Об утверждении критериев и характеристик определения неблагоприятных природных явлений

Приказ и.о. Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 27 февраля 2015 года № 9-2/174. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 25 мая 2015 года № 11152. Утратил силу приказом Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 20 октября 2020 года № 321.

Сноска. Утратил силу приказом Министра сельского хозяйства РК от 20.10.2020 № 321 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

В соответствии с подпунктом 12-4) пункта 2 статьи 5 Закона Республики Казахстан от 10 марта 2004 года "Об обязательном страховании в растениеводстве", ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить прилагаемые Критерии и характеристики определения неблагоприятных природных явлений.

2. Департаменту инвестиционной политики и финансовых инструментов Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан в установленном законодательством порядке обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) в течение десяти календарных дней после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан направление его копии на официальное опубликование в периодические печатные издания и в информационно-правовую систему "Әділет";

3) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан и интранет-портале государственных органов.

3. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Исполняющий обязанности
Министра сельского хозяйства
Республики Казахстан	С. Омаров

"СОГЛАСОВАН"

Министр внутренних дел

Республики Казахстан

__________ К. Касымов

7 апреля 2015 года

"СОГЛАСОВАН"

Министр энергетики

Республики Казахстан

___________ В. Школьник

21 апреля 2015 года

Утверждены приказом исполняющего обязанности Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 27 февраля 2015 года № 9-2/174

Критерии и характеристики
определения неблагоприятных природных явлений
1. Общие положения

1. Настоящие критерии и характеристики определения неблагоприятных природных явлений (далее – Критерии) разработаны в соответствии с подпунктом 12-4) пункта 2 статьи 5 Закона Республики Казахстан от 10 марта 2004 года "Об обязательном страховании в растениеводстве" и устанавливают критерии и характеристики определения неблагоприятных природных явлений.

2. Критерии определены на основе агроклиматического районирования и разработаны с учетом условий вегетации основных сельскохозяйственных культур – зерновых (яровые – ранние и поздние, озимые), масличных (подсолнечник, сафлор, рапс), зернобобовых (горох, нут, соя), корнеклубнеплодных (сахарная свекла, картофель), прядильных (хлопчатник).

Агроклиматическое районирование территории Республики Казахстан проведено по теплообеспеченности с учетом периода активной вегетации большинства растений, указанное в приложении 1 к настоящим Критериям.

3. Неблагоприятное природное явление – природное явление (долговременное – засуха, вымерзание, недостаток тепла, излишнее увлажнение почвы, переувлажнение воздуха, наводнение, маловодье, суховей; кратковременное – град, ливень, заморозки, сильный ветер, сель), в результате которого произошли гибель или повреждение продукции растениеводства.

2. Критерии и характеристики определения долговременных
неблагоприятных природных явлений

4. Засуха подразделяется на атмосферную и почвенную.

Атмосферная засуха – состояние атмосферы, характеризующееся недостаточным выпадением осадков, высокой температурой и пониженной влажностью.

Критерии "Атмосферной засухи" установлены согласно приложению 2 к настоящим Критериям.

Почвенная засуха – состояние почвы, характеризующееся иссушением почвы.

Критерии "Почвенной засухи" установлены согласно приложению 3 к настоящим Критериям.

Характер и степень повреждения атмосферной и почвенной засухой определяются по следующим признакам:

пожелтение или побурение листьев (нижнего и верхнего ярусов), а также засыхание их в зеленом состоянии;

пожелтение колосьев;

засыхание зачатков или уже развившихся соцветий, бутонов, цветков, завязей или опадение бутонов, цветков, завязей, незрелых плодов;

подсыхание только что появившихся из обертки нитевидных столбиков (у кукурузы).

Признаками приближающихся глубоких повреждений при дальнейшем сохранении неблагоприятных условий являются:

побеление остей (у зерновых колосовых культур);

свертывание верхней части листьев в трубочку;

потеря тургора у листьев в дневное время, свидетельством чего является их временное увядание (листья поникают).

Признаком преждевременного засыхания зерна является малая продолжительность периода от колошения до пожелтения зерна - менее 20-22 дней у мягкой пшеницы и менее 23-25 дней - у твердой пшеницы.

5. Вымерзание – повреждение зимующих культур низкими температурами при отсутствии снежного покрова или при недостаточной его мощности во время сильных морозов.

Критерии "Вымерзания" установлены согласно приложению 4 к настоящим Критериям.

Характер и степень повреждения растений вымерзанием определяются по следующим признакам:

повреждение различных органов растений (листья, стебли, корни);

повреждение узла кущения, при отмирании которого происходит гибель растения.

