Об утверждении Положения о бухгалтерском учете и отчетности в Республике Казахстан

Постановление Кабинета Министров Республики Казахстан от 22 декабря 1992 года N 1068. Утратило силу постановлением Правительства РК от 3 мая 1996 г. N 551. ~P960551

Кабинет Министров Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
1. Утвердить прилагаемое Положение о бухгалтерском учете и отчетности.
2. Министерству материальных ресурсов и Министерству торговли Республики Казахстан в двухмесячный срок утвердить порядок разработки и утверждения норм естественной убыли продукции производственно-технического назначения, товаров народного потребления при хранении и перевозках.
3. Министерству финансов и Министерству юстиции Республики Казахстан внести в Кабинет Министров Республики Казахстан предложение о перечне решений Правительства СССР и Правительства Республики Казахстан, утративших силу в связи с принятием Положения о бухгалтерском учете и отчетности.
4. Установить, что проекты нормативных документов, одобренные методологическими советами, созданными в соответствии с постановлением Кабинета Министров Республики Казахстан от 31 марта 1992 года N 306 "Вопросы совершенствования системы бухгалтерского учета и статистики в народном хозяйстве республики" (САПП Республики

Казахстан, 1992 г., N 13, ст. 225), подлежат утверждению

Министерством финансов Республики Казахстан или Государственным

комитетом Республики Казахстан по статистике и анализу, в связи с

чем признать утратившим силу последний абзац пункта 1 указанного

постановления.

Премьер-министр

Республики Казахстан

УТВЕРЖДЕНО

постановлением Кабинета Министров

Республики Казахстан

от 22 декабря 1992 года N 1068

П О Л О Ж Е Н И Е

о бухгалтерском учете и отчетности в Республике

Казахстан

1. Общие положения

1. Настоящее Положение в условиях рыночной экономики устанавливает единые методологические основы, определяет ведение бухгалтерского учета и составление отчетности в Республике Казахстан для предприятий, банков, объединений, являющихся юридическими лицами, независимо от форм собственности, ведомственной подчиненности, включая созданные на территории Республики Казахстан совместные предприятия, их филиалы с иностранными инвестициями ; учреждений и организаций, основная деятельность которых финансируется за счет средств бюджета .
Сноска 1. В дальнейшем именуется "предприятие".
Сноска 2. В дальнейшем именуется "учреждение".
Учет предпринимателями, осуществляющими свою деятельность без образования юридического лица, крестьянскими (фермерскими) хозяйствами регламентируется специальными нормативными актами Министерства финансов Республики Казахстан.
2. Методологическое руководство бухгалтерским учетом и отчетностью осуществляет Министерство финансов Республики Казахстан, которое в соответствии с настоящим Положением разрабатывает и утверждает нормативные акты по бухгалтерскому учету, формы бухгалтерской отчетности, обязательные к применению всеми предприятиями, учреждениями на территории Республики Казахстан.
Методологическое руководство бухгалтерским учетом и отчетностью в банках осуществляет Нацбанк Республики Казахстан, который издает нормативные акты по вопросам бухгалтерского учета и отчетности, обязательные для исполнения всеми банками на территории Республики Казахстан. Нормативные акты по вопросам создания фондов за счет прибыли, порядка учета операционных доходов и расходов, учета прибылей и убытков Нацбанк Республики Казахстан согласовывает с Министерством финансов Республики Казахстан.
Сноска. Пункт 2 дополнен абзацем - постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
3. Предприятие, учреждение обязаны вести бухгалтерский учет своего имущества, обязательств и хозяйственных операций на основе натуральных показателей в обобщенном денежном выражении путем сплошного, непрерывного, документального и взаимосвязанного их отражения.
Сноска. Пункт 3 изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
4. Главными задачами бухгалтерского учета являются:
формирование полной, своевременной и достоверной информации о хозяйственных процессах и результатах деятельности предприятия, учреждения, необходимой для оперативного руководства и управления, а также для ее использования инвесторами, поставщиками, покупателями, кредиторами, налоговыми финансовыми и банковскими органами;
обеспечение контроля за наличием и движением имущества, использованием материальных, трудовых и финансовых ресурсов в соответствии с утвержденными нормами, нормативами, сметами;
своевременное предупреждение негативных явлений в хозяйственно-финансовой деятельности, выявление и мобилизация внутрихозяйственных резервов.
Сноска. Абзац второй пункта 4 - изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
5. Предприятие, учреждение, осуществляя организацию бухгалтерского учета:
самостоятельно устанавливают организационную форму бухгалтерской работы, исходя из вида предприятия, учреждения и конкретных условий хозяйствования;
определяют форму и методы бухгалтерского учета, основываясь на действующих в Республике Казахстан или вновь разработанных Министерством финансов или министерствами и ведомствами республики формах и методах при соблюдении общих методологических принципов, установленных настоящим Положением, а также технологию обработки учетной информации, разрабатывают системы внутрипроизводственного учета, отчетности и контроля.
Сноска. В абзац третий пункта 5 внесены изменения постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
6. Предприятие, учреждение могут выделять на отдельный баланс свои производства и хозяйства (подсобное сельское хозяйство, лесозаготовки, жилищно-коммунальное хозяйство, транспортное хозяйство и другие), а также филиалы, представительства, отделения и другие обособленные подразделения, входящие в состав предприятия, учреждения.

Основные правила ведения бухгалтерского учета

7. Предприятие, учреждение ведет бухгалтерский учет имущества, обязательств и хозяйственных операций методом двойной записи в соответствии с планом счетов бухгалтерского учета, действующим на территории Республики Казахстан.
Сноска. Пункт 7 - в редакции постановления от 24 февраля 1994 г. N 213.
8. При ведении бухгалтерского учета предприятием, учреждением должны быть обеспечены:
неизменность принятой учетной политики (методологии) отражения отдельных хозяйственных операций и оценки имущества в течение отчетного года в соответствии с правилами, приведенными в настоящем Положении. Изменение учетной политики должно быть оформлено решением администрации предприятия и объяснено в годовой бухгалтерской отчетности;
полнота отражения в учете за отчетный период (месяц, квартал, год) всех хозяйственных операций, осуществленных в этом периоде, и результатов инвентаризации имущества и финансовых обязательств;
правильность отнесения доходов и расходов к отчетным периодам. Доходы и расходы принимаются в отчетном периоде, к которому они относятся, независимо от времени поступления и их оплаты, если иное не установлено настоящим Положением;
разграничение в учете текущих затрат на производство (издержек обращения) и капитальных вложений;
тождество данных аналитического учета оборотам и остаткам по счетам синтетического учета на первое число каждого месяца.
В соответствии с законодательными актами Республики Казахстан органы и должностные лица, имеющие доступ к документам и данным бухгалтерского учета и отчетности предприятия, учреждения, несут ответственность за разглашение сведений, составляющих коммерческую тайну.

Документирование хозяйственных операций
и отражение их в бухгалтерском учете

9. Основанием для записей в регистрах бухгалтерского учета являются документы, фиксирующие факт совершения хозяйственной операции.
Первичные документы, в том числе на бумажных и машиночитаемых носителях информации, должны содержать следующие обязательные реквизиты: наименование документа (формы), код формы, дату составления, содержание и измерители хозяйственной операции (в натуральном и денежном выражении), наименование должностей лиц, ответственных за совершение хозяйственных операций и правильность их оформления, личные подписи и их расшифровки. Первичные документы, зафиксированные в регистрах бухгалтерского учета, должны иметь отметку, исключающую возможность их повторного использования.
В зависимости от характера операции и технологии обработки данных в первичные документы могут быть включены дополнительные реквизиты.
Первичные документы должны быть составлены в момент совершения операции, а если это не представляется возможным - непосредственно по окончании операции.
Ответственность за своевременное и качественное создание документов, передачу их в установленные сроки для отражения в бухгалтерском учете, за достоверность содержащихся в документах данных несут лица, создавшие и подписавшие эти документы. Записи в первичных документах должны производиться лишь такими средствами, которые обеспечивают сохранность записей в них в течение длительного времени.
Сноска. Абзацы второй и пятый пункта 9 - изменены постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
10. Содержащаяся в принятых к учету первичных документах информация, необходимая для отражения в бухгалтерском учете, накапливается и систематизируется в учетных регистрах, рекомендуемых Министерством финансов Республики Казахстан или разработанных министерствами и ведомствами при соблюдении общих методологических принципов.
В условиях автоматизации бухгалтерского учета исходящая информация может оформляться в виде выходных документов на машиночитаемых носителях.
Информация о хозяйственных операциях, произведенных предприятием, учреждением за определенный период времени, из учетных регистров переносится в бухгалтерскую отчетность.
11. В первичных документах и учетных регистрах неоговоренные исправления не допускаются. Исправление ошибки должно быть подтверждено подписью лиц, подписавших документ, с указанием даты исправления.
В кассовых и банковских документах исправления не допускаются.
12. Все документы, учетные регистры, бухгалтерская отчетность должны осуществляться на государственном языке Республики Казахстан и русском языке. Параллельно с русским языком может использоваться и иностранный язык, предусмотренный учредительными документами. Документы, служащие основанием для записей в бухгалтерском учете и составленные на иностранных языках, должны иметь построчный перевод.
13. Документы, учетные регистры, бухгалтерская отчетность подлежат обязательному хранению в соответствии с установленным порядком и сроками. Главный бухгалтер несет ответственность за обеспечение их сохранности и своевременную передачу в архив.
Сноска. Пункт 13 изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.

Оценка имущества, обязательств и хозяйственных
операций

14. Имущество, финансовые обязательства и хозяйственные операции для отражения в бухгалтерском учете и отчетности подлежат оценке. Оценка осуществляется в денежном выражении фактически произведенных расходов.
Применение других видов оценок допускается в случаях, предусмотренных законодательством Республики Казахстан, настоящим Положением и нормативными документами Министерства финансов Республики Казахстан.
Сноска. Пункт 14 дополнен абзацем вторым - постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
15. Предприятие, учреждение осуществляют оценку имущества, финансовых обязательств и хозяйственных операций в валюте Республики Казахстан.
16. Записи в бухгалтерском учете по валютным счетам предприятия, учреждения, а также по их операциям в иностранной валюте производятся в валюте Республики Казахстан в суммах, определяемых путем пересчета иностранной валюты по курсу Национального банка Республики Казахстан, действующему на дату выписки расчетно-денежных документов. Одновременно указанные записи производятся в валюте расчетов и платежей.
Сноска. Пункт 16 - изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
Организация бухгалтерского учета

17. Ответственность за организацию бухгалтерского учета несет руководитель предприятия, учреждения.
Руководитель обязан создать необходимые условия для правильного ведения бухгалтерского учета, обеспечить неукоснительное выполнение всеми подразделениями и службами, работниками предприятия, учреждения, имеющими отношения к учету, требований главного бухгалтера в части порядка оформления и представления для учета документов и сведений.
Бухгалтерский учет на предприятии, в учреждении осуществляется бухгалтерией предприятия, учреждения, являющейся его самостоятельным структурным подразделением (службой), или централизованнной бухгалтерией, возглавляемой главным бухгалтером.
На предприятии, в учреждении, не имеющих бухгалтерской службы, бухгалтерский учет и отчетность могут осуществляться специализированной организацией или соответствующим специалистом на договорных началах.
Сноска. Абзац первый пункта 17 изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
18. Главный бухгалтер предприятия, учреждения назначается и освобождается от должности руководителем и подчиняется непосредственно руководителю предприятия, учреждения.
Сноска. Пункт 18 изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
19. Главный бухгалтер предприятия, учреждения руководствуется настоящим Положением, нормативными документами, утверждаемыми в установленном порядке, и несет ответственность за соблюдение установленных ими общих методологических принципов бухгалтерского учета.
20. Главный бухгалтер обеспечивает контроль и отражение на счетах бухгалтерского учета всех осуществляемых предприятием, учреждением хозяйственных операций, предоставление оперативной информации, составление в установленные сроки бухгалтерской отчетности, осуществление (совместно с другими подразделениями и службами) экономического анализа финансово-хозяйственной деятельности предприятия, учреждения по данным бухгалтерского учета и отчетности в целях выявления и мобилизации внутрихозяйственных резервов.
21. На должность главного бухгалтера назначается лицо, имеющее специальное образование.
22. Главный бухгалтер подписывает совместно с руководителем предприятия, учреждения документы, служащие основанием для приемки и выдачи товарно-материальных ценностей и денежных средств, а также расчетные, кредитные и финансовые обязательства. Указанные документы без подписи главного бухгалтера считаются недействительными и к исполнению не принимаются. Руководитель предприятия, учреждения может предоставить право подписи документов по отдельным участкам учета уполномоченным на это лицам письменным распоряжением по представлению главного бухгалтера.
Сноска. Пункт 22 изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
23. Главному бухгалтеру предприятия, учреждения запрещается принимать к исполнению и оформлению документы по операциям, противоречащим законодательству и нарушающим договорную и финансовую дисциплину. О таких документах главный бухгалтер письменно сообщает руководителю предприятия, учреждения. При получении от руководителя письменного распоряжения о принятии указанных документов к учету главный бухгалтер исполняет его. Всю полноту ответственности за незаконность совершенных операций несет руководитель предприятия, учреждения.
24. Назначение, увольнение и перемещение материально-ответственных лиц (кассиров, заведующих складами и других) производятся с согласия главного бухгалтера.
25. При освобождении главного бухгалтера производится сдача дел вновь назначенному главному бухгалтеру (а при отсутствии последнего - работнику, назначенному приказом руководителя предприятия), в процессе которой проводится проверка состояния бухгалтерского учета и достоверности отчетных данных с составлением соответствующего акта, утверждаемого руководителем предприятия, учреждения.
26. На предприятиях с малой численностью работающих, не имеющих в штате кассира, обязанности кассира могут исполняться главным бухгалтером или другим работником по письменному распоряжению руководителя предприятия, учреждения.
Сноска. Пункт 26 изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
27. При ведении бухгалтерского учета главный бухгалтер устанавливает обязательные для всех подразделений и служб требования в части порядка оформления операций и представления необходимых документов и сведений, требует принятия мер к повышению эффективности использования ресурсов, улучшению ведения складского хозяйства, проверяет соблюдение приемки, оприходования, хранения и расходования денежных средств, товарно-материальных и других ценностей.
II. Учет активов

28. В состав активов предприятия, учреждения включаются:
долгосрочные активы (основные средства, капитальные вложения, долгосрочные финансовые вложения и другие);
нематериальные активы;
текущие активы (малоценные и быстроизнашивающиеся предметы, производственные запасы, готовая продукция, товары, незавершенное производство, расходы будущих периодов, денежные средства, краткосрочные финансовые вложения, дебиторская задолженность и прочие оборотные активы).

