О некоторых вопросах применения судами законодательства при разрешении трудовых споров

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 28 ноября 2024 года № 1

      Исходя из результатов обобщения судебной практики, в целях обеспечения единообразия применения судами норм трудового законодательства, а также учитывая вопросы, возникающие в судах при рассмотрении данной категории дел, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан постановляет дать следующие разъяснения.

      1. Закрепленное статьей 13 Конституции Республики Казахстан (далее – Конституция) право каждого на судебную защиту своих прав и свобод распространяется и на участников трудовых правоотношений.

      2. Трудовые отношения отдельных категорий лиц регулируются не только нормами Трудового кодекса Республики Казахстан (далее – Трудовой кодекс), но и специальными законодательными актами (о правоохранительной службе, о воинской службе и статусе военнослужащих, о государственной службе, об органах внутренних дел и другими).

      Правоотношения сторон трудового договора, кроме оговоренных в нем условий, регулируются коллективным договором, иными соглашениями сторон и актами работодателя, не противоречащими нормам трудового законодательства. При рассмотрении трудовых споров, возникших из правоотношений, не урегулированных специальными нормативными правовыми актами, судам надлежит руководствоваться нормами Трудового кодекса.

      Если условия труда отдельных категорий работников, регулируемые другими нормативными правовыми и иными актами, ухудшают положение этих работников по сравнению с условиями, предусмотренными Трудовым кодексом, то при разрешении трудового спора применению подлежат последние с учетом положения пункта 4 статьи 8 Трудового кодекса и иерархии нормативных правовых актов, установленной статьей 10 Закона Республики Казахстан от 6 апреля 2016 года "О правовых актах".

      3. Индивидуальные трудовые споры рассматриваются согласительными комиссиями, за исключением споров, возникающих между работодателем и работником субъекта микропредпринимательства, некоммерческой организации с численностью работников не более пятнадцати человек, домашним работником, единоличным исполнительным органом юридического лица, руководителем исполнительного органа юридического лица, а также другими членами коллегиального исполнительного органа юридического лица, а по неурегулированным вопросам либо неисполнению решения согласительной комиссии – судами.

      Кроме того, при применении в судебной практике введенных с 1 января 2016 года норм о рассмотрении согласительными комиссиями индивидуальных трудовых споров в досудебном порядке следует учитывать положения пункта 3 статьи 8, статей 143, 144 и других положений Трудового кодекса о том, что труд отдельных категорий работников, в том числе состоящих на воинской службе, сотрудников специальных государственных, правоохранительных органов, государственных служащих, регулируется Трудовым кодексом с особенностями, предусмотренными специальными законами и иными нормативными правовыми актами Республики Казахстан, которыми не предусмотрена возможность рассмотрения индивидуальных трудовых споров согласительными комиссиями. В связи с этим на указанные отдельные категории работников не распространяются положения статьи 159 Трудового кодекса.

      Согласительными комиссиями рассматриваются индивидуальные трудовые споры по вопросам, возникающим в процессе применения трудового законодательства при регулировании трудовых отношений, отношений, непосредственно связанных с трудовыми, по вопросам социального партнерства, а также безопасности и охраны труда.

      Согласно статье 159 Трудового кодекса обращение работников или лиц, ранее состоявших в трудовых отношениях, либо работодателя в согласительную комиссию является обязательной стадией досудебного порядка урегулирования возникшего между ними индивидуального трудового спора. Если сторона индивидуального трудового спора не согласна с решением согласительной комиссии в целом или в части, спор считается неурегулированным, и сторона, не согласная с решением согласительной комиссии, как и в случае неисполнения решения согласительной комиссии, в установленный ею срок, вправе обратиться за разрешением трудового спора в суд.

      В соответствии с пунктом 4 статьи 159 Трудового кодекса заявление, поступившее в согласительную комиссию, подлежит обязательной регистрации указанной комиссией в день подачи.

      Допускается рассмотрение спора без участия заявителя при наличии его письменного согласия. Письменное согласие на рассмотрение спора без участия заявителя может быть выражено как в заявлении при обращении в согласительную комиссию, так и в отдельном документе, внесенном до вынесения решения согласительной комиссии.

      Порядок формирования и деятельность согласительной комиссии определяются соглашением о работе согласительной комиссии, которое заключается между работодателем и представителями работников, либо коллективным договором.

      Судам при разрешении вопроса о легитимности деятельности согласительной комиссии следует проверять соблюдение требований пункта 3 статьи 159 Трудового кодекса о содержании коллективного договора или соглашения о работе согласительной комиссии.

      Положения пункта 5 статьи 159 Трудового кодекса предусматривают, что согласительную комиссию возглавляет председатель, избираемый членами комиссии из числа представителей работодателя и представителей работников на ротационной основе с периодичностью не реже чем один раз в два года. Заседание и решение согласительной комиссии являются правомочными, если при рассмотрении индивидуального трудового спора на заседании присутствовало равное количество членов согласительной комиссии со стороны представителей работодателя и представителей работников. Каждый член согласительной комиссии при голосовании имеет один голос.

      Судам следует иметь в виду, что данные нормы носят императивный характер.

      4. Для обращения в согласительную комиссию или в суд по рассмотрению индивидуальных трудовых споров статьей 160 Трудового кодекса предусмотрены следующие сроки: по спорам о восстановлении на работе – один месяц со дня вручения или направления по почте заказным письмом с уведомлением о вручении копии акта работодателя о прекращении трудового договора в согласительную комиссию, а для обращения в суд – два месяца со дня вручения или направления по почте заказным письмом с уведомлением о вручении копии решения согласительной комиссии при обращении по неурегулированным спорам либо при неисполнении ее решения стороной трудового договора; по другим трудовым спорам – один год с того дня, когда работник, в том числе ранее состоявший в трудовых отношениях, или работодатель узнал или должен был узнать о нарушении своего права.

      Течение срока обращения по рассмотрению индивидуальных трудовых споров приостанавливается в период действия договора о медиации по рассматриваемому трудовому спору, а также в случае отсутствия согласительной комиссии до ее создания.

      Исходя из положений пункта 2 статьи 13 Конституции и статьи 159 Трудового кодекса, пропуск стороной индивидуального трудового спора срока обращения в согласительную комиссию, предусмотренного статьей 160 Трудового кодекса, не является основанием для отказа согласительной комиссии в рассмотрении индивидуального трудового спора. Заявление подлежит рассмотрению согласительной комиссией с вынесением решения, что в дальнейшем позволит стороне, не согласной с этим решением, реализовать свое право обращения с иском в суд.

      Законом не исключено право восстановления согласительной комиссией пропущенного субъектом обращения срока подачи заявления в согласительную комиссию для урегулирования спора в досудебном порядке.

      В случае пропуска по уважительным причинам установленного срока обращения согласительная комиссия по трудовым спорам может восстановить срок обращения в согласительную комиссию и разрешить спор по существу.

      Вопросы соблюдения стороной срока обращения в согласительную комиссию, уважительности причины пропуска срока и его восстановления входят в компетенцию согласительной комиссии, независимо от наличия заявления стороны индивидуального трудового спора о восстановлении срока.

      Согласительная комиссия самостоятельно определяет, относятся ли к уважительным причины, по которым работник, в том числе ранее состоявший в трудовых отношениях, не обратился в согласительную комиссию в установленные сроки.

      В то же время, пропуск этого срока без уважительных причин может служить самостоятельным основанием для вынесения согласительной комиссией решения об отказе в удовлетворении заявления без разбирательства по обстоятельствам спора, что не препятствует стороне индивидуального трудового спора обратиться за защитой трудовых прав в суд.

      Для участников трудовых правоотношений, которые вправе в соответствии с Трудовым кодексом обратиться в суд без обращения в согласительную комиссию по рассмотрению индивидуальных трудовых споров, установлены следующие сроки:

      по спорам о восстановлении на работе – три месяца со дня вручения или направления по почте заказным письмом с уведомлением о вручении копии акта работодателя о прекращении трудового договора;

      по другим трудовым спорам – один год с того дня, когда работник, в том числе ранее состоявший в трудовых отношениях, или работодатель узнал или должен был узнать о нарушении своего права.

      Установив, что сроки, предусмотренные статьей 160 Трудового кодекса, пропущены по уважительной причине, суд в резолютивной части решения должен указать об этом и разрешить спор по существу. Срок обращения применяется судом только по заявлению стороны в споре, сделанному до вынесения судом решения.

      Если судом будет установлено, что трудовые права истца нарушены, но им без уважительных причин пропущен срок обращения в суд по рассмотрению индивидуального трудового спора, предусмотренный Трудовым кодексом, то суд в мотивировочной части решения указывает на нарушение этих прав и в связи с пропуском срока обращения отказывает в удовлетворении иска.

      Суд не связан с выводами согласительной комиссии, и индивидуальный трудовой спор разрешается по существу в пределах заявленных истцом требований.

      5. Иски по спорам, вытекающим из трудовых правоотношений, подлежат предъявлению в суд по общим правилам гражданского судопроизводства по месту нахождения ответчика – органа юридического лица или по месту жительства работодателя - физического лица, выступающего ответчиком в споре.

      При предъявлении исков по месту нахождения филиала или представительства в порядке, предусмотренном частью третьей статьи 30 Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан (далее – ГПК), ответчиками могут быть только юридические лица.

      6. В соответствии со статьей 33 Трудового кодекса допуск к работе лица осуществляется только после заключения трудового договора.

      Заключение трудового договора, внесение в него изменений и дополнений могут производиться в форме электронного документа, удостоверенного посредством электронной цифровой подписи сторон трудового договора.

      При обжаловании приказов о прекращении или расторжении трудового договора суды должны учитывать, что работодатель обязан на основании подпункта 27) пункта 2 статьи 23 Трудового кодекса вносить информацию о заключении и прекращении с работником трудового договора в единую систему учета трудовых договоров в порядке, определенном уполномоченным государственным органом по труду.

      В случае отсутствия и (или) не оформления надлежащим образом трудового договора по вине работодателя он несет ответственность в порядке, установленном законами Республики Казахстан. В этом случае трудовые отношения считаются возникшими с того дня, когда работник фактически приступил к работе.

      В случае, когда работник или работодатель (заказчик либо исполнитель) не имеет возможность подтвердить наличие трудовых отношений документально, спор по поводу наличия трудовых отношений между сторонами может быть разрешен в судебном порядке без обращения в согласительную комиссию.

      7. Судам надлежит разграничивать гражданско-правовые отношения от трудовых правоотношений.

      О наличии трудовых отношений могут свидетельствовать обстоятельства, когда работник лично выполняет работу (трудовую функцию) по определенной квалификации, специальности, профессии или должности, с подчинением трудовому распорядку, а работодатель выплачивает ему заработную плату за труд.

      8. Согласно статье 146 Трудового кодекса, труд работников, входящих в состав профсоюзных органов профессионального союза, регулируется Трудовым кодексом с особенностями, предусмотренными Законом Республики Казахстан от 27 июня 2014 года "О профессиональных союзах" (далее – Закон о профсоюзах).

      В соответствии с пунктами 1, 2, 3 статьи 26 Закона о профсоюзах члены выборных профсоюзных органов, не освобожденные от основной работы, не могут быть подвергнуты дисциплинарным взысканиям без мотивированного мнения профсоюзного органа, членами которого они являются. Не освобожденный от основной работы руководитель (председатель) профсоюзного органа не может быть привлечен к дисциплинарной ответственности без мотивированного мнения вышестоящего профсоюзного органа. Расторжение трудового договора по инициативе работодателя с членами выборных профсоюзных органов, не освобожденными от основной работы, допускается при соблюдении общего порядка расторжения трудового договора с учетом мотивированного мнения профсоюзного органа, членами которого эти лица являются, кроме случаев ликвидации юридического лица либо прекращения деятельности работодателя – физического лица. С не освобожденным от основной работы руководителем (председателем) профсоюзного органа не может быть расторгнут трудовой договор по инициативе работодателя без мотивированного мнения вышестоящего профсоюзного органа, кроме случаев ликвидации юридического лица либо прекращения деятельности работодателя – физического лица.

      Учет мотивированного мнения профсоюзного органа при издании акта работодателя о наложении дисциплинарного взыскания и расторжении трудового договора по инициативе работодателя с членами выборных профсоюзных органов, не освобожденных от основной работы, производится в порядке, предусмотренном коллективным договором.

      При разрешении спора о законности расторжения трудового договора по инициативе работодателя или привлечении к дисциплинарной ответственности, судам следует разграничивать понятия "член профсоюза" и "член выборного профсоюзного органа". Законодательство требует получения мотивированного мнения профсоюзного органа профессионального союза только в отношении членов выборных профсоюзных органов, не освобожденных от основной работы. Работодатель обязан получить мотивированное мнение профсоюзного органа профессионального союза при издании приказа о расторжении трудового договора по инициативе работодателя и привлечении к дисциплинарной ответственности.

      В соответствии с подпунктом 9) статьи 17 Закона о профсоюзах, профсоюзы обязаны информировать работодателя в течение трех рабочих дней со дня избрания или переизбрания членов выборных профсоюзных органов, не освобожденных от основной работы.

      При оспаривании акта работодателя о наложении дисциплинарного взыскания или расторжении трудового договора по инициативе работодателя с членом выборных профсоюзных органов, не освобожденных от основной работы, судам следует проверить соблюдение работодателем и профессиональным союзом порядка и сроков предоставления мотивированного мнения, предусмотренного коллективным договором. В случае если работодатель обратился в орган профессионального союза за получением мотивированного мнения профсоюзного органа, в сроки, определенные коллективным договором, но профессиональный союз уклоняется или отказывается предоставлять мотивированное мнение, то по истечении срока предоставления мнения профсоюзного органа, издаҰтся акт работодателя о наложении дисциплинарного взыскания или расторжении трудового договора по инициативе работодателя с членом выборного профсоюзного органа, не освобожденного от основной работы.

      Отсутствие мотивированного мнения органа профессионального союза на момент расторжения трудового договора по инициативе работодателя или привлечения к дисциплинарной ответственности члена выборного профсоюзного органа, не освобожденного от основной работы, является безусловным основанием для удовлетворения иска о восстановлении на работе, поскольку мотивированное мнение должно быть получено до издания приказа.

      9. Перевод на другую работу в случаях, предусмотренных статьей 38 Трудового кодекса, допускается как по инициативе работника, так и по инициативе работодателя путем направления уведомления с предложением перевода, но при наличии согласия другой стороны трудового договора

      Уведомление о переводе на другую работу подается одной из сторон трудового договора и рассматривается другой стороной в течение пяти рабочих дней со дня его подачи в соответствии со статьей 33 Трудового кодекса. Сторона, получившая уведомление с предложением перевода на другую работу, обязана сообщить другой стороне о принятом решении.

      При переводе на другую работу допускается изменение работы (трудовой функции) работника, что влечҰт изменение должности, специальности, профессии, квалификации либо при отсутствии у работника должности, профессии или специальности, поручение работодателем иной работы, при выполнении которой изменяются условия труда (размер заработной платы, режим рабочего времени и времени отдыха, льготы и другие условия), обусловленные трудовым договором.

      Переводом на другую работу также будет считаться перевод в обособленное структурное подразделение работодателя, независимо от того влечҰт ли такой перевод изменение должности, специальности, профессии, квалификации или нет. Нормы статьи 43 Гражданского кодекса Республики Казахстан (далее – ГК) перечисляют виды обособленных структурных подразделений юридического лица (филиал, представительство или иное обособленное структурное подразделение) и определяют их признаки.

