О внесении изменения в приказ Министра охраны окружающей среды Республики Казахстан от 16 апреля 2012 года № 110-Ө "Об утверждении Методики определения нормативов эмиссий в окружающую среду"

Приказ и.о. Министра окружающей среды и водных ресурсов Республики Казахстан от 11 декабря 2013 года № 379-Ө. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 26 декабря 2013 года № 9025. Утратил силу приказом Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 10 марта 2021 года № 63,

Сноска. Утратил силу приказом Министра экологии, геологии и природных ресурсов РК от 10.03.2021 № 63 (вводится в действие с 01.07.2021).

В соответствии с подпунктом 29) статьи 17, пункта 4 статьи 28 Экологического кодекса Республики Казахстан от 9 января 2007 года ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Внести в приказ Министра охраны окружающей среды Республики Казахстан от 16 апреля 2012 года № 110-ө "Об утверждении Методики определения нормативов эмиссий в окружающую среду" (зарегистрированный Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 7664, опубликованный в газете "Казахстанская правда" от 11 июля 2012 года № 220-221 (27039-27040)) следующее изменение:

Методику определения нормативов эмиссий в окружающую среду, утвержденную указанным приказом, изложить в новой редакции согласно приложению к настоящему приказу.

2. Комитету экологического регулирования и контроля обеспечить государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан и официальное опубликование в установленном законодательством порядке.

3. Настоящий приказ вводится в действие со дня его первого официального опубликования.

Исполняющий

обязанности Министра Е. Нысанбаев

Приложение к приказу и.о. министра окружающей среды и водных ресурсов Республики Казахстан от 11 декабря 2013 года № 379-Ө Приложение к приказу Министра охраны окружающей среды Республики Казахстан от 16 апреля 2013 года № - 110-I

Методика
определения нормативов эмиссий в окружающую среду

1. Методика определения нормативов эмиссий в окружающую среду (далее – методика) разработана в соответствии с подпунктом 29) статьи 17 и пунктом 4 статьи 28 Экологического кодекса Республики Казахстан от 9 января 2007 года и устанавливает способы определения нормативов эмиссий в окружающую среду.

2. Расчетным путем определяются нормативы эмиссий в различные среды, в том числе нормативы предельно допустимых выбросов загрязняющих веществ в атмосферу от стационарных источников, сбросов загрязняющих веществ в водные объекты, на рельеф местности, поля фильтрации, накопители сточных вод, нормативы размещения отходов производства и потребления, нормативы допустимых физических воздействий.

3. Величины нормативов эмиссий являются основой для принятия решений о необходимости проведения технических мероприятий в целях снижения негативного воздействия хозяйственной и иной деятельности на окружающую среду и здоровье населения.

На основе расчетов для каждого стационарного источника эмиссий и предприятия в целом устанавливаются нормативы предельно допустимых выбросов и сбросов, а также нормативы размещения отходов производства и потребления с таким условием, чтобы обеспечить достижение нормативов качества окружающей среды.

На срок до окончания реализации технических мероприятий по снижению уровня эмиссий загрязняющих веществ с целью обеспечения достижения нормативов качества окружающей среды поэтапно устанавливаются расчетом нормативные объемы эмиссий – лимиты на эмиссии в окружающую среду.

1. Расчет нормативов выбросов загрязняющих веществ в атмосферу
от стационарных источников

4. Норматив предельно допустимого выброса вредных (загрязняющих) веществ в атмосферу (ПДВ) устанавливается для каждого источника загрязнения атмосферы при условии, что выбросы вредных веществ от данного источника и от совокупности источников города или другого населенного пункта, с учетом перспективы развития предприятия и рассеивания вредных веществ в атмосфере, не создадут приземную концентрацию, превышающую их предельно допустимые концентрации (ПДК) на границах санитарно-защитных зон и населенных пунктов.

В целом для предприятия нормативы выбросов вредных веществ в атмосферу устанавливаются по совокупности значений нормативов выбросов для действующих, проектируемых и реконструируемых источников загрязнения данного предприятия.

Для залповых выбросов, которые являются составной частью технологического процесса, оценивается разовая и суммарная за год величина (г/с, т/год). Максимальные разовые залповые выбросы (г/с) не нормируются ввиду их кратковременности и в расчетах рассеивания вредных веществ в атмосфере не учитываются. Суммарная за год величина залповых выбросов нормируется при установлении общего годового выброса с учетом штатного режима работы оборудования (т/год).

Аварийные выбросы, связанные с возможными аварийными ситуациями, не нормируются. На предприятии организуется учет фактических аварийных выбросов за истекший год для расчета экологических платежей.

5. Если значения ПДВ по причинам объективного характера в настоящее время не могут быть обеспечены, предусматривается поэтапное снижение выбросов вредных веществ от действующих предприятий до значений, обеспечивающих соблюдение предельно допустимых концентраций вредных веществ в воздухе населенных пунктов.

Для этого при нормировании ПДВ наряду со значением конечной нормы ПДВ определяются ежегодные (на каждый год нормирования) нормативные объемы эмиссий – лимиты (г/с, т/год), ограничивающие выброс вредных веществ на период реализации мероприятий по достижению ПДВ, которые обеспечивают последовательное уменьшение вредных выбросов.

6. Для обоснования достижения ПДВ к намеченному сроку предприятие разрабатывает план технических мероприятий по снижению выбросов (сбросов) загрязняющих веществ с целью достижения нормативов ПДВ (далее – план технических мероприятий) согласно приложению 4 к настоящей Методике.

Нормативные объемы эмиссий – лимиты на каждый год нормируемого периода должны соответствовать наиболее полному и эффективному использованию установленного на предприятии природоохранного оборудования, соблюдению технологии производства, снижению выброса загрязняющих веществ в соответствии с планом технических мероприятий, являющемуся составной частью проекта нормативов выбросов.

При расчете нормативов выбросов после выполнения мероприятия эффективность мероприятия учитывается в том году, к началу которого оно завершено.

Выполнение плана технических мероприятий, обязательно.

7. При установлении ПДВ следует учитывать перспективу развития предприятий, физико-географические и климатические условия местности, расположение промышленных площадок и участков жилой застройки, санаториев, зон отдыха, взаимное расположение промышленных площадок и селитебных территорий.

8. Для предотвращения и максимального снижения организованных и неорганизованных выбросов вредных веществ используются наилучшие доступные технологии.

9. Нормативы выбросов устанавливаются для каждого источника загрязнения атмосферы и для предприятия в целом. В результате суммирования выбросов установленных для отдельных источников, относящихся к одному и тому же году нормирования, определяются значения нормативов выбросов для предприятий или объектов и их комплексов в целом.

При определении суммарных выбросов г/с, т/год учитывается нестационарность (неодновременность) работы оборудования.

10. Перечень источников выбросов и их характеристики определяются для проектируемых объектов – на основе проектной информации, для действующих объектов – на основе инвентаризации выбросов вредных веществ в атмосферу и их источников (далее – инвентаризация), являющейся первым этапом разработки нормативов ПДВ вредных веществ в атмосферный воздух.

По результатам инвентаризации должны быть установлены состав источников и перечень вредных веществ, подлежащих нормированию.

Методология проведения инвентаризации выбросов вредных (загрязняющих) веществ на атмосферный воздух и их источников приведена в приложении 1 к настоящей Методике.

11. По результатам проведенной инвентаризации выбросов заполняются бланки инвентаризации выбросов вредных (загрязняющих) веществ в атмосферный воздух и их источников по форме согласно приложению 2 к настоящей Методике.

12. Для новых, а также реконструируемых и расширяемых предприятий нормативы ПДВ обеспечиваются к моменту приемки этих объектов в эксплуатацию.

Нормативы для реконструируемых и расширяемых предприятий устанавливаются для предприятия в целом с учетом взаимного влияния всех существующих и новых источников выбросов предприятия.

13. Нормативы выбросов предприятия устанавливаются для условий его нормального функционирования с учетом перспективы развития, то есть загрузки оборудования и режимов его эксплуатации, включая системы и устройства вентиляции и пылегазоочистного оборудования, предусмотренных технологическим регламентом.

При этом для действующих предприятий, учитывается фактическая максимальная нагрузка оборудования за последние 2-3 года в пределах показателей, установленных проектом.

Параметры выбросов загрязняющих веществ в атмосферу для расчета нормативов ПДВ приводятся в таблице по форме согласно приложению 3 к настоящей Методике на существующее положение и на перспективу.

14. Новые источники выбросов вредных веществ на перспективу развития при расширении, реконструкции предприятия учитываются согласно рабочим проектам намечаемой деятельности, получившим положительное заключение государственной экологической экспертизы.

Источники выбросов вредных веществ, вводимые для обеспечения текущей хозяйственной деятельности предприятия без разработки рабочих проектов, учитываются в составе нормативов ПДВ.

15. Нормативы выбросов определяются как масса (в граммах) вредного вещества, выбрасываемого в единицу времени (секунду). Наряду с максимальными разовыми допустимыми выбросами (г/с) устанавливаются годовые значения допустимых выбросов в тоннах в год (т/год) для каждого источника и предприятия в целом с учетом снижения выбросов загрязняющих веществ в атмосферу согласно плану мероприятий. Форма плана технических мероприятий приводится в приложении 4 к настоящей Методике.

Перечень нормируемых вредных веществ утвержден постановлением Правительства Республики Казахстан от 30 июня 2007 года № 557 "Об утверждении перечня загрязняющих веществ и видов отходов, для которых устанавливаются нормативы эмиссий".

16. Нормативы ПДВ устанавливаются таким образом, чтобы на границе санитарно-защитной зоны объекта, а также на территории ближайшей жилой зоны, расчетные максимально разовые концентрации загрязняющих веществ в приземном слое атмосферного воздуха не превышали соответствующие гигиенические нормативы для атмосферного воздуха населенных мест с учетом фоновых концентраций.

17. Нормативы выбросов нормативы выбросов загрязняющих веществ в атмосферу по предприятию приводятся в таблице по форме согласно приложению 5 к настоящей Методике по годам нормирования и на срок достижения ПДВ.

18. Для зон санитарной охраны курортов, мест размещения крупных санаториев и домов отдыха, зон отдыха городов, а также для других территорий с повышенными требованиями к охране атмосферного воздуха значение предельно допустимых максимально-разовых концентраций потенциально-опасных химических веществ заменяется на 0,8 ПДК_м.р.

19. Максимальные разовые выбросы газовоздушной смеси от двигателей передвижных источников (г/с) учитываются в целях оценки воздействия на атмосферный воздух только в тех случаях, когда работа передвижных источников связана с их стационарным расположением.

Валовые выбросы от двигателей передвижных источников (т/год) не нормируются и в общий объем выбросов вредных веществ не включаются.

20. Для определения приземных концентраций твердых частиц (пыли) должен применяться безразмерный коэффициент F, учитывающий скорость гравитационного оседания указанных частиц в атмосферном воздухе на подстилающую поверхность.

Величина коэффициента F изменяется от 1 до 3 в зависимости от состава пыли и эффективности пылеочистки, установленной на источнике. При этом величина коэффициента F может быть уточнена, если имеются данные о распределении массы выбрасываемых частиц пыли по размерам.

Согласно имеющимся данным о дисперсном составе ряда вредных веществ, содержащихся в выбросах, рекомендуется при расчете рассеивания в атмосфере принимать значения параметра F = 1 для твердых частиц при сварке металлов и их резке методами электро- или газосварки, свинца и его соединений, бенз(а)пирена и сажи при работе двигателей передвижных транспортных средств, бенз(а)пирена и сажи от котельных, диоксинов (фуранов) – при процессах горения, сажи – при сжигании попутного нефтяного газа.

При этом вне зависимости от коэффициента очистки и дисперсного состава выбросов значение параметра F = 3 для выбросов, в которых содержание водяного пара в течение всего года достаточно, чтобы наблюдалась его интенсивная конденсация сразу же после выхода в атмосферу (при производстве глинозема мокрым способом).

21. При расчете загрязнения атмосферы и определении выбросов для всех видов технологических процессов и транспортных средств следует учитывать полную или частичную трансформацию поступающих в атмосферу окислов азота. Для этого установленное по расчету или инструментальными замерами количество выбросов окислов азота (М_NOх) в пересчете на NO₂ разделяется на составляющие оксид азота (NO) и диоксид азота (NO₂). Коэффициенты трансформации от NO_х принимаются на уровне максимальной установленной трансформации, т.е. 0,8 – для NO₂ и 0,13 – для NO. Тогда раздельные выбросы будут определяться по формулам:

(1)

(2)

22. При нормировании ПДВ осуществляется оценка достаточности размера санитарно-защитной зоны (далее – СЗЗ) объекта. Размер и порядок определения режима СЗЗ устанавливаются постановлением Правительства Республики Казахстан от 17 января 2012 года № 93 "Санитарно-эпидемиологические требования по установлению санитарно-защитной зоны производственных объектов".

23. Нормирование выбросов вредных веществ в атмосферу основано на необходимости соблюдения гигиенических критериев качества атмосферного воздуха населенных мест.

При этом требуется выполнение соотношения:

(3)

где С – расчетная концентрация вредного вещества в приземном слое воздуха;

ПДК – предельно допустимая концентрация вредного вещества в атмосферном воздухе населенных мест (утверждены постановлением Правительства Республики Казахстан).

В качестве гигиенических нормативов для атмосферного воздуха населенных мест в целях нормирования выбросов в атмосферу принимаются значения предельно допустимых максимально-разовых концентраций потенциально-опасных химических веществ (ПДКм.р.), в случае отсутствия ПДК_м.р. принимаются значения ориентировочно безопасных уровней воздействия потенциально-опасных химических веществ (ОБУВ).

Если для вещества имеется только предельно допустимая среднесуточная концентрация (ПДК_с.с.), то для него требуется выполнение соотношения:

(4)

24. При совместном присутствии в атмосферном воздухе нескольких (n) вредных веществ, обладающих суммацией действия, сумма их концентраций не должна превышать единицы при расчете по формуле:

(5)

где С₁, С₂,...... Сп – фактические концентрации веществ в атмосферном воздухе;

ПДК₁, ПДК₂,...... ПДК_n – предельно допустимые концентрации тех же веществ.

Комбинированное действие многокомпонентных смесей учитывается в расчетах согласно требованиям нормативно-правовых актов в области здравоохранения.

25. При установлении ПДВ для источника загрязнения атмосферы учитываются выданные Республиканским государственным предприятием "Казгидромет" Министерства окружающей среды и водных ресурсов Республики Казахстан (далее - Казгидромет) значения фоновых концентраций вредных веществ в воздухе С_ф (мг/м³) от остальных источников (в том числе от автотранспорта) города или другого населенного пункта. Для этого в соотношении (3) вместо С принимается С + С_ф.

26. Расчеты загрязнения атмосферы при установлении ПДВ производятся в соотвествии с методикой расчета концентраций вредных веществ в атмосферном воздухе от выбросов предприятий, утвержденной приказом Министра охраны окружающей среды Республики Казахстан от 18 апреля 2008 года № 100-п, по программам, согласованным в установленном порядке.

27. Документация, устанавливающая нормативы выбросов, утвержденная руководителем предприятия (заказчиком), представляется на государственную экологическую экспертизу в соответствии с требованиями Экологического кодекса Республики Казахстан при наличии заключения санитарно-эпидемиологической экспертизы.

28. Нормативы ПДВ пересматриваются не реже одного раза в пять лет.

Причинами пересмотра ранее установленных нормативов предельно-допустимых выбросов до истечения срока их действия по инициативе предприятия являются:

1) необходимость учета новых или изменения параметров существующих источников загрязнения атмосферы;

2) реорганизация юридического лица-природопользователя, приводящая к сокращению или увеличению числа источников выбросов, в случае реорганизации предприятия в составе документации по установлению ПДВ необходимо представление разделительного баланса по источникам выбросов.

29. При пересмотре (корректировке) нормативов ПДВ до истечения срока их действия установление новых нормативов может базироваться на результатах инвентаризации, проведенной при определении действующих нормативов ПДВ.

30. Природопользователи, для которых установлены нормативы выбросов, осуществляют производственный экологический контроль соблюдения допустимых выбросов на основе программы, разработанной в объеме необходимом для слежения за соблюдением экологического законодательства Республики Казахстан с учетом своих технических и финансовых возможностей.

31. При контроле выбросов оксидов азота М_NOх (в пересчете на NO₂) величина выбросов диоксида азота (M_NO2) и оксида азота (M_NO) из источника определяется с учетом трансформации оксидов азота в атмосфере путем задания соответствующих настроек прибора газоанализатора или расчетом.

32. При неблагоприятных метеорологических условиях в кратковременные периоды загрязнения атмосферы опасного для здоровья населения предприятия обеспечивают снижение выбросов вредных веществ, вплоть до частичной или полной остановки работы предприятия.

33. При превышении допустимых выбросов в результате аварии предприятие безотлагательно сообщает об этом в уполномоченный орган в области охраны окружающей среды и принять меры по уменьшению выбросов вредных веществ в атмосферу вплоть до остановки предприятия и ликвидации последствий загрязнения атмосферы, а также передает информацию об аварии и принятых мерах.

34. Эффективность снижения выбросов вредных веществ для предприятия в целом оценивается по снижению выбросов на источниках, которое во всех технически возможных случаях определяется по данным прямых инструментальных замеров. При этом расчет годовой величины снижения выбросов выполняется в сотвествии с методикой расчета выбросов, утвержденной приказом Министра охраны окружающей среды Республики Казахстан от 18 апреля 2008 года № 100-п, для данного производства.

2. Расчет нормативов сбросов загрязняющих веществ

35. Нормативы предельно допустимых сбросов (далее – ПДС) загрязняющих веществ со сточными водами в поверхностные водные объекты, на рельеф местности, поля фильтрации и в накопители сточных вод рассчитываются для каждого выпуска сточных вод. Нормативы ПДС для предприятия устанавливаются в совокупности значений ПДС для отдельных действующих, проектируемых и реконструируемых источников загрязнения.

36. Для производственных и хозяйственно-бытовых сточных вод, отводимых в городские канализационные сети, нормативы ПДС не устанавливаются.

37. При сбросе в водные объекты нормативно (условно) - чистых сточных вод, имеющих только тепловое загрязнение, нормативы ПДС загрязняющих веществ не устанавливаются.

Под нормативно (условно) - чистыми сточными водами понимаются воды от вспомогательных операций и процессов, образующиеся после охлаждения технологической аппаратуры и силовых агрегатов, незагрязненные, но имеющие повышенную температуру.

