О Концепции единого информационного пространства Республики Казахстан и мерах по ее реализации

Постановление Правительства Республики Казахстан от 29 июля 1998 г. N 715

      В целях реализации Указа Президента Республики Казахстан от 9 декабря 1997 г. N 3787 U973787_ "О формировании единого информационного пространства" (САПП Республики Казахстан, 1997 г., N 52, ст. 476) Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
      1. Одобрить прилагаемую Концепцию единого информационного пространства Республики Казахстан.
      2. Департаменту государственного имущества и приватизации Министерства финансов Республики Казахстан принять срочные меры по обеспечению участия государства в создании закрытого акционерного общества "Национальные информационные технологии", основным предметом деятельности которого предложить создание коммуникационной среды и систем взаимодействия государственных информационных ресурсов, формирование информационной базы общего пользования, сотрудничество с международными информационными системами, предусмотрев в качестве одного из направлений деятельности координацию работ по созданию и функционированию единого информационного пространства Республики Казахстан, а также организацию информационной среды государственных органов.
      3. Министерству науки - Академии наук Республики Казахстан совместно с закрытым акционерным обществом "Национальные информационные технологии" в рамках прилагаемой Концепции в срок до 15 сентября 1998 года разработать и подготовить к внесению на рассмотрение Президента Республики Казахстан государственную программу формирования и развития единого информационного пространства в Республике Казахстан.
      4. (Пункт 4 утратил силу - постановлением Правительства РК от 6 августа 1999 г. N 1108 P991108_ )
 

     Премьер-Министр

     Республики Казахстан



                                            Одобрена



                                  постановлением Правительства

                                      Республики Казахстан

                                    от 29 июля 1998 г. N 715                   



 
 
                 Национальные информационные технологии
 
                  Концепция единого информационного

 

                            пространства


                      Государственная политика

                       Концептуальная модель

                        Принципы реализации


           Концепция единого информационного пространства

                        Республики Казахстан


                            1. Введение



 
       Настоящая Концепция разработана во исполнение распоряжения Премьер-Министра Республики Казахстана в целях реализации Указа Президента Республики Казахстан от 9 декабря 1997 года N 3787 "О формировании единого информационного пространства".
      Единое информационное пространство страны есть совокупность информационных ресурсов, используемых в информационной среде гражданами и организациями для удовлетворения своих информационных потребностей независимо от места и времени обращения к этим ресурсам, а также статуса пользователей.
      Единое информационное пространство включает следующие главные компоненты:
       информационные ресурсы, содержащие данные, сведения и знания, зафиксированные на соответствующих носителях информации;
       организационные структуры, обеспечивающие функционирование и развитие единого информационного пространства, в частности, сбор, обработку, хранение, распространение, поиск и передачу информации;
       средства информационного взаимодействия граждан и организаций и их доступа к информационным ресурсам на основе соответствующих информационных технологий, включающие программно-технические средства и организационно-нормативные документы.
      Организационные структуры и средства информационного взаимодействия образуют информационную инфраструктуру.
 
               2. Современное состояние информационного
                             пространства
 
      Информационное пространство Республики Казахстан сегодня можно условно представить состоящим из слабосвязанных между собой информационных секторов (ведомственных, региональных, коммерческих), каждый из которых в силу различных причин мало доступен отечественным пользователям.
      Созданные информационные системы функционируют, в основном, в интересах отдельных государственных органов власти, коммерческих структур и, как правило, без необходимого взаимодействия, что приводит к дублированию работ, избыточности в сборе первичной информации, разработок и эксплуатации систем. Эти ресурсы характеризуются:
      - тематической и функциональной неполнотой;
      - низким качеством и отсутствием сертификации;
      - отсутствием достоверных сведений об их количественных и
        качественных характеристиках.
      Анализ распространения информационных услуг, ресурсов и программных продуктов, информационного потенциала по территории Республики Казахстан показывает их крайне неравномерное распределение.
      Возможность доступа к информации, как правило, ограничивается ее ведомственной принадлежностью, отсутствием единой национальной телекоммуникационной системы и определяется зачастую должностным положением и социальным статусом пользователя. Слабо решаются проблемы доступа к территориально удаленным информационным ресурсам. Информационное обеспечение органов государственного управления, хозяйствующих субъектов и отдельных граждан остается на низком уровне. Для большинства населения доступ к информации осуществляется в традиционном виде - печатные издания, радио, телевидение и так далее.
 
              3. Цели построения единого информационного
                             пространства
 
      Интересы социально-экономического развития страны и решение указанных проблем требуют формирования и развития единого информационного пространства Республики Казахстан.
      Целями формирования и развития единого информационного пространства Республики Казахстан являются:
      - обеспечение провозглашенных Конституцией Республики Казахстан гарантий прав граждан на информацию;
      - создание, поддержание и развитие необходимого уровня информационного потенциала, отвечающего запросам социально-экономического развития страны;
      - повышение эффективности и согласованности решений, принимаемых звеньями системы государственной власти по осуществлению стратегических задач Программы "Казахстан 2030";
      - повышение уровня правосознания культурного развития и образованности граждан путем предоставления им свободного доступа к соответствующим информационным правовым и нормативным документам, определяющим их права и обязанности;
      - повышение уровня информированности граждан и общественных организаций о деятельности государственных органов управления;
      - повышение деловой активности граждан путем обеспечения им равной возможности пользоваться открытой научно-технической, социально-экономической, общественно-политической информацией;
      - интеграция с мировым информационным пространством.
      Далее в настоящем документе изложены основные принципы государственной политики в области информатизации республики, концептуальная модель единого информационного пространства (цели, принципы, функции, объекты, перспективы) и принципы реализации.
 
                4. ГОСУДАРСТВЕННАЯ ПОЛИТИКА В ОБЛАСТИ
               ФОРМИРОВАНИЯ И РАЗВИТИЯ ИНФОРМАЦИОННОГО
                  ПРОСТРАНСТВА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
 
      Государственная политика формирования и развития единого информационного пространства Республики Казахстан должна формироваться и осуществляться в следующих направлениях.
 
       4.1 Формирование и использование информационных ресурсов
 
      В процессе деятельности органов государственной власти, государственных и негосударственных предприятий, научных, учебных и общественных организаций, осуществляется сбор, учет, регистрация, накопление, хранение, ведение и выдача информации по запросам или регламенту, т.е. постоянно решаются вопросы создания и использования информационных ресурсов.

 

     Наиболее эффективной для использования в информационном

пространстве современными информационными технологиями частью

информационного ресурса являются автоматизированные информационные

ресурсы, основное место среди которых занимают банки и базы данных.

Схематическое изображение структуры автоматизированных

информационных ресурсов можно представить следующим образом (рис.1).

---------------------------------------------------------------------

Автоматизированные    !Автоматизированные информационные ресурсы,

информационные ресурсы!встроенные в системы

общего назначения     !

---------------------------------------------------------------------

Элект-!Мульти-!Базы   !Геоин- !Системы авто-!Базы  !Гипер- !Машинные

ронные!медий- !данных !форма- !матизирован- !знаний!тексто-!архивы

изда- !ные    !       !ционные!ного проекти-!      !вые    !

ния   !системы!       !системы!рования      !      !системы!

-----------------!---------------------------------------------------

                 !

        !--------!----------!----------------!

        !                   !                !

--------------------!       !    !----------------------------------!

По структуре        !       !    !По способу доступа                !

--------------------!       !    !----------------------------------!

документографические!       !    !доступные через сети, тиражируемые!

фактографические;   !       !    !в коммуникативных форматах,       !

числовые;           !       !    !тиражируемые с программными       !

полнотекстовые      !       !    !средствами (включая СД-RОМ);      !

--------------------!       !    !локальные                         !

                            !    !----------------------------------!

                            !

----------------------------!----------------------------------------

По форме!                  По назначению информации

собствен!------------------------------------------------------------

ности   !  Деловая      !  Для специалистов  !      Массовая

---------------------------------------------------------------------

Государ-!Кадастры, соци-!Научно-техническая, !Правовая, библиотечно-

ственный!альная;регистры!экономическая, меди-!библиографическая;

сектор  !статистика.    !цинская, правоохра- !архивная; учебная

        !               !нительная.          !

---------------------------------------------------------------------

Негосу- !Коммерческая;  !Производственная;   !Справочная;общественно-

дарст-  !финансовая,    !конструкторская,    !политическая;словарно-

венный  !управленческая;!технологическая.    !энциклопедическая;

сектор  !данные о       !                    !культура, спорт, досуг

        !продукции      !                    !

---------------------------------------------------------------------

     Рис. 1. Структура автоматизированных информационных ресурсов


     К государственным информационным ресурсам относится:


 
       - ресурсы, создаваемые на основе дотируемой государством деятельности органов власти и специализированных учреждений (библиотеки, архивы, органы информации и др.);
      - ресурсы, создаваемые негосударственными органами на основании соответствующих лицензий по заказам и в интересах органов государственной власти.
      Негосударственными являются информационные ресурсы, созданные на средства негосударственного сектора экономики и частных лиц. В этом секторе создаются базы и банки данных, предназначенные чаще всего для использования в экономической и социальной сферах: это прежде всего финансовая, банковская, биржевая, коммерческая, а также справочная, культурно-историческая и другие виды информации.
      Информационные ресурсы смешанной формы собственности создаются на основе долевого финансирования государственными и негосударственными организациями (частными лицами).
      Государственные и негосударственные информационные ресурсы, по существу, должны образовать систему взаимосвязанных информационных фондов, использующих как традиционные информационные технологии и носители информации, так и автоматизированные базы и банки данных, открытую для включения в нее по мере возможности дополнительных информационных фондов, баз и банков данных.
      Важным этапом формирования государственной политики в области единого информационного пространства является определение приоритетов для конкретных видов государственных информационных ресурсов. На данном этапе развития к приоритетным информационным ресурсам можно отнести:
      - правовую информацию, связанную с построением правового государства и гарантиями для граждан по реализации их законных прав;
      - информацию о деятельности органов государственной власти, обеспечивающую возможность демократического контроля их деятельности и представляющую большой интерес для всех субъектов экономики Республики Казахстан;
      - информацию о чрезвычайных ситуациях, опасных природных явлениях и процессах, экологическую, санитарно-эпидемическую и другую, необходимую для безопасного существования граждан, населения в целом, а также производственных объектов;
      - открытую информацию о предприятиях и организациях, поставляемую (или в соответствии с законодательством) в государственные органы (налоговые инспекции, статистики и прочие), и информацию органов государственной статистики, необходимую для поддержания деловой активности организаций, предприятий и отдельных граждан;
      - информацию о сохранении и использовании культурного наследия общества (научно-техническую, литературно-художественную, музейную, архивную и прочие).
      При этом должен определиться порядок формирования и ведения государственного информационного регистра, содержащего сведения по организациям-держателям государственных, негосударственных и смешанных информационных ресурсов и по видам распространяемой или информационной продукции и предоставляемых информационных услугах (в том числе метабазы данных, содержащих "информацию о месте нахождения информации", справочные) и т.п.
      Для обеспечения доступа к государственным информационным ресурсам целесообразно максимально использовать возможности как государственных информационных структур, так и негосударственных образований - акционерных обществ, частных предприятий и т.д.
      Формирование и использование государственных информационных ресурсов целесообразно организовывать по принципу многоуровневой иерархической системы.
      На республиканском уровне управления государством действуют и создаются банки данных, обеспечивающие, как правило, теледоступ к информации. Необходимо обеспечить выделение из информационных ресурсов республиканских органов государственной власти открытую часть информации, которую можно отнести к государственным информационным ресурсам, доступным всем организациям и гражданам.
      В регионах информационное обслуживание населения должно обеспечиваться распределенной сетью библиотек-депозитариев, специализированных центров агентов и т.д., которые должны содержать информационные ресурсы данной территории, а также сведения об информационных ресурсах других территорий и о порядке доступа к ним. Реализуемая в территориальном опорном пункте технология информационного обслуживания пользователей должна обеспечивать автоматизированное получение информации по абонентному обслуживанию и разовым заявкам пользователей.
      На местном уровне в качестве депозитариев информационных ресурсов могут выступать городские и районные библиотеки, а также библиотеки предприятий и организаций. Они должны получать информацию, входящую в государственный информационный ресурс в виде изданий, отчетов и т.д., обеспечивая возможность предоставления информации по заявкам граждан.
      В библиотеках-депозитариях должно быть гарантировано представление информации в простейших формах - в виде печатных изданий, распечаток, экранных представлений, полученных из баз данных и других хранилищ информации.
      По мере оснащения библиотек-депозитариев соответствующими программно-техническими средствами должно быть обеспечено использование машиночитаемых изданий (например издания на компактных дисках) и работа в режиме удаленного доступа.
      При разработке схемы доступа к государственным информационным ресурсам целесообразно учесть возможность использования коммерческих информационных центров и телекоммуникационных сетей для организации доступа к государственным информационным ресурсам на штатной основе.
 
              4.2 Развитие информационной инфраструктуры
 
      Важными составляющими информационной инфраструктуры, как было отмечено выше, являются программно-технические средства создания информационных систем.
      В настоящее время сложившееся информационное пространство базируется на разнотипных программно-технических средствах и формирование, развитие единого информационного пространства Республики Казахстан требует принятия серьезных организационно-технических мер в рамках государственной политики в области информационной инфраструктуры. Эти меры с учетом предложенных принципов информатизации должны обеспечить создание общенациональной телекоммуникационной сети страны, которая позволила бы объединить различные сети, системы и комплексы средств связи, гарантировав потребителям доступ к соответствующим территориально-распределенным информационным ресурсам, обмен информацией между юридическими и физическими лицами в режимах передачи данных и электронной почты. Значительное место в условиях рынка при создании такой телекоммуникационной сети могут занять коммерческие системы и сети. При этом создание первичных каналов и сетей связи должны опережать в своем развитии формирование телекоммуникационных сетей.
      Важными задачами государственной политики в области информационной инфраструктуры являются:
      - создание и развитие производства современных отечественных средств информационных технологий;
      - создание и развитие производства отечественных систем и средств связи, телекоммуникационных сетей;
      - содействие внедрению информационных технологий, используемых в зарубежных информационных системах национального и транснационального масштаба;
      - развитие фундаментальных и прикладных исследований по разработке и созданию современных средств информационных и телекоммуникационных технологий;
      - подготовка квалифицированных кадров для работы в области информатизации;
      - поощрение предпринимательской деятельности в области информатизации и телекоммуникаций.
 
           4.3 Формирование и использование информационного
             пространства органов государственной власти
 
      Основу информационного пространства органов государственной власти должны составлять информационные системы, которые способны обеспечить поддержку принятия органами государственной власти решений как в сфере управления экономикой, так и в области безопасности личности, общества, государства на основе управления информационными потоками, то есть на основе учета с помощью электронных документов различных сторон и особенностей административной (учрежденческой) деятельности органов государственного управления и обеспечения соответствующими электронными документами нормального ритма работы государственной власти.
      Через электронные документы поставляется информация лицам, принимающим решения, а через электронные документы эти же решения доводятся до исполнителей. Электронный документ выступает и как средство учета и как средство управления. Представление о документах, как о каналах поступления информации от объекта управления (производства) и передачи управляющих воздействий на производство помогает понять, что эффективное управление может быть обеспечено только на основе сквозного, а не фрагментарного документооборота.
      В результате электронного документооборота, связанного с обслуживанием плана или соответствующего решения звеньев системы государственной власти, создается цепь электронных документов (от анализа до воздействия), которая и образует сквозной канал управления. Разнесенные по времени электронные документы становятся "привязанными" к друг другу, если через них происходит работа с одним конкретным решением (планом, программой и т.д.). Система электронного документооборота приобретает цельность. Поэтому основной принцип управления электронным документооборотом таков: все вторичные электронные документы должны быть информационно порождены неким объединяющим, родительским электронным документом (в роли которого может выступать программа, план или соответствующее решение того или иного звена системы государственной власти) и зависимы от него.
      Эти системы должны разрабатываться с учетом следующих требований:
      - учет интересов государственной власти при формировании единого информационного пространства;
      - исключение монополии на представление информации Президенту, Правительству и Парламенту Республики Казахстан;
      - обеспечение доступа органов государственной власти и, прежде всего, Президента и Правительства ко всем информационным ресурсам;
      - объединение и развитие независимых источников информации;
      - защита государственной тайны.
      Информационное пространство органов государственной власти, созданное с учетом предлагаемых принципов, ориентировано на информационное обеспечение:
      - на региональном уровне - территориальных органов управления, хозяйствующих субъектов, политических и общественных организаций в установленном законом порядке;
      - на республиканском уровне - руководителей министерств и ведомств;
      - на аналитическом уровне - Администрацию Президента, Канцелярию Правительства, Совет безопасности Республики Казахстан, Парламент Республики Казахстан;
      - на высшем уровне интеллектуальной деятельности - принятие решений Президентом и руководством Правительства Республики Казахстан.
      Аналитические возможности создаваемых для государственных органов информационных систем, как правило, связывают с применением:
      - математического моделирования сложных управленческих ситуаций при наличии объективных критериев оценки конечного результата;
      - информационных технологий накопления, представления и использования знаний экспертов в проблемных областях с повторяющимися задачами;
      - информационных технологий для аналитической работы с огромными объемами данных в поисках закономерностей;
      - средств панорамных видеотехнологий (в т.ч. геоинформационных систем).
      Основу интегрированной системы должны создавать информационные ресурсы министерств и ведомств. Защищенный информационный обмен должен обеспечиваться принятием архитектуры безопасности и процедур, средств защиты данных по уровням телекоммуникационной системы.
      Используемые информационные системы должны обеспечить полноценное и эффективное информационное обслуживание органов государственной власти и доступ всех органов управления к сформулированным информационным ресурсам в соответствии с законодательно установленным регламентом.
      Информационный ресурс информационного пространства органов государственной власти можно представить в виде трех основных составляющих: информационный ресурс особого периода; информационный ресурс для оперативного управления в мирное время; проблемно-ориентированный информационный ресурс.
      Информационный ресурс особого периода представляет собой экономическую информацию мобилизационного назначения, базу военного времени и совокупность баз данных Министерства обороны Республики Казахстан.
      Информационный ресурс для оперативного управления страной в мирное время базируется на экономико-статистических банках данных Комитета по статистике и анализу, специализированных базах данных для чрезвычайных ситуаций, информационных ресурсах министерств и ведомств.
      Проблемно-ориентированные ресурсы могут формироваться для поддержки разработки и сопровождения важнейших государственных целевых программ, стратегических решении (как например, стратегической программы "Казахстан 2030") - с определением их структуры входных и выходных параметров, принципов сбора обработки и представления информации.
      Кроме того, к государственным информационным ресурсам относится информация открытого доступа и персональные данные о юридических и физических лицах, определенных законодательством. К этим ресурсам примыкает ресурс специальной информации, формируемый соответствующими министерствами и ведомствами.
      Таким образом, информационный ресурс органов государственной власти представляет собой совокупность распределенных баз данных, построенных по ведомственному, территориальному, проблемному принципам с использованием современных информационных технологий создания, ведения и использования баз и банков данных так - например Web - технологии, технологий корпоративных информационных систем.
 
                 4.4 Нормативно-правовое обеспечение
 
      Основным регулятором единого информационного пространства является нормативно-правовая база, которая должна обеспечить:
      - гарантированное соблюдение соответствующих конституционных прав и свобод граждан и организаций;
      - регулирование отношений производителей и потребителей информации;
      - внедрение системообразующих технических, технологических, программных и лингвистических решений;
      - координацию действий органов государственной власти в формировании и развитии единого информационного пространства;
      - стимулирование деловой активности и процессов самоорганизации этого пространства;
      - информационную безопасность страны.
      Законодательное обеспечение формирования и развития единого информационного пространства Республики Казахстан, как сфера законодательства, ориентированная на регулирование всего комплекса общественных отношений, связанных с информацией, ее производством, движением и использованием, должно быть направлено, прежде всего, на обеспечение:
       гарантий соблюдения конституционного права каждого "Свободно получать и распространять информацию любым, не запрещенным законом, способом" (Конституция Республики Казахстан, статья 20, пункт 2);
       гарантий соблюдения конституционного права каждого ознакомиться с затрагивающими его права и интересы документами, решениями и источниками информации (Конституция Республики Казахстан, статья 18 п.3);
       гарантий возможностей получения гражданами и общественными организациями информации о деятельности органов государственной власти;
       согласованности решений органов государственной власти в области единого информационного пространства;
       формирования и использования информационных ресурсов в условиях равенств всех форм собственности, через разные формы организации производства товаров и услуг, создание информационного рынка и конкурентной среды, проведение государственной антимонопольной политики, высокой деловой активности предпринимательского круга;
       соблюдения авторского права и права собственности на документированную информацию и информационные ресурсы авторского права и права собственности на информационные технологии и средства их обеспечения;
       ответственности субъектов единого информационного пространства за правонарушения при формировании информационных ресурсов и их использование;
       персональной ответственности руководителей органов

 

государственной власти за качество формирования государственных

информационных ресурсов и доступа к ним;

      информационной безопасности;

      тесного информационного взаимодействия и активного

информационного обмена в системе международного сотрудничества.