Основные средства

29. Основные средства предприятия, учреждения представляют собой совокупность материально-вещественных ценностей, действующих в течение длительного времени как в сфере материального производства, так и в непроизводственной сфере.
30. К основным средствам относятся здания, сооружения, передаточные устройства, рабочие и силовые машины и оборудование, измерительные и регулирующие приборы и устройства, вычислительная техника, транспортные средства, инструмент, производственный и хозяйственный инвентарь и принадлежности, рабочий и продуктивный скот, многолетние насаждения и прочие средства труда.
К основным средствам относятся также капитальные вложения на улучшение земель (мелиоративные, осушительные, ирригационные и другие работы), в арендованные здания, сооружения, оборудование и другие объекты, относящиеся к средствам труда.
Капитальные вложения в многолетние насаждения, улучшение земель включаются в состав основных средств ежегодно в сумме затрат, относящихся к принятым в эксплуатацию площадям, независимо от окончания всего комплекса работ.
31. Основные средства предприятия, учреждения отражаются в бухгалтерском учете и отчетности по первоначальной стоимости, включая уплаченные при покупке налоги, т.е. по фактическим затратам их приобретения, сооружения и изготовления. Изменение первоначальной стоимости допускается лишь в случаях осуществления дополнительных капитальных вложений или частичной ликвидации, а также переоценки основных средств, проводимой в соответствии с решениями Правительства.
Сноска. Пункт 31 изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
32. Законченные капитальные затраты в арендованные основные средства зачисляются арендатором в собственные основные средства в сумме фактических расходов, если иное не предусмотрено договором аренды.
33. Стоимость основных средств предприятия погашается путем начисления износа (амортизации) и списания на издержки производства (обращения) в течение нормативного срока их эксплуатации по нормам, утвержденным в установленном законодательством порядке. При отсутствии норм амортизации по некоторым видам основных фондов допускается применение норм амортизации, определенных по аналогичной группе основных средств.
На основные средства учреждений, состоящих на бюджете, начисляется в установленном законодательством порядке износ.
Износ основных средств по предприятиям и учреждениям отражается в учете и отчетности отдельно.
По основным средствам, стоимость которых полностью отнесена

на издержки производства (обращения), начисление износа

прекращается.

Сноска. Пункт 33 - в редакции постановления от 24 февраля 1994 г.

N 213.

34. При реализации или прочем выбытии основных средств

(ликвидации и списании) доход или убыток по этим операциям

относится на результаты хозяйственной деятельности предприятия.

Суммы, полученные учреждениями от реализации основных средств,

остаются в распоряжении учреждений.

Сноска. Пункт 34 - в редакции постановления от 24 февраля 1994

г. N 213.

35. Исключен - постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.

Капитальные и финансовые вложения

36. В состав капитальных вложений включаются затраты на строительно-монтажные работы, приобретение оборудования, инструмента, инвентаря, прочие капитальные работы и затраты (проектно-изыскательские, геологоразведочные и буровые работы; затраты по отводу земельных участков и переселению в связи со строительством, на подготовку кадров для вновь строящихся предприятий; затраты на содержание дирекции строящихся предприятий и технический надзор; расходы на установленные Правительством доплаты, льготы, не включаемые в единичные расценки на строительные работы и ценники на монтажные работы, которые оплачиваются по отдельным счетам и другие). Капитальные вложения отражаются в балансе по фактическим затратам для застройщика (заказчика).
37. Объекты капитального строительства, находящиеся во временной эксплуатации, до ввода их в постоянную эксплуатацию не включаются в состав основных средств. В бухгалтерском учете и отчетности затраты по этим объектам отражаются как незавершенные капитальные вложения с начислением износа в установленном порядке.
38. К финансовым вложениям относятся вложения предприятия, учреждения в государственные ценные бумаги ( облигации и обязательства ), ценные бумаги и уставные фонды других предприятий, а также займы, предоставленные другим предприятиям на территории Республики Казахстан и за ее пределами.
Сноска. Пункты 38 и 39 объединены постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
40. Акции, облигации и другие ценные бумаги отражаются в учете и отчетности по покупной стоимости.
Разница между покупной и номинальной стоимостью облигаций и других аналогичных им ценных бумаг относится на результаты хозяйственной деятельности равномерно при каждом начислении причитающегося по ним дохода в течение срока их обращения.
Сноска. Пункт 40 - в редакции постановления от 24 февраля 1994 г. N 213.

Средства труда в составе средств
в обороте

41. Не относятся к основным средствам и учитываются на предприятиях в составе средств в обороте, а в учреждениях - в составе малоценных предметов и других ценностей:
а) средства труда, служащие менее одного года, независимо от их стоимости;
б) средства труда стоимостью до 600 тенге за единицу по цене приобретения, независимо от срока их службы, за исключением сельскохозяйственных машин и орудий, строительного механизированного инструмента, рабочего и продуктивного скота, библиотечных фондов, музейных ценностей ( кроме экспонатов, которые учитываются в установленном порядке ), экспонатов животного мира, сценическо-постановочных средств, документации по типовому проектированию и другим средствам труда, которые относятся к основным средствам, независимо от их стоимости. Руководитель предприятия, учреждения имеет право установить на отчетный год меньший предел стоимости предметов для учета в составе средств в обороте, малоценных предметов и других ценностей.
В последующем по указанию Министерства финансов Республики Казахстан допускается ежегодная корректировка указанного лимита по состоянию на 1 января на годовой индекс инфляции.
в) орудия лова (тралы, неводы, сети, мережи и другое), независимо от их стоимости и срока службы;
г) бензомоторные пилы, сучкорезы, сплавной трос, сезонные дороги, усы и временные ветки лесовозных дорог, временные здания в лесу сроком эксплуатации до двух лет (передвижные обогревательные домики, котлопункты, пилоточные мастерские, бензозаправки и др.);
д) специальные инструменты и специальные приспособления (инструменты и приспособления целевого назначения, предназначенные для серийного или массового производства определенных изделий или для изготовления индивидуального заказа);
е) специальная одежда, специальная обувь и постельные принадлежности, независимо от их стоимости и срока службы;
ж) форменная одежда, предназначенная для выдачи работникам предприятия; одежда и обувь, предназначенные для выдачи работникам учреждений здравоохранения, просвещения, социального обеспечения и других, состоящих на бюджете, независимо от стоимости и срока службы;
з) временные (нетитульные) сооружения, приспособления и устройства, затраты по возведению которых относятся в соответствии с действующим порядком на себестоимость строительно-монтажных работ в составе накладных расходов;
и) тара для хранения товарно-материальных ценностей на складах или осуществления технологических процессов стоимостью в пределах лимита, установленного в подпункте "б", по цене приобретения или изготовления;
к) предметы, предназначенные для выдачи напрокат, независимо от стоимости;
л) молодняк животных и животные на откорме, птица, кролики, пушные звери, семьи пчел, а также подопытные животные;
м) многолетние насаждения, выращиваемые в питомниках в качестве посадочного материала.
Сноска. Абзац первый, подпункты "б" и "ж", подпункт "и" - с изменениями, внесенными постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
42. Стоимость находящихся в эксплуатации средств труда и предметов, предусмотренных в подпунктах "а", "б", "в", "г", "е", "ж", "з", "и" пункта 41, погашается на предприятии путем начисления износа, как правило, исходя из срока их службы или путем начисления износа в размере 50 процентов стоимости при передаче их со складов в эксплуатацию и в размере остальных 50 процентов (за вычетом стоимости этих предметов по цене возможного использования) при выбытии за непригодностью.
Малоценные предметы стоимостью в пределах одной двадцатой установленного в соответствии с подпунктом "б" пункта 41 лимита за единицу списываются в расход по мере отпуска их в производство или эксплуатацию. В целях обеспечения сохранности этих предметов при эксплуатации на предприятии должен быть организован оперативный контроль за их движением.
Стоимость специальных инструментов и специальных приспособлений погашается в соответствии с установленной нормой или ставкой, рассчитанной исходя из сметы расходов на их изготовление (приобретение) и запланированного выпуска продукции.
Стоимость специальных инструментов и специальных приспособлений, предназначенных для индивидуальных заказов, полностью погашается в момент передачи в производство соответствующего заказа.
Стоимость предметов проката погашается путем начисления износа исходя из сроков службы.
По средствам и предметам труда, предусмотренным в пунктах "л" и "м" пункта 41, износ не начисляется.
Средства труда и предметы, предусмотренные пунктом 41, учитываются по первоначальной стоимости, т.е. по фактическим затратам их приобретения, изготовления, сооружения. Сумма износа этих средств и предметов на предприятии, учреждении отражается в учете и отчетности отдельно.
Сноска. В пункт 42 внесены изменения постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.

Нематериальные активы

43. К нематериальным активам предприятия, учреждения, используемым в течение длительного периода в хозяйственной деятельности и приносящим доход, относятся права пользования земельными участками, природными ресурсами, патенты, лицензии, "ноу-хау"), программные продукты, монопольные права и привилегии (включая лицензии на определенные виды деятельности), организационные расходы (включая плату за государственную регистрацию предприятия, брокерское место и др.), торговые марки, товарные знаки и др.
Сноска. Пункт 43 - в редакции постановления от 24 февраля 1994 г. N 213.
44. Нематериальные активы отражаются в учете и отчетности в сумме фактических затрат на приобретение, включая расходы по их доведению до состояния, в котором они пригодны к использованию в запланированных целях и переносят равномерно (ежемесячно) свою первоначальную стоимость на затраты производства и издержки обращения по нормам, определяемым на предприятии исходя из установленного срока их использования. По нематериальным активам, по которым невозможно определить срок полезного использования, нормы износа устанавливаются в расчете на пять лет, но не более срока действия предприятия. Износ нематериальных активов учитывается и отражается в отчетности отдельно.
При реализации или прочем выбытии нематериальных активов (ликвидации и списании) доход или убыток по этим операциям относится на результаты хозяйственной деятельности предприятия.
Суммы, полученные учреждениями от реализации нематериальных активов, остаются в распоряжении учреждений.
Сноска. Пункт 44 изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.

Сырье, материалы, готовая продукция и товары

45. Сырье, основные и вспомогательные материалы, топливо, покупные полуфабрикаты и комплектующие изделия, запасные части, тара и другие материальные ценности, используемые для упаковки и транспортировки продукции (товаров) и другие материальные ресурсы отражаются в учете и отчетности по их фактической себестоимости.
Фактическая себестоимость материальных ресурсов определяется исходя из цены их приобретения, включая оплату процентов за приобретение в кредит, предоставленный поставщиками этих ресурсов, наценки (надбавки), комиссионные вознаграждения, уплаченные снабженческим, посредническим, внешнеэкономическим организациям, стоимость услуг товарных бирж, таможенные пошлины, расходы на транспортировку, хранение и доставку, осуществляемые силами сторонних организаций.
Определение фактической себестоимости материальных ресурсов, списываемых в производство, может осуществляться с применением одного из следующих методов оценки запасов:
по средней себестоимости;
по ценам первых закупок (ФИФО);
по ценам последних закупок (ЛИФО).
Сноска. Пункт 45 - в редакции постановления от 24 февраля 1994 г. N 213.
46. Готовая продукция отражается в балансе по фактической или нормативной (плановой) производственной себестоимости.
Сноска. Пункт 46 изменен - постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
47. Товары на предприятиях розничной торговли, снабжения и сбыта отражаются по розничным (продажным) ценам или покупной стоимости. При учете товаров по розничным (продажным) ценам разница между покупной стоимостью и стоимостью по продажным ценам (скидки, накидки) отражаются в отчетности отдельной статьей.
Сноска. Пункт 47 - в редакции постановления от 24 февраля 1994 г. N 213.
48. Материальные ресурсы, готовая продукция, товары, на которые продажная цена в течение года снизилась или они устарели, либо частично потеряли первоначальное качество, отражаются в бухгалтерском балансе на конец отчетного периода по цене возможной реализации, если она ниже первоначальной стоимости заготовления (приобретения), с отнесением разницы в ценах на результаты хозяйственной деятельности.
При реализации или прочем выбытии товарно-материальных ценностей доход или убыток по этим операциям относится на результаты хозяйственной деятельности предприятия.
Суммы, вырученные учреждениями за реализацию материалов и продуктов питания, остаются в их распоряжении.
Сноска. Пункт 48 дополнен абзацами вторым и третьим - постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.

