Об утверждении стандарта оценки "Оценка стоимости объектов интеллектуальной собственности и нематериальных активов"

Приказ и.о. Министра юстиции Республики Казахстан от 29 июня 2011 года № 244. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 12 августа 2011 года № 7115. Утратил силу приказом Министра юстиции Республики Казахстан от 13 ноября 2015 года № 579

Сноска. Утратил силу приказом Министра юстиции РК от 13.11.2015 № 579.

В соответствии со статьей 19 Закона Республики Казахстан «Об оценочной деятельности в Республике Казахстан», ПРИКАЗЫВАЮ:
1. Утвердить прилагаемый стандарт оценки «Оценка стоимости объектов интеллектуальной собственности и нематериальных активов».
2. Комитету регистрационной службы и оказания правовой помощи Министерства юстиции Республики Казахстан обеспечить:
1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;
2) принять меры по размещению настоящего приказа на Интернет-ресурсе Министерства юстиции Республики Казахстан.
3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на заместителя Министра юстиции Республики Казахстан Аманбаева А.Т. и председателя Комитета регистрационной службы и оказания правовой помощи Министерства юстиции Республики Казахстан Сексембаева М.И.
4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

И.о. Министра Д. Куставлетов

Утвержден
приказом И.о. Министра юстиции
Республики Казахстан
от 29 июня 2011 года № 244

Стандарт оценки
«Оценка стоимости объектов интеллектуальной
собственности и нематериальных активов»

1. Общие положения

1. Настоящий стандарт разработан на основании Закона «Об оценочной деятельности в Республике Казахстан» в соответствии с Международными стандартами оценки и устанавливает основные требования к методам оценки объектов интеллектуальной собственности и нематериальных активов. Стандарт обязателен для оценки всех видов объектов интеллектуальной собственности и нематериальных активов на территории Республики Казахстан.
2. В настоящем Стандарте используются следующие понятия:
извлечение (экстракция) – способ косвенного сравнения. Он дает расчетную стоимость нематериальных активов путем применения анализа фактической рентабельности предприятия со среднеотраслевыми показателями рентабельности материальных и нематериальных активов;
итоговая величина стоимости объекта оценки – величина стоимости объекта оценки, полученная как итог обоснованного оценщиком обобщения результатов расчетов стоимости объекта оценки, при использовании различных подходов и методов оценки;
комбинированный платеж – лицензионный платеж, который включает роялти и паушальный платеж;
дисконтирование (капитализация) – пересчет будущих денежных потоков в текущую стоимость объекта оценки;
дисконтная ставка – ставка доходности, используемая для конверсии денежной суммы, подлежащей выплате или получению в будущем, в нынешнюю стоимость, используемая при оценке стоимости объектов интеллектуальной собственности;
интеллектуальная собственность – результат интеллектуальной творческой деятельности и приравненные к ним средства индивидуализации юридического лица, продукции физического или юридического лица, выполняемых ими работ или услуг (фирменное наименование, товарный знак, знак обслуживания);
остаточный срок полезного использования объекта права интеллектуальной собственности – период, начиная с даты оценки до окончания срока полезного использования, объекта права интеллектуальной собственности;
охранные документы – предварительные патенты, инновационные патенты и патенты на изобретения, патенты на промышленные образцы, патенты на полезные модели, селекционные достижения, свидетельства на товарные знаки или знаки обслуживания, наименования мест происхождения товаров;
лицензионный платеж – плата за предоставление прав на использование объекта права интеллектуальной собственности, которая является предметом лицензионного договора. К лицензионным платежам относятся паушальный платеж, роялти и комбинированный платеж;
лицензионный договор – договор, по которому владелец исключительного права на объект промышленной собственности (лицензиар) предоставляет другой стороне (лицензиату) право временно использовать соответствующий объект промышленной собственности определенным образом;
нематериальные активы – это неденежные активы, не имеющие физической формы, предназначенные для использования в течение длительного периода времени (более одного года) в производстве или реализации готовой продукции (товаров, работ, услуг), в административных целях и сдаче в аренду другим организациям;
нематериальное имущество – интеллектуальная собственность (патенты, торговые марки, объекты авторского права); человеческий капитал (продукты сферы услуг, овеществившиеся в знаниях, профессиональных навыках и здоровье населения); потребительский капитал (отношения с клиентами, имидж организации);
цена исполнения опциона – цена сделки, дающая право купить («колл») или продать («пут») в течение предусмотренного опционным контрактом срока ценную бумагу в обусловленном количестве и по заранее оговоренной цене;
выручка от реализации продукции – сумма средств, полученных от реализации продукции за расчетный период, равная произведению объема реализованной продукции в натуральном измерении на ее цену;
роялти – регулярные процентные отчисления, устанавливаемые в виде определенных фиксированных ставок и выплачиваемые лицензиатом лицензиару за использование объектов интеллектуальной собственности, через определенные согласованные промежутки времени;
мультипликатор дохода – соотношение между ценой продажи или стоимостью имущества и средним годовым доходом или его ожидаемой величиной; может основываться на валовой или на чистой величине дохода;
чистый денежный поток – величина полученных на протяжении операционного периода денежных средств, равная сумме чистой операционной прибыли и амортизации за вычетом подоходного налога, капитальных затрат и прироста чистого оборотного капитала;
разнесение (аллокация) – способ косвенного сравнения, при котором разрабатывается соотношение между стоимостью нематериальных активов и материальными активами. Результатом является мера для разнесения общей рыночной стоимости между нематериальными активами и активами в целом для целей сравнения.
