Об утверждении Методики по проведению выборочных обследований структуры и распределения заработной платы предприятий

Приказ Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 7 декабря 2016 года № 306. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 4 января 2017 года № 14639.

В соответствии с подпунктом 5) статьи 12 Закона Республики Казахстан от 19 марта 2010 года "О государственной статистике" и подпунктом 258) пункта 17 Положения о Министерстве национальной экономики Республики Казахстан, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 24 сентября 2014 года № 1011, ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить прилагаемую Методику по проведению выборочных обследований структуры и распределения заработной платы предприятий.

2. Управлению статистики труда и уровня жизни совместно с Юридическим управлением Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан обеспечить в установленном законодательством порядке:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) в течение десяти календарных дней после государственной регистрации настоящего приказа направление его копии на официальное опубликование в периодических печатных изданиях и информационно-правовой системе "Әділет";

3) направление копии настоящего приказа в Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения "Республиканский центр правовой информации" для включения в Эталонный контрольный банк нормативных правовых актов Республики Казахстан в бумажном и электронном виде в течение десяти календарных дней со дня государственной регистрации;

4) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсах Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан.

3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего заместителя Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан (Орунханов К.К.).

4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Председатель Комитета по статистике
Министерства национальной экономики
Республики Казахстан	Н. Айдапкелов

Утверждена приказом Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 7 декабря 2016 года № 306

Методика по проведению выборочных обследований структуры
и распределения заработной платы предприятий
Глава 1. Общие положения

1. Методика по проведению выборочных обследований структуры и распределения заработной платы предприятий (далее - Методика) относится к статистической методологии, формируемой в соответствии с международными стандартами и утверждаемой в соответствии с Законом Республики Казахстан от 19 марта 2010 года "О государственной статистике" (далее - Закон).

2. Настоящая Методика применяется Комитетом по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан (далее - Комитет) и его территориальными органами, а также Республиканским государственным предприятием на праве хозяйственного ведения "Информационно-вычислительный центр Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан" (далее - ИВЦ) при осуществлении формирования и ведения статистических баз данных c целью формирования выборочной совокупности предприятий, проведении и организации обследования предприятий по статистике оплаты труда.

3. Целью настоящей Методики является получение репрезентативных данных изменения заработной платы по видам экономической деятельности, по основным видам занятий с учетом разного уровня квалификации, гендернего аспекта по одной профессии, с учетом влияния различных факторов.

4. В Методике используются понятия в значениях, определенных в Законе, и следующие основные определения:

1) генеральная совокупность – полная группа всех единиц анализа, чьи характеристики подлежат оценке;

2) взвешивание – процесс определения веса. Взвешивание элементов выборки - означает назначение им определенных весов;

3) страта – деление на специальные слои единиц (респондентов) обладающих одинаковыми или схожими показателями;

4) выборка - отдельные позиции из утвержденных классификаторов, номенклатур и справочников, используемые при сборе и обработке статистических данных;

5) выборочная совокупность - совокупность отобранных элементов попавших в выборку в процессе отбора;

6) размер выборки - общее число единиц наблюдения в выборочной совокупности.

Глава 2. Генеральная совокупность

5. В качестве генеральной совокупности для проведения выборочного обследования заработной платы работников предприятий используется Информационная система "Статистический бизнес-регистр".

6. Важным элементом актуализации является актуализация видов экономической деятельности, размерности и ситуационного кода предприятий.

7. Для формирования выборочной совокупности используются следующие основные критерии:

основной вид экономической деятельности предприятия;

размерности предприятий;

ситуационный код предприятий.