Незавершенное производство и расходы будущих периодов

49. Продукция (работы), не прошедшие всех стадий (фаз, переделов), предусмотренных технологическим процессом, а также изделия неукомплектованные,, не прошедшие испытания и технической приемки, относятся к незавершенному производству.
50. Незавершенное производство в массовом и серийном производстве может отражаться в балансе по нормативной (плановой) производственной себестоимости или по прямым статьям расходов, а также по стоимости сырья, материалов и полуфабрикатов.
При единичном производстве продукции незавершенное производство отражается в балансе по фактическим производственным затратам.
51. Расходы, произведенные в отчетном периоде, но относящиеся к следующим отчетным периодам, отражаются в отчетности отдельной статьей как расходы будущих периодов и подлежат отнесению на затраты производства или издержки обращения, либо на соответствующие источники финансирования в течение срока, к которому они относятся.
Сноска. Пункт 51 изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213. #
III. Учет пассивов

52. Источниками собственных средств предприятия являются уставный фонд (капитал), фонды специального назначения, резервы и нераспределенная прибыль.
Предприятие временно может привлекать в свое распоряжение средства других юридических лиц и физических лиц (заемные средства), а также иметь кредиторскую задолженность по текущим расчетным операциям. Бухгалтерский учет источников средств и расчетов ведется по каждому виду и конкретным юридическим и физическим лицам с использованием установленных синтетических и аналитических счетов.
В бюджетных учреждениях источниками средств являются финансирование из соответствующих бюджетов, целевые поступления, прочие доходы, а также временная задолженность различным юридическим и физическим лицам.
Сноска. Пункт 52 изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.

Фонды и резервы

53. Уставный фонд (капитал) - совокупность вкладов (в денежном выражении) участников (собственников) в имущество при создании предприятия для обеспечения его деятельности в размерах, определенных учредительными документами.
Величина этого фонда может увеличиваться или уменьшаться только после внесения изменений в устав предприятия в установленном порядке.
Уставный фонд (капитал) и фактическая задолженность участников по вкладам в уставный фонд учитываются и отражаются в отчетности отдельно.
Сноска. Пункт 53 изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
54. В соответствии с действующим законодательством и учредительными документами предприятие может создавать фонды специального назначения и резервы.
55. В целях равномерного включения предстоящих расходов в издержки производства или обращения отчетного периода предприятие может создавать резервы: на предстоящую оплату отпусков работникам, на выплату ежегодного вознаграждения за выслугу лет, расходов на ремонт основных средств, производственных затрат по подготовительным работам в сезонных отраслях промышленности, предстоящих затрат по ремонту предметов проката.
56. За счет прибыли предприятие может создавать резервный фонд для покрытия непредвиденных потерь и убытков, если такое предусмотрено законодательством.
57. (Абзац пятый) Порядок образования и использования специальных фондов и резервов определяется действующим законодательством и учредительными документами предприятия.
Сноска. Абзацы первый - четвертый исключены постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
58. Предприятие может создавать резерв сомнительных долгов по расчетам с другими предприятиями, учреждениями, за счет прибыли отчетного года.
Сомнительным долгом признается дебиторская задолженность предприятия, которая не погашена в сроки, установленные договорами, и не обеспечена соответствующими гарантиями.
Сноска. Абзац первый пункта 58 изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
59. Резерв сомнительных долгов создается на основе результатов

проведенной в конце отчетного года инвентаризации дебиторской

задолженности предприятия.

Величина резерва определяется отдельно по каждому

сомнительному долгу в зависимости от финансового состояния

(платежеспособности) должника и оценки вероятности погашения долга

полностью и частично.

Если до конца года, следующего за годом создания резерва

сомнительных долгов, этот резерв в какой-либо части не будет

использован, то неизрасходованные суммы присоединяются к прибыли

данного года.

Расчеты с дебиторами и кредиторами,

другие статьи

60. Расчеты с дебиторами и кредиторами отражаются каждой стороной в своей отчетности в суммах, вытекающих из бухгалтерских записей и признаваемых ею правильными на основании произведенных актов сверок. По полученным займам, кредитам задолженность показывается с учетом процентов, причитающихся к уплате на конец отчетного периода.
При разногласиях заинтересованная сторона обязана в установленные сроки передать необходимые материалы на рассмотрение органам, уполномоченным разрешать соответствующие споры.
Сноска. Абзац первый пункта 60 дополнен предложением - постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
61. Отражаемые в отчетности суммы по расчетам с финансовыми, налоговыми органами, учреждениями банков должны быть согласованы с ними и тождественны. Оставление в отчетности неотрегулированных сумм по этим расчетам не допускается.
62. Остатки средств предприятия, учреждения по валютным счетам, другие денежные средства (включая денежные документы), ценные бумаги, дебиторская и кредиторская задолженность в иностранных валютах отражаются в отчетности в валюте, действующей на территории Республики Казахстан, в суммах, определяемых путем пересчета иностранных валют по курсу Национального банка Республики Казахстан, действующему на последнее число отчетного периода. Одновременно указанные записи производятся в валюте расчетов и платежей.
Сноска. Пункт 62 изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
63. Штрафы, пени и неустойки по мере их поступления относятся на результаты хозяйственной деятельности (финансирования).
64. Дебиторская задолженность, по которой срок исковой давности истек, другие долги, нереальные для взыскания, списываются по решению руководителя предприятия, учреждения и относятся на предприятии - за счет средств резерва сомнительных долгов или на результаты хозяйственной деятельности, в учреждении - на уменьшение финансирования (фондов).
Дебиторская задолженность и другие долги, по которым предприятием не были приняты все возможные меры к их взысканию, списываются за счет прибыли, остающейся в распоряжении предприятия.
Списание долга в убыток вследствие неплатежеспособности должника не является аннулированием задолженности. Эта задолженность должна отражаться за балансом в течение 5 лет с момента списания для наблюдения за возможностью ее взыскания в случае изменения имущественного положения должника.
Сноска. Пункт 64 изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
65. Суммы кредиторской и депонентской задолженности, по которым истек срок исковой давности, на предприятиях всех форм собственности относятся на результаты хозяйственной деятельности, а в учреждениях - на увеличение финансирования (фондов).
Сноска. Пункт 65 изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
66. Невозмещенные потери от стихийных бедствий списываются по решению руководителя предприятия, учреждения за счет средств резервного фонда, создаваемого за счет прибыли, или на результаты хозяйственной деятельности отчетного года, если на предприятии не образуется резервный фонд, или на уменьшение финансирования (фондов).
67. Балансовая прибыль (убыток) представляет собой сумму прибыли (убытка) от реализации продукции (работ, услуг), иных материальных ценностей (включая основные средства) нематериальных и прочих активов и доходов от внереализационных операций, уменьшенных на сумму расходов по этим операциям.
68. Прибыль (убыток) от реализации продукции (работ, услуг) и товаров определяется как разница между выручкой от реализации продукции (работ, услуг) в действующих ценах без налога на добавленную стоимость и акциза и затратами на ее производство и реализацию.
69. Прибыль (убыток) от реализации основных средств, малоценных и быстроизнашивающихся предметов и нематериальных активов рассчитывается как разница между выручкой от их реализации в отпускных ценах без налога на добавленную стоимость и их остаточной стоимостью, а также расходами на реализацию.
70. Прибыль (убыток) от реализации материальных ценностей и других активов исчисляется как разница между выручкой от их реализации в отпускных ценах без налога на добавленную стоимость и затратами на их приобретение и реализацию.
71. К прочим доходам и расходам относятся доходы, расходы и потери от операций, непосредственно не связанных с производством и реализацией продукции, работ, услуг, товаров, основных средств, материальных ценностей, нематериальных и других активов. Перечень их приводится в плане счетов бухгалтерского учета финансово-хозяйственной деятельности предприятий.
72. Реализованными считаются отгруженные и оплаченные покупателем продукция, товары, основные средства, материальные ценности, сданные заказчикам работы и услуги, переданные права на пользование нематериальными и прочими активами.
При необходимости по согласованию с Министерством финансов предприятие может перейти на порядок отражения в учете реализованной продукции (товаров, работ, услуг, основных средств, материальных ценностей, нематериальных и прочих активов) по мере отгрузки ее покупателям (заказчикам).
73. Прибыль или убыток, выявленные в отчетном году, но относящиеся к операциям прошлых лет, включаются в результаты хозяйственной деятельности отчетного года.
74. Балансовая прибыль (убыток) отчетного периода и ее использование отражаются в балансе отдельно: в пассиве баланса - полученная прибыль и ее авансовое использование, нераспределенная прибыль, а в активе баланса - фактически полученный убыток. В валюту баланса включаются лишь непокрытый убыток или нераспределенная прибыль отчетного периода и прошлых лет.
Сноска. Пункт 74 - в редакции постановления от 24 февраля 1994 г. N 213.
75. Доходы, полученные в отчетном периоде, но относящиеся к следующим отчетным периодам, отражаются в учете и отчетности отдельной статьей как доходы будущих периодов. Эти доходы подлежат включению в результаты хозяйственной деятельности при наступлении отчетного периода, к которому они относятся.

IV. Бухгалтерская отчетность
Основные требования

76. Бухгалтерская отчетность предприятия, учреждения является завершающим этапом учетного процесса. В ней отражается нарастающим итогом имущественное и финансовое положение предприятия, учреждения, результаты хозяйственной деятельности за отчетный период (квартал, год).
Сноска. Пункт 76 изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
77. Типовые формы бухгалтерской отчетности и инструкции о порядке заполнения этих форм разрабатываются и утверждаются Министерством финансов Республики Казахстан. Министерства и ведомства дополнительно к типовым формам могут устанавливать специализированные формы бухгалтерской отчетности для предприятий, учреждений своей системы по согласованию с Министерством финансов Республики Казахстан.
Сноска. Пункт 77 изменен постановлением от 24 февраля 1994 г.
78. Требование и представление бухгалтерской отчетности по формам, не утвержденным в установленном порядке, а также в неустановленные адреса, запрещается.
79. Предприятие, учреждение составляют бухгалтерскую отчетность, отражающую состав имущества и источники его формирования, включая имущество производств и хозяйств, филиалов, представительств, отделений и других обособленных структурных подразделений, выделенных на отдельный баланс и представляющих отчетность в объеме и по формам в установленном порядке.
80. Союз, хозяйственная ассоциация, концерн, холдинговые компании и другие объединения предприятий, созданные на добровольных началах в целях координации деятельности по отраслевому, территориальному или иным признакам, являющиеся юридическими лицами, составляют самостоятельную, сводную квартальную и годовую бухгалтерскую отчетность по предприятиям, входящим в эти объединения.
Централизованная бухгалтерия, обслуживающая предприятия и учреждения, составляет бухгалтерскую отчетность с отражением в ней состава имущества этих предприятий, учреждений и источников их формирования.
Сноска. Пункт 80 дополнен абзацем вторым - постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
81. Отчетным годом для всех предприятий, учреждений считается период с 1 января по 31 декабря включительно. Первым отчетным годом для создаваемых предприятий считается период с даты приобретения прав юридического лица по 31 декабря включительно.
Сноска. Пункт 81 изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
82. Информация, содержащаяся в бухгалтерской отчетности, основывается на данных синтетического и аналитического учета. Перечень и объем бухгалтерской отчетности, представляемой предприятиями, учреждениями устанавливается Министерством финансов Республики Казахстан.
Данные вступительного баланса должны соответствовать данным заключительного баланса за период, предшествующий отчетному. В случае изменения утвержденного вступительного баланса на 1 января отчетного года причины следует объяснить в пояснительной записке.
Сноска. Абзац первый изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
83. Изменения данных бухгалтерской отчетности, относящиеся как к текущему, так и к прошлому году (после их утверждения), производятся в отчетности, составляемой за период, в котором были обнаружены искажения ее данных.
Исправления ошибок в бухгалтерской отчетности подтверждаются подписью лиц, ее подписавших, с указанием даты исправления.
Сноска. Абзац второй изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.