3. Действие настоящего стандарта распространяется на оценку имущественных прав на следующие объекты интеллектуальной собственности:
1) объекты права промышленной собственности, в том числе:
изобретения;
полезные модели;
промышленные образцы;
селекционные достижения;
топологии интегральных микросхем;
нераскрытая информация, в том числе секреты производства (ноу-хау);
фирменные наименования;
товарные знаки и знаки обслуживания;
наименования мест происхождения (указания происхождения) товаров;
другие средства индивидуализации участников гражданского оборота, товаров и услуг в случаях, предусмотренных законодательными актами РК;
2) объекты авторского права:
литературные произведения (книги, брошюры, статьи и др.);
драматические, музыкально-драматические, хореографические произведения, пантомимы и другие сценарные произведения;
музыкальные произведения с текстом или без текста;
аудиовизуальные произведения (кино-, теле-, видео-, диафильмы и другие кино- и теле-произведения);
произведения скульптуры, живописи, графики, литографии и другие произведения изобразительного искусства;
произведения прикладного искусства;
произведения архитектуры, градостроительства и садово-паркового искусства;
фотографические произведения и произведения, полученные способами, аналогичными фотографии;
карты, планы, эскизы, иллюстрации и пластические произведения, относящиеся к географии, топографии и другим наукам;
программы для электро-вычислительных машин;
производные произведения (переводы, обработки, аннотации, рефераты, резюме, обзоры, инсценировки, музыкальные аранжировки и другие переработки произведений науки, литературы и искусства);
сборники произведений (энциклопедии, антологии, базы данных) и другие составные произведения, представляющие собой по подбору или расположению материалов результат творческого труда;
объекты смежных прав:
исполнений артистов-исполнителей и дирижеров, постановок режиссеров-постановщиков спектаклей (исполнения), если эти исполнения выражаются в форме, допускающей их воспроизведение и распространение с помощью технических средств;
фонограмм, то есть любых исключительно звуковых записей исполнений или иных звуков либо их отображений, за исключением звуковой записи, включенной в аудиовизуальное произведение;
сообщений передач организаций эфирного или кабельного вещания, в том числе передач, созданных самой организацией эфирного или кабельного вещания либо по ее заказу за счет средств другой организацией.
4. Нематериальный актив признается (регистрируется в учете) в качестве актива, когда:
высока вероятность того, что организация получит в будущем ожидаемые экономические выгоды, непосредственно связанные с данным активом;
можно достоверно определить стоимость актива.
5. В состав нематериальных активов с указанием их стоимости включаются в качестве учетных единиц следующие права на объекты интеллектуальной собственности:
права, вытекающие из принадлежащих патентов на изобретения;
права, вытекающие из принадлежащих патентов на промышленные образцы;
права, вытекающие из принадлежащих патентов на полезные модели;
права, вытекающие из принадлежащих свидетельств на товарные знаки;
права, вытекающие из принадлежащих патентов на новые сорта растений и пород животных;
права, вытекающие из заключенных лицензионных договоров на использование изобретений, защищенных патентами, принадлежащими другим лицам;
права, вытекающие из заключенных лицензионных договоров на использование промышленных образцов, защищенных патентами, принадлежащими другим лицам;
права, вытекающие из заключенных лицензионных договоров на использование полезных моделей, защищенных патентами, принадлежащими другим лицам;
права, вытекающие из заключенных лицензионных договоров на использование товарных знаков, защищенных свидетельствами, принадлежащими другим лицам;
исключительные права на "ноу-хау", передаваемые на основе договора о передаче "ноу-хау" и подтвержденные документами предприятий, выступающих сторонами по договору о передаче "ноу-хау";
права на принадлежащие объекты авторского права и смежных прав;
исключительные права объектов интеллектуальной собственности, не требующие подтверждения государственными документами (топологии интегральных микросхем, программ для ЭВМ, базы данных и другие объекты авторского права.
6. Финансовые интересы представляют собой нематериальные активы и могут включать:
неотъемлемые от права собственности на бизнес или имущество, т.е. права пользования, занятия, продажи, сдачи в аренду или управления;
неотъемлемые права в рамках контракта, предоставляющего опцион на покупку или договора аренды, содержащего опцион на покупку, т.е. право исполнения или неисполнения;
права, неотъемлемые от права собственности на выпуск ценных бумаг (т.е. права сохранения их у себя или передачи их другим лицам).
7. Обязательная оценка рыночной стоимости нематериальных активов производится в следующих случаях:
при оценке активов для финансовой отчетности в соответствии со стандартами МСФО;
при определении стоимости предмета залога, в том числе при ипотеке;
при определении стоимости имущественных вкладов в уставный капитал;
при определении стоимости имущества должника в ходе процедур банкротства;
при определении стоимости безвозмездно полученного имущества;
при страховании объектов интеллектуальной собственности и рисков правообладателей при их использовании;
при определении ущерба, нанесенного правообладателю вследствие нарушения прав интеллектуальной собственности;
при уступке прав на объекты интеллектуальной собственности и выдаче лицензии на их использование.
8. Оценка объектов интеллектуальной собственности и нематериальных активов в зависимости от конкретного объекта, назначения оценки и наличия достоверной информации может выполняться методами доходного, сравнительного и затратного подхода. Все три подхода являются рыночными, т.к. при оценке объектов интеллектуальной собственности и нематериальных активов используется рыночная информация.