При этом необходимо проведение контроля в части соответствия состава сбрасываемых вод составу воды в районе водозабора водного объекта (при условии водопользования одним водным объектом).

38. При наличии маслосистем в технологической схеме охлаждения оборудования устанавливаются нормативы ПДС для нефтепродуктов.

39. Перечень выпусков и их характеристики определяются для проектируемых объектов на основе проектной информации, для действующих объектов – на основе инвентаризации выпусков, которая сопровождается проведением отбора проб и аналитическими исследованиями.

40. Результаты проведенной инвентаризации выпусков сточных вод представляются по форме согласно приложению 6 к настоящей Методике.

При наличии сооружений по очистке сточных вод эффективность работы очистных сооружений представляются по форме, приведенной в приложении 7 к настоящей Методике.

41. Величины ПДС определяются как произведение максимального часового расхода сточных вод на допустимую к сбросу концентрацию загрязняющего вещества. При расчете условий сброса сточных вод сначала определяется значение С_ПДС, обеспечивающее нормативное качество воды в контрольном створе, а затем определяется ПДС (г/ч) согласно формуле:

(6)

где q – максимальный часовой расход сточных вод, м³/ч;

С_ПДС – допустимая к сбросу концентрация загрязняющего вещества, г/м³.

Наряду с максимальными допустимыми сбросами (г/ч) устанавливаются годовые значения допустимых сбросов (лимиты) в тоннах в год (т/год) для каждого выпуска и предприятия в целом.

42. Перечень нормируемых вредных веществ утвержден постановлением Правительства Республики Казахстан от 30 июня 2007 года № 557 "Об утверждении перечня загрязняющих веществ и видов отходов, для которых устанавливаются нормативы эмиссий".

Расчетные условия (исходные данные) для определения величины ПДС выбираются по данным за предыдущие три года или же перспективным, менее благоприятным значениям, если они достоверно известны по ранее согласованным проектам расширения, реконструкции.

43. Перечень веществ, включаемых в расчет нормативов ПДС для каждого водопользователя, зависит от специфических условий водопользования хозяйствующего субъекта и утверждается в составе материалов по расчету нормативов ПДС.

44. Если фактический сброс действующего предприятия меньше расчетного ПДС, то в качестве ПДС принимается фактический сброс.

45. Величины ПДС проектируемых предприятий определяются в составе проектной документации.

46. Нормативами сбросов в водные объекты являются расчетные значения предельно допустимых сбросов, под которым понимается масса вещества в сточных водах, максимально допустимая к отведению с установленным режимом в данном пункте водного объекта в единицу времени с целью обеспечения норм качества воды в контрольном створе.

47. Нормативы сбросов устанавливаются исходя из условий недопустимости превышения ПДК загрязняющих веществ в установленном контрольном створе или на участке водного объекта с учетом его целевого использования для хозяйственно-питьевых, коммунально-бытовых или рыбохозяйственных целей.

48. Контрольный створ устанавливается на расстоянии 500 м от источника загрязнения природных вод (выпуск сточных вод, места добычи полезных ископаемых, производство работ на водном объекте).

49. В качестве предельно допустимых концентраций в целях нормирования сбросов в водные объекты принимаются концентрации, соответствующие виду водопользования водного объекта.

В случае одновременного использования водного объекта или его участка для различных целей к составу и свойствам воды предъявляются наиболее жесткие нормы из числа установленных.

50. Если фоновая загрязненность водного объекта по каким-либо показателям не позволяет обеспечить нормативное качество воды в контрольном створе, то ПДС по этим показателям устанавливается, исходя из отнесения нормативных требований к составу и свойствам воды водных объектов к самим сточным водам.

В случае, если водный объект является одновременно объектом водоснабжения и водоотведения, при расчете массы фактического сброса загрязняющих веществ в г/ч и т/год учитывается только то количество веществ, которое поступило в водный объект в результате использования воды (общее количество содержащихся в сбрасываемой воде загрязняющих веществ уменьшается на количество этих веществ, содержащихся в воде, забранной из того же водного объекта).

Для обоснования вышеуказанных расчетных величин г/ч и т/год в инвентаризации необходимо показывать данные по концентрациям всех нормируемых веществ на водозаборе, по полному перечню нормируемых веществ, определенных с той же периодичностью, что и концентрации на сбросе.

51. В случае периодического (разового) возрастания фоновой концентрации контролируемых примесей превышение ПДС, вызванное этим изменением фона, не является нарушением нормативов ПДС.

52. Если фоновая загрязненность водного объекта обусловлена естественными причинами, то ПДС устанавливается, исходя из условий соблюдения в контрольном пункте сформировавшегося фонового качества воды.

53. Если сброс сточных вод действующим предприятием осуществляется с превышением нормативов ПДС и значения ПДС по причинам объективного характера в настоящее время не могут быть достигнуты, предусматривается поэтапное снижение сбросов загрязняющих веществ до значений, обеспечивающих соблюдение ПДК в контрольном створе.

Для этого при нормировании ПДС наряду со значением конечной нормы ПДС определяются ежегодные (на каждый год нормирования) нормативные объемы эмиссий - лимиты сбросов (г/ч, т/год), ограничивающие выброс загрязняющих веществ на период реализации мероприятий по достижению ПДС, которые обеспечивают последовательное уменьшение сбросов.

Для расчета нормативных объемов эмиссий - лимитов сбросов в качестве С_ПДС используется концентрация, достигаемая при использовании реализуемой технологии очистки сточных вод, г/м³.

54. Для обоснования достижения ПДС к намеченному сроку предприятие должно разработать план мероприятий по снижению сбросов загрязняющих веществ. План должен содержать подтверждение экономической возможности предприятия по выполнению предложенных мероприятий.

Указанные мероприятия и сроки их реализации должны быть обеспечены финансовыми, материально-техническими ресурсами, проектными материалами, необходимыми возможностями подрядных строительно-монтажных организаций. Предприятие обязано представить соответствующие обоснования к плану мероприятий по достижению нормативов ПДС в проекте ПДС.

Нормативные объемы эмиссий – лимиты сбросов на каждый год нормируемого периода должны соответствовать наиболее полному и эффективному использованию установленного на предприятии природоохранного оборудования, соблюдению технологии производства, снижению сброса загрязняющих веществ в соответствии с планом мероприятий по достижению ПДС.

55. Нормативы сбросов загрязняющих веществ по предприятию приводятся по форме согласно приложению 8 к настоящей Методике по годам нормирования.

56. Для тех веществ, для которых нормируется приращение к природному, естественному фону (алюминий, ионы меди, селена, теллура, фтора и другие), ПДС должен устанавливаться с учетом этих допустимых приращений к природному, естественному фону.

57. Для предприятий, расположенных в районах с повышенной минерализацией природных вод, при расчете ПДС допускается принимать величину 1500 г/м³ в качестве предельного уровня минерализации поверхностных вод. Для морских вод ПДС по минерализации не устанавливается.

58. Данные о гидрологическом режиме водного объекта и по фоновому составу воды запрашиваются водопользователем в местных органах Казгидромета при наличии наблюдений на водном объекте.

При отсутствии наблюдений Республиканского государственного предприятия Казгидромета могут быть использованы данные наблюдений водопользователя, научно-исследовательских и проектных организаций и контролирующих органов.

59. При расчетах ПДС веществ со сточными водами, отводимыми на рельеф местности и поля фильтрации, исходят из того, что предельно допустимая концентрация этого вещества (С_пдс) с учетом разбавления (n) фильтрующихся вод в потоке подземных вод не превышала фоновую концентрацию загрязняющего вещества в водоносном горизонте (С_ф):

(7)

где n – кратность разбавления профильтровавшихся вод, в потоке подземных вод;

С_ф – фоновая концентрация загрязняющего вещества в водоносном горизонте. Определяется по наблюдательным скважинам, расположенным за пределами купола растекания. В случае отсутствия данных о фоновых концентрациях в качестве фоновых принимаются предельно допустимые концентрации для водных объектов культурно-бытового пользования (II категория водопользования – для отдыха населения, а также водоемы в черте населенных мест) С_ф = ПДК_к.б.

Кратность разбавления определяется по формуле:

где V_ф – расчетная величина расхода фильтрационных вод,

(9)

где V_год – объем сточных вод, отводимых на фильтрационное поле, м³/год;

V_А – количество среднегодовых атмосферных осадков, выпадающих на фильтрационное поле, м³/год;

V_И – объем испаряющейся влаги с этой поверхности, м³/год;

L – безразмерный коэффициент учета мощности водоносного горизонта при смешении фильтрующихся сточных вод с подземными водами;

m – мощность водоносного горизонта, м;

р – пористость водоносных пород, безразмерный коэффициент;

S – площадь фильтрационного поля, м²;

Т – расчетное время, на конец которого концентрация загрязняющих веществ в подземных водах под фильтрационным полем не должна превышать предельно допустимое значение, годы,

(10)

где t_э – проектный (намечаемый) срок сброса на рельеф местности;

Х – длина пути, проходимая подземными водами за один год,

(11)

где К – коэффициент фильтрации, м/сут;

I_е – градиент уклона естественного потока подземных вод, безразмерная величина.

Радиус купола растекания определяется по формуле:

(12)

где К – коэффициент фильтрации, м/сут;

Н – первоначальная глубина залегания грунтовых вод от дна полей фильтрации, м;

h – глубина воды на полях фильтрации, м;

m – мощность водоносного горизонта, м;

Р – периметр фильтрационного поля, м;

G – расход сточных вод, поступающих на поля фильтрации, м³/сут.

60. Расчет допустимой концентрации загрязняющих веществ при сбросе сточных вод в накопители производится по формуле:

(13)

где С_пдс – расчетно-установленная концентрация загрязняющего вещества в сточных водах, обеспечивающая нормативное качество воды в накопителе (в контрольном створе), мг/л;

С_ф – фоновая концентрация загрязняющего вещества в накопителе (в контрольном створе), мг/л;

С_пдк – предельно-допустимая концентрация загрязняющего вещества в воде конечного водоприемника сточных вод, мг/л;

К_а – коэффициент, суммарно учитывающий ассимилирующую, испарительную, фильтрующую способности накопителя.

Коэффициент К_а определяется по формуле:

₍₁₄₎

где q_н – удельный объем воды накопителя, участвующий во внутриводоемных процессах, м³/год;

q_и – удельный объем воды, испаряющейся с поверхности накопителя, м³/год;

q_ф – объем сточных вод, фильтрующихся из накопителя, м³/год;

q_п – объем потребляемой воды (если такие объемы имеются), м³/год;

q_ст – расход сточных вод, отводимых в накопитель, м³/год.

Значения q_н, q_u и q_ф находят по формулам:

(15)

(16)

(17)

где Q – фактический объем накопителя СВ на момент расчета ПДС, м³;

t_э – время фактической эксплуатации накопителя, годы;

Q_u – испарительная способность накопителя, м³;

k – коэффициент фильтрации ложа накопителя, м/сут;

m – мощность водоносного горизонта, м;

Н_о – высота столба сточных вод в накопителе, м;

R – расстояние от центра накопителя до контура питания водоносного горизонта, м;

R_k – радиус накопителя, м;

365 – количество суток в году (перевод суток в год).

61. В случае отведения части стоков накопителя в реки или на орошение в качестве С_ПДК принимаются соответственно предельно-допустимые концентрации рыбохозяйственного водопользования (ПДК_р.х.) и нормы качества оросительной воды (ПДК_{орошения}).

62. В случае, если конечным водоприемником сточных вод является накопитель замкнутого типа, то есть когда нет открытых водозаборов воды на орошение или не осуществляются сбросы части стоков накопителя в реки или другие природные объекты, расчет допустимой концентрации производится по формуле:

(18)

где С_факт – фактический сброс загрязняющих веществ после очистных сооружений, мг/л.

Накопитель в таком случае используется как накопитель-испаритель сточных вод.

63. Расчет допустимой концентрации загрязняющих веществ при сбросе сточных вод в поверхностные водные объекты производится по формуле:

(19)

где С_пдк – предельно-допустимая концентрация загрязняющего вещества в воде водного объекта, г/м³;

С_ф – фоновая концентрация загрязняющего вещества в водотоке в 0,5 км выше выпуска сточных вод, г/м³;

n – кратность разбавления сточных вод в водотоке, определяемая по формуле:

(20)

где g – расход сточных вод, м³/с;

Q – расчетный расход воды в водотоке, м³/с;

– коэффициент смешения, показывающий какая часть речного расхода смешивается со сточными водами в максимально загрязненной струе расчетного створа. Для крупных водотоков

= 0,6, для средних

= 0,8, для малых

= 1,0.

64. Для неконсервативных веществ расчетная формула для определения СПДС имеет вид:

где е = 2,72 – основание натурального логарифма;

k – коэффициент неконсервативности, принимается по данным Всероссийского научно-исследовательского института охраны воды и справочнику проектировщика "Канализация населенных мест и промышленных предприятий";

t – время добегания от места водоспуска сточных вод до контрольного створа, сут.

65. Расчет допустимой концентрации взвешенных веществ производится по формуле:

(22)

где А = 0,75 для водотоков коммунально-бытового водопользования и для второй категории рыбохозяйственных водотоков, А = 0,25 для высшей и первой категории рыбохозяйственных водотоков, а также при использовании их в хозяйственно-питьевых целях.

66. Природопользователи, для которых установлены нормативы сбросов, осуществляют производственный экологический контроль соблюдения допустимых сбросов на основе программы, разработанной в объеме, минимально необходимом для слежения за соблюдением экологического законодательства Республики Казахстан с учетом своих технических и финансовых возможностей.

Контроль соблюдения нормативов допустимых сбросов осуществляется на выпусках сточных вод и в контрольных створах, расположенных в 500 м выше и ниже сброса.

67. Нормативы ПДС пересматриваются:

по истечении срока действия не реже одного раза в пять лет;

при изменении технических условий эксплуатации оборудования предприятия.

68. По усмотрению заказчика при пересмотре (корректировке) нормативов ПДС до истечения срока их действия установление новых нормативов базируется на результатах инвентаризации, проведенной при определении действующих нормативов ПДС.

Срок проведения государственной экологической экспертизы нормативов ПДС при пересмотре (корректировке) до истечения срока их действия должен соответствовать срокам проведения повторной экологической экспертизы согласно Экологическому кодексу Республики Казахстан.

3. Расчет нормативов размещения отходов

69. Нормативы размещения отходов производства и потребления (далее - НРО) рассчитываются с учетом данных о состоянии компонентов окружающей среды (атмосферного воздуха, поверхностных и подземных вод, почвенного покрова) на границе СЗЗ объекта размещения отходов, полученных по результатам проводимого производственного экологического контроля.

70. Норматив размещения данного вида отходов определяется ежегодно в тоннах по формуле:

(23)

где М_норм – норматив размещения данного вида отходов, т/год;

М_обр – объем образования данного вида отхода, т/год.

К_в, К_п, К_а, К_р – понижающие, безразмерные коэффициенты учета степени миграции ЗВ в подземные воды, на почвы прилегающих территорий, эолового рассеяния, рациональности рекультивации;

71. Понижающие коэффициенты, учитывающие миграцию загрязняющих веществ из заскладированных отходов в подземные воды (К_в), степень переноса загрязняющих веществ (далее - ЗВ) из заскладированных отходов на почвы прилегающих территорий (К_п) и степень эолового рассеяния ЗВ в атмосфере путем выноса дисперсий из накопителя в виде пыли (К_а), рассчитываются с учетом экспоненциального характера зависимости "доза-эффект" по формулам:

(24)

(25)

(26)

где d_в, d_п, d_а – показатели уровня загрязнения, соответственно, подземных вод, почв и атмосферного воздуха химическими элементами и соединениями, присутствующими в отходах, определяемые по формулам:

(27)

(28)

(29)

где

– коэффициент изоэффективности для i-го загрязняющего вещества равен:

для ЗВ первого класса опасности – 1,0;

для ЗВ второго класса опасности – 0,5;

для ЗВ третьего класса опасности – 0,3;

для ЗВ четвертого класса опасности – 0,25.

d_iв, d_iп, d_ia – уровень загрязнения i-ым загрязняющим веществом, рассчитанный по результатам опробования на границе санитарно-защитной зоны объекта размещения отходов соответственно подземных вод, почв и атмосферного воздуха;

n – число загрязняющих веществ (определяется ассоциацией загрязняющих веществ, установленной для изучаемого объекта размещения отходов).

Уровень загрязнения соответствующего компонента среды определяется по формулам:

(30)

(31)

(32)

где С_iв, С_iп, и С_iа – усредненное значение концентрации i-го ЗВ, соответственно в воде(мг/дм³), почве (мг/кг) и атмосферном воздухе, мг/дм³;

ПДК_iв, ПДК_iп и ПДК_iа– предельно допустимая концентрация i-го ЗВ соответственно в воде (мг/дм³), почве (мг/кг) и атмосферном воздухе, мг/м³.

Усредненное значение концентрации ЗВ в соответствующем компоненте ОС рассчитывается по формулам:

(33)

(34)

(35)

где m – общее число точек отбора проб воды для определения в них содержания ЗВ;

k – общее число точек отбора проб почвы на содержание ЗВ;

r – общее число точек отбора проб воздуха на содержание ЗВ;

С_jiв, С_jiп, С_jiа – концентрация i-го ЗВ в i-ой точке отбора проб соответственно воды (мг/дм³), почвы (мг/кг) и воздуха (мг/м³).

72. Данные о состоянии компонентов окружающей среды (атмосферного воздуха, поверхностных и подземных вод, почвенного покрова) в районе расположения объекта размещения отходов производства и потребления (на границе СЗЗ), приводятся по результатам проводимого производственного экологического контроля.

Суммарный показатель загрязнения компонента окружающей среды (З_с) определяется как сумма коэффициентов концентрации отдельных ЗВ (К_кi) по формулам:

(36)

где З_с – суммарный показатель загрязнения компонента окружающей среды;

К_кi – коэффициент концентрации i-го загрязняющего вещества;

i – порядковый номер загрязняющего вещества;

n – число загрязняющих веществ, определяемых в компоненте окружающей среды.

Коэффициент концентрации отдельного ЗВ определяется по формуле:

(37)

где С_i – концентрация 3В в компоненте окружающей среды, мг/дм³для воды); мг/кг (для почв) и мг/м³ (для атмосферного воздуха);

ПДК_i – предельно допустимая концентрация 3В в компоненте окружающей среды, мг/дм³, мг/кг; мг/м³.