      Внесение изменений в трудовой договор в соответствии с пунктом 2 статьи 33 Трудового кодекса при переводе на другую работу осуществляется сторонами в письменной форме в виде дополнительного соглашения к трудовому договору за исключением случаев, предусмотренных статьями 41 и 42 Трудового кодекса, с изданием акта работодателя.

      Отказ работника от перевода на другую работу в случаях, предусмотренных статьей 38 Трудового кодекса, не является основанием для прекращения трудового договора по пункту 1 статьи 58 Трудового кодекса, кроме отказа работника от перевода в другую местность вместе с работодателем.

      Трудовой кодекс предусматривает иной срок уведомления при переводе работника в другую местность вместе с работодателем. На основании пункта 1 статьи 39 Трудового кодекса работодатель обязан уведомить работника о предстоящем переезде работодателя в другую местность не позднее чем за один месяц, если трудовым, коллективным договорами не предусмотрен более длительный срок уведомления. В соответствии со статьей 128 Трудового кодекса при переводе работника на работу в другую местность вместе с работодателем последний обязан возместить работнику расходы по: 1) переезду работника и членов его семьи; 2) провозу имущества работника и членов его семьи. Неисполнение работодателем положений статей 39 и 128 Трудового кодекса может повлечь отказ работника от перевода в другую местность вместе с работодателем, что исключает возможность прекращения трудового договора по подпункту 1) пункта 1 статьи 58 Трудового кодекса. При этом судам следует учитывать, что статья 39 Трудового кодекса предусматривает возможность перевода работника в другую местность вместе с работодателем, а не в обособленное структурное подразделение юридического лица.

      10. Судам следует различать перевод работника на другую работу от изменения условий труда (размер заработной платы, режим рабочего времени и времени отдыха, льготы и другие условия) по пункту 1 статьи 46 Трудового кодекса, при продолжении работником работы (трудовой функции), оговоренной в трудовом договоре.

      При изменении условий труда работодатель обязан уведомить работника не позднее чем за пятнадцать календарных дней, если трудовым, коллективным договорами не предусмотрен более длительный срок уведомления. Уведомление об изменении условий труда вручается работникам только в связи с изменениями в организации производства, связанными с реорганизацией или изменением экономических, технологических условий, условий организации труда и (или) сокращением объема работ у работодателя, и изменение условий труда работника допускается при продолжении им работы в соответствии с его специальностью или профессией, соответствующей квалификации. При этом в уведомлении должно быть указано, какие условия труда работника подлежат изменению. Согласие работника на изменение условий труда должно быть выражено в письменной форме. В случае письменного отказа работника от продолжения работы в связи с изменением условий труда либо при наличии акта, удостоверяющего отказ работника от представления письменного отказа от продолжения работы в связи с изменением условий труда, трудовой договор с работником прекращается по основанию, предусмотренному подпунктом 2) пункта 1 статьи 58 Трудового кодекса.

      11. В акте работодателя в соответствии с Трудовым кодексом должно быть указано основание для прекращения трудового договора.

      Суд, принимая решение о восстановлении работника на работе, ввиду нарушения законодательства при прекращении трудового договора, признает незаконным и отменяет акт работодателя о прекращении трудового договора, даже если истцом не заявлено такое требование. В этом случае суд не нарушает правило о разрешении дела в пределах заявленных истцом требований (часть вторая статьи 225 ГПК), поскольку восстановление на работе невозможно без признания незаконным акта работодателя о прекращении трудового договора.

      12. Разрешая спор о законности прекращения трудового договора, судам следует проверять соблюдение работодателем порядка прекращения трудового договора, который зависит от того, заключен трудовой договор на определенный или неопределенный срок.

      В случае прекращения трудового договора, заключенного на определенный срок не менее одного года, уведомление работодателя о прекращении трудового договора в связи с истечением его срока вручается одной из сторон трудового договора в последний рабочий день (смену).

      Копия акта работодателя о прекращении трудового договора в связи с истечением срока вручается работнику либо направляется ему по почте заказным письмом с уведомлением о его вручении или путем направления посредством курьерской почтовой связи, факсимильной связи, электронной почты и иных информационно-коммуникационных технологий, в форме электронного документа, удостоверенного посредством электронной цифровой подписи в течение трех рабочих дней со дня издания акта работодателя.

      При прекращении трудового договора, заключенного на время выполнения определенной работы, на время замещения временно отсутствующего работника, на время выполнения сезонной работы, вынесение уведомления о прекращении трудового договора не требуется.

      Судам следует иметь в виду, что не допускается расторжение трудового договора по инициативе работодателя в период временной нетрудоспособности и пребывания работника в отпуске, за исключением случаев, предусмотренных подпунктами 1), 18), 20) и 23) пункта 1, пунктом 1-1 статьи 52 Трудового кодекса.

      Трудовой договор, заключенный на определенный срок не менее одного года, на основании письменного заявления о продлении срока продлевается работодателем по день окончания отпуска по уходу за ребенком в отношении беременных женщин со сроком беременности двенадцать и более недель, а также работников, имеющих ребенка в возрасте до трех лет, усыновивших (удочеривших) ребенка, и пожелавших использовать свое право на отпуск без сохранения заработной платы по уходу за ребенком. При предоставлении работником, относящимся к названной категории, подтверждающих документов, дающих право на продление срока трудового договора, работодатель обязан продлить трудовой договор по день окончания отпуска по уходу за ребенком, продолжительность которого определяется письменным заявлением работника. Днем прекращения трудового договора является день окончания отпуска по уходу за ребенком.

      При этом необходимо учитывать, что указанные обязанности работодателя не распространяются на работника, с которым заключен трудовой договор на время замещения временно отсутствующего работника, на время выполнения определенной работы, на время выполнения сезонной работы.

      В случаях, когда по истечении срока действия договора, впервые заключенного на определенный срок, он не был прекращен, работник продолжал выполнять с ведома работодателя прежнюю работу и ни одна из сторон в течение последнего рабочего дня (смены) не уведомила о прекращении трудовых отношений, такой договор считается продленным на тот же срок, на который был ранее заключен, за исключением случаев, предусмотренных пунктом 2 статьи 51 Трудового кодекса.

      Если день истечения срока договора приходится на оплачиваемый ежегодный трудовой отпуск, днем прекращения трудового договора в связи с истечением его срока считается последний день оплачиваемого ежегодного трудового отпуска.

      Трудовой кодекс ограничивает право работодателя на повторное продление трудового договора более двух раз. При дальнейшем продолжении трудовых отношений трудовой договор считается заключенным на неопределенный срок. Данное правило не распространяется на предусмотренные пунктом 5 статьи 30 Трудового кодекса случаи продолжения трудовых отношений с лицами, достигшими пенсионного возраста.

      13. Исследуя вопрос о соблюдении порядка расторжения трудового договора, судам следует разграничивать понятия "расторжение трудового договора по инициативе работодателя по основаниям, предусмотренным подпунктами 2) и 3) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса" и "прекращение трудового договора по основаниям подпункта 2) пункта 1 статьи 58 Трудового кодекса".

      При расторжении трудового договора по инициативе работодателя по основаниям, предусмотренным подпунктами 1) и 2) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса работодатель обязан уведомить работника о расторжении трудового договора не менее чем за один месяц, если в трудовом, коллективном договорах не предусмотрен более длительный срок уведомления. При расторжении трудового договора по подпункту 3) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса работодатель обязан уведомить работника о расторжении трудового договора за пятнадцать рабочих дней, если в трудовом, коллективном договорах не предусмотрен более длительный срок уведомления.

      Следует отметить, что срок уведомления о расторжении трудового договора может быть заменен выплатой заработной платы, пропорциональной неотработанному сроку, только при расторжении трудового договора по подпункту 3) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса.

      При расторжении трудового договора по инициативе работодателя по основаниям, предусмотренным подпунктами 1) и 2) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса, расторжение договора может быть произведено до истечения срока уведомления с письменного согласия работника.

      При расторжении трудового договора по инициативе работодателя по основаниям, предусмотренным подпунктом 3) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса, в уведомлении работодатель обязан указать причины, послужившие основанием для расторжения трудового договора.

      Трудовое законодательство устанавливает запрет на расторжение трудового договора по основаниям, предусмотренным подпунктами 2) и 3) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса, с беременными женщинами независимо от срока беременности, но не содержит запрета на вручение уведомления о предстоящем расторжении трудового договора, что предоставляет возможность беременным женщинам в течение срока уведомления предоставить работодателю документ, подтверждающий беременность.

      14. При отрицательном результате работы работника в период испытательного срока работодатель вправе расторгнуть с ним трудовой договор по подпункту 7) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса, уведомив работника, с указанием причин, послуживших основанием для расторжения трудового договора.

      Одновременно с вручением уведомления о непрохождении испытания издается акт работодателя о расторжении трудового договора.

      Если срок испытания истек, и работодатель не уведомил о расторжении трудового договора, то работник считается прошедшим испытательный срок.

      Условие об испытательном сроке может быть оговорено только при заключении трудового договора, в целях проверки соответствия квалификации работника поручаемой работе. Течение испытательного срока начинается с даты начала работы, указанной в трудовом договоре.

      Неудовлетворительный результат испытания должен подтверждаться объективными данными, связанными лишь с квалификацией работника поручаемой работе. Следовательно, никакие другие обстоятельства не могут служить основанием для расторжения трудового договора по данному основанию.

      15. При расторжении трудового договора по инициативе работника в порядке, предусмотренном статьей 56 Трудового кодекса, работник обязан не менее чем за один месяц уведомить об этом работодателя, за исключением случаев, предусмотренных пунктом 3 статьи 56 Трудового кодекса. В трудовом договоре допускается установление более длительного срока уведомления работником работодателя о расторжении трудового договора. При наличии в трудовом договоре более длительного срока уведомления работник обязан уведомить работодателя в срок, согласованный сторонами трудового договора, если стороны не пришли к согласию о сокращении срока уведомления.

      В период уведомления до даты расторжения трудового договора входит как период фактического выполнения трудовых обязанностей, так и период его отсутствия, в течение которого за работником сохраняется место работы (например, нахождение в отпуске, период временной нетрудоспособности, межвахтовый отдых и т.п.).

      Уведомление о предстоящем расторжении трудового договора по инициативе работника может быть отозвано работником в одностороннем порядке в течение срока уведомления.

      Расторжение трудового договора до истечения срока уведомления допускается только с письменного согласия работодателя.

      Расторжение трудового договора по инициативе работника допустимо в случае, когда уведомление о расторжении договора исходило от самого работника и являлось его добровольным волеизъявлением.

      По истечении срока уведомления Трудовой кодекс возлагает на работодателя обязанность по оформлению расторжения трудового договора, т.е. своевременному изданию акта работодателем и вручению либо направлению его копии по почте заказным письмом с уведомлением о его вручении либо посредством курьерской почты, факсимильной связи, электронной почты или иных информационно-коммуникационных технологий в течение трех рабочих дней со дня издания приказа.

      16. Рассматривая дела о восстановлении на работе лиц, трудовой договор с которыми расторгнут в связи с ликвидацией работодателя (юридического лица), прекращением деятельности работодателя (физического лица), сокращением численности или штата работников (подпункты 1) и 2) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса), суды обязаны проверить ликвидирована ли организация (юридическое лицо), прекращена ли деятельность работодателя (физическое лицо), произведено ли в действительности сокращение численности или штата работников, соблюден ли предусмотренный законодательными актами порядок высвобождения работников, не приняты ли на их место другие лица.

      При разграничении понятий "ликвидация" и "реорганизация" судам следует руководствоваться нормами ГК, учитывая, что согласно статье 47 Трудового кодекса смена собственника или реорганизация (слияние, присоединение, разделение, выделение, преобразование) организации – работодателя не прекращает действие трудовых отношений. Расторжение в этом случае трудового договора по инициативе работодателя возможно только при действительном сокращении численности или штата работников.

      Рассматривая дела о восстановлении на работе лиц, трудовой договор с которыми расторгнут в связи со снижением объема производства, выполняемых работ и оказываемых услуг, повлекшем ухудшение экономического состояния работодателя (подпункт 3) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса), суды обязаны проверить соблюден ли работодателем установленный законом порядок расторжения трудового договора по данному основанию. О предстоящем расторжении трудового договора по данному основанию работодатель обязан уведомить работников за пятнадцать рабочих дней, если в трудовом, коллективном договорах не предусмотрен более длительный срок уведомления. По соглашению сторон срок уведомления может быть заменен выплатой заработной платы, пропорциональной неотработанному сроку. В уведомлении работодатель обязан указать причины, послужившие основанием для расторжения трудового договора.

      Расторжение трудового договора по данному основанию возможно при одновременном соблюдении следующих условий:

      закрытие структурного подразделения (цеха, участка);

      отсутствие возможности перевода работника на другую работу;

      уведомление не менее чем за один месяц представителей работников с указанием причин, послуживших основанием для расторжения трудового договора (наличие непосредственной связи между экономическими изменениями у работодателя и необходимостью расторжения трудового договора).

      Следовательно, трудовой договор может быть расторгнут только при наличии совокупности определенных законом условий.

      Работодатель должен доказать свою финансовую несостоятельность, предоставить доказательства ухудшения экономического состояния путем предоставления финансовых документов, подтверждающих снижение объема производства. Такими доказательствами могут быть заключения аудиторов, досрочное завершение объемов работ согласно гражданско-правовым договорам, что подтверждает снижение объема производства, выполняемых работ и оказываемых услуг, повлекшее ухудшение экономического состояния работодателя.

      Учитывая, что инициатива расторжения трудового договора исходит от работодателя, обязанность предоставления таких доказательств возлагается на него.

      17. Расторжение трудового договора в соответствии с подпунктом 4) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса ввиду несоответствия работника занимаемой должности или выполняемой работе вследствие недостаточной квалификации, подтвержденной результатами аттестации, должно основываться на решении аттестационной комиссии, в составе которой должен участвовать представитель работников, если иное не установлено законами Республики Казахстан.

      Порядок, условия и периодичность проведения аттестации работников определяются коллективным договором или актом работодателя.

      Расторжение трудового договора по основанию, предусмотренному подпунктом 5) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса, в случае повторного непрохождения проверки знаний по вопросам безопасности и охраны труда или промышленной безопасности работником, руководителем и лицом, ответственным за обеспечение безопасности и охраны труда, должно основываться на решении экзаменационной комиссии, создаваемой в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан. Результаты проверки знаний работников оформляются протоколом, который подписывается председателем и членами экзаменационной комиссии.

      Обучение и проверка знаний работников по вопросам безопасности и охраны труда осуществляется не реже одного раза в год. Обучение работников завершается проверкой знаний (экзаменом) по безопасности и охране труда. Руководители и лица, ответственные за обеспечение безопасности и охраны труда, проходят обучение и проверку знаний по вопросам безопасности и охраны труда в организациях, осуществляющих повышение квалификации кадров, периодически, не реже одного раза в три года, в порядке, определенном уполномоченным государственным органом по труду, согласно списку, утвержденному актом работодателя.

      Расторжение трудового договора по основанию, предусмотренному подпунктом 6) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса, по мотиву несоответствия работника занимаемой должности или выполняемой работе вследствие состояния здоровья, препятствующего продолжению данной работы и исключающего возможность ее продолжения, должно быть подтверждено медицинским заключением в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан.

      18. Разрешая иск о восстановлении на прежней работе лица, уволенного по основанию, предусмотренному подпунктом 16) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса, суд обязан исследовать доказательства о том, совершал ли ранее работник проступок, за который был привлечен к дисциплинарной ответственности, соблюдены ли установленные законодательными актами порядок и сроки наложения этого дисциплинарного взыскания, есть ли признак повторности неисполнения или повторного ненадлежащего исполнения работником без уважительных причин трудовых обязанностей.

