Об утверждении Правил по предотвращению аварийных нарушений в единой электроэнергетической системе Казахстана и их ликвидации

Приказ Министра энергетики Республики Казахстан от 2 февраля 2015 года № 58. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 27 марта 2015 года № 10552.

В соответствии с подпунктом 14) статьи 5 Закона Республики Казахстан "Об электроэнергетике" ПРИКАЗЫВАЮ:

Сноска. Преамбула - в редакции приказа Министра энергетики РК от 30.06.2023 № 248 (вводится в действие с 01.07.2023).

1. Утвердить прилагаемые Правила по предотвращению аварийных нарушений в единой электроэнергетической системе Казахстана и их ликвидации.

2. Департаменту электроэнергетики Министерства энергетики Республики Казахстан в установленном законодательством Республики Казахстан порядке обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) направление на официальное опубликование настоящего приказа в течение десяти календарных дней после его государственной регистрации в Министерстве юстиции Республики Казахстан в периодических печатных изданиях и в информационно-правовой системе "Әділет";

3) размещение настоящего приказа на официальном интернет-ресурсе Министерства энергетики Республики Казахстан и на интранет-портале государственных органов;

4) в течение десяти рабочих дней после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан представление в Департамент юридической службы Министерства энергетики Республики Казахстан сведений об исполнении мероприятий, предусмотренных подпунктами 2) и 3) настоящего пункта.

3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра энергетики Республики Казахстан.

4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарного дня после дня его первого официального опубликования.

Министр энергетики
Республики Казахстан	В. Школьник

"СОГЛАСОВАН"

Министр по инвестициям и развитию

Республики Казахстан

______________ А. Исекешев

от "____" ____________ 2015 год

Утверждены приказом Министра энергетики Республики Казахстан от 2 февраля 2015 года № 58

Правила по предотвращению аварийных нарушений в единой
электроэнергетической системе Казахстана и их ликвидации

Глава 1. Общие положения

Сноска. Заголовок главы 1 - в редакции приказа Министра энергетики РК от 30.06.2023 № 248 (вводится в действие с 01.07.2023).

1. Правила по предотвращению аварийных нарушений в единой электроэнергетической системе Казахстана и их ликвидации (далее – Правила) разработаны в соответствии с подпунктом 14) статьи 5 Закона Республики Казахстан "Об электроэнергетике" (далее – Закон) и определяют порядок предотвращения аварийных нарушений в единой электроэнергетической системе Казахстана и их ликвидации.

Сноска. Пункт 1 - в редакции приказа Министра энергетики РК от 30.06.2023 № 248 (вводится в действие с 01.07.2023).

2. Распоряжения системного оператора по режимам производства, передачи и потребления электрической энергии при осуществлении централизованного оперативно-диспетчерского управления обязательны для исполнения всеми субъектами оптового рынка электрической энергии в соответствии с пунктом 1 статьи 11 Закона.

3. В настоящих Правилах используются следующие понятия и определения:

1) ликвидация аварийного нарушения – операции, направленные на:

предотвращение развития аварийных нарушений;

устранение опасности для обслуживающего персонала и оборудования, не затронутого аварийным нарушением;

восстановление питания потребителей и качества электроэнергии (частоты и напряжения);

создание наиболее надежной послеаварийной схемы единой электроэнергетической системы и отдельных ее частей;

выяснение состояния отключившегося во время аварийного нарушения оборудования и возможности включения его в работу;

2) предотвращение аварийного нарушения – оперативное или автоматическое предотвращение и ликвидация аварийных ситуаций, связанных с угрозой:

потери устойчивости энергетической системы;

повреждения оборудования (недопустимая перегрузка линий, оборудования);

снижения качества электроэнергии (недопустимо высокие или низкие уровни напряжения и частоты);

режим "авария" – мера, вводимая системным оператором на соответствующем участке электрической сети в случаях аварийных нарушений, для ликвидации которых необходимо включить (отключить) генерирующие агрегаты или изменить активную нагрузку генераторов электростанций.

Иные термины и определения, используемые в настоящих Правилах, применяются в соответствии с Законом.

Глава 2. Порядок предотвращения и ликвидации аварийных нарушений

Сноска. Заголовок главы 2 - в редакции приказа Министра энергетики РК от 30.06.2023 № 248 (вводится в действие с 01.07.2023).

4. Порядок действий оперативно-диспетчерского персонала по предотвращению аварийных нарушений в единой электроэнергетической системе и их ликвидации при:

1) нарушении устойчивости энергетической системы;

2) разделении единой электроэнергетической системы на изолированно работающие части;

3) перегрузке межгосударственных, межрегиональных и региональных линий электропередачи;

4) потере значительной части генерирующей мощности, повреждении и отключении линий электропередачи 220-500-1150 килоВольт (далее – кВ);

5) повышении или понижении частоты;

6) повышении или понижении напряжения содержится в инструкции Системного оператора.

5. Инструкция по предотвращению, локализации и ликвидации аварийных нарушений на каждом уровне оперативно-диспетчерского управления (национальный диспетчерский центр системного оператора, региональный диспетчерский центр, диспетчерские пункты субъектов оптового рынка электрической энергии) составляется в соответствии с инструкцией вышестоящего уровня оперативно-диспетчерского управления.

6. Распределение функций между оперативно-диспетчерским персоналом различных уровней определяется инструкциями по предотвращению, локализации и ликвидации аварийных нарушений на основе следующих основных положений:

1) оперативно-диспетчерский персонал самостоятельно производит все операции по предотвращению, локализации и ликвидации аварийных нарушений и предупреждению их развития, если такие операции не требуют координации действий оперативно-диспетчерского персонала объектов между собой и не вызовут развития аварийного нарушения или задержку в ее ликвидации;

2) нижестоящий оперативно-диспетчерский персонал ставит в известность вышестоящий оперативно-диспетчерский персонал о следующих нарушениях режима на своем объекте в соответствии с принадлежностью оборудования при:

автоматических отключениях, включениях, исчезновении напряжения, перегрузках и резких изменениях режима работы транзитных линий электропередачи и трансформаторов, по которым осуществляется связь электросетей различных напряжений;

возникновении несимметричных режимов на генераторах, линиях электропередачи, трансформаторах, снижении напряжения в контрольных точках, недопустимом повышении напряжения на оборудовании, перегрузке генераторов, синхронных компенсаторов, работе устройств автоматического регулирования возбуждения, автоматической частотной разгрузке, возникновении качаний;

внешних признаках короткого замыкания как на электростанции (подстанции), так и вблизи ее, о работе защит на отключение и сигнал, работе устройств автоматического повторного включения, частотного автоматического повторного включения, автоматического включения резерва, режимной автоматики, об уровне частоты электрического тока, о причинах отключения оборудования, линий электропередачи и строго выполняет распоряжения вышестоящего диспетчера.