Экологическое состояние ОС в зависимости от параметров приведено в приложении 9 к настоящей методике.

В соответствии с состоянием ОС принимается соответствующее решение о возможности складирования ОП в данный объект размещения. При этом предусматривается следующая градация нагрузок на экосистему:

1) допустимая – техногенная нагрузка, при которой сохраняется структура и функционирование экосистемы с незначительными (обратимыми) изменениями;

2) опасная – нагрузка, при которой еще сохраняется структура, но уже наблюдается нарушение функционирования экосистемы с возрастающим числом обратимых изменений;

3) критическая – при которой в компонентах ОС происходит существенное накопление изменений, приводящих к значительному отрицательному изменению состояния и структуры экосистемы;

4) катастрофическая – нагрузка, приводящая к выпадению отдельных звеньев экосистемы, вплоть до полного их разрушения (деструкции).

В случае если нагрузка на состояние окружающей среды определена как критическая или катастрофическая, то размещение отходов не допускается.

73. Коэффициент учета рекультивации находится как отношение фактической и плановой площадей рекультивации породного отвала на год, предшествующий нормируемому, по формуле:

(38)

где Р_п, Р_ф – запланированная на год, предшествующий нормируемому, площадь рекультивации места размещения, и фактическая площадь, подвергшаяся рекультивации.

74. Если величина коэффициента учета рекультивации (К_р), выходит за границы интервала от 0,5 до 1,0, то при расчетах М_норм им придают значение ближайшей границы указанного интервала.

75. Если для размещения данного вида отходов установлена годовая квота, то нормативы размещения отходов устанавливаются в пределах, обеспечивающих соблюдение квоты.

76. Нормативы размещения отходов производства и потребления заносятся в таблицу согласно приложению 10 к настоящей методике.

4. Расчет нормативов допустимых физических воздействий

77. Нормативы допустимых физических воздействий устанавливаются для каждого из источников шумового, вибрационного, радиационного и иных источников воздействий.

78. Перечень источников воздействий и их характеристики определяется для проектируемых объектов - на основе проектной информации, для действующих объектов - на основе инвентаризации источников воздействий, которая сопровождается проведением измерений физических факторов.

79. Нормативы физических воздействий от источников определяются в единицах, соответствующих каждому оцениваемому фактору, с учетом воздействия в течение 24 часов:

дБА – для шумового фактора;

дБ – для вибрации;

В/м, мкВт/см², кВ/м, А/м – для электромагнитных излучений и другим в соответствии с частотным диапазоном;

мкЗв/ч - для уровня радиационного фона.

80. Нормативы допустимых физических воздействий устанавливаются таким образом, чтобы уровень соответствующих физических факторов на границе санитарно-защитной зоны объекта и ближайшей жилой зоны соответствовал требованиям Санитарных правил "Санитарно-эпидемиологические требования к атмосферному воздуху в городских и сельских населенных пунктах, почвам и их безопасности, содержанию территорий городских и сельских населенных пунктов, условиям работы с источниками физических факторов, оказывающих воздействие на человека", утвержденных постановлением Правительства Республики Казахстан от 25 января 2012 года № 168.

81. При расчете нормативов физических воздействий учитывается фоновый уровень данных физических факторов на границе СЗЗ.

82. Для расчета нормативов допустимых физических факторов используются экспериментальные измерения, проводимые на действующем объекте, либо, для проектной стадии, рассчитываются предполагаемые уровни факторов.

В ходе экспериментальных измерений подтверждается соответствие уровню физических факторов на границе санитарно-защитной и ближайшей жилой зоны допустимому уровню при конкретном уровне физических факторов на их источнике.

83. Допускаются отклонения в величинах расчетных показателей от требуемого уровня не более чем на 13 % в связи с погрешностями расчетного метода.

84. В случае, когда фоновый уровень рассчитываемого физического фактора с исключением данного источника превышает предельно-допустимые величины, нормируемый источник должен создавать не более 10 % дополнительного вклада в суммарную величину фактора.

85. В случае превышения радиационным фактором предельно-допустимой величины фонового уровня нормируемый источник ионизирующего излучения должен создавать такой дополнительный вклад в суммарную величину фактора, чтобы эффективная доза для населения составляла 1 мЗв/год в среднем за любые последовательные 5 лет, но не более 5 мЗв/год.

Приложение 1 к Методике определения нормативов эмиссий в окружающую среду

Методология проведения инвентаризации выбросов вредных
(загрязняющих) веществ в атмосферный воздух и их источников

1. Проведение инвентаризации относится только к стационарным источникам.

К стационарному источнику выбросов загрязняющих веществ в атмосферу относится любой источник выбросов загрязняющих веществ в атмосферу, дислоцируемый или функционирующий постоянно или временно на определенной территории.

2. Инвентаризация выбросов загрязняющих веществ в атмосферный воздух и их источников (далее - инвентаризация) является первым этапом разработки проекта нормативов предельно допустимых выбросов загрязняющих веществ в атмосферный воздух. Бланки инвентаризации утверждаются руководителем предприятия (заказчика).

3. Основными целями инвентаризации выбросов являются:

получение исходных данных для оценки степени влияния выбросов загрязняющих веществ на атмосферный воздух и установления нормативов предельно допустимых выбросов вредных (загрязняющих) веществ в атмосферный воздух, как в целом по предприятию, так и по отдельным источникам загрязнения атмосферного воздуха;

определение количественных характеристик выбросов загрязняющих веществ;

определение перечня вредных (загрязняющих) веществ, подлежащих государственному учету и нормированию для рассматриваемого объекта;

оценка эффективности работы пылегазоочистного оборудования.

4. Инвентаризация источников выбросов вредных веществ проводится с применением инструментальных или расчетных (расчетно-аналитических) методов.

Инструментальные методы являются превалирующими для источников с организованным выбросом загрязняющих веществ в атмосферу. К основным источникам с организованным выбросом относятся: дымовые и вентиляционные трубы, вентиляционные шахты, аэрационные фонари, дефлекторы.

Для установления годовых нормативов выбросов золы и диоксида серы от ТЭЦ и ТЭС, а также котельных мощностью более 30 т/ч необходимо использовать балансово-расчетный метод.

Расчетные методы применяются, в основном, для определения характеристик неорганизованных выделений (выбросов), и в случаях, когда проведение инструментальных замеров на источниках с организованным выбросом технически невозможно или при отсутствии разработанных и согласованных в установленном порядке методов количественного химического анализа, а также для получения данных о параметрах выбросов проектируемых и реконструируемых объектов.

Расчетные (расчетно-аналитические) методы базируются на удельных технологических показателях, балансовых схемах, закономерностях протекания физико-химических процессов производства, а также на сочетании инструментальных измерений и расчетных формул, учитывающих параметры конкретных источников.

Инструментальные замеры выполняются лабораторией предприятия или сторонней организации. Лаборатория должна иметь аттестат аккредитации.

Расчетная величина выбросов вредных веществ от источников определятся по соответствующим методикам, в зависимости от удельных выбросов, времени работы оборудования, фактического расхода материалов на предприятии и других факторов.

Залповые выбросы вредных веществ в отсутствии автоматических газоанализаторов оцениваются расчетным путем.

5. В случае ликвидации отдельного источника выбросов его номер не присваивается другому источнику, в том числе и заменяющему его.

6. Работа по проведению инвентаризации выбросов включает следующие этапы:

1) подготовительный;

2) проведение инвентаризационного обследования выбросов вредных (загрязняющих) веществ;

3) обработка результатов обследования и оформление материалов инвентаризации.

7. На подготовительном этапе выполнения работ составляется краткая характеристика предприятия, как источника загрязнения атмосферного воздуха, схема и описание основных технологических процессов.

8. На этапе проведения инвентаризационного обследования выбросов вредных (загрязняющих) веществ, проводится обследование источников выделения и загрязнения в атмосферный воздух, по результатам которых определяются загрязняющие вещества и источники их выброса, устанавливается эффективность работы пылегазоочистного оборудования.

Данные о характеристиках источников выделения и загрязнения атмосферы, газоочистных и пылеулавливающих установок приводятся по состоянию на день начала инвентаризации, а данные о количестве выбрасываемых и улавливаемых вредных веществ, коэффициенте обеспеченности газоочисткой, затратах на газоочистку приводятся за предыдущий год.

9. По результатам проведенной инвентаризации выбросов заполняются бланки инвентаризации выбросов вредных (загрязняющих) веществ в атмосферный воздух и их источников.

Приложение 2 к Методике определения нормативов эмиссий в окружающую среду

Форма

УТВЕРЖДАЮ:

Руководитель предприятия

_______________________

(ф.и.о.)

_______________________

(подпись)

"____" __________ 20__ года

М.п.

Бланки инвентаризации выбросов вредных (загрязняющих)
веществ в атмосферный воздух и их источников
1. Источники выделения вредных (загрязняющих) веществ

Наименование производства номер цеха, участка и т.д.	Номер источника загрязнения атмосферы	Номер источника выделения	Наименование источника выделения загрязняющих веществ	Наименование выпускаемой продукции	Время работы источника выделения, час		Наименование загрязняющего вещества	Код вредного вещества (ПДК или ОБУВ)	Количество загрязняющего вещества, отходящего от источника выделения, т/год
					В сутки	За год
А	1	2	3	4	5	6	7	8	9

Примечания:

В графе А указывается к какому производству относятся источники

выделения и источники загрязнения атмосферного воздуха (далее -

источники), конкретные названия цехов, участков (например,

подготовительный, формовочный и так далее). Производство включает в

себя один или несколько цехов, участков и тому подобное (например,

агломерационное, теплосиловое, производство вискозы и другое), а

также указываются их порядковые номера.

В графе 1 указываются номера источников загрязнения

атмосферного воздуха согласно схеме их расположения, которая должна

составляться и храниться на предприятии. Нумерация источников от года

к году не должна меняться. При появлении нового источника загрязнения

атмосферного воздуха ему присваивают номер, ранее не

использовавшийся. При ликвидации источника его номер в дальнейшем не

используют. Всем организованным источникам загрязнения атмосферного

воздуха присваивают номера в пределах от 0001 до 5999, а всем

неорганизованным источникам присваиваются номера - в пределах от 6001

до 9999.

В графе 2 указываются номера источников выделения согласно

схеме их расположения, которая составляется на предприятии. При

появлении нового источника выделения ему присваивают номер, ранее не

использовавшийся. При ликвидации источника его номер в дальнейшем не

используют.

В графе 3 указывается наименование, тип установок и агрегатов,

а также процессы, в которых непосредственно образуются вредные

(загрязняющие) вещества (например, сжигание топлива в паровом котле,

доменной печи, выгрузка сыпучего материала или сдувание частиц с

поверхности сыпучего материала на разгрузочных площадках и т.п.).

В графе 4 "Наименование выпускаемой продукции" приводится

наименование и тип выпускаемой продукции в соответствии с общим

классификатором промышленной продукции.

В графах 5 и 6 указывается среднее суммарное количество часов

работы оборудования за сутки и за предшествующий инвентаризации год.

В графе 7 записываются наименования вредных (загрязняющих)

веществ.

В графе 8 указывается код вредного (загрязняющего) вещества в

соответствии с гигиеническими нормативами, утвержденными

уполномоченным органом в области обеспечения

санитарно-эпидемиологического благополучия населения.

В графе 9 приводится общее количество выбросов вредных

(загрязняющих) веществ (тонн в год), отходящих от источников

выделения, независимо от того, оснащен он очистными сооружениями или

нет.

2. Характеристика источников загрязнения атмосферного воздуха

Номер источника загрязнения	Параметры источника загрязнения		Параметры газовоздушной смеси на выходе с источника загрязнения			Код загрязняющего вещества (ПДК или ОБУВ)	Количество загрязняющих веществ, выбрасываемых в атмосферу
	Высота, м	Диаметр, размер сечения устья, м	Скорость, м/с	Объемный расход, м3/с	Температура, С0		Макси- мальное, г/с	Суммарное, т/год
1	2	3	4	5	6	7	8	9

Примечания:

В графе 1 указывается номер источника загрязнения атмосферного

воздуха.

В графах 2 и 3 приводятся соответственные данные (в метрах) о

высоте источника над уровнем земли и диаметр или размеры сечения

устья источника.

В графе 4 указывается скорость, в графе 5 - объемный расход, в

графе 6 - температура выбрасываемой газовоздушной смеси в устье

организованного источника загрязнения атмосферного воздуха. Для

неорганизованных источников графы 4, 5 и 6 заполняются по типу

источника.

В графе 7 указывается код вредного (загрязняющего) вещества в

соответствии с гигиеническими нормативами, утвержденными

уполномоченным органом в области обеспечения

санитарно-эпидемиологического благополучия населения.

В графе 8 указывается максимальный выброс вредного

(загрязняющего) вещества на единицу времени, г/с.

В графе 9 указывается суммарная масса выброса вредного

(загрязняющего) вещества в атмосферный воздух за год, т/год.

3. Показатели работы пылегазоочистного оборудования (ПГО)

Номер источника выделения	Наименование и тип пылегазоулавливающего оборудования	КПД аппаратов, %		Код загрязняющего вещества, по которому происходит очистка	Коэффициент обеспеченности, К(1), %
		Проектный	Фактический
1	2	3	4	5	6

Примечания:

Фактический коэффициент полезного действия (КПД) определяется по

формуле:

КПД = (1 – (C_вых х V_вых) / (C_вх х V_вх)) х 100 % (П.2.1)

где С_вх и С_вых – концентрация загрязняющих веществ, соответственно до

и после очистки, определяемых по результатам замеров, г/м³;

V_вх и V_вых – расход объема газовоздушной смеси, соответственно на

входе и выходе с ПГО (м³/с).

Замеры концентраций загрязняющих веществ выполняются

аккредитованными лабораториями.

В графе 6 указывается коэффициент обеспеченности газоочисткой К

¹⁾, рассчитываемый по формуле:

К⁽¹⁾ = Т_г . 100 / Т_т, (П.2.2)

где Т_т – время работы за год технологического оборудования, ч;

Т_г – время работы за год газоочистных установок (вне зависимости от

степени очистки), ч.

4. Суммарные выбросы вредных (загрязняющих) веществ в
атмосферу, их очистка и утилизация, т/год

Код загрязняющего вещества	Наименование загрязняющего вещества	Количество загрязняющих веществ, отходящих от источника выделения	В том числе		Из поступивших на очистку			Всего выброшено в атмосферу
			Выбрасываются без очистки	Поступает на очистку	Выброшено в атмосферу	Уловлено и обезврежено
						Фактически	Из них утилизировано
1	2	3	4	5	6	7	8	9
всего
В том числе:
Твердые, из них:
газообразные, из них:

Примечания:

В данном разделе приводятся сведения по всем веществам, по

которым приведены данные в разделах 1 и 2.

В графах 1 и 2 указывается код и наименование загрязняющего

вещества.

В графу 3 включают количество вредных веществ (по отдельным

веществам), отходящих от всех стационарных источников выделения, как

собираемых в газоотводные системы (организованный выброс) независимо

от того, направляются они или не направляются на газоочистные

установки, так и непосредственно попадающих в атмосферу

(неорганизованный выброс). В данное количество вредных веществ не

входят вещества, содержащиеся в технологических газах и специально

улавливаемые для производства продукции.

В графе 4 указывается количество вредных веществ (по отдельным

веществам), поступающих в атмосферу через специальные устройства

(трубы, вентиляционные установки, аэрационные фонари и т.п.), но не

подвергавшихся при этом очистке, а также те не уловленные вредные

вещества, которые прошли через не предназначенные для их улавливания

газоочистные и пылеулавливающие установки.

В графу 5 включают все поступающие на очистные сооружения

вредные вещества независимо от того, какие из них проходят очистку на

газоочистных установках. При этом данные графы 5 должны быть равны

сумме данных граф 6 и 7.

В графе 6 приводится количество вредных веществ (по отдельным

веществам), поступающих в атмосферу после прохождения системы

очистки.

В графе 7 указывается фактическое количество уловленных и

обезвреженных вредных веществ, кроме веществ, улавливаемых для

производства продукции.

В графу 8 "из них утилизировано" включается количество вредных

веществ, возвращенных в производство или использованных для получения

товарного продукта.

В графе 9 "выброшено в атмосферу" указывают общее количество

вредных веществ, поступивших в атмосферу (по отдельным веществам),

как после очистки, так и выброшенных без очистки. Данные этой графы

должны равняться разности значений граф 3 и 7, а также равны сумме

данных граф 4 и 6.

Суммарные по всем источникам выбросы вредных веществ "всего" и

по отдельным веществам, указываемые в данной графе 9, получают из

данных графы 13 раздела 2.

При отсутствии на предприятиях очистных сооружений в графы 5,

6, 7, 8 записывают нуль. Тогда данные граф 3, 4, 9 будут равны между

собой.

В строке "Всего" рассчитывается сумма всех строк, указанных в

графе 13 раздела 2.

В строке "твердые" рассчитывается сумма всех строк, указанных в

графе 13 раздела 2 по твердым вредным веществам и сумма строк

отдельно по каждому твердому веществу.

В строке "газообразные" записывается сумма всех строк,

указанных в графе 13 раздела 2 по газообразным вредным веществам, а

также производится расчет суммы строк отдельно по каждому вредному

газообразному веществу.

В строке "всего" рассчитывается сумма всех строк, указанных в

графе 8 раздела 2.

В строке "твердые" рассчитывается сумма всех строк, указанных в

графе 8 раздела 2, по твердым веществам и сумма строк отдельно по

каждому твердому веществу.

В строке "газообразные" записывается сумма всех строк,

указанных в графе 8 раздела 2 по жидким и газообразным загрязняющим

веществам, а также производится расчет суммы строк отдельно по

каждому загрязняющему газообразному веществу.

Приложение 3 к Методике определения нормативов эмиссий в окружающую среду

Параметры выбросов загрязняющих веществ в атмосферу для расчета
норматива ПДВ

Производство	Цех	Источник выделения загрязняющих веществ		Число часов работы в году	Наименование источника выброса вредных веществ	Номер источника выбросов на карте-схеме	Высота источника выбросов, м	Диаметр устья трубы, м	Параметры газовоздушной смеси на выходе из трубы при максимально разовой нагрузке			Координаты источника на карте-схеме, м
		наименование	количество, шт.						Скорость, м/с	Объем смеси, м3/с	Температура смеси, оС	точечного источника /1-го конца линейного источника /центра площадного источника		2-го конца линейного /длина, ширина площадного источника
												Х1	У1	Х2	У2
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16

Наименование газоочистных установок, тип и мероприятия по сокращению выбросов	Вещество, по которому производится газоочистка	Коэффициент Обеспеченности газоочисткой	Среднеэксплуатационная степень очистки/ максимальная степень очистки, %	Код вещества	Наименование вещества	Выброс загрязняющего вещества			Год достижения ПДВ
						г/с	мг/нм3	т/год
17	18	19	20	21	22	23	24	25	26

Примечание: Таблица заполняется на исходный период (существующее положение на момент разработки проекта нормативов ПДВ по данным инвентаризации) и на перспективу.

