Комментарий к закону Республики Казахстан "О возврате государству незаконно приобретенных активов"

Комментарий к закону Республики Казахстан от 12 июля 2023 года

      Глава государства подписал Закон "О возврате государству незаконно приобретенных активов".

      В соответствии с нормами закона механизмы возврата будут применяться к субъектам крупной коррупции и олигопольных групп, сросшихся с лицами, имеющими административно-властные ресурсы (связи, влияние).

      Закон распространяется на субъектов, которые являются (являлись) лицами, занимающими ответственную государственную должность, должности в государственных юридических лицах, субъектах квазигосударственного сектора, а также аффилированных с указанными лицами субъектов.

      В дополнение с указанными критериями для применения положений закона лица должны иметь в совокупности активы на сумму свыше установленного законом порога – 13 млн МРП (44 млрд 850 млн тенге, или порядка 100 млн долларов США), отмечается в официальном комментарии Администрации Президента.

      Работу по возврату активов будет осуществлять уполномоченный орган по возврату активов, который на основании информации государственных органов и других не запрещенных законодательством источников будет проводить мониторинг и анализ информации.

      В ходе мониторинга и анализа будут определяться: круг лиц, вовлеченных в схему незаконного вывода активов, круг аффилированных с ними лиц, совокупный размер активов, признаки и обстоятельства незаконного приобретения активов, их вывода за пределы страны и иные сведения.

      По итогам анализа, если у уполномоченного органа возникнут обоснованные сомнения в законности приобретенных активов, он будет вносить в Комиссию по возврату активов (формируется Премьер-министром из депутатов Парламента, общественных деятелей, членов Правительства, первых руководителей госорганов и иных лиц) предложения о включении таких субъектов и их аффилированных лиц в соответствующий реестр.

      Законом четко определены критерии, при наличии которых у уполномоченного органа будут возникать основания для сомнений.

      Это – несоответствие стоимости активов размеру законных доходов либо иных источников покрытия расходов на приобретение активов, приобретение лицом либо его аффилированными лицами активов свыше установленного порога и другие установленные законом основания.

      Комиссия принимает решение о включении лиц в реестр, с учетом социальной, политической и экономической стабильности принимает решение о дальнейших мерах по возврату активов, а также вырабатывает рекомендации по активам градообразующих предприятий.

      В случае включения комиссией лиц в реестр уполномоченный орган уведомляет их об этом и с этого момента лица могут сдать декларацию об активах с подтверждением законности приобретения активов (в течение месяца либо в течение трех месяцев – в случае необходимости более длительного срока для сбора и подготовки документов).

      В декларации субъекты должны указать доходы, активы, доли участия в уставном капитале юридического лица, займы в Казахстане и за рубежом, иные сведения о происхождении активов.

      Если лицо не сможет подтвердить законность приобретения активов, то такие активы признаются активами необъяснимого происхождения.

      При возникновении риска вывода актива из страны или его отчуждения уполномоченный орган будет обращаться в суд с заявлением о принятии предварительных обеспечительных мер.

      Возврат незаконно приобретенных активов может осуществляться в добровольном порядке либо в принудительном – на основании судебных актов Республики, иностранных государств или решений компетентных органов иностранных государств.

      Условия могут предусматривать выплату денег, передачу части или всех активов государству, возмещение государству сумм недополученных налогов, причиненного ущерба, сумм полученных лицом сверхдоходов за общий период владения активами, но не менее причиненного государству ущерба, и другие условия.

      Принудительный возврат активов осуществляется путем обращения уполномоченного органа в суд на общих основаниях по правилам гражданского процессуального законодательства.

      Законом предусмотрены механизмы защиты добросовестных приобретателей.

      Поступившие в пользу государства активы будут передаваться в Специальный государственный фонд, который представляет из себя контрольный счет наличности в Министерстве финансов.

      Средства из Специального государственного фонда будут направляться на финансирование социальных, экономических проектов.

      Учитывая, что активы могут находиться за рубежом, законом предусмотрены механизмы международного правового сотрудничества для обеспечения исполнения решений судов, обмена информацией и иного правового взаимодействия.

      Уполномоченный орган ежегодно будет готовить информацию по противодействию незаконному приобретению и выводу активов, принятым системным мерам, в том числе направленным на исключение причин и условий, способствующих незаконному приобретению и выводу активов.

      Закон вводится в действие по истечении 10 дней после опубликования, за исключением положений, касающихся прав и обязанностей граждан, которые в соответствии с общими требованиями по введению в действие таких законов вводятся в действие по истечении 60 дней после публикации.

"Заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару туралы" Заңына түсініктеме

Қазақстан Республикасының 2023 жылғы 12 шілдедегі Заңына түсініктеме.

      Мемлекет басшысы "Заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару туралы" Заңға қол қойды.

      Заң нормаларына сəйкес қайтару тетіктері ірі сыбайлас жем қорлық субъектілеріне жəне əкімшілік-билік ресурстары (байланыстары, ықпалы) бар адамдармен сыбайлас олигополиялық топтарға қолданылады.

      Заң жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын (атқарған) субъектілерге, мемлекеттік заңды тұлғаларға, квази мемлекеттік сек тор субъектілеріне, сондай-ақ аталған тұлғалармен аффилирленген субъектілерге қолданылады. Заң ережелерін қолдану үшін көрсетілген критерийлерге қосымша тұлғаларда Заңда белгіленген шекті сомадан – 13 млн АЕК-тен асатын (44 млрд 850 млн теңге немесе шамамен 100 млн АҚШ доллары) активтері болуға тиіс.