      Если при рассмотрении дела суд установит, что привлечение лица к дисциплинарной ответственности за ранее совершенный проступок произведено с нарушением законодательства, то признак повторности исключается, а истец подлежит восстановлению на прежней работе.

      При определении повторности необходимо руководствоваться наличием у работника одного из видов дисциплинарного взыскания (замечание, выговор, строгий выговор) в период его действия, независимо от того, какой дисциплинарный проступок был совершен работником повторно аналогичный первому проступку или иной другой дисциплинарный проступок. В основании расторжения трудового договора предусмотрено наложение на работника дисциплинарного взыскания за повторное неисполнение или повторное ненадлежащее исполнение без уважительных причин трудовых обязанностей.

      При этом суду следует иметь в виду, что расторжение трудового договора по данному основанию возможно только при наличии ранее совершенного дисциплинарного проступка, за который работник уже был привлечен к дисциплинарной ответственности, в порядке, предусмотренном статьей 65 Трудового кодекса.

      19. Рассматривая трудовые споры по искам лиц по основаниям, предусмотренным подпунктами 8), 9), 10), 11), 12), 14), 15), 16), 17), 18) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса, судам надлежит иметь в виду, что:

      расторжение трудового договора по этим основаниям является одним из видов дисциплинарной ответственности, которое может производиться с соблюдением порядка применения дисциплинарного взыскания, предусмотренного статьями 65, 66 Трудового кодекса;

      днем обнаружения проступка, с которого начинается течение месячного срока, считается день, когда лицу, которому по службе (работе) подчинен работник, стало известно о совершении проступка, независимо от того, наделено ли оно правом наложения дисциплинарных взысканий или нет;

      отказ работника от дачи письменного объяснения или объяснения в электронном виде с обеспечением авторизации, идентификации работника об обстоятельствах совершенного им проступка не является основанием для восстановления его на прежней работе или отмене приказа о наложении дисциплинарного взыскания, если виновность в совершении дисциплинарного проступка подтверждается совокупностью доказательств. Нормы трудового законодательства не возлагают на работодателя обязанность по ознакомлению с актом о факте совершения работником дисциплинарного проступка и с актом об отказе работника от дачи письменного объяснения.

      При этом акт об отказе работника от дачи письменного объяснения или объяснения в электронном виде с обеспечением авторизации, идентификации работника составляется представителем работодателя по истечении двух рабочих дней с даты получения требования или составления акта об уклонении или отказе от получения требования. Требование о даче объяснения по факту совершенного проступка оформляется в письменной форме (на бумажном носителе или в форме электронного документа, удостоверенного посредством электронной цифровой подписи) и вручается работнику лично или посредством курьерской почтовой связи, почтовой связи, факсимильной связи, электронной почты и иных информационно-коммуникационных технологий с подтверждением получения требования работодателя.

      Расторжение трудового договора по инициативе работодателя с работником за совершение им по месту работы хищения (в том числе мелкого) может иметь место только в том случае, если его виновность в совершении хищения доказана вступившими в законную силу постановлением суда или приговором суда, независимо от назначенного вида наказания. Такое увольнение допускается не позднее одного месяца со дня вступления в законную силу судебных актов.

      При этом судам следует отличать данный вид дисциплинарного взыскания от прекращения трудового договора по подпункту 2) пункта 1 статьи 57 Трудового кодекса, основания прекращения которого, не зависят от воли сторон, в связи с вступлением в законную силу приговора суда, которым работник либо работодатель - физическое лицо осужден к наказанию, исключающему возможность продолжения трудовых отношений.

      За нарушение трудовой дисциплины работодатель вправе применить к работнику дисциплинарное взыскание и тогда, когда он до совершения этого проступка подал заявление о расторжении трудового договора по своей инициативе, или уведомление о расторжении трудового договора по соглашению сторон, поскольку трудовые отношения в данных случаях прекращаются лишь по истечении срока уведомления о расторжении трудового договора по инициативе работника или по соглашению сторон (пункт 2 статьи 50 и статьи 56 Трудового кодекса).

      За совершение дисциплинарного проступка работник может быть привлечен не только к дисциплинарной ответственности, но и к иным видам правового воздействия, которые не являются дисциплинарным взысканием (привлечение к материальной ответственности и т.п.).

      20. При разрешении дела о правильности расторжения трудового договора за отсутствие работника на работе без уважительной причины в течение трех и более часов подряд за один рабочий день (смену) необходимо иметь в виду, что расторжение по этому основанию, в частности, может быть произведено за:

      оставление без уважительной причины места работы работником, а также в период работы до истечения месячного срока уведомления о расторжении трудового договора;

      оставление без уважительной причины места работы работником до истечения срока трудового договора;

      отсутствие работника на работе без уважительных причин в течение трех и более часов подряд в течение одного рабочего дня (рабочей смены), а именно нахождение вне рабочего места, где он в соответствии с трудовыми обязанностями должен выполнять порученную ему работу;

      самовольный уход в отпуск, в том числе в отпуск без сохранения заработной платы (за исключением отпуска без сохранения заработной платы по уходу за ребенком до достижения им возраста трех лет, который работодатель обязан предоставить работнику по его заявлению в порядке статьи 100 Трудового кодекса) или самовольное использование дней отдыха за работу в праздничные и выходные дни либо часов отдыха за сверхурочную работу.

      21. При рассмотрении дела о восстановлении на работе лица, уволенного за прогул в связи с отказом от перевода на другую работу, суд обязан проверить законность самого перевода (статьи 38, 39, 43 Трудового кодекса). В случае признания перевода на другую работу незаконным увольнение за прогул не может считаться обоснованным, а работник подлежит восстановлению на прежней работе.

      22. Если судом при разрешении дела будет установлено, что проступок, положенный в основу приказа о прекращении трудового договора за нарушение трудовой дисциплины, выразился в отказе работника от продолжения работы в связи с изменением условий труда и он не согласен на продолжение работы в новых условиях, суд вправе, с согласия истца, изменить формулировку прекращения трудового договора.

      23. По инициативе работодателя (подпункты 9) и 10) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса) трудовой договор может быть расторгнут в случае нахождения работника на работе в состоянии алкогольного, наркотического, психотропного, токсикоманического опьянения (их аналогов), в том числе в случаях употребления в течение рабочего дня веществ, вызывающих состояние алкогольного, наркотического, токсикоманического опьянения (их аналогов). Для расторжения трудового договора по этим основаниям не имеет значения, отстранялся ли работник от работы в связи с таким состоянием.

      Расторжение трудового договора по этим основаниям может последовать и тогда, когда работник в рабочее время находился в таком состоянии или употреблял указанные вещества не на своем рабочем месте, а на территории организации или объекта, где по поручению работодателя должен был выполнять трудовую функцию.

      Нахождение работника в состоянии алкогольного, наркотического, психотропного, токсикоманического опьянения (их аналогов) должно быть подтверждено медицинским заключением.

      Порядок проведения медицинского освидетельствования регламентируется приказом Министра здравоохранения Республики Казахстан от 25 ноября 2020 года "О некоторых вопросах оказания медико-социальной помощи в области психического здоровья", которым утверждены "Правила проведения медицинского освидетельствования для установления факта употребления психоактивного вещества и состояния опьянения" (далее - Правила). В силу пункта 4 Правил медицинское освидетельствование проводится в государственных медицинских организациях.

      Решение о направлении работника на медицинское освидетельствование принимается представителем работодателя. В случае отказа работника от прохождения медицинского освидетельствования составляется соответствующий акт, который является основанием для расторжения трудового договора согласно подпункту 10) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса. 

      В случае оспаривания нахождения работника в состоянии алкогольного, наркотического, психотропного, токсикоманического опьянения (их аналогов) в период нахождения на вахте в междусменный отдых суды обязаны учитывать специфику применения вахтового метода. Согласно пункту 4 статьи 135 Трудового кодекса вахтой считается период, включающий время выполнения работ на объекте и время междусменного отдыха. Междусменный отдых не относится к рабочему времени, является одним из видов отдыха.

      Выявление факта нахождения работника в состоянии алкогольного, наркотического, психотропного, токсикоманического опьянения (их аналогов), в том числе в случаях употребления веществ, вызывающих состояние алкогольного, наркотического, психотропного, токсикоманического опьянения (их аналогов), в период междусменного отдыха не является основанием для расторжения трудового договора по инициативе работодателя по подпунктам 9) и 10) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса.

      24. При рассмотрении спора в связи с совершением работником дисциплинарного проступка судам следует учитывать, что избрание вида дисциплинарного взыскания (замечание, выговор, строгий выговор, расторжение трудового договора) является правом работодателя в зависимости от совершенного работником дисциплинарного проступка и относится к компетенции работодателя, с которым работник состоит в трудовых отношениях.

      При определении вида дисциплинарного взыскания работодатель в случаях, предусмотренных подпунктами 8), 9), 10), 11), 12), 14), 15), 16), 17), 18) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса, вправе применить расторжение трудового договора.

      Если при рассмотрении дела о восстановлении на работе лица, трудовой договор с которым расторгнут за нарушение трудовой дисциплины, суд придет к выводу о том, что проступок действительно имел место, но расторжение произведено с нарушением установленного Трудовым кодексом порядка или срока наложения дисциплинарного взыскания, то работник может быть восстановлен на работе.

      25. Расторжение трудового договора по основанию, предусмотренному подпунктом 13) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса, допускается в отношении работников, непосредственно обслуживающих денежные или товарные ценности, а также в отношении работников, использующих служебное положение в своих интересах или в интересах третьих лиц, вопреки интересам работодателя, взамен получения материальных или иных выгод для себя или других лиц, если эти действия или бездействие дают основания для утраты доверия к нему со стороны работодателя.

      Судам следует учитывать, что по подпункту 13) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса могут быть уволены не только работники, непосредственно обслуживающие денежные или товарные ценности (прием, хранение, транспортировка, распределение и т.п.), но также и другие работники, которые в силу возложенных на них трудовых обязанностей имеют непосредственный доступ к денежным операциям, совершившие виновные действия либо бездействие, которые дают основание для утраты доверия к ним.

      К таким действиям, в частности, могут быть отнесены: получение оплаты за услуги без соответствующих документов, обмеривание, обвешивание, обсчет, нарушение правил продажи спиртных напитков или выдачи наркотических лекарственных средств, завышение цен, присвоение имущества или виновное допущение его недостачи и излишка; банковские операции, проведенные с нарушением установленного порядка.

      Расторжение трудового договора по подпункту 13) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса не является видом дисциплинарного взыскания. Актом работодателя должен быть регламентирован порядок проведения внутреннего расследования для расторжения трудового договора по данному основанию, соблюдение которого при рассмотрении трудового спора должен проверить суд.

      Основанием для издания приказа о расторжении трудового договора по подпункту 13) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса является акт внутреннего расследования с указанием в нем обоснований, подтверждающих совершение работником виновных действий или бездействия.

      26. Расторжение трудового договора по основанию, предусмотренному подпунктом 14) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса, допускается только в отношении лиц, непосредственно выполняющих воспитательные функции (учителя школ, преподаватели учебных заведений, воспитатели дошкольных детских учреждений, мастера производственного обучения и другие), если совершенный ими аморальный проступок несовместим с продолжением данной работы. Иные работники учебно-воспитательных организаций, непосредственно не выполняющие воспитательных функций, не могут быть уволены по данному основанию.

      Под аморальным следует понимать проступок, противоречащий общепринятым нормам поведения, совершенный не только при осуществлении воспитательных функций, но и в быту (нецензурная брань, применение насилия к ученикам и учащимся, появление в состоянии алкогольного опьянения, оскорбляющего человеческое достоинство и т.п.).

      27. Расторжение трудового договора по основанию, предусмотренному подпунктом 24) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса, допускается только в отношении работников, достигших пенсионного возраста, установленного Социальным кодексом Республики Казахстан.

      Расторжение трудового договора по основанию, предусмотренному подпунктом 24) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса, допускается в том числе и с избранными на основании решения высшего или коллегиального органа профсоюза руководителями профсоюзных организаций, независимо от срока избрания. Расторжение трудового договора с избранными руководителями профсоюзных организаций может осуществляться до окончания срока полномочий в порядке, предусмотренном пунктом 9 статьи 53 Трудового кодекса.

      Суды должны учитывать, что расторжение трудового договора с работниками, достигшими пенсионного возраста, является правом, а не обязанностью работодателя.

      Возможность продолжения трудовых отношений для работников, достигших пенсионного возраста, должна быть закреплена положениями коллективного договора только в отношении пенсионеров, работа которых связана с тяжелыми, вредными и (или) опасными условиями труда (подпункт 9) пункта 1 статьи 157 Трудового кодекса).

      Расторжение трудового договора по инициативе работодателя допускается в любое время, независимо от срока действия договора, но после достижения работником пенсионного возраста, с обязательным вручением уведомления работнику после достижения им пенсионного возраста, не менее чем за один месяц до даты расторжения трудового договора и выплаты компенсации в размере, определяемом трудовым, коллективным договорами и (или) актом работодателя.

      28. При разрешении спора о правильности расторжения трудового договора по основанию, предусмотренному подпунктом 25) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса, суд обязан исследовать доказательства, свидетельствующие о фактическом отсутствии работника на работе более одного месяца по неизвестным работодателю причинам.

      Работодатель имеет право расторгнуть трудовой договор по основанию, предусмотренному подпунктом 25) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса, при соблюдении следующих условий:

      1) отсутствие работника на работе более одного месяца по неизвестным работодателю причинам;

      2) составление акта об отсутствии работника на рабочем месте более одного месяца на основании табеля учета рабочего времени;

      3) направление акта об отсутствии работника на рабочем месте по почте заказным письмом с уведомлением о его вручении для предоставления работником информации о причинах своего отсутствия;

      4) непредоставление работником информации о причинах отсутствия на работе в течение десяти календарных дней со дня направления работодателем работнику акта об его отсутствии.

      29. При рассмотрении заявлений об оспаривании приказов работодателя о привлечении работника к дисциплинарной ответственности следует учитывать, что нарушением трудовой дисциплины является виновное неисполнение или ненадлежащее исполнение работником возложенных на него трудовых обязанностей (нарушение правил трудового распорядка, должностных инструкций и положений, приказов работодателя, технических правил и т.п.).

      К таким нарушениям, в частности, относятся:

      отказ работника без уважительных причин от выполнения трудовых обязанностей по мотиву изменения условий труда, если такие изменения были внесены в трудовой договор с согласия работника;

      отказ или уклонение без уважительных причин от медицинского освидетельствования, предусмотренного в обязательном порядке для работников отдельных профессий либо экспертной профпатологической комиссии, а также отказ работника от прохождения специального обучения, необходимого для выполнения работы; отказ работника от прохождения обучения по безопасности и охране труда, сдачи экзаменов по технике безопасности и правилам эксплуатации, промышленной безопасности, если это является обязательным условием допуска к работе.

      30. Если при разрешении спора о восстановлении на работе суд установил, что работодатель имел основание для прекращения или расторжения трудового договора, но в приказе ошибочно указал норму Трудового кодекса или иного закона, суд отказывает в удовлетворении иска. В мотивировочной части решения суд указывает основание для прекращения или расторжения договора, предусмотренное Трудовым кодексом или иным законом, по которому трудовой договор подлежал прекращению или расторжению.