     Учитывая важность законодательного обеспечения формирования и

развития единого информационного пространства, желательно принять

нормативный акт:

      раскрывающий цели, задачи и принципы законодательного

обеспечения, как одной из основных составляющих формирования и

развития единого информационного пространства;

      устанавливающий очередность разработки законодательных и

нормативных актов;

      определяющих вопросы координации работ по созданию правовых и

нормативных актов.


         4.5 Основные механизмы обеспечения информационной

           безопасности субъектов единого информационного

                            пространства



 
       Уровень развития информационного пространства государства, наличие и доступность достоверной информации в нем о состоянии и динамике развития экономических, политических и социальных процессов в решающей степени определяют возможности органов государственной власти и общества в целом по выработке и реализации эффективных решений в экономической, военно-стратегической, экологической и социальной сферах. Поэтому информацию сегодня следует рассматривать как важнейший элемент системы выживания общества, его национальной безопасности.
      Как известно, объектами национальной безопасности являются государство (его конституционный строй, суверенитет, территориальная целостность, экономика, военное дело и т.д.), общество (его материальные и духовные ценности) и личность (ее право и свободы).
      В информационном пространстве наиболее типовыми являются две следующие опасности.
      Первая - контроль (извлечение) информационных ресурсов государства, т.е. фактически информационный шпионаж. Информационное пространство было и остается сферой деятельности многочисленных разведывательных служб. Сегодня информационный шпионаж может быть осуществлен:
      - несанкционированным проникновением в информационные и управляющие системы;
      - легальным путем, за счет активного участия зарубежных фирм в создании информационной инфраструктуры Республики Казахстан. При этом кроме негативных последствий, связанных с тем, что информационные ресурсы страны оказываются под контролем соответствующих информационных структур, наносится прямой урон экономике: остаются без собственных заказов отечественная наука и производство.
      Вторая - информационные взаимодействия с целью разрушения или дезорганизации информационных ресурсов. При современном уровне развития информационных технологий такие воздействия могут осуществляться и в мирное время. Эти взаимодействия могут привести или к разрушению ценной для государства информации, или к ее искажению, или к внедрению негативной информации в целях дезорганизации или принятия неправильных решений на соответствующем уровне государственного управления.
      Наибольший интерес для информационного воздействий представляют системы критических приложений. Сегодня таковыми принято называть системы, нарушение которых приводит непосредственно к резкому ослаблению безопасности государства. Обычно все современные системы критических приложений достаточно компьютеризованы и имеет соответствующее программное обеспечение.
      Информационная безопасность личности и общества также связана с воздействиями в информационном пространстве. Но в данном случае на первый план выходят воздействия на психику и сознание, в том числе общественное. При этом могут широко использоваться дезинформирование, информационный шантаж с использованием результатов электронного контроля за жизнью людей, их политической деятельностью и личными планами, с использованием всей мощи современных средств массовой информации.
      В формируемом и развиваемом информационном пространстве требуется принять организационные, технические и технологические меры защиты информации и обеспечения информационной безопасности субъектов информационного взаимодействия.
      Организационные меры, в виде законодательных норм, должны устанавливать правила взаимодействия субъектов информационного пространства, обеспечивающие сохранение государственной, коммерческой и личной тайны.
      Аппаратно-программные средства, как технические и

 

технологические меры и отвечающие соответствующим требованиям

(стандартам), должны обеспечивать защиту информации на любом из

этапов ее электронной обработки, хранения, и приемо-передачи.

     Реализация указанных принципов и задач позволит обеспечить

многоуровневую защиту государственных информационных ресурсов,

составляющих основу единого информационного пространства, и будет

способствовать его эффективному функционированию.


                      5. Концептуальная модель


                         5.1 Основные цели


     Основные цели создания ЕИП можно разбить на две группы:

      улучшение управления государством и повышение контроля над

работой государственных органов;


 
        улучшение работы государственных органов и переход на качественно новый уровень отношений гражданин - государство.
 
                     5.2 Управление государством
 
      Построение интегрированной автоматизированной информационной системы для улучшения управления государством (ИАИС РК) является сложной и долгосрочной программой, требующей значительных затрат финансовых и человеческих ресурсов. Однако, без реализации данной программы невозможен какой-либо существенный прогресс в интенсификации экономического и политического развития государства, а также получении реальных результатов от затрат на автоматизацию государственных институтов. По своему назначению ИАИС РК информационно и функционально должна тесно взаимодействовать с проектируемыми и уже существующими автоматизированными подсистемами государственных институтов, выдвигая со своей стороны определенные требования к организационным, информационным и функциональным моделям этих подсистем и, при необходимости, предлагая варианты их оптимизации.
 
5.2.1 Централизация управления работой государственных институтов
 
      Наличие механизма государственных институтов, выполняющих определенный круг процедур государственного регулирования, который подразумевает формализованные правила функционального взаимодействия между данными процедурами, выдвигает требование централизованного регулирования и контроля. Отсутствие такой возможности в рамках ИАИС РК приводит к той ситуации, когда при наличии достаточно сложных процедур, решающих задачи государственного регулировании и включающих в себя комплекс функциональных задач, выполняемых различными государственными институтами, не дает права говорить об интегрированности автоматизированных систем и не принесет необходимых результатов. В этом случае ИАИС будет представлять собой набор функционально и информационно изолированных систем, неподдающихся оперативному и долгосрочному управлению и контролю, что и происходит в настоящее время.
      Централизация управления включает в себя:
 
      1. Формирование управляющих параметров
      Под управляющими параметрами понимаются формализованные данные, на основании которых происходит определение правил и режимов выполнения процедур обработки информации как в рамках подсистем государственных институтов, так в рамках взаимодействия этих подсистем на уровне ИАИС РК.
      Механизмы формирования данных параметров на уровне ИАИС РК предусматривают наличие определенных групп экспертов, специализирующихся в области формализации методов управления отдельных направлений государственной деятельности (финансы, экономическая и внешнеэкономическая деятельность, налоговая и таможенная политика и т.д.).
 
      2. Контроль выполнения процедур
      Результаты деятельности государственных институтов в ходе реализации своих задач и соответствия управляющим параметрам должны представляться в ИАИС РК с целью контроля группами экспертов. На основании данных результатов возможен объективный и формализованный анализ эффективности как государственного регулирования в целом, так и ИАИС РК в частности.
      Данный механизм, наряду с механизмом формирования управляющих параметров, позволяет говорить о действительно автоматизированной системе, давая возможность не только собирать и хранить информацию, но и воздействовать на процессы обработки данных в рамках подсистем государственных институтов.
 
         5.2.2 Повышение скорости и качества принятия решений
 
      1. Создание механизмов аккумулирования информации
      Необходимым условием для решения задачи повышения скорости и качества принятия решений является наличие актуальных и формализованных данных о деятельности государственных институтов. В этой связи выдвигается целый ряд требований к правилам формирования данных. Важными условиями являются актуальность и целостность обрабатываемых данных, что обеспечивает создание и поддержку "хранилищ данных", а не набор специализированных и информационно независимых баз данных в рамках каждой автоматизированной системы государственных органов.
 
      2. Разработка и внедрение систем анализа
      Сложная структура аккумулируемой в "хранилищах данных" информации и большие объемы требуют наличия механизмов автоматизированного анализа, базирующихся на международных научных методах, правилах и алгоритмах. В зависимости от характера и назначения проводимых аналитических исследований могут применяться различные коммерческие программные комплексы и системы, имеющиеся на рынке программного обеспечения такого назначения. Для решения аналитических задач узкоспециального значения, дополнительно могут быть разработаны программные комплексы в рамках проектов.
 
      3. Разработка и внедрение систем моделирования процессов
      Наряду со сложной структурой и большими объемами информации ИАИС РК характеризуется также высокой степенью сложности и большим количеством формальных процедур и процессов в рамках деятельности систем государственных институтов. При наличии эффективных механизмов аккумулирования информации в "хранилища данных", использования систем моделирования процессов для принятия руководством государственных решений, дает возможность эффективного управления государством.
 
      4. Оптимизация формальных процедур государственного регулирования
      Отсутствие целостной и актуальной картины о характере и номенклатуре обрабатываемой информации при наличии процессов государственного регулирования, затрагивающих различные государственные институты, порождает ненужное дублирование идентичных процедур деятельности в каждой из подсистем.
 
      5. Разработка и применение единых стандартов документооборота
      Данная задача может быть решена в комплексе с задачами оптимизации формальных процедур государственного регулирования и создания хранилищ данных. Решение задачи применения единых стандартов документооборота позволяет исключить неоднозначность и противоречивость как нормативных документов, так механизмов их реализации с последующей возможностью контроля.
      Использование единых стандартов в документообороте позволяет также обеспечить однозначность в анализе функционирования процессов в рамках подсистем государственных институтов, так как стандартизации подлежат не только формы и форматы информации, но и правила и механизмы их формирования, обмена и обработки.
 
      6. Консолидация отдельных формальных процедур деятельности государственных институтов в единый технологический цикл
      Следующим шагом после оптимизации формальных процедур государственного регулирования и стандартизации документооборота является более четкая формализация процедур и процессов обработки информации, охватывающих деятельность различных государственных институтов. Результатом решения данной задачи является наличие централизованного механизма обработки и управления консолидированными процедурами государственного регулирования.
 
      7. Повышение информационной открытости
      Решение данной задачи возможно при реализации вышеперечисленных требований. На основании результатов создания "хранилищ данных", результатов анализа, оптимизации и консолидации процессов обработки, а также стандартизации документооборота, возможно создание информационных баз данных общего пользования для обеспечения быстрого и качественного удовлетворения информационных потребностей как населения и организаций Казахстана, так и международных организаций и институтов.
 
      5.3 Информационная модель
 
      Создание информационной модели ИАИС РК позволит осуществить комплекс организационно-технических мероприятий, обеспечивающих оптимизацию процессов государственного регулирования и, как результат, повышение эффективности и качества деятельности государства в целом.
 
      5.3.1 Основные принципы построения
 
      1. Целостность
 
      ИАИС РК должна обеспечивать формирование и ведение информации, являющейся общей для всех подсистем государственных институтов. При различии в характерах и направлении деятельности государственных структур можно разделить обрабатываемую информацию на первичную и вторичную, первичная информация идентифицирует субъекты и объекты всей системы, на основании которых формируется и обрабатывается информация, относящаяся к деятельности подсистем государственных институтов, - вторичная информация ИАИС РК должна обеспечивать формирование, идентификацию и доведение до подсистем ведомств именно первичную информацию, создав тем самым информационное поле для интеграции отдельных систем в единое целое. Без реализации данного механизма нельзя вести речь о ИАИС РК как о таковой.
 
      2. Масштабируемость
 
      ИАИС РК, как и любая государственная автоматизированная информационная система является территориально распределенной, что означает необходимость наличия механизмов, обеспечивающих представление и обработку информации в объемах и соответствующих разрезах в зависимости от ее региональной принадлежности. Это подразумевает также и возможность определения групп участников системы, имеющих доступ к различным информационным подмножествам.
 
      3. Актуальность
 
      Эффективность работы как отдельных процессов, так и всей системы в целом однозначно зависит от того, на сколько часто происходит обновление информации в соответствующих как первичных, так и вторичных элементах информационной модели. Большие сроки обновления информации критичны для реализации задач управления. При этом возможна реализация только статистических функций, что не решает задачи повышения скорости и качества принятия государственных решений и в конечном счете не оправдает затрат на создание ИАИС РК.
 
      5.3.2 Элементы информационной модели
 
      В данном параграфе концептуально определены первичные элементы Информационной модели, которые определяют основу построения всей информации в ИАИС РК. Эти элементы являются общими для любой государственной автоматизированной информационной системы, независимо от того, где она установлена и каков круг ее задач.
 
                5.3.2.1 Субъекты информационной модели
 
      1. Люди
 
      Идентификация человека, как основного субъекта системы является корневой задачей. Каждый человек, не зависимо от того, является он резидентом Республики Казахстан или нет, должен иметь идентификатор, однозначно его определяющий. Использование этого идентификатора в формальных процедурах подсистем государственных институтов обеспечит возможность унификации и оптимизации процессов обработки информации о людях.
 
      2. Организации
 
      Являясь субъектом экономических, государственных и общественных отношений организации выступают следующим по значимости элементом Информационной модели. При этом должна быть обеспечена идентификация не только организаций, являющихся субъектами хозяйствования Республики Казахстан, но и иностранных организаций, имеющих какие-либо формализованные взаимоотношения с Людьми,

 

Организациями-резидентами, Государством.


     3. Государство


     В Информационной модели Государство представлено через

совокупность Организаций и Людей. Информационные взаимосвязи между

элементами определяют структуру государства, при этом эти

взаимосвязи носят динамический характер.


Люди        Организации     Государство


Идентификаторы        Идентификаторы


Сведения        Сведения об        Сведения о

людях           организациях       государстве


              Рисунок 1 Субъекты информационной модели


     5.3.2.2 Объекты информационной модели


     1. Земля и недра



 
       Идентификация участков земной поверхности, природных объектов и объектов деятельности человека, расположенных на данных участках, позволяют определить информационный базис для автоматизации формализованных процессов обработки информации такого рода в рамках ИАИС РК.
 
      2. Товары и услуги
 
      Реализация автоматизированных процессов обработки информации в области экономической деятельности должна строиться на едином принципе кодирования товаров и услуг. Основой для этого может служить международная система товарной классификации, используемая во внешнеэкономической деятельности, - ТНВЭД. Построение всех информационных потоков через идентификацию с использованием национального расширения кода товаров и услуг ТНВЭД обеспечивает возможность интеграции множества процессов обработки данных в рамках

 

единого информационного пространства.


     3. Финансы


     Финансы, как основной инструмент экономической политики

государства, идентифицированы в Информационной модели статьями

государственного Бюджета и финансовыми инструментами (ценными

бумагами, акциями и др.).


     Земля и недра           Товары и услуги       Финансы


                  Идентификаторы            Идентификаторы


     Сведения об объектах    Сведения о            Сведения о

     недвижимости            товарах и услугах     финансовых


инструментах


              Рисунок 2 Объекты информационной модели


     5.3.2.3 Аналитическая и статистическая информация



 
       Данный элемент Информационной модели представляет собой множество консолидированных данных, формирующихся из подсистем государственных институтов. В основе аналитической и статистической информации лежат первичные элементы Информационной модели, не

 

зависимо от рода и характера данных.

     От того насколько точно соответствует ИАИС РК принципам

Информационной модели, настолько полно представлена она первичными

элементами, зависит качество и полнота государственного анализа и

статистики.


     Аналитические данные и статистика


     Идентификаторы             Идентификаторы


     Субъекты                   Объекты


     Идентификаторы             Идентификаторы


     Сведения о                 Сведения об

     субъектах                  объектах


        Рисунок 3 Аналитическая и статистическая информация


     5.3.2.4 Управляющая информация



 
       Так как ИАИС РК представляет собой не только информационную

 

систему, направленную на решение задач анализа и статистики, но и

систему, решающую задачи эффективного и качественного управления

деятельностью всех государственных институтов, то управляющая

информация, как элемент Информационной модели, играет роль так

называемых входных параметров и режимов работы всей системы в целом.

     Это дает возможность руководству формализовать и контролировать

выполнение государственных решений.


                 Аналитические данные и статистика


                        Управляющие массивы


     Идентификаторы                       Идентификаторы


     Субъекты                             Объекты


     Идентификаторы                       Идентификаторы


     Сведения о субъектах                 Сведения об объектах


                  Рисунок 4 Управляющая информация



 
       Управляющая информация подразделяется на макропараметры, регламентирующие функционирование всей системы в целом, и параметры оперативного регулирования, позволяющие формализованно управлять процессами в рамках подсистем государственных институтов.
 
      5.4 Функциональная модель
 
      5.4.1 Идентификация первичных элементов Информационной модели
 
      Данный элемент Функциональной модели включает в себя совокупность механизмов, обеспечивающих выполнение следующих задач:
 
      5.4.1.1 Автоматизированное формирование сведений о субъектах и объектах ИМ
 
      В силу того, что первичные элементы Информационной модели порождаются в рамках формальных процедур деятельности государственных институтов, данная задача разбивается на соответствующее количество функциональных модулей, обеспечивающих интеграцию с данными автоматизированными системами.
      С точки зрения последовательности выполнения этапов, данные модули формирования сведений носят приоритетный характер при выполнении процедур обработки данных автоматизированных систем государственных институтов.
      Форматы данных, правила их формирования и обмена должны соответствовать разработанным и утвержденным единым стандартам документооборота.
      Форма реализации данных задач зависит от степени автоматизации соответствующих процедур в рамках конкретных систем государственных институтов и может выражаться в следующих общих решениях:
       разработка и внедрение стандартных программно-технических комплексов, обеспечивающих как ручной ввод формализованных сведений о первичных элементах, так импорт данных в соответствии с единым стандартом документооборота;
       разработка и внедрение программно-технических комплексов, обеспечивающих максимально-тесную интеграцию с автоматизированными системами государственных институтов на уровне взаимодействия "система-система" в рамках единых стандартов документооборота.
 
      5.4.1.2 Идентификация субъектов и объектов ИМ
 
      Как было определено выше, обеспечение принципа целостности информации в ИАИС РК является одним из основных условий эффективного функционирования всей системы в целом. Поэтому процедуры идентификации сведений первичных элементов Информационной модели носят ключевой характер в структуре Функциональной модели.
      Полученные на этапе формирования сведения о субъектах и объектах Информационной модели проходят процедуры централизованного назначения уникальных идентификаторов, однозначно определяющих данные элементы в рамках всех процессов и формальных процедур обработки информации, как систем государственных институтов, так и всей ИАИС РК в целом.
      Результатом данного этапа являются информационные массивы, содержащие идентификаторы первичных элементов Информационной модели и их регистрационные параметры, которые согласно единым стандартам документооборота передаются в автоматизированные системы государственных институтов.
 

 

     5.4.1.3 Поддержка сведений о субъектах и объектах ИМ


     В состав данной задачи входит комплекс организационно-технических

мероприятий и программно-технических средств, направленных на реализацию

требования актуальности и масштабируемости сведений, входящих в множество

первичных элементов Информационной модели.

     Можно выделить следующие основные подзадачи:

      Обновление сведений;

      Тиражирование сведений.





              Рисунок 5 Идентификация первичных элементов

                               Информационной модели


     5.4.2 Анализ и статистика


     Формирование аналитической и статистической информации включает

в себя:

     1. Консолидация информации


     На основании единых стандартов документооборота осуществляется

автоматизированный сбор аналитической информации, касающейся

первичных элементов Информационной модели из систем государственных

институтов.

     Периодичность выполнения процедур консолидации регламентируется

степенью актуальности аналитической информации, а также ее жизненным

циклом.


                                        Консолидированные данные


                     Субъекты                                              

   Объекты



                                    Сведения о субъектах и объектах


                 Рисунок 6 Консолидация информации


     2. Реализация хранилищ информации



 
       Результатом выполнения механизмов консолидации является создание информационных массивов, в которых данные сгруппированы в разрезе первичных элементов информационной модели.
      Консолидированные данные в свою очередь являются исходными сведениями для аналитических и статистических процессов.
 
      3. Обеспечение доступа к хранилищам информации
 
      С целью повышения информационной открытости государства в рамках ИАИС РК должны быть реализованы механизмы, обеспечивающие доставку аналитической и статистической информации различным категориям пользователей.
      Здесь важную роль играет четкое определение степени доступности информации и групп ее потребителей для обеспечения информационной безопасности государства.
 
