Об утверждении Правил деятельности психологической службы в организациях среднего образования Западно-Казахстанской области

Постановление акимата Западно-Казахстанской области от 13 января 2015 года № 5. Зарегистрировано Департаментом юстиции Западно-Казахстанской области 17 февраля 2015 года № 3819. Утратило силу постановлением акимата Западно-Казахстанской области от 3 февраля 2023 года № 22

Сноска. Утратило силу постановлением акимата Западно-Казахстанской области от 03.02.2023 № 22 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Руководствуясь Законами Республики Казахстан от 23 января 2001 года "О местном государственном управлении и самоуправлении в Республике Казахстан", от 27 июля 2007 года "Об образовании" акимат Западно-Казахстанской области ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемые Правила деятельности психологической службы в организациях среднего образования Западно-Казахстанской области.

2. Государственному учреждению "Управление образования Западно-Казахстанской области" (А. А. Мынбаева) обеспечить государственную регистрацию данного постановления в органах юстиции, его официальное опубликование в информационно-правовой системе "Әділет" и в средствах массовой информации.

3. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на заместителя акима Западно-Казахстанской области Макен Б. М.

4. Настоящее постановление вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня первого официального опубликования.

Аким области

Н. Ногаев

Утвержден постановлением акимата Западно-Казахстанской области от 13 января 2015 года № 5

Правила
деятельности психологической службы в организациях среднего образования
Западно-Казахстанской области
1. Общие положения

1. Настоящие "Правила деятельности психологической службы в организациях среднего образования Западно-Казахстанской области" регулируют деятельность Психологической службы в организациях среднего образования (далее - Психологическая служба).

2. Деятельность Психологической службы осуществляется в рамках Конституции Республики Казахстан, Закона Республики Казахстан от 27 июля 2007 года "Об образовании", Конвенции о правах ребенка, а также настоящих Правил.

3. Психологическая служба является структурным подразделением организации среднего образования.

4. Структура Психологической службы определяется типом, видом и потребностями организации среднего образования, а также количеством штатных единиц педагогов-психологов.

5. Документация Психологической службы включает:

1) Настоящие правила деятельности психологической службы в организациях среднего образования;

2) календарный план работы Психологической службы, утвержденный руководителем организации среднего образования;

3) методические разработки психологических занятий, тренингов и других форм психологической работы, утверждаемые районными (городским) отделами и областным управлением образования;

4) перечень и банк данных психодиагностических методик;

5) индивидуальные карты психологического развития обучающихся;

6) результаты психологического обследования, заключения и рекомендации;

7) журнал регистрации учета видов работ Психологической службы (психодиагностической, развивающей, коррекционной, просветительской, экспертной, методической работы, индивидуальных и групповых консультаций, запросов на психологические услуги), скрепленный печатью руководителя организации среднего образования;

8) аналитические отчеты о деятельности Психологической службы за установленные периоды (квартал, полугодие, год).

6. Итог работы Психологической службы за год включается в отчетную документацию организации среднего образования, утверждаемый районными (городским) отделами и областными управлениями образования.

2. Цели и задачи Психологической службы
в организациях среднего образования

7. Цель Психологической службы - сохранение психологического здоровья обучающихся, создание благоприятного социально-психологического климата в организации среднего образования и оказание психологической поддержки участникам образовательного процесса.

8. Задачи Психологической службы:

1) содействие личностному и интеллектуальному развитию обучающихся, формирование способности к самовоспитанию и саморазвитию;

2) оказание психологической помощи обучающимся в их успешной социализации в условиях быстро развивающегося информационного общества;

3) способствовать индивидуализации подхода к каждому обучающемуся на основе психолого-педагогического изучения его личности;

4) проведение психологической диагностики и развитие творческого потенциала обучающихся;

5) осуществление психокоррекционной работы по решению психологических трудностей и проблем обучающихся;

6) оказание консультативной помощи родителям и педагогам в решении психологических проблем и в выборе оптимальных методов учебно-воспитательной работы;

7) повышение психолого-педагогической компетентности участников образовательного процесса.

9. Психологическая служба осуществляет свою деятельность в психодиагностической, консультативной, просветительско-профилактической, коррекционно-развивающей и социально-диспетчерской направлениях.