      31. Работник в случае незаконного прекращения трудового договора подлежит восстановлению на прежней работе независимо от того, что прежняя должность на момент рассмотрения спора фактически отсутствует (сокращена). Последующее прекращение или расторжение трудового договора с работником могут быть произведены только с соблюдением установленных законом порядка и оснований. Однако по просьбе незаконно уволенного работника суд может ограничиться вынесением решения о взыскании в его пользу заработной платы за время вынужденного прогула (но не более чем за шесть месяцев) и об изменении формулировки основания для расторжения трудового договора по инициативе работника.

      Незаконно уволенные военнослужащие восстанавливаются на военной службе в прежней (а с его согласия – равной или не ниже) должности и обеспечиваются всеми видами довольствия, недополученного в связи с незаконным увольнением.

      При невозможности восстановления работника на прежней работе вследствие ликвидации организации, прекращения деятельности работодателя (физического лица) суд признает расторжение трудового договора незаконным, обязывает ликвидационную комиссию или орган, принявший решение о ликвидации организации (если ликвидация произведена не по решению суда), а в надлежащих случаях – правопреемника выплатить работнику заработную плату за время вынужденного прогула, но не более чем за шесть месяцев. Одновременно суд признает работника уволенным по подпункту 1) пункта 1 статьи 52 Трудового кодекса в связи с ликвидацией юридического лица либо прекращением деятельности работодателя (физического лица) с момента вынесения решения о ликвидации/прекращении деятельности.

      Восстановление на прежней работе работника, с которым незаконно прекращен или расторгнут трудовой договор, заключенный на определенный срок, допускается в пределах срока действия трудового договора. Если на момент рассмотрения спора срок действия трудового договора истек, то работнику по решению согласительной комиссии или суда выплачивается заработная плата и иные причитающиеся ему выплаты за весь период с момента незаконного прекращения трудового договора до дня окончания срока действия трудового договора, но не более чем за шесть месяцев.

      32. Учитывая, что Трудовым кодексом не предусмотрено право работодателя без согласия работника на досрочный отзыв из трудового отпуска, отказ работника от выполнения приказа об отзыве из трудового отпуска нельзя рассматривать как нарушение трудовой дисциплины.

      33. Трудовым кодексом исключены пределы материальной ответственности работника за причиненный ущерб.

      Согласно пункту 7 статьи 123 Трудового кодекса перечень должностей и работ, занимаемых или выполняемых работниками, работниками направляющей стороны, с которыми могут заключаться договор о полной индивидуальной или коллективной (солидарной) материальной ответственности за необеспечение сохранности имущества и других ценностей, переданных работникам, работникам направляющей стороны, а также типовой договор о полной материальной ответственности, утверждается актом работодателя или актом принимающей стороны.

      Перечень оснований, при наличии которых наступает материальная ответственность в полном размере ущерба, причиненного работодателю или принимающей стороне, работника направляющей стороны при исполнении им трудовых обязанностей, указан в пункте 8 статьи 123 Трудового кодекса.

      Недопустимо возложение на работника, работника направляющей стороны материальной ответственности за ущерб, который может быть отнесен к категории нормального производственно-хозяйственного риска. Работодатель или принимающая сторона обязаны создать работникам, работникам направляющей стороны условия, необходимые для нормальной работы и обеспечения полной сохранности вверенного им имущества.

      Судам следует учитывать, что для привлечения работников, работников направляющей стороны к полной материальной ответственности Трудовой кодекс не во всех случаях требует наличия договора о полной материальной ответственности. Так, например, за необеспечение сохранности имущества и других ценностей работник может быть привлечен к полной материальной ответственности при получении им материальных ценностей по разовому документу.

      При рассмотрении дел по спорам о возмещении имущественного вреда судам надлежит отграничивать вред, причиненный работником при исполнении трудовых обязанностей, от вреда, возникшего из гражданско-правовых отношений.

      За вред, причиненный работником при исполнении трудовых обязанностей третьим лицам, имущественную ответственность несет работодатель, с которым работник состоит в трудовых отношениях. При этом работодатель, возместивший вред, имеет право обратного требования (регресса).

      34. От уплаты государственной пошлины в судах освобождаются истцы – по искам о взыскании сумм оплаты труда и другим требованиям, связанным с трудовой деятельностью (подпункт 1) статьи 616 Кодекса Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс)". В случае удовлетворения иска суд в соответствии со статьей 117 ГПК обязан взыскать государственную пошлину в доход государства с ответчика, не освобожденного от ее уплаты.

      35. Признать утратившими силу:

      1) нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 6 октября 2017 года № 9 "О некоторых вопросах применения судами законодательства при разрешении трудовых споров";

      2) пункт 18 нормативного постановления Верховного Суда Республики Казахстан от 20 апреля 2018 года № 7 "О внесении изменений и дополнений в некоторые нормативные постановления Верховного Суда Республики Казахстан по гражданскому и гражданскому процессуальному законодательству".

      36. Согласно статье 4 Конституции настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, является общеобязательным и вводится в действие со дня первого официального опубликования.

      Председатель Верховного Суда
Республики Казахстан
А. Мергалиев
     
      Судья Верховного Суда
Республики Казахстан,
секретарь пленарного заседания
Г. Альмагамбетова

Соттардың еңбек дауларын шешу кезінде заңнаманы қолдануының кейбір мәселелері туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2024 жылғы 28 қарашадағы № 1 Нормативтік қаулысы

      Сот практикасын қорыту нәтижелерін негізге ала отырып, соттардың еңбек заңнамасы нормаларын қолдануының біркелкілігін қамтамасыз ету мақсатында, сондай-ақ осы санаттағы істерді қарау кезінде соттарда туындайтын мәселелерді ескеріп, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы мынадай түсіндірмелер беруге қаулы етеді.

      1. Қазақстан Республикасы Конституциясының (бұдан әрі – Конституция) 13-бабында бекітілген әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғау құқығы еңбек құқықтық қатынастарына қатысушыларға да қолданылады.

      2. Адамдардың жекелеген санаттарының еңбек қатынастары Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің (бұдан әрі – Еңбек кодексі) нормаларымен ғана емес, сонымен қатар арнайы заңнамалық актілермен де (құқық қорғау қызметі туралы, әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы, мемлекеттік қызмет туралы, ішкі істер органдары туралы және басқа) реттеледі.

      Еңбек шарты тараптарының құқықтық қатынастары, онда айтылған талаптарды қоспағанда, ұжымдық шартпен, тараптардың өзге келісімдерімен және жұмыс берушінің еңбек заңнамасының нормаларына қайшы келмейтін актілерімен реттеледі. Соттар арнайы нормативтік құқықтық актілерде реттелмеген құқықтық қатынастардан туындайтын еңбек дауларын қараған кезде Еңбек кодексінің нормаларын басшылыққа алуға тиіс.

      Егер жұмыскерлердің жекелеген санаттарының басқа нормативтік құқықтық және өзге де актілермпен реттелетін еңбек жағдайлары осы жұмыскерлердің жағдайын Еңбек кодексінде көзделген жағдайлармен салыстырғанда нашарлататын болса, онда еңбек дауын шешу кезінде Еңбек кодексінің 8-бабы 4-тармағының ережелері және "Құқықтық актілер туралы" 2016 жылғы 6 сәуірдегі Қазақстан Республикасы Заңының 10-бабында белгіленген нормативтік құқықтық актілердің сатысы ескеріле отырып, Еңбек кодексіндегі жағдайлар қолданылуға жатады.

      3. Жұмыс беруші мен микрокәсіпкерлік субъектінің, жұмыскерлерінің саны он бес адамнан аспайтын коммерциялық емес ұйымның жұмыскері, үй жұмыскері, заңды тұлғаның жеке-дара атқарушы органы, заңды тұлға атқарушы органының басшысы, сондай-ақ заңды тұлғаның алқалы атқарушы органының басқа да мүшелері арасында туындайтын дауларды қоспағанда, жеке еңбек дауларын келісу комиссиялары, ал реттелмеген мәселелер не келісу комиссиясының шешімінің орындалмауы бойынша соттар қарайды.

      Бұдан басқа сот практикасында 2016 жылғы 1 қаңтардан бастап енгізілген келісу комиссияларының жеке еңбек дауларын сотқа дейінгі тәртіппен қарауы туралы нормаларды қолдану кезінде жұмыскерлердің жекелеген санаттарының, оның ішінде әскери қызметтегі адамдардың, арнаулы мемлекеттік, құқық қорғау органдары қызметкерлерінің, мемлекеттік қызметшілердің еңбегі жеке еңбек дауларын келісу комиссияларының қарау мүмкіндігі белгіленбеген Қазақстан Республикасының арнайы заңдарында және өзге де нормативтік құқықтық актілерінде көзделген ерекшеліктермен Еңбек кодексімен реттелетіні туралы Еңбек кодексінің 8-бабы 3-тармағының, 143, 144-баптарының ережелерін және басқа да ережелерін ескерген жөн. Осыған байланысты жұмыскерлердің көрсетілген жекелеген санаттарына Еңбек кодексінің 159-бабының ережелері қолданылмайды.

      Келісу комиссиялары еңбек қатынастарымен тікелей байланысты еңбек қатынастарын реттеу кезінде еңбек заңнамасын қолдану процесінде туындайтын мәселелер жөніндегі, әлеуметтік әріптестік, сондай-ақ еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғау мәселелері жөніндегі жеке еңбек дауларын қарайды.

      Еңбек кодексінің 159-бабына сәйкес жұмыскерлердің немесе бұрын еңбек қатынастарында тұрған адамдардың не жұмыс берушінің келісу комиссиясына жүгінуі олардың арасында туындаған жеке еңбек дауын сотқа дейін реттеу тәртібінің міндетті сатысы болып табылады. Егер жеке еңбек дауының тарапы келісу комиссиясының шешімімен толықтай немесе оның бір бөлігімен келіспейтін болса, дау реттелмеген болып есептеледі және келісу комиссиясының шешімімен келіспейтін тарап келісу комиссиясының шешімі орындалмаған жағдайдағы сияқты, еңбек дауын шешу үшін ол белгілеген мерзімде сотқа жүгінуге құқылы.

      Еңбек кодексінің 159-бабының 4-тармағына сәйкес келісу комиссиясына келіп түскен өтінішті көрсетілген комиссия берілген күні міндетті түрде тіркеуге тиіс.

      Дауды өтініш берушінің жазбаша келісімі болған кезде оның қатысуынсыз қарауға жол беріледі. Дауды өтініш берушінің қатысуынсыз қарауға жазбаша келісімді келісу комиссиясына жүгінген кезде өтініште де, келісу комиссиясының шешімі шыққанға дейін енгізілген жеке құжатта да білдіруге болады.

      Келісу комиссиясын құру тәртібі және оның қызметі жұмыс беруші мен жұмыскерлердің өкілдері арасында жасалатын келісу комиссиясының жұмысы туралы келісімде не ұжымдық шартта айқындалады.

      Соттар келiсу комиссиясы қызметiнiң заңдылығы туралы мәселенi шешу кезiнде Еңбек кодексінің 159-бабы 3-тармағының ұжымдық шарттың немесе келiсу комиссиясының жұмысы туралы келiсiмнiң мазмұны туралы талаптарының сақталуын тексеруге тиiс.

      Еңбек кодексінің 159-бабы 5-тармағының ережелері келісу комиссиясын екі жылда кемінде бір рет мерзімділікпен ротациялық негізде жұмыс беруші өкілдері мен жұмыскерлер өкілдерінің қатарынан комиссия мүшелері сайлайтын төраға басқаратынын көздейді. Егер жеке еңбек дауын қарау кезінде отырысқа жұмыс беруші өкілдері мен жұмыскерлер өкілдерінің тарапынан келісу комиссиясы мүшелерінің тең саны қатысса, келісу комиссиясының отырысы мен шешімі заңды болып табылады. Дауыс беру кезінде келісу комиссиясының әрбір мүшесі бір дауысқа ие болады.

      Соттар осы нормалардың императивтік сипатта болатынын ескергені жөн.

      4. Жеке еңбек дауларын қарау бойынша келісу комиссиясына немесе сотқа жүгіну үшін Еңбек кодексінің 160-бабында мынадай мерзімдер көзделген: жұмысқа қайта алу туралы даулар бойынша – жұмыс берушінің еңбек шартын тоқтату туралы актісінің көшірмесі келісу комиссиясына табыс етілген немесе табыс етілгені туралы хабарламасы бар тапсырысты хатпен пошта арқылы жіберілген күннен бастап бір ай, ал сотқа жүгіну үшін – реттелмеген даулар бойынша жүгінген кезде не еңбек шарты тарапы келісу комиссиясының шешімін орындамаған кезде келісу комиссиясы шешімінің көшірмесі табыс етілген немесе табыс етілгені туралы хабарламасы бар тапсырысты хатпен пошта арқылы жіберілген күннен бастап екі ай; басқа еңбек даулары бойынша – жұмыскер, оның ішінде бұрын еңбек қатынастарында болған жұмыскер немесе жұмыс беруші өз құқығының бұзылғаны туралы білген немесе білуге тиіс болған күннен бастап бір жыл.

      Жеке еңбек дауларын қарау бойынша өтініш мерзімінің өтуі қаралып жатқан еңбек дауы бойынша медиация туралы шарттың қолданылу кезеңінде, сондай-ақ келісу комиссиясы болмаған жағдайда, ол құрылғанға дейін тоқтатыла тұрады.

      Конституцияның 13-бабы 2-тармағының және Еңбек кодексінің 159-бабының ережелерін негізге ала отырып, жеке еңбек дауы тарапының Еңбек кодексінің 160-бабында көзделген келісу комиссиясына жүгіну мерзімін өткізіп алуы келісу комиссиясының жеке еңбек дауын қараудан бас тартуы үшін негіз болып табылмайды. Өтінішті келісу комиссиясы шешім шығара отырып қарауға тиіс, бұл осы шешіммен келіспейтін тараптың одан әрі сотқа талап қоюмен жүгіну құқығын іске асыруына мүмкіндік береді.

      Заңда дауды сотқа дейінгі тәртіппен реттеу үшін келісу комиссиясына өтініш беретін субъектінің арыз берудің өткізіп алған мерзімін келісу комиссиясының қалпына келтіру құқығы жойылмаған.

      Жүгінудің белгіленген мерзімі дәлелді себептермен өткізіп алынған жағдайда еңбек даулары бойынша келісу комиссиясы келісу комиссиясына жүгіну мерзімін қалпына келтіріп, дауды мәні бойынша шеше алады.

      Тараптың келісу комиссиясына жүгіну мерзімін сақтау, мерзімді өткізіп алу себептерінің дәлелділігі және оны қалпына келтіру мәселелері жеке еңбек дауы тарапының мерзімді қалпына келтіру туралы өтінішінің болуына қарамастан, келісу комиссиясының құзыретіне кіреді.

      Келісу комиссиясы жұмыскердің, оның ішінде бұрын еңбек қатынастарында болған жұмыскердің белгіленген мерзімдерде келісу комиссиясына жүгінбеу себептерінің дәлелді себептерге жататын-жатпайтынын дербес айқындайды.

      Сонымен қатар осы мерзімді дәлелсіз себептермен өткізіп алу келісу комиссиясының өтінішті даудың мән-жайлары бойынша талқыламай қанағаттандырудан бас тарту туралы шешім шығаруы үшін дербес негіз бола алады, бұл жеке еңбек дауының тарапына еңбек құқықтарын қорғау үшін сотқа жүгінуге кедергі келтірмейді.