      5.4.3 Процессы государственного регулирования
 
      Для целей обеспечения управления формализованными процессами государственного регулирования в состав ИАИС РК входит связный набор автоматизированных формальных процедур, обеспечивающих на основании первичных элементов Информационной модели и аналитической информации следующие функции:
 
      1. Формирование управляющей информации
 
      На основании единых стандартов документооборота осуществляется комплекс организационно-технических мероприятий, обеспечивающих формирование формализованных данных, являющихся входными макро- и оперативными параметрами для регулирования процессов и процедур функционирования систем государственных институтов.
      Формирование управляющей информации осуществляется на основании государственных программ, результатов обработки аналитических и статистических данных, а также результатов оперативных решений.
 
      2. Контроль процессов обработки информации
 
      Результаты деятельности систем государственных институтов в рамках выполнения заданных управляющих параметров отражаются в формализованном и стандартизованном виде для осуществления функции контроля.
      Для дальнейшего принятия решений, сведения результатов контроля проходят этапы консолидации и сохранения в хранилищах данных.
      На основании консолидированных данных осуществляются функции аналитической обработки.
 
      5.5 Организационная модель
Аналитические данные и статистика
 

                                   Подсистемы общего пользования




     Субъекты                           Ядро системы                       

  Объекты



                                                 Подсистемы



                                             государственных

                                                   институтов



 
 
             Сведения о субъектах Сведения об объектах
 
                   Рисунок 7 Организационная модель
 
      5.5.1 Ядро системы
 
      В качестве ядра системы выступает связный комплекс организационных и технических решений, выполняющих функции аккумулирования информации, функции управления консолидированными процессами обработки данных, функции анализа и моделирования.
      Организационно это может представлять собой единый вычислительный центр, обеспечивающий техническое информационное и методологическое обеспечение процессов, отраженных в Функциональной модели.
 
      5.5.2 Подсистемы государственных институтов
 
      Автоматизированные информационные системы государственных институтов взаимодействуют с ядром системы на основании формализованных правил и протоколов.
      Выполняя свои специфические задачи автоматизированных процессов обработки информации, данные подсистемы оперируют в рамках первичных элементов Информационной модели, привязывая к ним сведения и процессы, отражающие деятельность государственных институтов.
      Реализуя технологические процессы обработки информации в рамках консолидированных процессов обработки, данные подсистемы организационно и функционально взаимодействуют с ядром ИАИС РК на основании определенных стандартов документооборота, регламентирующих механизмы централизованного управления.
 
      5.5.3 Информационные подсистемы общего пользования
 
      Для выполнения задач по повышению информированности общества, создания привлекательного международного имиджа Республики Казахстан, в рамках ИАИС РК, на основании аналитической и статистической информации реализуются механизмы формирования "хранилищ данных" для коллективного доступа.
 
      5.6 Административно-хозяйственные функции государства
 

 

     Если рассматривать государство как субъект экономической

деятельности с Правительством в качестве совета директоров, то при

такой постановке вопроса для качественного улучшения управления

государством необходимо использовать крупномасштабные

интегрированные системы управления, на практике доказавшие свою

полезность.

     Основные функции:

      учет, отчетность и управление финансами;

      управление персоналом;

      документооборот на уровне государственных органов власти;

      автоматизированные системы управления;

      ведение баз данных общего пользования, необходимых для

функционирования государственных структур;

      и др.


     5.6.1 Управление финансами


     Модули финансового управления должны охватывать все аспекты

финансовой деятельности органов государственного управления и

аккумулировать основную финансовую информацию, собираемую из всех

модулей системы. Состав модулей финансового управления приведен

ниже.

     Финансовая бухгалтерия включает:

      главную книгу;

      бухгалтерию (аналитический учет) дебиторов и кредиторов;

      управление, планирование и контроль основных средств;

      инструменты для получения консолидированной отчетности и

       учета.

     Финансовый менеджмент включает:

      учет и планирование финансовых средств;

      составление и контроль исполнения финансового бюджета;

      управление ссудами, ценными бумагами и денежным рынком;

      управление капиталом, фондами;

      управление рисками.

     Контроллинг позволяет учитывать затраты:

      по направлениям деятельности;

      по местам возникновения;

      по внутренним заказам;

      по центрам прибыли;

      по сегментам рынка.


 
       Управление инвестициями позволяет осуществлять общее

 

планирование инвестиционных программ и управление отдельными

инвестиционными программами.

     Управление проектами включает управление планированием,

утверждением и реализацией проектов.


     5.6.2 Управление персоналом


     Модули управления персоналом обеспечивают ведение контрактов и

соглашений с персоналом, планирование численности и квалификации,

для выполнения производственного календарного плана, управление

претендентами на должность и замещением вакансий и др.

     Планирование численности и развитие персонала включает:

      организационный менеджмент;

      профессиональный рост персонала;

      планирование использования трудовых ресурсов;

      планирование заказа помещений.

     Администрирование персонала - это:

      управление сотрудниками;

      управление данными кандидатов на должность;

      управление временными данными;

      управление зарплатой;

      управление командировками.


     5.6.3 Система управления документооборотом.


     Централизованная система управления документооборотом должна

обеспечивать следующие функции:

      централизованную регистрацию документов;

      нисходящий контроль движения документов, осуществляемый

ответственными исполнителями;

      управление маршрутами движения документов;

      формирование пакетов связанных документов;

      административный контроль движения документов;

      статистический анализ движения документов;

      классификации и определения правил движения документов;

      интеграция с действующими системами обмена и распространения

информации, в частности с электронной почтой;

      интеграция с системой управления персоналом;

      централизованное архивное хранение документов на магнитных

носителях;

      эффективный автоматизированный поиск архивных копий

документов.


     5.7 Государственные базы данных



 
       База данных (БД) - это совокупность организованных данных о некоторой предметной области с методами доступа к ним, предназначенная для обеспечения хранения информации и используемая для решения других задач в этой предметной области.
      Государственная система баз данных представляет собой совокупность (возможно взаимодействующих) баз данных Республики Казахстан, функционирующих в рамках установленных экономических и правовых норм.

 

     Ее основное назначение - информационное обеспечение органов

управлений коммерческих структур и населения.

     Основные направления государственной политики в области БД:

      обеспечение необходимых условий для наиболее полного

удовлетворения информационных потребностей общества с помощью БД;

      повышение эффективности использования государственных

информационных ресурсов;

      стимулирование создания БД в наиболее перспективных и

значимых областях с помощью соответствующей инвестиционной политики,

налоговых льгот, размещения госзаказов;

      стандартизация;

      антимонопольные меры;

      создание правовой основы;

      распространение знаний, обучение всего населения.

     Основные задачи информационной политики включают:

      формулирование принципов для определения юридических и

коммерческих условий доступа к информации, содержащейся в БД;

      разработка стандартов, форматов и протоколов на методы

хранения данных, доступа к ним и обмена данными;

      контроль за качеством распространения информации;

      исключение дублирования;

      выработка налоговой политики для стимулирования работ как по

созданию баз данных вообще, так и в наиболее важных предметных

областях;

      финансирование некоммерческих БД, научных исследований и

экспериментальных проектов;


 
        создание компетентного органа по экономической оценке информационного потенциала республики и издательской деятельности.
 
      5.8 Новый уровень отношений "гражданин - государство"
 
      Каждый гражданин в государстве должен иметь возможность удобно и без лишней волокиты общаться с органами власти, будь то уплата налогов или регистрация недвижимости, иметь доступ к любому сервису - приобретение товаров, удаленное обучение, консалтинг (например, юридический, медицинский), и т.д.
      Перед многими правительствами стоит задача внутренней трансформации. Они признают необходимость совершенствования информационной инфраструктуры и считают информационную технологию основным методом, который может перестроить процессы выполнения основных правительственных функций: здравоохранения, образования, поощрения экономического роста, содержания и развития инфраструктуры, поддержания законности, порядка и мира.
      Для решения этой задачи необходимо преодолеть, по крайней мере, три проблемы:
      предоставление бюрократических традиций - по мере роста государственных доходов и расходов разрасталась паутина правил, инструкций, процессов и контролирующих инстанций, призванных пресекать злоупотребления и охранять интересы простых людей, в результате чего управленческий аппарат раздулся, а государственные расходы возросли;
      обслуживание граждан - частный сектор исходит из того, что "клиент всегда прав", и устанавливает эталон, которому должны следовать и государственные структуры, каждый день в частном секторе граждане видят примеры быстрого, точного и вежливого обслуживания, и они не понимают, почему правительство не предоставляет им таких услуг;
      правительство как субъект экономики - для процветания в современном мире необходима информация, поэтому успеха добьется то правительство, которое представит своим бизнесменам эффективный доступ к самой ценной информации и поможет им своевременно использовать ее для производства и продажи товаров и услуг, экономическая инфраструктура, которая поощряет экономическую конкуренцию, имеет не меньшее значение, чем дороги, коммунальные услуги и другие элементы физической инфраструктуры, создавая здоровую среду для деятельности местных компаний правительства и сами должны становиться более эффективными деловыми партнерами, во многих странах правительства являются самыми крупными работодателями и создают на своих предприятиях значительную долю ВВП.
 
      5.8.1. Электронное обслуживание граждан
 
      Новые технологии могут оказать правительствам большую поддержку в решении стоящих перед ними задач. Сетевые компьютерные приложения создают основу государственного управления, которое работает лучше, стоит дешевле и оказывает более качественные услуги гражданам и "государственным акционерам" из сферы частного бизнеса. Связывая воедино все государственные инстанции и расширяя доступ граждан к информации и услугам, новые технологии помогают создать удобные и эффективные методы работы государственных учреждений.

 

     Обеспечивая онлайновый доступ к информации и предоставление

услуг через телефоны, факсимильные аппараты, информационные киоски

самообслуживания и домашние персональные компьютеры, правительства

могут быстро оказывать своим гражданам качественные услуги в любом

месте и в любое время. Электронное предоставление услуг и информации

позволит:

      преодолеть географические препятствия;

      облегчить своевременное предоставление информации;

      смягчить языковые барьеры;

      удовлетворить индивидуальные потребности;

      поддержать диалог между гражданами и правительством;

      повысить эффективность работы государственных учреждений;

      внести вклад в экономическое развитие;

      способствовать развитию системы образования и научных

исследований.


     5.8.1.1 Информационные киоски



 
       Из-за проблем с безопасностью данных в общественных сетях информационные киоски изначально использовались для выполнения транзакций, таких как перерегистрация автомобилей или приобретение лицензии на охоту или рыбную ловлю. Разумеется, киоски вполне можно использовать и для предоставления информации по самому широкому кругу вопросов. Киоски обычно располагаются в общественных местах, учреждениях и т. д., где люди могут часто ими пользоваться.
      Поскольку эта система основана на обработке транзакций, стоимость каждой операции падает при увеличении их количества. Это означает, что по мере расширения системы себестоимость ее функционирования неуклонно снижается. Кроме того, киоски берут на себя выполнение рутинных процедур, требующих длительной механической работы, что позволяет высвободить специалистов для более важных задач.
      Можно оказывать следующие услуги:
       электронная регистрация автомобилей и водительских прав;
       электронная оплата счетов для бизнеса и широких слоев населения;
       электронная система закупок, повышающая эффективность торгового обмена между государственными учреждениями и их поставщиками;
       доступ к информации государственных учреждений и их услугам через недорогую службу интернет, работающую 24 часа в сутки, семь в неделю;
       электронный заказ билетов в театры с оплатой по электронным каналам, получение рекламной информации.
      Ниже приведены некоторые примеры электронного обслуживания.
 
      5.8.1.2 Электронный госслужащий
 
      Если ликвидировать бюро по трудоустройству и создать на их месте компьютерные сайты с информационными киосками, то посетитель каждого из таких сайтов может войти в прикладную программу и произвести прямой поиск необходимой информации через киоск, не заполняя при этом никаких бумаг. Если человек хочет задать вопрос или обсудить конкретное предложение, он пользуется средствами видеоконференций и через тот же киоск связывается с консультантом, находящимся в другом городе. Киоск удовлетворяет потребности граждан, предоставляя им дружественный доступ к информации и поддержку специалистов. Регион, со своей стороны, получает самые свежие данные по вопросам занятости и сокращает площадь официальных помещений и количество служащих.
 
      5.8.1.3 Электронная система социального обеспечения
 
      Карточки электронной системы социального обеспечения (ЭССО) являются еще одним примером использования правительствами компьютерных сетей для повышения качества своих услуг и снижения затрат. Карточки ЭССО, которые используются для перевода и хранения денежных средств, представляют собой безопасный и удобный способ получения гражданами различных социальных пособий. Человек, имеющий такую карточку, может использовать ее для оплаты товаров в кассовых терминалах магазинов или получать по ней наличные в банкоматах и отделениях банков. По карточкам можно также получать товары, на которые ее держатель имеет право. Такие карточки выгодны всем. Ее держатели не испытывают неудобства при получении социального пособия, продавцы экономят время и усилия, которые обычно тратятся на получение компенсаций от правительственных органов, а правительственные учреждения избавляются от множества махинаций и злоупотреблений. Кроме этого, использование карточек ЭССО помогает создавать инфраструктуру, к которой можно впоследствии добавлять новые программы и услуги. Пособия на детей, военные и гражданские пенсии - все это можно выплачивать через сеть ЭССО. Такая сеть активно распространяется в США и Великобритании, а также в ряде других стран мира.
 
      5.8.1.4 Электронная отчетность
 
      Составление налоговых деклараций и их обработка также постепенно переводятся на электронную основу. Во многих штатах США, а также в Канаде имеются программы, которые позволяют налогоплательщику заполнять налоговые декларации в электронном виде. Используя такую систему, можно быстро получить подтверждение декларации и возместить переплаченные суммы. Кроме того, электронные средства автоматически производят калькуляцию, что снижает вероятность ошибок и ускоряет процесс обработки. Все это упрощает жизнь налогоплательщикам и помогает правительству экономить средства.
 
      5.8.1.5 Надомная работа
 
      Современные технологии могут активно использоваться для расширения сферы надомной работы. Сетевая технология позволяет работникам находиться дома и не ездить каждый день на работу. Считается, что такая система повышает производительность труда и снижает затраты корпораций, Сотрудникам также нравится гибкость такой системы, поскольку она делает условия труда более комфортными. В Лос-Анджелесе в течение полутора лет проводилось исследование труда 400 надомных работников. Выяснилось, что на каждом из них работодатель сэкономил по восемь с половиной тысяч долларов и по четыре тысячи киловатт-часов электроэнергии в год. Кроме этого, он смог на 30 процентов сократить рабочие площади и места для стоянки автомашин. Для жителей города это означает сокращение уровня загрязнения окружающей среды, сокращение интенсивности движения транспорта и снижение потребления энергии.
 
      5.8.2 Система здравоохранения
 
      Сети системы здравоохранения позволят улучшить медицинское обслуживание граждан при помощи более широкого и эффективного обмена информацией о пациентах между гражданами, медицинскими организациями и работодателями на всех этапах процесса лечения. Для этого используется инфраструктура, позволяющая лучше управлять качеством медицинского обслуживания и отношениями между

 

потребителями медицинских услуг, их поставщиками и другими лицами.

Некоторые специалисты считают, что телекоммуникационные приложения

могут привести к сокращению медицинских расходов на сумму от 36 до

100 миллиардов долларов в год, повысив при этом качество

обслуживания и его доступность.

     Основные задачи национальной сети здравоохранения:

      оперативное управление учреждениями здравоохранения;

      достижение общедоступности квалифицированной медицинской

помощи;

      предоставление оперативной консультативной помощи медицинским

работникам на местах;

      эффективный информационный обмен.

     Предоставляемый сервис:

      оперативный обмен документальной информацией средствами

электронной почты, как по территории республики, так и

международный;

      передача и обработка данных инструментальных и лабораторных

методов обследования;

      внедрение индивидуальной электронной карты здоровья пациента;

      внедрение безбумажной технологии документооборота;

      телефонная и телефаксная спутниковая связь;

      обеспечение устойчивой и высококачественной связи на

территории республики;

      доступ в международные сети связи;

      оперативная (и резервная) связь в чрезвычайных ситуациях;

      видеоконференцсвязь;

      видеоконсультации;

      видеоконсилиумы;

      обучение специалистов;

      контроль за выполнением лечебных вмешательств;

      компьютерный выход в мировые информационные сети, в

частности, интернет;

      доступ к мировым специализированным банкам биомедицинской,

фармацевтической и другой информации;

      коммерческая информация.


 
       Открывается возможность оперативной передачи информации о конкретном больном специалистам, которые, не выезжая в регионы республики, могут осуществлять консультации по телекоммуникационным каналам. Более того, благодаря использованию спутниковых средств связи, возможна передача видеоинформации, что позволит на уровне региональных центров проводить видеоконференции и видеоконсилиумы с участием ведущих специалистов-медиков из центра, зарубежных стран.
      Подключение сети к Интернет позволит иметь постоянный доступ к современной мировой информации как в области биомедицины и фармации, так и в других областях знаний, и послужит значительному повышению квалификации медработников независимо от места их службы. В комплексе это явится существенным стимулом для модернизации системы медицинского образования.
 
      5.8.3 Система образования
 
      Ничто не имеет такого значения для будущего Казахстана как образование детей. Тем не менее, общеизвестно, что качество обучения в школах находится на недостаточно высоком уровне.
      ЕИП, предоставляя доступ к удаленным источникам обучения и географически распределенным источникам информации, может расширить состав и повысить качество услуг в области образования и библиотечной работы. Множество школ и университетов используют Интернет и другие сетевые технологии для реорганизации своих образовательных курсов и расширения круга студентов. Сетевая работа выгодна и взрослым. Колледжи и университеты все чаще прибегают к услугам Интернет для предоставления учащимся "киберобразования", выдавая даже дипломы тем, кто успешно прошел курсы.
      Использование ЕИП в образовании позволит:
       устранить различия между школами в богатых и бедных регионах, в городской и сельской местности;
       учителям и родителям найти информацию и виды деятельности, которые увлекут каждого ребенка;
       вовлечь родителей в учебную деятельность их детей, независимо от того, есть у родителей время и средства, чтобы физически присутствовать в школе, или нет;
       стимулировать бесконечный ряд интересов и способностей, и учеба будет состоять не в заполнении знаниями пустых черепных коробок, а в преодолении препятствий на пути к увлекательным открытиям;
       использовать гораздо более простой и широкий доступ к мировой сокровищнице знаний и улучшить методы оценки обучения и создаст новые средства учета пройденного материала;
       вывести обучение за пределы одной-единственной классной комнаты и перенесет его в широкие реальные и виртуальные сообщества людей, проживающих в самых разных странах;
       поднять уровень образования за счет вовлечения в учебный процесс специалистов мирового класса;
       связать воедино дома, классные комнаты, школы, школьные округи и целые государства, чтобы увеличить объем информации об учебном процессе и успеваемости, продлить время общения между школой и учеником и укрепить поддержку школы со стороны родителей и общественности;
       сократить административные функции учителей и школьных работников, и даст им больше времени и возможностей для того, чтобы поработать с учениками.
 