6. Недостаток тепла определяется по фактическим суммам активных и эффективных температур воздуха и теоретическим константам, необходимым для физиологического развития (наступление определенных фаз развития различных сельскохозяйственных культур).

Суммы эффективных температур воздуха – суммы средних декадных температур за вычетом температуры ниже биологического нуля, то есть температуры, при которой начинается активный рост той или иной культуры.

Суммы активных и эффективных температур воздуха при недостатке тепла в вегетационный период установлены согласно приложению 5 к настоящим Критериям.

Характер и степень повреждения растений при недостатке тепла определяются по следующим признакам:

слабый рост растений;

ухудшение развития плодовых органов растений в период налива и созревания (снижение продуктивности колоса (метелки) зерновых культур, образование мелких корзинок подсолнечника, початков кукурузы).

7. Излишнее увлажнение почвы в отдельных районах Республики Казахстан наблюдается в вегетационный период, когда почва на глубине 10-12 см при визуальной оценке увлажненности характеризуется липким или текучим состоянием не менее 20 суток подряд. В отдельные сутки (не более 4-5 суток) допускается переход почвы в мягкопластичное состояние.

Критерии "Излишнего увлажнения почвы" применимы для всех агроклиматических зон.

Характер и степень повреждения растений при излишнем увлажнении почвы определяются по следующим признакам:

загнивание растений в период посева и начальной фазы развития сельскохозяйственных культур;

полегание в период уборки хлебов, затрудняющее уборку высокорослых посевов.

8. Переувлажнение воздуха характеризуется среднесуточным значением относительной влажности воздуха 80 % и более в течение 10 календарных дней и более при выпадении количества осадков 150 % от декадной нормы.

Критерии "Переувлажнения воздуха" применимы для всех агроклиматических зон.

9. Наводнение характеризуется стихийным затоплением населенных пунктов, сельскохозяйственных угодий, в результате резкого подъема уровня воды в поверхностных водных объектах при снеготаянии, обильных ливневых осадках, ветровых нагонах воды, при ледяных заторах.

Критерии "Наводнения" применимы для всех агроклиматических зон.

10. Маловодье - значительный дефицит водных ресурсов поверхностного стока (50 % и менее) по сравнению со среднемноголетними показателями.

Критерии "Маловодья" применимы для всех агроклиматических зон.

11. Суховей характеризуется сохранением не менее 5 дней минимальной относительной влажности воздуха 30 % и менее, максимальной температурой воздуха 25^оС и более при средней скорости ветра 5 м/с и более.

Интенсивность суховея определяется сухостью и температурой воздуха, а также скоростью движения суховейного потока.

Критерии "Суховея" установлены согласно приложению 6 к настоящим Критериям.

Характер и степень повреждения суховеем определяются по следующим признакам:

пожелтение или побурение листьев (нижнего и верхнего ярусов), а также засыхание их в зеленом состоянии;

пожелтение колосьев;

засыхание зачатков или уже развившихся соцветий, бутонов, цветков, завязей или опадение бутонов, цветков, завязей, незрелых плодов;

подсыхание только что появившихся из обертки нитевидных столбиков (у кукурузы).

Признаками приближающихся глубоких повреждений при дальнейшем сохранении неблагоприятных условий являются:

побеление остей (у зерновых колосовых культур);

свертывание верхней части листьев в трубочку;

потеря тургора у листьев в дневное время, свидетельством чего является их временное увядание (листья поникают).

3. Критерии и характеристики определения кратковременных
неблагоприятных природных явлений

12. Град характеризуется выпадением осадков от нескольких секунд до 1 часа, в теплое время года из мощных кучево-дождевых облаков, в виде частичек плотного льда, различных по форме и величине.

Критерии "Града" применимы для всех агроклиматических зон.

Характер и степень повреждения растений градом определяются по следующим признакам:

листья (отдельные, многие, большинство, все) сбиты, порваны;

стебли у травянистых растений (отдельные, многие, большинство, все) поломаны;

соцветия, бутоны, цветки, завязи плодов, незрелые плоды, зрелые плоды (отдельные, многие, большинство, все) поломаны, побиты, сбиты;

у зерновых зерно выбито (в небольшой, большой, очень большой степени);

полегание растений - временное, окончательное.

13. Ливень характеризуется выпадением осадков большой интенсивности в количестве 20 мм и более за период 1 час и менее.

Критерии "Ливня" применимы для всех агроклиматических зон.