10. Психодиагностическое направление включает:

1) психологическую диагностику обучающихся;

2) комплексное психологическое обследование обучающихся с целью их адаптации, развития и социализации;

3) психологическую диагностику способностей, интересов и склонностей обучающихся;

4) подготовку заключений и рекомендаций по итогам психологической диагностики.

11. Консультативное направление включает:

1) консультирование обучающихся, родителей и педагогов по их запросам и краткое содержание консультации;

2) индивидуальное и групповое консультирование обучающихся, родителей и педагогов по проблемам личностного, профессионального самоопределения и взаимоотношений с окружающими;

3) оказание психологической помощи обучающимся, находящимся в состоянии стресса, конфликта, сильного эмоционального переживания;

4) организацию посреднической работы в разрешении межличностных и межгрупповых конфликтов;

5) конфиденциальность консультативной работы и кодировка клиента при записи консультации.

12. Просветительско-профилактическое направление включает:

1) содействие профессиональному росту, самоопределению обучающихся и педагогов;

2) психологическую профилактику асоциального поведения обучающихся;

3) социально-психологическое сопровождение аттестации педагогов;

4) содействие работе методических объединений и педагогического совета и медико-психолого-педагогических консилиумов.

13. Коррекционно-развивающее направление включает:

1) проведение тренингов личностного роста;

2) организацию психокоррекционных и развивающих занятий по гармонизации личностного, интеллектуального, эмоционально-волевого, творческого развития обучающихся и педагогов;

3) коррекцию конфликтных межличностных отношений.

14. Социально-диспетчерское направление включает:

1) осуществление взаимодействия со специалистами-смежниками (врачами, дефектологами, логопедами, тифлопедагогами и другими) по решению проблем, выходящих за рамки функциональных обязанностей, профессиональной компетенции педагога-психолога и требующего участия широкого круга специалистов;

2) формирование банка данных о социально-медико-психологических службах;

3) проведение мониторинга взаимодействия со специалистами-смежниками и с заинтересованными органами по оказанию помощи в экстренных ситуациях.

15. Психологическая служба функционирует на базе кабинета педагога-психолога, размещаемого в отдельном помещении и обеспеченного необходимыми условиями для проведения комплекса диагностических, развивающих, коррекционных и профилактических видов работ с обучающимися и педагогическими работниками в индивидуальном или групповом формате.

16. Деятельность Психологической службы координируется на региональном уровне - районными (городским) отделами и областным управлением образования.

17. Работа Психологической службы осуществляется в тесном взаимодействии с педагогическими и медицинскими работниками, в том числе системы здравоохранения, органами опеки и попечительства, родительской общественностью.

18. Психологическая служба взаимодействует с методическим объединением педагогов-психологов, психологическими центрами, кафедрами и ассоциациями практических психологов и методическими кабинетами отделов образования.

19. В своей деятельности педагог-психолог:

1) руководствуется настоящими Правилами;

2) принимает решение в рамках своей профессиональной компетенции и квалификационных требований;

3) должен знать общую психологию, педагогическую психологию и общую педагогику, психологию личности и дифференциальную психологию, детскую и возрастную психологию, социальную психологию, медицинскую психологию (по мере необходимости), психодиагностику, психологическое консультирование и новейшие достижения психологической науки в области социальной, практической и возрастной психологии;

4) применяет научно-обоснованные методы диагностической, развивающей, социально-психологической, психокоррекционной и консультативно-профилактической работы;

5) применяет методы активного обучения, социально-психологического тренинга общения, современные методы индивидуальной и групповой консультации, диагностики и коррекции нормального развития обучающихся;

6) планирует психологическую диагностику индивидуально-психологических особенностей обучающихся на протяжении всего периода обучения;

7) выявляет нарушения в становлении и развитии личности обучающихся;

8) оказывает психологическую помощь и поддержку обучающимся, педагогам, родителям в решении личностных, профессиональных и других проблем;

9) осуществляет психологическую помощь и поддержку педагогам, обучающимся, находящимся в состоянии стресса, конфликта, сильного эмоционального переживания;