2. Методы доходного подхода

9. Метод освобождения от роялти предполагает, что оцениваемый объект интеллектуальной собственности не принадлежит истинному владельцу, а предоставлен ему на лицензионной основе за определенные процентные отчисления от выручки – роялти. Условием применения метода является наличие информации позволяющей определить ожидаемую величину выручки (валового операционного дохода), который образуется благодаря использованию в данном производстве оцениваемого объекта интеллектуальной собственности.
Метод освобождения от роялти предполагает следующую последовательность действий:
определение величины ежегодного валового операционного дохода по трем вероятным сценариям (оптимистическому, пессимистическому и реалистическому) в течение срока действия права на используемый объект интеллектуальной собственности;
определение доли интеллектуальной собственности в создании валового операционного дохода с помощью стандартных значений роялти по отраслям промышленности и видам товаров и изделий, которые принимаются по данным, публикуемым в справочной литературе по оценке имущества;
уточнение полученной величины дохода (прибыли) с помощью введения поправки на ценность и защищенность объекта интеллектуальной собственности, величины которых публикуются в справочной литературе по оценке имущества;
расчет величины средневзвешенной цены капитала;
расчет мультипликатора дохода, используя модель аннуитета, которая представляет собой функцию, зависящую от юридического срока жизни ОИС и величины средневзвешенной стоимости капитала;
расчет терминальной (реверсионной) стоимости;
расчет рыночной стоимости объекта интеллектуальной собственности методом прямой капитализации или дисконтирования денежных потоков по трем сценариям;
расчет наиболее вероятной величины стоимости объекта интеллектуальной собственности методом среднего взвешенного результатов трех сценариев.
По данному методу стоимость объекта интеллектуальной собственности рассчитывается как дисконтированная (капитализированная) сумма годовой выручки бизнес – линии за расчетный срок лицензионного договора, умноженная на стандартную ставку роялти с поправкой на ценность и защищенность объектов интеллектуальной собственности, участвующей в создании на этой линии денежного потока.
10. Под методами дисконтирования (капитализации) преимущества в доходах понимается дополнительная прибыль, создаваемая оцениваемым нематериальным активом. Она равна разности между прибылью, полученной при использовании нематериального актива, и той прибылью, которую производитель получает от реализации продукции без использования нематериального актива. Преимущество в доходах возникает в связи с тем, что внедрение нематериального актива позволяет увеличить выручку от реализации продукции за счет повышения цены так как улучшается качество товара, происходит увеличение производительности работы и снижение себестоимости продукции. Это ежегодное преимущество в прибыли дисконтируется (капитализируется) с учетом предполагаемого периода его получения.
Для объектов оценки, приносящих равномерные будущие доходы, применяется метод прямой капитализации. Неравномерные денежные потоки дисконтируются.
Условием применения метода преимущества в прибылях является наличие информации позволяющей определить ожидаемую величину свободного денежного потока, которая образуется благодаря использованию в данном производстве оцениваемого объекта.
Метод дисконтирования (капитализации) предполагает следующую последовательность действий:
рассчитывается чистый денежный поток, создаваемый благодаря использованию нематериальных активов;
определяется ставка дисконтирования (капитализации);
для денежных потоков, продолжительность которых превышает 5 лет, рассчитывается реверсионная (терминальная) стоимость;
определяется приведенная стоимость будущих денежных потоков методом дисконтирования (капитализации);
методом экспертных оценок в зависимости от вида нематериальных активов или по данным, которые приведены в научно-методической литературе по оценке нематериальных активов, находится коэффициент, учитывающий характер производства продукции (индивидуальный, серийный, массовое производство);
рассчитывается рыночная стоимость нематериальных активов путем умножения приведенной стоимости дополнительных доходов на коэффициент, учитывающий характер производства продукции.
Расчет стоимости нематериальных активов производится с помощью дисконтирования чистого денежного потока с учетом коэффициента доли вклада нематериальных активов в чистый доход и поправкой на ценность и защищенность объектов интеллектуальной собственности.
11. Метод остаточной стоимости применяется в следующих случаях:
если известна или точно определяется стоимость материальных активов;
если известен или определяется чистый денежный поток, генерируемый бизнесом, т.е. материальными и нематериальными активами.
При применении метода остаточной стоимости для оценки нематериальных активов в качестве элементов анализа также применяются данные о доходах и расходах. Проводится финансовый анализ чистого дохода, который можно получить от использования всего имущества предприятия с целью извлечения дохода. Из чистого дохода делается вычет с учетом финансовой отдачи, требуемой улучшениями. Оставшийся доход считается остаточным, приходящимся на счет нематериальных активов. Для получения показателя стоимости он капитализируется.
Метод остаточной стоимости предполагает следующую последовательность действий:
методом капитализации находится рыночная стоимость всего предприятия (бизнеса), неотъемлемой частью которого является оцениваемый нематериальный актив;
рассчитывается рыночная стоимость нематериального актива как разница между стоимостью всех активов бизнеса и его материальными активами.
12. Метод развития (опционный метод) предполагает, что модели методов дисконтирования (капитализации) не учитывают возможность влияния менеджеров на развитие бизнеса в будущем в зависимости от складывающейся на рынке конъюнктуры. Патент на продукт обеспечивает фирме право на развитие продукта и его рынка. Так будет, только если текущая стоимость ожидаемого денежного потока, поступающего от продажи продукта, превысит себестоимость (издержки) развития. Если этого не произойдет, то фирма может отложить патент и не подвергаться дальнейшим издержкам. Поэтому патент на продукт рассматривается как колл-опцион, в котором сам продукт является базовым активом.
Метод развития (опционный метод) предполагает следующую последовательность действий:
определяется безрисковая ставка, соответствующая времени жизни нематериальных активов;
рассчитывается стоимость базового актива, т.е. приведенная стоимость будущих денежных потоков, которые ожидаются от использования оцениваемого нематериального актива;
рассчитывается цена исполнения, т.е. приведенная стоимость будущих затрат, необходимых для внедрения и использования оцениваемого нематериального актива;
определяется годовое стандартное отклонение цены базового с помощью данных, регулярно рассчитываемых международными рейтинговыми агентствами по каждой отрасли производства;
устанавливается расчетный период действия нематериальных активов;
по формулам модели Блэка-Шоулза рассчитываются аргументы функции нормального распределения;
определяются показатели кумулятивной функции стандартизированного нормального распределения;
по модели Блэка-Шоулза рассчитывается рыночная стоимость нематериальных активов.

3. Методы затратного подхода

13. Метод фактических затрат:
в основу затратного подхода положены показатели материальных затрат, необходимых для создания (приобретения), испытания и сопровождения с учетом износа и запланированной прибыли, налогов и обязательных платежей конкретного объекта интеллектуальной собственности. Данный метод используется для оценки объектов интеллектуальной собственности, созданных на самом предприятии, для постановки на балансовый учет и в качестве ориентира для оценки другими методами, т.е. для определения минимальной цены лицензии. Стоимость прав на интеллектуальную собственность не может быть ниже затрат на ее создание или приобретение.
Метод затратного подхода применяется, как правило, для определения балансовой (бухгалтерской) стоимости объектов интеллектуальной собственности.
Метод предполагает следующую последовательность действий:
по данным бухгалтерского учета устанавливается историческая (первоначальная) стоимость, за которую был приобретен оцениваемый объект и дата постановки его на баланс;
по данным статистики рассчитывается тренд (индекс инфляции за период с момента покупки оцениваемого объекта);
историческая стоимость приводится к текущей стоимости путем ее умножения на полученный тренд;
рассчитывается функциональный (моральный) износ оцениваемого объекта;
рассчитывается рыночная стоимость путем вычитания полученного износа из текущей первоначальной стоимости.
14. Метод стоимости восстановления заключается в определении на дату оценки всех затрат, необходимых для воссоздания (воспроизводства, замещения) идентичного по назначению и качеству объекта оценки.
В случае, когда интеллектуальная собственность приобретена, в расчетах при определении ее стоимости, учитываются следующие виды затрат:
на приобретение имущественных прав;
на освоение в производстве товаров с использованием интеллектуальной собственности;
на маркетинг (исследование, анализ и отбор информации для определения аналогов предполагаемых объектов промышленной собственности).
В случае, когда интеллектуальная собственность создана на самом предприятии, в расчетах при определении ее стоимости, учитываются следующие виды затрат:
на поисковые работы и разработку темы;
на создание экспериментальных образцов;
на услуги сторонних организаций (например, на выявление интеллектуальной собственности, на выдачу охранных документов);
на уплату патентных пошлин (поддержание патента в силе);
на создание конструкторско-технической, технологической, проектной документации;
на составление и утверждение отчета.
Полные затраты на создание объекта интеллектуальной собственности определяются как текущая стоимость прошлых затрат на разработку объектов интеллектуальной собственности и его правовую охрану с учетом нормативной прибыли.
Стоимость разработки объекта интеллектуальной собственности определяется как сумма затрат на проведение научно-исследовательских работ (далее – НИР) и на разработку конструкторско-технической, технологической и/или проектной документации, связанной с созданием объекта.
Величина затрат на проведение НИР определяется как сумма затрат на поисковые работы, проведение теоретических исследований, проведение экспериментов, составление, рассмотрение и утверждение отчета, на проведение испытаний и других расходов связанных с НИР.
Величина затрат на разработку документации определяется как сумма затрат на выполнение эскизного проекта, выполнение технического проекта, выполнение рабочего проекта, выполнение расчетов, проведение авторского надзора, на дизайн.
Величина общего износа рассчитывается методом эффективного возраста.
При оценке изобретений и полезных моделей, в текущей стоимости прошлых затрат помимо общего износа учитывается еще и коэффициент технико-экономической значимости.