Приложение 4 к Методике определения нормативов эмиссий в окружающую среду

План технических мероприятий по снижению выбросов
(сбросов) загрязняющих
веществ с целью достижения нормативов ПДВ (ПДС)

Наименование мероприятий	Наименование вещества	Номер источника выброса на карте-схеме предприятия	Значение выбросов				Срок выполнения мероприятий		Затраты на реализацию мероприятий
			до реализации мероприятий		после реализации мероприятий
			г/с	т/год	г/с	т/год	начало	окончание	капиталовложения	Основная деятельность
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
	В целом по предприятию в результате всех мероприятий

Примечание:

Технические мероприятия должны соответствовать Типовому перечню мероприятий по охране окружающей среды, утвержденному Приказом Министра охраны окружающей среды Республики Казахстан № 162-I. от 12 июня 2013 года, например:

1) ввод в эксплуатацию, ремонт и реконструкция пылегазоочистных установок, предназначенных, для улавливания, обезвреживания (утилизации) вредных веществ, отходящих от технологического оборудования и аспирационных систем;

2) монтажные работы, связанные с рационализацией тепловых систем, в том числе с рекуперацией тепловой энергии, рециркуляцией дымовых газов со сбросом в горелку, отечественным производством энергетического оборудования с высоким коэффициентом полезного действия и использованием альтернативных, экологически чистых источников энергии;

3) организация мероприятий и строительство очистных устройств, обеспечивающих улучшение качественного состава отводимых вод, реализация программ по увеличению эффективности работы малых резервных емкостей в составе локальных очистных сооружений (аккумулирующие емкости, отстойники, сооружения и устройства для аэрации воды, экраны для задержания пестицидов).

Приложение 5 К Методике определения нормативов эмиссий в окружающую среду

Нормативы выбросов загрязняющих веществ в атмосферу по
предприятию

Производство, цех, участок

Номер источника выброса

Нормативы выбросов загрязняющих веществ

Год достижения ПДВ

Код и наименование загрязняющего вещества

Существующее положение 20__ г.

на 20__ г.

...

на 20__ г.

ПДВ

г/с

т/год

г/с

т/год

г/с

т/год

г/с

т/год

г/с

т/год

1

2

3

4

5

6

…

…

14

15

16

17

18

Организованные источники

Итого по организованным

Неорганизованные источники

Итого по неорганизованным

Всего по предприятию

Примечание: 1. Таблица составляется по веществам, которые располагаются по мере возрастания кодов.

Приложение 6 к Методике определения нормативов эмиссий в окружающую среду

Результаты инвентаризации выпусков сточных вод

Наименование предприятия (участка, цеха)	Номер выпуска сточных вод	Диаметр выпуска, м	Категория сбрасываемых сточных вод	Режим отведения сточных вод		Расход сбрасываемых сточных вод		Место сброса (приемник сточных вод)	Наименование загрязняющих веществ	Концентрация загрязняющих веществ за 20.. год, мг/дм3
				ч/сут.	сут./год	м3/ч	м3/год			макс.	средн.
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
									Взвеш. вещества
									Нитриты
									Нитраты
									и др.

Приложение 7 к Методике определения нормативов эмиссий в окружающую среду

Эффективность работы очистных сооружений

Состав очистных сооружений

Наименование показателей, по которым производится очистка

Мощность очистных сооружений

Эффективность работы

проектная

фактическая

Проектные показатели

Фактические показатели (средние за 20.. г.)

Концентрация, мг/дм3

Степень очистки, %

Концентрация, мг/дм3

Степень очистки, %

м3/ч

м3/сут

тыс. м3/год

м3/ч

м3/сут

тыс. м3/год

до

после

до

после

очистки

очистки

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

Взвеш. вещества

Нитриты

Нитраты

и др.

Приложение 8 к Методике определения нормативов эмиссий в окружающую среду

Нормативы сбросов загрязняющих веществ по предприятию

Номер выпуска

Наименование показателя

Существующее положение 20.. г.

Нормативы сбросов, г/ч, и лимиты сбросов, т/год, загрязняющих веществ на перспективу

Год достижения ПДС

на 20.. г.

…

на 20.. г.

Расход сточных вод

Концентрация на выпуске, мг/дм3

Сброс

Расход сточных вод

Допустимая концентрация на выпуске, мг/дм3

Сброс

Расход сточных вод

Допустимая концентрация на выпуске, мг/дм3

Сброс

м3/ч

тыс. м3/год

г/ч

т/год

м3/ч

тыс. м3/год

г/ч

т/год

м3/ч

тыс. м3/год

г/ч

т/год

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Взвешенные вещества

Нитриты

Нитраты

и др.

…

Всего:

Приложение 9 к Методике определения нормативов эмиссий в окружающую среду

Экологическое состояние окружающей среды

Наименование параметров	Экологическое состояние окружающей среды
	допустимое (относительно удовлетворительное	опасное	критическое (чрезвычайное)	катастрофическое (бедственное)
1	2	3	4	5
I. Водные ресурсы
1. Превышение ПДК, раз: - для ЗВ 1-2 классов опасности - для ЗВ 3-4 классов опасности 2. Суммарный показатель загрязнения: - для ЗВ 1-2 классов опасности - для ЗВ 3-4 классов опасности 3. Превышение регионального уровня минерализации, раз	1 1 1 10 1	1-5 1-50 1-35 10-100 1-2	5-10 50-100 35-80 100-500 2-3	более 10 более 100 более 80 более 500 3-5
II. Почвы
1. Увеличение содержания водно-растворимых солей, г/100 г почвы в слое 0-30 см 2. Превышение ПДК ЗВ - 1 класса опасности - 2 класса опасности - 3-4 класса опасности 3. Суммарный показатель загрязнения	до 0,1 до 1 до 1 до 1 менее 16	0,1-0,4 1-2 1-5 1-10 16-32	0,4-0,8 2-3 5-10 10-20 32-128	более 0,8 более 3 более 10 более 20 более 128
III. Атмосферный воздух
1. Превышение ПДК, раз - для ЗВ 1-2 классов опасности - для ЗВ 3-4 классов опасности	до 1 до 1	1-5 1-50	5-10 50-100	более 10 более 100

Приложение 10 к Методике определения нормативов эмиссий в окружающую среду

Нормативы размещения отходов производства и потребления
на _______ год

Примечание:

Наименование отходов	Образование, т/год	Размещение, т/год	Передача сторонним организациям, т/год
1	2	3	4
Всего
в т.ч. отходов производства
отходов потребления
Янтарный уровень опасности
перечень отходов
Зеленый уровень опасности
перечень отходов
Красный уровень опасности
перечень отходов

* Нормативы размещения отходов производства и потребления не устанавливается на те отходы, которые передаются сторонним организациям.

* В графе "Размещение" предусматривается хранение, захоронение либо прием отходов от сторонних организаций на неограниченные сроки.

"Қоршаған ортаға эмиссиялар нормативтерін айқындау әдістемесі туралы" Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрінің 2012 жылғы 16 сәуірдегі № 110-ө бұйрығына өзгеріс енгізу туралы

Қазақстан Республикасы Қоршаған орта және су ресурстары министрінің м.а. 2013 жылғы 11 желтоқсандағы № 379-ө бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 26 желтоқсанда № 9025 тіркелді. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 10 наурыздағы № 63 бұйрығымен.

"Қоршаған ортаға эмиссиялар нормативтерін айқындау әдістемесі туралы" Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрінің 2012 жылғы 16 сәуірдегі № 110-ө бұйрығына өзгеріс енгізу туралы

Ескерту. Күші жойылды – ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 10.03.2021 № 63 (01.07.2021 бастап күшіне енеді) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы Экологиялық кодексінің 17-бабының 29) тармақшасына, 28-бабының 4-тармағына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

1. "Қоршаған ортаға эмиссиялар нормативтерін айқындау әдістемесі туралы" Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрінің 2012 жылғы 16 сәуірдегі № 110-ө бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 7664 тіркелген, 2012 жылғы 11 шілдедегі № 383-388 (27462) "Егемен Қазақстан" газетінде жарияланған) мынадай өзгеріс енгізілсін:

Көрсетілген бұйрықпен бекітілген Қоршаған ортаға эмиссиялар нормативтерін айқындау әдістемесі, осы бұйрыққа қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын.

2. Экологиялық реттеу және бақылау комитетіне осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді қамтамасыз етуді және заңнамада көзделген тәртіппен оны ресми түрде бұқаралық ақпараттық құралдарда жариялауды.

3. Осы бұйрық алғаш рет ресми жарияланған күнiнен бастап қолданысқа енгiзiледi.

Министрдің міндетін атқарушы

Е. Нысанбаев

Қазақстан Республикасы
Қоршаған орта және су
ресурстары министрінің
міндетін атқарушысының
2013 жылғы 11 желтоқсандағы
№ 379-ө бұйрығына қосымша
Қазақстан Республикасы
Қоршаған ортаны қорғау
министрінің
2013 жылғы 16 сәуіріндегі
№ 110-Ө бұйрығына
қосымша

Қоршаған ортаға эмиссиялар нормативтерін айқындау әдістемесі

1. Қоршаған ортаға эмиссиялар нормативтерін айқындау әдістемесі (бұдан әрі - әдістеме) Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы Экологиялық кодексінің 17-бабының 29) тармақшасына және 28-бабының 4-тармағына сәйкес әзірленген және қоршаған ортаға эмиссиялар нормативтері әдістеріне қойылатын талаптарды белгілейді.

2. Есептеу жолымен әртүрлі орталарға эмиссиялар нормативтері, соның ішінде атмосфераға стационарлық көздерден ластаушы заттардың шекті жол берілген шығарындыларының, су объектілеріне, жергілікті жер бедеріне, сүзгілеу алаңдарына, сарқынды сулар жинақтауыштарына ластаушы заттардың төгінділерінің нормативтері, өндіріс және тұтыныс қалдықтарын орналастыру нормативтері, жол берілетін физикалық әсерлердің нормативтері айқындалады.

3. Эмиссиялар нормативтерінің шамалары шаруашылық және басқа әрекеттердің қоршаған ортаға және тұрғындардың денсаулығына тигізетін кері әсерлерін азайту мақсатында техникалық шараларды өткізу қажеттілігі туралы шешімдер қабылдау үшін негіз болып табылады.

Эмиссиялардың әрбір станционарлық көзі үшін және кәсіпорынды толық алғанда есептемелердің негізінде шекті жол берілген шығарындылары мен төгінділерінің нормативтері, сондай-ақ өндіріс қалдықтарын орналастыру дәне тұтыну нормативтері қоршаған ортаның сапасы нормативтеріне жетуді қамтамасыз ететіндей белгіленеді.

Қоршаған ортаның сапасы нормативтеріне жетуді қамтамасыз ету мақсатында ластаушы заттардың эмиссиялары деңгейін төмендету бойынша техникалық шараларды жүзеге асыруды аяқтауға дейінгі мерзімге эмиссиялардың нормативтік көлемдері - лимиттері есептеумен кезең-кезеңмен белгіленеді.

1. Атмосфераға стационарлық көздерден ластаушы заттар
шығарындыларының нормативтерін есептеу

4. Атмосфераға ластаушы заттар шығарындыларының нормативтері (шекті жол берілген шығарынды - ШЖБШ) өнеркәсіп кәсіпорындарының даму болашағын және атмосферада зиянды заттардың сейілуін ескере отырып, осы көзден және қаланың немесе басқа елді мекеннің көздерінің жиынтығынан жер бетіндегі шоғырлану елді мекендердің және санитарлық қорғаныш аймақтарының шекті жол берілген шоғырлануларынан аспайтындай етіп әрбір нақты атмосфераны ластау көзі үшін анықталады.

Жалпы кәсіпорын үшін шығарындылар нормативтері осы кәсіпорынның қолданыстағы, жобаланатын және қайта жаңартылатын ластаушы көздері үшін шығарындылар нормативтері мәндерінің жиынтығы бойынша белгіленеді.

Технологиялық үдерістің құрамдас бөлігі болып табылатын дүркінді шығарындылар үшін бір реттік және жылына қосындылық шама (г/с, т/жыл) бағаланады. Ең жоғарғы бір реттік дүркінді шығарындылар (г/с) өздерінің қызқа мерзімділігіне байланысты нормаланбайды және атмосферада зиянды заттарды таралуын есептегенде есепке алынбайды. Дүркінді шығарындылардың жыл бойына қосынды шамасы жабдық жұмысының штаттық режимін есепке ала отырып, жалпы жылдық шығарындыны белгілеген кезде нормаланады (т/жыл).

Ықтимал болатын апаттық жағдайлармен байланысты апаттық шығарындылар нормаланбайды. Кәсіпорында экологиялық төлемдерді есептеу үшін өткен жылға іс жүзіндегі апаттық шығарындылардың есебі ұйымдастырылады.

5. Егер ШЖБШ шамалары объективтік сипаттағы себептер бойынша осы уақытқа қамтамасыз етілмесе, әрекеттегі кәсіпорындардан зиянды заттардың шығарындыларын елді мекендердің ауасында зиянды заттардың шекті жол берілген шоғырлануларын сақтауды қамтамасыз ететін шамаларға дейін кезеңдеп азайту қарастырылады.

Бұл үшін ШЖБШ нормалау кезінде ШЖБШ ақырғы нормасының шамасымен қатар жыл сайынғы (нормалаудың әр жылына) эмиссиялардың нормативтік көлемдері – зиянды шығарындыларды кезеңдеп азайтуды қамтамасыз ететін ШЖБШ жету шараларын жүзеге асыру кезеңіне зиянды заттардың шығарындыларын шектейтін лимиттер (г/с, т/жыл) анықталады.

6. Белгіленген мерзімге ШЖБШ жетуді негіздеу үшін кәсіпорын ШЖБШ нормативтеріне жету мақсатында ластаушы заттардың шығарындыларын (төгінділерін) азайту жөніндегі шаралар жоспарын құрады (бұдан әрі – шаралар жоспары).

Эмиссиялардың нормативтік көлемдері – лимиттер нормаланатын мерзімнің әр жылына кәсіпорында орнатылған табиғат қорғау жабдығын барынша толық және тиімді пайдалануға, өндіріс технологиясын сақтауға, шығарындылардың нормативтерінің жобасының құрамдас бөлігі болып табылатын шаралар жоспарына тиісті зиянды заттардың шығарындыларын азайтуға сәйкес болады.

Шығарындылардың нормативтерін есептеу кезінде шараны орындағаннан кейін шараның тиімділігі ол аяқталған жыл басталатын жылға есептеледі.

ШЖБШ жету үшін атмосфераға зиянды заттардың шығарындыларын азайту бойынша іс шаралар жоспарының орындалуы міндетті.

7. ШЖБШ белгілеу кезінде кәсіпорындардың даму перспективаларын, аймақтың физикалық-географиялық және климаттық шарттарын, өнеркәсіп алаңдары мен тұрғын үйлердің, санаторийлердің, демалыс аймақтарының орналасуын, өнеркәсіп алаңдары мен қоныстану аумақтарының өзара орналасуын есекеріледі.

8. Зиянды заттардың ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған шығарындыларының алдын алу және ең жоғарғы азайту үшін ең үздік қол жетімді технологияар қолданылады.

9. Шығарындылар нормативтері атмосфераны ластау көзінің әрқайсысы үшін және толығымен кәсіпорынға айқындалады. Нормалаудың сол жылына жататын жеке көздері үшін айқындалатын шығарындыларды қосу нәтижесінде кәсіпорындар немесе нысандар үшін және олардың толықтай кешені үшін шығарындылар нормативтерінің мәндері анықталады.

Қосынды шығарындыларды г/с, т/жыл анықтау кезінде жабдық жұмысының стационарлық еместігі (бір уақытты еместігі) есепке алынады.

10. Шығарындылар көздерінің тізбесі және олардың сипаттамалары жобаланатын объектілер үшін - жобалау ақпаратының негізінде, қолданыстағы объектілер үшін - атмосфералық ауаға ластаушы заттардың ШЖБШ нормативтерінің жобасын әзірлеудің бірінші кезеңі болып табылатын, атмосфераға ластаушы заттар шығарындыларының және олардың көздерінің түгендеуі негізінде айқындалады.

Түгендеу нәтижелері бойынша көздер құрамы мен нормалауға жататын зиянды заттар тізбесі белгілену керек.

Атмосфералық ауаға зиянды (ластаушы) заттардың шығарыныларын және олардың көздерін Түгендеуді жүргізу бойынша әдіснама осы Әдістеменің 1-қосымшасында көрсетілген.

11. Жүргізілген шығарындыларды түгендеу нәтижелері бойынша осы Әдістеменің 2-қосымшасындағы ңысанға сәйкес атмосфералық ауаға зиянды (ластаушы) заттар шығарындыларының және олардың көздерінің түгендеу бланкілері толтырылады.

12. Жаңа, сонымен қатар қайтадан құрылатын және кеңейтілетін кәсіпорындар үшін ШЖБШ нормативтері осы нысандарды пайдалануға қабылдау сәтіне қаматамасыз етіледі.

Қайтадан құрылатын және кеңейтілетін кәсіпорындар үшін нормативтер кәсіпорынның қолданыстағы және жаңа барлық шығарынды көздерінің өзара әсерлерін есепке ала отырып, толықтай кәсіпорын үшін белгіленеді.

13. Кәсіпорын шығарындыларының нормативтері даму перспективасын, басқаша айтқанда технологиялық регламентпен қарастырылған желдету және шаң тазарту жабдықтарының жүйесі мен құрылысын қосқанда, жабдықты іске қосу және оны пайдалану режимдерін есепке ала отырып, оның қалыпты жұмыс істеу шарттары үшін айқындалады.

Бұл жағдайда қолданыстағы кәсіпорындар үшін жобамен белгіленген көрсеткіштердің шектерінде соңғы 2-3 жыл үшін жабдықтың іс жүзіндегі ең жоғарғы жүктемесі есепке алынады.