      Еңбек кодексіне сәйкес жеке еңбек дауларын қарау бойынша келісу комиссиясына жүгінбей, сотқа жүгінуге құқығы бар еңбек қатынастарына қатысушылар үшін мынадай мерзімдер белгіленген:

      жұмысқа қайта алу туралы даулар бойынша – еңбек шартын тоқтату туралы жұмыс беруші актісінің көшірмесі табыс етілген немесе табыс етілгені туралы хабарламасы бар тапсырысты хатпен пошта арқылы жіберілген күннен бастап үш ай;

      басқа еңбек даулары бойынша – жұмыскер, оның ішінде бұрын еңбек қатынастарында болған жұмыскер немесе жұмыс беруші өз құқығының бұзылғаны туралы білген немесе білуге тиіс болған күннен бастап бір жыл.

      Сот Еңбек кодексінің 160-бабында көзделген мерзімдер дәлелді себеппен өткізіп алынғанын анықтап, шешімнің қарар бөлігінде бұл туралы көрсетуге және дауды мәні бойынша шешуге тиіс. Сот жүгінудің мерзімін сот шешім шығарғанға дейін берілген дау тарапының өтініші бойынша ғана қолданады.

      Егер сот талап қоюшының еңбек құқықтарының бұзылғанын, бірақ ол Еңбек кодексінде көзделген жеке еңбек дауын қарау бойынша сотқа жүгіну мерзімін дәлелсіз себептермен өткізіп алғанын анықтаса, онда сот шешімнің уәждеу бөлігінде осы құқықтардың бұзылғанын көрсетеді және жүгіну мерзімінің өткізіп алынуына байланысты талап қоюды қанағаттандырудан бас тартады.

      Сот келісу комиссиясының түйіндерімен байланысты емес және жеке еңбек дауы талап қоюшы мәлімдеген талаптар шегінде мәні бойынша шешіледі.

      5. Еңбек құқықтық қатынастарынан туындайтын даулар бойынша талап қоюлар жауапкер-заңды тұлға органының орналасқан жері бойынша немесе дауда жауапкер ретінде болатын жұмыс беруші-жеке тұлғаның тұрғылықты жері бойынша азаматтық сот ісін жүргізудің жалпы қағидалары бойынша сотқа қойылуға жатады.

      Талап қоюлар Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің (бұдан әрі – АПК) 30-бабының үшінші бөлігінде көзделген тәртіппен филиалдың немесе өкілдіктің орналасқан жері бойынша қойылған кезде тек заңды тұлғалар ғана жауапкер бола алады.

      6. Еңбек кодексінің 33-бабына сәйкес адамды жұмысқа жіберу еңбек шартын жасасқаннан кейін ғана жүзеге асырылады.

      Еңбек шартын жасасу, оған өзгерістер мен толықтырулар енгізу еңбек шарты тараптарының электрондық цифрлық қолтаңбасы арқылы куәландырылған электрондық құжат нысанында жүргізілуі мүмкін.

      Еңбек шартын тоқтату немесе бұзу туралы бұйрықтарға шағым жасалған кезде соттар жұмыс беруші Еңбек кодексінің 23-бабының 2-тармағы 27) тармақшасының негізінде еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган айқындаған тәртіппен жұмыскермен еңбек шартын жасасу және тоқтату туралы ақпаратты еңбек шарттарын есепке алудың бірыңғай жүйесіне енгізуге міндетті екенін ескеруге тиіс.

      Жұмыс берушінің кінәсінен еңбек шарты болмаған және (немесе) тиісті түрде ресімделмеген жағдайда, ол Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен жауаптылықта болады. Мұндай жағдайда еңбек қатынастары жұмыскер жұмысқа нақты кіріскен күннен бастап туындады деп есептеледі.

      Жұмыскерде немесе жұмыс берушіде (тапсырыс берушіде не орындаушыда) еңбек қатынастарының болуын құжатпен растау мүмкіндігі болмаған жағдайда, тараптар арасында еңбек қатынастарының болуына қатысты дау келісу комиссиясына жүгінбей, сот тәртібімен шешілуі мүмкін.

      7. Соттар азаматтық-құқықтық қатынастарды еңбек құқықтық қатынастарынан ажыратуға тиіс.

      Еңбек қатынастарының болуы туралы жұмыскер белгілі бір біліктілік, мамандық, кәсіп немесе лауазым бойынша жұмысты (еңбек функциясын) еңбек тәртіптемесіне бағына отырып жеке өзі орындайтын, ал жұмыс беруші оған еңбегі үшін жалақы төлейтін мән-жайлар куәландыра алады.

      8. Еңбек кодексінің 146-бабына сәйкес кәсіптік одақтың кәсіподақ органдарының құрамына кіретін жұмыскерлердiң еңбегі "Кәсіптік одақтар туралы" 2014 жылғы 27 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңында (бұдан әрі – Кәсіподақтар туралы заң) көзделген ерекшелiктермен Еңбек кодексінде реттеледi.

      Кәсіптік одақтар туралы заңның 26-бабының 1, 2, 3-тармақтарына сәйкес негізгі жұмысынан босатылмаған, сайланбалы кәсіподақ органдарының мүшелері өздері мүшелерi болып табылатын кәсiподақ органының уәжді пікірінсіз тәртiптiк жазаға тартылуы мүмкін емес. Негізгі жұмысынан босатылмаған кәсіподақ органының басшысы (төрағасы) жоғары тұрған кәсіподақ органының уәжді пікірінсіз тәртіптік жауаптылыққа тартыла алмайды. Заңды тұлға таратылған не жұмыс беруші-жеке тұлғаның қызметі тоқтатылған жағдайлардан басқа, негізгі жұмысынан босатылмаған, сайланбалы кәсіподақ органдарының мүшелерімен еңбек шартын жұмыс берушінің бастамасы бойынша бұзуға осы адамдар мүшелері болып табылатын кәсіподақ органының уәжді пікірі ескеріле отырып, еңбек шартын бұзудың жалпы тәртібі сақталған кезде жол беріледі. Заңды тұлға таратылған не жұмыс беруші-жеке тұлғаның қызметі тоқтатылған жағдайлардан басқа, негізгі жұмысынан босатылмаған кәсіподақ органының басшысымен (төрағасымен) еңбек шарты жоғары тұрған кәсіподақ органының уәжді пікірінсіз жұмыс берушінің бастамасы бойынша бұзылуы мүмкін емес.

      Негізгі жұмысынан босатылмаған, сайланбалы кәсіподақ органдарының мүшелеріне жұмыс берушінің бастамасы бойынша тәртіптік жаза қолдану және олармен еңбек шартын бұзу туралы жұмыс берушінің актісін шығару кезінде кәсіподақ органының уәжді пікірін есепке алу ұжымдық шартта көзделген тәртіппен жүргізіледі.

      Соттар жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзудың немесе тәртіптік жауаптылыққа тартудың заңдылығы туралы дауды шешкен кезде "кәсіподақ мүшесі" және "сайланбалы кәсіподақ органының мүшесі" деген ұғымдардың аражігін ажыратуы керек. Заңнама негізгі жұмысынан босатылмаған, сайланбалы кәсіподақ органдарының мүшелеріне ғана қатысты кәсіптік одақтың кәсiподақ органының уәжді пікірін алуды талап етеді. Жұмыс беруші еңбек шартын жұмыс берушінің бастамасы бойынша бұзу және тәртіптік жауаптылыққа тарту туралы бұйрықты шығару кезінде кәсіптік одақтың кәсiподақ органының уәжді пікірін алуға міндетті.

      Кәсіподақтар туралы заңның 17-бабының 9) тармақшасына сәйкес кәсіподақтар сайланған немесе қайта сайланған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде жұмыс берушіге сайланбалы кәсіподақ органдарының негізгі жұмысынан босатылмаған мүшелері туралы ақпарат беруге міндетті.

      Негізгі жұмыстан босатылмаған сайланбалы кәсіподақ органдарының мүшесіне жұмыс берушінің бастамасы бойынша тәртіптік жаза қолдану немесе онымен еңбек шартын бұзу туралы жұмыс берушінің актісіне дау айтылған кезде соттар жұмыс берушінің және кәсіптік одақтың ұжымдық шартта көзделген уәжді пікірді беру тәртібі мен мерзімдерін сақтауын тексеруге тиіс. Егер жұмыс беруші кәсіподақ органына ұжымдық шартта айқындалған мерзімдерде кәсіподақ органының уәжді пікірін алу үшін жүгінген, бірақ кәсіптік одақ уәжді пікір беруден жалтарған немесе бас тартқан жағдайда, онда кәсіподақ органының пікір беру мерзімі өткеннен кейін негізгі жұмысынан босатылмаған, сайланбалы кәсіподақ органының мүшесіне жұмыс берушінің бастамасы бойынша тәртіптік жаза қолдану немесе онымен еңбек шартын бұзу туралы жұмыс берушінің актісі шығарылады.

      Негізгі жұмысынан босатылмаған, сайланбалы кәсіподақ органының мүшесімен жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзу немесе оны тәртіптік жауаптылыққа тарту сәтінде кәсіптік одақ органының уәжді пікірінің болмауы жұмысқа қайта алу туралы талап қоюды қанағаттандыру үшін сөзсіз негіз болып табылады, өйткені уәжді пікір бұйрық шығарылғанға дейін алынуға тиіс.

      9. Еңбек кодексінің 38-бабында көзделген жағдайларда басқа жұмысқа ауыстыруға ауыстыру жөнінде ұсыныспен хабарлама жіберу арқылы жұмыскердің бастамасы бойынша да, жұмыс берушінің бастамасы бойынша да, бірақ еңбек шартының екінші тарапының келісімі болған кезде жол беріледі.

      Басқа жұмысқа ауыстыру туралы хабарламаны еңбек шарты тараптарының бірі береді және екінші тарап Еңбек кодексінің 33-бабына сәйкес ол берілген күннен бастап бес жұмыс күні ішінде қарайды. Басқа жұмысқа ауысу ұсынысымен хабарлама алған тарап екінші тарапқа қабылданған шешім туралы хабарлауға міндетті.

      Басқа жұмысқа ауысқан кезде жұмыскердің жұмысын (еңбек функциясын) өзгертуге жол беріледі, бұл лауазымының, мамандығының, кәсібінің, біліктілігінің өзгеруіне не жұмыскердің лауазымы, кәсібі немесе мамандығы болмаған кезде еңбек шартында келісілген еңбек жағдайлары (жалақысының мөлшері, жұмыс уақыты мен тынығу уақытының режимі, жеңілдіктер мен басқа да жағдайлар) оны орындау кезінде өзгеретін өзге жұмысты жұмыс берушінің тапсыруына алып келеді.

      Жұмыс берушінің оқшауланған құрылымдық бөлімшесіне ауыстыру да, мұндай ауыстыру лауазымның, мамандықтың, кәсіптің, біліктіліктің өзгеруіне алып келетін-келмейтініне қарамастан, басқа жұмысқа ауыстыру болып есептеледі. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (бұдан әрі – АК) 43-бабының нормаларында заңды тұлғаның оқшауланған құрылымдық бөлімшелерінің түрлері (филиал, өкілдік немесе өзге оқшауланған бөлімше) санамаланған және олардың белгілері айқындалған.

      Еңбек кодексінің 33-бабының 2-тармағына сәйкес басқа жұмысқа ауыстыру кезінде еңбек шартына өзгерістер енгізуді тараптар, Еңбек кодексінің 41 және 42-баптарында көзделген жағдайларды қоспағанда, жұмыс берушінің актісін шығара отырып, еңбек шартына қосымша келісім түрінде жазбаша нысанда жүзеге асырады.

      Еңбек кодексінің 38-бабында көзделген жағдайларда жұмыскердің басқа жұмысқа ауыстырудан бас тартуы, жұмыскердің жұмыс берушімен бірге басқа жерге ауыстырудан бас тартуынан басқа, Еңбек кодексінің 58-бабының 1-тармағы бойынша еңбек шартын тоқтату үшін негіз болып табылмайды.

      Еңбек кодексінде жұмыскерді жұмыс берушімен бірге басқа жерге ауыстыру кезінде хабарламаның өзге мерзімі көзделген. Еңбек кодексінің 39-бабы 1-тармағының негізінде жұмыс беруші жұмыскерді кемінде бір ай бұрын, егер еңбек, ұжымдық шарттарда хабарлаудың неғұрлым ұзақ мерзімі көзделмесе, жұмыс берушінің алдағы уақытта басқа жерге көшетіні туралы хабардар етуге міндетті. Еңбек кодексінің 128-бабына сәйкес жұмыскер жұмыс берушімен бірге басқа жерге жұмысқа ауыстырылған кезде жұмыс беруші жұмыскерге: 1) жұмыскер мен оның отбасы мүшелерінің көшуіне; 2) жұмыскер мен оның отбасы мүшелерінің мүлкін тасымалдауға байланысты шығыстарды өтеуге міндетті. Жұмыс берушінің Еңбек кодексінің 39 және 128-баптарының ережелерін орындамауы жұмыскердің жұмыс берушімен бірге басқа жерге ауыстырудан бас тартуына алып келуі мүмкін, бұл Еңбек кодексінің 58-бабы 1-тармағының 1) тармақшасы бойынша еңбек шартын тоқтату мүмкіндігін болғызбайды. Бұл ретте соттар Еңбек кодексінің 39-бабы жұмыскерді заңды тұлғаның оқшауланған құрылымдық бөлімшесіне емес, жұмыс берушімен бірге басқа жерге ауыстыру мүмкіндігін көздейтінін ескеруге тиіс.

      10. Соттар жұмыскерді басқа жұмысқа ауыстыруды жұмыскер еңбек шартында келісілген жұмысты (еңбек функциясын) жалғастырған кезде Еңбек кодексінің 46-бабының 1-тармағы бойынша еңбек жағдайларының (жалақы мөлшері, жұмыс уақыты мен тынығу уақытының режимі, жеңілдіктер және басқа жағдайлар) өзгеруінен ажыратуы қажет.

      Еңбек жағдайлары өзгерген кезде, егер еңбек, ұжымдық шарттарда хабардар етудің неғұрлым ұзақ мерзімі көзделмесе, жұмыс беруші жұмыскерді күнтізбелік он бес күннен кешіктірмей хабардар етуге міндетті. Еңбек жағдайларының өзгеруі туралы хабарлама жұмыскерлерге қайта ұйымдастыруға немесе экономикалық, технологиялық жағдайлардың, еңбекті ұйымдастыру жағдайларының өзгеруіне және (немесе) жұмыс берушінің жұмыс көлемінің қысқаруына байланысты өндірісті ұйымдастырудағы өзгерістерге орай ғана табыс етіледі және жұмыскер өз мамандығына немесе кәсібіне, тиісті біліктілігіне сәйкес жұмысын жалғастырған кезде еңбек жағдайларын өзгертуге жол беріледі. Бұл ретте хабарламада жұмыскердің қандай еңбек жағдайлары өзгеретіні көрсетілуге тиіс. Жұмыскердің еңбек жағдайларын өзгертуге келісімі жазбаша нысанда білдірілуі тиіс Жұмыскер еңбек жағдайларының өзгеруіне байланысты жұмысты жалғастырудан жазбаша бас тартқан жағдайда не жұмыскердің еңбек жағдайларының өзгеруіне байланысты жұмысты жалғастырудан жазбаша бас тартуды беруден бас тартуын куәландыратын акт болған кезде жұмыскермен еңбек шарты Еңбек кодексінің 58-бабы 1-тармағының 2) тармақшасында көзделген негіз бойынша тоқтатылады.