Характер и степень повреждения ливнем определяются по следующим признакам:

стебли у травянистых растений (отдельные, многие, большинство, все) поломаны;

соцветия, бутоны, цветки, завязи плодов, незрелые плоды, зрелые плоды (отдельные, многие, большинство, все) смыты;

полегание растений - временное, окончательное;

смывание посевов потоками воды;

образование корки на поверхности почвы до появления всходов.

14. Заморозки характеризуются понижением температуры воздуха (поверхности почвы) ниже 0^оС в период активной вегетации сельскохозяйственных культур, приводящим к значительному их повреждению.

Критерии "Заморозков" применимы для всех агроклиматических зон.

Характер и степень повреждения заморозками определяются по следующим признакам:

листья (отдельные, многие, большинство, все) увяли, побурели, почернели, повреждены по краям, на концах, в середине; стебли и побеги (отдельные, многие, большинство, все) почернели, увяли на концах, до половины, до основания;

соцветия, бутоны, цветки (отдельные, многие, большинство, все) увяли, побурели, опали;

зрелые плоды, зерно (у отдельных растений, у многих, у большинства, у всех) повреждены (небольшое число, большая часть, все);

растения целиком померзли (отдельные, многие, большинство, все).

15. Сильный ветер характеризуется ветром со скоростью 15 м/с и более.

Критерии "Сильного ветра" применимы для всех агроклиматических зон.

Характер и степень повреждения растений сильным ветром определяются по следующим признакам:

стебли у травянистых растений (отдельные, многие, большинство, все) поломаны;

соцветия, бутоны, цветки, завязи плодов, незрелые плоды, зрелые плоды (отдельные, многие, большинство, все) поломаны;

полегание растений - временное, окончательное;

выдувание посевов - обнажение корней, обнажение узлов кущения у зерновых полное, выдувание слабо укоренившихся растений (отдельные растения, многие, большинство, все);

заносы – покрытие растений перенесенной ветром почвой.

16. Сель характеризуется временным горным потоком смеси воды и большого количества обломков горных пород от глинистых частиц до крупных камней и глыб, производящим за относительно короткий промежуток времени значительные изменения строения русла водотока и приносящим очень большие разрушения.

Критерии "Сели" применимы для всех агроклиматических зон.

Характер и степень повреждения растений селем определяются по следующим признакам:

листья (отдельные, многие, большинство, все) порваны;

стебли у растений (отдельные, многие, большинство, все) поломаны;

соцветия, бутоны, цветки, завязи плодов, незрелые плоды, зрелые плоды (отдельные, многие, большинство, все) смыты;

полегание растений - временное, окончательное.

Приложение 1 к критериям и характеристикам определения неблагоприятных природных явлений

Агроклиматическое районирование территории Республики
Казахстана

Приложение 2 к критериям и характеристикам определения неблагоприятных природных явлений

Критерии "Атмосферной засухи"

Период наблюдения	Продолжительность	Максимальная темпера тура воздуха (оС)	Минимальная относительная влажность воздуха (%)	Агроклиматические зоны Республики Казахстан
Ранне-весенний – апрель и поздне-осенний - октябрь	30 суток подряд	10 градусов и выше	50 и менее	I, II, III, IV
			45 и менее	VI, VII
Поздне-весенний – май и ранне-осенний – сентябрь	30 суток подряд	20 градусов и выше	40 и менее	I, II, III, V
			35 и менее	IV, VI, VII
Летний – июнь, июль, август	30 суток подряд (не более 25 % продолжительности периода возможна температура ниже указанного предела)	от 25 до 30 градусов	35 и менее	для всех агроклиматических зон
	15 суток подряд	от 30 до 35 градусов	30 и менее
	10 суток подряд	выше 35 градусов

Приложение 3 к критериям и характеристикам определения неблагоприятных природных явлений

Критерии "Почвенной засухи"

Период наблюдения	Продолжительность	Запасы продуктивной влаги (мм) в слое почвы		Агроклиматические зоны Республики Казахстан
		0-20 см	0-100 см
весенний	в течение 3-х декад	25 и менее	100 и менее	I, II, III, V
	в течение 3-х декад	20 и менее	80 и менее	IV
	в течение 3-х декад	15 и менее	60 и менее	VI, VII
летний	30 суток подряд	10 и менее	-	для всех агроклиматических зон

Приложение 4 к критериям и характеристикам определения неблагоприятных природных явлений

Критерии "Вымерзания"

Минимальная температура воздуха (оС)	Высота снежного покрова (см)	Агроклиматические зоны Республики Казахстан
минус 20 и ниже	отсутствие снежного покрова	для всех агроклиматических зон
минус 25 и ниже	5 и менее