Инвентаризация
84. В целях обеспечения достоверности данных бухгалтерского учета и отчетности предприятие, учреждение проводит инвентаризацию имущества и финансовых обязательств. При этом инвентаризацию неподвижных объектов (зданий, сооружений и др.) можно производить один раз в два года, библиотечных фондов - один раз в пять лет, а инвентаризацию остального имущества и финансовых обязательств - не реже одного раза в год.
Сноска. Пункт 84 - в редакции постановления от 24 февраля 1994 г. N 213.
85. Количество инвентаризаций в отчетном году, даты их проведения, перечень имущества и финансовых обязательств, проверяемых при каждой из них, устанавливаются предприятием, учреждением кроме случаев, когда проведение инвентаризации обязательно.
86. Проведение инвентаризации обязательно:
при передаче имущества предприятия, учреждения в аренду, выкупе, продаже, а также преобразовании государственного предприятия в акционерное общество или хозяйственное товарищество;
перед составлением годовой бухгалтерской отчетности кроме имущества, инвентаризация которого производилась не ранее октября отчетного года. В местностях, приравненных к районам Крайнего Севера, на предприятиях перерабатывающей промышленности, с сезонным характером производства, а также в заготовительных и других организациях, независимо от их местонахождения, инвентаризация товаров, сырья и материалов может проводиться в период их наименьших остатков;
при смене материально ответственных лиц (на день приемки - передачи дел);
при установлении факта хищений или злоупотреблений, а также порчи ценностей;
в случае пожара или стихийных бедствий;
при ликвидации предприятия, учреждения перед составлением ликвидационного баланса ( и других случаях, предусмотренных законодательством Республики Казахстан.
Сноска. Пункт 86 дополнен абзацем - постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
87. Выявленные при инвентаризации и других проверках расхождения фактического наличия основных средств, материальных ценностей и денежных средств с данными бухгалтерского учета регулируются в следующем порядке:
- основные средства, материальные ценности и денежные средства, оказавшиеся в излишке, подлежат оприходованию и зачислению соответственно на результаты хозяйственной деятельности предприятий или увеличение финансирования (фондов) у учреждений на финансовые результаты с последующим установлением причин возникновения излишка и виновных лиц;
- убыль (потери) ценностей в пределах утвержденных в установленном законодательством порядке норм списывается по распоряжению руководителя предприятия, учреждения соответственно на издержки производства, обращения, а в учреждениях, состоящих на бюджете или финансируемых собственником, - на уменьшение финансирования;
недостачи материальных ценностей, денежных средств и другого имущества, а также потери сверх норм естественной убыли относятся на виновных лиц. В тех случаях, когда виновные не установлены или во взыскании с виновных лиц отказано судом, убытки от недостач и потерь списываются на результаты хозяйственной деятельности, а в учреждениях, состоящих на бюджете или финансируемых собственником, - и на уменьшение финансирования.
Порядок проведения инвентаризации и оформления ее результатов устанавливает Министерство финансов Республики Казахстан.
Сноска. Пункт 87 изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
Порядок представления бухгалтерской отчетности

88. Предприятие (включая предприятие с иностранным участием) представляет в обязательном порядке годовую бухгалтерскую отчетность:
- собственникам (участникам, учредителям) или уполномоченным им органам в соответствии с учредительными документами;
- органу налоговой инспекции;
- местному финансовому органу;
- органу государственной статистики.
Представление предприятием квартальной бухгалтерской отчетности, а также направление отчетности в другие адреса производится в случаях, предусмотренных законодательством Республики Казахстан или учредительными документами.
Сноска. Пункт 88 - в редакции постановления от 24 февраля 1994 г. N 213.
89. Предприятия (включая предприятия с иностранным участием) представляют годовую бухгалтерскую отчетность не позднее 1 марта следующего за отчетным года, а квартальную бухгалтерскую отчетность в соответствии с пунктом 88 настоящего Положения - не позднее 30 дней по окончании отчетного периода, если иное не предусмотрено законодательством Республики Казахстан. В пределах указанных сроков конкретную дату представления бухгалтерской отчетности устанавливают собственники ( участники, учредители) предприятия.
Сноска. Пункт 89 - в редакции постановления от 24 февраля 1994 г. N 213.
90. Учреждения банков представляют периодическую бухгалтерскую отчетность в объеме и сроки, установленные Национальным банком Республики Казахстан по согласованию с Министерством финансов Республики Казахстан, в адреса, установленные пунктом 88 настоящего Положения.
Сноска. Пункт 90 - в редакции постановления от 24 февраля 1994 г. N 213.
91. Учреждения, состоящие на бюджете, представляют квартальную и годовую бухгалтерскую отчетность об исполнении смет расходов вышестоящей организации и финансовому органу в установленные ими сроки.
Министерства, государственные комитеты и ведомства представляют сводную квартальную, годовую бухгалтерскую отчетность об исполнении смет расходов учреждений, состоящих на бюджете, Министерству финансов Республики Казахстан.
Сноска. Пункт 91 - в редакции постановления от 24 февраля 1994 г. N 213.
92. Датой представления бухгалтерской отчетности для одногороднего предприятия, учреждения считается день фактической передачи ее по принадлежности, а для иногороднего - дата ее отправления, обозначенная в штемпеле почтового предприятия.
В случае совпадения срока, установленного для представления отчетов с выходным (нерабочим) днем, отчет представляется на следующий за ним первый рабочий день.
Сноска. Пункт 92 дополнен абзацем вторым - постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
93. Бухгалтерская отчетность подписывается руководителем и главным бухгалтером предприятия, учреждения, которые несут ответственность за своевременность ее представления.
На предприятии, в учреждении, где бухгалтерский учет ведется на договорных началах специализированной организацией или специалистом, бухгалтерская отчетность подписывается руководителем предприятия, учреждения и специалистом, ведущим бухгалтерский учет.
94. Годовая бухгалтерская отчетность предприятия, учреждения до представления в адреса, предусмотренные настоящим Положением, рассматривается и утверждается в порядке, устанавливаемом учредительными документами.
95. Годовая бухгалтерская отчетность предприятий и учреждений о результатах хозяйственной деятельности, имущественном и финансовом положении является открытой к публикации для заинтересованных пользователей. Достоверность публикуемой отчетности подтверждается независимой аудиторской организацией, являющейся юридическим лицом или индивидуальным аудитором.
96. Министерства, государственные комитеты и ведомства представляют сводную годовую отчетность не позднее 25 апреля следующего за отчетным года, а квартальную в соответствии с пунктом 88 настоящего Положения - не позднее 45 дней по истечении отчетного периода Министерству экономики, Министерству финансов Республики Казахстан и Государственному комитету Республики Казахстан по статистике и анализу.
Сноска. Пункт 96 - в редакции постановления от 24 февраля 1994 г. N 213.
97. Министерства, государственные комитеты и ведомства устанавливают для подведомственных им объединений и других органов управления, имеющих сложную структуру, большое число производственных единиц, расположенных в разных экономических районах республики, дифференцированные сроки представления сводных квартальных и годовых бухгалтерских отчетов.
Сноска. Пункт 97 изменен постановлением от 24 февраля 1994 г. N 213.
98. Сроки и порядок хранения бухгалтерской отчетности предприятий и учреждений определяются в соответствии с действующим законодательством.

Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлiк есеп пен есеп беру туралы ереженi бекiту туралы

Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң Қаулысы 1992 жылғы 22 желтоқсан N 1068. Күшi жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996.05.03. N 551 қаулысымен.

Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетi қаулы етедi:
1. Бухгалтерлiк есеп пен есеп беру туралы осыған қосылған Ереже бекiтiлсiн.
2. Қазақстан Республикасының Материалдық ресурстар министрлiгi мен Сауда өндiрiстiк-техникалық мақсаттағы өнiм мен халық тұтынатын тауарларды сақтау және тасымалдау кезiндегi табиғи кемуiнiң нормаларын әзiрлеу мен бекiту тәртiбiн екi ай мерзiмде бекiтсiн.
3. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi мен Әдiлет министрлiгi Бухгалтерлiк есеп пен есеп беру туралы Ереженiң қабылдануына байланысты КСРО Үкiметi мен Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң күшi жойылған шешiмдерiнiң тiзбесi туралы Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетiне ұсыныс енгiзсiн.
4. Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң "Республиканың халық шаруашылығында бухгалтерлiк есеп пен статистика жүйесiн жетiлдiру мәселелерi" (Қазақстан Республикасы ПҮАЖ, 1992 ж., N 13, 225-бап) жөнiндегi 1992 жылғы 31 наурыздағы N 306 қаулысына сәйкес құрылған әдiстемелiк кеңестер мақұлдаған

нормативтiк құжаттардың жобаларын Қазақстан Республикасының

Қаржы министрлiгi немесе Қазақстан Республикасының Статистика

және талдау жөнiндегi мемлекеттiк комитетi бекiтетiн болып

белгiленсiн, осыған байланысты аталған қаулының 1-тармағындағы

соңғы абзацының күшi жойылған деп танылсын.

Қазақстан Республикасының

Премьер-министрi

Қазақстан Республикасы

Министрлер Кабинетiнiң

1992 жылғы 22 желтоқсандағы

N 1068 қаулысымен

Бекiтiлген

Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлiк

есеп пен есеп беру туралы

ЕРЕЖЕ

I. Жалпы ережелер

1. Осы Ереже нарықтық экономика жағдайында Қазақстан Республикасындағы меншiк түрлерiне, ведомстволық бағыныстылығына қарамастан, заңды ұйымдар болып табылатын кәсiпорындар, банктер, бiрлестiктер, ұйымдар Қазақстан Республикасының аумағында құрылған бiрлескен кәсiпорындарды, олардың шетелдiк инвестициялары бар филиалдарын қосқанда; негiзгi қызметi бюджет қаражаты есебiнен қаржыландырылатын мекемелер мен ұйымдар үшiн бухгалтерлiк есептi жүргiзу мен есеп берудi түзудiң бiрыңғай әдiстемелiк негiздерiн белгiлеп, айқындайды. Бұдан әрi "кәсiпорын" деп аталады. Бұдан әрi "мекеме" деп аталады.
Өзiнiң қызметiн заңды ұйым құрмастан жүзеге асыратын кәсiпкерлермен, шаруа (фермер) қожалықтарымен есеп жүргiзу Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгiнiң арнайы нормативтiк актiлерiмен ретке келтiрiледi.
2. Бухгалтерлiк есеп пен есеп беруге әдiстемелiк басшылықты Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi жүзеге асырады, ол Қазақстан Республикасының аумағындағы барлық кәсiпорындар мен мекемелер қолдануға мiндеттi бухгалтерлiк есеп жөнiндегi нормативтiк актiлердi, бухгалтерлiк есеп берудiң нысандарын осы Ережеге сәйкес әзiрлейдi және бекiтедi.
3. Кәсiпорын, мекеме заттай көрсеткiштер негiзiнде жинақталуы ақшаға шаққанда өзiнiң мүлкi мен шаруашылық қызметiн оларды жаппай, үздiксiз, құжат жүзiнде және өзара байланыста көрсету жолымен бухгалтерлiк есеп жүргiзуге мiндеттi.
4. Бухгалтерлiк есептiң басты мiндеттерi:
жедел басшылық ету мен басқару үшiн қажеттi, сондай-ақ оны инвесторлар, берiп тұрушылар, сатып алушылар, кредиторлар, салық және банк органдары пайдалану үшiн шаруашылық процестерi мен кәсiпорын, мекеме қызметiнiң нәтижелерi туралы толық және шынайы ақпаратты қалыптастыру;
мүлiктiң қолда бары мен қозғалысына, материалдық, еңбек және қаржы ресурстарының бекiтiлген нормаларға, нормативтерге, сметаларға сәйкес пайдаланылуына бақылауды қамтамасыз ету;
шаруашылық-қаржы қызметiндегi келеңсiз құбылыстарды дер кезiнде алдын алу, iшкi шаруашылық резервтердi анықтап, iске жұмылдыру болып табылады.
5. Кәсiпорын, мекеме бухгалтерлiк есептi ұйымдастыруды жүзеге асыра отырып:
кәсiпорынның, мекеменiң түрiне және шаруашылықты жүргiзудiң нақты жағдайларына қарай бухгалтерлiк жұмыстың ұйымдастырылу нысанын дербес өзi белгiлейдi;
Қазақстан Республикасында қолданылып жүрген немесе осы Ережеде белгiленген жалпы әдiстемелiк принциптердi сақтаумен Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi немесе республиканың министрлiктерi мен ведомстволары жаңадан әзiрлеген нысандар мен әдiстердi негiзге ала отырып, бухгалтерлiк есептiң нысаны мен әдiстерiн, сондай-ақ есептiк ақпаратты өңдеу технологиясын айқындайды, iшкi өндiрiстiк есептiң есеп беру мен бақылаудың жүйесiн әзiрлейдi.
6. Кәсiпорын, мекеме өзiнiң өндiрiстерi мен шаруашылықтарын (қосалқы ауыл шаруашылығы, ағаш дайындау, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, көлiк шаруашылығы және басқалар), сондай-ақ филиалдарды, өкiлдiктердi, бөлiмшелердi және кәсiпорынның, мекеменiң құрамына кiретiн оқшау бөлiмшелердi жеке балансқа бөле алады.

Бухгалтерлiк есептi жүргiзудiң негiзгi ережелерi

7. Кәсiпорын, мекеме мүлiктiң және шаруашылық операцияларының бухгалтерлiк есебiн Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi ұсынған шоттардың жоспарына сәйкес екi мәрте жазу тәсiлiмен жүргiзедi.
8. Кәсiпорын, мекеме бухгалтерлiк есептi жүргiзгенде:
есептi жыл бойына жекелеген шаруашылық операцияларын көрсетудiң және мүлiктi бағалаудың қабылданған есеп саясатының (әдiснаманың) осы Ережеде келтiрiлген қағидаларға сәйкес өзгерместiгi. Есеп саясатының өзгеруi кәсiпорын әкiмшiлiгiнiң шешiмiмен ресiмделуге және жылдық бухгалтерлiк есеп беруде түсiндiрiлуге тиiс;
есептi кезең (ай, тоқсан, жыл) iшiндегi есепте осы кезеңде жүзеге асырылған барлық шаруашылық операцияларының және мүлiктi түгендеу нәтижелерi мен қаржы мiндеттемелерiнiң толық көрсетiлуi;
кiрiс пен шығыстың есептi кезеңдерге жатқызылуының дұрыстығы. Есептi кезеңге жатқызылып отырған кiрiс пен шығыс, егер осы Ережеде өзгеше белгiленбесе, олардың түсуi мен төленуi мерзiмiне қарамастан қабылданады;
есепте өндiрiске жұмсалған ағымдық шығындардың (айналыс шығындарының) және күрделi қаржының шектелуi;
талдамалы есеп деректерiнiң айналымдарға және жинақтау шоттары бойынша әр айдың алғашқы күнiне қалғанына дәл келуi қамтамасыз етiлуге тиiс.
Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес кәсiпорынның бухгалтерлiк есебi мен есеп беру құжаттары мен деректерiне қолы жететiн органдар мен лауазымды адамдарға коммерциялық құпия болып саналатын мәлiметтердi жария еткенi үшiн жауапкершiлiк жүктеледi.