8. Особенности формирования генеральной совокупности:

1) в генеральную совокупность включаются все виды экономической деятельности до 2-х знаков, по отдельным видам экономической деятельности в обязательном порядке включаются в выборочную совокупность:

до 3-х знаков:

Переработка и консервирование мяса и производство мясных изделий;

Производство растительных и животных масел и жиров;

Производство молочных продуктов;

Производство хлебобулочных и мучных изделий;

Производство продуктов нефтепереработки;

Производство, передача и распределение электроэнергии;

Пассажирский железнодорожный транспорт, междугородний;

Грузовой железнодорожный транспорт;

Прочий пассажирский сухопутный транспорт;

до 4-х знаков:

Грузовые перевозки автомобильным транспортом;

до 5-знаков:

Деятельность региональных органов управления;

Деятельность местных органов управления;

Деятельность сельских и поселковых органов управления;

Деятельность, связанная с налогообложением;

Деятельность таможни;

Деятельность в области статистики и социологии;

Деятельность в области юстиции и правосудия;

2) в генеральную совокупность включаются малые, средние и крупные предприятия;

3) в генеральную совокупность включаются предприятия с ситуационным кодом "1" и "2".

Глава 3. Дизайн выборки и стратификация
генеральной совокупности

9. Модель выборочной совокупности разработана на основе выборки предприятий, формируемой один раз в два года. Данная модель предполагает репрезентативные итоги:

по Республике Казахстан;

по областям/городам;

по полу;

по году рождения;

по отдельным профессиям и должностям;

по уровню образования;

по виду системы оплаты труда (тарифная и бестарифная);

по размеру начисленной заработной платы;

по режиму работы (полный и неполный);

по числу отработанных часов.

10. Первичной единицей отбора обследования является предприятие.

11. Выборочная совокупность предприятий формируется методом "стратифицированной выборки" с применением метода бесповторного случайного отбора. Стратификация является действенным приемом повышения эффективности выборочного метода.

Преимуществами стратификации являются:

большая точность, по сравнению с другими вариантами отбора для данных;

большая точность, при использовании меньшей по размеру выборки, что экономит средства;

обеспечение представительности выборки.

12. Формирование выборочной совокупности для проведения выборочного обследования заработной платы работников предприятий состоит из двух этапов.

На первом этапе генеральная совокупность стратифицируется по территории, по видам экономической деятельности и по размерности предприятий.

В целях снижения нагрузки на респондентов размер выборки по малым и средним предприятиям составляет 30%. Крупные предприятия подлежат сплошному охвату.

13. К размеру выборки относится общее число единиц наблюдения в выборочной совокупности. Размер выборки зависит от размера относительной ошибки выборки, которая с определенной вероятностью обеспечивает заданную точность результатов обследования.

Размер выборки по каждой страте распределяется оптимальным образом, согласно формуле оптимального распределения Неймана:

, (1)

где:

N_i - количество предприятий в i-ой страте, при этом i = 1,2…., h;

h – число страт в совокупности;

i = 1, 2,…,h;

S_i – стандартное отклонение i-ой страты.

14. После отбора формируются списки предприятий, попавших в выборку для каждой области. Далее предприятия попавшие в выборку самостоятельно производят второй этап формирования выборки.

15. Второй этап формирования выборки производится самим предприятием методом систематического (пошагового) отбора:

на малых предприятиях отбору подлежат все работники;

на средних предприятиях отбору подлежит каждый второй работник;

на крупных предприятиях отбору подлежит каждый десятый работник.

Предприятию дается право самостоятельно сформировать список работников для отбора. Все работники ранжируются по фамилии согласно алфавита или табельного номера, либо применяются другие идентификаторы.

На предприятиях с численностью более пяти тысяч работников подлежат отбору каждый пятидесятый работник.

Глава 4. Взвешивание и повторное взвешивание

16. В результате выборочных наблюдений поступает часть информация о генеральной совокупности. Существуют методы, позволяющие расширить информаций до уровня всей генеральной совокупности. В статистических наблюдениях применяется взвешивание элементов выборки для назначения им определенных весов.

Взвешивание производится для:

1) распространения характеристики выборки на генеральную совокупность;

2) восполнения отсутствующих данных.

