"О Концепции развития системы ювенальной юстиции в Республике Казахстан на 2009-2011 годы"

Комментарий к Указу Президента Республики Казахстан от 19 августа 2008 года N 646

      Глава государства своим  Указом  одобрил Концепцию развития системы ювенальной юстиции в Республике Казахстан на 2009-2011 годы.

      Развитие системы ювенальной юстиции является одним из приоритетных направлений социально-правовой политики государства.

      Актуальность принятия Концепции продиктована необходимостью изменения методов работы с подростками в системе уголовного правосудия, большего соблюдения на практике прав и законных интересов несовершеннолетних в рамках уголовного и гражданского процесса.

      Концепцией предусматривается поэтапное внедрение и развитие в Казахстане элементов ювенальной юстиции, которые позволят повысить эффективность и качество отправления правосудия в отношении несовершеннолетних на всех его этапах. Это включает создание специализированных подразделений по работе с несовершеннолетними в органах юстиции, внутренних дел, образования и науки, в судах, прокуратурах и адвокатуре.

      При этом важным звеном системы ювенальной юстиции должен стать специализированный (ювенальный) суд, тесно взаимодействующий со специализированными структурами в правоохранительных органах, учреждениях системы профилактики безнадзорности и правонарушений несовершеннолетних, адвокатуре и правозащитных организациях, причем как до того, как подросток окажется в орбите судопроизводства, так и после вынесения приговора.

      Цель правосудия для несовершеннолетних - недопущение дальнейшей криминализации личности и содействие социальной реабилитации ребенка, а не отчуждение его от общества.

      Образованные в рамках пилотного проекта "Ювенальная юстиция в Казахстане" в городе Алматы и Алматинской области в порядке эксперимента специализированные учреждения по сопровождению несовершеннолетних в процессе судопроизводства показали свою эффективность и востребованность.

      Главной задачей, объединившей всех участников проекта ювенальной юстиции: судей, полицейских, прокуроров, адвокатов, представителей социальных и учебно-воспитательных служб, работающих с подростками, - стало неукоснительное соблюдение прав ребенка в каждодневной практической деятельности.

      Реализация пилотного проекта позволила значительно усовершенствовать практику уголовного судопроизводства. Положительным следствием эксперимента стало значительное сокращение случаев применения в отношении несовершеннолетних меры пресечения в виде ареста и увеличение применения такой меры, как передача подростка под присмотр родителей, опекунов. Суды чаще стали применять в отношении несовершеннолетних альтернативные наказания, не связанные с лишением свободы.

      В результате Указом Главы государства от 23 августа 2007 года в городах Астане и Алматы образованы специализированные межрайонные суды по делам несовершеннолетних, уполномоченные рассматривать уголовные дела, дела об административных правонарушениях в отношении несовершеннолетних и гражданские дела, затрагивающие их интересы.

      В целях распространения положительного опыта деятельности специализированных (ювенальных) судов прорабатывается вопрос создания таких судов на всей территории страны.

      Важной составляющей системы ювенальной юстиции также станет деятельность специальных социальных служб, решающих специфические задачи в интересах несовершеннолетних.

      Концепцией предусматривается создание специализированных подразделений по организации надзора за применением законодательства о несовершеннолетних в органах прокуратуры, новых специализированных ювенальных юридических консультаций, оказывающих гарантированную государством квалифицированную юридическую помощь несовершеннолетним, а также введение должности специалиста-инспектора по делам несовершеннолетних в уголовно-исполнительных инспекциях.

      Концепция предусматривает также меры по улучшению работы существующих региональных органов по защите прав детей (интернатных учреждений для детей и детей-инвалидов, центры временной изоляции и реабилитации несовершеннолетних и другие).

      Создание системы ювенальной юстиции будет способствовать повышению качества отправления правосудия в отношении несовершеннолетних на всех его этапах, обеспечению индивидуального подхода к каждому ребенку, а также снижению числа несовершеннолетних, находящихся в учреждениях пенитенциарной системы.

      Государственно-правовой отдел
      Администрации Президента
      Республики Казахстан

"Қазақстан Республикасында ювеналды әділет жүйесін дамытудың 2009-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасы туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2008 жылғы 19 тамыздағы N 646 Жарлығына Түсініктеме

Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Мемлекеттік құқық бөлімінің Қазақстан Республикасы Президентінің 2008 жылғы 19 тамыздағы N 646 Жарлығына түсініктемесі