ШЖБШ есептеуге арналған әрекеттегі жағдайға және перспективасына шығарындылардың көздерінің атмосфераға зиянды заттардың шығарындыларының параметрлері осы Әдістеменің 3-қосымшасына сәйкес нысан бойынша кестеде келтірілген.

14. Кәсіпорынды кеңейту, қайта құру кезінде даму перспективасына зиянды заттардың шығарындыларының жаңа көздері мемлекеттік экологиялық экспертизаның оң қорытындысын алған алға қойылған әрекеттің жұмыс жобаларына сәйкес есепке алынады.

Жұмыс жобаларын әзірлеусіз кәсіпорынның ағымдағы шаруашылық әрекетін қамтамасыз ету үшін енгізілетін зиянды заттардың шығарындыларының көздері ШЖБШ нормативтерінің құрамында есепке алынады.

15. Шығарындылар нормативтері уақыт бірлігінде (секундта) тасталатын зиянды зат салмағы (грамдарда) ретінде анықталады. Ең жоғарғы бір реттік рұқсат етілген тастандылармен (г/с) қатар шаралар жоспарына сәйкес атмосфераға тасталатын зиянды заттар шығарындыларын азайтуды есептеп, әр көз үшін жеке және толығымен кәсіпорынға рұқсат етілген шығарындылардың жылдық шамасы жылына тонналарда (т/жыл) белгіленеді. Шаралар жоспарының нысаны осы Әдістемеге 4-қосымшада келтірілген.

Нормаланатын зиянды заттардың тізбесі "Эмиссиялар нормативтері белгіленетін ластаушы заттар мен қалдық түрлерінің тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 30 маусымдағы № 557 Қаулысымен бекітілген.

16. ШЖБШ нормативтері объектінің санитарлық-қорғаныш аймағының шекарасында, сондай-ақ жақын тұрғын үй аймағының аумағында атмосфералық ауаның жерге жақын қабатындағы ластаушы заттардың ең жоғары бір реттік шоғырлануы аялық шоғырлануларды ескере отырып, елді мекендердің атмосфералық ауасы үшін тиісті гигиеналық нормативтерден аспайтындай етіп белгіленуі тиіс.

17. Нормалау жылдары бойынша және кәсіпорын бойынша ластаушы заттардың шығарындыларының нормативтері ШЖБШ жету мерзіміне шығарындылар нормативтері осы Әдістемеге 5-қосымшаға сәйкес нысан бойынша кестеде келтірілген.

18. Курорттарды санитариялық қорғау аймақтары, ірі санаторийлер мен демалыс үйлерінің орналасу орындары, қалалардың демалыс аймақтары үшін, сондай-ақ, атмосфералық ауаны қорғауға жоғары талаптар қойылатын басқа да аумақтар үшін әлеуетті қауіпті химиялық заттардың шекті жол берілген ең жоғарғы бір реттік шоғырланулары 0,8 ШЖБШу _е.б.-ға ауыстырылады.

19. Жылжымалы көздердің қозғалтқыштарынан газ ауа қоспасының ең жоғарғы бір реттік шығарындылары (г/с) жылжымалы көздердің жұмысы олардың стационарлық орналасуымен байланысты болған жағдайда ғана атмосфералық ауаға әсерді бағалау мақсатында есепке алынады.

Жылжымалы көздердің қозғалтқыштарынан жалпы шығарындылар (т/жыл) нормаланбайды және зиянды заттар шығарындылардың жалпы көлеміне енгізілмейді.

20. Қатты бөлшектердің (шаңның) жер беті шоғырлануларын анықтау үшін атмосфералық ауада төселетін бетке аталған бөлшектердің гравитациялық шөгу жылдамдығын есепке алатын Ғ өлшемсіз коэффициент қолданылу керек.

Ғ коэффициентінің шамасы шаңның құрамына және көзде орнатылған шаңтазартқыштың тиімділігіне байланысты 1-ден 3-ке дейін өзгереді. Егер тасталатын шаң бөлшектерінің салмағын өлшемдері бойынша бөлу туралы мәліметтер болған жағдайда Ғ коэффициентінің шамасы нақтылануы мүмкін.

Шығарындылардың құрамындағы зиянды заттар қатарының диспенсерлік құрам туралы қолдағы мәліметтерге тиісті атмосферада сейілуді есептеу кезінде электр- немесе газдәнекерлеу әдістерімен металдарды пісіру немесе кесу кезінде қатты бөлшектер, жылжымалы көлік құралдарының қозғалтқышы жұмыс істеп тұрғанда қорғасын пен оның қосылыстары, қазандықтардан - бенз(а)пирен мен күйе, жану үдерістерінде – диоксиндер (фурандар), ілеспе мұнай газын жаққанда – күйе үшін F = 1 параметр шамасын қабылдау ұсынылады.

Бұнда шығарындыларды тазартуға және диспенсерлік құрамына тәуелсіз атмосфераға шыққаннан кейін (ылғалды тәсілмен глинозем өндіргенде) бірден оның қарқынды конденсациясы бақыланатындай құрамында су буының көлемі жыл бойында жеткілікті шығарындылар үшін параметр шамасы F = 3.

21. Атмосфераның ластануын есептеу және шығарындыларын анықтау кезінде технологиялық үдерістер мен көлік құралдарының барлық түрлері үшін атмосфераға түсетін азот тотықтарының толық немесе жартылай өзгеруін есепке алу керек. Бұл үшін есеп бойынша немесе аспаптық өлшемдермен белгіленген азот тотықтарының (М_NOх) шығарындыларының мөлшері NO₂ қайта есептегенде келесі құрамдастырушыларға бөлінеді азот оксиді (NO) мен азот диоксиді. NO_х өзгеру коэффициенттерді ең жоғарғы белгіленген өзгеру деңгейінде қабылданады, басқаша айтқанда 0,8 – NO₂ үшін және 0,13 – NO үшін. Сонда жеке шығарындылар келесі формулалар бойынша анықталады:

М_{NO2 сек.} = 0,8 х М_{NOx сек.}, М_{NO2 жыл.} = 0,8 х М_{NOx жыл.}, (1)

М_{NO сек.} = 0,13 х М_{NOх сек.}, М_{NO жыл.} = 0,13 х М_{NOх жыл.} (2)

22. ШЖБШ нормалау кезінде объектінің санитарлық-қорғау аймағының (СҚА) көлемінің жеткіліктілігін бағалау жүзеге асырылады. СҚА режимінің мөлшері мен орналасу тәртібі "Өндірістік объектілердің санитариялық-қорғаныш аймағын белгілеу бойынша санитариялық-эпидемиологиялық талаптар санитариялық қағидасын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 17 қаңтардағы № 93 Қаулысымен белкітілген.

23. Атмосфераға зиянды заттарды шығарындыларын нормалау елді мекендердің атмосфералық ауасының сапасының гигиеналық өлшемдерін сақтау қажеттілігіне негізделген.

Бұл жағдайда төмендегі қатынасты орындау керек:

С/ШЖБШу < 1 (3)

бұнда С– ауаның жер үсті қабатында зиянды заттың есептік шоғырлануы;

ШЖБШу – елді мекендердің атмосфералық ауасында зиянды заттардың шекті жол берілген шоғырланулары (Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен бекітілген).

Елді мекендердің атмосфералық ауасы үшін гигиеналық нормативтер ретінде атмосфераға шығарындыларды нормалау мақсатында әлеуетті-қауіпті химиялық заттардың шекті жол берілген ең жоғарғы бір реттік шоғырлануының мәндері немесе, ШЖБШу_е.б. болмаған жағдайда - әлеуетті-қауіпті химиялық заттардың бағдарлы қауіпсіз әсерлер деңгейлері (бұдан әрі - БҚӘД) нормативтерінің мәндері қабылданады.

Егер зат үшін тек шекті жол берілген орташа тәуліктік шоғырлануы (ШЖБШу_0.Т.) болса, онда ол үшін төмендегі қатынас қолданылады:

0,1 С<ШЖБШу_0.Т. (4)

24. Атмосфералық ауада әрекеттері сомаланатын қасиеттері бар бірнеше (n) зиянды зат бірге болған жағдайда олардың шоғырлану сомасы келесі формуламен есептеу кезінде бірден аспау керек:

С₁/ШЖБШУ₁ + С₂/ШЖБШУ₂ + … С_n/ШЖБШУ_n<1 (5)

бұнда С₁, С₂,...... Сп – атмосфералық ауада заттардың іс жүзінде шоғырлануы;

ШЖБШУ₁, ШЖБШУ₂,...... ШЖБШУ_n – сол заттардың шекті жол берілген шоғырланулары.

Көпкомпонентті қоспалардың құрамдастырылған әрекеті денсаулық сақтау саласының нормативтік-құқықтық актілерінің талаптарына сәйкес есептеулерде есепке алынады.

25. ШЖБШ анықтау кезінде атмосфераны ластау көзі үшін Республикалық Мемлекеттік Кәсіпорын "Қазгидромет" берген ауадағы қаланың немесе басқа елді мекеннің басқа көздерінен (оның ішінде автокөліктен) зиянды заттардың аялық шоғырлану шамалары С_ф (мг/м³) есепке алынады. Бұл үшін (3) қатынасында С орнына С + С_ф қабылданады.

26. ШЖБШ белгілеген кезде атмосфераны ластауды есептеу белгіленген тәртіпте келісілген бағдарламалар бойынша қоршаған ортаны қорғау саласында уәкілетті органның бекіткен кәсіпорындардың шығарындыларынан атмосфералық ауада зиянды заттарды шоғырлауды есептеу әдістемесіне сәйкес жүргізіледі.

27. Кәсіпорын басшысы (тапсырыс беруші) бекіткен шығарындылар нормативтерін белгілейтін құжаттама санитарлық-эпидемиологиялық сараптама қорытындысы болған кезде Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексінің талаптарына сәйкес мемлекеттік экологиялық сараптамаға беріледі.

28. ШЖБШ нормативтері бес жылда кемінде бір рет қайта қарастырылады.

Кәсіпорын бастамасы бойынша қолданыс мерзімі біткенге дейін шекті-жол берілген шығарындылардың ерте белгіленген нормативтерін қайта қарастырудың себебі:

1) атмосфераны ластаудың жаңа көздерін немесе параметрлерінің өзгеруін ескеру қажеттігі;

2) шығарындылар көздерінің санын қысқартуға немесе ұлғайтуға әкеп соғатын заңды тұлғаны – жер қойнауын пайдаланушыны қайта ұйымдастыру болып табылады; кәсіпорынды қайта ұйымдастырған жағдайда ШЖБШ белгілеу бойынша құжаттама құрамында шығарындылар көздері бойынша бөлгіш теңгерімді беру қажет.

29. Қолданыс мерзімі біткенге дейін ШЖБШ нормативтерін қайта қарастыру (түзету) кезінде жаңа нормативтерді белгілеудің әрекеттері ШЖБШ қолданыстағы нормативтерін анықтаған кезде өткізілген түгендеу нәтижелеріне негізделе алады.

30. Шығарындылар нормативтері белгіленген табиғатты пайдаланушылар өз техникалық және қаржылық мүмкіндіктерін ескере отырып, Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасының сақталуын қадағалау үшін қажет көлемде әзірленген бағдарлама негізінде жол берілген шығарындылардың өндірістік экологиялық бақылануын жүргіледі.

31. Азот оксидінің М_NOх шығарындыларын бақылау кезінде (NO₂ есептеген кезде) көзден азот диоксидінің (M_NO2) және азот оксидінің (M_NO) шығарындыларының көлемі газталдағыш аспабын тиісті баптауларын беру арқылы атмосферада оксидтердің өзгеруін немесе есептеуді ескеріп анықталады.

32. Метеорологиялық жағдайлар қолайсыз болған кезде кәсіпорын халқының денсаулығы үшін қауіпті болатын атмосфераны ластаудың қысқа мерзімдік кезеңінде кәсіпорынның жұмысы жартылай немесе толық тоқтағанға дейін зиянды заттардың шығарындыларының төмендетілуін қамтамасыз етеді.

33. Апат нәтижесінде жол берілген шығарындылар асқан кезде кәсіпорын қоршаған ортаны қорғау саласында уәкілетті органға дереу хабарлауға, кәсіпорынды тоқтатқанға дейін атмосфераға зиянды заттардың шығарындыларын азайту, атмосфераны ластаудың салдарын жою бойынша шаралар қолдануға, сондай-ақ апат пен қолданылған шаралар туралы ақпарат береді.

34. Жалпы алғанда кәсіпорын үшін зиян заттардың шығарындыларын төмендету тиімділігі барлық техникалық ықтимал жағдайларда тікелей құрал-саймандық өлшемдер деректері бойынша анықталатын көздерде шығарындыларды төмендету бойынша бағаланады. Мұның өзінде шығарындыларды төмендетудің жылдық көлемін есепте осы өндіріс үшін әрекет ететін шығарындыларды есептеу әдістемесіне сәйкес орындалады.

2. Ластаушы заттар төгінділерінің нормативтерін есептеу

35. Жер үсті су объектілеріне, жергілікті жер бедеріне, сүзгілеу алаңдарына және сарқынды сулар жинақтауыштарына сарқынды сулармен ластаушы заттардың шекті жол берілген төгінділерінің (бұдан әрі - ШЖБТ) нормативтері сарқынды сулардың әрбір шығарылуы үшін есептеледі. Жалпы кәсіпорын үшін ШЖБТ нормативтері осы кәсіпорынның қолданыстағы, жобаланатын және реконструкцияланатын жеке ластаушы көздері үшін ШЖБТ мәндерінің жиынтығы бойынша белгілейді.

36. Қалалық кәріз желілеріне бұрылатын өндірістік және шаруашылық-тұрмыстық сарқынды сулар үшін ШЖБТ нормативтері белгіленбейді.

37. Тек жылулық ластануы бар нормативтік (шартты) таза сарқынды суларды су объектілеріне төгу кезінде ластаушы заттардың ШЖБТ нормативтері белгіленбейді.

Нормативтік (шартты) таза сарқынды сулар дегеніміз – қосалқы операциялар мен үдерістерде технологиялық аппаратура мен қуаттық агрегаттарды салқындатқаннан түзілетін, ластанбаған, бірақ жоғары температурасы бар сулар.

Бұл ретте төгілетін сулар құрамының су объектісінің су бұру ауданындағы (бір су объектісінде суды пайдалану шартымен) су құрамына сәйкестігі бөлігінде бақылау жүргізу қажет.

38. Жабдықты салқындатудың технологиялдық сұлбасында май жүйелері болған кезде мұнай өнімдері үшін ШЖБТ нормативтері белгіленеді.

39. Шығарымдар тізбесі мен олардың сипаттамалары жобаланатын объектілер үшін жобалау ақпараты негізінде, қолданыстағы объектілер үшін – сынамаларды іріктеуді жүргізумен және аналитикалық зерттеулермен сүйемелденетін шығарымдарды түгендеу негізінде анықталады.

40. Сарқынды сулардың шығарымдарын түгендеу нәтижелері осы Әдістеменің 6 қосымшасына сай нысан бойынша беріледі.

Сарқынды суларды тазалау бойынша имараттар болған кезде тазалау имараттарының тиімділігі Әдістеменің 7-қосымшасына сай нысан бойынша беріледі.

41. ШЖБТ шамалары сарқынды сулардың бір сағаттағы ең жоғары шығынының q (м³/сағ) төгуге жол берілген ластаушы заттардың шоғырлануына (С_ШЖБТ, г/м³) туындысы ретінде анықталады. Сарқынды сулар төгінділерінің шарттарын есептеу кезінде бастапқысында бақылау бекітпесінда судың нормативтік сапасын қамтамасыз ететін С_ШЖБТ мәні айқындалады, содан кейін ШЖБТ (г/сағ) формулаға сәйкес айқындалады:

ШЖБТ = q х С_ШЖБТ, г/сағ, (6)

мұнда q - сарқынды сулардың бір сағаттағы ең жоғары шығыны, м³/сағ;

С_ШЖБТ - төгуге жол берілген ластаушы заттың шоғырлануы, г/м³.

Ең жоғары жол берілген төгінділермен (г/с) қатар әр шығарым мен жалпы алғанда кәсіпорын үшін жылмен тоннада жол берілген төгінділердің жылдық мәндері (лимиттері) белгіленеді.

42. ШЖБТ көлемін анықтау үшін есептеу шарттары (бастапқы деректер) өткен үш жылдың деректері немесе, егер олар кеңейтудің, қайта жаңғыртудың алдын ала келісілген жобалары бойынша шын мәнінде белгілі болса, перспектвитік қолайлылығы аздау мәндер бойынша таңдалады.

43. Нормаланатын зиянды заттардың тізбесі "Эмиссиялар нормативтері белгіленетін ластаушы заттар мен қалдық түрлерінің тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 30 маусымдағы № 557 Қаулысымен бекітілген.

Әр су пайдаланушы үшін ШЖБТ нормативтерін есептеуге қосылатын заттар тізбесі шаруашылық субъекттің суды пайдаланудың арнайы жағдайларына тәуелді болып, ШЖБТ нормативтерін есептеу бойынша материалдар құрамында бекітіледі.

44. Егер жұмыс істейтін кәсіпорынның іс жүзіндегі төгінділері есептік ШЖБТ-дан кем болса, онда ШЖБТ ретінде іс жүзіндегі төгінділер қабылданады.

45. Жобаланатын кәсіпорындардың ШЖБТ шамалары жобалық құжаттаманың құрамында айкындалады.

46. Су объектілеріне төгінділер нормативтері бақылау бекітпесінда су сапасы нормаларын қамтамасыз ету мақсатында уақыт бірлігінде су объектісінің аталмыш пунктінде белгіленген тәртіппен төгуге ең жоғарғы жол берілетін, сарқынды сулардағы заттардың массасы деп түсінілетін жол берілген төгінділердің есептік мәндері болып табылады.

47. Төгінділер нормативтері орнатылған бақылау бекітпесінде ластаушы заттардың ШЖБШ артуына жол бермеу жағдайларына сүйене отырып немесе шаруашылық-ауыз су, коммуналдық-тұрмыстық немесе барық шаруашылығы мақсаттар үшін оны мақсатты пайдалану үшін ескере отырып, су обьектісі учаскесінде белгіленеді.

48. Бақылау бекітпесі табиғи суларды ластау көзінен (сарқынды суларды төгу, пайдалы қазбаларды өндіру орындары, су объектісінде жұмыстар жүргізу және т.б.) 500 метр қашықтықта орнатылады.