17. К распространению характеристик выборки на совокупность относится один из основных процессов вероятности включения первого порядка. К вероятности включения первого порядка какого-либо элемента совокупности относится вероятность включения данного элемента в выборку.

Величина, обратная вероятности включения в выборку (Пк), называется весом включения элемента к и определяется как

= 1/Пк. (2)

Термин взвешивание обычно применяется по отношению к весам включения. В обследованиях, где перед выборкой совокупность стратифицируется и выборка из страт производится по принципу случайной выборки, коэффициент распространения страте h рассчитываются следующим образом:

, (3)

где:

– коэффициент распространения для предприятий;

N_h – количество предприятий в генеральной совокупности в страте h;

n_h - количество предприятий в выборке в страте h.

Коэффициент распространения для работников в предприятий рассчитываются следующим образом:

, (4)

где:

- коэффициент распространения для работников в предприятий;

N_k – численность работников в предприятий;

n_k - численность работников попавших в выборку в предприятий.

18. При неполучении данных от предприятий замена не ответивших предприятий не допускается, так как замена не ответивших предприятий приведет к смещению выборки и погрешностям. Для компенсации случаев полного неполучения и при невозможности редактирования отсутствующих данных применяются коэффициенты на не полный охват (k_h) по каждой старте, метод называется повторным взвешиванием:

, (5)

где:

N_h – количество предприятий в генеральной совокупности в страте h;

n_h-факт - фактическое количество обследованных предприятий.

Повторное взвешивание производится после проведения выборочного наблюдения.

Окончательный коэффициент распространения на работников рассчитываются следующим образом:

, (6)

где:

w_i – окончательный коэффициент распространения на работников;

- коэффициент распространения для работников в предприятий;

- коэффициенты на не полный охват по каждой страте.

Глава 5. Распространение результатов выборки
на генеральную совокупность

19. На основе полученных данных по выборке используется прямой пересчет распространения данных выборочного наблюдения на генеральную совокупность. Способ прямого пересчета используется при определении объема генеральной совокупности, где известна лишь численность ее единиц (N).

Прямой пересчет распространения выглядит следующим образом:

Для обследования всего численности в переменной z:

, (7)

z_i – сумма значений обследуемой переменной для работников в i - страте;

w_i – окончательный коэффициент распространения на работников.

Для обследования средней численности в переменной

используется следующая формула:

, (8)

где:

z_i – сумма значений обследуемой переменной для работников в i – страте.

20. Для обследования переменных p - процентиль y_p в переменной z (0<p<1, для медианы: p=0.5, для 1-го дециля: p=0.1, для 9-го дециля: p=0.9) используется следующая формула:

, (9)

x₁,x₂,..,x_n = упорядочные значения обследования в переменной z (x₁ = наименьшее значение, x_n = наибольшее значение);

= сумма окончательного коэффициента распространения на работников;

Для субпопуляции на генеральную численность в расчет берутся все работники

.

Глава 6. Оценка качества данных выборочного обследования

21. В выборочном обследовании для оценки качества выборки рассчитывается следующие показатели генеральной совокупности.

Средний арифметический признак (

) вычисляется для всех единиц генеральной совокупности используя показатель заработной платы работников.

, (10)

где:

– количество предприятий в генеральной совокупности i-страте;

x_i - сумма заработанной платы работников i-страте.

22. Дисперсия генеральной совокупности определяется как среднее значение квадратов отклонений всех отдельных наблюдений от их среднего значения.

) Дисперсия генеральной совокупности (

):

(11)

) Стандартное отклонение (

):

, (12)

Дисперсия показывает, насколько близко находятся оценочные показатели к математическому ожиданию оценочной функции. Оценочная формула является статистически точной, если мала дисперсия.