10) предупреждает асоциальные действия обучающихся и осуществляет их своевременную коррекцию;

11) повышает свою профессиональную компетентность и квалификацию;

12) препятствует проведению в организации среднего образования психодиагностической, психокоррекционной работы лицами, не обладающими соответствующей профессиональной подготовкой;

13) способствует гармонизации социальной сферы организации среднего образования и осуществляет превентивные мероприятия по профилактике возникновения социальной дезадаптации;

14) составляет психолого-педагогические заключения по материалам исследовательских работ;

15) участвует в планировании и разработке развивающих и коррекционных программ;

16) формирует психологическую культуру обучающихся, воспитанников, педагогических работников и родителей (лиц, их заменяющих);

17) выбирает формы и методы психодиагностической, консультативной, просветительско-профилактической, коррекционно-развивающей и социально-диспетчерской работы с детьми, учащимися, родителями и педагогами;

18) знакомится с документацией по организации учебно-воспитательного процесса, личными делами обучающихся и педагогов;

19) участвует в обсуждениях создания коррекционных и развивающих программ и новых методик психологической работы;

20) поддерживает связь с кафедрами психологии вузов и ассоциациями практических психологов;

21) выходит с предложениями в районные (городской) отделы и областное управление образования по вопросам улучшения работы Психологической службы;

22) принимает участие в работе педагогического и методического Совета, предметных кафедр и медико-психолого-педагогического консилиума.

20. Педагог-психолог обеспечивает:

1) достоверность результатов психологического диагностирования, адекватность используемых диагностических и коррекционных методов, обоснованность рекомендаций и заключений, конфиденциальность психологической информации;

2) ведение и сохранность учетно-отчетной документации Психологической службы;

3) соблюдение профессиональной психологической этики;

4) сохранность материально-технических средств, вверенных ему для работы Психологической службы.

3. Заключительное положение

21. Деятельность Психологической службы обеспечивает руководитель организации среднего образования.

Батыс Қазақстан облысының орта білім беру ұйымдарындағы психологиялық қызметтің жұмыс істеу қағидаларын бекіту туралы

Батыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2015 жылғы 13 қаңтардағы № 5 қаулысы. Батыс Қазақстан облысының әділет департаментінде 2015 жылғы 17 ақпанда № 3819 болып тіркелді. Күші жойылды - Батыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2023 жылғы 3 ақпандағы № 22 қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - Батыс Қазақстан облысы әкімдігінің 03.02.2023 № 22 қаулысымен (оның алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

"Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы" 2001 жылғы 23 қаңтардағы, "Білім туралы" 2007 жылғы 27 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңдарын басшылыққа ала отырып, Батыс Қазақстан облысының әкімдігі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Қоса беріліп отырған Батыс Қазақстан облысының орта білім беру ұйымдарындағы психологиялық қызметтің жұмыс істеу қағидалары бекітілсін.

2. "Батыс Қазақстан облысының білім басқармасы" мемлекеттік мекемесі (А. А. Мыңбаева) осы қаулының әділет органдарында мемлекеттік тіркелуін, "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде және бұқаралық ақпарат құралдарында оның ресми жариялануын қамтамасыз етсін.

3. Осы қаулының орындалуын бақылау Батыс Қазақстан облысы әкімінің орынбасары Б. М. Мәкенге жүктелсін.

4. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Облыс әкімі

Н. Ноғаев

2015 жылғы 13 қаңтардағы № 5 Батыс Қазақстан облысы әкімдігінің қаулысымен бекітілген

Батыс Қазақстан облысының орта білім беру ұйымдарындағы психологиялық
қызметтің жұмыс істеу қағидалары
1. Жалпы ережелер

1. Осы "Батыс Қазақстан облысының орта білім беру ұйымдарындағы психологиялық қызметтің жұмыс істеу қағидалары" орта білім беру ұйымдарындағы психологиялық қызметтің (бұдан әрі – Психологиялық қызмет) жұмысын реттейді.

2. Психологиялық қызметтің жұмысы Қазақстан Республикасының Конституциясы, "Білім туралы" 2007 жылғы 27 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы, Бала құқықтары туралы Конвенция, сондай-ақ осы қағидалар шеңберінде жүзеге асырылады.