4. Методы сравнительного подхода

15. При использовании метода сравнительного анализа стоимость нематериальных активов определяется путем сопоставления фактических цен недавних продаж, либо цен, установленных путем исследования информации о спросе и предложении на аналогичные объекты.
Метод сравнительного анализа предполагает следующую последовательность действий:
1) производится выбор не менее трех сравнимых объектов, цена продажи которых известна с высокой долей достоверности;
2) рассчитываются индексы по каждому фактору отличия данного аналога от оцениваемого объекта:
отрасль, в которой используется нематериальный актив;
ценность и защищенность нематериального актива;
ранг предприятия (малый, средний, крупный бизнес), где внедряется нематериальный актив;
масштаб использования нематериального актива;
срок использования нематериального актива;
риск использования нематериального актива;
другие достоверные факторы сравнения, если они имеются.
3) стоимость каждого аналога приводится к стоимости оцениваемого нематериального актива с помощью вышеуказанных индексов;
4) рассчитывается рыночная стоимость нематериального актива как средняя величина приведенной стоимости аналогов.
16. Условием применения метода разнесения (аллокации) является наличие информации о наиболее вероятной доле нематериального актива в рыночной стоимости всех активов предприятия.
Метод разнесения (аллокации) предполагает следующую последовательность действий:
определение элементов сравнения оцениваемого нематериального актива с аналогами;
определение по каждому из элементов сравнения характера и степени отличий каждого подобного нематериального актива от оцениваемого;
определение по каждому из элементов сравнения поправок к цене подобных нематериальных активов, соответствующих характеру и степени отличий каждого из них от нематериальных активов;
корректировка по каждому из элементов сравнения цен каждого подобного нематериального актива, нивелирующие их отличия от оцениваемого нематериального актива;
расчет рыночной стоимости оцениваемого нематериального актива, путем определения среднего значения полученных после корректировки результатов;
определение наиболее вероятного значения доли нематериального актива в общей стоимости активов предприятия, подобных оцениваемому;
расчет рыночной стоимости нематериального актива как доли в рыночной стоимости всех активов оцениваемого предприятия.
17. Условия применения метода извлечения (экстракции):
наличие информации о величине стоимости материальных активов предприятия;
наличие информации о величине фактического чистого операционного дохода предприятия;
наличие информации о величине среднеотраслевой рентабельности материальных и нематериальных активов.
Метод извлечения (экстракции) предполагает следующую последовательность действий:
определение расчетной величины среднеотраслевого дохода путем умножения фактического чистого операционного дохода на среднеотраслевую рентабельность;
определение величины расчетного среднеотраслевого дохода, который могут генерировать нематериальные активы данного предприятия.

"Зияткерлік меншік объектілері және материалдық емес активтердің құнын бағалау" бағалау стандартын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Әділет министрінің м.а. 2011 жылғы 29 маусымдағы № 244 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2011 жылы 12 тамызда № 7115 тіркелді. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2015 жылғы 13 қарашадағы № 579 бұйрығымен

Ескерту. Бұйрықтың күші жойылды - ҚР Әділет министрінің 13.11.2015 № 579 бұйрығымен.

«Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 19-бабына сәйкес, БҰЙЫРАМЫН:
1. Қоса беріліп отырған «Зияткерлік меншік объектілері және материалдық емес активтердің құнын бағалау» бағалау стандарт бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Тіркеу қызметі және құқықтық көмек көрсету комитеті:
1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;
2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің интернет-ресурсында орналастыру жөнінде шаралар қабылдануын қамтамасыз етсін.
3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Әділет министрінің орынбасары Ә.Т.Аманбаевқа және Қазақстан Республикасы Тіркеу қызметі және құқықтық көмек көрсету комитетінің төрағасы М.И.Сексембаевқа жүктелсін.
4. Осы бұйрық алғаш ресми жарияланғаннан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Министрдің
міндетін атқарушы Д. Құсдәулетов

Қазақстан Республикасы
Әділет министрі
міндетін атқарушының
2011 жылғы 29 маусымдағы
№ 244 бұйрығымен
бекітілді

«Зияткерлік меншік объектілері және материалдық емес
активтердің құнын бағалау» бағалау стандарты