7. Руководство ликвидацией аварийных нарушений осуществляется следующим образом:

1) руководство ликвидацией аварийных нарушений, охватывающих несколько регионов, осуществляет диспетчер национального диспетчерского центра системного оператора единой электроэнергетической системы;

2) ликвидация аварийных нарушений, затрагивающих режим работы одного региона, производится под руководством диспетчера регионального диспетчерского центра;

3) аварийные нарушения в электрических сетях, имеющие местное значение и не затрагивающие режима работы единой электроэнергетической системы – диспетчером региональной электросетевой организации или диспетчером опорной подстанции в зависимости от района распространения таких нарушений и структуры управления сетями;

4) на подстанциях – дежурным подстанции, оперативно-выездной бригадой, мастером или начальником группы подстанций в зависимости от типа обслуживания подстанции;

5) на электростанции – начальником смены станции.

8. Диспетчеры национального диспетчерского центра системного оператора единой электроэнергетической системы и регионального диспетчерского центра самостоятельно производят все операции по предотвращению, локализации и ликвидации аварийных нарушений и предупреждению их развития в единой электроэнергетической системе на оборудовании, находящемся в их оперативном управлении и ведении, а также получают необходимую информацию, приостанавливают, изменяют ход ликвидации аварийного нарушения на оборудовании, не находящемся в его оперативном управлении или ведении, если это вызывается необходимостью.

9. Все оперативные переговоры и распоряжения диспетчеров всех уровней диспетчерского управления, а также начальников смен электрических станций и дежурных подстанций во время ликвидации аварийного нарушения подлежат записи на записывающие устройства.

10. Приемка и сдача смены при ликвидации аварийного нарушения в зависимости от его характера производится с разрешения вышестоящего оперативно-диспетчерского персонала.

В тех случаях, когда при ликвидации аварийного нарушения операции производятся на оборудовании, не находящемся в оперативном управлении или ведении вышестоящего оперативно-диспетчерского персонала, сдача смены производится с разрешения руководящего административно-технического персонала энергетического объекта, на котором произошло аварийное нарушение.

11. Оперативно-диспетчерский персонал осуществляет руководство ликвидацией аварийного нарушения, принимая решения и осуществляя мероприятия по восстановлению нормального режима, независимо от присутствия лиц из числа административно-технического персонала.

12. Все распоряжения диспетчера национального диспетчерского центра системного оператора единой электроэнергетической системы (регионального диспетчерского центра, региональной электросетевой организации) по вопросам, входящим в его компетенцию, исполняются подчиненным оперативно-диспетчерским персоналом. В случаях угрозы жизни людей, нарушению сохранности оборудования или потери электрической энергии для собственных нужд электростанций, подстанций, дежурный персонал отменяет по собственному решению распоряжение диспетчера национального диспетчерского центра системного оператора единой электроэнергетической системы, отдавшего такое распоряжение, и сообщить ему и главному инженеру предприятия о принятом решении.

13. При возникновении аварийных ситуаций, для ликвидации которых необходимо включить/отключить генерирующие агрегаты или изменить активную нагрузку генераторов электростанций, диспетчер, управляющий ликвидацией нарушений, вводит режим "авария" на соответствующем участке национальной или региональной электрической сети.

Во время действия режима "авария" процедуры, связанные с выполнением договорных отношений на рынке, приостанавливаются в той части электрической сети, в которой она произошла.

14. При быстром (секунды, доли секунды) протекании аварийных процессов, в которых действия оперативно-диспетчерского персонала невозможны, предусматривается противоаварийная автоматика, основными целями которой являются:

1) предотвращение нарушения устойчивости;

2) ликвидация асинхронного режима;

3) устранение недопустимого повышения/понижения частоты и напряжения.

15. Устройства противоаварийной автоматики устанавливаются в электрической сети национальной электрической сети, региональной электросетевой организации, субъектов оптового рынка электрической энергии.

16. В целях предотвращения нарушения режима работы энергетических систем, возникновения и развития аварийных нарушений, их локализации и ликвидации путем выявления недопустимых отклонений параметров электрического режима или опасных аварийных возмущений применяется противоаварийная автоматика, осуществляющая противоаварийное управление на автоматическое снижение генерации или потребление электрической мощности.

17. Противоаварийное управление на снижение генерации осуществляется устройствами автоматической разгрузки электростанций, воздействующими на отключение генераторов на блочных электростанциях, гидроэлектростанциях, электростанциях на основе возобновляемых источников энергии или разгрузки турбин. Противоаварийное управление на аварийное увеличение генерации осуществляется устройствами автоматической загрузки генераторов.

Сноска. Пункт 17 - в редакции приказа Министра энергетики РК от 30.06.2023 № 248 (вводится в действие с 01.07.2023).

18. Противоаварийное управление на снижение потребления применяется для ограничения снижения частоты и напряжения, предотвращения нарушения устойчивости, ограничения токового перегруза оборудования путем автоматического отключения потребителей и реализуется устройствами автоматики частотной нагрузки, специальной автоматики отключения нагрузки.

19. Специальная автоматика отключения нагрузки применяется для:

1) предотвращения резкого снижения частоты ниже 45 Герц (далее – Гц) в энергетических узлах, имеющих дефицит мощности более 45 %, по факторам, характеризующим возможность возникновения значительного дефицита мощности;

2) сохранения устойчивой параллельной работы и предотвращения разделения единой электроэнергетической системы на части;

3) сохранения устойчивой параллельной работы дефицитных энергетических узлов с остальной частью единой электроэнергетической системы или единой электроэнергетической системы с энергетическими сетями соседних государств в послеаварийном режиме (после отключения одной из линий связей);

4) предотвращения аварийной перегрузки линий электропередачи, связывающих энергетические узлы с единой электроэнергетической системой или единую электроэнергетическую систему с энергетическими сетями соседних государств, способной привести к нарушению устойчивости параллельной работы;

5) обеспечения устойчивости узла нагрузки с потребителями в послеаварийном режиме;

6) повышения пропускной способности сети с сохранением устойчивости в послеаварийных режимах;

7) ограничения перегруза по току оборудования, способного привести к нарушению энергоснабжения потребителей.

