", Квазимемлекеттік сектордың жекелеген субъектілерін сатып алу туралы", "Табиғи монополиялар туралы" заңдарына өзгерістер енгізу

2023 жыл

талап етілмейді

26.

Конкурстық рәсімдердің дұрыстығын бақылауды жүзеге асыру мақсатында жер қойнауын пайдаланушылардың, мемлекеттік органдар және квазимемлекеттік сектор кәсіпорындарының сатып алуында конкурстық комиссияларға қатысу үшін әрбір өңірде қоғамның белсенді мүшелерін тарта отырып, ЖАО төрағалығымен қоғамдық мониторингтік топтар құру

облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, ИИДМ, Қаржымині, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

ИИДМ-ге ақпарат

тоқсан сайын

талап етілмейді

27.

Отандық өңдеу өнеркәсібі орындары өндіретін тауарларды ұлттық режимнен алу тізбесін жаңарту

ИИДМ, СИМ, АШМ, ЭМ, ДСМ, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

жыл сайын

талап етілмейді

28.

"Өнеркәсіптік саясат туралы" Қазақстан Республикасының Заңында қазақстандық кәсіпорындармен ұзақ мерзімді шарттар жасасу бойынша міндеттемелер белгілеу

ИИДМ, ЭМ, ҰЭМ, ДСМ, АШМ, ЦДИАӨМ

"Өнеркәсіптік саясат туралы" Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер енгізу

2023 жыл

талап етілмейді

29.

Тау-кен металлургиясы кешенінің машина жасау орталығын құру (Халықаралық Мұнай-газ машина жасау орталығына ұқсас)

ИИДМ, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

ҮА-ге ақпарат

2023 жыл

ТКМ кешені кәсіпорындарының қаражаты есебінен

30.

Жер қойнауын пайдалануға арналған келiсiмшарттар мен лицензияларда өз өндiрiстерiнiң төңiрегiнде ШОБ-ты дамыту шарттарының болуы туралы мiндеттi талапты белгiлеу

ИИДМ, ҰЭМ, Әділетмині, ЭМ, СИМ

"Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" Қазақстан Республикасының Кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу

2023 жыл

талап етілмейді

31.

ОТӨ-мен міндетті түрде ұзақ мерзімді келісімшарттар жасасу арқылы 5 жылдық мерзімге ірі кәсіпорындар мен жер қойнауын пайдаланушылардың сатып алуындағы елішілік құндылықты дамытудың ішкі бағдарламаларын әзірлеу міндеттемесін белгілеу

ИИДМ, ЭМ, ЖАО, ҰЭМ, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

"Өнеркәсіптік саясат туралы" Қазақстан Республикасының Заңына және "Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" Қазақстан Республикасының Кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу

2023 жыл

талап етілмейді

2.5. Инфрақұрылыммен қамтамасыз ету

32.

Арнайы экономикалық және индустриялық аймақтардың жұмыс істеуі үшін заңнамалық шарттарды жетілдіру

ИИДМ, ҰЭМ, ЭМ, облыстардың,
Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері

"Арнайы экономикалық және индустриялық аймақтар туралы" Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заң жобасы

2023 жыл

талап етілмейді

33.

Заңнамалық актілерге мемлекеттік қолдау шараларын көрсете отырып, басым негізде энергия ресурстарын (жер, газ, су, электр энергиясы) және оларға техникалық шарттарды міндетті түрде бере отырып, өнеркәсіп орындарының инфрақұрылымға тең қол жеткізуін қамтамасыз етуде Индустрияландырудың бірыңғай картасын реттеу жөнінде өзгерістер мен толықтырулар енгізу

ИИДМ, ҰЭМ, Қаржымині, БҚДА (келісу бойынша), "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

"Өнеркәсіптік саясат туралы" Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы

2023 жыл

талап етілмейді

34.