1. Жалпы ережелер

1. Осы стандарт Халықаралық бағалау стандарттарына сәйкес «Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы» Заңының негізінде әзірленген және зияткерлік меншік объектілері мен материалдық емес активтерді бағалау әдістеріне қойылатын талаптарды бекітеді. Стандарт Қазақстан Республикасы аумағындағы зияткерлік меншік объектілері мен материалдық емес активтердің барлық түрін бағалау үшін міндетті.
2. Осы Стандартта келесі ұғымдар пайдаланылады:
алу (экстракция) – бұл қиғаш салыстыру әдісі. Ол материалдық және материалдық емес активтердің рентабельділігінің жалпы салалық көрсеткіштері бар кәсіпорынның нақты рентабельділігін талдау арқылы материалдық емес активтердің есептік құнын береді;
бағалау объектісі құнының қорытынды мөлшері – бағалаушының бағалаудың түрлі тәсілдері мен әдістерін пайдалану кезінде бағалау объектісінің құнын есептеу нәтижелерін негіздеп жалпылау қорытындысы ретінде алынған бағалау объектісі құнының мөлшері;
біріктірілген төлем – роялти мен паушалдық төлем кіретін лицензиялық төлем;
дисконттау (капитализация) – болашақтағы ақша ағындарын бағалау объектісінің ағымдағы құнына қайта есептеу;
дисконттау ставкасы – болашақта төлеуге немесе алуға жататын ақша сомасын бүгінгі құнға айырбастау үшін пайдаланылатын, зияткерлік меншік объектілерінің құнын бағалау кезінде пайдаланылатын табыстық ставка;
зияткерлік меншік – зияткерлік шығармашылық қызметтің нәтижесі және оған теңестірілген заңды тұлғаларды, жеке және заңды тұлғалардың өнімдерін, олармен орындалатын жұмыстар мен қызметтерді (фирмалық атаулар, тауарлық белгі, қызмет көрсету белгісі және т.б.) дараландыру құралдары;
зияткерлік меншік құқығы объектісін пайдалы қолданудың қалдық мерзімі – бағалау күнінен бастап зияткерлік меншік құқығы объектісін пайдалы қолданудың қалдық мерзімі аяқталғанға дейінгі кезең;
қорғау құжаттары – алдын ала патенттер, инновациялық патенттер өнертабыс патенттері және өнеркәсіп үлгілеріне патенттер, пайдалы модельдерге патенттер, селекциялық жетістіктер, тауар таңбасына немесе қызмет көрсету таңбаларына куәлік, тауар шығарылған жерлердің атаулары;
лицензиялық төлем – лицензиялық шарт нысаны болып табылатын зияткерлік меншік құқығы объектісін пайдалану құқығын бергені үшін төлем. Лицензиялық төлемдерге паушалдық төлем, роялти және біріктірілген төлем жатады;
лицензиялық шарт – өнеркәсіптік меншік объектісіне айрықша құқықтар иесі (лицензиар) басқа тарапқа (лицензиатқа) өнеркәсіптік меншіктің тиісті объектісін уақытша белгілі бір жолмен пайдалану құқығын беру шарты;
материалдық емес активтер – физикалық мәні жоқ, ұзақ мерзім ішінде (бір жылдан астам) пайдалану үшін өндірісте немесе дайын өнімді өткізуде (тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді), әкімшілік мақсаттарда және басқа ұйымдарға жалға беруге арналған ақшалай емес активтер;
материалдық емес мүлік - зияткерлік меншік (патенттер, сауда маркалары, авторлық құқық объектілері); адам қоры (білім, кәсіби икем және тұрғындардың денсаулығында көрініс тапқан қызмет көрсету саласының өнімдері); тұтыну қоры (клиенттермен қарым-қатынас, ұйым имиджі);
опционды орындау бағасы – опциондық шартпен көзделген мерзім ішінде бағалы қағазды шарттасқан көлемде және алдын ала келісілген баға бойынша сатып алу («колл») немесе сату («пут») құқығын беретін мәміле бағасы;
өнімді өткізуден түскен пайда – есептік кезеңде өнімді өткізуден алынған өндірілген өнім көлемінің табиғи өлшемі оның бағасына тең болатын қаражат сомасы;
роялти – нақты тұрақты ставкалар ретінде белгіленетін және лицензиат нақты келісілген уақыт мерзімінен кейін төлеп тұратын тұрақты пайыздық жарналар;
табыс мультипликаторы – сату бағасы немесе мүлік құны және орта жылдық табыс немесе оның күтілген шамасы арасындағы арақатынас; табыстың жалпы немесе таза шамасына негзіделуі мүмкін;
таза ақша ағымы – табыс салығын, капиталды шығыстар мен таза айналым капиталының өсуін есептен шығарғандағы таза операциялық пайда мен амортизация сомасына тең, операциялық кезең бойында алынған ақша қаражаттарының көлемі;
тарату (аллокация) – бұл қиғаш салыстыру, бұл ретте материалдық емес активтер мен материалдық активтердің құны арасындағы арақатынас әзірленеді. Негізінен салыстыру мақсаты үшін материалдық емес активтер мен активтер арасындағы жалпы нарықтық құнын тарату үшін іс-шара нәтижесі болып табылады.
3. Осы стандарттың әсері келесі зияткерлік меншік объектілерінің мүліктік құқықтарын бағалауға таралады:
1) өнеркәсіптік меншік құқығының объектілері, соның ішінде:
өнертабыс;
пайдалы модельдар;
өнеркәсіптік үлгілер;
селекциялық жетістіктер;
интегралдық микросхемалар топологиялары;
ашылмаған ақпарат, соның ішінде өндіріс құпиялары (ноу-хау);
фирмалық атаулар;
тауарлық таңбалар және қызмет көрсету таңбалары;
тауар шығарылған жерлердің атаулары (шығатын жерін көрсету);
ҚР заң актілерінде көзделген реттерде азаматтық айналымға қатысушылардың, тауарлар мен қызмет көрсетулердің басқа да дараландыру құралдары;
2) авторлық құқық объектілері:
әдеби туындылар (кітаптар, мұқабалар, мақалалар);