      5.8.4 Торговля информационной эры
 
      Электронная торговля, существующая во многих формах, может быть определена в самом общем виде как коммерческая транзакция, которая выполняется, облегчается или становится возможной благодаря электронному обмену данными.
      Коммерческие транзакции с использованием электронных носителей и сетей не являются чем-то новым. Глобальный рынок ценных бумаг тоже в своей основе является электронным, и он уже изменил (и довольно резко) всю структуру мировых финансовых операций. Электронные банковские системы и системы проверки кредитных карт давно стали привычным явлением. Суммы из социальных фондов и другие социальные выплаты часто переводятся на банковские счета получателей электронным способом. Во многих городских транспортных системах привычные жетоны уступили место карточкам с магнитной полосой, на которых "депонируется" некоторая сумма и которые позволяют совершать определенное число поездок, а иногда и делать покупки (например, в университетских городках). Однако масштабам электронной торговли предстоит серьезно измениться.
      Системы электронной торговли создаются в самых разнообразных формах и во многих областях. Владельцы электронных карточек получают возможность электронной оплаты товаров и услуг: служащий таможни начинает вводить в электронную систему суммы таможенных пошлин, причитающихся с импортера, фабрики и магазины создают системы электронного заказа продукции и поддержания оптимальных запасов товара на складах. Появляется множество новых деловых возможностей. Можно подумать и о новых способах связи с заказчиками, а также рекламы, заказа и доставки продуктов и услуг.
      Еще одной формой электронной торговли являются так называемые "смарткарты". Иногда их еще называют "электронными кошельками". Эти карты могут хранить в себе определенное количество "наличных" денег, которые можно тратить в любой точке, где находится считывающее устройство. Эта технология, которая развивается в Европе уже в течение 15 лет, может использоваться для безопасного хранения самой разной информации, которую человек хочет постоянно иметь при себе. Такая форма хранения особенно хорошо подходит для хранения данных личного характера (медицинской информации, результатов анализов и т.д.).
      Основные принципы функционирования электронной торговли:
       законы и правила электронной коммерции, ее цели и задачи те же, что и в обычной торговле - они должны гарантировать оплату продавцам, облегчать предоставление кредитов и защищать потребителей от подделок и других форм мошенничества; электронная торговля (как и обычная) должна разработать правила проверок товара, предоставления явных и подразумеваемых гарантий и определения стоимости кредита;
       правительства должны защищать целостность своих финансовых систем, однако делать это надо при минимальном уровне прямого вмешательства в повседневную практику электронной торговли, они должны совместно обеспечить соблюдение общих законов и правил торговли, пересекающей государственные границы, для того, чтобы покупатели, продавцы и кредиторы были уверены в надежности электронных торговых систем и чтобы сами финансовые системы не подвергались никакой опасности со стороны электронных коммерческих сетей;
        для удовлетворения потребностей пользователей глобальная сеть электронной торговли должна иметь высокую степень открытости - это означает, что поставщики сетевых услуг должны испытывать воздействие свободных рыночных сил и работать для удовлетворения потребностей заказчиков в сетевых связях даже с конкурирующими сетями, если это необходимо; поставщики должны публиковать технические спецификации, которые позволят независимым разработчикам создавать новаторские сетевые приложения для конечных пользователей.
 
                        6. Принципы реализации
 
      Построение ЕИП, поэтапная разработка и внедрение ИАИС РК являются приоритетными сферами государственной политики, задачами общегосударственной важности.
      Реализация проектов такого масштаба должна проходить с максимально широким обсуждением и вовлечением, как государственных институтов, так и частных компаний. Тем не менее, учитывая определенное отставание нашей страны в данном направлении, часть проектов может и должна быть внедрена в исключительно короткий период времени.
      В соответствии с Указом Президента Республики Казахстан от 9 декабря 1997 г. N 3787 U973787_ "О формировании единого информационного пространства в Республике Казахстан" предлагается:
      1. Для проведения основных работ по разработке проекта Государственной программы формирования и развития ЕИП, необходимой юридической базы ЕИП создать ЗАО "Национальные информационные технологии" (далее ЗАО "НИТ") с долей государственного участия в уставном капитале не менее 33%.
      2. Средства уставного капитала ЗАО "НИТ" использовать для разработки проекта Государственной программы, а также для внедрения проектов, требующих как можно более быстрой разработки и последующего внедрения.
      3. При рассмотрении вариантов создания специализированного юридического лица предлагается рассмотреть следующие возможности:
      Участия в качестве учредителей юридических лиц, не являющихся поставщиками вычислительной техники, программного обеспечения, телекоммуникационных услуг и т.п.
      Если это невозможно, ограничиться резидентами Республики Казахстан.
      Если это невозможно, разрешить быть учредителями крупнейшим иностранным компаниям в области информационных технологий.
 

Қазақстан Республикасының біртұтас ақпараттық кеңістігінің тұжырымдамасы және оны іске асыру жөніндегі шаралар туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің ҚАУЛЫСЫ 1998 жылғы 29 шілде N 715

      Қазақстан Республикасында біртұтас ақпараттық кеңістікті қалыптастыру туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 9 желтоқсандағы N 3787 U973787_ Жарлығын (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 1997 ж., N 52, 476-құжат) іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының біртұтас ақпараттық кеңістігінің тұжырымдамасы мақұлдансын.
      2. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру департаменті қызмет бағыттарының бірі ретінде Қазақстан Республикасының біртұтас ақпараттық кеңістігін құру және оның жұмыс істеуі жөніндегі жұмыстарды үйлестіру, сондай-ақ мемлекеттік органдардың ақпараттық ортасын ұйымдастыру көзделіп, қызметінің негізгі нысанасы ретінде коммуникациялық орта мен мемлекеттік ақпараттық ресурстардың өзара іс-қимылы жүйелерін құру, жалпы пайдаланылатын ақпараттық базаларды қалыптастыру, халықаралық ақпараттық жүйелермен ынтымақтастық ұсынылатын "Ұлттық ақпаратттық технологиялар" жабық акционерлік қоғамын құруға мемлекеттің қатысуын қамтамасыз ету жөнінде жедел шаралар қабылдасын.
      3. Қазақстан Республикасының Ғылым министрлігі - Ғылым академиясы

 

"Ұлттық ақпараттық технологиялар" жабық акционерлік қоғамымен бірлесіп

қоса беріліп отырған Тұжырымдаманың шеңберінде 1998 жылдың 15 қыркүйегіне

дейін мерзімде Қазақстан Республикасында біртұтас ақпараттық кеңістікті

қалыптастырудың және дамытудың мемлекеттік бағдарламасын әзірлесін және

Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына енгізуге дайындасын.

     4.



     ЕСКЕРТУ. 4-тармақтың күші жойылды - ҚР Үкіметінің 1999.08.06. N 1108

              қаулысымен. 


P991108_




     Қазақстан  Республикасының

        Премьер-Министрі




                    Қазақстан Республикасы

                 Біртұтас ақпарат кеңістігінің

                      тұжырымдамасы


     1. Кіріспе



 
       Осы Тұжырымдама "Біртұтас ақпарат кеңістігін қалыптастыру туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 9 желтоқсандағы N 3787 Жарлығын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің өкімін орындау үшін әзірленді.
      Елдің біртұтас ақпараттық кеңістігі бұл азаматтардың және ұйымдардың ақпараттық-телекоммуникациялық ортада өздерінің ақпараттық сұраныстарын орындауына және осы ресурстарға жүгіну уақытына, сондай-ақ пайдаланушының мәртебесіне қарамастан қанағаттандыру мақсатында пайдаланатын ақпараттық ресурстардың жиынтығы.
      Біртұтас ақпараттық кеңістік мынадай басты компоненттерді:
      - тиісті ақпарат таратқыштарда көрсетілген деректерді, мәліметтерді және мағлұматтарды қамтитын ақпараттық ресурстарды;
      - біртұтас ақпараттық кеңістіктің жұмыс істеуін және дамуын қамтамасыз ететін ұйымдық құрылымдарды, атап айтқанда ақпараттарды жинауды, өңдеуді, сақтауды, таратуды, іздестіруді және беруді;
      - азаматтар мен ұйымдардың ақпараттық өзара іс-қимылдарының құралдарын және оларға бағдарламалық-техникалық құралдар мен ұйымдық-нормативтік құжаттар кіретін тиісті ақпараттық технологиялардың негізінде ақпараттық ресурстармен жұмыс жасауға рұқсат етуді қамтиды.
      Ұйымдық құрылымдар және ақпараттық және ақпараттық өзара іс-қимыл құралдары ақпараттық инфрақұрылымды құрайды.
 
             2. Ақпараттық кеңістіктің қазіргі кездегі жай-күйі
 
      Қазақстан Республикасының ақпараттық кеңістігін, бүгінгі күні шартты түрде өзара әлсіз байланысқан, әрқайсысы түрлі себептермен отандық пайдаланушыларға аз мөлшерде қолайлы ақпараттық секторлардан (ведомствоаралық, аймақтық, коммерциялық) тұратындығын айтуға болады.
      Құрылған ақпараттық жүйелер негізінен өкіметтің жекелеген мемлекеттік органдарының, коммерциялық құрылымдардың мүдделерінде және әдетте жұмыстарды қайталауға, артық бастапқы ақпараттар жинауға, зерттеулерге және жүйелерді пайдалануға әкеп соғатын қажетті өзара іс-қимылсыз жұмыс істейді. Бұл ресурстар:
      - тақырыптық және функционалдық толық еместікпен;
      - төменгі сапасымен және сертификаттаудың болмауымен;
      - олардың сандық және сапалық сипаттамалары туралы нақты мәліметтердің болмауымен сипатталады.
      Қазақстан Республикасының аумағы бойынша ақпараттық қызмет көрсетулердің таралуына, ресурстарға және бағдарламалық өнімдерге, ақпараттық әлеуетке талдау жасау олардың өте біркелкі емес бөлінуін көрсетеді.
      Ақпаратқа рұқсат ету мүмкіндігі, әдетте, оның ведомостволық тиесілігімен, біртұтас ұлттық телекоммуникациялық жүйенің болмауымен шектеледі және көбінесе пайдаланушының лауазымдық жағдайымен және әлеуметтік мәртебесімен айқындалады. Аумақтық алыс ақпараттық ресурстарға рұқсат етілу проблемасы нашар шешілуде. Мемлекеттік басқару органдарын, шаруашылық жүргізуші субъектілерді және жекелеген азаматтарды ақпараттық қамтамасыз ету төмен дәрежеде қалуда. Көптеген тұрғындар үшін ақпаратқа қол жеткізу дәстүрлі түрде - баспасөз, радио, теледидар және басқалар арқылы жүзеге асырылады.
 
        3. Біртұтас ақпараттық кеңістікті құрудың мақсаты
 
      Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының мүдделері және көрсетілген проблемаларды шешу Қазақстан Республикасының біртұтас ақпараттық кеңістігін қалыптастыруды және дамытуды талап етеді.
      Қазақстан Республикасының біртұтас ақпарат кеңістігін қалыптастырудың және дамытудың мақсаттары:
      - азаматтардың ақпаратқа құқықтарының Қазақстан Республикасының Конституциясында жарияланған кепілдіктерін қамтамасыз ету;
      - елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының талаптарына жауап беретін ақпараттық әлеуеттің қажетті деңгейін құру, ұстап тұру және дамыту;
      - мемлекеттік билік жүйесінің буындары қабылдайтын "Қазақстан 2030" бағдарламасының стратегиялық тапсырмаларын жүзеге асыру жөніндегі шешімдердің тиімділігін және келісілуін арттыру;
      - азаматтардың, олардың құқықтары мен міндеттерін айқындайтын тиісті ақпараттық құқықтық және нормативтік құжаттарға, оларға еркін рұқсат ету жолымен, олардың мәдени дамуының және білімділігінің құқықтық сана деңгейін көтеру;
      - мемлекеттік басқару органдарының қызметі туралы азаматтар мен қоғамдық ұйымдардың хабардар болуының деңгейін арттыру;
      - азаматтардың ашық ғылыми-техникалық, әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық-саяси ақпараттарды пайдалануға тең мүмкіндіктерін қамтамасыз ету жолымен олардың іскерлік белсенділіктерін арттыру;
      - әлемдік ақпараттық кеңістікпен интеграция болып табылады.
      Осы құжатта бұдан әрі республиканы ақпараттандыру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптері, біртұтас ақпарат кеңістігінің концептуальдық үлгісі (мақсаттары, принциптері, функциялары, объектілері, перспективалары) және іске асырудың принциптері баяндалады.
 
         4. Қазақстан Республикасының ақпараттық
            кеңістігін қалыптастыру және дамыту
             саласындағы мемлекеттік саясаты
 
      Қазақстан Республикасының біртұтас ақпараттық кеңістігін қалыптастырудың және дамытудың мемлекеттік саясаты мынадай бағыттарда қалыптастырылуы және жүзеге асырылуы тиіс.
 
      4.1. Ақпараттық ресурстарды қалыптастыру және пайдалану
 
      Мемлекеттік өкімет органдары, мемлекеттік және мемлекеттік емес кәсіпорындар, ғылыми, оқу және қоғамдық ұйымдар қызметінің процесінде ақпараттарды жинау, есепке алу, тіркеу, жинақтау, сақтау, жүргізу және сұрау салу немесе регламент бойынша беру жүзеге асырылады, яғни ақпараттық ресурстарды құрудың және пайдаланудың мәселелері тұрақты шешіліп отырады.
 

 

     Ақпараттық ресурстың ақпараттық кеңістіктегі қазіргі заманғы

ақпараттық технологияларды пайдалануға арналған неғұрлым тиімді бөлігі

арасында деректер банкі мен базасы негізгі орын алатын автоматтандырылған

ақпараттық ресурстар болып табылады. Автоматтандырылған ақпараттық

ресурстардың құрылымдарын схемалық бейнелеуді мынадай тұрғыда ұсынуға

болады. (1-сурет) 


__________________________________________________________________________

| Жалпы мақсаттағы   |  Жүйеге құрылған автоматтандырылған                

|автоматтандырылған  |        ақпараттық ресурстар                        

|ақпараттық ресурстар|                                                    

|____________________|_____________________________________________________

|Элек- |Муль- |Дерек-| Геоақ- |  Автомат-  | Мағлұ- | Гипер- |  Машиналық 

|трон- |тиме- |тер   | парат- |тандырылған |маттар  |мәтіндік|   архивтер 

|дық   |диялық|базасы|тық жүйе|  жобалау   |базасы  |жүйелер |            

|баспа |жүйе- |      |лер     |  жүйелері  |        |        |            

|      |лер   |      |        |            |        |        |            

|______|______|______|________|____________|________|________|_____________

              |                   |                     |

   ________________________       |      __________________________________

  |  Құрылым бойынша       |      |     | Рұқсат ету тәсілі бойынша       

  |________________________|      |    

  |  құжаттық графикалық;  |      |     |   жүйе арқылы рұқсат етілу;     

  |   фактографикалық;     |      |     |  коммуникациялық форматтарда    

  |    сандық; толық;      |      |     | тираждалатын; бағдарламалық     

  |                        |      |     | құралдармен (СД-RОМ қоса алғанда)

  |                        |      |     | тираждалатын; жергілікті;    

  |________________________|      |     |_________________________________

                                  |

_________________________________|________________________________________

|Меншік  |              Ақпараттың арналуы бойынша                        

|нысаны  |                                                                

|бойынша

|__________________________________________________________________________

|        |    Іскерлік      |    Мамандар үшін    |     Көпшілік          

|________|__________________|_____________________|________________________

|Мемле-  |Кадастрлар;       |Ғылыми-техникалық;   |Құқықтық;кітапхана-    

|кеттік  |әлеуметтік;       |экономикалық;        |библиографикалық;архив-

|сектор  |регистрлар;       |медициналық;         |тік; оқу.              

|        |статистика.       |құқық қорғау.        |                       

|________|__________________|_____________________|________________________

|Мемле-  |Коммерциялық;     |Өндірістік;          |Анықтамалық; қоғамдық- 

|кеттік  |қаржылық;         |конструкторлық;      |саяси;сөздік-энциклопе-

|емес    |басқарушылық; өнім|технологиялық.       |диялық; мәдениет,спорт,

|сектор  |туралы деректер.  |                     |демалыс.               

|________|__________________|_____________________|________________________


 
1-сурет. Автоматтандырылған ақпараттық ресурстардың құрылымы.
 
      Мемлекеттік ақпараттық ресурстарға;
 
      мемлекеттің дотациялайтын өкімет органдарының және мамандандырылған мекемелердің (кітапханалар, архивтер, ақпарат органдары және басқалар) қызметінің негізінде құрылатын ресурстар;
      мемлекеттік өкімет органдарының тапсырысы және мүдделері бойынша тиісті лицензиялардың негізінде мемлекеттік емес органдар құратын ресурстар жатады.
      Экономиканың мемлекеттік емес секторының және жеке тұлғалардың қаражаттарымен құрылған ақпараттық ресурстар мемлекеттік емес болып табылады. Бұл секторда көбінесе экономикалық және әлеуметтік салаларда пайдалануға арналған деректер базалары мен банктері құрылады, бұл ең алдымен: қаржылық, банктік, биржалық, коммерциялық, сондай-ақ анықтамалық, тарихи-мәдени және басқа да ақпараттар.
      Меншіктің аралас нысанындағы ақпараттық ресурстар мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдардың (жеке тұлғалардың) үлестік қаржыландыруы негізінде құрылады.
      Мемлекеттік және мемлекеттік емес ақпараттық ресурстар шын мәнінде дәстүрлі ақапараттық технологиялар және ақпарат таратқыштар ретінде де және оған мүмкіндігіне қарай қосымша ақпараттық қорларды, деректер базалары мен банктерін енгізу үшін ашық деректердің автоматтандырылған базалары мен банктері ретінде де пайдаланылатын, өзара байланысатын ақпараттық қорлардың жүйесін құруы тиіс.
      Мемлекеттік ақпараттық ресурстардың нақты түрлеріне арналған басымдықтарды айқындау біртұтас ақпарат кеңістігі саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастырудың маңызды кезеңі болып табылады. Дамудың осы кезеңіндегі басымдықты ақпараттық ресурстарға:
      - құқықтық мемлекет құруға және азаматтарға арналған, олардың заңды құқықтарын жүзеге асыру жөніндегі кепілдіктерге байланысты құқықтық ақпараттарды;
      - мемлекеттік өкімет органдарының қызметтері туралы, олардың қызметтеріне демократиялық бақылау жасаудың мүмкіндігін қамтамасыз ететін және Қазақстан Республикасы экономикасының барлық субъектілері үшін үлкен мүдделілігін білдіретін ақпаратты;
      - төтенше жағдайлар, қауіпті табиғи құбылыстар және процестер туралы, экологиялық, санитарлық-эпидемиологиялық және азаматтардың, тұтастай алғанда халықтың, сондай-ақ өндірістік объектілердің қауіпсіздігі үшін қажетті ақпаратты;
      - мемлекеттік органдарға (салық инспекциясы, статистика және басқалар) берілетін (немесе заңға сәйкес) кәсіпорындар мен ұйымдар туралы ашық ақпаратты және ұйымдардың, кәсіпорындардың және жекелеген азаматтардың іскерлік белсенділіктерін қолдау үшін қажетті мемлекеттік статистика органдарының ақпаратын;
      - қоғамның мәдени мұрасын (ғылыми-техникалық, әдеби-көркем, мұражайлық, архивтік және басқалар) сақтау және пайдалану туралы ақпаратты жатқызуға болады.
      Бұл ретте мемлекеттік, мемлекеттік емес және аралас ақпараттық ресурстардың ұстаушылары-ұйымдары бойынша және таратылатын немесе ақпараттық өнімдердің және көрсетілген ақпараттық қызметтің түрлері бойынша мәліметтер бар мемлекеттік ақпараттық регистрді қалыптастырудың және жүргізудің тәртібі айқындалуы керек, (оның ішінде "ақпараттың орналасқан жері туралы ақпарат" бар деректердің метабазасы, анықтамалық және т.с.).
      Мемлекеттік ақпараттық ресурстарға рұқсат етуді қамтамасыз ету үшін мемлекеттік ақпараттық құрылымдардың да, мемлекеттік емес құрылымдар - акционерлік қоғамдардың, жеке кәсіпорындардың және т.с. да мүмкіндіктерін барынша пайдалану орынды болады.
      Мемлекеттік ақпараттық ресурстарды қалыптастыруды және пайдалануды көп деңгейлі иерархиялық жүйе бойынша ұйымдастырған дұрыс.
      Мемлекетті басқарудың республикалық деңгейінде әдетте ақпаратқа телерұқсат етілуді қамтамасыз ететін деректердің базасы құрылады және жұмыс істейді. Мемлекеттік өкімет органдарының ақпараттық ресурстарынан барлық ұйымдар мен азаматтарға рұқсат етілетін, мемлекеттік ақпараттық ресурстарға жатқызуға болатын ақпараттың ашық бөлігін бөлуді қаматамасыз ету қажет.
      Аймақтарда халыққа ақпараттық қызмет көрсету осы аумақтың ақпараттық ресурстарын, сондай-ақ басқа аумақтардың ақпараттық ресурстары туралы және оларға рұқсат етілуі туралы мәліметтерді қамтитын кітапхана-депозитарийлердің, агенттердің мамандандырылған орталықтарының және т.б. бөлінген жүйесі қамтамасыз етуі керек. Аумақтық тірек пунктінде жүзеге асырылатын пайдаланушыларға ақпараттық қызмет көрсету технологиясы пайдаланушыларға абономенттік қызмет көрсетуі және пайдаланушылардың біржолғы өтінімдері бойынша автоматтандырылған ақпарат алуын қамтамасыз етуі керек.
      Қалалық және аудандық кітапханалар, сондай-ақ кәсіпорындардың және ұйымдардың кітапханалары жергілікті деңгейде ақпараттық ресурстардың депозитарийлері ретінде бола алады. Олар баспасөз, есептер және т.б. түрінде мемлекеттік ақпараттық ресурстарға енетін ақпаратты азаматтардың өтінімдері бойынша ақпараттар ұсыну мүмкіндігін қамтамасыз ете отырып алулары керек.
      Кітапхана-депозитарийлерде ақпараттарды ұсыну қарапайым нысандарда- деректер базаларынан және басқа да ақпарат қоймаларынан алынған баспасөз, қағазға басу, экрандық көрініс түрінде кепілдендірілуі тиіс.
      Кітапхана-депозитарийлердің тиісті бағдарламалық-техникалық құралдармен жарақтандырылуына қарай машиналық оқылым басылымдарын пайдалану (мысалы компактілік дискілердегі басылым) және оңаша рұқсат етілген режимдегі жұмыс қамтамасыз етілуі қажет.
      Мемлекеттік ақпараттық ресурстарға рұқсат етілудің схемасын әзірлеу кезінде коммерциялық ақпарат орталықтарын және мемлекеттік ресурстарға штаттық негізде рұқсат етуді ұйымдастыруға арналған телекоммуникациялық жүйелерді пайдалану мүмкіндіктерін ескерген орынды болады.
 