Приложение 5 к критериям и характеристикам определения неблагоприятных природных явлений

Суммы активных и эффективных температур воздуха
при недостатке тепла в вегетационный период

Сельско- хозяйственные культуры	Продолжительность	Сумма положительных средне суточных температур воздуха (выше 0оС)	Сумма эффективных температур (выше 5оС)	Агроклиматические зоны Республики Казахстан
яровые зерновые культуры	июнь - август	1350 и менее	1000 и менее	II, III, V
	июнь - август	1500 и менее	1100 и менее	IV, VI, VII
тепло-любивые культуры	июнь - август	1800 и менее	1100 и менее	VIII, XI
	июнь - август	1650 и менее	900 и менее	VII, XI

Приложение 6 к критериям и характеристикам определения неблагоприятных природных явлений

Критерии "Суховея"

Интенсивность суховея	Испаряемость за сутки (мм)	Дефицит насыщения водяного пара (гПа) после полудня		Агроклиматические зоны Республики Казахстан
		при ветре менее 10 м/с	при ветре более 10 м/с	для всех агроклиматических зон
слабые	3-5	20-32	13-27
средние	5-6	33-39	28-32
интенсивные	6-8	40-52	33-45
очень интенсивные	более 8	более 52	более 45

Қолайсыз табиғат құбылыстарын айқындаудың критерийлері мен сипаттамаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2015 жылғы 27 ақпандағы № 9-2/174 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2015 жылы 25 мамырда № 11152 тіркелді. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2020 жылғы 20 қазандағы № 321 бұйрығымен

Ескерту. Күші жойылды – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 20.10.2020 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

"Өсiмдiк шаруашылығындағы мiндеттi сақтандыру туралы" 2004 жылғы 10 наурыздағы Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабы 2-тармағының 12-4) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

1. Қоса беріліп отырған Қолайсыз табиғат құбылыстарын айқындаудың критерийлері мен сипаттамалары бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Инвестициялық саясат және қаржы құралдары департаменті заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесін мерзімді баспа басылымдарында және "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялануға жіберілуін;

3) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің интернет-ресурсында және мемлекеттік органдардың интранет-порталында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы
Ауыл шаруашылығы министрінің
міндетін атқарушы	С. Омаров

"КЕЛІСІЛГЕН"

Қазақстан Республикасының

Ішкі істер министрі

_____________ Қ. Қасымов

2015 жылғы 7 сәуір

"КЕЛІСІЛГЕН"

Қазақстан Республикасының

Энергетика министрі

___________ В. Школьник

2015 жылғы 21 сәуір

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің міндетін атқарушының 2015 жылғы 27 ақпандағы № 9-2/174 бұйрығымен бекітілген

Қолайсыз табиғат құбылыстарын
айқындаудың өлшемдері мен сипаттамалары
1. Жалпы ережелер

1. Осы Қолайсыз табиғат құбылыстарын айқындаудың критерийлері мен сипаттамалары (бұдан әрі - Критерийлер) "Өсiмдiк шаруашылығындағы мiндеттi сақтандыру туралы" 2004 жылғы 10 наурыздағы Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабы 2-тармағының 12-4) тармақшасына сәйкес әзірленген және қолайсыз табиғат құбылыстарын айқындаудың критерийлері мен сипаттамаларын белгілейді.

2. Критерийлер агроклиматтық аудандастыру негізінде айқындалған және негізгі ауыл шаруашылығы дақылдарын - дәнді (жаздық - ерте және кеш, күздік), майлы (күнбағыс, мақсары, рапс), дәнді-бұршақты (ас бұршақ, ноқат, қытайбұршақ), тамыртүйнекжемісті (қант қызылшасы, картоп), иірілетін (мақта) дақылдарды вегетациялау шарттары ескеріле отырып әзірленген.

Қазақстан Республикасы аумақтарын агроклиматтық аудандастыру осы Критерийлерге 1-қосымшада көрсетілген көптеген өсімдіктердің белсенді вегетациясы кезеңі ескеріле отырып, жылумен қамтамасыз етілуі бойынша жүргізілген.

3. Қолайсыз табиғат құбылысы - нәтижесінде өсiмдiк шаруашылығының өнiмi жойылған немесе бүлiнген табиғат құбылысы (ұзақ мерзiмді - құрғақшылық, үсiп кету, жылудың жетiспеуi, топырақтың шамадан артық ылғалдануы, ауаның шамадан тыс ылғалдануы, су тасқыны, су тапшылығы, аңызақ; қысқа мерзiмдi - бұршақ соғу, нөсер жаңбыр, үсiк шалу, қатты жел, сел).