20. Пуск устройств специальной автоматики отключения нагрузки производится по следующим факторам, а также их сочетаниям:

1) отключение одной из параллельных линий электропередачи с контролем предшествующего перетока;

2) изменение угла электропередачи сверх допустимого значения;

3) наброс активной мощности, приведший к недопустимой перегрузке линии электропередачи (сечения);

4) снижение напряжения сверх допустимого уровня (с каким-либо дополнительным фактором);

5) перегруз оборудования по току допустимой продолжительностью для данного оборудования менее 20 минут;

6) отделение энергоузла, имеющего дефицит мощности более 45 % от единой электроэнергетической системы.

21. Применение специальной автоматики отключения нагрузки, структура и объем в единой электроэнергетической системе определяются системным оператором.

22. Время отключения потребителя действием специальной автоматики отключения нагрузки не превышает 20 минут.

23. Специальная автоматика отключения нагрузки выполняется на объектах потребителей, которая допускает по характеру технологического процесса внезапный перерыв питания на время, достаточное для мобилизации резервов или введения ограничений у других потребителей. Для обеспечения надежности работы противоаварийной автоматики специальная автоматика отключения нагрузки, в первую очередь, применяется на объектах крупных потребителей, а при недостаточности объема специальной автоматики отключения нагрузки на объектах крупных потребителей или их отсутствии в энергетическом узле специальная автоматика отключения нагрузки применяется на объектах других потребителей.

24. Системный оператор осуществляет мониторинг объема нагрузки, подключенной к специальной автоматике отключения нагрузки. Для обеспечения мониторинга весь объем нагрузки, подключенной к специальной автоматике отключения нагрузки, оснащается устройствами телеметрии, обеспечивающими автоматическую передачу данных в порядке, предусмотренном пунктом 191 приказа Министра энергетики Республики Казахстан от 18 декабря 2014 года № 210 "Об утверждении Электросетевых правил" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 10899), по согласованным протоколам передачи данных и перечням обмена телеметрии, на диспетчерский пункт системного оператора.

Сноска. Пункт 24 - в редакции приказа Министра энергетики РК от 30.06.2023 № 248 (вводится в действие с 01.07.2023).

25. Автоматика частотной разгрузки применяется для предотвращения и ликвидации системных аварий, которые могут возникнуть из-за снижения частоты при внезапных дефицитах активной мощности.

26. Объем и уставки автоматики частотной разгрузки определяются системным оператором. При определении объемов рассматриваются возможные наложения аварийных режимов и ремонтных схем. При определении объемов автоматики частотной разгрузки необходимо исходить из наиболее тяжелых по размерам дефицитов мощности аварийных ситуаций. Мощность и размещение автоматики частотной разгрузки определяются, начиная от анализа энергетических узлов, переходя к автоматирегионам и далее.

Системный оператор задает региональному диспетчерскому центру граничные условия действия автоматики частотной разгрузки, частотного автоматического повторного включения – минимально допустимый объем подключенной нагрузки, диапазон уставок автоматики частотной разгрузки, минимальное количество очередей, распределение объема нагрузки между очередями автоматики частотной разгрузки.

Региональный диспетчерский центр определяет распределение потребителей по ступеням автоматики частотной разгрузки, при этом подключение потребителей осуществляется к ступеням автоматики частотной разгрузки с меньшей частотой и большим временем срабатывания.

Ежегодно по региону главным инженером межсистемной электрической сети утверждается Перечень потребителей, подключенных к устройствам автоматики частотной разгрузки, и согласовываться главным диспетчером национального диспетчерского центра.

27. Автоматическая разгрузка электростанций применяется для сохранения параллельной работы избыточного энергетического узла при аварийном отключении электросетевого оборудования, аварийной перегрузке линий электропередачи или при недопустимом повышении частоты электрического тока.

28. Автоматическая разгрузка электростанций блочных тепловых электрических станций осуществляется следующими способами:

1) частичной или полной разгрузки турбин воздействием на электрогидравлический преобразователь и механизм управления турбиной;

2) закрытием стопорного клапана турбины с последующим отключением выключателя генератора;

3) отключением выключателя генератора с последующим закрытием стопорного клапана турбины.

29. Разгрузка гидрогенераторов осуществляется отключением выключателя генератора с последующим закрытием направляющего аппарата.

Вид и объем автоматической разгрузки электростанций определяются на основании условий обеспечения динамической и статической устойчивости, исключения токового перегруза оборудования при аварийных отключениях, возникающих в электроэнергетической системе или ее отдельных узлах.

Автоматическая разгрузка электростанции выполняется на блочных электростанциях, гидроэлектростанциях и электростанциях на основе возобновляемых источников энергии, независимо от вида собственности, работающих в составе единой электроэнергетической системы.

Применение автоматической разгрузки электростанций в единой электроэнергетической системе определяется системным оператором.

Сноска. Пункт 29 - в редакции приказа Министра энергетики РК от 30.06.2023 № 248 (вводится в действие с 01.07.2023).

30. Автоматическая загрузка гидроэлектростанций применяется для предотвращения снижения частоты в энергетической системе менее 49 Гц, а также для замещения мощности отключенных потребителей от специальной автоматики отключения нагрузки для последующего включения их от автоматики повторного включения.

31. Применение автоматической загрузки гидроэлектростанций, структура и объем в единой электроэнергетической системе определяются системным оператором.

32. Для предотвращения и ликвидации технологических нарушений в единой электроэнергетической системе системный оператор в первую очередь вводит оперативные резервы мощности, включая доступные резервы мощности энергетических систем сопредельных государств, а при их полном исчерпании и возникновении угрозы потери устойчивости вводит ограничения потребителей, снижает экспорт электрической энергии в энергетические системы соседних государств.

33. План мероприятий, обеспечивающих ввод ограничений, ежегодно разрабатывается региональным диспетчерским центром совместно с каждым субъектом оптового рынка электрической энергии и утверждается главным диспетчером национального диспетчерского центра системного оператора.

34. Ограничение потребления электроэнергии субъектов оптового рынка электрической энергии производятся в случаях:

1) снижения генерирующей мощности у поставщика электроэнергии при исчерпании оперативных резервов мощности;

2) аварийного отключения или аварийной перегрузки линий и оборудования при исчерпании оперативных резервов мощности;

3) длительного (более двух часов) снижения частоты в единой электроэнергетической системе ниже 49,6 Гц и исчерпании оперативных резервов мощности.