3. Психологиялық қызмет орта білім беру ұйымдарының құрылымдық бөлімшесі болып табылады.

4. Психологиялық қызметтің құрылымы білім беру ұйымдарының тұрпатына, түріне және қажеттілігіне, сондай-ақ педагог-психологтардың штатының бірлік санына қарай айқындалады.

5. Психологиялық қызметтің құжаттамасы:

1) орта білім беру ұйымдарында психологиялық қызметтің жұмысын істеудің осы қағидаларын;

2) орта білім беру ұйымының басшысымен бекітілген Психологиялық қызметтің күнтізбелік жұмыс жоспарын;

3) аудандық (қалалық) білім беру бөлімдерімен және облыстық білім басқармасымен бекітілген психологиялық сабақтардың, тренингтердің және басқа да жұмыс түрлерінің әдістемелік әзірлемелерін;

4) психодиагностикалық әдістемелердің деректер банкі мен тізбесін;

5) білім алушылардың психологиялық дамуының жеке карталарын;

6) психологиялық тексерудің нәтижелерін, қорытындылары мен ұсынымдарын;

7) орта білім беру ұйымы басшысының мөрімен бекітілген Психологиялық қызметтің жұмыс түрлерін (психодиагностикалар, дамыту, түзету, ағартушылық, сараптамалық, әдістемелік жұмыстарды, жеке және топтық консультацияларды, психологиялық қызметке сұраныс беруді) есепке алуды тіркеу журналын;

8) белгіленген кезеңдерге (тоқсан, жартыжылдық, бір жыл) берілетін Психологиялық қызметтің жұмысы туралы талдамалық есептерді қамтиды.

6. Психологиялық қызметтің бір жыл ішіндегі жұмыс қорытындысы аудандық (қалалық) білім беру бөлімдерінің және облыстық білім басқармасының бекіткен орта білім беру ұйымдарының есептік құжаттамаларына енгізіледі.

2. Орта білім беру ұйымдарындағы психологиялық қызметтің
мақсаттары мен міндеттері

7. Психологиялық қызметтің мақсаты – орта білім беру ұйымдарында білім алушылардың психологиялық денсаулығын сақтау, қолайлы әлеуметтік-психологиялық жағдай жасау және білім беру үдерісіне қатысушыларға психологиялық қолдау көрсету.

8. Психологиялық қызметтің міндеттері:

1) білім алушылардың тұлғалық және зияткерлік дамуына ықпал ету, өзін-өзі тәрбиелеу және өзін-өзі дамыту қабілетін қалыптастыру;

2) жылдам дамып келе жатырған ақпараттық қоғам жағдайында білім алушылардың табысты әлеуметтенуі үшін психологиялық тұрғыдан көмек көрсету;

3) білім алушылардың тұлғасын психологиялық-педагогикалық зерделеу негізінде әрбір білім алушыға жеке тұрғыдан ықпал ету;

4) психологиялық диагностика жүргізу және білім алушылардың шығармашылық әлеуетін дамыту;

5) психологиялық қиыншылықтар мен білім алушылардың проблемаларын шешу бойынша психологиялық түзету жұмыстарын жүзеге асыру;

6) психологиялық проблемаларды шешуде және оқу-тәрбие жұмыстарының қолайлы әдістерін таңдауда ата-аналар мен педагогтарға консультациялық көмек көрсету;

7) білім беру үдерісінеқатысушылардың психологиялық-педагогикалық құзыреттілігін көтеру.

9. Психологиялық қызмет өз жұмысын психодиагностикалық, консультациялық, ағартушылық-профилактикалық, түзету-дамытушылық және әлеуметтік-диспетчерлік бағыттарда жүзеге асырады.

10. Психодиагностикалық бағытқа:

1) білім алушыларды психологиялық диагностикалау;

2) білім алушылардың бейімделуі, дамуы мен әлеуметтенуі мақсатында оларды кешенді психологиялық тексеру;

3) білім алушылардың қабілеттілігі, қызығушылығы мен икемділігін психологиялық диагностикалау;

4) психологиялық диагностиканың қорытындысы бойынша қорытындылар мен ұсынымдарды дайындау кіреді.