. Определяется следующие характеристики выборки: стандартная ошибка выборки, предельная ошибка выборки и относительно стандартная ошибка (коэффициент вариаций). Формула стандартной ошибки выборки (

) определяется по формуле:

, (13)

. Предельная ошибка выборки по стратам

связана со стандартной ошибкой выборки

отношением:

(14)

25. Коэффициент t определяется вероятностью P (0<P<1). Для значений P, приближающихся к единице, практически исключается возможность того, что генеральная средняя отличается от вычисленной выборочной средней больше, чем на

. Со своей стороны

указывает точность, гарантируемую заданным уровнем доверительности вероятности P. При этом, чем выше уровень доверительности (используются значения 0,90; 0,95; 0,99 и др.), тем выше коэффициент t, а следовательно, и значение предельной ошибки

.

t = 1,28 для 80% уровня доверительности;

t = 1,64 для 90% уровня доверительности;

t = 1,96 для 95% уровня доверительности;

t = 2,58 для 99% уровня доверительности.

26. Доверительный интервал допустимое отклонение наблюдаемых значений от истинных. Размер данного допущения определяется с учетом требований к точности информации. При увеличении допустимой ошибки, размер выборки уменьшается, даже если уровень доверительной вероятности останется равным 95%.

27. Если относительная стандартная ошибка по каждой страте меньше 10%, то изменчивость вариационного ряда принято считать незначительной, от 10% до 20% относится к средней, больше 20% и меньше 33% к значительной, а если относительная стандартная ошибка превышает 33%, то это говорит о неоднородности информации, при таком раскладе принимается решение об увеличении объема выборки, которая определяется по формуле:

по стратам:

(15)

Кәсіпорындардың құрылымына және жалақыны бөлуіне іріктемелі зерттеу өткізу бойынша әдістемені бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 7 желтоқсандағы № 306 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 4 қаңтарда № 14639 болып тіркелді

"Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңының 12-бабының 5) тармақшасына және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 24 қыркүйектегі № 1011 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі туралы ереженің 17-тармағының 258) тармақшасына сәйкес, БҰЙЫРАМЫН:

1. Қоса беріліп отырған Кәсіпорындардың құрылымына және жалақыны бөлуіне іріктемелі зерттеу өткізу бойынша әдістеме бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Еңбек және тұрмыс деңгейі статистикасы басқармасы Заң басқармасымен бірлесіп заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмелерінің мерзімді баспа басылымдарында және "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялануға жіберілуін;

3) мемлекеттік тіркелген күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде осы бұйрықтың көшірмелерін қағаз және электрондық түрде Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін "Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберілуін;

4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының орынбасарына (Қ.К. Орынханов) жүктелсін.

4. Осы бұйрық оның алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің төрағасы

Н. Айдапкелов

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 7 желтоқсандағы № 306 бұйрығымен бекітілді

Кәсіпорындардың құрылымына және жалақыны бөлуіне іріктемелі зерттеу өткізу бойынша әдістеме

1–тарау. Жалпы ережелер

1. Кәсіпорындардың құрылымына және жалақыны бөлуіне іріктемелі зерттеу өткізу бойынша әдістеме (бұдан әрі – Әдістеме) халықаралық стандарттарға сәйкес қалыптастырылатын және "Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңына (бұдан әрі - Заң) сәйкес бекітілетін статистикалық әдіснамаға жатады.

2. Осы Әдістеме Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті (бұдан әрі - Комитет), аумақтық статистика органдары, "Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Ақпараттық-есептеу орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны (бұдан әрі - АЕО) кәсіпорындардың іріктемелі жиынтығын қалыптастыру, еңбекақы төлеу статистикасы бойынша кәсіпорындарды зерттеуді өткізу және ұйымдастыру мақсатында статистикалық деректер базасын қалыптастыру және жүргізуді жүзеге асыруда қолданылады.

3. Бұл Әдістеменің мақсаты біліктіліктің әртүрлі деңгейін, бір мамандық бойынша гендерлік аспектіні, әртүрлі факторлардың әсерін ескере отырып, экономикалық қызмет түрлері бойынша жалақы өзгерісінің репрезентативті деректерін алу болып табылады.