49. Су объектілеріне төгінділерді нормалау мақсатында шекті жол берілген шоғырланулар ретінде су объектісінің су пайдалану түріне сәйкес келетін шоғырланулар қабылданады.

Су объектісін немесе оның учаскесін әртүрлі мақсаттарға бір уақытта пайдаланған жағдайда судың құрамы мен қасиеттеріне белгіленгендердің ішіндегі ең қатаңы нормалары қойылады.

50. Егер су объектісінің аялық ластануы қандайда бір көрсеткіштер бойынша бақылау бекітпесінде судың нормативтік сапасын қамтамасыз етуге мүмкіндік бермесе, онда осы көрсеткіштер бойынша ШЖБТ су объектілері суының құрамы мен қасиеттеріне қойылатын нормативтік талаптарды сарқынды сулардың өзіне жатқызуды негізге ала отырып белгіленеді.

Егер, су объектісі сумен қамту және суды бұрудың объектісі бірмезгілде болып табылады, мұның өзінде г/с және т/жыл ластаушы заттардың нақты төгіндісі массасын есептеу кезінде суды пайдалану нәтижесінде су объектіне келіп түсетін заттардың сол ғана саны ескеріледі (төгілетін суда болатын ластаушы заттардың жалпы саны сол су объектісінен алынған суда болатын осы заттар санына азаяды).

Түгендеуде г/с және т/жыл жоғарыда көрсетілген есептік көлемдерін негіздеу үшін төгіндідегі шоғырлану сияқты, сорл сияқты кезеңділікпен анықталған нормаланатын заттардың толық тізбесі бойынша, су бөтегге барлық нормаланатын заттардың шоғырлануы бойынша деректерді көрсету қажет.

51. Бақыланатын қоспалардың аялық шоғырлануының кезеңдік (бір жолғы) өсуі жағдайында, аяның осы өзгеруімен туындаған ШЖБТ артуы ШЖБТ нормативтерінің бұзылуы болып табылады.

52. Егер су объектісінің аялық ластануы табиғи себептермен негізделген болса, онда ШЖБТ судың қалыптасқан аялық сапасының бақылау тармағында сақтау шартарына сүйене отырып, белгіленеді.

53. Егер қолданыстағы кәсіпорынмен сарқынды сулардың төгіндісі ШЖБТ нормативтерінің артуымен жүзеге асырылаьтын болса, объективті сипаттағы себептер бойынша ШЖБТ мәндеріне қазіргі таңда қол жеткізу мүмкін болмай отыр, бақылау бекітпесінде ШЖБШу сақталуын қамтамасыз ететін мәндерге дейін ластаушы заттардың төгінділерінің кезең-кезеңмен төмендеуі қарастырылады.

Бұл үшін ШЖБТ ақырғы нормасының мәнімен қатар ШЖБТ нормалау кезінде төгінлідердің тізбекті азайтылуын қамтамасыз ететін ШЖБТ қол жеткізу бойынша іс-шараларды іске асыру кезеңінде ластаушы заттардың шығарындысын шектейтін эмиссиялардың жыл сайынғы (нормалаудың әр жылына) нормативтік көлемдері – төгінділер лимиттері (г/с, т/жыл), анықталады.

С_ШЖБТ ретінде эмиссиялардың нормативтік көлемдерін – төгінділер лимиттерін есептеу үшін сарқынды суларды тазалаудың іске асырылатын технологиясын пайдаланған кезде қол жеткізілетін шоғырлану падаланылады, г/м³.

54. Белгіленген мерзімде ШЖБТ жеткізуді негіздеу үшін кәсіпорын ластаушы заттардың төгінділерін төмендету бойынша іс-шаралар жоспарын әзірлеу тиіс. Жоспар ұсынылған іс-шараларды орындау бойынша кәсіпорынның экономикалық мүмкіндігінің растамасынан тұру тиіс.

Көрсетілген іс-шаралар мен оларды іске асыру мерзімдері қаржылық, материалдық-техникалық ресурстармен, жобалық материалдармен, мердігерлік құрылыс-монтаждау ұйымдарының қажетті мүмкіндіктерімен қамтамасыз етілу тиіс. Кәсіпорын ШЖБТ жобасында ШЖБТ нормативтеріне қол жеткізу бойынша іс-шаралар жоспарына тиісті негіздемені беру тиіс.

Нормаланатын кезеңнің әр жылына эмиссиялардың нормативтік көлемдері – төгінділер лимиттері кәсіпорында белгіленген табиғатты қорғау жабдығын неғұрлым толық және тиімді пайдалануға, өндіріс технологиясын сақтауға, ШЖБТ қол жеткізу бойынша іс-шаралар жоспарына сәйкес ластаушы заттардың төгіндісін төмендетуге сәйкес келу тиіс.

55. Нормалау жылдары бойынша кәсіпорын бойынша ластаушы заттардың төгінділерінің нормативтері осы Әдістеменің 8-қосымшасына сай нысан бойынша келтіріледі.

56. Табиғи, қалыпты аяға (алюминий, мыс, селен, теллур, фтор иондары және басқалар) өсімдер нормаланатын заттар үшін ШЖБТ осы табиғи, қалыпты аяларға жол берілген өсімдерді ескере отырып белгіленуі тиіс.

57. Табиғи сулардың минералдануы жоғары аудандарда орналасқан кәсіпорындар үшін ШЖБТ есептеу кезінде 1500 г/м³ шамасын жер үсті суларының шекті минералдану деңгейі ретінде қабылдауға жол беріледі. Теңіз сулары үшін минералдану бойынша ШЖБТ белгіленбейді.

58. Су объектісінің гидрологиялық режимі мен судың аялық құрамы бойынша деректерді су пайдаланушылар су объектісінде бақылау болған жағдайда "Қазгидромет" Республикалық мемлекеттік кәсіпорынның жергілікті органдарынан сұратады.

Казгидромет бақылауы болмаған кезде суды пайдаланушының, ғылыми-зерттеу және жобалау ұйымдары мен бақылау органдарының бақылауларының деректері пайдаланыла алады.

59. Жергілікті жер бедеріне немесе сүзгілеу алаңдарына сарқынды сулармен бұрылатын заттардың ШЖБТ есептеулері кезінде осы заттың шекті жол берілетін шоғырлануы (С_ШЖБТ) сүзілген сулардың жер асты суларының ағынында араласуды (n) ескере отырып су ағу жиегінде ластаушы заттың аялық шоғырлануын (С_а) аспайтындай етіп алынады:

С_ШЖБТ = n х С_а, (7)

мұнда n - сүзілген сулардың жер асты суларымен араласу еселілігі;

С_а - ластаушы заттың суағу жиегінің аялық шоғырлануы.

Жайылу күмбезінің сыртында орналасқан бақылау ұңғымалары бойынша анықталады. Аялық шоғырланулар туралы деректер болмаған жағдайда аялық ретінде мәдени-тұрмыстық пайдалану су объектілері үшін шекті жол берілген шоғырланулары қабылданады (су пайдаланудың II санаты – тұрғындардың демалысы үшін, сондай-ақ елді мекендер шегіндегі су қоймалары) С_ф = ШЖБШУ_к.б.

Араластыру еселігі келесі формула бойынша анықталады:

бұнда V_ф – сүзілген су шығынын есептеу көлемі,

V_ф = V_жыл + V_А – V_и, м³/жыл, (9)

бұнда V_жыл – сүзу алаңына апарылатын сарқынды сулар көлемі, м³ жыл;

V_А – сүзу алаңына түсетін орташа жылдың атмосфералық шөгінділердің саны, м³/жыл;

V_И – осы бетте буланатын ылғал көлемі данатын, м³/жыл;

L – сүзілетін сарқынды сулардың жерасты сулармен араласу кезінде су ағу жиегінің қуатын есептеудің өлшемсіз коэффициенті;

m – су ағу жиегінің қуаты, м;

р – су ағу жыныстарының кеуектілігі, өлшемсіз коэффициенті;

S – сүзу алаңы ауданы, м²;

Т – соңында сүзу алаңындағы жерасты суларында ластаушы заттардың шоғырлануы шекті жол берілген мәннен аспау тиіс есептік уақыты, жылы,

Т = t_э + 5, (10)

бұнда t_э – жергілікті рельефте төгіндінің жобалық (атап өтілетін) мерзімі;

Х – бір жолға жерасты сулармен өтетін жол ұзындығы,

Х = 365 . К . I_е, (11)

бұнда К – сүзу коэффициенті, м/тәулік;

I_е – жерасты сулардың табиғи ағыны еңісінің градиенті, өлшемсіз көлем.

Жайылу күмбезінің радиусы мына формула бойынша анықталады:

мұнда R - жайылу күмбезінің радиусы, м;

К - сүзілу коэффициенті, м/тәу;

Н - топырақ суларының сүзгілеу алаңдарының түбінен орналасуының бастапқы тереңдігі, м;

h - сүзгілеу алаңдарындағы судың тереңдігі, м;

m – су ағу жиегінің қуаты, м;

Р - сүзгілеу алаңының периметрі, м;

G - сүзгілеу алаңдарына түсетін сарқынды сулардың шығыны, м³/тәу.

60. Жинақтауыштарға сарқынды суларды төгу кезіндегі ластаушы заттардың жол берілетін шоғырлануларының есебі мына формула бойынша есептеледі:

С_ШЖБТ = С_а + (С_ШЖБШ – С_а) х К_а, (13)

мұнда С_ШЖБТ - жинақтауышта (бақылау бекітпесінде) судың нормативтік сапасын қамтамасыз ететін, сарқынды сулардағы ластаушы заттың есеппен анықталған шоғырлануы, мг/л;

С_а - ластаушы заттың жинақтауыштағы (бақылау бекітпесіндағы) аялық шоғырлануы, мг/л;

С_ШЖБШ - ластаушы заттың сарқынды суларының ақырғы суқабылдағышының суындағы шекті жол берілген шоғырлануы, мг/л;

К_а - жинақтауыштың ассимиляциялық, булану, сүзгілеу қасиеттерін жиынтықты ескеретін коэффициент.

К_а коэффициенті мына формула бойынша анықталады:

(14)

мұнда g_ж - су тоғандарының ішкі үдерістеріне қатысатын, жинақтауыш суының үлесті көлемі, м³/жыл;

g_б - жинақтауыштың бетінен буланатын судың үлесті көлемі, м/жыл;

g_с - жинақтауыштан сүзілетін сарқынды сулардың көлемі, м³ /жыл;

g_п - пайдаланылатын судың көлемі (егер мұндай көлемдер болса), м³/жыл;

g_сар - жинақтауышқа бұрылатын сарқынды сулардың шығыны, м³ /жыл.

g_ж g_б және g_с мәндері мына формулалар бойынша табылады:

мұнда Q - ШЖБТ есептеу кезіндегі СС жинақтауышының нақты көлемі, м³:

t_п - жинақтауышты нақты пайдалану уақыты, жылдар;

Q_б - жинақтауыштың буландыру қабілеті, м³;

K - жинақтауыш арнасының сүзгілеу коэффициенті, м/тәу;

m - су ағу жиегінің қалыңдығы, м;

Н - жинақтауыштағы сарқынды сулар бағанасының биіктігі, м;

R - жинақтауыш ортасынан су ағу жиегінің қалыңдығының қоректену сұлбасына дейінгі қашықтық, м;

R_к - жинақтауыштың радиусы, м;;

365 - бір жылдағы тәуліктің саны (тәуліктерді жылға аудару).

61. Жинақтауыш сарқындарының бір бөлігін өзендерге немесе суаруға бұрған жағдайда С_шжбш ретінде сәйкесінше балық шаруашылығы су пайдаланудың шекті жол берілген шоғырланулары (ШЖБШ_бал) және суару суы сапасының нормалары (ШЖБШ_суғару) алынады.

62. Егер сарқынды сулардың ақырғы су қабылдағышы ретінде жабық типті жинақтауыш болған жағдайда, яғни суаруға арналған ашық су алу болмағанда немесе жинақтауыш сарқындарының бір бөлігінің төгінділерін өзендерге немесе басқа табиғат объектілеріне тастау жүзеге асырылмағанда, жол берілетін шоғырланудың есебі мына формула бойынша жүргізіледі:

Сшжбт⁼С_нақты (18)

мұнда С_нақты -тазарту құрылғыларынан кейінгі ластаушы заттардың нақты төгіндісі, мг/л.

Жинақтауыш мұндай жағдайда сарқынды сулардың жинақтауыш-буландырғышы ретінде пайдаланылады.

63. Жер үсті су объектілеріне сарқынды суларды төгу кезінде ластаушы заттардың жол берілген шоғырлануларының есебі мына формула бойынша шешіледі:

мұнда С_шжбш - ластаушы заттың су объектісі суындағы шекті жол берілген шоғырлануы, г/м³;

С_а - ластаушы заттың сарқынды сулар шығаруынан 0,5 км жоғары су ағысындағы аялық шоғырлануы, г/м³;

n - сарқынды сулардың су ағысындағы араласу еселілігі, келесі формуламен анықталады:

мұнда g - сарқынды сулардың шығыны, м³/с;

Q - су ағысындағы судың есептік шығыны, м³/с;

Y - өзен шығынының қандай бөлігінің есепті өзен бекітпесіндегі ең ластанған ағыстың сарқынды суларымен араласуын көрсететін, араласу коэффициенті. Ірі су ағыстары үшін шамамен y=0,6, орташалары үшін y=0,8, кішілері үшін y=1,0.

64. Консервативтік емес заттар үшін С_Шжбт анықтау үшін есептік формула келесі түрде болады:

бұнда е = 2,72 - натуралды логарифмнің негіздемесі;

k - консервативтік емес коэффициент ВИИИВО деректері және "Елді мекендер мен өнеркәсіптік кәсіпорындардың кәрізі" жобалаушының анықтамалығы бойынша қабылданады;

t - сарқынды суларды шығару орнынан бақылау бекітпесіне дейін жету уақыты, тәулік.

65. Салынды заттардың жол берілген шоғырлануының есебі мына формула бойынша жүргізіледі:

мұнда А = 0,75 коммуналдық тұрмыстық су пайдалану су ағысы үшін және екінші санаттағы балық шаруашылығы су ағыстары үшін, А = 0,25 жоғары және бірінші санаттағы балық шаруашылығы су ағыстары үшін, сондай-ақ оларды шаруашылық-ауыз су мақсаттарда пайдаланған жағдайда.

66. Төгінділер нормативтері белгіленген табиғатты пайдаланушылар өз техникалық және қаржылық мүмкіндіктерін ескере отырып, Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасының сақталуын қадағалау үшін қажет минималды көлемде әзірленген бағдарлама негізінде жол берілген төгінділердің өндірістік экологиялық бақылануын жүргізіледі.

Жол берілген төгінділер нормативтерін сақтауды бақылау төгіндіден 500 м жоғары және төмен орналасқан сарқынды сулардың шығарымдары мен бақылау бекітпелерінде жүзеге асырылады.

67. ШЖБТ нормативтері қайта қарастырылады:

1) қолданыс мерзімі біткен соң бес жылда кемінде бір рет;

2) кәсіпорынның жабдығын пайдаланудың техникалық жағдайлары өзгерген кезде.

68. Қолданыс мерзімі біткенге дейін ШЖБТ нормативтерін қайта қарастыру (түзету) кезінде жаңа нормативтерді белгілеудің әрекеттері ШЖБТ қолданыстағы нормативтерін анықтаған кезде өткізілген түгендеу нәтижелеріне негізделе алады.

Қолданыс мерзімі біткенге дейін қайта қарастыру (түзету) кезінде ШЖБТ мемлекеттік экологиялық сараптаманы өткізу мерзімі Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексіне сай қайтара экологиялық сараптаманы өткізу мерзіміне сәйкес келу тиіс.

3. Қалдықтарды орналастыру нормативтерін есептеу

69. Өндіріс және тұтыну қалдықтарын орналастыру нормативтері (бұдан әрі - ҚОН) жүргізілетін өндірістік экологиялық бақылау нәтижелері бойынша қалдықтарды орналастыру объектісінің СҚА шекарасында алынған, қоршаған ортаның құрамдас бөліктерінің (атмосфералық ауа, жер үсті және жер асты сулары, топырақ жамылғысы) жай-күйі туралы деректерді ескере отырып есептеледі.

70. Осы қалдықтар түрін орналастыру нормативі жыл сайын тонналарда мына формула бойынша анықталады:

М_норм = 1/3 · М_тұз · (К_с + К_т + К_а) · К_р, (23)

мұнда М_норм осы қалдықтар түрін орналастыру нормативі, тонна/жыл;

М_тұз - осы қалдық түрінің түзілу көлемі, т/жыл;

К_с, К_т, К_а, К_р - жер асты суларына, жақын жатқан аумақтардың топырағына ЛЗ көшу дәрежесін, эолдық таралуды, жерді қалпына келтіру ұтымдылығын есепке алудың төмендету, өлшемсіз коэффициенттері.

71. Жерасты суларына қоймаланған қалдықтардан ластаушы заттардың көшуін ескеретін төмендеткіш коэффициенттер (К_в), жапсарласқан аумақтардың топырағына қоймаланған қалдықтардан ластаушы заттарды (бұдан әрі - ЛЗ) апару деңгейі (К_п) және шаң түрінде жинақтағыштан дисперсияны шығару арқылы атмосферада ЛЗ эолдық арақашықтығының деңгейі (К_а), келесі формулалар бойынша "мөлшер-тиімділік" тәуелділігінің экспоненциалдық сипатын ескере отырып, ескеріледі:

мұнда d_с, d_т, d_а - сәйкесінше жер асты суларының, топырақтың және атмосфералық ауаның қалдықтарда бар химиялық элементтермен және қосылыстармен ластану деңгейінің көрсеткіштері, олар мына формулалармен анықталады:

мұнда

_і - і-ші ластаушы зат үшін изотиімділік коэффициенті

бірінші қауіптілік сыныбындағы ЛЗ үшін - 1,0;

екінші қауіптілік сыныбындағы ЛЗ үшін - 0,5;

үшінші қауіптілік сыныбындағы ЛЗ үшін - 0,3;

төртінші қауіптілік сыныбындағы ЛЗ үшін - 0,25-ке тең.

d_iс, d_iт, d_іa - қалдықтарды орналастыру объектісінің санитариялық қорғаныш аймағының шекарасында сәйкесінше жер асты суларды, топырақты және атмосфералық ауаны сынамалау бойынша есептелген і-ші ластаушы затпен ластану деңгейі;

n - ластаушы заттардың саны (зерттелетін қалдықтарды орналастыру объектісі үшін белгіленген ластаушы заттардың қауымдығымен анықталады).