11. Консультациялық бағытқа:

1) білім алушыларға, ата-аналар мен педагогтарға олардың сұранысы бойынша консультация және консультацияның қысқаша мазмұнын беру;

2) білім алушыларға, ата-аналар мен педагогтарға жеке тұлғалық, кәсіптік өзін-өзі айқындау проблемалары және айналасындағы адамдармен өзара қарым-қатынастар бойынша жеке және топпен консультация жүргізу;

3) күйзеліс, жанжал, қатты эмоционалды күйзеліс жағдайында жүрген білім алушыларға психологиялық көмек көрсету;

4) тұлғааралық және топаралық жанжалдарды шешуде делдалдық жұмыстарды ұйымдастыру;

5) консультациялық жұмыстың кұпиялылығын сақтау және консультация жүргізу кезінде клиентті кодпен жазу кіреді.

12. Ағартушылық-профилактикалық бағытқа:

1) білім алушылар мен педагогтардің өзін-өзі айқындауына, кәсіптік өсуіне ықпал ету;

2) білім алушылар бейімсіздігінің психологиялық алдын алу;

3) педагогтарды аттестаттауды әлеуметтік-психологиялық қолдау;

4) әдістемелік бірлестіктер мен педагогикалық кеңестің және медициналық-психологиялық-педагогикалық консилиумдардың жұмысына ықпал ету кіреді.

13. Түзету-дамытушылық бағытқа:

1) жеке тұлғалық өсуге арналған тренингтер өткізу;

2) білім алушылар мен педагогтардың тұлғалық, зияткерлік, эмоционалды-жігерлік, шығармашылық даму үйлесімділігі бойынша психологиялық түзету және дамыту сабақтарын ұйымдастыру;

3) жанжалдық тұлғааралық қатынастарды түзету кіреді.

14. Әлеуметтік-диспетчерлік бағытқа:

1) педагог-психологтың кәсіптік құзыреттілігінің, функционалдық міндеттерінің шеңберінен шығатын және кең көлемдегі мамандардың қатысуын талап ететін проблемаларды шешу бойынша аралас-мамандармен (дәрігерлер, дефектологтар, логопедтер, тифлопедагогтар және басқалар) өзара қарым-қатынасты жүзеге асыру;

2) әлеуметтік-медициналық-психологиялық қызметтер туралы деректер банкін қалыптастыру;

3) аралас-мамандармен және шұғыл жағдайда көмек көрсету бойынша мүдделі органдармен өзара іс-қимыл нәтижелерінің мониторингін жүргізу.

15. Психологиялық қызмет білім алушылармен және педагог қызметкерлермен жеке және топтық негізде диагностикалық, дамытушылық, түзету және профилактикалық жұмыс түрлері кешенін жүргізу үшін қажетті жағдайлармен қамтамасыз етілген және жеке үй-жайда орналасқан педагог-психолог кабинетінің базасында жұмыс істейді.

16. Психологиялық қызметтің жұмысын өңірлік деңгейде аудандық (қалалық) білім беру бөлімдері және облыстық білім басқармасы үйлестіреді.

17. Психологиялық қызметтің жұмысы педагогикалық және медициналық қызметкерлермен, оның ішінде денсаулық сақтау жүйесімен, қамқоршылық және қорғаншылық органдарымен, ата-аналар қоғамымен тығыз байланыста жүзеге асырылатын болады.

18. Психологиялық қызмет педагог-психологтардың әдістемелік бірлестігімен, психологиялық орталықтармен, тәжірибелі психологтар кафедралары және қауымдастықтарымен, білім бөлімдерінің әдістемелік кабинеттерімен өзара әрекетеседі.