      Активтерді қайтару жұмыстарын арнаулы уəкілетті орган (Бас прокуратура ведомствосы) жүзеге асырады. Ол мемлекеттік органдардың ақпараты жəне заңнамада тыйым салынбаған басқа да көздер негізінде мониторинг пен талдау жүргізеді.

      Мониторинг жəне талдау барысында активтерді заңсыз шығару схемасына қатысы бар тұлғалар тобы, олармен үлестес тұлғалар тобы, активтердің жиынтық мөлшері, активтерді заңсыз иемденудің, оларды елден тыс жерге шығарудың белгілері мен мəн-жайы жəне өзге де мəліметтер айқындалады.

      Талдау қорытындысы бойынша, егер уəкілетті органда сатып алынған активтердің заңдылығына қатысты орынды күмəн туындаса, ол активтерді қайтару жөніндегі комиссияға (Парламент депутаттарынан, қоғам қайраткерлерінен, Үкімет мүшелерінен, мемлекеттік органдардың бірінші басшыларынан жəне өзге де тұлғалардан құралған комиссияны Премьер-министр жасақтайды) осындай субъектілер мен олардың үлестес тұлғаларын тиісті реестрге қосу туралы ұсыныс енгізеді.

      Заңда уəкілетті органның орынды күмəндануына негіз болатын критерийлер нақты айқындалған. Бұл – активтер құнының заңды кірістер көлеміне немесе активтерді иемденуіне, тұлғаның немесе оның үлестес тұлғаларының активтерді белгіленген шектен жоғары бағада (жауапты лауазымға орналасу кезінде не одан кейін) сатып алуына арналған шығыстарды жабудың өзге де көздеріне сəйкес келмейтін жəне Заңда белгіленген басқа да негіздер.

      Комиссия тұлғаларды Реестрге енгізу туралы шешім қабылдайды. Сондай-ақ əлеуметтік, саяси жəне экономикалық тұрақтылықты ескере отырып, активтерді қайтару жөніндегі алдағы шаралар туралы шешім қабылдайды, қала құраушы кəсіпорындардың активтері бойынша ұсынымдар əзірлейді.

      Комиссия адамдарды Реестрге енгізген жағдайда, уəкілетті орган бұл туралы оларды хабардар етеді жəне осы сəттен бастап тұлғалар активтерді иемденудің заңдылығын растай отырып, активтер туралы декларацияны тапсыра алады (бір ай ішінде не 3 ай ішінде – құжаттарды жинау жəне дайындау үшін неғұрлым ұзақ мерзім қажет болған жағдайда).

      Декларацияда субъектілер заңды тұлғаның кірістерін, активтерін, жарғылық капиталына қатысу үлестерін, Қазақстандағы жəне шетелдегі қарыздарды, активтердің шығу тегі туралы өзге де мəліметтерді көрсетуге тиіс.

      Егер тұлға активтерді иемденудің заңдылығын растай алмаса, онда мұндай активтер шығу тегі түсініксіз активтер деп танылады.

      Активті елден шығару немесе оны иеліктен шығару қаупі туындаған кезде, уəкілетті орган алдын алу шараларын қабылдау туралы өтінішпен сотқа жүгінеді.

      Заңсыз иемделінген актив терді қайтару ерікті түрде немесе Республиканың, шет мемлекеттердің сот актілері немесе шет мемлекеттердің құзы ретті органдарының шешімдері негізінде мəжбүрлі түрде жүзеге асырылуы мүмкін.

      Шарттар ақша төлеу, актив тердің бір бөлігін немесе барлығын мемлекетке қайтару, сондай-ақ толық алынбаған салықтың, келтірілген залалдың, активтерді иеленген жалпы кезең ішінде тұлға тапқан табыстың сомасын, бірақ мемлекетке келтірілген залалдан кем емес сомаларды жəне басқа да шарттарды қамтуы мүмкін.

      Активтерді мəжбүрлі түрде қайтару уəкілетті органның сотқа жүгінуі арқылы азаматтық процестік заңнама қағидаларының жалпы негіздемелеріне сəйкес жүзеге асырылады.

      Заңда адал сатып алушыларды қорғау тетіктері көзделген.

      Мемлекет пайдасына түскен активтер Қаржы министрлігіндегі қолма-қол ақшаны бақылау шоты саналатын Арнаулы мемлекеттік қорға беріледі. Қаражат Арнаулы мемлекеттік қордан əлеуметтік, экономикалық жобаларды қар жыландыруға жұмсалады.

      Активтердің шетелде болуы мүмкін екенін ескере отырып, Заңда соттар шешімдерінің орындалуын қамтамасыз ету, ақпарат алмасу жəне өзге де құқықтық өзара іс-қимылдар үшін халықаралық құқықтық ынтымақтастық тетіктері қарастырылған.

      Уəкілетті орган жыл сайын активтерді заңсыз иемденуге жəне шығаруға қарсы іс-қимыл, қабылданған жүйелі шаралар, оның ішінде ресми сайтында жарияланатын активтерді заңсыз иемденуге жəне шығаруға ықпал ететін себептер мен жағдайларды болдырмау шараларын қамтитын ақпарат дайындайды.

      Мұндай заңдарды қолданысқа енгізу жөніндегі жалпы талаптарға сəйкес, жарияланғаннан кейін 60 күн өткен соң қолданысқа енгізілетін аза маттардың құқықтары мен міндеттеріне қатысты ережелерді қоспағанда, Заң жарияланғаннан кейін 10 күн өткен соң қолданысқа енгізіледі