      11. Жұмыс берушінің актісінде Еңбек кодексіне сәйкес еңбек шартын тоқтату үшін негіз көрсетілуге тиіс.

      Еңбек шартын тоқтату кезінде заңнаманың бұзылуына орай жұмысқа қайта алу туралы шешім қабылдай отырып, сот жұмыс берушінің актісін, талап қоюшы мұндай талапты мәлімдемесе де, заңсыз деп таниды. Осы жағдайда сот істі талап қоюшы мәлімдеген талаптардың негізінде шешу туралы қағиданы бұзбайды (АПК-нің 225-бабының екінші бөлігі), өйткені жұмыс берушінің еңбек шартын тоқтату туралы актісі заңсыз деп танылмайынша жұмысқа қайта алу мүмкін болмайды.

      12. Еңбек шартын тоқтатудың заңдылығы туралы дауды шешу кезінде соттар еңбек шартының белгілі бір немесе белгіленбеген мерзімге жасалуына байланысты болатын жұмыс берушінің еңбек шартын тоқтату тәртібін сақтауын тексеруі қажет.

      Бір жылдан кем емес белгілі бір мерзімге жасалған еңбек шарты тоқтатылған жағдайда еңбек шартының мерзімі аяқталуына байланысты еңбек шартын тоқтату туралы жұмыс берушінің хабарламасы еңбек шарты тараптарының біріне соңғы жұмыс (ауысымы) күні табыс етіледі.

      Жұмыс берушінің еңбек шартын тоқтату туралы актісінің көшірмесі жұмыс берушінің актісі шығарылған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде жұмыскерге табыс етіледі не оған табыс етілгені туралы хабарламасы бар тапсырысты хатпен пошта арқылы немесе курьерлік пошта байланысы, факсимильді байланыс, электрондық пошта және өзге де ақпараттық-коммуникациялық технологиялар арқылы электрондық цифрлық қолтаңбамен куәландырылған электрондық құжат нысанында жіберіледі.

      Белгілі бір жұмысты орындау уақытына, уақытша болмаған жұмыскерді алмастыру уақытына, маусымдық жұмысты орындау уақытына жасалған еңбек шарты тоқтатылған кезде еңбек шартын тоқтату туралы хабарлама шығару талап етілмейді.

      Соттар Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 1), 18), 20) және 23) тармақшаларында, 1-1-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, жұмыскер еңбекке уақытша жарамсыз болған және демалыста болған кезеңде жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзуға жол берілмейтінін ескергені жөн.

      Жұмыс беруші бір жылдан кем емес белгілі бір мерзімге жасалған еңбек шартын мерзімді ұзарту туралы жазбаша өтініштің негізінде он екі және одан көп апта жүктілік мерзіміндегі жүкті әйелдерге, сондай-ақ үш жасқа дейінгі баласы бар, бала асырап алған және бала күтімі бойынша жалақысы сақталмайтын демалысқа өз құқығын пайдалануға ниет білдірген жұмыскерлерге қатысты бала күтімі бойынша демалыс аяқталған күнді қоса алып ұзартады. Аталған санатқа жататын жұмыскер еңбек шартының мерзімін ұзартуға құқық беретін растаушы құжаттарды ұсынған кезде жұмыс беруші еңбек шартының мерзімін ұзақтығы жұмыскердің жазбаша өтіншімен анықталатын бала күтімі бойынша демалысы аяқталған күнді қоса алып ұзартуға міндетті. Бала күтімі бойынша демалыстың аяқталу күні еңбек шартын тоқтату күні болып табылады.

      Бұл ретте жұмыс берушінің аталған міндеттері уақытша болмаған жұмыскерді алмастыру уақытына, белгілі бір жұмысты орындау уақытына, маусымдық жұмысты орындау уақытына еңбек шарты жасалған жұмыскерге қолданылмайтынын ескеру қажет.

      Белгілі бір мерзімге алғашқы жасалған шартты қолдану мерзімі аяқталған соң ол тоқтатылмай, жұмыскер жұмыс берушінің хабардар болуымен бұрынғы жұмысын жалғастырған және бірде бір тарап соңғы жұмыс күні (ауысым) ішінде еңбек қатынастарын тоқтату туралы хабар бермеген жағдайларда, Еңбек кодексінің 51-бабының 2-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, мұндай шарт бұрын жасалған дәл сол мерзімге ұзартылған деп есептеледі.

      Егер шарт мерзімінің аяқталу күні жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысына келіп түссе, онда жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысының соңғы күні шарт мерзімінің аяқталуына байланысты еңбек шарты тоқтатылған күн болып есептеледі.

      Еңбек кодексі жұмыс берушінің еңбек шартын көп дегенде екі реттен асырмай қайталап ұзарту құқығын шектейді. Еңбек қатынастары одан әрі жалғастырылған кезде еңбек шарты белгіленбеген мерзімге жасалған деп есептеледі. Мұндай қағида Еңбек кодексінің 30-бабы 5-тармағында көзделген зейнеткерлік жасқа толған адамдармен еңбек қатынастарын жалғастыру жағдайларына қолданылмайды.

      13. Соттар еңбек шартын бұзу тәртібінің сақталуы туралы мәселені зерделей отырып, "Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 2) және 3) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша жұмыс берушінің бастамасымен еңбек шартын бұзу" және "Еңбек кодексінің 58-бабы 1-тармағы 2) тармақшасының негіздері бойынша еңбек шартын тоқтату" ұғымдарының аражігін ажыратуы қажет.

      Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 1) және 2) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша еңбек шарты жұмыс берушінің бастамасымен бұзылған кезде, егер еңбек, ұжымдық шарттарда хабардар етудің неғұрлым ұзақ мерзімі көзделмесе, жұмыс беруші жұмыскерді еңбек шартын бұзу туралы кемінде бір ай бұрын хабардар етуге міндетті. Еңбек шарты Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 3) тармақшасы бойынша бұзылған кезде, егер еңбек, ұжымдық шарттарда хабардар етудің неғұрлым ұзақ мерзімі көзделмесе, жұмыс беруші жұмыскерді еңбек шартын бұзу туралы он бес жұмыс күні бұрын хабардар етуге міндетті.

      Еңбек шарты Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 3) тармақшасы бойынша бұзылған кезде ғана еңбек шартын бұзу туралы хабардар ету мерзімін жұмыс істелмеген уақытқа пропорционалды түрде жалақы төлеумен ауыстыруға болатынын атап өткен жөн.

      Еңбек шартын Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 1) және 2) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша жұмыс берушінің бастамасымен бұзу кезінде жұмыскердің жазбаша келісімімен хабардар ету мерзімі өткенге дейін шартты бұзу жүргізілуі мүмкін.

      Еңбек шартын Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 3) тармақшасында көзделген негіздер бойынша еңбек шартын жұмыс берушінің бастамасымен бұзу кезінде жұмыс беруші хабарламада еңбек шартын бұзу үшін негіз болған себептерді көрсетуге міндетті.

      Еңбек заңнамасында Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 2) және 3) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша жүктіліктің мерзіміне қарамастан жүкті әйелдермен еңбек шартын бұзуға тыйым салу белгіленген, бірақ еңбек шартының алдағы уақытта бұзылатыны туралы хабарламаны табыс етуге тыйым салу қамтылмаған, бұл жүкті әйелдерге хабардар ету мерзімінің ішінде жұмыс берушіге жүктілікті растайтын құжатты табыс етуге мүмкіндік береді.

      14. Жұмыскердің сынақ мерзімі кезеңіндегі жұмысы теріс нәтиже берген кезде жұмыс беруші оны жазбаша нысанда хабардар ете отырып, еңбек шартын бұзу үшін негіз болған себептерді көрсетіп, онымен еңбек шартын Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 7) тармақшасы бойынша бұзуға құқылы.

      Сынақтан өтпегені туралы хабарламаны табыс етумен бір мезгілде жұмыс берушінің еңбек шартын бұзу туралы актісі шығарылады.

      Егер сынақ мерзімі аяқталса және жұмыс беруші еңбек шартының бұзылуы туралы хабардар етпесе, онда жұмыскер сынақ мерзімінен өткен болып есептеледі.

      Сынақ мерзімі туралы талап еңбек шартын жасасқан кезде ғана жұмыскердің тапсырылатын жұмысқа біліктілігінің сәйкестігін тексеру мақсатында белгіленуі мүмкін. Сынақ мерзімінің өтуі еңбек шартында көрсетілген жұмыс басталған күннен басталады.

      Сынақтың қанағаттанарлықсыз нәтижесі жұмыскердің тапсырылған жұмысқа біліктілігіне ғана байланысты объективті деректермен расталуға тиіс. Демек, басқа ешқандай мән-жайлар еңбек шартын осы негіз бойынша бұзу үшін негіз бола алмайды.

      15. Еңбек шартын Еңбек кодексінің 56-бабында көзделген тәртіппен жұмыскердің бастамасы бойынша бұзу кезінде Еңбек кодексінің 56-бабының 3-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, жұмыскер жұмыс берушіні бұл туралы кемінде бір ай бұрын хабардар етуге міндетті. Еңбек шартында еңбек шартын бұзу туралы жұмыскердің жұмыс берушіні хабардар етуінің неғұрлым ұзақ мерзімін белгілеуге жол беріледі. Еңбек шартында хабардар етудің неғұрлым ұзақ мерзімі болған кезде, егер тараптар хабардар ету мерзімін қысқарту туралы келісімге келмесе, жұмыскер жұмыс берушіні еңбек шартының тараптары келіскен мерзімде хабардар етуге міндетті.

      Еңбек шарты бұзылған күнге дейін хабарлау кезеңіне еңбек міндеттерін нақты орындау кезеңі де, жұмыскердің жұмыс орны сақталатын оның болмаған кезеңі де (мысалы, демалыста болу, еңбекке уақытша қабілетсіздік кезеңі, вахта арасындағы демалыс және т.б.) кіреді.

      Жұмыскердің бастамасы бойынша еңбек шартының алдағы бұзылатыны туралы хабарламаны жұмыскер біржақты тәртіппен хабардар ету мерзімі ішінде кері қайтарып алуы мүмкін.

      Еңбек шартын хабардар ету мерзімі аяқталғанға дейін бұзуға жұмыс берушінің жазбаша келісімімен ғана жол беріледі.

      Шартты бұзу туралы хабарлама жұмыскердің өзінен шыққан және оның ерікті түрде өз еркін білдіруі болған жағдайда, еңбек шартын жұмыскердің бастамасы бойынша бұзуға жол беріледі.

      Еңбек кодексінде хабардар ету мерзімі өткеннен кейін жұмыс берушіге еңбек шартының бұзылуын ресімдеу, яғни жұмыс берушінің актіні уақтылы шығару және оның көшірмелерін табыс ету не оның табыс етілгені туралы хабарламасы бар тапсырысты хатпен пошта не курьерлік пошта, факсимильді байланыс, электрондық пошта немесе өзге де ақпараттық-коммуникациялық технологиялар арқылы бұйрық шығарылған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде жіберу міндеті жүктелген.

      16. Соттар жұмыс берушінің (заңды тұлғаның) таратылуына, жұмыс беруші (жеке тұлға) қызметінің тоқтатылуына, жұмыскерлер санының немесе штатының қысқартылуына (Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 1) және 2) тармақшалары) байланысты еңбек шарты бұзылған адамдарды жұмысқа қайта алу туралы істерді қарай отырып, ұйымның (заңды тұлғаның) таратылған -таратылмағанын, жұмыс беруші (жеке тұлға) қызметінің тоқтатылған -тоқтатылмағанын, жұмыскерлер санын немесе штатын қысқарту шын мәнінде жүргізілген-жүргізілмегенін, заңнамалық актілерде көзделген жұмыскерлерді босату тәртібінің сақталған-сақталмағанын, олардың орнына басқа адамдардың қабылдаған-қабылдамағанын тексеруге міндетті.

      Соттар "тарату" және "қайта ұйымдастыру" ұғымдарының аражігін ажыратқан кезде Еңбек кодексінің 47-бабына сәйкес меншік иесінің ауысуы немесе жұмыс беруші ұйымның қайта ұйымдастырылуы (біріктірілуі, қосылуы, бөлінуі, бөліп шығарылуы, қайта құрылуы) еңбек қатынастарының қолданысын тоқтатпайтынын ескеріп, АК-нің нормаларын басшылыққа алуы қажет. Мұндай жағдайда жұмыскерлердің саны немесе штаты шын мәнінде қысқартылған кезде ғана еңбек шартын жұмыс берушінің бастамасы бойынша бұзуға мүмкін болады.

      Соттар жұмыс берушінің экономикалық жай-күйінің нашарлауына әкеп соққан өндіріс, орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер көлемінің төмендеуіне (Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 3) тармақшасы) байланысты еңбек шарты бұзылған адамдарды жұмысқа қайта алу туралы істерді қарау кезінде жұмыс берушінің еңбек шартын осы негіз бойынша бұзудың заңда белгіленген тәртібін сақтаған-сақтамағанын тексеруге міндетті. Егер еңбек, ұжымдық шарттарда хабардар етудің неғұрлым ұзақ мерзімі көзделмесе, жұмыс беруші еңбек шарты осы негіз бойынша алдағы уақытта бұзылатыны туралы жұмыскерлерді он бес жұмыс күні бұрын хабардар етуге міндетті. Тараптардың келісімі бойынша хабардар ету мерзімі жұмыс істелмеген уақытқа пропорционалды түрде жалақы төлеумен ауыстырылуы мүмкін. Жұмыс беруші хабарламада еңбек шартын бұзуға негіз болған себептерді көрсетуге міндетті.

      Мынадай:

      құрылымдық бөлімшенің (цехтың, учаскенің) жабылуы;

      жұмыскерді басқа жұмысқа ауыстыру мүмкіндігінің болмауы;

      жұмыскерлердің өкілдерін еңбек шартын бұзу үшін негіз болған себептерді (жұмыс берушінің экономикалық өзгерістері мен еңбек шартын бұзу қажеттілігі арасында тікелей байланыстың болуын) көрсете отырып, кемінде бір ай бұрын жазбаша хабардар ету талаптары бір мезгілде сақталған кезде, еңбек шартын осы негіз бойынша бұзуға мүмкін болады.

      Демек, еңбек шарты заңда айқындалған шарттар жиынтығы болған кезде ғана бұзылуы мүмкін.

      Жұмыс беруші өндіріс көлемінің төмендегенін растайтын қаржылық құжаттарды беру арқылы өзінің қаржылық дәрменсіздігін дәлелдеуге, экономикалық жай-күйінің нашарлағанына дәлелдемелер ұсынуға тиіс. Аудиторлардың қорытындылары, азаматтық-құқықтық шарттарға сәйкес жұмыс көлемдерінің мерзімінен бұрын аяқталуы осындай дәлелдемелер бола алады, бұл жұмыс берушінің экономикалық жай-күйінің нашарлауына әкеп соққан өндіріс, орындалатын жұмыстар және көрсетілетін қызметтер көлемінің төмендегенін растайды.

      Еңбек шартын бұзуға жұмыс беруші бастама жасағанын ескере отырып, мұндай дәлелдемелерді беру міндеті оған жүктеледі.

      17. Жұмыскердің аттестаттау нәтижелерімен расталған біліктілігінің жеткіліксіздігі салдарынан атқаратын лауазымына немесе орындайтын жұмысына сәйкес келмеуіне байланысты еңбек шартын Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 4) тармақшасына сәйкес бұзу, егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе, құрамына жұмыскерлердің өкілі қатысатын аттестаттау комиссиясының шешіміне негізделуге тиіс.