      4.2. Ақпараттық инфрақұрылымды дамыту
 
      Жоғарыда аталғандай, ақпараттық жүйелерді құрудың бағдарламалық- техникалық құралдары ақпараттық инфрақұрылымды маңызды құраушы болып табылады.
      Қазіргі уақытта қалыптасқан ақпараттық кеңістік түрлі типтегі бағдарламалық-техникалық құралдарға шоғырланады және Қазақстан Республикасының біртұтас ақпараттық кеңістігін қалыптастыру, дамыту ақпараттық инфрақұрылым саласындағы мемлекеттік саясаттың шеңберінде ұйымдық-техникалық маңызды шараларды қабылдауды талап етеді. Бұл шаралар ақпараттандырудың ұсынылған принциптерін ескере отырып тұтынушыларға тиісті аймақтық бөлінген ақпараттық ресурстарға рұқсат етуді, деректер берудің және электрондық поштаның режимдерінде заңды және жеке тұлғалар арасында ақпараттар алмасуға кепілдік беріп байланыс құралдарының түрлі желілерін, жүйелерін, және кешендерін біріктіруге мүмкіндік жасайтын елдің жалпы ұлттық телекоммуникациялық жүйесін қамтамасыз етуі тиіс. Нарық жағдайында осындай телекоммуникациялық жүйені құру кезінде маңызды орынды коммерциялық жүйелер мен желілер ала алады. Бұл ретте, бастапқы байланыстың бастапқы арналары мен желілерін құру өзінің дамуында телекоммуникациялық желілерді қалыптастырудан озуы тиіс.
      Ақпараттық инфрақұрылым саласындағы мемлекеттік саясаттың маңызды

 

міндеттері:

     - ақпараттық технологиялардың қазіргі заманғы отандық құралдарын

өндіруді құру және дамыту;

     - байланыстың отандық жүйелері мен құралдарын, телекоммуникациялық

желілерді өндіруді құру және дамыту;

     - ұлттық және трансұлттық масштабтағы шетелдік ақпараттық жүйелерде

пайдаланылатын ақпараттық технологияларды енгізуге ықпал жасау;

     - ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялардың қазіргі

заманғы құралдарын әзірлеу және құру жөніндегі іргелі және қолданбалы

зерттеулерді дамыту;

     - ақпараттандыру саласындағы жұмыс үшін білікті кадрларды даярлау;

     - ақпараттандыру және телекоммуникация саласындағы кәсіпкерлердің

қызметін ынталандыру болып табылады.


             4.3. Мемлекеттік өкімет органдарының ақпарат кеңістігін

                         қалыптастыру және пайдалану



 
       Мемлекеттік өкімет органдарының ақпараттық кеңістігінің негізін мемлекеттік өкімет органдарының экономиканы басқару саласында да және жеке адамның, қоғамның, мемлекеттің қауіпсіздігі саласында да ақпараттар ағымын басқарудың, яғни әртүрлі тараптардың электрондық құжаттарының көмегімен есепке алу және мемлекеттік басқару органдарының әкімшілік (құрылтайшылық) қызметінің ерекшеліктерінің және мемлекеттік өкімет органдарының қалыпты жұмыс ырғағын тиісті электрондық құжаттармен қамтамасыз етудің негізінде шешімдер қабылдауын қолдауды қамтамасыз етуге қабілетті ақпараттық- телекоммуникациялық жүйелер құрауы керек.
      Электрондық құжаттар арқылы шешімдер қабылдайтын тұлғаларға ақпараттар ұсынылады, ал электрондық құжаттар арқылы осы шешімдер орындаушыларға жеткізіледі. Электрондық құжат есепке алу құралдары ретінде де және басқару құралдары ретінде де болады. Құжаттар туралы басқару объектісінен (өндірістен) ақпараттар келіп түсуі және өндіріске басқарушылық әсер етуді жіберу арналары туралы сияқты ұғым жалпы тиімді басқару фрагментарлық құжаттар айналысының емес, тек қана тура негізінде ғана қамтамасыз етілуі мүмкін екендігін түсінуге көмектеседі.
      Мемлекеттік өкімет жүйесі буындарының жоспарына немесе тиісті шешімдеріне қызмет көрсетуге байланысты электрондық құжаттар айналысының нәтижесінде тура басқару арнасын құрайтын электрондық құжаттардың тізбесі (талдау жасаудан бастап әсер етуге дейін) құрылады. Уақыт бойынша қойылған электрондық құжаттар, егер олар арқылы нақты бір шешіммен (жоспармен, бағдарламамен және т.б.) жұмыс жүргізілсе бір-біріне "байланып" қалады. Электрондық құжаттар айналымы жүйесі тұтастыққа ие болады. Сондықтан да электрондық құжаттар айналысын басқарудың негізгі принципі мынадай: барлық қайталама электрондық құжаттар біріктіретін, ата-аналық электрондық құжатпен (рөлінде мемлекеттік өкімет жүйесінің сол немесе өзге де буынының бағдарламасы, жоспары немесе тиісті шешімі бола алатын) ақпараттық тууы және оған тәуелді болуы тиіс.
      Бұл жүйелер мынадай талаптар:
      - біртұтас ақпараттық кеңістікті қалыптастыру кезінде мемлекеттік өкіметтің мүдделерін ескеру;
      - Қазақстан Республикасының Президентіне, Үкіметіне және Парламентіне ақпараттар ұсынуға монополияны алып тастау;
      - мемлекеттік билік органдарына, ең алдымен Президент пен Үкіметке барлық ақпараттық ресурстарға рұқсат етілуін қамтамасыз ету;
      - ақпараттың тәуелсіз көздерін біріктіру және дамыту;
      - мемлекеттік құпияны қорғау ескеріле отырып әзірленуі қажет.
      Мемлекеттік өкімет органдарының, ұсынылған принциптер ескеріліп жасалған ақпараттық кеңістігі:
      - аймақтық деңгейде - заңда белгіленген тәртіппен аумақтық басқару органдарын, шаруашылық жүргізуші субъектілерді, саяси және қоғамдық ұйымдарды;
      - республикалық деңгейде - министрліктер мен ведомстволардың басшыларын;
      - талдаулық деңгейде - Президенттің Әкімшілігін, Үкіметтің Кеңсесін, Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік кеңесін, Қазақстан Республикасының Парламентін;
      - интеллектуалдық қызметтің жоғары деңгейінде - Президенттің және Қазақстан Республикасының Үкіметі басшылығының шешім қабылдауын ақпараттық қамтамасыз етуге бағытталған.
      Ақпараттық жүйелердің мемлекеттік органдар үшін құрылған талдау мүмкіндіктерді әдетте:
      - соңғы нәтижені бағалаудың объективті өлшемдері болған кезде күрделі басқару жағдайларын математикалық үлгілеуді;
      - қайталанатын міндеттері бар проблемалық салаларда сарапшылардың білімін жинақтаудың, ұсынудың және пайдаланудың ақпараттық технологияларын;
      - заңдылықтарды іздестіруде деректердің ауқымды көлемдері бар талдау жұмыстарына арналған ақпараттық технологияларды;
      -ауқымды видеотехнологиялар құралдарын (оның ішінде геоақпараттық жүйелерді) қолданумен байланыстырылады.
      Интеграцияланған жүйенің негізін министрліктер мен ведомстволардың ақпараттық ресурстары құруы тиіс. Қорғалынған ақпараттық алмасу телекоммуникациялық жүйенің деңгейлері бойынша деректердің қауіпсіздік архитектурасы мен рәсімдерді, қорғау құралдарын қабылдаумен қамтамасыз етілуі қажет.
      Пайдаланылатын ақпараттық жүйелер мемлекеттік өкімет органдарына толық және тиімді ақпараттық қызмет көрсетуді және заңды белгіленген регламентке сәйкес барлық басқару органдары үшін қалыптастырылған ақпараттық ресурстарға рұқсат етілуін қамтамасыз етуі тиіс.
      Мемлекеттік басқару органдары ақпараттық кеңістігінің ақпараттық ресурсын үш негізгі құраушылар: ерекше кезеңдегі ақпараттық ресурс; бейбіт уақыттағы жедел басқаруға арналған ақпараттық ресурс; проблемалық-бағдарлық ақпараттық ресурс түрінде көруге болады.
      Ерекше кезеңдегі ақпараттық ресурс жұмылдыру мақсатындағы экономикалық ақпаратты, соғыс уақытындағы базаны және Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің деректері базасының жиынтығын білдіреді.
      Елді бейбіт уақытта жедел басқаруға арналған ақпараттық ресурс Статистика және талдау жөніндегі комитеттің экономикалық-статистикалық деректері банкіне, төтенше жағдайларға арналған деректердің арнаулы базасына, министрліктер мен ведомстволардың ақпараттық ресурсына негізделеді.
      Проблемалық-бағдарлық ресурстар маңызды мемлекеттік мақсатты бағдарламаларды, стратегиялық шешімдерді (мысалы "Қазақстан 2030" стратегиялық бағдарламасы сияқты) олардың кіру және шығу параметрлерінің құрылымын, ақпараттарды жинаудың, өңдеудің және берудің принциптерін айқындау арқылы әзірлеуді және қостауды қолдау үшін қалыптастырылады.
      Одан басқа, мемлекеттік ақпараттық ресурстарға заңды және жеке тұлғалар туралы заңмен айқындалған ашық рұқсат ету ақпараты және жеке мәліметтер жатады. Бұл ресурстарға тиісті министрліктер мен ведомстволар қалыптастыратын арнаулы ақпараттың ресурсы қосылады.
      Осылайша, мемлекеттік билік органдарының ақпараттық ресурсы - мысалы Wеd-технологиясын, корпоративтік ақпараттық жүйелер технологиялары сияқты деректердің базалары мен банктерін құрудың, жүргізудің және пайдаланудың қазіргі заманғы технологияларын пайдалану арқылы ведомостволық, аумақтық, проблемалық принциптер бойынша құрылған деректердің бөлінген базасының жиынтығын білдіреді.
 
           4.4. Нормативтік-құқықтық қамтамасыз ету
 
      Біртұтас ақпараттық кеңістіктің негізгі реттеушісі:
      - азаматтар мен ұйымдардың тиісті конституциялық құқықтарының кепілдікті сақталуын;
      - ақпаратты өндірушілер мен тұтынушылардың қатынастарын реттеуді;
      - жүйе құраушы техникалық, технологиялық, бағдарламалық және лингвистикалық шешімдерді енгізуді;
      - мемлекеттік басқару органдарының біртұтас ақпараттық кеңістікті қалыптастырудағы және дамытудағы қызметін үйлестіреді;
      - осы кеңістіктің іскерлік белсенділігін және өзін-өзі ұйымдастыру процестерін ынталандыруды;
       елдің ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуі тиіс нормативтік- құқықтық база болып табылады.
      Қазақстан Республикасының біртұтас ақпараттық кеңістігін қалыптастыруды және дамытуды ақпаратқа, оны өндіруге, қозғалысына және пайдалануға байланысты қоғамдық қатынастардың барлық кешенін реттеуге бағытталған заңдар саласы ретінде заңдық қамтамасыз ету ең алдымен:
      - әркімнің конституциялық "заңмен тыйым салынбаған кез-келген тәсілмен ақпараттарды еркін алу және тарату" (Қазақстан Республикасының Конституциясы, 20-бап, 2-тармақ) құқығының сақталуына кепілдіктерді;
      - әркімнің оның құқықтарын және мүдделерін қозғайтын құжаттармен, шешімдермен және ақпарат көздерімен танысуға (Қазақстан Республикасының Конституциясы, 18-бап, 3-тармақ) конституциялық құқықтарының сақталуына кепілдіктерді;
      - азаматтар мен қоғамдық ұйымдардың мемлекеттік өкімет органдарының қызметі туралы ақпарат алу мүмкіндіктерінің кепілдіктерін;
      - мемлекеттік билік органдарының біртұтас ақпараттық кеңістік саласындағы шешімдерінің келісімділігін;
      - меншіктің барлық нысандарының теңдігі шартымен, тауарлар мен қызмет көрсетулер өндірісін ұйымдастырудың түрлі нысандары арқылы ақпараттық ресурстарды қалыптастыру және пайдалану; ақпарат рыногы мен бәсекелестік орта құру, монополияға қарсы мемлекеттік саясат жүргізу, кәсіпкерлік шеңбердің жоғары іскерлік белсенділігі;
      - құжатталған ақпаратқа авторлық құқық пен меншік құқығының сақталуын және авторлық құқықтың ақпараттық ресурсы мен ақпараттық технологияларға меншік құқықтарын және оларды қамтамасыз ету құралдарын;
      - біртұтас ақпараттық кеңістік субъектілерінің ақпараттық ресурстарды қалыптастыру және оларды пайдалану кезіндегі заң бұзушылықтары үшін жауапкершілігін;
      - мемлекеттік билік органдары басшыларының мемлекеттік ақпараттық ресурстарды қалыптастыру сапасындағы және оларға рұқсат етілуге жеке жауапкершілігін;
      - ақпараттық қауіпсіздікті;
      - халықаралық ынтымақтастық жүйесіндегі тығыз ақпараттық өзара іс- қимыл белсенді ақпараттық алмасуды қамтамасыз етуге бағытталуы тиіс.
      Біртұтас ақпараттық кеңістікті қалыптастыруды және дамытуды заңдық қамтамасыз етудің маңыздылығын ескере отырып:
      - біртұтас ақпараттық кеңістікті қалыптастыру мен дамытуды негізгі құрайтындардың бірі ретінде заңдық қамтамасыз етудің мақсаттарын, міндеттерін және принциптерін ашатын;
      - заң және нормативтік актілерді әзірлеудің кезектілігін белгілейтін;
      - құқықтық және нормативтік актілерді жасау жөніндегі жұмыстарды үйлестіру мәселелерін айқындайтын нормативтік акті қабылдаған орынды.
 

     4.5. Біртұтас ақпарат кеңістігі

          субъектілерінің ақпараттық қауіпсіздігін

          қамтамасыз етудің негізгі тетіктері


 
 
       Мемлекеттің ақпараттық кеңістігін дамытудың деңгейі, ондағы экономикалық, саяси және әлеуметтік процестердің жай-күйі мен даму қарқыны туралы нақты ақпараттың болуы және оған рұқсат етілуі шешуші дәрежеде мемлекеттік басқару органдары мен қоғамның экономикалық, әскери- стратегиялық, экологиялық және әлеуметтік салаларда тиімді шешімдер әзірлеу және оларды іске асыру жөніндегі мүмкіндіктерін айқындайды. Сондықтан да ақпаратты бүгінгі күні қоғамның өмір сүруі, оның ұлттық қауіпсіздігі жүйесінің маңызды элементі ретінде қарастыру керек.
      Мемлекет (оның конституциялық құрылымы, егемендігі, аумақтық тұтастығы, экономикасы, әскери ісі және т.с.), қоғам (оның материалдық және рухани құндылықтары) және жеке тұлға (оның құқығы және бостандығы) ұлттық қауіпсіздіктің объектілері болып табылады.
      Ақпараттық кеңістікте мынадай екі қауіптілік неғұрлым тән болып табылады.
      Біріншісі - мемлекеттің ақпараттық ресурстарына бақылау жасау (алу), яғни іс-жүзінде ақпараттық шпиондық. Ақпараттық кеңістік көптеген барлау қызметтерінің қызмет саласы болды және болып қала береді. Қазірде ақпараттық шпиондық:
      - ақпараттық және басқару жүйелеріне рұқсатсыз енумен;
      - Қазақстан Республикасының ақпарат кеңістігін құруға шетелдік фирмалардың белсенді қатысуының есебінен ашық жолмен жүзеге асырылуы мүмкін. Бұл ретте елдің ақпараттық ресурстары тиісті ақпараттық құрылымдардың бақылауында болатындықтарына байланысты жағымсыз салдардан басқа, экономикаға тікелей нұқсан келтіріледі: отандық ғылым мен өндіріс өз тапсырыстарынсыз қалады.
      Екіншісі - ақпараттық ресурстарды бүлдіру немесе бұзу мақсатындағы ақпараттық өзара іс-қимыл. Ақпараттық технологиялардың дамуының қазіргі заманғы деңгейі кезінде мұндай әсер етулер бейбіт уақытта да жүзеге асырылуы мүмкін. Бұл өзара іс-қимыл мемлекет үшін құнды ақпараттардың бұзылуына немесе оны бұрмалауға немесе тиісті мемлекеттік басқару деңгейінде қате ұйымдастырылуға немесе дұрыс емес шешімдер қабылдануына әкеп соғуы мүмкін.
      Ақпараттық өзара іс-қимыл үшін сындарлы ұсыныстар жүйелері неғұрлым үлкен мүддені білдіреді. Бүгінгі күні, осындайлар деп, бұзылуы тікелей мемлекеттің қауіпсіздігін күрт әлсіретуге әкеп соғатын жүйелерді айтуға болады. Әдетте, сындарлы ұсыныстардың қазіргі заманғы барлық жүйелері компьютерленген және тиісті бағдарламалық қамтамасыз етілген.
      Жеке адам мен қоғамның ақпараттық қауіпсіздігі де ақпараттық кеңістіктегі өзара іс-қимылға байланысқан. Бірақ, аталған жағдайда жүйке мен санаға, оның ішінде қоғамдық әсер ету бірінші кезекке шығады. Бұл ретте, қазіргі заманғы бұқаралық ақпарат құралдарының барлық қуатын пайдалана отырып адамдардың өміріне, олардың саяси қызметіне және жеке жоспарларына электрондық бақылау жасаудың нәтижелерін пайдалану арқылы жалған ақпараттандыру, ақпараттық шпионаж кеңінен пайдаланылуы мүмкін.
      Қалыптасып және дамып келе жатқан ақпараттық кеңістікте ақпараттарды қорғаудың және ақпараттық өзара іс-қимыл субъектілерінің ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің ұйымдастыру, техникалық және технологиялық шараларын қабылдау талап етіледі.
      Заң нормалары түріндегі ұйымдастыру шаралары ақпараттық кеңістік субъектілерінің мемлекеттік, коммерциялық және жеке құпиялардың сақталуын қамтамасыз ететін өзара іс-қимылының тәртібін белгілеуі қажет.
      Техникалық және технологиялық шаралар сияқты және тиісті талаптарға (стандарттарға) жауап беретін ақпараттық-бағдарламалық құралдар ақпаратты қорғауды оны электрондық өңдеудің, сақтаудың және қабылдау-берудің кез- келген кезеңдерінде қамтамасыз етуі керек.

 

     Көрсетілген принциптер мен міндеттерді іске асыру біртұтас ақпараттық

кеңістіктің негізін құрайтын мемлекеттік ақпараттық ресурстарды көп

деңгейлі қорғауды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді және оның тиімді жұмыс

істеуіне ықпал етеді.


                   5. Концептуалдық үлгі


     5.1. Негізгі мақсаттары


     БАК құрудың негізгі мақсаттарын екі топқа бөлуге болады:

     - мемлекетті басқаруды жақсарту және мемлекеттік органдардың жұмысына

бақылау жасауды арттыру;

     - мемлекеттік органдардың жұмысын жақсарту және азамат-мемлекет

қатынастарының сапалы жаңа деңгейіне өту.