2. Ұзақ мерзімді қолайсыз табиғат құбылыстарын айқындаудың
критерийлері мен сипаттамалары

4. Құрғақшылық атмосфералық және топырақтық болып бөлінеді.

Атмосфералық құрғақшылық - атмосфераның жауын-шашынның жеткіліксіз болуымен, жоғары температурамен және төмен ылғалдылықпен сипатталатын жай-күйі.

"Атмосфералық құрғақшылықтың" критерийлері осы Критерийлерге 2-қосымшаға сәйкес белгіленген.

Топырақтық құрғақшылық - топырақтың құрғауымен сипатталатын топырақтың жай-күйі.

"Топырақтық құрғақшылықтың" критерийлері осы Критерийлерге 3-қосымшаға сәйкес белгіленген.

Атмосфералық және топырақтық құрғақшылықпен бүліну сипаты және дәрежесі мынадай белгілер бойынша айқындалады:

жапырақтардың (төменгі және жоғарғы қатарлардың) сарғаюы немесе қоңырлануы, сондай-ақ олардың жасыл күйінде қурауы;

масақтардың сарғаюы;

ұрықтардың немесе дамыған гүл шоғырының, түйнектердің, гүлдердің, түйіндердің қурауы немесе түйнектердің, гүлдердің, түйіндердің, пісіп-жетілмеген жемістердің түсуі;

орамдардан жаңадан пайда болған жіп тәріздес сабақтардың (жүгеріде) солуы.

Қолайсыз жағдайдың одан әрі қарай сақталуы кезінде жақындаған қатты зақымданудың белгілері мыналар:

қылқандардың ағаруы (дәнді масақты дақылдарда);

жапырақтарының жоғары бөлігінің түтік тәріздес болып оралуы;

жапырақтарда күндізгі уақытта серпінділіктің жоғалуы, оның дәлелі олардың уақытша солуы (жапырақтар бүгіліп қалады) болып табылады.

Дәннің мерзімінен бұрын қурауының екінші белгісі дәннің масақтанудан сарғаюына дейінгі аз ғана ұзақтық - жұмсақ бидайда көп дегенде 20-22 күн және қатты бидайда - көп дегенде 23-25 күн болады.

5. Үсіп кету қатты - аяз уақытында қар жамылғысы болмаған кезде немесе оның қуаты жеткіліксіз болған кезде төменгі температурамен қыстайтын дақылдардың бүлінуі.

"Үсіп кетудің" критерийлері осы Критерийлерге 4-қосымшаға сәйкес белгіленген.

Өсімдіктердің үсіп кетумен бүліну сипаты мен дәрежесі мынадай белгілер бойынша айқындалады:

өсімдіктердің әр түрлі органдарының (жапырақтары, сабақтары, тамырлары) бүлінуі;

түптену түйінінің бүлінуі, ол солған кезде өсімдік өледі.

6. Жылудың жетіспеуі белсенді және тиімді ауа температураларының іс жүзіндегі жиынтықтары және физиологиялық даму (әр түрлі ауыл шаруашылығы дақылдары дамуының белгілі бір фазаларының басталуы) үшін қажетті теориялық константтар бойынша айқындалады.

Тиімді ауа температураларының жиынтықтары - бұл биологиялық нөлден төмен температураны алып тастағандағы он күндік орташа температуралардың жиынтықтары, яғни оның кезінде сол немесе өзге де дақылдың белсенді өсуініу басталуы.

Вегетациялық кезеңде жылудың жетіспеушілігі кезінде белсенді және тиімді ауа температураларының жиынтығы осы Критерийлерге 5-қосымшаға сәйкес белгіленген.

Жылудың жетіспеушілігі кезіндегі өсімдіктердің бүліну сипаты мен дәрежесі мынадай белгілер бойынша айқындалады:

өсімдіктердің баяу өсуі;

өсімдіктердің дәнденуі және пісуі кезеңінде жемісті органдары дамуының нашарлауы (дәнді дақылдардың масағы (сіпсебасы) өнімділігінің төмендеуі) күнбағыстың, жүгері собығының майда қоржыншаларының пайда болуы).

7. Қазақстан Республикасында жекелеген аудандарында вегетациялық кезеңде топырақтың шамадан тыс ылғалдануы топырақ 10-12 см тереңдікте, ылғалдылықты көзбен шолып бағалау кезінде қатарынан кемінде 20 тәулік бойы жабысқақ немесе аққыштық жай-күйімен сипатталғанда байқалады. Жекелеген тәуліктерде (4-5 тәуліктен артық емес) топырақтың жұмсақ иілімді жай-күйге ауысуына жол береді.