      Мемлекет басшысы өз Жарлығымен Қазақстан Республикасында ювенальды әділет жүйесін дамытудың 2009-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасын мақұлдады.
      Ювенальды әділет жүйесін дамыту мемлекеттің әлеуметтік-құқықтық саясатының басым бағыттарының бірі болып табылады.
      Тұжырымдаманы қабылдаудың өзектілігі қылмыстық сот төрелігі жүйесінде жасөспірімдермен жұмыстың әдістерін өзгертудің, қылмыстық және азаматтық процесс шеңберінде тәжірибеде кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерін көптеп сақтаудың қажеттігінен туындап отыр.
      Тұжырымдамада Қазақстанда кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігін жүзеге асырудың барлық кезеңдерінде оның тиімділігі мен сапасын арттыруға мүмкіндік беретін ювенальды әділет элементтерін кезең-кезеңмен енгізу және дамыту көзделген. Бұл әділет, ішкі істер, білім беру және ғылым органдарында, соттарда, прокуратуралар мен адвокатурада кәмелетке толмағандармен жұмыс бойынша мамандандырылған бөлімшелер құруды қамтиды.
      Бұл орайда, ювенальды әділет жүйесінің маңызды буыны құқық қорғау органдарындағы, кәмелетке толмағандардың қараусыз қалуы мен құқық бұзушылықтарының алдын алу жүйелері мекемелеріндегі, адвокатура және құқық қорғау ұйымдарындағы мамандандырылған құрылымдармен өзара тығыз әрекет ететін мамандандырылған (ювенальды) сот болуы тиіс, бұл әрі жеткіншек сот ісін жүргізу шеңберіне түспес бұрын да, сондай-ақ ұйым шығарылғаннан кейін де жүруі керек.
      Кәмелетке толмағандар үшін сот төрелігінің мақсаты - баланы қоғамнан айыру емес, оның жеке басының одан әрі қылмыс құрығында болуына жол берместен әлеуметтік оңалуына жәрдемдесу.
      "Қазақстандағы ювенальды әділет" жобасының аясында Алматы қаласы мен Алматы облысында тәжірибе ретінде құрылған сот ісін жүргізуде кәмелетке толмағандарға еріп жүру жөніндегі мамандандырылған мекемелер өзінің тиімділігі мен қажеттілігін көрсетіп отыр.
      Ювенальды әділет жобасының барлық қатысушыларын - судьяларды, полиция қызметкерлерін, прокурорларды, адвокаттарды жасөспірімдермен жұмыс жасайтын әлеуметтік және оқыту-тәрбиелеу қызметінің өкілдерін біріктіретін жобаның басты міндеті күнделікті қызметте баланың құқықтарын мүлтіксіз сақтау болып отыр.
      Пилоттық жобаны іске асыру қылмыстық сот ісін жүргізу тәжірибесін жетілдіруге мүмкіндік берді. Тәжірибенің оң салдары кәмелетке толмағандарға қатысты қамауға алу түріндегі бұлтартпау шараларын қолданудың елеулі қысқартылып, жасөспірімді ата-аналарының, қамқоршыларының бақылауына беру секілді шараларды қолдануды көбейту бола түсті. Соттар кәмелетке толмағандарға қатысты бас бостандығынан айырумен байланысты емес балама жаза түрлерін жиі қолдана бастады.
      Нәтижесінде Мемлекет басшысының 2007 жылғы 23 тамыздағы Жарлығымен Астана және Алматы қалаларында кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыстық істерді, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді және олардың мүдделерін қорғайтын азаматтық істерді қарауға өкілеттік берілген кәмелетке толмағандар істері бойынша мамандандырылған ауданаралық соттар құрылды.
      Мамандандырылған (ювенальды) соттар қызметінің оң тәжірибесін тарату мақсатында осындай соттарды еліміздің барлық аумағында құру мәселесі пысықталуда.
      Ювенальды әділет жүйесінің маңызды құрамдасы, сонымен қатар кәмелетке толмағандар мүддесіндегі өзіндік міндеттерді шешетін арнайы әлеуметтік қызметтердің іс-әрекеті болмақ.
      Тұжырымдамада прокуратура органдарында кәмелетке толмағандар туралы заңнаманың қолданылуын қадағалауды ұйымдастыру бойынша мамандандырылған бөлімшелер, кәмелетке толмағандарға мемлекет кепілдік беретін білікті заң көмегін көрсететін мамандандырылған жаңа ювенальды заң консультацияларын құру, сондай-ақ қылмыстық-атқару инспекцияларында кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі маман-инспектор лауазымына енгізу көзделеді.
      Тұжырымдама сондай-ақ балалардың құқығын қорғау жөніндегі өңірлік органдардың (балаларға және мүгедек балаларға арналған интернат мекемелерінің, кәмелетке толмағандарды және басқаларды уақытша оқшаулау және оңалту орталықтарының) қызметін жақсарту жөніндегі шараларды көздейді.
      Ювенальды әділет жүйесін құру кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігін жүзеге асырудың барлық кезеңдерінде оның сапасын арттыруға, әрбір балаға жеке көз қарасты қамтамасыз етуге, сондай-ақ пенитенциарлық жүйе мекемелеріндегі кәмелетке толмағандардың санын азайтуға ықпал етеді.

      Қазақстан Республикасы
      Президенті Әкімшілігінің
      Мемлекеттік құқық бөлімі