драмалық, музыкалық-драмалық, хореография туындылары, пантомима және сценариялық туындылар;
мәтіні бар не мәтінсіз музыкалық туындылар;
дыбыс – бейнежазу туындылары (кино-, теле-, бейне-, диафильмдер және басқа кино- және телетуындылар);
мүсіндеме, кесіндеме, графика, литография және бейнелеу өнерінің басқа да туындылары;
қолданбалы өнер туындылары;
сәулет, қала құрылысы және бау – саябақ өнері туындылары;
суретке түсіру туындылары және суретке түсіруге орайлас әдістермен жасалған туындылар;
карталар, жоспарлар, нобайлар, безендірулер және географияға, топография мен басқа ғылымдарға қатысты үш өлшемді туындылар;
электронды есептеуіш машиналарға (ЭЕМ) арналған бағдарламалар;
туынды шығармалар (аудармалар, өңделген дүниелер, аннотациялар, рефераттар, түйіндер, шолулар, инсценировкалар, музыкалық өңдеулер және басқа да ғылым, әдебиет пен өнер шығармаларын өңдеулер);
жинақтар (энциклопедиялар, антологиялар, деректер базалары) және материалдарының іріктелуі немесе орналасуы жағынан шығармашылық еңбектің нәтижесі болып табылатын басқа да құрама туындылар;
3) сабақтас құқықтың объектілері:
әртіс-орындаушылар мен дирижерлардың орындаушылықтары, спектакльдердің (орындаушылық) қоюшы-режиссердың қойылымдары, егер бұл орындаушылықтар олардың техникалық құралдар арқылы көшірмеленуі мен таратылуына жол беретін нысанда болса;
фонограммалар, яғни дыбыс-бейнежазу туындысына кіргізілген дыбыс жазбасын қоспағанда орындаушылықтардың немесе өзге де дыбыстардың не олардың бейнелерін тек қана дыбыстық кез келген жазбасы;
эфирлік немесе кабельдік хабар тарату ұйымының, соның ішінде эфирлік немесе кабельдік хабар тарату ұйымымен не басқа ұйымның қаражаты есебінен оның тапсырысы бойынша жасалған хабарларын тарату;
4. Материалдық емес активтер актив ретінде танылады (есептілікте тіркеледі), егер:
осы активпен тікелей байланысты ұйымның болашақта күтілетін экономикалық пайда табуының ықтималдылығы;
активтің құнын нақты анықтауға болады.
5. Материалдық емес активтердің құрамына олардың құны көрсетіліп есептік бірліктер ретінде келесідей зияткерлік меншік объектілеріне құқықтар кіреді:
өнертабыстарға тиесілі патенттерден шығатын құқықтар;
өндірістік үлгілерге тиесілі патенттерден шығатын құқықтар;
пайдалы модельдерге тиесілі патенттерден шығатын құқықтар;
тауар белгілеріне куәліктерге тиесілі патенттерден шығатын құқықтар;
өсімдіктер мен жануарлардың жаңа сорттарына тиесілі патенттерден шығатын құқықтар;
басқа тұлғаларға тиесілі, патенттермен қорғалған өнертабыстарды пайдалануға жасалған лицензиялық шарттардан шығатын құқықтар;
басқа тұлғаларға тиесілі, патенттермен қорғалған өндірістік үлгілерді пайдалануға жасалған лицензиялық шарттардан шығатын құқықтар;
басқа тұлғаларға тиесілі, патенттермен қорғалған пайдалы модельдерді пайдалануға жасалған лицензиялық шарттардан шығатын құқықтар;
басқа тұлғаларға тиесілі, куәліктермен қорғалған тауарлық белгілерді пайдалануға жасалған лицензиялық шарттардан шығатын құқықтар;
«ноу-хауды» беру туралы келісім негізінде берілетін және «ноу-хауды» беру туралы келісім бойынша тараптар болатын кәсіпорынның құжаттарымен расталған «ноу-хауға» айрықша құқықтар;
авторлық құқық пен сабақтас құқықтардың объектілеріне тиесілі құқықтар;
мемлекеттік құжаттармен растауды талап етпейтін зияткерлік меншік объектілерінің ерекше құқықтары (интегралдық микросхемалар топологиялары, ЭЕМ-ге арналған бағдарламалар, деректер базасы және авторлық құқықтың т.б. объектілері).
6. Қаржылық мүдделер материалдық емес активтерді қамтиды және оларға:
бизнеске немесе мүлікке меншік құқығынан ажырамайтын құқықтар, яғни пайдалану, қарызға алу, сату, жалға беру немесе басқару құқықтары;
сатып алуға опционы бар, сатып алуға немесе жалға беру шартына опцион беретін келісім-шарт шегіндегі ажырамайтын құқықтар, яғни орындау немесе орындамау құқығы;
бағалы қағаздар шығаруға меншік құқығынан ажырамайтын құқықтар (яғни оларды өзінде сақтау немесе оларды басқа тұлғаларға беру құқықтары).
7. Материалдық емес активтердің нарықтық құнын міндетті түрде бағалау келесі жағдайларда жүргізіледі:
халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына (ХҚЕС) сәйкес қаржылық есептілік үшін активтерді бағалау кезінде;
кепіл мәнінің құнын анықтау кезінде, соның ішінде несиелендіру кезінде;
жарғылық қорға мүліктік салымдардың құнын анықтау кезінде;
банкроттық рәсімдер барысында борышкер мүлкінің құнын анықтау кезінде;
ақысыз алынған мүліктің құнын анықтау кезінде;
зияткерлік меншік объектілерін және оларды пайдалануда құқық иелерінің тәуекелін сақтандыру кезінде;
зияткерлік меншік құқығының бұзылуы салдарынан құқық иесіне келтірілген зиянды анықтау кезінде;
зияткерлік меншік объектілерінің құқықтарын беру және оларды пайдалануға лицензия беру.
8. Зияткерлік меншік объектілерін және материалдық емес активтерді бағалау нақты объектінің, бағалауды тағайындау және сенімді ақпараттың болуына байланысты табыстық, салыстыру және шығыстық тәсіл әдістерімен орындалады. Үш тәсілдің барлығы нарықтық болып табылады, яғни зияткерлік меншік объектілері мен материалдық емес активтерді бағалау кезінде нарықтық ақпарат пайдаланылады.