     5.2. Мемлекетті басқару



 
       Мемлекетті басқаруды жақсарту үшін интеграцияланған автоматтандырылған ақпараттық жүйені (ҚР ИААЖ) құру қаржы және адам ресурстарының едәуір шығынын талап ететін күрделі және ұзақ мерзімді бағдарлама болып табылады. Алайда, осы бағдарламаны жүзеге асырмай мемлекеттің экономикалық және саяси даму қарқынын күшейтуде, сондай-ақ мемлекеттік институттарды автоматтандыруға арналған шығындардың нақты нәтижесін алуда қандай да болмасын елеулі прогресстің болуы мүмкін емес. ҚР ИААЖ өзінің арналуы бойынша өз тарапынан осы кіші жүйелердің ұйымдық, ақпараттық және функциялық үлгілеріне белгілі бір талаптар, қажет болған кезде оларды оңтайландырудың нұсқаларын ұсына отырып мемлекеттік институттардың жобаланатын және бар автоматтандырылған кіші жүйелерімен ақпараттық және функциялық өзара тығыз іс-қимылда болуы керек.
 
      5.2.1. Мемлекеттік институттардың жұмысын басқаруды
                 орталықтандыру
 
      Мемлекеттік реттеу рәсімдерінің белгілі бір шеңберін орындайтын, осы рәсімдердің арасындағы функциялық өзара іс-қимылдың формальды ережелерін білдіретін мемлекеттік институттар тетігінің болуы орталықтандырылған реттеу және бақылау талабын ұсынады. ҚР ИААЖ шеңберінде мұндай мүмкіндіктің болмауы мемлекеттік реттеу міндеттерін шешетін және өзіне түрлі мемлекеттік институттар орындайтын функциялық міндеттерді қамтитын барынша күрделі рәсімдер болған кезде автоматтандырылған жүйелердің интеграциялануы туралы айтуға құқық бермейді және қажетті нәтижелер әкелмейді. Бұл жағдайда ИААЖ қазіргі уақытта болып жатқан жедел және ұзақ мерзімдік басқаруға және бақылау жасауға көнбейтін функциялық және ақпараттық оқшауланған жүйелерді білдіреді.
 
      Басқаруды орталықтандыру мыналарды қамтиды:
 
      1. Басқару параметрлерін қалыптастыру
 
      Негізінде мемлекеттік институттар кіші жүйелерінің шеңберінде де, осы кіші жүйелердің ҚР ИААЖ деңгейіндегі өзара іс-қимылының шеңберінде де ақпараттарды өңдеу рәсімдерін орындаудың тәртіптері мен режимдерін айқындау жүргізілетін формальды деректер басқарушы параметрлер ретінде ұғылады.
      Осы параметрлердің ҚР ИААЖ деңгейінде қалыптасу тетіктері мемлекеттік қызметтің жекелеген бағыттарын (қаржы, экономикалық және сыртқы экономикалық қызмет, салық және кеден саясаты және т.б.) басқарудың әдістерін қалыптастыру саласында маманданатын сарапшылардың белгілі бір тобының болуын көздейді.
 
      2. Рәсімдердің орындалуына бақылау жасау
 
      Мемлекеттік институттар өзінің міндеттерін іске асыру барысындағы қызметінің нәтижелері және басқару параметрлеріне сәйкес келуі сарапшылар тобына бақылау жасау мақсатында ҚР ИААЖ-ға берілуі керек. Осы нәтижелердің негізінде тұтас алғанда мемлекеттік реттеудің де және ҚР ИААЖ-нің де тиімділігіне объективті және формальды талдау жасалуы мүмкін.
      Аталған тетік, басқару параметрлерін қалыптастыру тетігімен қатар ақпаратты жинауға және сақтауға ғана емес, сонымен қатар мемлекеттік институттар кіші жүйелерінің шеңберінде мәліметтерді өңдеу процесіне әсер етуге мүмкіндік бере отырып нақты автоматтандырылған жүйе туралы айтуға мүмкіндік береді.
 
      5.2.2. Шешімдер қабылдаудың жылдамдығы және сапасын арттыру
 
      1. Ақпараттарды шоғырландырудың тетігін құру
 
      Мемлекеттік институттардың қызметі туралы өзекті және қалыптасқан деректердің болуы шешімдер қабылдаудың жылдамдығын және сапасын арттыру міндетін шешу үшін қажетті шарт болып табылады. Осыған байланысты қалыптасқан деректер, ережелеріне бірқатар талаптар қойылады. Мемлекеттік органдардың әрбір автоматтандырылған жүйесі шеңберіндегі мамандандырылған және ақпараттық тәуелсіз мәліметтер базасының жиынтығы емес, "мәліметтер қоймасын" құруды және қолдауды қамтамасыз ететін өңделетін мәліметтердің өзектілігі және тұтастығы маңызды шарттар болып табылады.
 
      2. Талдау жүйелерін әзірлеу және енгізу
 
      "Мәліметтер қоймасында" шоғырланатын ақпараттардың күрделі құрылымы мен үлкен көлемі халықаралық ғылыми әдістерде, ережелерде және алгоритмдерде орналасқан автоматтандырылған талдау тетіктерінің болуын талап етеді. Жүргізілетін талдаулық зерттеудің сипатына және арналуына қарай осындай арналымды бағдарламалық қамтамасыз ету рыногында бар әртүрлі коммерциялық бағдарламалық кешендер мен жүйелер қолданылуы мүмкін. Аясы тар арнаулы мәнді талдаулық міндеттерді шешу үшін жобалардың шеберінде қосымша бағдарламалық кешендер әзірленуі мүмкін.
 
      3. Процестерді үлгілеу жүйелерін әзірлеу және енгізу
 
      ҚР ИААЖ ақпараттарының күрделі құрылымдарымен және үлкен көлемімен қатар, мемлекеттік институттардың жүйелері қызметінің шеңберіндегі формальды рәсімдер мен процестердің күрделілігінің жоғары дәрежесімен және көп санымен сипатталады. Ақпараттарды "Мәліметтер қоймасында" шоғырландырудың басшылықтың мемлекеттік шешімдер қабылдауы үшін процестерді үлгілеу жүйелерін пайдаланудың тиімді тетіктерінің болуы мемлекетті тиімді басқаруға мүмкіндік береді.
 
      4. Мемлекеттік реттеудің формальды рәсімдерін оңтайландыру
 
      Түрлі мемлекеттік институттарға қатысты мемлекеттік реттеу процестерінің болуы кезінде өңделетін ақпараттардың сипаты мен номенклатурасы туралы тұтас және өзекті көріністің болмауы кіші жүйелердің әрқайсысындағы қызметтің бірдей рәсімдерін қажетсіз қайталауды тудырады.
 
      5. Құжаттар айналысының біртұтас стандарттарын әзірлеу және қолдану
 
      Осы міндет кешенді түрде мемлекеттік реттеудің формальды рәсімдерін оңтайландыру және "мәліметтер қоймасын" құру міндеттерімен жиынтыққа шешілуі мүмкін. Құжаттар айналысының біртұтас стандарттарын қолдану міндеттерін шешу нормативтік құжаттардың да, оларды іске асыру тетіктерінің де бір мағыналы еместігін және қарама-қайшылығын болдырмауға мүмкіндік береді.
      Құжаттар айналысындағы біртұтас стандарттарды пайдалану стандарттауға тек ақпараттардың нысандары мен форматтары ғана емес, сонымен бірге оларды қалыптастырудың, айырбастаудың және өңдеудің ережелері мен тетіктері де жататындықтан мемлекеттік институттардың кіші жүйелері шеңберіндегі процестердің жұмыс істеуін талдаудағы бір мағналылықты қамтамасыз етуге де мүмкіндік береді.
 
      6. Мемлекеттік институттар қызметінің жекелеген формальды
      рәсімдерін біртұтас технологиялық циклға біріктіру
 
      Құжаттар айналасын мемлекеттік реттеудің және стандарттаудың формальды рәсімдерін оңтайландырудан кейінгі қадам түрлі мемлекеттік институттардың қызметін қамтитын ақпараттарды өңдеудің рәсімдерін және процестерін неғұрлым нақты қалыптастыру болып табылады. Осы міндеттерді шешудің нәтижесі мемлекеттік реттеудің біріктірілген рәсімдерін өңдеудің және басқарудың орталықтандырылған тетігінің бар болуы болып табылады.
 
      7. Ақпараттық ашықтықты көтеру
 
      Жоғарыда аталған талаптар жүзеге асырылғанда осы міндетті шешуге болады. "Мәліметтер қоймасын" құру нәтижелерінің, өңдеу процестерін талдау, оңтайландыру және біріктіру нәтижелерінің, сондай-ақ құжаттар айналысын стандарттаудың негізінде Қазақстанның халқы мен ұйымдарының да және халықаралық ұйымдар мен институттардың да ақпараттық қажеттілігін жылдам және сапалы қанағаттандыруды қамтамасыз ету үшін жалпы пайдаланылатын ақпараттық мәліметтер базалары құрылуы мүмкін.
 
      5.3. Ақпараттық үлгі
 
      ҚР ИААЖ ақпараттық үлгісін құру мемлекеттік реттеу процестерін оңтайландыруды қамтамасыз ететін және тұтас алғанда мемлекет қызметінің тиімділігі мен сапасын көтеру нәтижесі ретіндегі ұйымдық-техникалық шаралар кешенін жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
 
      5.3.1. Құрудың негізгі принциптері
 
      1. Тұтастық
 
      ҚР ИААЖ мемлекеттік институттардың барлық кіші жүйелері үшін ортақ болып табылатын ақпараттарды қалыптастыруды және жүргізуді қамтамасыз етуі тиіс. Мемлекеттік құрылымдар қызметінің сипаттарында және бағыттарында айырмашылықтар болған кезде өңделетін ақпаратты бастапқы және екінші етіп бөлуге болады. Бастапқы ақпарат негізінде мемлекеттік институттар кіші жүйелерінің қызметіне жататын ақпарат, - екінші ақпарат қалыптасатын және өңделетін барлық жүйенің субъектілері мен объектілерін бірдейлендіреді. ҚР ИААЖ жекелеген жүйелерді бірыңғай тұтас етіп біріктіру үшін ақпараттық өріс құра отырып бастапқы ақпаратты қалыптастыруды, бірдейлендіруді және бөлімшелер мен ведомстволарға жеткізуді қамтамасыз етуі керек. Осы тетікті жүзеге асырмай ҚР ИААЖ туралы осындай деп айтуға болмайды.
 
      2. Масштабтандырылуы
 
      ҚР ИААЖ кез келген мемлекеттік автоматтандырылған ақпараттық жүйе сияқты оның аумақтық тиесілігіне қатысты көлемде және тиісті тұлғаларда ақпараттарды беруді және өңдеуді қамтамасыз ететін қажетті тетіктердің болуы қажеттілігін білдіретін аумақтық бөлінген болып табылады. Бұл сонымен қатар әртүрлі көптеген ақпараттарға рұқсаты бар жүйенің қатысушылар тобын айқындау мүмкіндігін білдіреді.
 
      3. Өзектілігі
 
      Жеке процестердегіде және тұтас алғанда, барлық жүйедегі де жұмыстың тиімділігі Ақпараттық үлгідегі бастапқыда және екінші элементтердегі тиісті ақпаратты өңдеу қаншалықты жиі жүргізілетіндігіне біржақты қатысты болады. Ақпаратты өңдеудің үлкен мерзімі басқару міндеттерін іске асыру үшін сындарлы. Бұл ретте мемлекеттік шешімдер қабылдаудың жылдамдығын және сапасын көтеру міндеттерін шешпейтін және соңғы нәтижесінде ҚР ИААЖ құруға арналған шығынды ақтамайтын статистикалық функциялардың ғана іске асырылуы мүмкін.
 
      5.3.2. Ақпараттық үлгінің элементтері
 
      Осы параграфта Ақпараттық үлгінің ақпараттың ҚР ИААЖ құрылуының негізін айқындайтын бастапқы элементтері концептуальды айқындалған. Бұл элементтер оның қайда орналасқанына және оның міндеттерінің шеңберіне қарамастан, кез-келген мемлекеттік автоматтандырылған ақпараттық жүйе үшін ортақ болып табылады.
 
      5.3.2.1. Ақпараттық үлгінің субъектілері
 
      1. Адамдар
 
      Жүйенің негізгі субъектісі ретінде адамды бірдейлендіру түбірлі міндет болып табылады. Әрбір адамның оның Қазақстан Республикасының резиденті болуына немесе болмауына қарамастан оны айқындайтын біржақты идентификаторы болу керек. Осы идентификаторды мемлекеттік институттар кіші жүйелерінің формальды рәсімдерінде пайдалану адамдар туралы ақпаратты өңдеуді бірегейлендіру мен оңтайландырудың мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді.
 
      2. Ұйымдар
 
      Экономикалық, мемлекеттік және қоғамдық қатынастардың субъектісі бола тұра ұйымдар маңызы бойынша Ақпараттық үлгінің келесі элементі болып табылады. Бұл ретте Қазақстан Республикасының шаруашылық жүргізуші субъектісі болып табылатын ұйымдардың ғана емес, сонымен қатар Адамдармен,

 

Резидент-ұйымдармен, Мемлекетпен қандай да болмасын формальды өзара

байланысы бар шетелдік ұйымдардың да бірдейлендірілуі қамтамасыз етілуі

тиіс.


     3. Мемлекет


     Мемлекеттің ақпараттық үлгілері Ұйымдар мен Адамдардың жиынтығы

арқылы білдіріледі. Элементтердің арасындағы ақпараттық өзара байланыстар

мемлекеттің құрылымын айқындайды, бұл ретте бұл өзара байланыстар өсу

сипатында болады.


          Адамдар    -     Ұйымдар    -           Мемлекет

            |                   |                     |

            |  Идентификаторлар |    Идентификаторлар |

            |                   |                     |

            |                   |                     |

                              Ұйымдар    

         Адамдар           туралы мәлімет         Мемлекет

       туралы мәлімет                         туралы мәлімет



     1-сурет. Ақпараттық үлгінің субъектілері (қағаздағы суреттен қараңыз).



     5.3.2.2. Ақпараттық үлгінің объектілері


     1. Жер және  жер қойнауы



 
       Жер беті учаскелерін, табиғи объектілерді және осы учаскелерде орналасқан адам қызметінің объектілерін бірдейлендіру ҚР ИААЖ шеңберінде осындай түрдегі ақпаратты формальды өңдеу процесін автоматтандыруға арналған ақпараттық базисты айқындауға мүмкіндік береді.
 
      2. Тауарлар мен қызмет көрсетулер
 
      Экономикалық қызмет саласындағы ақпаратты өңдеудің автоматтандырылған процестерін іске асыру тауарларды және қызметтерді кодтаудың бірыңғай принципінде құрылады. Бұл үшін сыртқы экономикаылық қызметте қолданылатын СЭҚТН халықаралық тауарларды жіктеу жүйесі негіз болады. СЭҚТН тауарлар мен қызмет көрсету кодтарын ұлттық кеңейтуді пайдалана отырып, бірдейлендіру арқылы барлық ақпараттық ағындарды құру біртұтас ақпараттық

 

кеңістіктің шеңберінде мәліметтерді өңдеудің көптеген процесін

интеграциялаудың мүмкіндігін қамтамасыз етеді.


     3. Қаржылар


     Қаржылар мемлекеттің экономикалық саясатының негізгі құралы ретінде

мемлекеттік бюджеттің баптарымен және қаржылық құралдармен (бағалы

қағаздармен, акциялармен және басқалармен) Ақпараттық үлгіге

бірдейлендірілген.



         Жер және жер     -      Тауарлар, қызмет    -       Қаржы

            қойнауы                көрсетулер                   |

              |                        |                        |   

              |   Идентификаторлар     |      Идентификаторлар  |     

              |                        |                        |

              |                        |                        |


         Жылжымайтын            Тауарлар мен қызмет         Қаржы құралдары

       мүлік объектілері         көрсетулер туралы           туралы мәлімет

        туралы мәлімет                мәлімет             


         2-сурет. Ақпараттық үлгілердің объектілері (қағаздағы суреттен

қараңыз)


     5.3.2.3. Талдаулық және статистикалық ақпарат


     Ақпараттық үлгінің осы элементі мемлекеттік институттардың кіші

жүйелерінен қалыптасатын көптеген біріктірілген деректерді білдіреді.

Талдаулық және статистикалық ақпараттың негізіне деректердің түріне және

сипатына қарамастан Ақпараттық үлгілердің бастапқы элементтері жатады.

     Мемлекеттің талдау мен статистиканың сапасы мен толықтығы ҚР ИААЖ

Ақпараттық үлгілердің принциптеріне қаншалықты дәл сәйкес келетіндігіне,

ол бастапқы элементтермен қаншалықты толық берілгендігіне байланысты

болады.


                  Талдаулық деректер мен статистика

                                 |                     

                    |            |                |  

         Идентификаторлар        |          Идентификаторлар

                    |            |                |

                Субъектілер      |            Объектілер

                    |            |                |

    Идентификаторлар|            |                |  Идентификаторлар

                    |                             | 

          Субъектілер туралы     |         Объектілер туралы

               мәлімет         _____            мәлімет



        3-сурет. Талдаулық және статистикалық ақпарат (қағаздағы суреттен

қараңыз)


     5.3.2.4. Басқарушы ақпарат


     ҚР ИААЖ талдау мен статистиканың міндеттерін шешуге бағытталған

ақпарат жүйесін ғана емес, барлық мемлекеттік институттардың қызметін

тиімді және сапалы басқару міндеттерін шешетін жүйені білдіретіндіктен,

басқарушы ақпарат Ақпараттық үлгілердің элементі ретінде тұтас алғанда

барлық жүйе жұмысының кіріс параметрлері мен режимі деп аталатын роль

атқарады.

     Бұл басшылыққа мемлекеттік шешімдерді қалыптастыруға және олардың

орындалуына бақылау жасауға мүмкіндік береді.


                  Талдаулық деректер мен статистика

                                 | 

                          Басқарушы алаптар

                         /                 \

             Идентификаторлар    |       Идентификаторлар

                    |            |            |

             Субъектілер         |       Объектілер

                    |            |            |

   Идентификаторлар |            |            | Идентификаторлар

                    |            |            | 

           Субъектілер туралы   ____       Объектілер туралы

                мәлімет                      мәлімет




            4-сурет. Басқарушы ақпарат (қағаздағы суреттен қараңыз)



 
       Басқарушы ақпарат тұтас алғанда бүкіл жүйенің жұмыс істеуін реттейтін макропараметрлерге және мемлекеттік институттардың кіші жүйесінің шеңберлерінде процестерді формальды түрде басқаруға мүмкіндік беретін жедел реттеу параметрлеріне бөлінеді.
 
      5.4. Функциональдық үлгі
 
      5.4.1. Ақпараттық үлгілердің бастапқы элементтерін бірдейлендіру
 
      Функциялық үлгілердің осы элементі мынадай міндеттерді орындауды қамтамасыз ететін тетіктердің жиынтығын қамтиды:
      5.4.1.1. АҮ субъектілері мен объектілері туралы мәліметтерді автоматтандырылған түрде қалыптастыру
 
      Ақпараттық үлгілердің бастапқы элементтері мемлекеттік институттар қызметінің формальдық рәсімдері шеңберінде туындайтындықтан осы міндет аталған автоматтандырылған жүйелермен интеграцияны қамтамасыз ететін функциялық үлгілердің тиісті санына бөлінеді.
      Кезеңдерді орындау реттілігі тұрғысынан мәліметтерді қалыптастырудың аталған үлгілері мемлекеттік институттардың автоматтандырылған жүйелерінің деректерін өңдеудің рәсімдерін орындау кезінде басымдықты сипатта болады.
      Мәліметтердің форматтары, оларды қалыптастырудың және ауыстырудың ережелері әзірленген және бекітілген құжаттар айналысының бірыңғай стандарттарына сәйкес болуы керек.
      Осы міндеттерді іске асырудың нысандары мемлекеттік институттардың нақты жүйелерінің шеңберіндегі тиісті рәсімдерді автоматтандырудың дәрежесіне қатысты болады және мынадай жалпы шешімдерде көрініс табуы мүмкін:
      - бастапқы элементтер туралы қалыптастырылған мәліметтерді қолдан енгізуді де, құжаттар айналасының бірыңғай стандарттарына сәйкес келетін деректердің импортын да қамтамасыз ететін бағдарламалық-техникалық кешендерді әзірлеу және енгізу;
      - бірыңғай құжаттар айналысы стандарттарының шеңберінде "жүйе-жүйе" өзара іс-қимыл деңгейіндегі мемлекеттік институттардың автоматтандырылған жүйелерімен ең жоғары тығыз интеграцияны қамтамасыз ететін бағдарламалық- техникалық кешендерді әзірлеу және енгізу.
 