Ортаның тиісті құрамдас бөлігінің ластану деңгейі мына формулалар бойынша анықталады:

мұнда C_ic, C_iт, және С_іa - і-ші ЛЗ шоғырлануының сәйкесінше судағы (мг/дм³), топырақтағы (мг/кг) және атмосфералық ауадағы (мг/дм³) орташаланған мәні;

ШЖБШ_іс, ШЖБШ_іт және ШЖБШ_іа-і-ші ЛЗ сәйкесінше судағы (мг/дм³), топырақтағы (мг/кг) және атмосфералық ауадагы (мг/дм³) шекті жол берілген шоғырлануы.

ҚО тиісті компонентіндегі ЛЗ шоғырлануының орташаланған шамасы мына формулалармен есептеледі:

мұнда m - сулардағы ЛЗ бар болуын анықтау үшін сынама алу нүктелерінің жалпы саны;

k - топырақта ЛЗ бар болуына сынама алу нүктелерінің жалпы саны;

r - ауада ЛЗ бар болуына сынама алу нүктелерінің жалпы саны;

C_jic, C_jіт, C_jia, - сәйкесінше судағы (мг/дм³), топырақтағы (мг/кг) және атмосфералық ауадағы (мг/дм³) і-ші сынама алу нүктесіндегі і-ші ЛЗ шоғырлануы.

72. Өндіріс және тұтыну қалдықтарын орналастыру объектісінің орналасу ауданындағы (СҚА шекарасында) қоршаған орта (атмосфералық ауаның, жер үсті және жер асты суларының, топырақ жамылғысының) құрамдас бөліктерінің ахуалы туралы мәліметтер жүргізіліп жатқан өндірістік экологиялық бақылау нәтижелері бойынша көрсетіледі.

Қоршаған орта құрамдас бөліктерінің жиынтық ластану көрсеткіші (Л_ж) жеке ЛЗ шоғырлану коэффициенттерінің сомасы (К_ші) ретінде келесі формула бойынша анықталады:

мұнда Л_ж - қоршаған орта құрамдас бөліктерінің жиынтық ластану көрсеткіші;

К_ші - і-ші ластаушы заттың шоғырлану коэффициенті

і - ластаушы заттың реттік нөмірі;

n - қоршаған ортаның құрамдас бөлігінде анықталатын ластаушы заттардың саны.

Жеке ЛЗ шоғырлануының коэффициенті мына формула бойынша анықталады:

мұнда С_і - қоршаған ортаның құрамдас бөлігінде ЛЗ шоғырлануы, мг/дм³ (су үшін); мг/кг (топырақ үшін) және мг/м³ (атмосфералық ауа үшін);

ШЖБШ_і - қоршаған ортаның құрамдас бөлігіндегі ЛЗ шекті жол берілген шоғырлануы, мг/дм³; мг/кг; мг/м³.

Параметрлерге қарай ҚО экологиялық күйі осы әдістеменің 9-қосымшасында келтірілген.

ҚО жай-күйіне сәйкес осы орналастыру объектісіне ӨҚ сақтау мүмкіндігі туралы тиісті шешім қабылданады. Бұл жағдайда экожүйеге келесі салмақтарды жіктеу қарастырылады:

1) жол берілген - экожүйенің құрылымы мен қызметі шамалы (қайтымды) өзгерістермен сақталатын техногенді жүктеме;

2) қауіпті - құрылым әлі сақталатын, бірақ қайтымды өзгерістер санының артуымен қоса экожүйенің қызмет етуінің бұзылуы байқалатын жүктеме;

3) сыни - экожүйенің ахуалы мен құрылымына елеулі кері өзгерістер тигізетін ҚО құрамдас бөліктеріндегі өзгерістердің елеулі жиналуы пайда болуда;

4) апатты - экожүйенің жеке бөліктерінің түсуіне, тіпті олардың толық қирауына (бұзылуына) дейін әкеліп соқтыратын жүктеме.

Егер қоршаған ортаның ахуалына түсетін жүктеме өте қиын немесе апатты болып анықталса, онда қалдықтарды орналастыруға болмайды.

73. Топырақты қалпына келтіруді есепке алу коэффициенті нормаланатын жылдың алдындағы жылға жыныс үйіндісін іс жүзіндегі және жоспарлы топырақты қалпына келтіру аудандарының қатынасы ретінде мына формула бойынша табылады:

мұнда Р_ж, Р_іж - нормаланатын жылдың алдындағы жылға жоспарланған орналастыру орнын топырақты қалпына келтіру ауданы және іс жүзінде рекультивациялау жүргізілген аудан.

74. Топырақты қалпына келтіруді есепке алу коэффициентінің (К_р) шамасы 0,5 - 1,0 аралығының шегінен тыс болса, онда М_норм есептеу кезінде оларға көрсетілген аралықтың ең жақын шегінің мәні беріледі.

75. Егер осы қалдықтар түрін орналастыру үшін жылдық квота белгіленсе, онда қалдықтарды орналастыру нормативтері квотаны сақтауды қамтамасыз ететін шектерде белгіленеді.

76. Өндіру және тұтыну қалдықтарын орналастыру норматвитері осы әдістеменің 10-қосымшасына сай кестеге енгізіледі.

4. Жол берілген физикалық әсерлер нормативтерін есептеу

77. Жол берілген физикалық әсерлер нормативтері әрбір шуыл, діріл, радиациялық және өзге әсер көздері үшін бекітіледі.

78. Әсерлер көздерінің тізбесі және олардың сипаттамалары жобаланатын объектілер үшін - жобалық ақпарат негізінде, қолданыстағы объектілер үшін - әсерлер көздерін түгендеу негізінде айқындалады, ол физикалық факторларды өлшеулермен ілесіп жүргізіледі.

79. Көздерден физикалық әсерлер нормативтері 24 сағат ішіндегі әсерді ескере отырып, әрбір бағаланатын факторға сәйкес келетін бірліктерде айқындалады:

дБА - шуыл факторы үшін;

дБ - діріл үшін;

В/м, мкВт/см², кВ/м, А/м электромагниттік сәулелер үшін жиілік диапазона сәйкес және басқаларға;

мкЗв/сағ - радиациялық ая деңгейі үшін.

80. Жол берілген физикалық әсерлер нормативтері объектінің санитарлық-қорғаныш аймағының және жақын жатқан тұрғын үй аймағының шекарасындағы тиісті физикалық факторлардың деңгейі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 25 қаңтардағы № 168 қаулысымен бекітілген "Қалалық және ауылдық елді мекендердегі атмосфералық ауаға, топыраққа және олардың қауіпсіздігіне, қалалық және ауылдық елді мекендердің аумақтарын күтіп-ұстауға, адамға әсер ететін физикалық факторлардың көздерімен жұмыс істеу жағдайларына қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық ережелеріне сәйкес болатындай белгіленеді.

81. Физикалық әсер нормативтерін есептеу кезінде санитарлық-қорғаныш аймағының шекарасындағы осы физикалық факторлардың аялық деңгейі ескеріледі.

82. Жол берілген физикалық факторлар нормативтерін есептеу үшін қолданыстағы объектіде жүргізілетін эксперименталды өлшеулер пайдаланылады, немесе жобалау кезеңі үшін факторлардың көзделетін деңгейлері есептеледі.

Эксперименталды өлшеулер барысында санитарлық қорғаныш және жақын жатқан тұрғын үй аймағының шекарасындағы физикалық факторлардың деңгейінің олардың көздеріндегі физикалық факторлардың нақты деңгейі кезіндегі жол берілген деңгейге сәйкестігі расталады.

83. Есептеу әдісінің қателіктеріне байланысты есептік көрсеткіштердің шамаларында талап етілетін деңгейден 13 %-дан аспайтын ауытқуларға жол беріледі.

84. Есептелетін физикалық фактордың аялық деңгейі осы көзді алып тастаған кезде шекті жол берілген шамалардан артық болған жағдайда нормаланатын көз фактордың жиынтық шамасына 10 %-дан артық емес қосымша үлес құруы тиіс.

85. Шекті жол берілген шаманың радиациялық факторы аялық деңгейден артық болған жағдайда нормаланатын иондаушы сәулелену көзі халық үшін тиімді мөлшері кез-келген келесі 5 жыл үшін орташа 1 мЗв/жыл, алайда 5 мЗв/жыл асырмай құратындай фактордың жиынтық шамасына қосымша үлес құрылады.

Қоршаған ортаға эмиссиялар
нормативтерін айқындау
әдістемесіне 1-қосымша

Атмосфералық ауаға зиянды (ластаушы) заттар шығарындыларын
және олардың көздерін түгендеу өткізу жөніндегі әдіснамасы

1. Түгендеуді өткізу тек стационарлық көздерге ғана жатады.

Атмосфераға ластаушы заттар шығарындыларының стационарлық көзіне атмосфераға ластаушы заттар шығарындыларының белгілі аумақта тұрақты немесе уақытша орналасқан немесе жұмыс істейтін кез-келген көзі жатады.

2. Атмосфералық ауаға зиянды заттар шығарындыларын және олардың көздерін түгендеу (бұдан әрі - түгендеу) атмосфералық ауаға ластаушы заттардың шекті жол берілген шығарындылары нормативтерінің жобасын әзірлеудің бірінші кезеңі болып табылады және оны тапсырыс беруші бекітеді.

3. Шығарындыларды түгендеудің негізгі мақсаттары:

жалпы кәсіпорын бойынша да, атмосфералық ауаны жеке ластау көздері бойынша да ластаушы заттар шығарындыларының атмосфералық ауаға әсерінің дәрежесін бағалау және атмосфералық ауаға зиянды (ластаушы) заттардың шекті жол берілген шығарындыларының нормативтерін белгілеу үшін бастапқы деректер алу;

ластаушы заттар шығарындыларының сандық сипаттамаларын айқындау;

қаралатын объекті үшін мемлекеттік есепке алу мен нормалауға жататын зиянды (ластаушы) заттар тізбесін айқындау;

шаң-газ тазарту жабдығы жұмысының тиімділігін бағалау болып табылады.

4. Құрал-саймандық немесе есептік (есептік-аналитикалық) әдістерді қолданумен зиянды заттардың шығарындыларының көздерін түгендеу жүргізіледі.

Құрал-саймандық әдістер атмосфераға ластаушы заттардың ұйымдастырылған шығарындысымен көздер үшін басым болып табылады. Ұйымдастырылған шығарындымен негізгі көздерге келесілер жатқызылады: түтік және желдетіс құбырлары, желдетіс шахталары, аэрациялық шамдар, дефлекторлар.

ТЭО және ТЭС-нен, сондай-ақ қуаты 30 т/с асатын қазандықтардан күл мен күкірт диоксидінің шығарындыларының жылдық нормативтерін белгілеу үшін баланстық-есептік әдісті пайдалану қажет.

Негізінен алғанда, ұйымдастырылмаған бөлінділердің (шығарындылардың) сипаттамаларын анықтау үшін, және ұйымдастырылған шығарындымен көздерде құрал-саймандық өлшемдерді жүргізу мүмкін болмаған жағдайларда немесе сандық химиялық талдаудың әзірленген және белгіленген тәртіпте келісілген әдістері болмаған кезде, сондай-ақ жобаланатын және қайта жаңғыртылатын объектілердің шығарындыларының параметрлері туралы деректерді алу үшін есептік әдіс қолданылады.

Есептік (есептік-аналитикалық) әдістер үлестік технологиялық көрсеткіштерге, баланстық сұлбаларға, өндірістің физикалық-химиялық процестерінің ағу заңдылықтарына, сондай-ақ құрал-саймандық өлшемдер мен нақты көздердің параметрлерін ескеретін есептік формулалар үйлесіміне негізделеді.

Құрал-саймандық өлшемдер кәсіпорынның зертханасымен немесе тысқары ұйыммен орындалады. Зертхананың аккредиттеу аттестаты болу тиіс.

Көздерден зиянды заттардың шығарындыларының есептік көлемі үлестік шығындарға, жабдықтың жұмыс істеу уақытына, кәсіпорында метариалдардың наты шығынына және басқа факторларға қарау тиісті әдістемелер бойынша анықталады.

Зиянды заттардың дүрсін шығарындылары автоматты газталдағыштар болмаған жағдайда есептеу арқылы бағаланады.

5. Шығарындылардың жеке көзін жойған жағдайда оның нөмірі басқа көзге, сонымен қатар оны алмастыратын көзге берілмейді.

6. Шығарындыларды түгендеуді өткізу бойынша жұмысқа келесі кезеңдер кіреді:

1) дайындық;

2) зиянды (ластаушы) заттардың шығарындыларын түгендеп зерттеуді өткізу;

3) зерттеу нәтижелерін өңдеу және түгендеу материалдарын рәсімдеу.

7. Жұмыстар орындаудың дайындық кезеңінде атмосфералық ауаны ластау көзі ретінде кәсіпорынның қысқаша сипаттамасы, негізгі технологиялық процестердің схемасы мен сипаты дайындалады.

8. Зиянды (ластаушы) заттар шығарындыларын түгендей байқап қарауды жүргізу кезеңінде атмосфералық ауаға бөліну және ластау көздерін байқап қарау жүргізіледі, оның нәтижелері бойынша ластаушы заттар мен олардың шығарынды көздері айқындалулары тиіс, шаң-газ тазарту жабдығы жұмысының тиімділігі анықталады.

Атмосфералық ауаға бөліну және ластау көздерінің, газ тазарту және шаң қармау қондырғыларының сипаттамалары туралы деректер түгендеу бланкісінде түгендеуді бастау күніндегі жай-күй бойынша жазылады, ал шығарылатын және қармаланатын зиянды заттар саны, газ тазартумен қамсыздану коэффициенті, газ тазартуға шығындар туралы деректер өткен жылға жазылады.

9. Өткізілген шығарындыларды түгендеу нәтижелері бойынша Атмосфералық ауаға зиянды (ластаушы) заттардың шығарындыларын және олардың көздерін түгендеу бланктері толтырылады.

Қоршаған ортаға эмиссиялар
нормативтерін айқындау
әдістемесіне 2-қосымша

Нысан

БЕКІТЕМІН:

Кәсіпорынның

басшысы

_________________

___

(т.а.ә.)

_________________

___

(қолы)

20 __ жылғы

"__" _________

М.о.

Атмосфералық ауаға зиянды (ластаушы) заттардың шығарындыларын
және олардың көздерін түгендеу бланктері
1. Зиянды (ластаушы) заттарды бөліп шығаратын көздер

Өндірістің атауы, цехтың, учаскенің нөмірі және т.б.	Атмосфераны ластау көзінің нөмірі	Бөліп шығару көзінің нөмірі	Ластаушы заттарды бөліп шығару көздерінің атауы	Шығарылатын өнімнің атауы	Бөліп шығару көзінің жұмыс уақыты		Ластаушы заттардың атауы	Зиянды заттардың коды (ШЖБШУ немесе БҚӘД)	Бөліп шығару көзінен кететін ластаушы заттың көлемі, т/жыл
					Тәулігіне	Жылына
А	1	2	3	4	5	6	7	8	9

Ескерту:

А бағанында бөліну көздері мен атмосфералық ауаға шығарындылар көздері (бұдан әрі - көздер) қандай өндіріске жатқызылатыны, цехтардың, учаскелердің нақты атаулары (мысалға, дайындау, пішіндеу және т.б.) көрсетіледі. Өндіріс өзіне бір немесе бірнеше цехты, учаскені және т.б. (мысалға, агломерациялық, жылу-қуаттық, вискоза өндірісі және басқалары) қамтиды, сондай-ақ олардың реттік нөмірлері көрсетіледі.

1-бағанда атмосфералық ауаны ластау көздерінің кәсіпорында құрылуы және сақталуы тиіс орналасу схемасына сәйкес нөмірлері көрсетіледі. Көздерді нөмірлеу жылдан жылға ауыспауы тиіс. Атмосфералық ауаны жаңа ластау көзі пайда болған кезде оған бұрын пайдаланылмаған нөмір беріледі. Көзді жойған кезде оның нөмірі одан әрі пайдаланылмайды. Атмосфералық ауаны барлық ұйымдастырылған ластау көздеріне 0001 - 5999 шегіндегі нөмір беріледі, ал барлық ұйымдастырылмаған көздерге 6001 - 9999 шегіндегі нөмір беріледі.

2-бағанда бөліну көздерінің кәсіпорында құрылатын орналасу схемасына сәйкес нөмірлері көрсетіледі. Жаңа бөліну көзі пайда болған кезде оған бұрын пайдаланылмаған нөмір беріледі. Көзді жойған кезде оның нөмірі одан әрі пайдаланылмайды.

3-бағанда қондырғы мен агрегаттың атауы, типі, сондай-ақ зиянды (ластаушы) заттарды тікелей түзетін процестер (мысалға, бу қазандығында, домна пешінде отын жағу, түсіру алаңдарында сусымалы материалды түсіру немесе сусымалы материалдың бетінен бөлшектердің үрленуі) көрсетіледі.

"Шығарылатын өнім атауы" деген 4-бағанда жалпы өнеркәсіптік өнім жіктегішіне сәйкес шығарылатын өнімнің атауы мен типі көрсетіледі.

5 және 6-бағандарда жабдықтың тәуліктегі және түгендеу алдындағы жылдағы жұмыс сағаттарының орташа сомалық саны көрсетіледі.

7-бағанда зиянды (ластаушы) заттардың атаулары жазылады.

8-бағанда халықтың санитарлық-эпидемиологиялық әл-ауқатын қамтамасыз ету саласындағы уәкілетті орган бекіткен гигиеналық нормативтерге сәйкес зиянды (ластаушы) заттың коды жазылады.

9-бағанда Бөліну көзінен тазарту құрылысымен жабдықталған немесе жабдықталмағанына бөлінетін зиянды (ластаушы) заттардың жалпы мөлшері (тонна жылына) келтіріледі.

2. Атмосфералық ауаны ластау көздерінің сипаттамасы

Ластау көзінің нөмірі	Ластау көзінің параметрлері		Ластау көзінен шыға берісте газ ауа қоспасының параметрлері			Ластаушы заттың коды (ШЖБШу немесе БҚӘД)	Атмосфераға тасталатын ластаушы заттардың саны
	Биіктігі, м	Ауыздың қимасының өлшемінің диаметрі, м	Жылдамдық, м/с	Көлемдік шығын, м3/с	Температура, С0		Ең жоғарғы, г/с	Сомалық, т/жыл
1	2	3	4	5	6	7	8	9

Ескерту:

1-бағанда атмосфералық ауаны ластау көзінің нөмірі көрсетіледі.