2. Табыстық тәсіл әдістері

9. Роялтидан босау әдісі бойынша бағаланатын зияткерлік меншік объектісі шынайы иесіне тән емес, оған лицензиялық негізде пайдадан түскен келісілген пайыздық жарналар – роялти берілген. Әдісті қолдану шарты болып пайданың күтілетін шамасын анықтауға мүмкіндік беретін ақпараттың болуы (жалпы операциялық табыс) табылады, ол осы өндірісте бағаланатын зияткерлік меншік объектісін пайдалану нәтижесінде пайда болады.
Роялтидан босау әдісі әрекеттердің келесідей реттілігін қарастырады:
пайдаланылатын зияткерлік меншік объектісіне құқықтардың әрекет ету мерзімі ішінде жыл сайынғы жалпы операциялық табыстың шамасын мүмкін болатын үш түрлі сценарий бойынша (оптимистік, пессимистік және реалистік) анықтау;
роялтидің стандартты мағынасының көмегімен өнеркәсіп салалары және тауарлар мен бұйымдардың түрлері бойынша жалпы операциялық табыстың жасалуында зияткерлік меншіктің үлесін анықтау, ол мүлікті бағалау бойынша анықтама әдебиеттерінде жарияланатын мәліметтер бойынша қабылданады;
зияткерлік меншік объектісінің құндылығы мен қорғалуына түзетулер енгізу арқылы алынған табыстың (пайданың) шамасын нақтылау, олардың шамасы мүлікті бағалау бойынша анықтама әдебиеттерде жарияланады;
қордың орта өлшемді бағасының шамасын есептеу;
аннуитет моделін пайдалана отырып табыс мультипликаторын есептеу, ол ЗМО заңдық мерзімі мен қордың орта өлшемді бағасының шамасына тәуелді қызмет болып табылады;
терминалды (реверсионды) құнын есептеу;
зияткерлік меншік объектісінің нарықтық құнын үш сценарий бойынша капиталға айналдыру және ақша ағындарын дисконттау әдістерімен есептеу;
зияткерлік меншік объектісінің құнының неғұрлым ықтимал шамасын үш сценарийді орташа салыстыру әдісімен есептеу.
Осы әдіс бойынша зияткерлік меншік объектісінің құны осы жүйеде ақша ағынын жасауға қатысатын зияткерлік меншік объектілерінің құндылығы мен қорғалуына түзетілері бар роялтидің стандартты ставкасына көбейтіліп, лицензиялық шарттың есептік мерзімі үшін бизнес-жүйенің жылдық пайдасының дисконтталған (капиталға айналдыру) сомасы ретінде есептеледі.
10. Табыстардағы артықшылықтарды дисконттау (капиталға айналдыру) әдістері ретінде бағаланатын материалдық емес активпен жасалатын қосымша пайда түсініледі. Ол материалдық емес активтерді пайдалану кезінде алынған пайда мен материалдық емес активтерді пайдаланбай өндіруші өткізілген өнімнен тапқан пайда арасындағы айырмашылыққа тең. Материалдық емес активтерді енгізу өткізілген өнімнен түскен пайданы бағаны көтеру арқылы арттыруға мүмкіндік береді, өйткені тауар сапасы жақсарып, жұмыс өнімділігі артып және өнімнің өзіндік құны төмендейді, осыған байланысты табыстардағы артықшылық туындайды. Бұл жыл сайынғы табыстағы артықшылық оны алудағы болжамды кезеңді есепке алып дисконтталады (капиталға айналады).
Бір қалыпты болашақ табыстар әкелетін бағалау объектілері үшін тура капиталға айналдыру әдісі қолданылады. Бірқалыпты емес ақша ағындары дисконтталады.
Табыстардағы артықшылық әдісін қолданудағы шарт еркін ақша ағынының шамасын анықтауға мүмкіндік беретін мәліметтің болуы болып табылады, ол бағаланушы объектінің осы өндірісінде пайдаланғаны нәтижесінде пайда болады;
Дисконттау (капиталға айналдыру) әдісі әрекеттердің келесідей реттілігін көрсетеді:
материалдық емес активтерді пайдалану нәтижесінде жасалатын таза ақша ағыны есептеледі;
дисконттау (капиталға айналдыру) ставкасы анықталады;
ұзақтығы 5 жылдан асатын ақша ағындары үшін реверсиондық (терминалдық) құны есептеледі;
дисконттау (капиталға айналдыру) әдісімен болашақ ақша ағындарының келтірілген құны анықталады;
материалдық емес активтердің түріне байланысты немесе материалдық емес активтерді бағалау жөніндегі ғылыми-әдістемелік әдебиеттерде көрсетілген мәліметтер бойынша сараптамалық бағалау әдісімен, өнім өндірісінің сипатын есепке алатын коэффициент болады (дара, сериялық, жаппай өндіріс);
материалдық емес активтердің нарықтық құны өнім өндірісінің сипатын есепке алатын коэффициентке қосымша табыстың келтірілген құнын көбейту жолымен есептеледі;
Материалдық емес активтердің құнының есебі таза ақша ағынын дисконттау көмегімен материалдық емес активтердің салымы үлесінің коэффициенті және зияткерлік меншік объектілерінің құндылығына түзетулер мен қорғалғандығы есепке алынып жүргізіледі.
11. Қалдық құны әдісі келесі жағдайларда қолданылады:
материалдық активтердің құны белгілі немесе нақты айқындалған болса;
егер бизнеспен шығарылатын таза ақша ағыны белгілі немесе айқындалған болса, яғни материалдық және материалдық емес активтермен.
Материалдық емес активтерді бағалау үшін қалдық құны әдісін қолдану кезінде талдау элементтері ретінде сондай-ақ кірістер мен шығыстар туралы мәліметтер қолданылады. Табыс алу мақсатында кәсіпорынның барлық мүлкін пайдаланудан алуға болатын таза кірістің қаржылық талдауы жүргізіледі. Таза кірістен жақсартулармен талап етілетін қаржылық қайтарып беру есепке алынып шегеру жасалады. Қалған кіріс материалдық емес активтердің есебіне кіретін қалдық болып саналады. Құн көрсеткішін алу үшін ол капиталға айналдырылады.
Қалдық құн әдісі әрекеттердің келесідей реттілігін көрсетеді:
капиталға айналдыру әдісімен кәсіпорынның (бизнестің) барлығының нарықтық құны табылады, оның ажырамас бөлігі бағаланатын материалдық емес актив болып табылады;
материалдық емес активтердің нарықтық құны бизнестің барлық активтерінің құны мен оның материалдық активтері арасындағы айырмашылық ретінде есептеледі.
12. Даму әдісі – (опциондық әдіс) дисконттау (капиталға айналдыру) әдісінің модельдері нарықта қалыптасатын коньюнктураға байланысты болашақта менеджерлардың бизнестің дамуына әсер ету мүмкіндігін есепке алмайды. Өнімге патент фирмаға өнімнің және оның нарығының даму құқығын қамтамасыз етеді. Осылай болады, егер өнімді сатудан түсетін күтілетін ақша ағынының ағымдағы құны дамудың өзіндік құнын (шығын) асып түсетін болса. Егер бұл болмаса, онда фирма патентті кейінге қалдырып әрі қарай шығындарға ұшырамауы мүмкін. Сондықтан өнімге патент колл-опцион сияқты қарастырылуы мүмкін, онда өнімнің өзі базалық актив болып табылады.
Даму әдісі – (опциондық әдіс) әрекеттердің келесідей реттілігін көрсетеді:
материалдық емес активтердің өмір сүру уақытына сәйкес келетін тәуекелсіз ставка анықталады;
базалық активтің құны есептеледі, яғни бағаланатын материалдық емес активтерді пайдаланудан күтілетін болашақ ақша ағындарының келтірілген құны;
орындау бағасы есептеледі, яғни бағаланатын материалдық емес активтерді енгізу мен пайдалану үшін қажетті болашақ шығындардың келтірілген құны;
өндірістің әрбір саласы бойынша халықаралық рейтингтік агенттіктермен әрдайым есептеліп отыратын мәліметтер көмегімен базалық бағаның жылдық стандартты ауытқуы анықталады;
материалдық емес активтердің әрекет етуінің есептік кезеңі белгіленеді;
Блэк-Шоулз моделінің формулалары бойынша қалыпты үлестіру қызметінің дәлелдері есептеледі;
стандартталған қалыпты үлестірудің кумулятивті қызметінің көрсеткіштері анықталады;
Блэк-Шоулз моделі бойынша материалдық емес активтердің нарықтық құны есептеледі.