      5.4.1.2. АҮ субъектілері мен объектілерін бірдейлендіру
 
      Жоғарыда айқындалғандай ҚР ИААЖ ақпараттардың тұтастық принципін қамтамасыз ету тұтас алғанда барлық жүйенің тиімді жұмыс істеуінің негізгі шарттарының бірі болып табылады. Сондықтан Ақпараттық үлгілердің бастапқы элементтерінің мәліметтерін бірдейлендіру рәсімі Функциялық үлгінің құрылымында басты сипатта болады.
      Қалыптасу кезеңіндегі Ақпараттық үлгілердің субъектілері мен объектілері туралы алынған мәліметтер осы элементтерді мемлекеттік институттар жүйесінің де және тұтас алғанда барлық ҚР ИААЖ де ақпаратын өңдеудің барлық процестерінің және формальды рәсімдерінің шеңберінде біржақты айқындайтын бірегей идентификаторлардың орталықтандырылған арнаулы рәсімінен өтеді.
      Ақпараттық үлгілердегі бастапқы элементтерінің идентификаторлары бар ақпараттық алаптар мен олардың құжаттар айналысының бірыңғай стандарттарына сәйкес мемлекеттік институттардың автоматтандырылған жүйелеріне өткізілетін тіркеу параметрлері осы кезеңнің нәтижесі болып табылады.
 

 

     5.4.1.3. АҮ субъектілері және объектілері туралы мәліметтерді қолдау


     Аталған міндеттердің құрамына Ақпараттық  үлгілердің бастапқы

элементтерінің көпшілігіне кіретін мәліметтердің өзектілік және көлемділік

талаптарын іске асыруға бағытталған ұйымдық-техникалық шаралардың кешені

мен бағдарламалық-техникалық құралдар кіреді.

     Мынадай негізгі кіші жүйелерді бөліп көрсетуге болады:


     - Мәліметтерді жаңалау;

     - Мәліметтерді тираждау.



         -   Деректердің кіруі -

                                 \

                                  ---------

              Деректердің        /         |

         -     импорты         -      Бірдейлендіру


                                           |

                                           |


                                      Мәліметтерді

                                        қолдау


   5-сурет. Ақпараттық үлгінің бастапқы элементтерін бірдейлендіру.

            (қағаздағы суреттен қараңыз)


     5.4.2. Талдау және статистика


     Талдаулық және статистикалық ақпаратты қалыптастыруға мыналар кіреді:


     1. Ақпараттарды біріктіру


     Құжаттар айналысының бірыңғай стандарттарының негізінде мемлекеттік

институттар жүйесінен Ақпараттық үлгілердің бастапқы элементтеріне қатысты

талдау ақпараттарын автоматтандырылған жинау жүзеге асырылады.

     Біріктіру рәсімін орындаудың мерзімділігі талдау ақпаратының өзектілік

дәрежесімен, сондай-ақ оның өмірлік циклімен реттеледі.



                       Біріктірілген деректер


           Субъектілер   -|      |      |-   Объектілер

                                 |

                                /_\


                          /      |        \

                  Субъектілер мен объектілер туралы мәлімет


           6-сурет. Ақпараттарды біріктіру (суретті қағаздан қараңыз)


     2. Ақпараттар қоймаларын жүзеге асыру



 
       Деректер ақпараттық үлгілердің бастапқы элементтерінің тұрғысында топтасқан ақпараттық алапты құру біріктіру тетіктерін орындаудың нәтижесі болып табылады.
      Біріктірілген мәліметтер өз кезегінде талдаулық және статистикалық процестер үшін шығу мәліметтері болып табылады.
 
      3. Ақпараттар қоймаларына кіруге рұқсат етуін қамтамасыз ету
 
      Мемлекеттің ҚР ИААЖ шеңберіндегі ақпараттық ашықтығын арттыру мақсатында пайдаланушылардың түрлі санаттарына талдау және статистикалық ақпараттарды беруді қамтамасыз ететін тетіктер жүзеге асырылуы тиіс.
 
      Мұнда мемлекеттің ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін ақпаратқа рұқсат ету деңгейін және оны тұтынушылардың тобын нақты айқындау маңызды роль атқарады.
 
      5.4.3. Мемлекеттік реттеу процестері
 
      Мемлекеттік реттеудің формальды процестерін басқаруды қамтамасыз ету мақсаттары үшін ҚР ИААЖ құрамына Ақпараттық үлгілердің бастапқы элементтерінің және талдау ақпаратының негізінде мынадай функцияларды қамтамасыз ететін автоматтандырылған формальды рәсімдердің байланысқан жиынтығы кіреді:
 
      1. Басқарушы ақпараттарды қалыптастыру
      Құжаттар айналысының бірыңғай стандарттарының негізінде мемлекеттік институттар жүйелерінің жұмыс істеу процестері мен рәсімдерін реттеуге арналған макро және жедел параметрлерге кірушілер болып табылатын формальды мәліметтерді қалыптастыруды қамтамасыз ететін ұйымдастыру-техникалық шаралардың кешені жүзеге асырылады.
      Басқарушы ақпаратты қалыптастыру мемлекеттік бағдарламалардың, талдау

 

және статистикалық деректерін өңдеу нәтижелерінің, сондай-ақ жедел

шешімдер нәтижесінің негізінде жүзеге асырылады.


     2. Ақпараттарды өңдеу процестеріне бақылау жасау


     Мемлекеттік институттар жүйелерінің берілген басқарушы параметрлерді

орындаудың шеңберіндегі қызметінің нәтижелері бақылау функциясын жүзеге

асыру үшін формальды және стандартты түрде көрсетіледі.

     Одан әрі шешімдер қабылдау үшін бақылау жасау нәтижелерінің

мәліметтері біріктіру және қоймадағы деректерді сақтау кезеңдерінен өтеді.

     Біріктірілген деректердің негізінде талдаулық өңдеу функциясы жүзеге

асырылады.


     5.5. Ұйымдастыру үлгісі


                                     Статистиканың талдау деректері


                          Жалпы

                      пайдаланудағы     -    

                      кіші жүйелер


                            |

     Субъектілер   -    Жүйенің өзегі   -    Объектілер

                            |

                       Мемлекеттік    

                      институттардың

                       кіші жүйелері


      Субъектілер туралы    |       Объектілер туралы

          мәлімет          ---         мәлімет


            7-сурет. Ұйымдастыру үлгісі (қағаздағы суреттен қараңыз)


     5.5.1. Жүйенің өзегі



 
       Ақпараттарды шоғырландыру функциясын, деректерді өңдеудің біріктірілген процестерін басқару функциясын, талдау және үлгілеу функциясын орындайтын ұйымдық және техникалық шешімдердің байланыстық кешені жүйенің өзегі ретінде болады.
      Бұл ұйымдық түрде Функциялық үлгілерде көрсетілген процестерді техникалық, ақпараттық және әдістемелік қамтамасыз ететін бірыңғай есептеу орталығын білдіре алады.
 
      5.5.2. Мемлекеттік институттардың кіші жүйелері
 
      Мемлекеттік институттардың автоматтандырылған ақпараттық жүйелері оның өзегімен формалдыландырылған ережелер мен хаттамалардың негізінде өзара іс-қимыл жасайды.
      Бұл кіші жүйелер ақпараттарды өңдеудің автоматтандырылған процестерінің айрықша міндеттерін атқара отырып, Ақпараттық үлгілердің бастапқы элементтерінің шеңберінде оларға мемлекеттік институттардың қызметін көрсететін мәліметтер мен процестерді байланыстырып жұмыс жүргізеді.
      Бұл жүйелер өңдеудің біріктірілген процестерінің шеңберінде ақпараттарды өңдеудің технологиялық процестерін іске асыра отырып орталықтандырылған басқару тетіктерін реттейтін құжаттар айналысының белгілі бір стандарттарының негізінде ҚР ИААЖ өзегімен ұйымдастырулық және функциялық іс-қимыл жасайды.
 
      5.5.3. Жалпы пайдаланылатын ақпараттық кіші жүйелері
 
      Қоғамның хабардарлығын арттыру жөніндегі міндеттерді орындау, Қазақстан Республикасының тартымды халықаралық бейнесін құру үшін ҚР ИААЖ шеңберінде, талдау және статистикалық ақпараттардың негізінде ұжымдық рұқсат етілуі үшін "мәліметтер қоймасын" қалыптастырудың тетіктері іске асырылады.
 
      5.6. Мемлекеттің әкімшілік-шаруашылық функциясы
 

 

     Егер мемлекетті директорлар кеңесі ретіндегі Үкіметпен бірге

экономикалық қызметтің субъектісі ретінде қарастырсақ, онда мәселенің

бұлайша қойылуы жағдайында мемлекетті басқаруды сапалық жақсарту үшін

практикада өзінің пайдалылығын дәлелдеген, басқарудың кең масштабты

интеграцияланған жүйелерін пайдалану қажет.


     Негізгі функциялар:

     - есепке алу, есеп берушілік және қаржыны басқару;

     - қызметкерлерді басқару;

     - мемлекеттік билік органдарын басқару деңгейіндегі құжаттар айналысы;

     - автоматтандырылған басқару жүйелері;

     - мемлекеттік құрылымдардың жұмыс істеуі үшін қажетті жалпы

пайдаланылатын мәліметтердің базасын жүргізу;

     - және басқалар.


     5.6.1. Қаржыны басқару


     Қаржыны басқарудың модульдері мемлекеттік басқару органдары қаржылық

қызметінің барлық аспектілерін қамтуы және жүйенің барлық модульдерінен

жиналған негiзгі қаржылық ақпаратты шоғырландыруы тиіс. Қаржыны басқару

модульдерінің құрамы төменде берілген.

     Қаржылық бухгалтерияға:

     - бас кітап;

     - дебиторлар мен кредиторлардың бухгалтериясы (талдаулық есеп);

     - негізгі қаражатты басқару, жоспарлау және бақылау жасау;

     - біріктірілген есептілік пен есепке арналған құралдар кіреді.

     Қаржылық менеджментке:

     - қаржы қаражатын есепке алу және жоспарлау;

     - қаржылық бюджетті жасау және оның атқарылуына бақылау жасау;

     - қарыздарды, бағалы қағаздарды және ақша рыногын басқару;

     - капиталды, қорларды басқару;

     - тәуекелдерді басқару кіреді.

     Контроллинг:

     - қызметтің бағыттары бойынша;

     - пайда болу орындары бойынша;

     - ішкі тапсырыстар бойынша;

     - пайда орталықтары бойынша;

     - рыноктың бөліктері бойынша шығындарды ескеруге мүмкіндік береді.



 
       Инвестицияларды басқару инвестициялық бағдарламаларды жоспарлауды

 

және жекелеген инвестициялық бағдарламаларды басқаруды жүзеге асыруға

мүмкіндік береді.

     Жобаларды басқаруға жобаларды жоспарлауды, бекітуді және жүзеге

асыруды басқару кіреді.


     5.6.2. Қызметкерлерді басқару


     Қызметкерлерді басқару модульдері өндірістік күнтізбелік жоспарды

орындауды, қызметке және бос қызметтерді қоса атқаруға үміткерлерді

басқару үшін қызметкерлермен келісім-шарттар мен келіссөздер жүргізуді,

адамдардың саны мен біліктілігін жоспарлауды қамтамасыз етеді.

     Қызметкерлердің санын жоспарлауға және дамытуға:

     - ұйымдастыру менеджменті;

     - қызметкерлердің кәсіби өсуі;

     - еңбек ресурстарын пайдалануды жоспарлау;

     - үй-жайлар тапсырысын жоспарлау кіреді.

     Қызметкерлерді әкімшіліктендіру - ол:

     - қызметшілерді басқару;

     - қызметке үміткерлердің деректерін басқару;

     - уақытша деректерді басқару;

     - еңбекақыны басқару;

     - іс сапарларды басқару.


     5.6.3. Құжаттар айналысын басқарудың жүйесі.


     Құжаттар айналысын басқарудың орталықтандырылған жүйесі мынадай

функцияларды қамтамасыз етуі керек:

     - құжаттарды орталықтандырылған тіркеуді;

     - жауапты атқарушылар жүзеге асыратын құжаттар қозғалысына

бәсеңдетілген бақылау жасауды;

     - құжаттар қозғалысының бағыттарын басқаруды;

     - байланыстырылған құжаттардың пакетін қалыптастыруды;

     - құжаттардың қозғалысына әкімшілік бақылау жасауды;

     - құжаттардың қозғалысына статистикалық талдау жасауды;

     - құжаттар қозғалысының ережелерін жіктеу және айқындауды;

     - ақпараттар, оның ішінде электрондық пошта алмасудың және таратудың

қолданылып жүрген жүйелерін интеграциялауды;

     - қызметкерлерді басқару жүйесімен интеграцияны;

     - құжаттарды магниттік таратқыштарда орталықтандырылған архивтік

сақтауды;

     - құжаттардың архивтік көшірмелерін тиімді автоматтандырылған іздеуді.


     5.7. Мәліметтердің мемлекеттік базалары



 
       Мәліметтер базасы (МБ) - ол ақпаратты сақтауды қамтамасыз етуге арналған және осы нысандық саладағы басқа да міндеттерді шешу үшін пайдаланылатын кейбір нысандық сала туралы оларға рұқсат ету әдістерімен бірге ұйымдасқан деректердің жиынтығы.
      Мәліметтер базасының мемлекеттік жүйесі белгіленген экономикалық және құқықтық нормалардың шеңберінде жұмыс істейтін Қазақстан Республикасының мәліметтер базасының жиынтығын (мүмкін өзара іс-қимылдағы) білдіреді.
      Оның негізгі мақсаты - басқару органдарын, коммерциялық құрылымдарды

 

және халықты ақпараттық қамтамасыз ету.

     МБ саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттары:

     - МБ көмегімен қоғамның ақпараттық қажетін неғұрлым толық

қанағаттандыруға арналған қажетті шарттарды қамтамасыз ету;

     - мемлекеттік ақпараттық ресурстарды пайдаланудың тиімділігін арттыру;

     - тиісті инвестициялық саясаттың, салық жеңілдіктерінің, мемлекеттік

тапсырыстарды орналастырудың көмегімен неғұрлым перспективалық және

маңызды салалар арқылы МБ құруды ынталандыру;

     - стандарттау;

     - монополияға қарсы шаралар;

     - құқықтық негіздерді құру;

     - мағлұматтар тарату, бүкіл халықты оқыту.

     Ақпараттық саясаттың негізгі міндеттері:


 
       - МБ-дағы ақпараттарға рұқсат етілудің заңдық және коммерциялық шарттарын айқындауға арналған принциптерді қалыптастыруды;
      - деректерді сақтаудың әдістеріне, оларға рұқсат етілуге және деректер алмасуға арналған стандарттарды, форматтарды және хаттамаларды әзірлеуді;
      - ақпараттарды таратудың сапасына бақылау жасауды;
      - қайталауды болдырмауды;
      - жалпы алғанда мәліметтер базасын құру жөніндегі де және аса маңызды нысандық салаларындағы да жұмыстарды ынталандыру үшін салық саясатын жасауды;
      - коммерциялық емес МБ, ғылыми зерттеулер мен экспериментальдық жобаларды қаржыландыруды;
      - республиканың ақпараттық әлеуетін және баспа қызметін экономикалық бағалау жөнінде құзіретті орган құруды қамтиды.
 
      5.8. "Азамат - мемлекет" қатынастарының жаңа деңгейі
 
      Мемлекеттегі әрбір азаматтың қолайлы түрде және артық әуре сарсаңсыз салық төлеу болсын немесе жылжымайтын мүлікті тіркеу болсын өкімет органдарымен араласуға, кез-келген қызмет көрсетуге - тауарлар сатып алуға, алыста оқуға, консалтингке, (мысалы, заңдық, медициналық) және т.б. мүмкіндігі болу керек.
      Көптеген үкіметтің алдында ішкі өзгертілу міндеті тұр. Олар ақпараттық инфрақұрылымды жетілдірудің қажеттілігін мойындайды және ақпараттық технологияны негізгі үкіметтік функцияларды: денсаулық сақтауды, білім беруді, экономикалық өсуді ынталандыруды, инфрақұрылымды ұстауды және дамытуды, заңдылықты, тәртіпті және бейбітшілікті қолдауды орындау процестерін қайта құра алатын негізгі әдіс деп санайды.
      Осы міндеттерді шешу үшін кемінде үш проблеманы шешу қажет:
      - бюрократиялық дәстүрлерді жою - мемлекеттік кірістер мен шығыстардың өсуіне орай ережелердің, нұсқаулықтардың және қиянат жасаудың алдын алу және қарапайым адамдардың мүдделерін қорғау үшін танылған бақылау жасау сатыларының шырмауығы өсіп кетті, нәтижесінде басқару аппараты кеңейді, ал мемлекеттік шығындар өсіп кетті;
      - азаматтарға қызмет көрсету - жеке сектор "клиент әрқашанда дұрыс" дегенге сүйенеді және мемлекеттік құрылымдар да қолданулары қажет эталонды белгілейді, күн сайын жеке секторда азаматтар жылдам, нақты және сыпайы қызмет көрсету мысалдарын көреді және үкімет оларға неге осындай қызмет көрсетуді ұсынбайтындығына түсінбейді;
      - үкімет экономиканың субъектісі ретінде - қазіргі өмірде гүлдену үшін ақпарат қажет, сондықтан өздерінің бизнесмендеріне ең құнды ақпаратқа тиімді рұқсат беретін және оларға оны тауарларды өндіру мен сату және қызмет көрсетулер үшін уақытында пайдалануға көмектесетін үкімет табысқа жетеді, экономикалық бәсекелестікті ынталандыратын экономикалық инфрақұрылым жеке инфрақұрылымдардың жолдарына, коммуналдық қызмет көрсетулеріне және басқа да элементтеріне қарағанда төмен емес маңызға ие болады; жергілікті компаниялардың қызметтері үшін пайдалы ортаны құра отырып үкіметтің өзі де неғұрлым тиімді іскер әріптес болуы керек, көптеген елдерде үкімет ең ірі жұмыс беруші болып табылады және өздерінің кәсіпорындарында ЖІӨ айтарлықтай үлесін құрады.
 
      5.8.1. Азаматтарға электрондық қызмет көрсету
 
      Жаңа технологиялар үкіметке оның алдында тұрған міндеттерді шешуде үлкен қолдау көрсете алады. Желілік компьютерлік қосымшалар жақсы жұмыс істейтін, арзанырақ тұратын және азаматтар мен жеке бизнес саласындағы "мемлекеттік акционерлерге" неғұрлым сапалы қызмет көрсететін мемлекеттік басқарудың негізін құрады. Барлық жаңа технологиялар мемлекеттік буындарды біртұтас байланыстыра отырып және азаматтардың ақпараттар мен қызмет көрсетулерге қол жеткізуін кеңейте отырып, мемлекеттік мекемелер жұмыстарының қолайлы және тиімді әдістерін құруға көмектеседі.

 

     Ақпаратқа онлайндық қол жеткізілуін және телефондар, факсимальдық

аппараттар, өзіне-өзі қызмет жасайтын дүңгіршектер және үй компьютерлері

арқылы қызметтер көрсетуді ұсынуды қамтамасыз ете отырып Үкімет өзінің

азаматтарына кез-келген жерде және кез-келген уақытта жылдам сапалы қызмет

көрсете алады. Қызмет көрсетулер мен ақпараттарды электрондық ұсыну:

     - географиялық бөгеттерді жеңуге;

     - ақпараттың уақытында берілуін жеңілдетуге;

     - тіл кедергілерін азайтуға;

     - жеке қажеттілікті қанағаттандыруға;

     - азаматтар мен Үкіметтің арасындағы диалогты қолдауға;

     - мемлекеттік мекемелер жұмысының тиімділігін көтеруге;

     - экономикалық дамуға үлес қосуға;

     - білім беру саласын және ғылыми зерттеулерді дамытуға ықпал етуге

мүмкіндік береді.