4. Әдістемеде Заңда айқындалған мәндердегі ұғымдар мен мынадай негізгі анықтамалар қолданылады:

1) бас жиынтық – бұл сипаттамалары бағалауға жататын талдаудың барлық бірліктерінің толық тобы;

2) салмақтау – салмақты анықтау үдерісі. Іріктеме элементтерін салмақтау оларға белгілі бір салмақты беруді білдіреді;

3) страта – бірдей немесе ұқсас көрсеткіштерге ие бірліктерді (респонденттер) арнайы қабаттарға бөлу;

4) іріктеме – статистикалық деректерді жинау және өңдеу кезінде пайдаланылатын бекітілген жіктеуіштер, номенклатуралар мен анықтамалықтардан алынатын жеке айқындамалар;

5) іріктемелі жиынтық – іріктеу үдерісінде іріктемеге түскен, іріктелген элементтердің жиынтығы;

6) іріктеменің өлшемі – іріктемелі жиынтықтағы байқау бірліктерінің жалпы саны.

2–тарау. Бас жиынтық

5. Кәсіпорындар қызметкерлерінің жалақысына іріктемелі зерттеу жүргізу үшін бас жиынтық ретінде "Статистикалық бизнес-тіркелім" Ақпараттық жүйесі қолданылады.

6. Өзектендірудің маңызды элементі кәсіпорындардың экономикалық қызмет түрлерін, өлшемділігін және ахуалдық кодтарын өзектендіру болып табылады.

7. Іріктемелі жиынтықты қалыптастыру үшін мынадай негізгі өлшемшарттар қолданылады:

кәсіпорынның экономикалық қызметінің негізгі түрі;

кәсіпорындардың өлшемділігі;

кәсіпорындардың ахуалдық коды.

8. Бас жиынтықты қалыптастыру ерекшеліктері:

1) бас жиынтыққа барлық экономикалық қызмет түрлерінің 2 таңбасына дейін енгізіледі және жеке экономикалық қызметтің жекелеген түрлері бойынша міндетті түрде іріктемелі жиынтыққа қосылады:

3-таңбаға дейін:

Етті қайта өңдеу және консервілеу және ет өнімдерін өндіру;

Өсімдік және мал майы мен тоң май өндіру;

Сүт өнімдерін өндіру;

Нан және ұн өнімдерін өндіру;

Мұнайды қайта өңдеу өнімдерін өндіру;

Электр энергиясын өндіру, беру және бөлу;

Жолаушылар темір жол көлігі, қалааралық;

Жүк темір жол көлігі;

Өзге де құрлықтағы жолаушылар көлігі;

4-таңбаға дейін:

Автомобиль көлігімен жүк тасымалдау;

5-таңбаға дейін:

Өңірлік басқару органдарының қызметі;

Жергілікті басқару органдарының қызметі;

Ауылдық және кенттік басқару органдарының қызметі;

Салық салумен байланысты қызмет;

Кеден қызметі;

Статистика және әлеуметтану саласындағы қызмет;

Әділет саласындағы қызмет және сот әділдігі.

2) бас жиынтыққа шағын, орта және ірі кәсіпорындар енгізіледі;

3) бас жиынтыққа ахуалдық коды "1" және "2" кәсіпорындар енгізіледі.

3–тарау. Іріктеме дизайны және бас жиынтықтың стратификациясы

9. Іріктеме жиынтықтың моделі екі жылда бір рет қалыптастырылатын кәсіпорындардың іріктемесі негізінде әзірленген. Осы модель репрезантативті қорытындыларды:

Қазақстан Республикасы бойынша;

облыстар/қалалар бойынша;

жынысы бойынша;

туған жылы бойынша;

жекелеген кәсіптер және лауазымдар бойынша;

білім деңгейі бойынша;

еңбекақы төлеу жүйесі бойынша (тарифті және тарифсіз);

есептелген жалақы мөлшері бойынша;

жұмыс тәртібі бойынша (толық және толық емес);

жұмыспен өтелген сағат саны бойынша болжайды.