19. Педагог-психолог өз қызметінде:

1) осы Қағидаларды басшылыққа алады;

2) өзінің кәсіби құзыреттілігі және біліктілік талаптары шеңберінде шешім қабылдайды;

3) жалпы психологияны, педагогикалық психология мен жалпы педагогиканы, жеке тұлға психологиясы және дифференциалды психология, балалар және жас ерекшеліктік психология, әлеуметтік психология, медициналық психологияны (қажеттілігіне қарай), психодиагностика, психологиялық консультация беруді және әлеуметтік, практикалық және жас ерекшеліктік психология саласындағы психологиялық ғылымның жаңа жетістіктерін білуі қажет;

4) диагностикалық, дамытушылық, әлеуметтік-психологиялық, психологиялық түзету және консультативтік-профилактикалық жұмыстардың ғылыми-негізделген әдістерін қолданады;

5) белсенді оқыту, қарым-қатынас жасаудың әлеуметтік-психологиялық тренинг әдістерін, жеке және топтық кәсіптік консультациялар берудің, білім алушылардың қалыпты дамуының диагностикасы мен түзетудің заманауи әдістерін қолданады;

6) барлық оқу кезеңінде білім алушының жеке-психологиялық ерекшелектерінің психологиялық диагностикасын жоспарлайды;

7) білім алушылардың тұлғалық қалыптасуындағы және дамуындағы ақаулықты анықтайды;

8) білім алушыларға, педагогтарға, ата-аналарға жеке, кәсіптік және басқа да мәселелерді шешуде психологиялық көмек және қолдау көрсетеді;

9) күйзеліс, жанжал, қатты эмоционалды күйзеліс жағдайында жүрген педагогтарға, білім алушыларға психологиялық көмек және қолдау көрсетуді жүзеге асырады;

10) білім алушылардың бейәлеуметтік әрекеттерінің алдын алады және оларды уақытылы түзетуді жүзеге асырады;

11) өзінің кәсіптік құзыреттілігін және біліктілігін арттырады;

12) тиісті кәсіби даярлығы жоқ адамдардың орта білім беру ұйымдарында психологиялық диагностика, психологиялық түзету жұмыстарын жүргізуге жол бермейді;

13) орта білім беру ұйымдарының әлеуметтік саласын үйлестіруді қалыптастыру және әлеуметтік бейімсіздіктің туындауының алдын алу бойынша жұмыстарды жүзеге асырады;

14) зерттеу жұмыстарының материалдары бойынша психологиялық-педагогикалық қорытынды жасайды;

15) дамыту және түзету бағдарламаларын жоспарлауға және әзірлеуге қатысады;

16) білім алушылар, педагогикалық қызметкерлер мен ата-аналар (оларды алмастыратын тұлғалар) арасында психологиялық мәдениетті қалыптастырады;

17) білім алушылармен, ата-аналармен және педагогтармен психодиагностикалық, консультациялық, ағартушылық-профилиактикалық, түзету-дамытушылық және әлеуметтік-диспетчерлік жұмыстардың нысанын және әдісін таңдайды;

18) оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыру бойынша құжаттамалармен, білім алушылардың, педагогтердің жеке істерімен танысады;

19) түзету және дамытушылық бағдарламаларын және психологиялық жұмыстың жаңа әдісін жасауды талқылауға қатысады;

20) жоғары оқу орындарының психология кафедраларымен және тәжірибелі психологтар қауымдастықтарымен байланыс жасайды;

21) Психологиялық қызметтің жұмысын жақсарту мәселесі бойынша аудандық (қалалық) білім беру бөлімдеріне және облыстық білім басқармасына ұсыныспен шығады;

22) пәндік кафедралардың және медициналық-психологиялық-педагогикалық консилиумның, педагогикалық және әдістемелік кеңестердің жұмысына қатысады;

20. Педагог-психолог:

1) психологиялық диагностикалау нәтижелерінің нақтылығын, пайдаланылған диагностикалық және түзетушілік әдістердің барабарлығын, ұсынымдар мен қорытындылар негізділігін, психологиялық ақпараттың құпиялылығын;

2) Психологиялық қызметтің есепке алу-есеп беру құжаттамаларының жүргізілуін және сақталуын;

3) кәсіптік психологиялық этиканың сақталуын;

4) Психологиялық қызметтің жұмысына берілген материалды-техникалық құралдардың сақталуын қамтамасыз етеді.

3. Қорытынды ереже

21. Орта білім беру ұйымының басшысы Психологиялық қызметтің жұмысын қамтамасыз етеді.