35. Ввод ограничений при снижении генерирующей мощности у поставщика электроэнергии производится при отсутствии ее замещения и исчерпании оперативных резервов мощности.

36. Ограничения отменяются после подъема нагрузки энергопроизводящей организацией до величины, установленной суточным графиком, либо подъема нагрузки для этих целей другой энергопроизводящей организацией с последующим письменным подтверждением.

37. Потребители, отключенные от автоматической частотной разгрузки, включаются после ввода резервов мощности и/или ввода ограничений при условии восстановления режимных параметров (частоты, напряжения, значений мощности).

38. С началом функционирования балансирующего рынка в режиме реального времени ограничения потребителей вводятся в аварийных режимах при исчерпании резервов мощности системного оператора.

39. Ввод ограничений при аварийном отключении, превышении пропускной способности линии электропередачи и допустимых перегрузок оборудования производится при:

1) аварийном отключении линий электропередачи напряжением 220-500 кВ со снижением пропускной способности остающихся в работе высоковольтных линий (ввод ограничений осуществляется в адрес потребителей в дефицитной части, имеющих договорную поставку электроэнергии по данным воздушных линий);

2) перегрузке линий электропередачи напряжением 220-500 кВ, вызванной потерей генерирующих мощностей в дефицитной части для предотвращения работы противоаварийной автоматики.

40. Объем вводимых ограничений определяется диспетчером системного оператора, исходя из условий обеспечения послеаварийного режима работы электрической сети, и распределяется пропорционально нагрузке потребителей, установленной суточным графиком.

41. При разрыве, перегрузке связей напряжением 110-220 кВ в регионе ввод ограничений производится самостоятельно соответствующим диспетчерским центром.

42. Ввод ограничений при длительном снижении частоты в единой электроэнергетической системе производится при:

1) длительной работе с частотой ниже 49,6 Гц в течение двух часов и более потребление электрической мощности регионов (отдельных потребителей) уменьшается на величину регулирующего эффекта нагрузки. Коррекция потребления по частоте составляет 0,8-1 % мощности потребления региона (энергетического узла, потребителя) на 0,1 Гц отклонения частоты;

2) снижении частоты ниже 49,6 Гц ввод ограничений для поддержания заданных суточным графиком уровней потребления с коррекцией по частоте производится потребителями самостоятельно. В случае невыполнения самостоятельно корректировки потребления по частоте в течение 20 минут, диспетчерский центр вводит принудительные ограничения данного потребителя.

Қазақстанның бірыңғай электр энергетикасы жүйесінде авариялық бұзушылықтарды болғызбау және оларды жою жөніндегі қағидаларды бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 2 ақпандағы № 58 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2015 жылы 27 наурызда № 10552 тіркелді.

"Электр энергетикасы туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 14) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда – ҚР Энергетика министрінің 30.06.2023 № 248 (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1. Қоса беріліп отырған Қазақстанның бiрыңғай электр энергетикасы жүйесiнде авариялық бұзушылықтарды болғызбау және оларды жою жөнiндегi қағидалары бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің Электр энергетикасы департаменті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгенінен кейін оны күнтізбелік он күн ішінде мерзімді баспасөз басылымдарында және "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялауға жіберуді;

3) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің ресми интернет-ресурсында және мемлекеттік органдардың интранет-порталында жариялануын;

4) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркегеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің Заң қызметі департаментіне осы тармақтың 2) және 3) тармақшаларымен көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы энергетика вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Энергетика министрі	В. Школьник

"КЕЛІСІЛГЕН"

Қазақстан Республикасының

Инвестициялар және даму министрі

____________ Ә. Исекешев

2015 жылғы "____"________

Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 2 ақпандағы № 58 бұйрығымен бекітілген

Қазақстанның бiрыңғай электр энергетикасы жүйесiнде авариялық бұзушылықтарды болғызбау және оларды жою жөнiндегi қағидалары

1-тарау. Жалпы ережелер

Ескерту. 1-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Энергетика министрінің 30.06.2023 № 248 (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1. Қазақстанның бірыңғай электр энергетикалық жүйесіндегі авариялық бұзушылықтарды болғызбау және оларды жою жөніндегі қағидалар (бұдан әрі – Қағидалар) "Электр энергетикасы туралы" Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі – заң) 5-бабының 14) тармақшасына сәйкес әзірленді және Қазақстанның бірыңғай электр энергетикалық жүйесіндегі авариялық бұзушылықтарды болғызбау және оларды жою тәртібін айқындайды.

Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Энергетика министрінің 30.06.2023 № 248 (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

2. Заңның 11-бабы 1-тармағына сәйкес жүйелiк оператордың орталықтандырылған жедел-диспетчерлiк басқаруды жүзеге асыру кезiндегi электр энергиясын өндiру, беру және тұтыну режимдерi жөнiндегi өкiмдерi электр энергиясы көтерме сауда нарығының барлық субъектiлерiнiң орындауы үшiн мiндеттi.

3. Осы Қағидаларда мынадай ұғымдар мен анықтамалар пайдаланылады:

1) авариялық бұзушылықтарды жою – мыналарға:

авариялық бұзушылықтардың өршуiн болғызбауға;

қызмет көрсетуші персонал мен авариялық бұзушылыққа ұшырамаған жабдықтар үшін қауiпті аластатуға;

тұтынушылардың қоректенуін және электр энергиясының сапасын (жиiлiгi мен кернеуiн) қалпына келтiруге;

бiрыңғай электр энергетикасы жүйесінің және оның жекелеген бөлiктерiнiң авариядан кейiнгi ең сенiмдi схемасын жасауға;

жабдықтың авариялық бұзушылықты кезiнде ажыратылған жай-күйiн және оны жұмысқа қосу мүмкiндiгiн анықтауға бағытталған операциялар;

2) авариялық бұзушылықтарды болғызбау – мына:

электр энергетикасы жүйесінде орнықтылықтың жоғалуы;

жабдықтардың зақымдануы (желiлердiң, жабдықтардың шектен тыс жүктемесi);

электр энергиясы сапасының кемуi (кернеу мен жиiлiктiң шектен тыс жоғары не төмен деңгейлерi) қаупіне байланысты авариялық жағдайларды жедел немесе автоматты түрде болғызбау және жою;

3) "авария" режимі – авариялық бұзушылықтар жағдайында оларды жою үшін қуат өндіруші агрегаттарды қосу (ажырату) немесе электр станциялары генераторларының белсенді жүктемесін өзгерту қажет болғанда электр желiсінiң тиісті учаскесінде жүйелік оператор енгізетін шара.