2 және 3-бағандарда көздің жер деңгейінен биіктігі туралы сәйкесінше деректер немесе көздің ауыз қимасының диаметрі немесе өлшемдері келтіріледі.

4-бағанда атмосфералық ауаны ластау көзінің ауызындағы шығарылатын газ-ауа қоспасының жылдамдығы, 5-бағанда - көлемді шығысы, 6-бағанда - температурасы көрсетіледі. Ұйымдастырылмаған көздер үшін 4, 5 және 6-бағандар көздің типі бойынша толтырылады.

7-бағанда халықтың санитарлық-эпидемиологиялық әл-ауқатын қамтамасыз ету саласындағы уәкілетті орган бекіткен гигиеналық нормативтерге сәйкес зиянды (ластаушы) заттың коды көрсетіледі.

8-бағанда зиянды (ластаушы) заттың уақыт бірлігіндегі ең жоғары шығарындысы көрсетіледі, г/с.

9-бағанда атмосфералық ауаға зиянды (ластаушы) зат шығарындысының жыл ішінде сомалық салмағы көрсетіледі, т/жыл.

3. Шаңгаз тазалау (ШГТ) жабдығының жұмыс көрсеткіштері

Бөлу көзінің нөмірі	Шаң газ аулаушы жабдықтың атауы мен үлгісі	Аппараттардың ПӘК, %		Тазарту жүргізілетін ластаушы заттың коды	Жабдықталу коэффициенті, К(1), %
		Проектный	Фактический
1	2	3	4	5	6

Ескерту:

Іс жүзіндегі ПӘК мына формула бойынша айқындалады:

Скір және Сшығ - сәйкесінше тазартуға дейінгі және одан кейінгі ластаушы заттың шоғырлануы (г/м³), өлшеулер нәтижелері бойынша айқындалады;

Vкір және Vшығ - сәйкесінше ШГЖ кірістегі және шығыстағы газ-ауа қоспасы көлемінің шығысы (м³/с).

Ластаушы заттардың шоғырлануын өлшеулерді аттестатталған зертханалар орындайды.

5-бағанда МемСТ 17.2.3.02-78 сәйкес қамтамасыз етілу (нормативтік) коэффициенті көрсетіледі.

6-бағанда ластану көздерінің ШГЖ іс жүзіндегі қамтамасыз етілу коэффиценті пайызбен көрсетіледі, ол мына формула бойынша айқындалады:

Тт - технологиялық жабдықтың жыл ішіндегі жұмыс уақыты, сағат;

Тг - газ тазарту қондырғыларының (тазарту дәрежесіне қарамастан) жыл ішінде жұмыс уақыты, сағат.

4. Атмосфераға зиянды (ластаушы) заттардың сомалық
шығарындылары, оларды тазарту және кәдеге асыру, т/жыл

Ластаушы заттың коды	Ластаушы заттың атауы	Бөлу көздерінен шығатын ластаушы заттардың саны	Оның ішінде		Тазартуға түскендерден			Ауаға тасталғандардың барлығы
			Тазартусыз тасталады	Тазартуға түскен	Атмосфераға тасталған	Ауланған және зарарсыздандырылған
						Іс жүзіндегі	Оның ішінде кәдеге асырылған
1	2	3	4	5	6	7	8	9
Барлығы
Оның ішінде:
Қаттылар, оның ішінде
Газ тәріздестер, оның ішінде

Ескерту:

Аталған бөлімде 1 және 2 бөлімдерде келтірілген деректер бойынша барлық заттар жөніндегі мәліметтер келтірілген.

1 және 2-бағандарда ластаушы заттың коды және атауы көрсетіледі.

3-бағанға барлық стационарлық бөліну көздерінен бөлінетін, газ тазарту қондырғысына бағытталатынына немесе бағытталмайтынына қарамастан газ тазарту жүйелеріне жиналатын да (ұйымдастырылған шығарынды), тікелей атмосфераға түсетін де (ұйымдастырылмаған шығарынды) зиянды заттардың мөлшері (жеке заттар бойынша) қосылады. Зиянды заттардың осы мөлшеріне технологиялық газдардың және өндіріс үшін арнайы қармаланатын өнімнің құрамында бар заттар кірмейді.

4-бағанда атмосфераға арнайы құрылғылар (құбырлар, желдету қондырғылары, аэрациялық фонарлар және т.б.) арқылы түсетін, бұл ретте тазартуға ұшырамаған зиянды заттардың, сондай-ақ оларды қармауға арналмаған газ тазарту және шаң қармау қондырғылары арқылы өткен қармалмаған зиянды заттардың мөлшері көрсетіледі.

5-бағанда олардың қайсысы газ тазарту құрылғысында тазартудан өтетініне қарамастан тазарту құрылыстарына келіп түсетін барлық зиянды заттар енгізіледі. Бұл ретте 5-бағанның деректері 6 және 7-бағандар деректерінің сомасына тең болулары тиіс.

6-бағанда тазарту жүйесінен өткеннен кейін атмосфераға түсетін зиянды заттардың мөлшері (жеке заттар бойынша) келтіріледі.

7-бағанда өнім өндіру үшін қармалған заттардан басқа қармалған және залалсыздандырылған зиянды заттардың іс жүзіндегі мөлшері көрсетіледі.

8-бағанда "соның ішінде кәдеге жаратылғаны" деген өндіріске қайтарылған немесе тауарлық өнім алу үшін пайдаланылған зиянды заттардың мөлшері көрсетіледі.

9-бағанда "Атмосфераға шығарылғаны" деген тазартудан кейін атмосфераға түскен де, тазартусыз шығарылған да зиянды заттардың жалпы мөлшері (жеке заттар бойынша) көрсетіледі. Осы бағанның деректері 3 және 7-бағандар мәндерінің айырмасына тең, сондай-ақ 4 және 6-бағандар деректерінің сомасына тең болулары тиіс.

Осы 9-бағанда көрсетілетін барлық көздер бойынша және жеке заттар бойынша зиянды заттар шығарындыларының сомалық "барлығы" II бөлімнің 13-бағанының деректерінен алынады.

Кәсіпорында тазарту құрылыстары жоқ болған кезде 5, 6, 7, 8-бағандарға нөл жазылады. Онда 3, 4, 9-бағандардың деректері бір-бірімен тең болады.

"Барлығы" деген жолда II бөлімнің 13-бағанында көрсетілген барлық жолдардың сомасы жазылады.

"қаттылар" деген жолда II бөлімнің 13-бағанында қатты зиянды заттар бойынша көрсетілген барлық жолдар сомасы және әрбір қатты зат бойынша жеке жолдар сомасы есептеледі.

"газ тәріздес" және "сұйықтар" деген жолдарда II бөлімнің 13-бағанында сұйық және газ тәріздес зиянды заттар бойынша көрсетілген барлық жолдар сомасы жазылады, сондай-ақ әрбір зиянды сұйық және газ тәріздес зат бойынша жеке жолдар сомасын есептеу жүргізіледі.

"Барлығы" деген жолда II бөлімнің 8-бағанында көрсетілген барлық жолдар сомасы есептеледі.

"қаттылар" деген жолда II бөлімнің 8-бағанында қатты заттар бойынша көрсетілген барлық жолдар сомасы және әрбір қатты зат бойынша жеке жолдар сомасы есептеледі.

"газ тәріздес" және "сұйықтар" деген жолдарда II бөлімнің 8-бағанында сұйық және газ тәріздес ластаушы заттар бойынша көрсетілген барлық жолдар сомасы жазылады, сондай-ақ әрбір ластаушы сұйық және газ тәріздес зат бойынша жеке жолдар сомасын есептеу жүргізіледі.

Қоршаған ортаға эмиссиялар

нормативтерін айқындау

әдістемесіне 3-қосымша

ШЖБШ нормативін есептеу үшін атмосфераға зиянды заттардың
шығарындыларының параметрлері

Өндіріс	Цех	Ластаушы заттарды шығаратын көз		Жылына жұмыс сағаттарының саны	Зиянды заттардың шығарындыларының көзінің атауы	Картасұлбада шығарынды көзінің нөмірі	Шығарынды көзінің биіктігі, м	Құбыр ауызының диаметрі, м	Ең жоғарғы бір реттік жүктеме кезінде құбырдан шығарда газауа қоспасының параметрлері			Карта-сұлбада көздің координаталары, м
		атауы	саны, дана						Жылдамдығы, м/с	Қоспаның көлемі, м3/с	Қоспаның температурасы, оС	нүктелі көздің/желілік көздің 1-шетінің/аудандық көздің ортасының		желілік көздің 2-шетінің/аудандық көздің ұзындығы, енінің
												Х1	У1	Х2	У2
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16

Газтазарту қондырғыларының атауы, үлгісі және шығарындыларды қысқарту бойынша шаралар	Газтазарту жүргізілетін зат	Газтазартумен қамтамасыз етілетін коэффициент	Тазартудың орташа пайдалану дәрежесі /тазартудың ең жоғарғы дәрежесі, %	Заттың коды	Заттың атауы	Ластаушы заттың шығарындысы			Төгінділердің ШЖБ жету жылы
						г/с	мг/нм3	т/жыл
17	18	19	20	21	22	23	24	25	26

Ескерту: Кесте бастапқы мерзімге (түгендеу мәліметтері бойынша ШЖБШ нормативтерінің жобаларын әзірлеу сәтіне іс жүзіндегі жағдай) және перспективаға толтырылады.

Қоршаған ортаға эмиссиялар

нормативтерін айқындау

әдістемесіне 4-қосымша

ШЖБШ (ШЖБТ) нормативтеріне жету мақсатында ластаушы заттардың
шығарындыларын (төгінділерін) азайту жөніндегі шаралар жоспары

Шаралардың атауы	Заттың атауы	Кәсіпорынның карта-сұлбасында шығарындының көзінің нөмірі	Шығарындылардың шамасы				Шараларды орындау мерзімі		Шараларды жүзеге асыруға шығындар
			Шараны жүзеге асырғанға дейін		Шараны жүзеге асырғаннан кейін
			г/с	т/жыл	г/с	т/жыл	басы	аяғы	күрделі жұмсалым	Негізгі әрекет
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
	Барлық шаралардың нәтижесінде толықтай кәсіпорын бойынша

Ескерту:

Шаралар Қазақстан Республикасының Қоршаған ортаны қорғау министрінің 2013 жылғы 12 маусымынан № 162-г Бұйрығымен бекітілген Қоршаған ортаны қорғау бойынша шаралар тізбесіне сәйкес болулары мүмкін, мысалы:

1) технологиялық жабдықтан және аспирациялық жүйелерден кететін зиянды заттарды аулауға, зарарсыздандыруға (кәдеге асыруға) арналған шаңгаз тазарту қондырғыларын пайдалануға енгізу, жөндеу және қайта құру;

2) жылу жүйелерін ұтымды етумен, оның ішінде жылу энергиясын рекуперациялаумен, түтін газдарын оттыққа тастау арқылы рециркуляциялаумен, пайдалы әрекет коэффициенті жоғары және баламалы, экологиялық таза энергия көздерін пайдаланатын отандық энергетика жабдықтарын өндірумен байланысты монтаждау жұмыстары;

3) апарылатын сулардың сапалық құрамын жақсартуды қамтамасыз ететін шараларды ұйымдастыру және тазарту құрылыстарын салу, жергілікті тазарту құрылыстарының құрамында (жинақтайтын ыдыстар, тұндырмалар, суды желдетуге арналған құрылыстар мен құрылғылар, пестицидтерді ұстап қалуға арналған экрандар) шағын резервтік ыдыстардың жұмыстарының тиімділігін арттыру бойынша бағдарламаларды жүзеге асыру.

Қоршаған ортаға эмиссиялар
нормативтерін айқындау
әдістемесіне 5-қосымша

Кәсіпорын бойынша ластаушы заттардың
шығарындыларының нормативтері

Өндіріс, цех, учаске

Шығарынды көзінің нөмірі

Ластаушы заттардың шығарындыларының нормативтері

Төгінділердің ШЖБ жету жылы

Ластаушы заттың коды мен атауы

Іс жүзіндегі жағдай 20 __ ж.

20 __ жылға

...

20 __ жылға

Төгінділердің ШЖБ

г/с

т/жыл

г/с

т/жыл

г/с

т/жыл

г/с

т/жыл

г/с

т/жыл

1

2

3

4

5

6

...

...

14

15

16

17

18

Ұйымдастырылған көздер

Ұйымдастырылғандар бойынша барлығы

Ұйымдастырылмаған көздер

Ұйымдастырылмағандар бойынша барлығы

Кәсіпорын бойынша барлығы

Ескерту: 1. Кесте кодтарының өсуі бойынша орналасқан заттар бойынша құрастырылған.

Қоршаған ортаға эмиссиялар
нормативтерін айқындау
әдістемесіне 6-қосымша

Сарқынды сулардың шығарылымдарын түгендеу нәтижелері

Кәсіпорынның (учаскенің, цехтың) атауы	Сарқынды сулардың шығарылымының нөмірі	Шығарылым диаметрі, м	Төгілетін сарқынды сулардың санаты	Сарқынды суларды жеткізу режимі		Төгілетін сарқынды сулардың шығыны		Төгілу орны (сарқынды суларды қабылдағыш)	Ластайтын заттардың атауы	Ластайтын зөаттардың шоғырлануы 20.. жылға, мг/дм3
				сағ/тәул.	тәул./жыл	м3/сағ	м3/жыл			ең жоғарғы	орташа
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
									Өлш. заттар
									Нитриттер
									Нитраттар
									басқалар

Қоршаған ортаға эмиссиялар
нормативтерін айқындау
әдістемесіне 7-қосымша

Тазарту құрылыстарының жұмыс тиімділігі

Тазарту құрылыстарының құрамы

Тазарту жүзеге асырылатын көрсеткіштердің атауы

Тазарту құрылыстарының қуаттылығы

Жұмыс тиімділігі

жобалық

іс жүзіндегі

Жобалық көрсеткіштер

Іс жүзіндегі көрсеткіштер (20.. жылға орташа)

Шоғырлану, мг/дм3

Тазарту дәрежесі, %

Шоғырлану, мг/дм3

Тазарту дәрежесі, %

м3/сағ

м3/тәул

мың м3/жыл

м3/сағ

м3/тәул

мың м3/жыл

тазартуға

тазартуға

дейін

кейін

дейін

кейін

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

Өлш. заттар

Нитриттер

Нитраттар

басқалар

Қоршаған ортаға эмиссиялар
нормативтерін айқындау
әдістемесіне 8-қосымша

Кәсіпорын бойынша ластаушы заттардың төгінділерінің нормативтері

Шығарылым нөмірі

Көрсеткіш атауы

Іс жүзіндегі жағдай 20.. ж.

Перспективаға ластаушы заттардың төгінділері нормативтері, г/сағ, және төгінділер лимиттері, т/жыл,

Төгінділердің ШЖБ жету жылы

20.. жылға

...

20.. жылға

Сарқынды сулар шығыны

Шығарылымда шоғырлануы, мг/дм3

Төгінді

Сарқынды сулар шығыны

Шығары лымда шоғырла нуы, мг/дм3

Төгінді

Сарқынды сулар шығыны

Шығары лымда шоғырлануы, мг/дм3

Төгінді

м3/сағ

мың м3/жыл

г/сағ

т/жыл

м3/сағ

мың м3/жыл

г/сағ

т/жыл

м3/сағ

мың м3/жыл

г/сағ

т/жыл

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

Өлш. заттар

Нитриттер

Нитраттар

басқалар

...

Барлығы:

Қоршаған ортаға эмиссиялар
нормативтерін айқындау
әдістемесіне 9-қосымша

Қоршаған ортаның экологиялық күйі

Параметрлердің атауы	Қоршаған ортаның экологиялық жай-күйі
	жол берілген (салыстырмалы қанағаттанарлық)	қауіпті	сыни (төтенше)	апаттық (зілзала)
1	2	3	4	5
I. Су ресурстары
1. ШЖБШу артық болу, есе: - 1-2 қауіптілік сыныбы ЛЗ үшін - 3-4 қауіптілік сыныбы ЛЗ үшін 2. Сомалық ластану көрсеткіші: - 1-2 қауіптілік сыныбы ЛЗ үшін - 3-4 қауіптілік сыныбы ЛЗ үшін 3. Өңірлік минералдану деңгейінің артық болуы, есе	1 1 1 10 1	1-5 1-50 1-35 10-100 1-2	5-10 50-100 35-80 100-500 2-3	10-нан артық 100-ден артық 80-нен артық 500-ден артық 3-5
II. Топырақтар
1. Суда еритін тұздар құрамының артуы, 0-30 см қабатта г/100г топыраққа 2. ЛЗ ШЖБШу артық болуы - 1 қауіптілік сыныбы - 2 қауіптілік сыныбы - 3-4 қауіптілік сыныбы 3. Сомалық ластану көрсеткіші	0,1 дейін 1 дейін 1 дейін 1 дейін 16-дан кем	0,1-0,4 1-2 1-5 1-10 16-32	0,4-0,8 2-3 5-10 10-20 32-128	0,8-тан артық 3-тен артық 10-нан артық 20-дан артық 128-ден артық
III. Атмосфералық ауа
1. ШЖБШу артық болуы, есе - 1-2 қауіптілік сыныбы ЛЗ үшін - 3-4 қауіптілік сыныбы ЛЗ үшін	до 1 дейін до 1 дейін	1-5 1-50	5-10 50-100	10-нан артық 100-ден артық

Қоршаған ортаға эмиссиялар
нормативтерін айқындау
әдістемесіне 10-қосымша

Өндіріс және тұтыну қалдықтарын_____жылға орналастыру нормативтері

Қалдықтардың атауы	Түзілу, т/жыл	Пайдалану, залалсыздандыру, т/жыл		Размещение, т/жыл
		мамандандырылған кәсіпорындарда	меншікті кәсіпорында	көму	өнеркәсіп алаңшасы аумсарқындыда сақтау
1	2	3	4	5	6
Барлығы
соның ішінде өндіріс қалдықтары
тұтыну қалдықтары
Янтарлы қауіптілік деңгейі
қалдықтар тізбесі
Жасыл қауіптілік деңгейі
қалдықтар тізбесі
Қызыл қауіптілік деңгейі
қалдықтар тізбесі