"Топырақтың шамадан тыс ылғалданудың" критерийлері барлық агроклиматтық аймақтар үшін қолданылады.

Топырақтың шамадан тыс ылғалдануы кезінде өсімдіктердің бүліну сипаты мен дәрежесі мынадай белгілер бойынша айқындалады:

ауыл шаруашылығы дақылдарын себу және олардың дамуының бастапқы фазалары кезеңінде өсімдіктердің шіруі;

биік өскен егісті жинауды қиындататын астықты жинау кезеңінде астықтың жатып қалуы.

8. Ауаның шамадан тыс ылғалдануы онкүндік норманың 150%-ындай жауын-шашынның болуы кезінде 10 және одан да көп күн ішінде ауаның 80% және одан да көп салыстырмалы ылғалдылығының орташа тәуліктік мәнімен сипатталады.

"Ауаның шамадан тыс ылғалданудың" критерийлері барлық агроклиматтық аймақтар үшін қолданылады.

9. Су тасқыны қардың еруі, қатты нөсерлі жауындар, судың желмен көтерілуі кезінде, сеңнің кептелуі кезінде жер бетіндегі су объектілерінде су деңгейінің күрт көтерілуі нәтижесінде елді мекендердің, ауыл шаруашылығы алқаптарын сұрапыл су басумен сипатталады.

"Су тасқынының" критерийлері барлық агроклиматтық аймақтар үшін қолданылады.

10. Су тапшылығы - көпжылдық орташа көрсеткіштерімен салыстырғанда су ресурстарының сыртқы ағынының едәуір тапшылығы (50 % және одан кем).

"Су тапшылығының" критерийлері барлық агроклиматтық аймақтар үшін қолданылады.

11. Аңызақ 5 м/с және одан да күшті желдің орташа жылдамдығы кезінде кемінде 5 күн 30% және одан да аз ауаның ең аз салыстырмалы ылғалдылығының, 25⁰С және одан да көп ауаның ең жоғары температурасының сақталуымен сипатталады.

Аңызақтың қарқындылығы ауаның құрғақтығымен және температурасымен, сондай-ақ аңызақ ағыны қозғалысының жылдамдығымен айқындалады.

"Аңызақтың" критерийлері осы Критерийлерге 6-қосымшаға сәйкес белгіленген.

Аңызақпен бүліну сипаты мен дәрежесі мынадай белгілер бойынша айқындалады:

жапырақтардың (төменгі және жоғарғы қатарларының) сарғаюы немесе қоңырлануы, сондай-ақ олардың жасыл күйінде қурауы;

масақтардың сарғаюы;

ұрықтардың немесе дамыған гүл шоғырының, түйнектердің, гүлдердің, түйіндердің қурауы немесе түйнектердің, гүлдердің, түйіндердің, пісіп-жетілмеген жемістердің түсуі;

орамдардан жаңадан пайда жіп болған тәріздес сабақтардың (жүгеріде) солуы.

Қолайсыз жағдайдың одан әрі қарай сақталуы кезінде жақындаған қатты бүлінудің белгілері мыналар:

қылқандардың ағаруы (дәнді масақты дақылдарда);

жапырақтарының жоғары бөлігінің түтік тәріздес болып оралуы;

жапырақтарда күндізгі уақытта серпінділіктің жоғалуы, оның дәлелі олардың уақытша солуы (жапырақтар бүгіліп қалады) болып табылады.

3. Қысқа мерзімді қолайсыз табиғат құбылыстарын айқындаудың
критерийлері мен сипаттамалары

12. Бұршақ соғу жылдың жылы мезгілінде қуатты жаңбырлы-түйдек бұлттардан нысаны және шамасы бойынша әр түрлі қатты мұз бөлікшелері түріндегі бірнеше секундтан 1 сағатқа дейін жауын-шашынның болуымен сипатталады.

"Бұршақ соғудың" критерийлері барлық агроклиматтық аймақтар үшін қолданылады.

Өсімдіктердің бұршақ соғумен бүліну сипаты мен дәрежесі мынадай белгілер бойынша айқындалады:

жапырақтар (жекелеген, көбі, көпшілігі, барлығы) құлаған, жыртылған;

шөптес өсімдіктердің сабақтары (жекелеген, көбі, көпшілігі, барлығы) сынған;

гүл шоғырлары, гүлдер, жемістердің түйіндері, пісіп-жетілмеген жемістер, піскен жемістер (жекелеген, көбі, көпшілігі, барлығы) сынған, соғылған, құлаған;

дәнді дақылдарда дәндері ұшқан (аз, көп, өте көп дәрежеде);

өсімдіктердің жатып қалуы - уақытша, түпкілікті.