Осы Қағидаларда пайдаланылатын терминдер мен ұғымдар Заңға сәйкес қолданылады.

2-тарау. Авариялық бұзушылықтарды болғызбау және жою тәртібі

Ескерту. 2-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Энергетика министрінің 30.06.2023 № 248 (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

4. Бiрыңғай электр энергетикасы жүйесіндегi авариялық бұзушылықтарды болғызбау және оларды жою жөнiндегi жедел-диспетчерлік персоналдың iс-қимыл тәртiбi:

1) электр энергетикасы жүйесінде орнықтылық бұзылғанда;

2) бiрыңғай электр энергетикасы жүйесіндегі оқшау жұмыс iстейтiн бөлiктерге бөлінгенде;

3) мемлекетаралық, өңiраралық және өңiрлiк электр жеткiзу желiлерiнiң артық жүктемесi кезінде;

4) өндiрiлетiн қуаттың едәуiр бөлiгi жоғалғанда, жүктелген 220-500-1150 килоВольт (бұдан әрі – кВ) электр жеткiзу желiлерi зақымданғанда және ажыратылғанда;

5) жиiлiк артқанда немесе кемiгенде;

6) кернеу артқанда немесе кемiгенде Жүйелiк оператор нұсқаулығында айқындалады.

5. Жедел-диспетчерлiк басқарудың әрбiр деңгейiнде (жүйелік оператордың ұлттық диспетчерлiк орталығы, өңiрлiк диспетчерлiк орталық, электр энергиясы көтерме сауда нарығының диспетчерлiк пунктерi) авариялық бұзушылықтарды болғызбау, оқшаулау және жою жөнiндегi нұсқаулық жедел-диспетчерлiк басқарудың жоғары тұрған органының нұсқаулығына сәйкес жасалады.

6. Әртүрлі деңгейдегi жедел-диспетчерлік персонал арасында міндеттерді бөлу авариялық бұзушылықтарды болғызбау, оқшаулау және жою жөнiндегi нұсқаулықтарда мынадай негiзгi ережелер негiзiнде айқындалады:

1) жедел-диспетчерлiк персонал авариялық бұзушылықтарды болғызбау, оқшаулау және жою әрi олардың өршуiн болғызбау жөнiндегi барлық операцияларды объектiлердегi жедел-диспетчерлiк персоналдың өзара iс-қимыл үйлесiмiн керек етпесе және авариялық бұзушылықтың өршуi не оның жойылу кiдiрiсiн туындатпаса, өздігінен жүргiзеді;

2) төмен тұрған жедел-диспетчерлiк персонал жоғары тұрған жедел-диспетчерлерін персоналға жабдықтардың тиесiлiгiне сәйкес өзiнiң объектiсiндегi режимнiң мынадай бұзушылықтары туралы:

автоматтық ажыратулар, қосылулар, кернеудiң жоғалып кетуi, әртүрлi кернеулi электр желілерінің байланыстарын жүзеге асыратын транзиттiк электр жеткiзу желiлерi мен трансформаторлардағы жұмыс режимдерiнiң артық жүктемелерi және күрт өзгерулерi;

генераторларда, электр беру желiлерiнде, трансформаторларда, бақылау нүктелерiнде кернеудiң кемуi, жабдықтарда кернеудiң шектен тыс артуы, генераторлардың, үндес компенсаторлардың, қоздыруды автоматтық реттеу, автоматтық жиiлiктiк жүктеу жұмыстарында симметриясыздық режимдердiң туындауы, тербелістің туындалуы;

теңселулердің туындауы электр станциясында (қосалқы станцияда) да, оған жақын жерде де қысқа тұйықталудың сыртқы белгiлерi, қорғаныштарды ажырату мен сигналға жұмыс iстеуi, автоматты түрде қайта қосу, жиiлiктi автоматты түрде қайта қосу, резервті автоматты түрде қосу құрылғыларының, режимдiк автоматиканың жұмысы туралы, электр тогы жиiлiгiнiң деңгейi, жабдықтармен, электр жеткiзу желiлерiнiң ажыратылу себептерi туралы хабардар етедi және жоғары тұрған диспетчердің өкімдерін орындайды.

7. Авариялық бұзушылықтарды жоюға басшылық ету мынадай түрде жүзеге асырылады:

1) бiрнеше өңiрдi қамтитын авариялық бұзушылықтарды жоюға басшылық етуді бiрыңғай электр энергетикасы жүйесіндегi жүйелік оператордың ұлттық диспетчерлiк орталығының диспетчерi жүзеге асырады;

2) бiр өңiрдiң жұмыс режимiн қозғайтын авариялық бұзушылықтарды жою өңiрлiк диспетчерлiк орталық диспетчерiнiң басшылығымен жүргізіледі;

3) жергiлiктi мәні бар және бiрыңғай электр энергетикасы жүйесінiң жұмыс режимiн қозғайтын электр желілеріндегі авариялық бұзушылықтарда – осындай бұзушылықтардың таралу ауданы мен желілерді басқару құрылымына қарай өңiрлiк электр желiлiк ұйымның диспетчерi не тiректiк қосалқы станция диспетчерi;

4) қосалқы станцияларда – қосалқы станцияға қызмет көрсету түрiне байланысты қосалқы станция кезекшiсi, жедел шығу бригадасы, қосалқы станциялар шеберi немесе топ бастығы;

5) электр станциясында – станция ауысымының бастығы жүзеге асырады.

8. Бiрыңғай электр энергетикасы жүйесінiң жүйелік операторының ұлттық диспетчерлiк орталығының және өңiрлiк диспетчерлiк орталықтың диспетчерлерi бiрыңғай электр энергетикасы жүйесіндегi өздерiнiң жедел басқаруындағы және иелiгiндегi жабдықтарда авариялық бұзушылықтарды болғызбау, оқшаулау және жою жөніндегі барлық операцияларды өздігінен жүргізеді және егер қажеттiлiк туындаса, оның жедел басқаруында не иелігінде емес жабдықтарға араласуға қажеттi ақпаратты алады, тоқтата тұрады, авариялық бұзушылықтың жойылу барысын өзгерте алады.

9. Авариялық бұзушылықты жою кезiнде бүкiл жедел келiссөздер және диспетчерлiк басқарудың барлық деңгейiндегi диспетчерлердiң, сондай-ақ электр станцияларындағы ауысым бастықтарының және iрi қосалқы станциялар кезекшiлерiнiң өкiмдерi жазылу құрылғысына жазылуы тиіс.