10. Зерттеу іріктемесінің алғашқы бірлігі кәсіпорын болып табылады.

11. Кәсіпорындардың іріктеме жиынтығы қайталанбайтын кездейсоқ іріктеу әдісін қолданумен "стратификацияланған іріктеме" әдісімен қалыптастырылады. Стратификация іріктемелі әдістің тиімділігін арттырудың тиімді тәсілі болып табылады.

Стратификацияның басымдықтары:

деректер үшін іріктеудің басқа нұсқаларымен салыстыру кезіндегі үлкен дәлдік;

іріктеменің мөлшері бойынша шағынын пайдалану кезіндегі үлкен дәлдік, қаражатты үнемдеуге мүмкіндік береді;

іріктеменің көрнектілігін қамтамасыз ету болып табылады.

12. Кәсіпорындар қызметкерлерінің жалақысына іріктемелі зерттеу жүргізу үшін іріктемелі жиынтықты қалыптастыру екі кезеңнен тұрады.

Бірінші кезеңде бас жиынтық аумақ бойынша, экономикалық қызмет түрлері бойынша және кәсіпорындардың өлшемділігі бойынша стратификацияланады.

Респонденттерге жүктемені төмендету мақсатында шағын және орта кәсіпорындар бойынша іріктеменің шамамен 30% мөлшері зерттеледі. Ірі кәсіпорындар жаппай қамтуға жатады.

13. Іріктеме көлеміне іріктемелі жиынтықтағы байқау бірліктерінің жалпы саны жатады. Іріктеме көлемі зерттеу нәтижелерінің берілген дәлдігін белгілі ықтималдықпен қамтамасыз ететін іріктеме қатесінің көлеміне байланысты.

Іріктеме көлемі әр страта бойынша Нейманның оңтайлы таралым формуласына сәйкес оңтайлы таратылады:

(1)

мұнда:

N_i – і- стратадағы кәсіпорындар саны, бұл ретте і- 1,2..., h;

h – страталардың жиынтықтағы саны;

i = 1,2,…,h;

S_i – і стратасының стандартты ауытқуы.

14. Іріктегеннен кейін әр облыс үшін іріктемеге түскен кәсіпорындардың тізімі қалыптастырылады. Бұдан әрі іріктемеге түскен кәсіпорындар іріктемені қалыптастырудың екінші кезеңін өз беттерінше жүргізеді.

15. Іріктемені қалыптастырудың екінші кезеңін келесі жүйелік (кезеңдік) іріктеу әдісімен кәсіпорындардың өздері жүргізеді.

шағын кәсіпорындарда іріктеуге барлық қызметкерлер жатады;

орта кәсіпорындарда әрбір екінші қызметкерлер іріктемеге жатады;

ірі кәсіпорындарда әрбір оныншы қызметкерлер іріктемеге жатады.

Кәсіпорынға іріктеме үшін қызметкерлердің тізімін өз бетінше қалыптастыруға құқық беріледі. Барлық қызметкерлер әліпби бойынша немесе табельдік нөмірге сәйкес сараланады немесе басқа сәйкестендіргіштер қолданылады.

Қызметкерлерінің саны бес мыңнан асатын кәсіпорындарда әрбір елуінші қызметкер іріктеуге жатады.

4–тарау. Салмақтау және қайта салмақтау

16. Іріктемелі байқаулар нәтижесінде бас жиынтық туралы ақпараттың бір бөлігі түседі. Ақпаратты барлық бас жиынтық деңгейіне дейін кеңейтуге мүмкіндік беретін әдістер бар. Статистикалық байқауларда, әдетте, іріктеме элементтеріне белгілі бір салмақты тағайындау үшін оларды салмақтау қолданылады.