13. Нөсер жаңбыр 1 сағат және одан да аз кезең ішінде 20 мм және одан да көп мөлшерде жоғары қарқынмен жаууымен сипатталады.

"Нөсер жаңбырдың" критерийлері барлық агроклиматтық аймақтар үшін қолданылады.

Нөсерден бүліну сипаты мен дәрежесі мынадай белгілер бойынша айқындалады:

шөптес өсімдіктердің сабақтары (жекелеген, көбі, көпшілігі, барлығы) сынған;

гүл шоғырлары, гүлдер, жемістердің түйіндері, пісіп-жетілмеген жемістер, піскен жемістер (жекелеген, көбі, көпшілігі, барлығы) шайылған;

өсімдіктердің жатып қалуы - уақытша, түпкілікті;

егістіктің ағынды сумен шайылуы;

өскіндер пайда болғанға дейін топырақ бетінде қабыршақтың түзілуі.

14. Үсік шалу ауыл шаруашылығы дақылдарының белсенді вегетациясы кезеңінде олардың едәуір бүлінуіне әкеп соғатын ауа температурасының (топырақ бетінде) 0⁰С-тан төмен төмендеуімен сипатталады.

"Үсік шалудың" критерийлері барлық агроклиматтық аймақтар үшін қолданылады.

Үсік шалудан бүліну сипаты мен дәрежесі мынадай белгілер бойынша айқындалады:

жапырақтар (жекелеген, көбі, көпшілігі, барлығы) семген, қоңырланған, қарайған, шеттері, ұштары, ортасы бүлінген; сабақтары мен өркендері (жекелеген, көбі, көпшілігі, барлығы) қарайған, ұштары, жартысына дейін, негізіне дейін семген;

гүл шоғырлары, түйнектер, гүлдер (жекелеген, көбі, көпшілігі, барлығы) семген, коңырланған, түсіп қалған;

піскен жемістер, дән (жекелеген өсімдіктерде, көбісінде, көпшілігінде, барлығында) бүлінген (аз мөлшері, көп бөлігі, барлығы);

өсімдіктер тұтасымен үсіген (жекелеген, көбі, көпшілігі, барлығы).

15. Қатты жел 15 м/с және одан жоғары жылдамдықтағы желмен сипатталады.

"Қатты желдің" критерийлері барлық агроклиматтық аймақтар үшін қолданылады.

Өсімдіктердің қатты желден бүліну сипаты мен дәрежесі мынадай белгілер бойынша айқындалады:

шөптес өсімдіктердің сабақтары (жекелеген, көбі, көпшілігі, барлығы) сынған;

гүл шоғырлары, гүлдер, жемістердің түйіндері, пісіп-жетілмеген жемістер, піскен жемістер (жекелеген, көбі, көпшілігі, барлығы) сынған;

өсімдіктердің жатып қалуы - уақытша, түпкілікті;

егістіктердің ұшыруы - тамырлардың жалаңаштануы, дәнді өсімдіктердің түптену түйіндерінің жалаңаштануы, әлсіз тамырланған өсімдіктердің (жекелеген, көбі, көпшілігі, барлығы) толығымен ұшыруы;

басып қалу - өсімдіктердің жел ауыстырған топырақпен көмілуі.

16. Сел салыстырмалы қысқа уақыт аралығында ағын су арналарының құрылымын едәуір өзгерістерге ұшырататын және өте үлкен бұзылулар әкелетін судың және сазды бөлшектерден бастап ірі тастар мен кесектерге дейінгі тау жыныстары сынықтарының көп мөлшері қоспасының уақытша таулы ағынымен сипатталады.

"Селдің" критерийлері барлық агроклиматтық аймақтар үшін қолданылады.

Өсімдіктердің селмен бүліну сипаты мен дәрежесі мынадай белгілер бойынша айқындалады:

жапырақтар (жекелеген, көбі, көпшілігі, барлығы) жыртылған;

шөптес өсімдіктердің сабақтары (жекелеген, көбі, көпшілігі, барлығы) сынған;

гүл шоғырлары, гүлдер, жемістердің түйіндері, пісіп-жетілмеген жемістер, піскен жемістер (жекелеген, көбі, көпшілігі, барлығы) шайылған;

өсімдіктердің жатып қалуы - уақытша, түпкілікті.