10. Авариялық бұзушылықты жою кезінде оның сипатына қарай жоғары тұрған жедел-диспетчерлiк персоналдың рұқсатымен ауысымды қабылдау және тапсыру жүргізіледі.

Авариялық бұзушылықты жою кезiнде операция жоғары тұрған жедел-диспетчерлiк персонал жедел басқармайтын немесе иелiк етпейтін жабдықта жүргiзiлген жағдайларда, ауысымды тапсыру авариялық бұзушылық болған энергия объектiсiндегі әкiмшiлiк-техникалық персонал басшысының рұқсатымен жүргізіледі.

11. Жедел-диспетчерлiк персонал әкiмшiлiк-техникалық персоналдың ішінен адамның қатысуына қарамастан тұрақты режимдi қалпына келтiру жөнiнде шешiм қабылдай және iс-шараларды жүзеге асыра отырып, авариялық бұзушылықты жоюға басшылық етудi жүзеге асырады.

12. Бiрыңғай электр энергетикасы жүйесінiң жүйелік операторының ұлттық диспетчерлiк орталығы (өңiрлiк диспетчерлiк орталық, өңiрлiк электр желiсi ұйымы) диспетчерiнiң құзыретiне кіретін мәселелер бойынша оның барлық өкiмдерiн бағыныстағы жедел-диспечерлік персонал орындайды. Сонымен қатар, кезекшi персонал адамдардың өмiрiне, жабдықтардың сақталуына немесе электр станциялардың, қосалқы станциялардың өз мұқтаждарына керекті жоғалтуға қауіп төндіретін өкiмдердi орындауға қатыспайды, ол туралы осы өкiмдi берген диспетчерге және кәсiпорынның бас инженерiне хабарлайды.

13. Авариялық жағдайлар туындағанда, оларды жою үшiн қажеттi өндiрушi агрегаттарды қосу немесе ажырату немесе электр станциялар генераторларының белсенді жүктемесiн өзгерту кезiнде бұзушылықтың жойылуын басқарушы диспетчер ұлттық не өңiрлiк электр желілерінің тиiстi учаскесінде "авария" режимiн енгiзеді.

"Авария" режимiнің қолданылу уақытында нарықтағы шарттық қатынастарды орындауға байланысты рәсiмдер ол жүргізілген электр желісінің ажыратылған бөлiгiнде тоқтатыла тұрады.

14. Жедел-диспетчерлiк персоналдың әрекет етуіне мүмкiндік болмайтын авариялық үдерістер тез (секундтар, секунд үлесi) өткен кезде аварияға қарсы автоматика қарастырылады, оның негiзгi мақсаттары мыналар болып табылады:

1) орнықтылықтың бұзуын болғызбау;

2) асинхрондық режимдi жою;

3) жиiлiк пен кернеудiң шектен тыс артуын немесе кемуiн жою.

15. Аварияға қарсы автоматика құрылғылары ұлттық электр желісінің, өңiрлiк электр желiсi ұйымының, электр энергиясы көтерме сауда нарығы субъектiлерiнiң электр желісінде орнатылады.

16. Электр энергетикасы жүйелерінде жұмыс режимiнiң бұзуын, авариялық бұзушылықтың туындауы мен өршуiн болғызбау, электр режимi өлшемдерiнiң шектен тыс ауытқуларын не қаупi авариялық ауытқуларды анықтау жолымен оларды оқшаулау және жою мақсатында өндiрудiң автоматтық кемуiне немесе электр қуатын тұтынуға арналған аварияға қарсы басқаруды жүзеге асыратын аварияға қарсы автоматика қолданылады.

17. Генерацияны төмендетуге арналған аварияға қарсы басқаруды блоктық электр станцияларында, гидроэлектростанцияларда, жаңартылатын энергия көздері немесе турбиналарды түсіру негізіндегі электр станцияларында генераторларды ажыратуға әсер ететін электр станцияларын автоматты түсіру құрылғылары жүзеге асырады. Генерацияны авариялық ұлғайту үшін аварияға қарсы басқаруды генераторларды автоматты жүктеу құрылғылары жүзеге асырады.

Ескерту. 17-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Энергетика министрінің 30.06.2023 № 248 (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

18. Тұтынуды азайтуға арналған аварияға қарсы басқару жиiлiк пен кернеудiң кемуiн шектеу, тұтынушыларды автоматы түрде ажырату жолымен орнықтылықтың бұзуын болғызбау үшiн қолданылады және жиiлiктi жеңiлдету автоматикасы, жүктеменi ажыратудың арнаулы автоматикасы құрылғыларымен iске асырылады.

19. Жүктеменi ажыратудың арнаулы автоматикасы:

1) қуаттың айтарлықтай тапшылығының туындау мүмкiндiгiн сипаттайтын факторлар бойынша 45 %-дан жоғары қуат тапшылығы бар энергетикалық тораптарда 45 Герцтен (бұдан әрі – Гц) төмен жиiлiктi бiрден азайтуды болғызбау;

2) қатарлас жұмыстың орнықтылығын сақтау және бiрыңғай электр энергетикасы жүйесінің бөлiктерге бөлiнуiн болғызбау;

3) тапшы энергетикалық тораптардың бiрыңғай электр энергетикасы жүйесінiң қалған бөлiгiмен не бiрыңғай электр энергетикасы жүйесінiң көрші мемлекеттердiң энергетикалық тораптарымен авариядан кейiнгі режимде (байланыс желiлерiнiң бiреуi ажыратылғаннан соң) орнықты қатарлас жұмыс істеуін сақтау;

4) энергетика тораптарын бiрыңғай электр энергетикасы жүйесімен немесе бiрыңғай электр энергетикасы жүйесін көршi мемлекеттердiң энергетикалық тораптарымен байланыстыратын электр беру желiлерiнiң қатарлас жұмыс істеуінің орнықтылығын бұзуға әкеп соғуға қабiлеттi авариялық артық жүктеменi болғызбау;

5) авариялық режимнен кейiн тұтынушылармен бiрге жүктеме торабының орнықтылығын қамтамасыз ету;

6) авариялық режимдерден кейiн орнықтылықты сақтай отырып, желінің өткiзу қабiлетiн арттыру;

7) тұтынушыларды энергиямен жабдықтаудың бұзуына әкеп соғуға қабілетті жабдықтардың тогы бойынша артық жүктемені шектеу үшiн қолданылады.