Жергiлiктi атқарушы органдардың iрi кәсiпорындар төңiрегiнде өндiрiс алаңдары мен жаңа жобаларды ұйымдастыруы үшiн дайын үй-жайлармен қамтамасыз ету мәселесiн пысықтау

облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, Қаржымині, ӘКК (келісу бойынша), ИИДМ

Өнеркәсіптің бәсекеге қабілеттілігі мен тиімділігін арттыру жөніндегі ВАК шешімі

2023 жыл

талап етілмейді

2.7. ЕАЭО нарығына қол жеткізу

35.

Халықаралық қаржы институттары арқылы қаржыландыру жолымен ЕАЭО елдерінің нарығына шығу құралы ретінде өнеркәсіптік кооперацияны дамыту

ИИДМ, СИМ, ҰЭМ, Қаржымині, "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ (келісу бойынша)

ҮА-ге ақпарат

жыл сайын

талап етілмейді

36.

ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердің мемлекеттік сатып алу нарығына қол жеткізу үшін еуразиялық өнеркәсіптік тауарлар тізілімінің тауар позицияларының тізбесін кеңейту бойынша ұсыныстар енгізу

ИИДМ, СИМ, ЦДИАӨМ, ДСМ, АШМ, ЭМ, басқа да мүдделі мемлекеттік органдар

ЕЭК Кеңесінің шешімі

2023 жыл

талап етілмейді

37.

Нарықтарға (Ресей Федерациясы, Қырғызстан және т.б.) қол жеткізу шарттары жөнінде келіссөздер жүргізу және өнімдердің үшінші елдердің экспорттық нарықтарына шығуы бойынша консенсус болмаған жағдайда балама шаралар қабылдау

СИМ, СІМ, ИИДМ, басқа да мүдделі мемлекеттік органдар

шешімдердің хаттамалары

2023 жыл

талап етілмейді

38.

ЕАЭО және үшінші елдер арасында еркін сауда аймағы туралы келісімді жасасуға дайындық шеңберінде экспорттық қызығушылық тудыратын тауарлардың басым салалық тізбесін қалыптастыру

СИМ, ДСМ, ИИДМ, ҰЭМ, ЦДИАӨМ, ДСМ, АШМ, ЭМ, басқа да мүдделі мемлекеттік органдар

ЕЭК Алқасы Кеңесінің шешімі

2023 жыл

талап етілмейді

2.8. Арнаулы іс-шаралар

39.

Жер қойнауын пайдаланушылар келісімшарттық міндеттемелерді бұзған жағдайда отандық өңдеушілерге шартты жеңілдіктер қолдану бойынша жұмыстарды жүргізу

ИИДМ, СИМ, ЭМ

ҮА-ге ақпарат

2023 жыл

талап етілмейді

40.

Заңнамаға сәйкес жер қойнауын пайдаланушылардың келісімшартына өзгерістер мен толықтырулар енгізу кезінде шарттық міндеттемелердің талаптарын қайта қарау

ИИДМ, ЭМ

ИИДМ бұйрығы

2023 жыл

талап етілмейді

41.

Елшілік құндылықты және экспортқа бағытталған өндірістерді дамытудың өңірлік бағдарламаларын әзірлеу және бекіту

облыстардың, Нұр-Сұлтан, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері, ИИДМ, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

ИИДМ-ге ақпарат

2022 жыл

талап етілмейді

42.

Жергілікті атқарушы органдардың бірінші басшылары үшін елішілік құндылықты дамытудың түйінді индикаторларын белгілеу

ИИДМ, облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері

ҮА-ге ақпарат

жыл сайын

талап етілмейді

43.

Өңдеу өнеркәсібі жобаларын іске асыру үшін ЖАО жауапкершілігін енгізу

ИИДМ, облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері

ҮА-ге ақпарат

жыл сайын

талап етілмейді

44.

Отандық тауар өндірушілер мен ірі тапсырыс берушілердің тікелей өзара іс-қимылын қамтамасыз ету үшін "Қазақстандық мазмұн" интернет-порталында "Импортты алмастыру биржасы" онлайн сервисін енгізу және қолдау

ИИДМ,
"QazIndustry" ҚЭИО" АҚ (келісу бойынша)

ҮА-ге ақпарат

2023 – 2026 жылдар

бөлінген қаражат шеңберінде

45.