Салмақтау:

1) іріктеме сипаттамасының бас жиынтықта таратылуы;

2) жоқ деректердің орнын толтыру үшін жүргізіледі.

17. Іріктеме сипаттамаларының бас жиынтыққа таратылуына басты бірінші тәртіпті қосу ықтималдығының негізгі үдерістерінің бірі жатады. Жиынтықтың қандай да бір элементінің бірінші тәртібін қосу ықтималдығына осы элементті іріктемеге қосу ықтималдығы жатады.

Іріктемеге қосудың кері ықтималдығы шамасы (Пк) к элементін қосу салмағы деп аталады, және fк=1/ Пк ретінде анықталады. (2)

Салмақтау термині әдетте қосу салмағына қатысты қолданылады. Іріктеме алдында жиынтық стратификацияланатын және страталардан іріктеме кездейсоқ іріктеме қағидаты бойынша жүргізілетін зерттеулерде таралу коэффициенті h стратасында мынадай үлгіде есептеледі:

(3)

мұнда:

f¹_к – кәсіпорындарға таралу коэффициенті;

Nh - h стратасындағы бас жиынтықтағы кәсіпорындар саны;

nh - h стратасындағы іріктемедегі кәсіпорындар саны.

Кәсіпорындардағы қызметкерлерге таралу коэффициенті мынадай үлгіде есептеледі:

(4)

мұнда:

ƒ²_к – кәсіпорындардағы қызметкерлерге таралу коэффициенті;

N_k – кәсіпорындардағы қызметкерлердің саны;

n_k - кәсіпорындардағы іріктемеге түскен қызметкерлердің саны.

18. Кәсіпорындардан толықтай деректерді алмаған жағдайда, жауап бермеген кәсіпорындарды ауыстыруға жол берілмейді, өйткені жауап бермеген кәсіпкерлерді ауыстыру іріктеменің ығысуына және қателерге алып келеді. Деректерді толықтай алмаудың орнын толтыру үшін және жоқ деректерді түзетуі мүмкіндігі болмағанда әрбір страта бойынша толық емес қамтылу коэффициентін (k_h) пайдалануға ұсыныс береміз, бұл әдіс қайта өлшеу әдісі деп аталады:

(5)

мұнда:

N_h - h стратасындағы бас жиынтықтағы кәсіпорындар саны;

n_h-факт – зерттелген кәсіпорындардың нақты саны.

Қайта салмақтау іріктемелі байқауды өткізгеннен кейін жүргізіледі.

Қызметкерлерге таралудың түпкі коэффициенті былай есептеледі:

(6)

мұнда:

W_{i –} қызметкерлерге таралудың түпкі коэффициенті,

f²_к - кәсіпорындардағы қызметкерлер үшін таралудың коэффициенті;

k_h – әр страта бойынша толық қамтылмаған коэффициенттер.

5–тарау. Іріктеме нәтижелерінің бас жиынтықта таратылуы

19. Іріктеме бойынша алынған деректер негізінде іріктемелі байқау деректерінің бас жиынтықта таратылуын тікелей қайта есептеу пайдаланылады. Егер іріктемелі байқау мақсаты оның санының бірліктері ғана (N) белгілі болатын бас жиынтықтың көлемін анықтау кезінде тікелей қайта есептеу тәсілі пайдаланылады.

Таратылудың тікелей қайта есептеу мынадай үлгіде болады:

Ауыстырмалы z барлық санды зерттеу үшін:

(7)

z_i – қызметкерлерге i – стратасындағы зертелетін ауыстырмалы мәннің сомасы,

w_i - қызметкерлерге таратылудың түпкілікті коэффициенті.

ауыстырмалыда орташа санын зерттеу үшін келесі формула қолданылады:

(8)

мұнда:

Z_i – і-стратадағы қызметкерлер үшін зерттелетін ауыстырмалы мәннің сомасы.