      Жұмыскерлерді аттестаттауды жүргізу тәртібі, талаптары мен кезеңділігі ұжымдық шартта немесе жұмыс берушінің актісінде айқындалады.

      Жұмыскер, басшы мен еңбек қауіпсіздігін және еңбекті қорғауды қамтамасыз етуге жауапты адам еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау немесе өнеркәсіптік қауіпсіздік мәселелері бойынша білімін тексеруден қайтадан өтпеген жағдайда, Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 5) тармақшасында көзделген негіз бойынша еңбек шартын бұзу Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен құрылатын емтихан комиссиясының шешіміне негізделуге тиіс. Жұмыскерлердің білімін тексеру нәтижелері хаттамамен ресімделеді, оған емтихан комиссиясының төрағасы мен мүшелері қол қояды.

      Жұмыскерлердің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелері бойынша жұмыскерлердi оқыту және олардың бiлiмдерiн тексеру жылына кемінде бір рет жүзеге асырылады. Жұмыскерлердi оқыту еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау бойынша бiлiмдерiн тексерумен (емтиханмен) аяқталады. Еңбек қауіпсіздігін және еңбекті қорғауды қамтамасыз етуге жауапты басшылар мен адамдар жұмыс берушінің актісімен бекітілген тізімге сәйкес еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган айқындаған тәртіппен, кадрлардың біліктілігін арттыруды жүзеге асыратын ұйымдарда үш жылда бір реттен сирек болмайтын мерзімділікпен еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелері бойынша оқудан және білімін тексеруден өтеді.

      Еңбек шартын Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 6) тармақшасында көзделген негіз бойынша жұмыскердің атқаратын лауазымына немесе орындайтын жұмысына осы жұмысты жалғастыруына кедергі келтіретін немесе оны жалғастыру мүмкіндігін болдырмайтын денсаулық жағдайының салдарынан сәйкес келмеу уәжі бойынша бұзу Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен медициналық қорытындымен расталуға тиіс.

      18. Сот Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 16) тармақшасында көзделген негіз бойынша жұмыстан шығарылған адамды бұрынғы жұмысына қайта алу туралы талап қоюды шешу кезінде жұмыскердің бұрын сол үшін тәртіптік жауаптылыққа тартылған теріс қылық жасаған-жасамағаны, осы тәртіптік жазаны қолданудың заңнамалық актілерде белгіленген тәртібі мен мерзімдерінің сақталған-сақталмағаны, жұмыскердің еңбек міндеттерін дәлелсіз себептермен қайталап орындамау немесе қайталап тиісінше орындамау белгісінің бар-жоғы туралы дәлелдемелерді зерттеуге міндетті.

      Егер сот істі қарау кезінде адамды бұрын жасалған теріс қылығы үшін тәртіптік жауаптылыққа тарту заңнаманы бұза отырып жүргізілгенін анықтаса, онда қайталану белгісі алып тасталып, талап қоюшы бұрынғы жұмысына қайта алынуға тиіс.

      Қайталануды айқындау кезінде жұмыскерде, оның бірінші теріс қылыққа ұқсас қандай тәртіптік теріс қылықты қайталап жасағанына немесе басқа тәртіптік теріс қылық жасағанына қарамастан, тәртіптік жазаның қолданылу кезеңінде оның түрлерінің (ескерту, сөгіс, қатаң сөгіс) біреуінің бар болуын басшылыққа алу қажет. Еңбек шартын бұзудың негізінде жұмыскерге еңбек міндеттерін дәлелсіз себептермен қайталап орындамағаны немесе қайталап тиісінше орындамағаны үшін тәртіптік жаза қолдану көзделген.

      Бұл ретте сот Еңбек кодексінің 65-бабында көзделген тәртіппен тәртіптік жауаптылыққа тартылған жұмыскердің бұрын жасалған тәртіптік теріс қылығы болған кезде ғана еңбек шартын осы негіз бойынша бұзуға мүмкін болатынын назарда ұстауы тиіс.

      19. Соттар Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 8), 9), 10), 11), 12), 14), 15), 16), 17), 18) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша адамдардың талап қоюлары бойынша еңбек дауларын қарау кезінде мыналарды назарға алуы керек:

      еңбек шартын осы негіздер бойынша бұзу тәртіптік жауаптылық түрлерінің бірі болып табылады, ол Еңбек кодексінің 65, 66-баптарында көзделген тәртіптік жаза қолдану тәртібін сақтай отырып жүргізілуі мүмкін;

      қызметі (жұмысы) бойынша жұмыскер бағынатын адамға, оған тәртіптік жаза қолдану құқығының берілу-берілмеуіне қарамастан, тәртіптік теріс қылықтың жасалғаны белгілі болған күн теріс қылықтың анықталған күні болып есептеледі және одан бір айлық мерзімнің өтуі басталады;

      жұмыскердің өзі жасаған теріс қылықтың мән-жайлары туралы жазбаша түсініктеме немесе авторизациялануы, сәйкестендірілуі қамтамасыз етіле отырып, электрондық түрде түсініктеме беруден бас тартуы оны бұрынғы жұмысына қайта алу немесе тәртіптік жаза қолдану туралы бұйрықтың, егер тәртіптік теріс қылық жасаудағы кінәсі дәлелдемелер жиынтығымен расталса, күшін жою үшін негіз болып табылмайды. Еңбек заңнамасының нормалары жұмыс берушіге жұмыскердің тәртіптік теріс қылық жасау фактісі туралы актісімен немесе жұмыскердің жазбаша түсініктеме беруден бас тартуы туралы актімен таныстыруды талап етпейді.

      Бұл ретте жұмыскердің жазбаша түсініктеме немесе жұмыскердің авторизациялануы, сәйкестендірілуі қамтамасыз етіле отырып, электрондық түрде түсініктеме беруден бас тартуы туралы актіні жұмыс берушінің өкілі талапты алған немесе талапты алудан жалтарғаны немесе бас тартылғаны туралы акт жасалған күннен бастап екі жұмыс күні өткеннен кейін жасайды. Жасалған теріс қылық фактісі бойынша түсініктеме беру туралы талап жазбаша нысанда (қағаз жеткізгіште немесе электрондық цифрлық қолтаңба арқылы куәландырылған электрондық құжат нысанында) ресімделеді және жұмыс берушінің талабын алғанын растаумен жұмыскерге жеке өзіне немесе курьерлік пошта байланысы, пошта байланысы, факсимильді байланыс, электрондық пошта және өзге де ақпараттық-коммуникациялық технологиялар арқылы тапсырылады.

      Жұмыскер жұмыс орнында жымқыру (оның ішінде ұсақ-түйек жымқыру) жасағаны үшін жұмыс берушінің бастамасы бойынша онымен еңбек шартын бұзу, егер оның ұрлық жасауға кінәлілігі тағайындалған жаза түріне қарамастан, соттың заңды күшіне енген қаулысымен немесе сот үкімімен дәлелденген жағдайда ғана орын алуы мүмкін. Жұмыстан мұндай шығаруға сот актілері заңды күшіне енген күннен бастап бір айдан кешіктірілмей жол беріледі.

      Бұл ретте соттар тәртіптік жазаның бұл түрін Еңбек кодексінің 57-бабы 1-тармағының 2) тармақшасы бойынша еңбек шартын тоқтатудан ажыратуы қажет, оның негіздері жұмыскердің не жұмыс беруші-жеке тұлғаның еңбек қатынастарын жалғастыру мүмкіндігін болғызбайтын жазаға сотталған сот үкімі заңды күшіне енуіне байланысты тараптардың еркіне байланысты болмайды.

      Жұмыскер осы теріс қылықты жасағанға дейін еңбек шартын өз бастамасы бойынша бұзу туралы өтініш немесе еңбек шартын тараптардың келісімі бойынша бұзу туралы хабарлама берген кезде де жұмыс беруші еңбек тәртібін бұзғаны үшін жұмыскерге тәртіптік жаза қолдануға құқылы, өйткені бұл жағдайларда еңбек қатынастары еңбек шартын жұмыскердің бастамасы немесе тараптардың келісімі бойынша бұзу туралы хабардар ету мерзімі өткеннен кейін ғана тоқтатылады (Еңбек кодексінің 50-бабының 2-тармағы және 56-бабы).

      Жұмыскер тәртіптік теріс қылық жасағаны үшін тәртіптік жауаптылыққа ғана емес, сонымен қатар тәртіптік жаза болып табылмайтын құқықтық ықпал етудің өзге де түрлеріне (материалдық жауаптылыққа тарту және т.б.) тартылуы мүмкін.

      20. Жұмыскер бір жұмыс күнінде (ауысымда) қатарынан үш және одан астам сағат бойы дәлелсіз себеппен жұмыста болмағаны үшін еңбек шартын бұзудың дұрыстығы туралы істі шешу кезінде, еңбек шартын осы негіз бойынша бұзу, атап айтқанда:

      жұмыскердің жұмыс орнын дәлелсіз себептермен, сондай-ақ жұмыс кезеңінде еңбек шартын бұзу туралы хабардар етудің бір айлық мерзімі өткенге дейін қалдырып кеткені;

      жұмыскердің еңбек шартының мерзімі өткенге дейін жұмыс орнын дәлелсіз себептермен қалдырып кеткені;

      жұмыскердің бір жұмыс күні (жұмыс ауысымы) ішінде қатарынан үш және одан астам сағат бойы дәлелсіз себептермен жұмыста болмағаны, атап айтқанда ол еңбек міндеттеріне сәйкес өзіне тапсырылған жұмысты орындауға тиіс жұмыс орнынан тыс жерде болғаны;

      демалысқа, оның ішінде жалақысы сақталмайтын демалысқа (жұмыс беруші жұмыскерге оның өтініші бойынша Еңбек кодексінің 100-бабының тәртібімен беруге міндетті бала үш жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты жалақы сақталмайтын демалысты қоспағанда) өз бетінше кеткені немесе мереке және демалыс күндерінде үстеме жұмыс істегені үшін демалыс күндерін өз бетінше пайдаланғаны үшін жүргізілуі мүмкін екенін назарда ұстау қажет.

      21. Сот басқа жұмысқа ауыстырудан бас тартуға байланысты бос жүргені үшін жұмыстан шығарылған адамды жұмысқа қайта алу туралы істі қарау кезінде ауыстырудың өзінің (Еңбек кодексінің 38, 39, 43-баптары) заңдылығын тексеруге міндетті. Басқа жұмысқа ауыстыру заңсыз деп танылған жағдайда, бос жүргені үшін жұмыстан шығару негізді болып саналмайды, ал жұмыскер бұрынғы жұмысына қайта алынуы тиіс.

      22. Егер сот істі шешу кезінде еңбек тәртібін бұзғаны үшін еңбек шартын тоқтату туралы бұйрыққа негіз болған теріс қылық жұмыскердің еңбек жағдайларының өзгеруіне байланысты жұмысты жалғастырудан бас тартуын және оның жұмысты жаңа жағдайларда жалғастыруға келіспейтінін анықтаса, сот талап қоюшының келісімімен еңбек шартын тоқтатудың тұжырымдасын өзгертуге құқылы.

      23. Жұмыскер жұмыста алкогольдік, есірткілік, психотроптық, уытқұмарлық масаңдық (сол тектестер) жағдайында болған, оның ішінде алкогольдік, есірткілік, уытқұмарлық масаңдық (сол тектестер) жағдайын туғызатын заттарды жұмыс күні ішінде пайдаланған кезде еңбек шарты жұмыс берушінің бастамасы бойынша (Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 9) және 10) тармақшалары) бұзылуы мүмкін. Еңбек шартын осы негіздер бойынша бұзу үшін жұмыскердің осындай жағдайына байланысты жұмыстан шеттетілген-шеттетілмегенінің маңызы болмайды.

      Жұмыскер жұмыс уақытында өзінің жұмыс орнында емес, жұмыс берушінің тапсырмасы бойынша еңбек функциясын орындауға тиіс болатын ұйымның немесе объектінің аумағында осындай жағдайда болған немесе көрсетілген заттарды тұтынған кезде де еңбек шарты осы негіздер бойынша бұзылуы мүмкін.

      Жұмыскердің алкогольдік, есірткілік, психотроптық, уытқұмарлық масаңдық (сол тектестер) жағдайында болғаны медициналық қорытындымен расталуы тиіс.

      Медициналық куәландыруды жүргізу тәртібі Психикалық белсенді затты тұтыну фактісін және мас болу күйін анықтау үшін медициналық куәландыру жүргізу қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) бекітілген "Психикалық денсаулық саласында медициналық-әлеуметтік көмек көрсетудің кейбір мәселелері туралы" 2020 жылғы 25 қарашадағы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің бұйрығымен регламенттеледі. Қағидалардың 4-тармағына орай медициналық куәландыру мемлекеттік медициналық орталықтарда жүргізіледі.

      Жұмыскерді медициналық куәландыруға жіберу туралы шешімді жұмыс берушінің өкілі қабылдайды. Жұмыскер медициналық куәландырудан өтуден бас тартқан жағдайда тиісті акт жасалады, ол Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 10) тармақшасына сәйкес еңбек шартын бұзу үшін негіз болып табылады.

      Жұмыскер ауысымаралық демалыста вахтада болған кезеңде алкогольдік, есірткілік, психотроптық, уытқұмарлық масаңдық (сол тектестер) жағдайында болуы дауланған жағдайда, соттар вахталық әдісті қолданудың ерекшелігін ескеруге міндетті. Еңбек кодексінің 135-бабының 4-тармағына сәйкес объектіде жұмыстарды орындау уақытын және ауысымаралық тынығу уақытын қамтитын кезең вахта болып есептеледі. Ауысымаралық демалыс жұмыс уақытына жатпайды, демалыс түрлерінің бірі болып табылады.

      Жұмыскердің алкогольдік, есірткілік, психотроптық, уытқұмарлық масаңдық (сол тектестер) жағдайында болу фактісін анықтау, оның ішінде ауысымаралық демалыс кезеңінде алкогольдік, есірткілік, уытқұмарлық масаңдық (сол тектестер) жай-күйін тудыратын заттарды тұтыну жағдайларында жұмыс берушінің бастамасы бойынша Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 9) және 10) тармақшалары бойынша еңбек шартын бұзу үшін негіз болып табылмайды.

      24. Соттар жұмыскердің тәртіптік теріс қылық жасауына қатысты дауды қараған кезде жұмыскердің жасаған тәртіптік теріс қылығына байланысты тәртіптік жаза түрін (ескерту, сөгіс, қатаң сөгіс, еңбек шартын бұзу) таңдау жұмыс берушінің құқығы болып табылатынын және ол жұмыскер еңбек қатынастарында тұрған жұмыс берушінің құзыретіне жататынын ескеруі керек.

      Жұмыс беруші тәртіптік жаза түрін айқындаған кезде Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 8), 9), 10), 11), 12), 14), 15), 16), 17), 18) тармақшаларында көзделген жағдайларда еңбек шартын бұзуды қолдануға құқылы.

      Егер сот еңбек тәртібін бұзғаны үшін еңбек шарты бұзылған адамды жұмысқа қайта алу туралы істі қарау кезінде теріс қылық шын мәнінде орын алған, бірақ еңбек шартын бұзу Еңбек кодексінде белгіленген тәртіптік жаза қолдану тәртібін немесе мерзімін бұза отырып жүргізілген деген түйінге келсе, жұмыскер жұмысқа қайта алынуы мүмкін.