     5.8.1.1. Ақпараттық дүңгіршектер



 
       Қоғамдық желілердегі деректердің қауіпсіздігі проблемаларына байланысты ақпараттық дүңгіршектер бастапқыда автомобильдерді қайта тіркеу немесе аңшылыққа немесе балық аулауға лицензиялар алу сияқты транзакцияларды орындау үшін пайдаланылды. Әрине, дүңгіршектерді мәселелердің ең кең шеңбері бойынша ақпараттар беру үшін де пайдалануға әбден болады. Дүңгіршектер әдетте адамдар оны жиі пайдалана алатын қоғамдық орындарда, мекемелерде және т.б. орналасады.
      Бұл жүйе транзакцияны өңдеуге негізделгендіктен әрбір операцияның құны олардың саны өскен кезде төмендейді. Бұл жүйенің ұлғаюына қарай оның жұмыс істеуінің өзіндік құны ұдайы төмендейді. Оның үстіне дүңгіршектер мамандарды аса маңызды міндеттер үшін босатуға мүмкіндік беретін ұзақ механикалық жұмыстарды талап ететін ескі рәсімдерді орындауды өзіне алады.
      Мынадай қызметтерді көрсетуге болады:
      - автомобильдерді және жүргізуші құқығын электрондық тіркеу;
      - бизнес пен халықтың кең ауқымы үшін шоттарды электрондық төлеу;
      - мемлекеттік мекемелер мен оларды берушілердің арасындағы сауда алмасуының тиімділігін арттыратын электронды сатып алу жүйесі;
      - тәулігіне 24 сағат, аптасына жеті күн жұмыс істейтін қымбат емес интернет қызметі арқылы мемлекеттік мекемелердің ақпараттарына және олардың қызмет көрсетулеріне қол жеткізу;
       электрондық желілер бойынша ақы төлей отырып театрларға билет алуға электрондық тапсырыс беру, жарнамалық ақпараттар алу.
      Төменде электрондық қызмет көрсетудің кейбір үлгілері келтірілген.
 
      5.8.1.2. Электрондық мемлекеттік қызметші
 
      Егер жұмыспен қамту жөніндегі бюроны таратып және оның орнына ақпараттық дүңгіршектер мен компьютерлік сайттар құрса, онда осындай әрбір сайттың келушілері қолданбалы бағдарламаға кіруді және ешқандай қағаз толтырмастан дүңгіршектер арқылы қажетті ақпаратты тікелей іздеуді жүргізе алады. Егер адам сұрақ қойғысы немесе нақты ұсынысты талқылағысы келсе, ол бейнеконференция құралдарын пайдаланады және сол дүңгіршек арқылы басқа қаладағы консультантпен байланысады. Дүңгіршек адамдардың қажеттілігін, ақпараттарға сыпайы рұқсатты және мамандарды қолдауды ұсына отырып қанағаттандырады. Аймақ өз тарапынан жұмыспен қамту мәселелері бойынша ең жаңа мәліметтер алады және ресми үй-жайлар алаңы мен қызметкерлердің санын қысқартады.
 
      5.8.1.3. Әлеуметтік қамтамасыз етудің электрондық жүйесі
 
      Әлеуметтік қамтамасыз етудің электрондық жүйесінің (ӘҚЭЖ) кәртішкелері үкіметтердің компьютерлік желілерді өзі көрсететін қызметтерінің сапасын арттыру және шығындарды төмендету үшін пайдалануының тағы да бір мысалы болып табылады. Ақша қаражатын аударуға және сақтауға пайдаланылатын ӘҚЭЖ кәртішкелері азаматтардың түрлі әлеуметтік жәрдемақылар алуларының қауіпсіз және қолайлы тәсілін білдіреді. Осындай кәртішкесі бар адам оны дүкендердің кассалық терминалдарында тауар үшін ақы төлеу немесе ол бойынша банкоматтардан және банктердің бөлімшелерінен қолма-қол ақша алу үшін пайдалана алады. Кәртішкелер бойынша оның ұстаушысының құқығы бар тауарлар алуға да болады. Осындай кәртішкелер баршаға тиімді. Оны ұстаушылар әлеуметтік жәрдемақы алу кезінде қолайсыздық сезінбейді, сатушылар әдетте үкіметтік органдардан өтемақылар алуға кететін уақыт пен күш-жігерді үнемдейді, ал үкіметтік мекемелер көптеген қулық-сұмдықтан және қиянат жасаудан арылады. Оның үстіне ӘҚЭЖ кәртішкелерін пайдалану кейіннен жаңа бағдарламалар мен қызмет көрсетулер қосуға болатын инфрақұрылымды жасауға көмектеседі. Балаларға жәрдемақылар, әскери және азаматтық зейнетақылар - бұның бәрін де ӘҚЭЖ желілері арқылы төлеуге болады. Осындай желі АҚШ пен Ұлыбританияда, сондай-ақ әлемнің бірқатар елдерінде белсенді түрде қолданылуда.
 
      5.8.1.4. Электрондық есеп беру
 
      Салық декларацияларын жасау және оларды өңдеу де біртіндеп электрондық негізге ауыстырылуда. АҚШ-тың көптеген штаттарында, сондай-ақ Канадада салық төлеушіге салық декларациясын электрондық түрде толтыруға мүмкіндік беретін бағдарламалар бар. Осындай жүйені пайдалана отырып декларацияның растамасын жылдам алуға және артық төленген соманы қайтарып алуға болады. Одан басқа, электрондық құралдар қателер жіберу мүмкіндігін төмендететін және өңдеу процесін жеделдететін калькуляцияны автоматты түрде жүргізеді. Мұның бәрі салық төлеушілердің тұрмысын жеңілдетеді және Үкіметке қаражат үнемдеуге көмектеседі.
 
      5.8.1.5. Үйде істелетін жұмыс
 
      Қазіргі заманғы технологияларды үйде істелетін жұмыстар саласын кеңейту үшін белсенді түрде пайдалануға болады. Желілік технология қызметкерлерге үйлерінде болуларына және күн сайын жұмысқа бармауға мүмкіндік береді. Мұндай жүйе еңбектің өнімділігін арттырады және корпорацияның шығындарын азайтады деп саналады. Қызметкерлерге ол еңбек жағдайын неғұрлым қолайлы ететін болғандықтан осы жүйенің икемділігі де ұнайды. Лос-Анджелесте бір жарым жылдың ішінде 400 үйде жұмыс істейтін қызметкердің жұмысына зерттеулер жүргізілді. Жұмыс берушінің жыл ішінде олардың әрқайсысынан сегіз жарым мың доллар және төрт мың киловатт-сағат үнемдегені анықталды. Оның үстіне, ол жұмыс алаңы мен машиналар тұрағына арналған орынды 30 процентке қысқарта алды. Қала тұрғындары үшін бұл қоршаған ортаның ластануы деңгейін қысқартуды, көліктің қарқынды қозғалысын қысқартуды және энергияны тұтынуды төмендетуді білдіреді.
 
      5.8.2. Денсаулық сақтау саласы
 
      Денсаулық сақтау саласының желілері емдеудің барлық процестерінде азаматтар, денсаулық сақтау ұйымдары және жұмыс берушілер арасындағы пациенттер туралы неғұрлым кең және тиімді ақпарат алмасудың көмегі арқылы азаматтарға медициналық қызмет көрсетуді жақсартуға мүмкіндік береді. Ол үшін медициналық қызмет көрсетудің сапасын және медициналық қызметті тұтынушылардың, оларды көрсетушілердің және басқа да адамдардың арасындағы қатынастарды жақсы басқаруға мүмкіндік жасайтын инфрақұрылым

 

пайдаланылады. Кейбір мамандар телекоммуникациялық қосымшалар медициналық

шығындарды, бұл ретте қызмет көрсетудің сапасын және оған қол жеткізілуін

арттыра отырып, бір жылда 36 дан 100 миллиардқа дейінгі сомаға қысқартуға

мүмкіндік береді деп санайды.

     Ұлттық денсаулық сақтау желісінің негізгі міндеттері:

     - денсаулық сақтау мекемелерін шұғыл басқару;

     - білікті медициналық көмекті жалпы пайдалануға жету;

     - жергілікті жерлерде медицина қызметкерлеріне жедел консультациялық

көмек беру;

     - тиімді ақпарат алмасу.

     Ұсынылатын қызметтер:

     - электрондық пошта құралдарымен республика аумағында да, халықаралық

та құжаттық ақпаратты жедел алмасу;

     - инструментальдық және лабораториялық зерттеу әдістерінің деректерін

беру және өңдеу;

     - пациент денсаулығының жеке электрондық картасын енгізу;

     - құжаттар айналысының қағазсыз технологиясын енгізу;

     - спутниктік телефондық және телефакстік байланыс;

     - республиканың аумағында тұрақты және жоғары сапалы байланысты

қамтамасыз ету;

     - халықаралық байланыс желісіне қол жеткізу;

     - төтенше  жағдайлардағы жедел (және резервтік) байланыс;

     - бейнеконференцбайланыс;

     - бейнеконсультациялар;

     - бейнеконсилиумдар;

     - мамандарды оқыту;

     - емдеулік араласулардың орындалуына бақылау жасау;

     - дүниежүзілік ақпараттық желіге, оның ішінде интернетке компьютерлік

шығу;

     - биомедициналық, фармацевтік және басқа ақпараттардың дүниежүзілік

мамандандырылған банктеріне қол жеткізу;

     - коммерциялық ақпарат.


 
       Мамандардың республика аймақтарына бармастан, телекоммуникациялық арналар бойынша консультацияларды жүзеге асыруына болатын нақты науқас туралы ақпаратты жедел беру мүмкіндігі ашылады. Оның үстіне спутник байланыс құралдарын пайдаланудың арқасында аймақтық орталықтардың деңгейінде орталықтан, шетелден жетекші мамандардың қатысуымен бейнеконференциялар және бейнеконсилиумдар өткізуге мүмкіндік беретін бейне ақпараттар беруге болады.
      Желіні Интернетке қосу биомедицина мен фармация саласында да және білімнің басқа саласында да қазіргі заманғы дүниежүзілік ақпараттарға тұрақты қол жеткізуге мүмкіндік береді және медициналық қызметкерлердің біліктілігін олардың қызмет орындарына қарамастан едәуір көтеруге себеп болады. Бұл кешенді түрде медициналық білім беру саласын жаңғырту үшін маңызды ынталандыру болып табылады.
 
      5.8.3. Білім беру саласы
 
      Қазақстанның болашағы үшін балаларға білім беруден маңызды ештеңе жоқ. Әрі, мектептердегі оқытудың сапасы жеткіліксіз деңгейде екендігі баршаға белгілі.
      БАК шалғайдағы оқыту көздеріне және географиялық бөлінген ақпараттар көздеріне рұқсат бере отырып, білім беру саласындағы және кітапхана жұмысындағы қызмет көрсетудің құрамын кеңейте және сапасын көтере алады. Көптеген мектептер мен университеттер Интернеті және басқа желілік технологияларды өздерінің білім беру курстарын қайта ұйымдастыру және студенттердің шеңберін кеңейту үшін пайдаланады. Желілік жұмыс ересектерге де тиімді. Колледждер мен университеттер тіпті курсты табысты аяқтағандарға диплом бере отырып, оқушыларға "кибербілім" беру үшін Интернеттің қызметіне жиі сүйенуде.
 
     БАК-ті білім беруге пайдалану:
 
      - бай және кедей аймақтардағы, қалалық және ауылдық жерлердегі мектептердің арасындағы айырмашылықтарды жоюға;
      - мұғалімдер мен ата-аналардың әрбір баланы қызықтыратын ақпаратты және қызмет түрін табуына;
      - ата-аналардың мектепке нақты келуіне уақыты және қаражаты бар не жоқ екендігіне қарамастан, ата-аналарды өздерінің балаларын оқыту қызметіне тартуға;
      - көптеген мүдделер мен қабілеттіліктерді ынталандыруға және оқу- білімді бос бас сүйек қораптарына толтырудан емес, қызықты жаңалықтар ашу жолындағы бөгеттерді жеңуден тұратын болады;
      әлемдік білім қазынасына анағұрлым қарапайым және кең жол ашуды пайдалану мен оқытуды бағалаудың әдістерін жақсартуға және өткен материалды есепке алудың жаңа құралдарын құруға;
      - оқытуды бір ғана сынып бөлмесінен тысқары шығаруға және оны әртүрлі елдерде тұратын адамдардың кең нақты және виртуальды қоғамдастығына ауыстыруға;
      - оқу процесіне әлемдік деңгейдегі мамандарды тартудың есебінен білім беру деңгейін көтеруге;
      - оқу процесі мен үлгерім туралы ақпараттардың көлемін ұлғайту үшін үйді, сынып бөлмелерін, мектептерді, мектеп округтерін және тұтас мемлекетті біте байланыстыруға, мектеп пен оқушының арасындағы қарым- қатынастың уақытын ұзартуға, ата-аналар мен қоғамның тарапынан мектепті қолдауды нығайтуға;
      - мұғалімдер мен мектеп қызметкерлерінің әкімшілік функцияларын қысқартуға және оларға оқушылармен жұмыс істеу үшін көп уақыт пен мүмкіндіктер беруге мүмкіндік береді.
 
      5.8.4. Ақпараттық дәуірдің саудасы
 
      Көптеген нысандарда жүзеге асырылатын электрондық сауда ең жалпылама түрде электрондық деректер алмасудың арқасында орындалатын, жеңілдетілетін немесе мүмкін болатын коммерциялық транзакция ретінде айқындалуы мүмкін.
      Электрондық таратқыштар мен желілерді пайдалану арқылы коммерциялық транзакциялар жаңалық болып табылмайды. Бағалы қағаздардың ауқымды рыногы да өзінің негізінде электрондық болып табылады және ол дүниежүзілік қаржы операцияларының құрылымын өзгертіп те үлгерді (және де едәуір шұғыл түрде). Электрондық банкілік жүйелер мен несие карталарын тексеру жүйесі әлдеқашан дәстүрлі құбылысқа айналды. Әлеуметтік қорлардың сомалары мен басқа да әлеуметтік төлемдер алушылардың банктік шоттарына жиі электрондық тәсілмен аударылады. Көптеген қалалық көлік жүйелеріндегі үйреншікті жетондар кейбір сомалар "депозитке салынатын" және белгілі бір санды жол жүруге, ал кейде сауда жасауға мүмкіндік беретін (мысалы, университет қалашықтарында) магнитті жолақты кәртішкелерге орын берді. Дегенмен электрондық сауданың масштабына алда қатты өзгерістер жасау тұр.
      Электрондық сауда жүйелері әртүрлі нысандарда және көптеген салаларда құрылуда. Электрондық кәртішкелердің иелері тауарлар мен қызметтерге электрондық ақы төлеуге мүмкіндік алады: кеден қызметкері импорттаушыға есептелінген баж салығының сомасын электрондық жүйеге енгізе бастайды: фабрикалар мен дүкендер өнімдерге тапсырыстың және қоймалардағы тауарлардың оңтайлы запастарын ұстап тұрудың электрондық жүйесін жасайды. Көптеген жаңа іскерлік мүмкіндіктер пайда болады. Тапсырыс берушілермен байланыстың, сондай-ақ жарнаманың, өнімдер мен қызмет көрсетулерге тапсырыстың және жеткізудің жаңа тәсілдері туралы да ойлауға болады.
      "Смарт-карталар" деп аталатындар электрондық сауданың тағы бір жаңа нысаны болып табылады. Оларды кейде "электрондық әмияндар" деп те атайды. Бұл карталар есептегіш қондырғы орналасқан кез-келген нүктеде жұмсауға болатын "қолма-қол" ақшаның белгілі бір санын өзінде сақтай алады. Еуропада 15 жылдың ішінде дамып келе жатқан бұл технологияны адамның өзінде ғана сақтағысы келетін түрлі ақпаратты қауіпсіз сақтау үшін пайдалануға болады. Осындай сақтау нысаны жеке сипаттағы деректерді (медициналық ақпаратты, анализдердің нәтижелерін және т.б.) сақтау үшін өте оңтайлы.
      Электрондық сауданың жұмыс істеуінің негізгі принциптері:
 
      - электрондық коммерцияның заңдары мен ережелері, оның мақсаттары мен міндеттері саудадағыдай - олар сатушыларға ақы төлеуге кепілдік берулері, несие беруді жеңілдетулері және тұтынушыларды жалғандықтан және алаяқтықтың басқа да түрлерінен қорғаулары қажет; электрондық сауда (әдеттегі сияқты) тауарларды тексерудің, анық және жобаланған кепілдіктерді берудің және несиенің құнын айқындаудың ережелерін әзірлеуі тиіс;
      - үкімет өзінің қаржылық тұтастығын қорғауы керек, алайда оны электрондық сауданың күнделікті іс-тәжірибесіне тікелей араласудың ең төменгі деңгейінде жасау керек, сатып алушылар, сатушылар және несие берушілер электрондық сауда жүйесінің сенімділігіне сенімді болулары және қаржылық жүйелердің өздері де электрондық коммерциялық желілердің тарапынан ешқандай қауіп-қатерге ұшырамауы үшін олар мемлекеттік шекарадан өткізілетін сауданың жалпы заңдарын және ережелерін сақтауды бірлесіп қамтамасыз етулері керек;
      - пайдаланушылардың қажеттілігін қанағаттандыру үшін электрондық сауданың ауқымды желісінің жоғары ашықтықтың дәрежесі болуы тиіс - ол желілік қызмет көрсетушілерді ұсынушылар еркін нарықтық күштердің әсерін сезінуі және егер ол қажет болса, желілік байланыстардағы, тіпті бәсекелес желілерімен тапсырысшылардың қажетін қанағаттандырулары үшін жұмыс істеулері қажет екендіктерін білдіреді; берушілер тәуелсіз жасаушыларға түпкілікті тұтынушыларға арналған жаңашыл желілік қосымшалар жасауға мүмкіндік беретін техникалық ерекшеліктерді жариялаулары керек.
      6. Жүзеге асырудың принциптері
      БАК құру, біртіндеп әзірлеу және ҚР ИААЖ-не кезең-кезеңмен енгізу жалпы мемлекеттік саясаттың басымдықты саласы, жалпы мемлекеттік маңызы бар міндеттер болып табылады.
      Осындай масштабтағы жобаларды іске асыру барынша кеңінен талқылаумен және мемлекеттік институттарды да, жеке компанияларды да тартумен жүргізілуі керек. Онымен қоса, біздің елдің осы бағытта белгілі дәрежеде артта қалғанын ескере отырып жобалардың бір бөлігін айрықша қысқа мерзімді уақытта енгізуге болады және енгізілуі керек.
      "Қазақстан Республикасында біртұтас ақпараттық кеңістікті қалыптастыру туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 9 желтоқсанындағы N 3787 U973787_ Жарлығына сәйкес:
 
      1. БАК-ті қалыптастырудың және дамытудың мемлекеттік бағдарламасының жобасын, БАК-тің қажетті заң базасын әзірлеу жөніндегі негізгі жұмыстарды жүргізу үшін жарғылық капиталында кемінде 33% мемлекеттің қатысу үлесі бар "Ұлттық ақпараттық технологиялар" ЖАҚ (бұдан әрі - "ҰАТ" ЖАҚ) құру;
      2. "ҰАТ" ЖАҚ жарғылық капиталының қаражатын Мемлекеттік бағдарламаның жобасын әзірлеу үшін, сондай-ақ неғұрлым тезірек әзірлеуді және соңынан енгізуді қажет ететін жобаларды енгізу үшін пайдалану ұсынылады.
      3. Мамандандырылған заңды тұлғаларды құрудың нұсқаларын қарау кезінде мынадай мүмкіндіктерді:
      - құрылтайшылар ретінде есептеу техникаларын, бағдарламалық қамтамасыз етуді, телекоммуникациялық қызмет көрсетулерді және ТБ ұсынушылар болып табылмайтын заңды тұлғалардың қатысуын;
      - егер ол мүмкін болмаса, Қазақстан Республикасының резиденттерімен шектелуді;
      - егер ол мүмкін болмаса, ақпараттық технологиялар саласындағы ірі шетелдік компанияларға құрылтайшылар болуға рұқсат беруді қарастыру ұсынылады.