Қолайсыз табиғат құбылыстарын айқындаудың критерийлері мен сипаттамаларына 1-қосымша

Қазақстан Республикасының аумағын агроклиматтық аудандастыру

Қолайсыз табиғат құбылыстарын айқындаудың критерийлері мен сипаттамаларына 2-қосымша

"Атмосфералық құрғақшылықтың" критерийлері

Қадағалау кезеңі	Ұзақтығы	Ауаның ең көп шамадағы температура сы (0С)	Ауаның ең аз салыстыр малы ылғал дылығы (%)	Қазақстан Республикасының агроклиматтық аймақтары
ерте-көктемгі - сәуір және кеш-күзгі – қазан	қатарынан 30 тәулік	10 градус және одан жоғары	50 және одан төмен	I, II, III, IV
			45 және одан төмен	VI, VII
кеш-көктемгі - мамыр және кеш-күзгі – қыркүйек	қатарынан 30 тәулік	20 градус және одан жоғары	40 және одан төмен	I, II, III, V
			35 және одан төмен	IV, VI, VII
жазғы – маусым, шілде, тамыз	қатарынан 30 тәулік (кезеңнің 25%-дан аспайтын ұзақтығын да температурада көрсетіл ген шектен төмен болуы мүмкін)	25-тен 30 градусқа дейін	35 және одан төмен	барлық агроклиматтық аймақтар үшін
	қатарынан 15 тәулік	30-дан 35 градусқа дейін	30 және одан төмен
	қатарынан 10 тәулік	35 градустан жоғары

Қолайсыз табиғат құбылыстарын айқындаудың критерийлері мен сипаттамаларына 3-қосымша

"Топырақтық құрғақшылықтың" критерийлері

Қадағалау кезеңі	Ұзақтығы	Топырақ қабатындағы өнімді ылғалдың қоры, (мм)		Қазақстан Республикасының агроклиматтық аймақтары
		0-20 см	0-100 см
көктемгі	3 онкүндік ішінде	25 және одан төмен	100 және одан төмен	I, II, III, V
	3 онкүндік ішінде	20 және одан төмен	80 және одан төмен	IV
	3 онкүндік ішінде	15 және одан төмен	60 және одан төмен	VI, VII
жазғы	қатарынан 30 тәулік	10 және одан төмен	-	барлық агроклиматтық аймақтар үшін

Қолайсыз табиғат құбылыстарын айқындаудың критерийлері мен сипаттамаларына 4-қосымша

"Үсіп кетудің" критерийлері

Ауаның ең аз шамадағы температурасы (оС)	Қар жамылғысының биіктігі (см)	Қазақстан Республикасының агроклиматтық аймақтары
минус 20 және одан төмен	қар жамылғысының болмауы	барлық агроклиматтық аймақтар үшін
минус 25 және одан төмен	5 және одан төмен

Қолайсыз табиғат құбылыстарын айқындаудың критерийлері мен сипаттамаларына 5-қосымша

Вегетациялық кезеңде жылудың жетіспеушілігі кезіндегі белсенді
және тиімді ауа температураларының жиынтықтары

Ауыл шаруашылығы дақылдары	Ұзақтығы	Оң орташа тәуліктік ауа температуралар ының жиынтығы (00С-тан жоғары)	Тиімді температуралардың жиынтығы (50С-тан жоғары)	Қазақстан Республикасының агроклиматтық аймақтары
жаздық дәнді дақылдар	маусым -тамыз	1350 және одан төмен	1000 және одан төмен	II, III, V
	маусым -тамыз	1500 және одан төмен	1100 және одан төмен	IV, VI, VII
жылу сүйетін дәнді дақылдар	маусым -тамыз	1800 және одан төмен	1100 және одан төмен	VIII, XI
	маусым -тамыз	1650 және одан төмен	900 және одан төмен	VII, XI

Қолайсыз табиғат құбылыстарын айқындаудың критерийлері мен сипаттамаларына 6-қосымша

"Аңызақтың" критерийлері

Аңызақ үдемелілігі	Тәулік ішінде булануы (мм)	Түстен кейінгі су буы (гПа) қанығушылығының тапшылығы		Қазақстан Республикасының агроклиматтық аймақтары
		10 м/с-тан аз жел кезінде	10 м/с-тан асатын жел кезінде	барлық агроклиматтық аймақтар үшін
әлсіз	3-5	20-32	13-27
орташа	5-6	33-39	28-32
қарқынды	6-8	40-52	33-45
өте қарқынды	8-ден астам	52-ден астам	45-тен астам