Шаруашылық операцияларын құжаттау және
оларды бухгалтерлiк есепте көрсету

9. Шаруашылық операциясының iске асырылу фактiсiн тiркейтiн құжаттар бухгалтерлiк есеп тiзiлiмдерiндегi жазбалар үшiн негiз болып табылады.
Бастапқы құжаттарда, оның iшiнде қағаздағы және машинамен оқылатын ақпараттарда мынадай мiндеттi мағлұматтар алуға тиiс: құжаттың (нысанның) атауы, нысанның коды, жазылған күнi, шаруашылық операциясының мазмұны (заттай және ақшалай шаққанда); шаруашылық операцияларының жүргiзiлуi үшiн жауапты лауазымды адамдардың атауы және олардың дұрыс ресiмделуi, қойылған жеке қолдары мен олардың толық ажыратылуы. Бухгалтерлiк есеп тiзiлiмдерiндегi тiркелген бастапқы құжаттарда олардың қайтадан пайдаланылуына мүмкiндiк бермейтiн белгiлер болуы тиiс.
Операцияның сипатына және деректердi өңдеу технологиясына қарай бастапқы құжаттарға қосымша мағлұматтар енгiзiлуi мүмкiн.
Бастапқы құжаттар операция жүргiзiлген сәтте жазылуға тиiс, ал егер бұл мүмкiн болмаған жағдайда - операция аяқталған бойда тiкелей жазылуға тиiс.
Құжаттардың дер кезiнде және сапалы жазылуына, бухгалтерлiк есепте көрсету үшiн олардың белгiленген мерзiмде берiлуiне құжаттарда болатын деректердiң дұрыстығына осы құжаттарды жазған және оларға қол қойған адамдар жауап бередi. Бастапқы құжаттардағы жазбалар олардағы жазбалардың ұзақ уақыт бойына сақталуын қамтамасыз ететiн құралдармен ғана жазылуға тиiс.
10. Қабылданған құжаттарда баяндалған, бухгалтерлiк есепте көрсету үшiн қажеттi ақпарат жалпы әдiснамалық принциптердi сақтай отырып, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi ұсынатын немесе министрлiктер мен ведомстволар әзiрлеген есептiк тiзiлiмдерге жинақталып, жүйеге келтiрiледi.
Бухгалтерлiк есептiң автоматтандырылуы жағдайында жiберiлетiн ақпарат машинамен оқитын қондырғылардағы шығарылыс құжаттары түрiнде ресiмделуi мүмкiн.
Кәсiпорынның, мекеменiң белгiлi бiр уақыт кезеңiнде жүргiзген шаруашылық операциялары туралы ақпарат есептiк тiзiлiмдерден бухгалтерлiк есеп беруге көшiрiледi.
11. Бастапқы құжаттар мен есептiк тiзiлiмдерде айтылмаған түзетулер жасауға болмайды. Қателердi түзету құжатқа қол қойған адамдардың қойған қолымен расталып, түзетiлген күнi көрсетiлуге тиiс.
Кассалық және банктiк құжаттарға түзетулер жасауға жол берiлмейдi.
12. Барлық құжаттар, есеп тiзiлiмдерi, бухгалтерлiк есеп беру Қазақстан Республикасының мемлекеттiк тiлiнде және орыс тiлiнде жүргiзiлуге тиiс. Орыс тiлiмен қатар құрылтай құжаттарында көзделген шет тiлi де пайдаланылуы мүмкiн. Бухгалтерлiк есепте жазба жазу үшiн негiз болатын және шет тiлдерiнде жазылған құжаттардың жолма-жол аудармасы болуға тиiс.
13. Құжаттар, есептiк тiзiлiмдер, бухгалтерлiк есеп беру белгiленген тәртiпке сәйкес мiндеттi түрде сақталуға жатады. Олардың сақталуы мен архивке дер кезiнде берiлуi үшiн бас бухгалтер жауап бередi.

Мүлiктi, мiндеттемелер мен шаруашылық
операцияларын бағалау

14. Мүлiк, қаржы мiндеттемелерi мен шаруашылық операциялары бухгалтерлiк есеп пен есеп беруде көрсетiлуi үшiн бағалануға жатады. Бағалау, нақты жұмсалған шығындар ақшаға шағу жолымен жүргiзiледi.
15. Кәсiпорын, мекеме мүлiктi, қаржы мiндеттемелерi мен шаруашылық операцияларын бағалауды Қазақстан Республикасының валютасы есебiмен жүргiзедi.
16. Кәсiпорынның, мекеменiң валюталық шоттары бойынша, сондай-ақ олардың шетелдiк валюта есебiмен жүргiзiлген операциялары бойынша бухгалтерлiк есептегi жазбалары Қазақстан Республикасының валютасымен, шетелдiк валютаны Қазақстан Республикасының Ұлттық мемлекеттiк банкiсiнiң есеп айырысу - ақша құжаттарының толтырылған күнiне қолданылып келген бағам бойынша қайта есептеу жолымен анықталған сомада жазылады. Аталған жазбаларда бiр мезгiлде есеп айырысу мен төлемдер валютамен толтырылады.

Бухгалтерлiк есептi ұйымдастыру

17. Бухгалтерлiк есептiң ұйымдастырылуы үшiн кәсiпорын басшысы жауап бередi.
Басшы бухгалтерлiк есептiң дұрыс жүргiзiлуi үшiн қажеттi жағдай жасауға, бас бухгалтердiң құжаттар мен мәлiметтердiң есебiн жүргiзу үшiн ресiмдеу мен тапсыру тәртiбi жөнiндегi талаптарын барлық бөлiмшелерi мен қызметтерiнiң, кәсiпорынның, мекеменiң есепке қатысы бар қызметкерлерiнiң мүлтiксiз орындауын қамтамасыз етуге мiндеттi.
Кәсiпорындағы, мекемедегi бухгалтерлiк есептi оның дербес құрылымдық бөлiмшесi (қызметi) болып табылатын кәсiпорынның, мекеменiң бухгалтериясы немесе бас бухгалтер басқаратын орталықтандырылған бухгалтерия жүргiзедi.
Бухгалтериялық қызметi жоқ кәсiпорында, мекемеде бухгалтерлiк есеп пен есеп берудi мамандандырылған ұйым немесе тиiстi маман шарттық негiзде жүргiзуi мүмкiн.
18. Кәсiпорынның, мекеменiң бас бухгалтерiн кәсiпорын басшысы қызметке тағайындайды және қызметтен босатады, ол тiкелей кәсiпорын басшысына бағынады.
19. Кәсiпорынның, мекеменiң бас бухгалтерi осы Ереженi, белгiлеген тәртiппен бекiтiлетiн нормативтiк құжаттарды басшылыққа алады және оларда белгiленген бухгалтерлiк есептiң жалпы әдiснамалық принциптерiнiң сақталуы үшiн жауап бередi.
20. Бас бухгалтер кәсiпорын, мекеме жүзеге асыратын барлық шаруашылық операцияларын бақылау мен олардың бухгалтерлiк есеп шоттарында көрсетiлуiн, жедел ақпараттың берiлуiн, бухгалтерлiк есеп берудiң белгiленген мерзiмде жүргiзiлуiн, iшкi шаруашылық резервтерiн анықтап, жұмылдыру мақсатымен бухгалтерлiк есеп пен есеп беру бойынша (басқа бөлiмшелермен және қызметтермен бiрге) кәсiпорынның, мекеменiң қаржы-шаруашылық қызметiне экономикалық талдау жасауды қамтамасыз етедi.
21. Бас бухгалтердiң лауазымына арнаулы бiлiмi бар адам тағайындалады.
22. Бас бухгалтер кәсiпорын басшысымен бiрге тауар-материалдық құндылықтар мен ақшалай қаражатты қабылдау мен беру үшiн негiз болатын құжаттарға, сондай-ақ есеп айырысу, кредит және қаржы мiндеттемелерi мен шаруашылық шарттарына қол қояды. Бас бухгалтердiң қолы қойылмаған аталған құжаттар жарамсыз деп есептелiп, атқарылуға қабылданбайды. Кәсiпорын, мекеме басшысы есептiң жекелеген салалары бойынша құжаттарға қол қою хұқығын осыған уәкiлдiк етiлген адамдарға бас бухгалтердiң ұсынысы бойынша жазбаша өкiммен беруi мүмкiн.
23. Кәсiпорынның, мекеменiң бас бухгалтерiнiң заңдарға қайшы келетiн және шарт пен қаржы тәртiбiн бұзатын операциялар бойынша құжаттарды орындау мен ресiмдеуге қабылдауына тыйым салынады. Мұндай құжаттар туралы бас бухгалтер кәсiпорын, мекеме басшысына жазбаша түрде хабарлайды. Басшыдан аталған құжаттарды есепке қабылдау туралы жазбаша өкiмдi алғаннан кейiн бас бухгалтер оны орындайды. Заңсыз жүргiзiлген операциялар үшiн бүкiл жауапкершiлiктi кәсiпорын, мекеме басшысы толық мойнына алады.
24. Материалдық жауапты адамдарды (кассирлердi, қойма меңгерушiлерiн және басқаларды) тағайындау, жұмыстан босату және қызмет орнынан ауыстыру бас бухгалтердiң келiсiмiмен жүргiзiледi.
25. Бас бухгалтер жұмыстан босатылғанда жаңадан тағайындалған бухгалтерге (соңғысы жоқ болғанда - кәсiпорын басшысының бұйрығымен тағайындалған қызметкерге) iс өткiзiледi, оның барысында бухгалтерлiк есептiң жай-күйi және есеп беру деректерiнiң дұрыстығы тексерiлiп, кәсiпорын, мекеме басшысы бекiткен тиiстi акт жасалады.
26. Жұмыс iстеушiлердiң саны аз, штатында кассирi жоқ кәсiпорындарда кассирдiң мiндетiн бас бухгалтер немесе кәсiпорын басшысының жазбаша өкiмi бойынша басқа қызметкер атқаруы мүмкiн.
27. Бухгалтерлiк есептi жүргiзу кезiнде бас бухгалтер операцияларды ресiмдеу мен қажеттi құжаттар мен мәлiметтердi түсiру жөнiндегi барлық бөлiмшелер мен қызметтер үшiн мiндеттi талаптарды белгiлейдi, ресурстардың пайдаланылу тиiмдiлiгiн арттыру, қойма шаруашылығын жүргiзудi жақсарту шараларын

қолдануды талап етедi, ақша қаражатын, тауар-материалдық және

басқа құндылықтарды қабылдау, кiрiске алу, сақтау және жұмсау

тәртiбiнiң сақталуын тексередi.

II. Активтердi есепке алу

28. Кәсiпорын, мекеме активтерiнiң құрамына:

ұзақ мерзiмдi активтер (негiзгi құрал-жабдықтар, күрделi

қаржы, ұзақ мерзiмдi финанс қаржылары және басқалары);

материалдық емес активтер;

ағымдағы активтер (бағасы арзан және тез тозатын заттар,

өндiрiстiк запастар, дайын өнiм, тауарлар, аяқталмаған өндiрiс,

болашақ кезеңдердiң шығыны, ақшалай қаражаттар, қысқа мерзiмдi

финанс қаржылары, дебиторлық борыштар және әр түрлi айналым

активтерi) кiредi.