20. Жүктеменi ажыратудың арнаулы автоматикасы құрылғыларын iске қосу мынадай факторлар бойынша, сондай-ақ олардың қиысуы арқылы жүргiзiледi:

1) қатарлас электр беру желiлерiнiң бiрiн алдыңғы ағынды бақылай отырып ажырату;

2) электр беру бұрышын рұқсат етiлген мәнiнен артық өзгерту;

3) электр беру желiсiнiң (қимасының) шектен тыс жүктемесiне әкеп соққан активтi қуатты лақтыру;

4) кернеудi рұқсат етiлген деңгейден жоғары (қандай да болмасын қосымша фактормен) кемiту;

5) осы жабдық үшін рұқсат етілген ұзақтығы 20 минуттан кем ток бойынша жабдықтың артық жүктемесі;

6) бiрыңғай электр энергетикасы жүйесінің 45 %-дан астам қуат тапшылығы бар энергетика торабын бөлектеу.

21. Жүктеменi ажыратудың арнаулы автоматикасын қолдану, бiрыңғай электр энергетикасы жүйесіндегi құрылым мен көлемдi жүйелiк оператор айқындайды.

22. Жүктеменi ажыратудың арнаулы автоматикасының күшімен тұтынушыны ажырату уақыты 20 минуттан аспауы тиiс.

23. Басқа тұтынушыларда резервтердi жұмылдыру немесе шектеулердi енгiзу үшiн технологиялық процестiң сипаты бойынша қоректендiрудiң кенеттен болатын үзiлiсiнiң жеткiлiктi уақытқа жол берілетін жүктеменi ажыратудың арнаулы автоматикасы тұтынушылардың объектiлерiнде орындалады. Аварияға қарсы автоматиканың жұмыс iстеу сенiмдiлiгiн қамтамасыз ету үшiн жүктеменi ажыратудың арнаулы автоматикасы бiрiншi кезекте iрi тұтынушылардың объектiлерiнде қолданылады, ал жүктеменi ажыратудың арнаулы автоматикасы көлемiнiң жетiспеушiлiгі кезiнде iрi тұтынушылардың объектiлерiнде немесе олар энергетика тораптарында жоқ болса жүктеменi ажыратудың арнаулы автоматикасы басқа тұтынушылардың объектiлерiнде қолданылады.

24. Жүйелік оператор жүктемені ажыратудың арнайы автоматикасына қосылған жүктеме көлемінің мониторингін жүзеге асырады. Мониторингті қамтамасыз ету үшін жүктемені ажыратудың арнайы автоматикасына қосылған жүктеменің барлық көлемі "Электр желілік қағидаларды бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2014 жылғы 18 желтоқсандағы № 210 бұйрығының (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10899 болып тіркелген) 191-тармағында көзделген тәртіппен деректерді берудің келісілген хаттамалары және телеметрия алмасу тізбелері бойынша Жүйелік оператордың диспетчерлік пунктіне деректерді автоматты түрде беруді қамтамасыз ететін телеметрия құрылғыларымен жарақтандырылады.

Ескерту. 24-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Энергетика министрінің 30.06.2023 № 248 (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

25. Жиiлiктiң жеңiлдету автоматикасы активтi қуаттың кенеттен тапшы болатын кездерiнде жиiлiктiң кемуiнен туындайтын жүйелiк аварияларды болғызбау және жою үшiн қолданылады.

26. Жиiлiктi жеңiлдету автоматикасының көлемi мен тағайыншамасы жүйелiк оператор айқындайды. Көлемдерiн айқындау кезiнде авариялық режимдер мен жөндеу схемаларының қабат келу мүмкiндiгi қаралады. Жиiлiктiң жеңiлдету автоматикасының көлемдерiн айқындау кезiнде авариялық жағдайлардағы қуат тапшылығының ең ауыр мөлшерлерiне сүйену қажет. Жиiлiктiң жеңiлдету автоматикасының қуаты мен оны орналастыру энергия тораптарын талдаудан бастап өңiрге және одан әрі өте отырып айқындалады.

Жүйелiк оператор өңiрлiк диспетчерлiк орталыққа жиiлiктi жеңiлдету автоматикасы, жиiлiктi автоматтық қайта қосу iс-қимылдарының шектеулi шарттары – қосылған жүктеменiң ең аз рұқсат етiлген көлемiн, жиілікті жеңілдету автоматикасы тағайыншамасы диапазонын, кезектесудiң ең аз санын, жиiлiктi жеңiлдету автоматикасының кезектерi арасындағы жүктеменiң көлемiн бөлудi ұсынады.

Өңiрлiк диспетчерлiк орталық жиiлiктi жеңiлдету автоматикасы сатылары бойынша тұтынушыларды бөлуді айқындайды, бұл ретте тұтынушыларды қосу тым аз жиiлiктегi және ұзақ iске қосылу уақыты бар жиiлiктi жеңiлдету автоматикасының сатылары бойынша жүзеге асырылады.

Жиiлiктi жеңiлдету автоматикасы құрылғыларына қосылған тұтынушылардың тiзбесi энергетикалық өңiр бойынша жыл сайын жүйеаралық электр торабының бас инженерiмен бекiтiледі, және ұлттық диспетчерлiк орталықтың бас диспетчерiмен келiсіледі.

27. Электр станцияларын автоматтық жеңiлдету электржелiлiк жабдықтарды авариялық ажырату, электр жеткiзу желiлерiнiң авариялық артық жүктемесi кезiнде немесе электр тогы жиiлiгiнiң шектен тыс артуы кезiнде артық энергия торабының қатарлас жұмысын сақтау үшiн қолданылады.

28. Блоктық жылу электр станцияларының электр станцияларын автоматтық жеңiлдету мынадай тәсiлдермен жүзеге асырылады:

1) электр гидравликалық түрлендiргiш пен турбинаны басқару тетiгiне әсер ету арқылы турбиналарды iшiнара не толық жеңiлдету;

2) кейiннен генератордың ажыратқышын өшiре отырып, турбинаның тежегiш клапанын жабу;

3) турбинаның тежегiш клапанын жаба отырып, генератордың ажыратқышын өшiру.

29. Гидрогенераторлардың жүктемесін түсіру генератордың ажыратқышын ажырату, содан кейін бағыттаушы аппаратты жабу арқылы жүзеге асырылады.

Электр станцияларын автоматты түсірудің түрі мен көлемі динамикалық және статикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету, электр энергетикалық жүйеде немесе оның жекелеген тораптарында туындайтын авариялық ажыратулар кезінде жабдықтың ток жүктемесін болдырмау шарттарының негізінде айқындалады.