Отандық өңделген тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді тіркеу кезіндегі шығындарды өтеу бойынша мемлекеттік қолдаудың қолданыстағы құралын және сапа менеджменті жүйелерін жетілдіру (сертификат алу үшін техникалық, зертханалық, клиникалық-зертханалық зерттеулер жүргізу)

ИИДМ, СИМ, ДСМ, ҰЭМ, Қаржымині,
"QazlIndustry" ҚЭИО" АҚ (келісу бойынша),
"Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

ИИДМ бұйрығы

2023 жыл

талап етілмейді

46.

Өңдеу өнеркәсібі орындары үшін мынадай бөлікте салық салу режимін жетілдіру мәселесін пысықтау:
стратегиялық шикізатты импорттау кезінде ішкі нарықтағы өндірушілер үшін есепке жатқызу әдісімен ҚҚС төлеуді белгілеу;
қарсы міндеттемелерді қабылдай отырып, қосылған құны жоғары дайын өнімді отандық өндірушілер үшін отандық металлургиялық шикізатты өткізу кезінде ҚҚС-ны жою;
Қазақстан Республикасының аумағында алғаш пайдалануға енгізілген тіркелген активтер үшін өңдеуші өнеркәсіптің жекелеген салаларына қосарланған амортизацияны есептеуді қолдану;
жаңа өнеркәсіп орындарын пайда салығы мен мүлік салығы бойынша 3 жылға салықтық демалыс беру;
өңдеу өнеркәсібі орындарының дайын өнімдерін өткізу кезінде ҚҚС-ны нөлге келтіру

ИИДМ, ҰЭМ, Қаржымині, АШМ, ЭМ, ЦДИАӨМ, ЭГТРМ, ДСМ

ҮА-ге ақпарат

жыл сайын

талап етілмейді


      Ескертпелер:

      *Бағдарламада ұсынылатын қаржыландыру көздері мен көлемі оларды орындау барысында айқындалады. Бұл ретте Бағдарлама іс-шараларын қаржыландыру мәселесін қарау кезінде жауапты орындаушылар бюджет түсімдері мен бюджет қаражатына қосымша қажеттілік, сондай-ақ оларды іске асыру нәтижесінде бюджет шығыстарын ықтимал оңтайландыру бойынша қаржылық-экономикалық есептердің және негіздемелердің болуын қамтамасыз етуі қажет.

      Аббревиатуралардың толық жазылуы:

"Атамекен" ҰКП

– "Атамекен" Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы

АШМ

– Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі

Әділетмині

– Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі

ӘКК

– әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорация

"Бәйтерек" ҰБХ" АҚ

– "Бәйтерек" ұлттық басқарушы холдингі" акционерлік қоғамы

ҒЖБМ

– Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі

"Даму" КДҚ" АҚ

"Даму" кәсіпкерлікті дамыту қоры" акционерлік қоғамы

ДСМ

– Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі

ЕАЭО

– Еуразиялық экономикалық одақ

Енбекмині

– Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі

ИИДМ

– Қазақстан Республикасының Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі

Қаржымині

– Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі

"ҚДБ" АҚ

– "Қазақстанның Даму Банкі" акционерлік қоғамы

ОМ

– Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігі

"ӨДҚ" АҚ

– "Өнеркәсіпті дамыту қоры" акционерлік қоғамы

РБ

– республикалық бюджет

"Самұрық-Қазына" ҰӘҚ" АҚ

- "Самұрық-Қазына" ұлттық әл-ауқат қоры" акционерлік қоғамы

СИМ

- Қазақстан Республикасының Сауда және интеграция министрлігі

СІМ

- Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі

ҰЭМ

- Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі

ЦДИАӨМ

- Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі

ЭТРМ

- Қазақстан Республикасының Экология және табиғи ресурстар министрлігі

ЭМ

- Қазақстан Республикасының Энергетика министрлігі

"QazIndustry" ҚИЭО" АҚ

-"QazIndustry" Қазақстандық индустрия және экспорт орталығы" акционерлік қоғамы

ҮА

- Қазақстан Республикасы Үкіметінің Аппараты