3. Шығындық тәсіл әдісі

13. Нақты шығындар әдісі:
шығындық тәсіл негізіне зияткерлік меншіктің нақты объектісін жасау (алу), зерттеу және жоспарланған пайда мен ескіруін есепке алып сүйемелдеу, салық және міндетті төлемдері үшін қажетті материалдық шығындардың көрсеткіштері салынған. Бұл әдіс басқа әдістермен бағалау үшін бағдар ретінде және баланстық есепке қою үшін кәсіпорынның өзінде құрылған зияткерлік меншік объектілерін бағалау үшін қолданылады, яғни лицензияның минмиалды бағасын анықтау үшін. Зияткерлік меншікке құқықтық құны оны жасау немесе алуға жұмсалған шығыннан төмен болуы мүмкін емес.
Шығындық тәсіл әдісі зияткерлік меншік объектілерінің баланстық (бухгалтерлік) құнын анықтау үшін қолданылады.
Әдіс әрекеттердің келесідей реттілігін көрсетеді:
бухгалтерлік есеп мәліметтері бойынша бағаланатын объект алынған тарихи (алғашқы) құны және оның балансқа қойылған күні белгіленеді;
статистика мәліметтері бойынша тренд (бағаланатын объект сатып алынған кезден бастап инфляция индексі) есептеледі;
тарихи құны алынған трендке көбейту жолымен ағымдағы құнына әкелінеді;
бағаланатын объектінің қызметтік (моральды) ескіруі есептеледі;
нарықтық құны алынған ескіруді ағымдағы бастапқы құнынан шегеру жолымен есептеледі.
14. Қалпына келтіру құны әдісі бағалау объектісінің нысанасы мен сапасы бойынша бірегей қайта жасау (қайта өндіру, орнын басу) үшін қажетті бағалау күніне барлық шығындарды анықтауда қорытындыланады.
Зияткерлік меншік алынған жағдайда оның құнын анықтау кезіндегі есептерде шығындардың келесідей түрлері есепке алынады:
мүліктік құқықтарды алуға;
өндірісте зияткерлік меншікті пайдаланып тауарларды игеру;
маркетингке: өнеркәсіптік меншіктің болжамды объектілерін анықтау үшін ақпаратты зерттеу, жинау және талдау.
Зияткерлік меншік кәсіпорынның өзінде жасалған жағдайларда оның құнын анықтау кезіндегі есептерде шығындардың келесідей түрлері есепке алынады:
іздеу жұмыстарына және тақырыптарды өңдеуге;
эксперименталды үлгілерді жасауға;
бөтен ұйымдардың қызметтеріне (мысалы, зияткерлік меншікті анықтауға, қорғау құжаттарын беруге);
патенттік пошлинаны төлеуге (патентті патентті сүйемелдеу);
конструкторлы-техникалық, технологиялық, жобалық құжаттарды жасауға;
есептілікті жасау мен бекітуге;
Зияткерлік меншік объектілерін жасауға жұмсалатын толық шығындар зияткерлік меншік объектілерін жасауға жұмсалған бұрынғы шығындардың ағымдағы құны мен нормативті пайдасын есепке алғандағы оның құқықтық қорғалуы ретінде анықталады.
Зияткерлік меншік объектілерінің құнын шығару объектіні жасаумен байланысты ғылыми-зерттеу жұмыстарын (әрі қарай – ҒЗЖ) жүргізуге және конструкторлы-техникалық, технологиялық және/немесе жобалық құжаттарды жасауға жұмсалған шығын сомасы ретінде анықталады.
ҒЗЖ жүргізуге жұмсалған шығындардың көлемі іздеу жұмыстары, теориялық зеттеулер жүргізу, эксперименттер жүргізу, есептілікті жасау, қарастыру мен бекіту, сынақтар жүргізу және ҒЗЖ байланысты басқа да шығындар сомасы ретінде анықталады.
Құжаттамаларды жасауға жұмсалған шығындардың көлемі эскиздік жобаны орындауға, техникалық жобаны орындауға, жұмыс жобасын орындауға, есептерді орындауға, авторлық қадағалауды жүргізуге, дизайнға жұмсалған шығындар сомасы ретінде анықталады.
Жалпы тозу шамасы тиімді жас әдісімен есептеледі.
Өнертабыстар мен пайдалы модельдерді бағалау кезінде жалпы тозумен қоса бұрынғы шығындардың ағымдағы құнында сондай-ақ технико-экономикалық мәнінің коэффициенті есепке алынады.

4. Салыстырмалы талдау әдісі

15. Салыстырмалы талдау әдісін қолдану кезінде материалдық емес активтердің құны соңғы сатылымдардың нақты бағаларын салыстыру, не ұқсас объектілерге сұраныс пен ұсыныс туралы ақпаратты зерттеу жолымен белгіленген бағаларды салыстыру жолымен анықталады.
Әдіс әрекеттердің келесідей реттілігін көрсетеді:
1) үшеуден кем емес салыстырылатын объектілерді таңдау жүргізіледі, олардың сатылу бағаларының нақтылығы жоғары деңгейде белгілі;
2) осы аналогтың бағаланатын объектіден ерекшелігінің әр бір факторы бойынша индекстер есептеледі:
материалдық емес активтер пайдаланылатын сала;
материалдық емес активтердің құндылығы мен қорғалғандығы;
материалдық емес активтер енгізілетін кәсіпорынның дәрежесі (шағын, орта, ірі бизнес);
материалдық емес активтердің пайдаланылу ауқымы;
материалдық емес активтерді пайдалану мерзімі;
материалдық емес активтерді пайдалану тәуекелі;
басқа да салыстыру факторлары, егер олар болатын болса.
3) әр бір аналогтың құны жоғарыда көрсетілген индекстердің көмегімен бағаланатын материалдық емес активтердің құнына тура әкелінеді;
4) материалдық емес активтердің нарықтық құны аналогтардың тура әкелінген құнының шамасы ретінде есептеледі.
16. Тарату (аллокация) әдісін қолданудың шарты кәсіпорынның барлық активтерінің нарықтық құнында материалдық емес ативтердің ең ықтимал үлесі туралы ақпараттың болуы болып табылады;
Тарату (аллокация) әдісі әрекеттердің келесідей реттілігін көрсетеді:
бағаланатын материалдық емес активтердің аналогтармен салыстыру элементтерін анықтау;
салыстырудың элементтерінің әрқайсысы бойынша бағаланатынға қарағанда әрбір осындай материалдық емес активтердің сипаты мен ерекшеліктер дәрежесін анықтау;
салыстырудың элементтерінің әрқайсысы бойынша осындай материалдық емес активтердің бағасына түзетулерді анықтау, олардың әр қайсысының сипаты мен ерекшеліктер дәрежесі материалдық емес активтерге қарағанда сәйкес келеді;
салыстырудың элементтерінің әрқайсысы бойынша бағаланатын материалдық емес активтердің олардан ерекшеліктерін көрсететін әрбір осындай материалдық емес активтердің бағаларын түзету;
материалдық емес активтердің нарықтық құнын нәтижелерді түзетуден кейін алынған орта мәнін анықтау жолымен есептеу;
бағаланатынға ұқсас, кәсіпорын активтерінің жалпы құнындағы материалдық емес активтер үлесінің ең ықтимал мәнін анықтау;
материалдық емес активтердің нарықтық құнын бағаланатын кәсіпорынның барлық активтерінің нарықтық құнындағы үлесі ретінде есептеу.
17. Алу (экстракция) әдісі
Алу (экстракция) әдісін қолдану шарттары:
кәсіпорынның материалдық активтері құнының шамасы туралы ақпараттың болуы;
кәсіпорынның нақты таза операциялық кірісінің шамасы туралы ақпараттың болуы;
материалдық және материалдық емес активтердің орта салалық рентабельділігінің шамасы туралы ақпараттың болуы.
Әдіс әрекеттердің келесідей реттілігін көрсетеді:
есептік орта салалық кірістің шамасын нақты таза операциялық кірісті орта салалық рентабельділікке көбейту жолымен анықтау;
есептік орта салалық кірістің шамасын анықтау, ол бұл кәсіпорынның материалдық емес активтерін басқаруы мүмкін.