Негiзгi құралдар

29. Кәсiпорынның, мекеменiң негiзгi құралдары - материалдық өндiрiс саласында да, өндiрiстiк емес салада да уақыт бойына пайдаланылатын материалдық-заттай құндылықтар жиынтығы болып табылады.
30. Негiзгi құралдарға үйлер, ғимараттар, берiлiс құрылғылары, жұмыс пен күш машиналары мен жабдық, өлшеуiш және реттегiш приборлар мен құрылғылар, есептеу техникасы, көлiк құралдары, аспап, өндiрiстiк және шаруашылық құрал-сайман, керек-жарақ, жегiлетiн және өнiм беретiн мал, көп жылдық екпе ағаштар және өзге де еңбек құралдары жатады.
Негiзгi құралдарға сондай-ақ жердi жақсартуға (мелиоративтiк, құрғату, ирригациялық және басқа жұмыстар) және жалға берiлген үйлерге, ғимараттарға, жабдыққа және еңбек құралдары болып табылатын басқа да объектiлерге жұмсалатын күрделi қаржы жатқызылады.
Көп жылдық екпе ағаштарға, жердi жақсартуға арналған күрделi қаржы жыл сайын негiзгi құралдар құрамына, бүкiл жұмыстар кешенiнiң аяқталғанына қарамастан, пайдалануға қабылданған алқаптарға қатысты шығындар сомасында енгiзiледi.
31. Кәсiпорынның құралдары бухгалтерлiк есеп пен есеп беруге, сатып алынған кездегi төленген салықты қоса бастапқы құны бойынша, яғни оларды сатып алуға, салуға және дайындауға жұмсалған нақты шығындар бойынша есептеледi. Бастапқы құнның өзгеруiне қосымша күрделi қаржылар жұмсалған немесе iшiнара жойылған, сондай-ақ Үкiмет шешiмдерiне сәйкес құралдарды қайта бағалау жүргiзiлген жағдайда ғана жол берiледi.
32. Жалға алынған негiзгi құралдарға жұмсалып бiткен күрделi қаржы шығындарын жалгер, егер шартта өзгеше көзделмесе, меншiгiндегi негiзгi құралдарына нақты шығындар сомасына қосады.
33. Кәсiпорынның негiзгi құралдарының құны тозуын (амортизациясы) есептеу мен оны пайдаланудың нормативтiк мерзiмi бойына заңдарда белгiленген тәртiппен бекiтiлген нормалар бойынша өндiрiс (айналыс) шығындарына жатқызу жолымен өтеледi.
Құны өндiрiс (айналыс) шығындарына толық жатқызылған негiзгi құралдар бойынша тозуды есептеу тоқтатылады. Негiзгi қорлардың кейбiр түрлерi жөнiнде амортизациялық норма болмаған жағдайда негiзгi құралдардың осындай топтары бойынша белгiленген амортизациялық нормаларды пайдалануға рұқсат етiледi.
34. Негiзгi құралдар сатылған немесе әкетiлген (жойылған және есептен шығарылған) жағдайда осы операциялар бойынша табыс немесе зиян кәсiпорынның шаруашылық қызметiнiң нәтижелерiне жатқызылады.
35. Бюджеттен қаржыландырылатын мекемелер негiзгi құралдар бойынша тозуды есептеп, оны есеп беруде көрсетедi.

Күрделi және финанс қаржылары

36. Күрделi қаржының құрамына құрылыс-монтаж жұмыстарына, жабдық, аспап, құрал-сайман сатып алуға, басқа да күрделi жұмыстарға жұмсалған шығындар (жобалау-iздестiру) геологиялық барлау және бұрғылау жұмыстарына; жер учаскелерiн бөлуге және құрылысқа байланысты халықты көшiруге жұмсалатын шығындар; жаңадан салынып жатқан кәсiпорындар үшiн кадрлар даярлауға жұмсалатын шығындар; салынып жатқан кәсiпорындардың дирекциясын ұстауға және техникалық қадағалауға жұмсалатын шығындар Үкiмет белгiлеген қосымша ақыға, құрылыс жұмыстарының бiр жолғы бағаламына және жекелеген шоттар бойынша төленетiн монтаж жұмыстарының бағалықтарына қосылмайтын жеңiлдiктерге жұмсалатын шығындар және басқалар кiредi. Күрделi қаржы баланста құрылысты салушы (тапсырыс берушi) үшiн нақты шығындар бойынша көрсетiледi.
37. Уақытша пайдаланылудағы күрделi құрылыс объектiлерi тұрақты пайдалануға берiлгенге дейiн негiзгi құралдар құрамына енгiзiлмейдi. Бухгалтерлiк есеп пен есеп беруде осы объектiлерге жұмсалатын шығындар бiтпеген күрделi қаржы ретiнде тозуды есептей отырып, белгiленген тәртiппен көрсетiледi.
38. Ұзақ мерзiмдi финанс қаржыларына кәсiпорынның, мекеменiң басқа кәсiпорындардың бағалы қағаздарына берген қаржылары (инвестициялары), мемлекеттiк және жергiлiктi заемдарының проценттiк облигациялары, Қазақстан Республикасының аумағында құрылған кәсiпорындардың жарғылық қорлары, кәсiпорындардың шетелдердегi капиталы, сондай-ақ егер оларды өтеу үшiн белгiленген мерзiм бiр жылдан асатын болса немесе бұл қаржылар бiр жылдан астам бойына олардан табыс алу ниетiмен салынған болса басқа кәсiпорындарға, мекемелерге берiлген заемдары жатады.
39. Қысқа мерзiмдi финанс қаржысына кәсiпорынның, мекеменiң басқа кәсiпорындардың бағалы қағаздарына берген қаржылары (инвестициялары), мемлекеттiк және жергiлiктi заемдардың проценттiк облигациялары, депозиттiк салым ақшалары, сондай-ақ өтелуi немесе олар бойынша табыс алуы бiр жылдан аспайтын мерзiмдегi өзге кәсiпорындарға, мекемелерге берiлген заемдар жатады.
40. Акциялар, облигациялар мен басқа да бағалы қағаздар есепке алу мен есеп беруге сатып алу құны бойынша көрсетiледi. Егер кәсiпорынның, мекеменiң сатып алған ұзақ мерзiмдi және қысқа мерзiмдi сипаттағы бағалы қағаздарының сатып алу құны олардың көрсетiлген құнынан жоғары немесе төмен болса, онда ол айырма шаруашылық қызметiнiң нәтижесiне жатқызылады.

Айналымдағы құралдар құрамындағы еңбек
құралдары

41. Мыналар негiзгi құралдарға жатқызылмайды да кәсiпорындарда айналымдағы құралдардың құрамында есептеледi:
а) олардың құнына қарамастан кем дегенде, бiр жыл пайдаланылған еңбек құралдары;
б) 1992 жылғы 1 қаңтарға дейiн сатып алынған, құны 300 сомнан артық тұратын және бiр жылдан артық уақыт пайдаланылатын еңбек құралдарынан басқа, бiреуiнiң құны 5000 сомға дейiнгi пайдаланылу мерзiмiне қарамастан (олардың бағасын анықтағанша) еңбек құралдары, сондай-ақ құнына қарамастан негiзгi құралдарға жатқызылатын ауыл шаруашылық машиналары мен құрал-саймандар, механикаландырылған құрылыс аспабы, күш көлiгi мен өнiм беретiн.
Негiзгi құралдарға жатқызылмайтын еңбек құралдары құнының шектi мөлшерiн Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi қайта қарауы мүмкiн;
в) құнына және пайдаланылу мерзiмiне қарамастан балық аулау құралдары (керме ау, сүзекi, кермеше, тоспа және басқалар);
г) бензинмен iстейтiн моторлы аралар, бұтақ кескiштер, ықпа арқан, маусымдық жолдар, ағаш таситын жолдардың тарамдары мен уақытша тарамшалары орман iшiндегi пайдаланылу мерзiмi екi жылға дейiнгi уақытша ғимараттар (жылжымалы жылыту үйлерi, қазандықтар, ара қайрайтын шеберханалар, бензин құятын орындар, т.б.);
д) арнаулы құрал-саймандар мен арнаулы тетiкшелер (белгiлi бiр бұйымдарды жаппай немесе сериялап өндiруге немесе жеке тапсырысты орындау мақсатындағы құрал-сайман мен тетiктер);
е) олардың құнына және пайдаланылу мерзiмiне қарамастан арнаулы киiм-кешек, арнаулы аяқ киiм мен төсек-орын;
ж) пайдаланылу мерзiмiне және құнына қарамастан, кәсiпорын қызметкерлерiне беруге арналған пiшiмдi киiм-кешек;
з) уақытша (титулдiк емес) құрылыстар, тетiктер мен құрылғылар, оларды салуға жұмсалатын шығындар қолданылып жүрген тәртiпке сәйкес үстеме шығындардың құрамында құрылысмонтаж жұмыстарының өзiндiк құнына жатқызылады;
и) тауар-материалдық құндылықтары қоймаларда сақтауға немесе технологиялық процестердi атқаруға арналған, сатып алу немесе дайындау бағасы бойынша беруiнiң құны 5000 сомға дейiнгi ыдыс;
к) құнына қарамастан уақытша жалға беруге арналған заттар;
л) малдың төлi мен бордақыдағы мал, құс, қоян, терiсi бағалы аңдар, бал аралары, сондай-ақ тәжiрибелiк жануарлар;
м) тұқымбақтарда көшеттер ретiнде өсiрiлетiн көп жылдық екпе ағаштар.
42. 41-тармақтың "а", "б", "в", "г", "с", "ж", "з", "и" тармақшаларында келтiрiлген, пайдаланылып жүрген еңбек құралдары мен заттардың құны кәсiпорында тозуды, әдетте, олардың пайдаланылу мерзiмiне қарай немесе оларды қоймалардан пайдалануға берген кезде тозуды құнының 50 процентi мөлшерiнде және пайдалануға жарамайтындығына байланысты iстен шығарылуы кезiнде қалған 50 процентi мөлшерiнде (бұл заттардың құнын пайдалану ықтималдығы бағасынан шегере отырып) есептеу жолымен өтеледi.
Құны 500 сомға дейiнгi заттар олардың өндiрiске немесе пайдалануға босатылуына қарай шығынға жатқызылады. Бұл заттардың кәсiпорында пайдалану кезiнде сақталуын қамтамасыз ету мақсатымен олардың қозғалысына тиiстi бақылау ұйымдастырылуы қажет.
Арнаулы құрал-сайман мен арнаулы тетiктердiң құны оларды дайындауға (сатып алуға) жұмсалатын шығындардың сметасына және өнiмiнiң жоспарлы шығарылуына қарай есептелiп, белгiленген нормаға немесе ставкаға сәйкес өтеледi.
Жеке тапсырыстар үшiн лайықталған арнаулы құрал-сайман

мен арнаулы тетiктердiң құны тиiстi тапсырысты өндiрiске жiберген

мезетте түгелдей өтеледi.

Уақытша жалға берiлетiн заттардың құны тозуды пайдаланылу

мерзiмiне қарай есептеу жолымен өтеледi.

41-тармақтың "л" және "м" тармақтарында келтiрiлген еңбек

құралдары мен заттары бойынша тозу есептелмейдi.

41-тармақта келтiрiлген еңбек құралдары мен заттары бастапқы

құны бойынша, яғни оларды сатып алуға, дайындауға, салуға

жұмсалған нақты шығындар бойынша есептеледi. Кәсiпорындағы бұл

құралдар мен заттардың тозу сомасы есепке алу мен есеп беруде

бөлек көрсетiледi.

Материалдық емес активтер

43. Материалдық емес активтер - ол кәсiпорынның табыс әкелетiн ұзақ мерзiмдi шығындары. Материалдық емес активтерге кәсiпорынның төлемге алған жердi, суды, пайдалы қазындыларды және басқа да табиғи ресурстарды, үйлердi, ғимараттарды, жабдықтардың пайдалану хұқығы; патенттер, лицензиялар, тауар белгiсi мен сауда маркаларына хұқықтар, сондай-ақ өзге де мүлiктiк хұқықтар (соның iшiнде өнертабысын, "ноу-хау"-дi пайдалануға), брокерлiк орындар (биржада сауда жасау үшiн алынған хұқықтар), кәсiпорынның құндылықтары ("гудвилл"), бағдарламалық қамтамасыз ету, ұйымдастырушылық шығындар (өндiрiстi дайындау жөнiндегi, тәжiрибелiк-конструкторлық және т. б.), маркетинг және басқа да материалдық-заттық негiзi жоқ активтер жатады.
44. Материалдық емес активтер есеп пен есеп беруде сатып алуға жұмсалған нақты шығын сомасында көрсетiледi, бұған оларды жоспарланған мақсатта пайдалануға жарамды және олар өздерiнiң бастапқы құнын өндiрiс пен айналыс шығындарына нақты пайдаланудың белгiленген мерзiмiне қарай кәсiпорында белгiленетiн нормалар бойынша көшiру жағдайына жеткiзу жөнiндегi шығындар қосылады. Шынайы пайдалану мерзiмiн анықтауға мүмкiндiк болмаған материалдық активтер бойынша тозу нормасы есеппен бес жылға, бiрақ кәсiпорынның жұмыс iстеу мерзiмiнен аспайтын болып белгiленедi. Материалдық емес активтердiң тозуы есеп беруде бөлек есептелiп, бөлек көрсетiледi.
Материалдық емес активтердi сатқан кезде немесе олар әкетiлген кезде (жойылған және есептен шығарылған) бұл операциялардан түскен табыс немесе залал кәсiпорынның шаруашылық нәтижесiне жатқызылады. Материалдық емес активтердi тегiн беруден болған шығын кәсiпорынның қарамағында қалдырылған пайда есебiне жатқызылады.