      25. Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 13) тармақшасында көзделген негіз бойынша ақшалай немесе тауарлық құндылықтарға тікелей қызмет көрсететін қызметкерлерге қатысты, сондай-ақ өзінің қызмет бабын өзі немесе басқа адамдар үшін материалдық немесе өзге де пайда алу үшін жұмыс берушінің мүдделеріне қарамастан өз мүддесінде немесе үшінші тұлға мүддесінде пайдаланатын жұмыскерлерге қатысты, егер бұл әрекеттер немесе әрекетсіздік жұмыс берушінің тарапынан оған деген сенімнің жоғалуына негіз болса, еңбек шартын бұзуға жол беріледі.

      Соттар Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 13) тармақшасы бойынша ақшалай немесе тауарлық құндылықтарға тікелей қызмет көрсететін (қабылдау, сақтау, тасымалдау, бөлу және т.б.) жұмыскерлер ғана емес, сонымен қатар өздеріне жүктелген еңбек міндеттеріне орай ақша операцияларына тікелей қол жеткізе алатын, өздеріне деген сенімнің жоғалуына негіз болатын кінәлі әрекет не әрекетсіздік жасаған басқа жұмыскерлер де жұмыстан шығарылуы мүмкін екенін ескеруі керек.

      Мұндай әрекеттерге, атап айтқанда: тиісті құжаттарсыз көрсетілген қызметтер үшін ақы алу, кем өлшеу, таразыдан жеу, кем есептеу, спирт ішімдіктерін сату немесе есірткі дәрілік заттарды беру қағидаларын бұзу, бағаларды өсіру, мүлікті иемдену немесе оның жетіспеушілігі мен артық шығуына кінәлі түрде жол беру, белгіленген тәртіпті бұза отырып жүргізілген банктік операциялар жатқызылуы мүмкін.

      Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 13) тармақшасы бойынша еңбек шартын бұзу тәртіптік жаза түрі болып табылмайды. Осы негіз бойынша еңбек шартын бұзу үшін ішкі тергеп-тексеруді жүргізу тәртібі жұмыс берушінің актісімен регламенттелуге жатады, еңбек дауын қарау кезінде сот оның сақталуын тексеруге тиіс.

      Жұмыскердің кінәлілік әрекеттер немесе әрекетсіздік жасағанын растайтын негіздемелер көрсетілген ішкі тергеп-тексеру актісі Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 13) тармақшасы бойынша еңбек шартын бұзу туралы бұйрық шығару үшін негіз болып табылады.

      26. Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 14) тармақшасында көзделген негіз бойынша тәрбиелеу функцияларын тікелей атқаратын адамдарға (мектеп мұғалімдері, оқу орындарының оқытушылары, мектепке дейінгі балалар мекемелерінің тәрбиешілері, өндірістік оқыту шеберлері және басқалар) қатысты ғана, егер олар осы жұмысты жалғастыруға сыйыспайтын моральға қайшы қылық жасаған болса, еңбек шартын бұзуға жол беріледі. Оқу-тәрбие ұйымдарының тәрбиелеу функцияларын тікелей атқармайтын өзге жұмыскерлері осы негіз бойынша жұмыстан шығарылуы мүмкін емес.

      Моральға қайшы қылық деп жалпыға бірдей қабылданған мінез-құлық нормаларына қайшы келетін, тәрбиелеу функцияларын жүзеге асыру кезінде ғана емес, тұрмыста да жасалған теріс қылықты (былапыт сөйлеу, оқушылар мен оқитындарға күш қолдану, адамның қадір-қасиетін қорлайтын алкогольдік масаң күйде келу және т.б.) түсіну керек.

      27. Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 24) тармақшасында көзделген негіз бойынша еңбек шартын Қазақстан Республикасының Әлеуметтік кодексінде белгіленген зейнеткерлік жасқа толған жұмыскерлерге қатысты ғана бұзуға жол беріледі.

      Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 24) тармақшасында көзделген негіз бойынша, оның ішінде жоғары немесе алқалы кәсіподақ органының шешімі негізінде сайланған кәсіподақ ұйымдарының басшыларына қатысты да, сайлану мерзіміне қарамастан, еңбек шартын бұзуға жол беріледі. Кәсіподақ ұйымдарының сайланған басшыларымен еңбек шартын бұзу олардың өкілеттіктерінің мерзімі аяқталғанға дейін, Еңбек кодексінің 53-бабының 9-тармағында көзделген тәртіппен жүзеге асырылуы мүмкін.

      Соттар зейнеткерлік жасқа толған жұмыскерлермен еңбек шартын бұзу жұмыс берушінің міндеті емес, құқығы болып табылатынын ескеруге тиіс.

      Зейнеткерлік жасқа толған жұмыскерлер үшін еңбек қатынастарын жалғастыру мүмкіндігі жұмысы ауыр, зиянды және (немесе) қауіпті еңбек жағдайларымен байланысты зейнеткерлерге қатысты ғана (Еңбек кодексінің 157-бабы 1-тармағының 9) тармақшасы) ұжымдық шарттың ережелерімен бекітілуге тиіс.

      Еңбек шартын жұмыс берушінің бастамасы бойынша бұзуға, шарттың қолданылу мерзіміне қарамастан, кез келген уақытта, бірақ жұмыскер зейнеткерлік жасқа толғаннан кейін еңбек шарты бұзылар күнге дейін кемінде бір ай бұрын жұмыскерке зейнеткерлік жасқа толғаннан кейін хабарламаны міндетті түрде тапсыра отырып және еңбек, ұжымдық шарттарда және (немесе) жұмыс берушінің актісінде айқындалатын мөлшерде өтемақы төлене отырып, жол беріледі.

      28. Сот Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 25) тармақшасында көзделген негіз бойынша еңбек шартын бұзудың дұрыстығы туралы дауды шешу кезінде жұмыскердің жұмыс берушіге белгісіз себептермен жұмыста бір айдан астам уақыт іс жүзінде болмағанын куәландыратын дәлелдемелерді зерттеуге міндетті.

      Жұмыс беруші еңбек шартын Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 25) тармақшасында көзделген негіздер бойынша мынадай талаптар сақталған:

      1) жұмыскер жұмыс берушіге белгісіз себептер бойынша бір айдан астам жұмыста болмаған;

      2) жұмыс уақытын есепке алу табелінің негізінде жұмыскердің жұмыс орнында бір айдан астам болмағаны туралы акт жасалған;

      3) жұмыскердің жұмыс орнында болмағаны туралы акт жұмыскердің өзінің келмеу себептері туралы ақпарат беруі үшін оған табыс етілгені туралы хабарламасы бар тапсырысты хатпен пошта арқылы жіберілген;

      4) жұмыс беруші жұмыскерге оның болмағаны туралы актіні жіберген күннен бастап күнтізбелік он күн өткен соң жұмыскер өзінің болмау себептері туралы ақпаратты ұсынбаған кезде бұзуға құқылы.

      29. Жұмыс берушінің жұмыскерді тәртіптік жауаптылыққа тарту туралы бұйрықтарына дау айту туралы өтініштерін қарау кезінде жұмыскердің оған жүктелген еңбек міндеттерін кінәлі орындамауы немесе тиісінше орындамауы (еңбек тәртібі қағидаларын, лауазымдық нұсқамалар мен ережелерді, жұмыс берушінің бұйрықтарын, техникалық қағидаларды бұзу және т.б.) еңбек тәртібін бұзуы болып табылатынын ескеру қажет.

      Мұндай бұзушылықтарға, атап айтқанда:

      егер осындай өзгерістер еңбек шартына жұмыскердің келісімімен енгізілген болса, жұмыскердің еңбек жағдайларының өзгеру уәжі бойынша еңбек міндеттерін орындаудан дәлелсіз себептермен бас тартуы;

      егер бұл жұмысқа жіберуге міндетті шарт болып табылса, жекелеген кәсіптердегі жұмыскерлер үшін міндетті түрде көзделген медициналық куәландырудан немесе кәсіптік-патологиялық комиссияның куәландыруынан дәлелсіз себептермен бас тарту немесе жалтару, сондай-ақ жұмыскердің жұмысты орындауға қажетті арнайы оқытудан өтуден бас тартуы; жұмыскердің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау бойынша оқудан өтуден, қауіпсіздік техникасы және оны пайдалану қағидалары, өнеркәсіптік қауіпсіздік бойынша емтихан тапсырудан бас тартуы жатады.

      30. Егер сот жұмысқа қайта алу туралы дауды шешу кезінде жұмыс берушінің еңбек шартын тоқтату немесе бұзу үшін негізі болса, бірақ бұйрықта Еңбек кодексінің немесе өзге заңның нормасын қате көрсетсе, сот талап қоюды қанағаттандырудан бас тартады. Сот шешімнің уәждеу бөлігінде Еңбек кодексінде немесе өзге заңда еңбек шарты тоқтатылуға немесе бұзылуға жататыны көзделген шартты тоқтату немесе бұзу үшін негізді көрсетеді.

      31. Еңбек шарты заңсыз тоқтатылған жағдайда жұмыскер дауды қарау кезінде оның бұрынғы лауазымы іс жүзінде болмағанына (қысқартылғанына) қарамастан, бұрынғы жұмысына қайта алынуға жатады. Жұмыскермен еңбек шартының кейіннен тоқтатылуы немесе бұзылуы заңда белгіленген тәртіп пен негіздер сақтала отырып қана жүргізілуі мүмкін. Алайда сот жұмыстан заңсыз шығарылған жұмыскердің өтініші бойынша мәжбүрлі түрде бос жүрген (бірақ алты айдан аспайтын) уақыты үшін жалақыны оның пайдасына өндіріп беру туралы және еңбек шартын жұмыскердің бастамасы бойынша бұзу үшін негіздің тұжырымдасын өзгерту туралы шешім шығарумен шектелуі мүмкін.

      Қызметтен заңсыз шығарылған әскери қызметшілер әскери қызметке бұрынғы (ал оның келісімімен – соған тең немесе одан төмен емес) лауазымына қайта алынады және қызметтен заңсыз шығарылуына байланысты толық алмаған барлық жабдықталым түрлерімен қамтамасыз етіледі.

      Ұйымның таратылуы, жұмыс беруші (жеке тұлға) қызметінің тоқтатылуы салдарынан жұмыскерді бұрынғы жұмысына қайта алу мүмкін болмаған кезде сот еңбек шартының бұзылуын заңсыз деп таниды, тарату комиссиясын немесе ұйымды тарату туралы шешім қабылдаған органды (егер тарату соттың шешімі бойынша жүргізілмесе), ал тиісті жағдайларда құқықтық мирасқорды мәжбүрлі бос жүрген, бірақ алты айдан аспайтын уақыт үшін жұмыскерге жалақы төлеуді міндеттейді. Сонымен бір мезгілде сот жұмыскерді заңды тұлғаның таратылуына не жұмыс беруші (жеке тұлға) қызметінің тоқтатылуына байланысты Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 1) тармақшасы бойынша тарату/қызметті тоқтату туралы шешім шығарылған кезден бастап жұмыстан шығарылған деп таниды.

      Белгілі бір мерзімге жасалған еңбек шарты заңсыз тоқтатылған немесе бұзылған жұмыскерді бұрынғы жұмысына қайта алуға еңбек шартының қолданылу мерзімі шегінде жол беріледі. Егер дауды қарау кезiнде еңбек шартының қолданылу мерзiмi аяқталса, онда жұмыскерге келісу комиссиясының немесе соттың шешiмi бойынша оған еңбек шарты заңсыз тоқтатылған кезден бастап еңбек шартының қолданылу мерзімі аяқталған күнге дейін бүкiл, бірақ алты айдан аспайтын кезең үшiн жалақысы мен оған тиесілі өзге де төлемдер төленедi.

      32. Еңбек кодексінде жұмыс берушінің жұмыскерді оның келісуінсіз еңбек демалысынан мерзімінен бұрын шақыртып алу құқығы көзделмегенін ескере отырып, жұмыскердің еңбек демалысынан шақыртып алу туралы бұйрықты орындаудан бас тартуын еңбек тәртібін бұзу ретінде қарауға болмайды.

      33. Еңбек кодексінде жұмыскердің келтірілген залал үшін материалдық жауаптылығының шектері алып тасталған.

      Еңбек кодексінің 123-бабының 7-тармағына сәйкес жұмыскерлерге берілген мүліктің және басқа да құндылықтардың сақталуын қамтамасыз етпегені үшін толық жеке немесе ұжымдық (ортақ) материалдық жауаптылық туралы шарт жасалуы мүмкін жұмыскерлер атқаратын немесе орындайтын лауазымдар мен жұмыстардың тізбесі, сондай-ақ толық материалдық жауаптылық туралы үлгілік шарт жұмыс берушінің актісімен бекітіледі.

      Жіберуші тараптың жұмыскері еңбек міндеттерін атқару кезінде жұмыс берушіге немесе қабылдаушы тарапқа келтірілген залалдың толық мөлшеріндегі материалдық жауаптылық басталатын негіздердің толық тізбесі Еңбек кодексінің 123-бабының 8-тармағында көрсетілген.

      Жұмыскерге, жіберуші тараптың жұмыскеріне қалыпты өндірістік-шаруашылық тәуекел санатына жатқызылуы мүмкін залал үшін материалдық жауаптылықты жүктеуге жол берілмейді. Жұмыс беруші немесе қабылдаушы тарап жұмыскерлерге, жіберуші тараптың жұмыскерлеріне қалыпты жұмыс істеуге және оларға сеніп тапсырылған мүліктің толық сақталуын қамтамасыз етуге қажетті жағдай жасауға міндетті.

      Соттар жіберуші тараптың жұмыскерлерін толық материалдық жауаптылыққа тарту үшін Еңбек кодексінде барлық жағдайда толық материалдық жауаптылық туралы шарттың болуы талап етіле бермейтінін ескеруі керек. Сонымен, мысалы, мүліктің және басқа да құндылықтардың сақталуын қамтамасыз етпегені үшін жұмыскер өзі біржолғы құжат бойынша материалдық құндылықтарды алған кезде толық материалдық жауаптылыққа тартылуы мүмкін.

      Соттар мүліктік зиянды өтеу туралы даулар бойынша істерді қарағанда жұмыскердің еңбек міндеттерін орындаған кезде келтірген зиянды азаматтық -құқықтық қатынастардан туындаған зияннан ажыратып алуы керек.

      Жұмыскер еңбек міндеттерін орындаған кезде үшінші тұлғаларға келтірген зиян үшін жұмыскермен еңбек қатынастарында тұрған жұмыс беруші мүліктік жауаптылықта болады. Бұл ретте зиянды өтеген жұмыс берушінің кері талап ету (регресс) құқығы болады.

      34. Еңбекке ақы төлеу сомаларын өндiрiп алу туралы талап қоюлар және еңбек қызметiне байланысты басқа да талаптар бойынша талап қоюшылар соттарда мемлекеттік баж төлеуден босатылады ("Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің (Салық кодексі) 616-бабының 1) тармақшасы). Талап қою қанағаттандырылған жағдайда, сот АПК-нің 117-бабына сәйкес мемлекеттік бажды төлеуден босатылмаған жауапкерден оны мемлекет кірісіне өндіріп алуға міндетті.

      35. Мыналардың:

      1) "Соттардың еңбек дауларын шешу кезінде заңнамаларды қолдануының кейбір мәселелері туралы" 2017 жылғы 6 қазандағы № 9 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысының;

      2) "Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының кейбір нормативтік қаулыларына азаматтық және азаматтық процестік заңнама бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2018 жылғы 20 сәуірдегі № 7 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысының 18-тармағының күші жойылды деп танылсын.

      36. Конституцияның 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы
А. Мерғалиев
      Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы
Г. Әлмағамбетова