20. Ауыстырмалы p - процентиль y_p ауыстырмалы z зерттеу үшін (0˂p˂1, медиана үшін: p=0.5, 1-ші децилге: p=0.1, 9-шы децилге: p= 0.9) келесі формула қолданылады:

(9)

x₁,x_2,..,x_n = реттелген мағына зертеу ауыстырмалы z (x₁ = ең төменгі мағына, x_n = ең үлкен мағына);

W = = қызметкерлерге таралудың түпкі коэффициентінің сомасы;

Субпопуляция үшін бас санынан есепке барлық қызметкерлер алынады is.

6–тарау. Іріктемелі зерттеу деректерінің сапасын бағалау

21. Іріктемелі зерттеуде іріктеме сапасын бағалау үшін бас жиынтықтың келесі көрсеткіштері есептеледі.

Орташа арифметикалық белгі () қызметкерлердің жалақысының көрсеткішін пайдалана отырып бас жиынтықтың барлық бірліктері үшін есептеледі.

(10)

мұнда:

– і-стратадағы бас жиынтықтағы кәсіпорындар саны;

- і-стратадағы қызметкерлер жалақысының сомасы.

22. Бас жиынтықтың дисперсиясы барлық жекелеген байқаулардың олардың орташа мәнінен ауытқу квадраттарының орташа мәні ретінде анықталады.

1) Бас жиынтықтың дисперсиясы ():

(11)

2) Стандартты ауытқу ():

(12)

Дисперсия бағалау көрсеткіштерінің бағалау функциясының математикалық күтуге қаншалықты жақын екенін білдіреді. Бағалау формуласы дисперсия аз болса, онда статистикалық нақты болып табылады.

23. Іріктеменің келесі сипаттамалары анықталады: іріктеменің стандартты қатесі, іріктеменің шекті қатесі мен қатысты стандартты қате (вариация коэффициенті). Іріктеменің стандартты қатесінің формуласы () мына формула бойынша есептеледі:

(13)

24. страталар бойынша іріктеменің шекті қатесі t (14)

қатынасымен іріктемесінің стандартты қатесімен байланысты.

25. t коэффициенті P (0≤P≤1) ықтималдығымен анықталады. Бірлікке жақын Р мәндері үшін бас орташа мән есептелген іріктемелі орташа мәннен D-ға көп болып ерекшеленетін ықтималдық толығымен дерлік жойылады. Өз тарапынан D Р ықтималдығы сенімділігінің кепілденген берілген деңгейінің дәлдігін көрсетеді. Бұл ретте сенімділік деңгейі неғұрлым жоғары болса, (0,90; 0,95; 0,99 және т.б. мәндері пайдаланылады), соғұрлым t коэффициенті, тиісінше D шекті қате мәні де жоғары.

t = 1,28 сенімділік деңгейінің 80% үшін;

t = 1,64 сенімділік деңгейінің 90% үшін;

t = 1,96 сенімділік деңгейінің 95% үшін;

t = 2,58 сенімділік деңгейінің 99% үшін.

26. Сенімді интервал бақыланатын мәндердің шынайылардан жол берілетін ауытқулары. Бұл жол берілудің көлемі ақпараттың дәлдігіне талаптарды ескере отырып анықталады. Жол берілетін қате артатын болса, сенімді ықтималдық деңгейі 95%-ға тең болып қалса да іріктеме көлемі азаяды.

27. Әр страта бойынша салыстырмалы стандартты қате 10% аз болса, вариациялық қатардың өзгермелілігін елеусіз деп есептеледі, 10% -дан 20% дейін орташаға, 20% жоғары және 33% төмен елеуліге жатады, ал егер салыстырмалы стандартты қате 33%-дан артса, онда бұл ақпараттың әртектілігін көрсетеді, мұндай қалыптасуда мынадай:

(15)

формуласы бойынша анықталатын іріктеме көлемін арттыру туралы шешім қабылданады.