Шикiзат, материалдар, дайын өнiм
және тауарлар

45. Шикiзат, негiзгi және қосалқы материалдар, отын, сатып алынатын жартылай дайындалған өнiмдер мен жинақтаушы бұйымдар, босалқы бөлшектер, ыдыс және өнiмдi (тауарларды) буып-түю, тасымалдау үшiн пайдаланылатын басқа да материалдық құндылықтар, және басқа материалдық ресурстар есепке алу мен есеп беруде олардың нақты өзiндiк құны бойынша көрсетiледi.
Материалдық ресурстардың нақты өзiндiк құны олардың сатып алынған бағасына (осы ресурстарды босатушылар берген кредиттi алғандығы үшiн процент төлеудi қосқанда), үстеме бағаға (үстемеге), жабдықтаушы, делдалдық, сыртқы экономикалық ұйымдар төлеген комиссиялық сыйақыға, тауар биржаларының қызмет көрсету құнына, кеден салығына, бөгде ұйымдардың күшiмен жүзеге асырылатын тасымалдауға, сақтауға және жеткiзуге жұмсалатын шығынға қарай анықталады.
46. Дайын өнiм баланста нақты өндiрiстiк өзiндiк құн бойынша көрсетiледi.
47. Бөлшек сауда кәсiпорындарында тауарлар баланста сатылу бағасы бойынша, ал көтерме сауда қоймалары мен сауда жасаушы және жабдықтаушы-өткiзушi кәсiпорындардың базаларында - сатылу бағасы немесе сатып алу құны бойынша көрсетiледi.
Сатып алу құны мен сатылу бағасының арасындағы айырмашылық есеп беруде бөлек баппен көрсетiледi.
48. Сату бағасы жыл бойы төмендетiлген немесе ескiрген, яки iшiнара бастапқы сапасын жоғалтқан материалдық ресурстар, дайын өнiмдер, тауарлар есептi кезеңнiң соңында бухгалтерлiк баланста сатылуы ықтимал баға бойынша, егер ол бастапқы дайындау (сатып алу) құнынан төмен болса, бағадағы айырма шаруашылық қызметiнiң нәтижелерiне жатқызылумен көрсетiледi.

Аяқталмаған өндiрiс және болашақ
кезеңдердiң шығындары

49. Технологиялық процесте қарастырылған барлық сатыдан (кезеңнен, қайта өңдеуден) өтпеген, сондай-ақ жинақталмаған, сынақтан және техникалық қабылдаудан өтпеген өнiм (жұмыс) аяқталмаған өндiрiске жатады.
50. Жаппай және сериялық өндiрiс баланста нормативтi (жоспарлы) өндiрiстiң өзiндiк құны бойынша немесе шығындардың тiкелей баптары бойынша, сондай-ақ шикiзаттың, материалдар мен жартылай дайындалған өнiмдердiң құны бойынша көрсетiлуi мүмкiн.
Өнiмдердi даралап өндiрген жағдайда аяқталмаған өндiрiс баланста нақты өндiрiстiк шығындар бойынша көрсетiледi.
51. Есептi кезеңде жұмсалған, бiрақ келесi есептi кезеңге жатқызылатын шығындар есеп беруде болашақ кезеңдердiң шығыны ретiнде жеке баппен көрсетiледi және осы шығын жұмсалатын мерзiм iшiндегi өндiрiс шығынына немесе айналыс шығынына жатқызылуға тиiс.

III. Пассивтердi есепке алу

52. Жарғы қоры, арнайы мақсаттағы қорлар, резервтер мен бөлiнбеген пайда кәсiпорынның меншiктi қаражатының көзi болып табылады.
Кәсiпорын басқа заңды ұйымдар мен жеке адамдардың қаражатын қарызға алынған қаржы өзiнiң қарамағына уақытша тарта алады, сондай-ақ ағымдағы есептiк операциялар бойынша кредиторлық борышы да болуы мүмкiн. Қаражат пен есептесу көздерiн бухгалтерлiк есепке алу белгiленген жинақтамалы және талдамалы шоттарды пайдалана отырып әр түрлi және заңды ұйымдар мен жеке адамдар бойынша жүргiзiледi.
Бюджеттiк мекемелерде тиiстi бюджеттерден қаржыландыру, мақсатты түсiрiлiмдер, өзге де кiрiстер, сондай-ақ әртүрлi заңды ұйымдар мен жеке адамдарға уақытша борыш қаражат көзi болып табылады.

Қорлар мен резервтер

53. Жарғы қоры - қатысушылар (меншiк иелерi) салымының (ақшалай есеппен) және кәсiпорынды құру кезiнде оның қызметiн құрылтайшылық құжаттар белгiленген мөлшерде қамтамасыз етуге арналған мүлiктiң жиынтығы.
Бұл қордың көлемi белгiленген тәртiппен кәсiпорын жарғысына өзгерiстер енгiзiлгеннен кейiн ғана көбеюi немесе азаюы мүмкiн.
Жарғы қоры және қатысушылардың жарғы қорына салым бойынша нақты берешегi есеп беруде бөлек есептелiп, бөлек көрсетiледi.
54. Қолданылып жүрген заңдарға және құрылтайлық құжаттарға сәйкес кәсiпорын арнайы мақсаттағы қорлар мен резервтер құрай алады.
55. Есептi кезеңнiң өндiрiстiк немесе айналыс шығындарына келешек шығындарды тең мөлшерде енгiзу мақсатында кәсiпорын: қызметкерлерге кезектi демалыс ақысын төлеу, еңбек сiңiрген жылдары үшiн жыл сайынғы сыйақы төлеу, негiзгi құралдарды жөндеуге, өнеркәсiптiң маусымдық салаларындағы дайындық жұмыстарына жұмсалатын өндiрiстiк шығындарды, уақытша жалға берiлетiн заттарды жөндеу жөнiндегi алдағы шығындардың резервтерiн құруы мүмкiн.
56. Кәсiпорын, егер бұл заңда көзделген болса, болжанбаған шығын мен зиянның орнын толтыру үшiн пайда есебiнен резервтiк қор құрай алады.
57. Кәсiпорынның қарамағында қалдырылған пайда есебiнен:
қорлану қоры;
тұтыну қоры;
арнаулы мақсаттағы басқа да қорлар құрылуы мүмкiн.
Арнаулы қорлар мен резервтердiң құралу және пайдаланылу тәртiбi қолданылып жүрген заңдармен және кәсiпорынның құрылтайлық құжаттарымен белгiленедi.
58. Кәсiпорын есептi жылдың пайдасы есебiне басқа кәсiпорындармен, мекемелермен, сондай-ақ жекелеген адамдармен есеп айырысу бойынша күмәндi борыштардың резервiн құруы мүмкiн.
Кәсiпорынның дебиторлық берешегi күмәндi борыш деп танылады; ол шартта белгiленген мерзiмде өтелмеген және тиiстi кепiлдiктермен қамтамасыз етiлмеген борыш.
59. Күмәндi борыштардың резервi есептi жылдың аяғында кәсiпорынның дебиторлық берешегiне түгендеу жүргiзудiң нәтижесi негiзiнде құрылады.
Резервтiң көлемi қарыздардың қаржы жағдайына (төлемдiк қабiлетiне) және берешегiн толық немесе iшiнара өтеу ықтималдығының бағалануына қарай әрбiр күмәндi борыш бойынша бөлек айқындалады.
Егер күмәндi борыштар резервi құрылған жылдан кейiнгi жылдың аяғына дейiн бұл резервтiң қандай да бiр бөлiгi пайдаланылмаған болса, онда жұмсалмаған сома осы жылдың пайдасына қосылады.

Дебиторлармен және кредиторлармен есеп
айырысу, басқа да баптар

60. Дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысуды әрбiр тарап өзiнiң есеп беруiнде бухгалтерлiк жазбалардан туындайтын және жүргiзiлген салыстыру актiсiнiң негiзiнде ол дұрыс деп тапқан сомада көрсетiледi.
Алауыздық болған жағдайда мүдделi тарап тиiстi дауларды шешу уәкiлдiк берiлген органдардың қарауына қажеттi материалдарды белгiленген мерзiмде беруге мiндеттi.
61. Есеп беруге қаржы, салық органдарымен, банк мекемелерiмен есеп айырысу бойынша көрсетiлген сома олармен келiсiлулi және үйлесiмдi болуға тиiс. Есеп беруде осы есеп айырысулар бойынша реттелмеген соманы қалдыруға болмайды.
62. Кәсiпорын, мекеме қаражатының валюталық шоттар бойынша қалдықтары, басқа да ақшалай қаражат (ақшалай құжаттарды қосқанда), бағалы қағаздар, шетелдiк валюта түрiндегi дебиторлық және кредиторлық берешек есеп беруде Қазақстан Республикасының аумағында қолданылып жүрген валютамен, шетелдiк валюталарды Қазақстан Республикасының Ұлттық мемлекеттiк банкiсiнiң есептi кезеңiнiң соңғы күнiне дейiн қолданылған бағамы бойынша қайта есептеу жолымен айқындалатын сомада көрсетiледi. Аталған жазбалар бiр мезгiлде есеп айырысулар мен төлемдердi валютамен жүргiзедi.
63. Айыппұлдар, өсiмдер мен тұрақсыздық айыптары олардың түсуiне қарай шаруашылық қызметтiң (қаржыландырудың) нәтижелерiне жатқызылады.
64. Талап қою мерзiмi өткен дебиторлық берешек, өндiрiп алуы мүмкiн емес басқа да борыштар кәсiпорын, мекеме басшысының шешiмiмен есептен шығарылады және кәсiпорындарда - күмәндi борыштар резервiнiң қаражаты есебiне немесе шаруашылық қызметтiң нәтижелерiне, ал мекемелерде - қаржыландырудың азайтылуына жатқызылады.
Кәсiпорын өндiрiп алу жөнiнде мүмкiн шаралардың бәрiн қолданбаған дебиторлық берешек пен басқа да борыштар кәсiпорынның қарамағында қалған пайда есебiне жатқызылады.
Қарыздардың төлемдiк қабiлетсiздiгi салдарынан борышты зиянға жатқызу берешектi жою болып табылмайды. Бұл берешек зиянға жатқызылған сәттен бастап қарыздардың мүлiктiк жай-күйi өзгергенде оны өндiрiп алу мүмкiндiгiн бақылау үшiн 5 жыл бойына баланста көрсетiлуге тиiс.
6. Барлық меншiк нысанындағы кәсiпорындарда талап ету мерзiмi өткен кредиторлық және депоненттiк берешектiң сомасы шаруашылық қызметтiң нәтижелерiне, ал мекемелерде - қаржыландырудың көбейтiлуiне жатқызылады.
66. Табиғи зiлзаладан болған орны толмас зияндар кәсiпорын, мекеме басшысының шешiмi бойынша пайда есебiнен құрылған резервтiң қор қаражаты есебiнен есептен шығарылады немесе, егер кәсiпорында резервтiк қор құрылмаған болса, есептi жылдың шаруашылық қызметiнiң нәтижесiне немесе қаржыландырудың (қорларда) азайтылуына жатқызылады.
67. Өнiмдi өткiзуден (жұмыстар, қызмет көрсету) түскен пайданың (зиянның), материалдық емес және активтердiң басқа да материалдық құндылықтарын (негiзгi құралдарды қосқанда) өткiзуден және өткiзуден тыс операциялардан түскен табыстардың (осы операциялар бойынша жұмсалған шығындар сомасына азайтылған табыстың) сомасы баланстық пайда (зиян) болып табылады.
68. Өнiмдi өткiзуден (жұмыстар, қызмет көрсету) және тауарларды өткiзуден түскен пайда (зиян) қосымша салынатын салық пен акциздерсiз қолданылып жүрген бағамен өнiмдi өткiзуден (жұмыс, қызмет көрсету) түскен түсiм және оны өндiру мен өткiзуге жұмсалған шығынның арасындағы айырма ретiнде анықталады.
69. Негiзгi құралдарды, арзан әрi тез тозатын заттарды және материалдық емес активтердi өткiзуден түскен пайда (зиян) оларды қосымша құнға салынатын салықсыз босатылу бағасымен өткiзуден түскен түсiм мен олардың қалдық құны, сондай-ақ өткiзуге жұмсалған шығындар арасындағы айырмашылық ретiнде есептелiнедi.
70. Материалдық құндылықтар мен басқа активтердi өткiзуден түскен пайда (зиян) қосымша құнға салынатын салықсыз босатылу бағасымен өткiзуден түскен түсiм және оларды сатып алу мен өткiзу жұмсалған шығындардың айырмасы ретiнде есептеледi.
71. Өзге табыстар мен шығындарға өнiмдi, жұмысты, қызмет көрсетудi, тауарларды, негiзгi құралдарды, материалдық құндылықтарды, материалдық емес және басқа активтердi өндiруге және өткiзуге тiкелей байланысы жоқ операцияларға жұмсалған шығындар мен жоғалтулар жатады. Олардың тiзбесi кәсiпорынның қаржы-шаруашылық қызметiн бухгалтерлiк есепке алу шотының жоспарында келтiрiледi.
72. Сатып алушыға жөнелтiлген және ақысын төлеген өнiмдер, тауарлар, негiзгi құралдар, материалдық құндылықтар, тапсырыс берушiлерге табыс етiлген жұмыстар мен қызмет көрсетулер, материалдық емес және өзге де активтердi пайдалану үшiн берiлген хұқықтар өткiзiлген өнiмдер болып есептеледi.
Қажет болған жағдайда кәсiпорын Қаржы министрлiгiмен келiсе отырып, өткiзiлген өнiмдi (тауарлар, жұмыстар, қызмет көрсетулер, негiзгi құрал-жабдықтар, материалдық құндылықтар, материалдық емес және өзге де активтер) есепте көрсетудi өнiмнiң сатып алушыларға (тапсырыс берушiлерге) жөнелтiлуiне қарай жүргiзу тәртiбiне көше алады.
73. Есептi жылы анықталған, бiрақ өткен жылдарда операцияларға жатқызылатын пайда немесе зиян есептi жылдың шаруашылық қызметiнiң нәтижелерiне жатқызылады.
74. Жыл бойындағы баланстық пайда (зиян) баланс пассивiнде алынған пайда түрiнде, ал баланстық активiнде - оның аванс ретiнде пайдаланылуы немесе нақты келтiрiлген зиян түрiнде көрсетiледi. Жылдық есеп беруде баланстың валютасына есептi жылдың өтелмеген зияны немесе бөлiнбеген пайдасы ғана көрсетiледi.
75. Есептi кезеңде алынған. бiрақ келесi есептi кезеңдерге жатқызылатын кiрiстер есепке алу мен есеп беруде болашақ кезеңдердiң кiрiстерi ретiнде бөлек баппен көрсетiледi. Бұл кiрiстер есептi кезең басталған кезде соған жататын шаруашылық қызметiнiң нәтижелерiне қосылуға тиiстi.