Электр станциясын автоматты түсіру бірыңғай электр энергетикалық жүйенің құрамында жұмыс істейтін меншік түріне қарамастан, блоктық электр станцияларында, гидроэлектростанцияларда, жаңартылатын энергия көздері негізіндегі электр станцияларында орындалады.

Бірыңғай электр энергетикалық жүйеде электр станцияларын автоматты түсіруді қолдануды жүйелік оператор айқындайды.

Ескерту. 29-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Энергетика министрінің 30.06.2023 № 248 (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

30. Су электр станцияларын автоматты түрде жүктеу энергия жүйесiндегi жиiлiктiң 49 Гц-тен кем төмендеуін болғызбау, сондай-ақ жиілікті жеңілдету автоматикасынан ажыратылған тұтынушылар қуатын алмастыру үшiн автоматты түрде қайтадан қосудан кейiн оларды iске қосуға қолданылады.

31. Су электр станцияларын автоматты жүктеуді, бiрыңғай электр энергетикасы жүйесінде құрылым мен көлемді қолдануды жүйелік оператор анықтайды.

32. Бiрыңғай электр энергетикасы жүйесінде технологиялық бұзушылықтарды болғызбау және жою үшiн жүйелiк оператор бiрiншi кезекте iргелес мемлекеттердегi энергия жүйелерiнiң қолжетiмді қуаттарын қоса алғанда, қуаттың жедел резервтерiн, ал оның толық сарқылған және орнықтылықты жоғалту қатерi туындаған кезiнде электр энергиясын тұтынушыларды шектеуді енгiзедi, көршiлес мемлекеттердiң энергетика жүйелерiне электр энергиясының экспортын азайтады.

33. Шектеудiң енгiзiлуiн қамтамасыз ететiн iс-шаралар жоспарын өңiрлiк диспетчерлiк орталық электр энергиясы көтерме сауда нарығының әрбiр субъектiсiмен бiрлесе отырып, жыл сайын әзiрлейдi және оны жүйелік оператордың ұлттық диспетчерлiк орталығының бас диспетчерi бекiтедi.

34. Электр энергиясының көтерме сауда нарығы субъектiлерiнiң электр энергиясын тұтынуын шектеу:

1) жедел қуат резервтерi сарқылған кезде электр энергиясын жеткізушiде өндiргiш қуаттың азаюы;

2) жедел қуат резервтерi сарқылған кезде апаттық өшiру немесе желiлердiң және жабдықтардың апаттық артық жүктемесi;

3) бiрыңғай электр энергетикасы жүйесіндегі 49,6 Гц жиiлiктiң ұзақ төмендеуi (екі сағаттан аса) және жедел қуат резервтерiнiң сарқылуы жағдайларында жүргiзiледi.

35. Электр энергиясын жеткізушiде өндiргiш қуаттың азаюы кезiнде шектеулерді енгізу оны алмастыру болмағанда және жедел қуат резервтерi сарқылғанда жүргiзiледi.

36. Шектеулер энергия өндiрушi ұйымның жүктеменi тәулiктiк кестеде белгiленген шамаға не осы мақсаттар үшiн басқа энергия өндiрушi ұйымның жүктемесін кейiннен жазбаша түрде растай отырып, көтергенге дейiн алынып тасталады.

37. Жиiлiктi автоматы түрде жеңiлдетуден ажыратылған тұтынушылар режимдiк өлшемдердi (жиiлiк, кернеу, қуат мәндерi) қалпына келтiру жағдайы кезiнде резервтiк қуаттарды енгiзу және (немесе) шектеудi енгiзгеннен кейiн қосылады.

38. Нақты уақыт режимiнде теңгерушi нарық қызметiнiң басталуымен тұтынушыларды шектеу жүйелiк оператордың қуат резервтерi сарқылған кезiнде апаттық режимдерде енгiзiледі.

39. Апаттық ажырату, электр жеткiзу желiлерiнiң өткiзу қабiлетi артқан және жабдықтардың рұқсат етiлген жүктемесi кезiнде шектеулердi енгiзу:

1) жоғары вольттық желiнiң жұмысында қалған өткiзу қабiлетiнiң кемуiнен кернеуi 220-500 кВ электр жеткiзу желiлерiнiң апаттық ажыратылуы (шектеулерді енгізу тұтынушылар мекенжайына осы берілген әуе желілері бойынша электр энергиясын шарттық жеткізілуі бар тапшылық бөлігінде жүзеге асырылады);

2) апатқа қарсы автоматиканың жұмысын болғызбау үшiн тапшы бөлiгiнде өндiрушi қуаттардың жоғалуынан туындаған кернеуi 220-500 кВ электр беру желiлерiнiң жүктемесi артық болған кезде жүзеге асырылады.

40. Енгiзiлетiн шектеулердiң көлемiн электр желілерінің авариялық режимдiк жұмысынан кейін қамтамасыз ету шарты тұрғысынан жүйелiк оператордың диспетчерi айқындайды және тұтынушылардың тәулiктiк кестеде белгiленген жүктемесiне қарай таратылады.

41. Өңiрде кернеуi 110-220 кВ байланыстарда үзiлiс, жүктеме артық болған кезде шектеулер енгiзуді тиiстi диспетчерлiк орталық дербес жүргiзедi.

42. Бiртұтас электр энергетикасы жүйесiнде жиiлiктi ұзақ төмендету кезiнде шектеулер енгiзу:

1) екi сағат iшiнде және одан астам 49,6 Гц-тен төмен жиiлiкпен ұзақ жұмыс істеген кезде өңiрлердiң (жекелеген тұтынушылардың) электр қуаттарын тұтыну жүктеменiң реттеушi тиімділік шамасына азаяды. Жиiлiк бойынша тұтынуды түзету 0,1 Гц жиiлiк ауытқуына өңiрдiң (энергетикалық торап, тұтынушы) тұтыну қуатының 0,8-1% құрайды;

2) жиiлiк 49,6 Гц-тен төмен азайтылған кезде жиiлiк бойынша түзетумен бiрге тұтынудың тәулiктiк кестесiнде белгіленген деңгейлердi ұстау үшiн шектеудi енгiзудi тұтынушылар дербес жүргiзедi. 20 минут iшiнде жиiлiк бойынша тұтынуды түзету дербес орындалмаған жағдайда – диспетчерлiк орталық осы тұтынушыға шектеудi мәжбүрлеп енгiзедi.