IV. Бухгалтерлiк есеп беру

Негiзгi талаптар

76. Кәсiпорынның бухгалтерлiк есеп беруi есеп процесiнiң қорытындылаушы кезеңi болып табылады. Онда кәсiпорынның, мекеменiң мүлiктiк және қаржы жағдайы, шаруашылық қызметтiң есептi кезеңдегi (тоқсандағы, жыл iшiндегi) нәтижелерi үдемелi жиыны түрiнде көрсетiледi.
77. Бухгалтерлiк есеп берудiң үлгi нысандарын және осы нысандардың толтырылу тәртiбi туралы нұсқамаларды Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi Қазақстан Республикасының Статистика және талдау жөнiндегi мемлекеттiк комитетiмен келiсе отырып әзiрлеп, бекiтедi. Министрлiктер мен ведомстволар Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi және Қазақстан Республикасының Статистика және талдау жөнiндегi мемлекеттiк комитетiмен келiсе отырып, кәсiпорындар, мекемелер үшiн үлгi нысандарына қосымша бухгалтерлiк есеп берудiң арнайы нысандарын белгiлеуi мүмкiн.
78. Бухгалтерлiк есеп берудi белгiленген тәртiппен бекiтiлмеген нысандар бойынша, сондай-ақ белгiленбеген мекен-жайларға талап етуге, беруге тыйым салынады.
79. Кәсiпорын, мекеме мүлiктiң құрамы мен оны қалыптастыру көздерiн көрсететiн бухгалтерлiк есептi жасайды. Бұған жеке балансқа бөлiнiп шыққан және белгiленген тәртiппен көлемi мен нысандары бойынша есеп беретiн өндiрiстер мен шаруашылықтардың, филиалдардың өкiлдiктердiң, бөлiмшелер мен басқа да оқшау құрылымдық бөлiмшелердiң мүлкi қосылады.
80. Қызметтi салалық, аумақтық немесе өзге де белгiлер бойынша үйлестiру мақсатымен еріктi негiзде құрылған, заңды ұйымдар болып табылатын одақ, шаруашылық қауымдастығы, концерн, холдингiлiк компаниялар және кәсiпорындардың басқа да бiрлестiктерi осы бiрлестiктерге кiретiн кәсiпорындар бойынша дербес және жиынтық тоқсандық және жылдық бухгалтерлiк есеп беру жүргiзедi.
81. Барлық кәсiпорындар үшiн 1 қаңтардан 31 желтоқсанға дейiнгi кезең есептi жыл болып есептеледi. Құрылатын кәсiпорындар үшiн заңды ұйым хұқығын алған күннен бастап 31 желтоқсанға дейiнгi кезең алғашқы есептi жыл болып есептеледi.
82. Бухгалтерлiк есеп беруге енген ақпарат жинақтамалы және талдамалы есептiң деректерiне негiзделедi. Кәсiпорындар түсiретiн бухгалтерлiк есеп берудiң тiзбесi мен көлемiн Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi белгiлейдi. Кәсiпорынның жылдық бухгалтерлiк есебi есеп беру жылы аяқталғаннан кейiн бiр айдың iшiнде әзiрленiп, қаралып, бекiтiледi.
Кiрiспе баланстың деректерi есептi кезеңнiң алдындағы кезеңдегi қорытынды баланстың деректерiне сәйкес келуге тиiс. Бекiтiлген кiрiспе баланс есептi жылдың 1 қаңтарына өзгерген жағдайда себептерi түсiндiрмелiк жазбада түсiндiрiлуi керек.
83. Ағымдағы жылға да, өткен жылға да қатысты бухгалтерлiк есеп беру деректерiнiң өзгеруi (олар бекiтiлгеннен кейiн) оның бұрмаланған деректерi анықталған есептi кезеңге жасалған есеп беруде көрсетiледi.
Бухгалтерлiк есеп беруде қателердi түзету қол қоюмен расталып, түзетiлген күнi көрсетiледi.

Түгендеме

84. Бухгалтерлiк есепке алу мен есеп беру деректерiнiң дұрыстығын қамтамасыз ету мақсатымен кәсiпорын мүлiк пен қаржы мiндеттемелерiн жылына кемiнде бiр рет түгендейдi. Үйлер, ғимараттар мен басқа да қозғалмайтын объектiлер екi жылда бiр рет, ал кiтапхана қорлары бес жылда бiр рет түгенделедi.
85. Түгендеу жүргiзу мiндеттi болатын жағдайдан басқа реттерде кәсiпорын, мекеме есептi жылғы түгендеме санын, оларға түгендеу жүргiзiлетiн күндi, олардың әрқайсысында тексерiлетiн мүлiк пен қаржы мiндеттемелерiнiң тiзбесiн белгiлейдi.
86. Түгендеудi мынадай жағдайда:
кәсiпорынның, мекеменiң мүлкiн жалға бергенде, өтемiн төлеп алғанда, сатқанда, сондай-ақ мемлекеттiк кәсiпорынды акционерлiк қоғамға немесе шаруашылық серiктестiкке айналдырғанда;
есептi жылдың қазан айынан кешiктiрмей түгендеу жасалған мүлiктен басқаның жылдық бухгалтерлiк есеп беруiн жүргiзер алдында. Қиыр Солтүстiк аудандарына теңестiрiлген жерлерде, өндiрiсi маусымдық сипаттағы ұқсатушы өнеркәсiп орындарында, сондай-ақ олардың орналасқан жерлерiне қарамастан дайындау және басқа да ұйымдарында тауарларды, шикiзат пен материалдарды түгендеу олардың қалдықтары барынша азайған кезеңде жүргiзiле алады;
материалдық жауапкершiлiк жүктелген адамдар ауысқанда (iстердi қабылдау-тапсыру күнi);
ұрлану немесе бұрмалаушылық фактiсi, сондай-ақ құндылықтардың бүлiнуi анықталғанда;
өрт немесе табиғи зiлзала болған жағдайда жүргiзу мiндеттi.
87. Түгендеу және басқа тексеру кезiнде қолда бар нақты негiзгi құралдардың, материалдық құндылықтар мен ақша қаражатының бухгалтерлiк есеп деректерiмен анықталған алшақтығы мынандай тәртiппен реттеледi:
- артық шыққан негiзгi құралдар, материалдық құндылықтар мен ақша қаражаты кiрiске алынып, қаржы нәтижелерiне жатқызылуға, кейiннен артық шығудың себептерi және кiнәлi адамдар анықталуға тиiс;
- құндылықтардың бекiтiлген нормалар шегiндегi жетiспеушiлiгi өндiрiс, айналыс шығындарына, ал бюджетте тұратын немесе меншiк иесiмен қаржыландырылатын мекемелерде - қаржыландырудың азаюына жатқызылады.
Кему нормалары тек нақты жетiспеушiлiк анықталған жағдайда ғана қолданылуы мүмкiн. Нормалары жоқ болғанда жетiспеушiлiк нормалардан тыс кему ретiнде қаралады;
- құндылықтардың кему нормаларынан тыс жетiспеушiлiгi, сондай-ақ құндылықтардың бүлiнуiнен болған ысырап кiнәлi адамдардың мойнына жүктеледi;
- материалдық құндылықтардың, сондай-ақ дайын өнiмнiң табиғи кемуi нормаларынан тыс жетiспеушiлiгi кiнәлiлер анықталмаған жағдайда, немесе сот материалдық жауапты адамдардан өндiрiп алуға жол бермегенде шаруашылық қызмет нәтижелерiне, ал бюджетте тұратын немесе меншiк иесi қаржыландыратын мекемелерде-қаржыландырудың кемуiне жатқызылады.

Түгендеудi жүргiзу мен оның нәтижелерiн ресiмдеу тәртiбiн

Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi белгiлейдi.

Бухгалтерлiк есеп берудi тапсыру тәртiбi

88. Кәсiпорындар (республикалық және шетелдiк заңды ұйымдар

мен азаматтар қатысатын бiрлескен кәсiпорындардан, сондай-ақ

шетел инвесторларының толық иелiгiндегi кәсiпорындардан басқа)

тоқсандық және жылдық бухгалтерлiк есептi:

- меншiк иелерiне (жоғары тұрған ұйым) немесе құрылтайлық

құжаттарға сәйкес олар уәкiлдiк еткен органдарға;

- жергiлiктi қаржы органына;

- мемлекеттiк салық инспекциясы органына;

- банк мекемесiне - кредит шартына сәйкес;

- мемлекеттiк статистика органына тапсырады.

89. Кәсiпорындар (республикалық және шетелдiк заңды ұйымдар

мен азаматтар қатысқан бiрлескен кәсiпорындардан басқа) тоқсандық

есеп берудi есептi кезеңнен кейiнгi айдың 20-сы күнi, жылдық

бухгалтерлiк есеп берудi - есептi жылдан кейiнгi жылдың 1

ақпанында тапсырады.

90. Республикалық және шетелдiк заңды ұйымдар мен азаматтар

қатысатын бiрлескен кәсiпорындар, сондай-ақ шетел инвесторларына

толық иелiгiндегi кәсiпорындар жылдық бухгалтерлiк құрылтайшылық

құжаттарда көзделген тәртiппен, есептi жылдан кейiнгi жылдың

15 наурызында:

- қатысушыларға (меншiк иелерiне);

- жергiлiктi қаржы органына;

- мемлекеттiк салық инспекциясы органына;

- банк мекемесiне - кредит шартына сәйкес;

- мемлекеттiк статистика органына тапсырады.

91. Бюджетте тұратын мекеме жоғары тұрған органға шығын сметасының атқарылуы туралы тоқсандық және жылдық бухгалтерлiк есеп берудi жоғары тұрған ұйымның немесе қаржы органдарының олар үшiн белгiлеген мерзiмiнде тапсырады.
Министрлiктер, ведомстволар мен басқа да басқару органдары бюджетте тұратын мекемелер шығындары сметасының атқарылуы туралы тоқсандық және жылдық жиынтық бухгалтерлiк есеп берудi тиiсiнше Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгiне тапсырады.
92. Бiр қаладағы кәсiпорын, мекеме үшiн бухгалтерлiк есеп берудiң бағыныстылыққа қарай нақты берiлген күнi, ал басқа қаладағы кәсiпорын, мекеме үшiн почта кәсiпорнының мөртаңбасында көрсетiлген бухгалтерлiк есептiң жөнелтiлген күнi оның тапсырылған күнi болып есептеледi.
93. Бухгалтерлiк есеп беруге оның дер кезiнде тапсырылуы үшiн жауапты кәсiпорынның, мекеменiң басшысы мен бас бухгалтерi қол қояды.
Бухгалтерлiк есептi шарттық негiзде мамандандырылған ұйым немесе маман жүргiзетiн кәсiпорын мен мекемеде бухгалтерлiк есеп беруге кәсiпорынның, мекеменiң басшысы және бухгалтерлiк есептi жүргiзетiн маман қол қояды.
94. Кәсiпорынның, мекеменiң жылдық бухгалтерлiк есеп берудi осы Ережеде көзделген құрылтайшылық құжаттарда белгiленген тәртiп бойынша қаралып, бекiтiледi.
95. Кәсiпорындар мен мекемелердiң шаруашылық қызмет нәтижелерi, мүлiк және қаржы жағдайы туралы жылдық бухгалтерлiк есеп-берудi мүдделi пайдаланушылар үшiн жариялауға ашық болып саналады. Жарияланатын есеп берудiң дұрыстығын заңды ұйым немесе жеке аудитор болып табылатын тәуелсiз аудиторлық ұйым қуаттайды.
96. Қазақстан Республикасының министрлiктерi, ведомстволары салалық принцип бойынша құрылған концерндер, одақтар, қауымдастықтар, холдингiлiк компаниялар тоқсандық және жылдық жиынтық бухгалтерлiк есеп берудi Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгiне, Қазақстан Республикасының Статистика және талдау жөнiндегi мемлекеттiк комитетiне олар белгiлеген мерзiмде тапсырады.
97. Министрлiктер мен ведомстволар өздерiнiң қарамағындағы күрделi құрылымы, республиканың әртүрлi экономикалық аудандарында орналасқан өндiрiстiк ұйымдары бар бiрлестiктер мен басқа да басқару органдары үшiн тоқсандық және жылдық жиынтық бухгалтерлiк есептi тапсырудың сараланған мерзiмдерiн белгiлейдi.
98. Кәсiпорынның және мекеменiң бухгалтерлiк есептi сақтаудың мерзiмi мен тәртiбi қолданылып жүрген заңдарға сәйкес анықталады.