Об утверждении Технического регламента "Ядерная и радиационная безопасность"

Приказ Министра энергетики Республики Казахстан от 20 февраля 2017 года № 58. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 11 апреля 2017 года № 15005.

В соответствии с подпунктом 2) пункта 1 статьи 6 Закона Республики Казахстан "Об использовании атомной энергии" ПРИКАЗЫВАЮ:

Сноска. Преамбула в редакции приказа Министра энергетики РК от 23.07.2019 № 353 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

1. Утвердить прилагаемый Технический регламент "Ядерная и радиационная безопасность".

2. Комитету атомного и энергетического надзора и контроля Министерства энергетики Республики Казахстан в установленном законодательством Республики Казахстан порядке обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) в течение десяти календарных дней со дня государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан направление его копии в бумажном и электронном виде на казахском и русском языках в Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения "Республиканский центр правовой информации Министерства юстиции Республики Казахстан" для официального опубликования и включения в Эталонный контрольный банк нормативных правовых актов Республики Казахстан;

3) в течение десяти календарных дней после дня государственной регистрации настоящего приказа направление его копии на официальное опубликование в периодические печатные издания;

4) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства энергетики Республики Казахстан;

5) в течение десяти рабочих дней после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан представление в Департамент юридической службы Министерства энергетики Республики Казахстан сведений об исполнении мероприятий, предусмотренных подпунктами 2), 3) и 4) настоящего пункта.

3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра энергетики Республики Казахстан.

4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Министр энергетики Республики Казахстан	К. Бозумбаев

"СОГЛАСОВАН"
Министр здравоохранения
Республики Казахстан
_______________ Е. Биртанов
09 марта 2017 год

"СОГЛАСОВАН"
Министр по инвестициям
и развитию
Республики Казахстан
_______________ Ж. Касымбек
01 марта 2017 год

Утвержден приказом Министра энергетики Республики Казахстан от 20 февраля 2017 года № 58

Технический регламент "Ядерная и радиационная безопасность"

Глава 1. Область применения

1. Настоящий технический регламент "Ядерная и радиационная безопасность" (далее – Технический регламент) устанавливает требования к ядерной и радиационной безопасности для ядерных, радиационных и электрофизических установок (далее – ЯРЭУ).

2. Радиационно-опасными факторами для персонала, населения и окружающей среды в условиях нормальной эксплуатации ЯРЭУ, при авариях и при ликвидации последствий аварий являются внешние рентгеновское, гамма, бета, нейтронное излучения, ингаляционное поступление в организм радиоактивных газов и аэрозолей, загрязненные радиоактивными веществами поверхности помещений, производственного оборудования и инструментов, упаковок, спецодежды и дополнительных средств индивидуальной защиты, а также газообразные, жидкие и твердые радиоактивные отходы, образующиеся при эксплуатации ЯРЭУ.

3. По степени радиационной опасности ЯРЭУ подразделяются на четыре категории:

1) к 1-ой категории относятся установки, при аварии на которых возможно радиационное воздействие на население за пределами их санитарно-защитной зоны;

2) ко 2-ой категории относятся установки, при аварии на которых радиационное воздействие ограничивается территорией их санитарно-защитной зоны;

3) к 3-ей категории относятся установки, радиационное воздействие которых ограничивается площадкой их размещения;

4) к 4-ой категории относятся установки, радиационное воздействие которых ограничивается только помещениями или рабочим местом, где проводятся работы, связанные с осуществлением деятельности с использованием атомной энергии.

4. Категория радиационной опасности и безопасность установки обосновывается в проекте ЯРЭУ.

5. В случае, если установка состоит из нескольких объектов в пределах площадки ЯРЭУ, категория радиационной опасности устанавливается по наивысшей из обоснованных категорий радиационной опасности каждого из объектов.

6. В целях дифференциации предъявляемых к системам и элементам ЯРЭУ требований по качеству и надежности устанавливаются четыре класса безопасности элементов ЯРЭУ:

1) Класс безопасности 1. К классу безопасности 1 относятся элементы, отказы которых могут являться исходными событиями запроектных аварий, приводящих к облучению персонала и (или) населения, выбросу (сбросу) радиоактивных веществ в окружающую среду свыше установленных для проектных аварий пределов.

2) Класс безопасности 2. К классу безопасности 2 относятся элементы, отказы которых могут являться исходными событиями, приводящими к проектным авариям.

3) Класс безопасности 3. К классу безопасности 3 относятся: элементы, не отнесенные к классам 1 и 2; элементы, содержащие радиоактивные и (или) токсичные вещества, поступление которых в помещения и (или) окружающую среду при отказах может превысить уровни, установленные в соответствии с нормативными документами; элементы, выполняющие функции контроля обеспечения радиационной защиты персонала и населения.

4) Класс безопасности 4. К классу безопасности 4 относятся элементы нормальной эксплуатации ЯРЭУ, не влияющие на безопасность и не отнесенные к классам безопасности 1, 2 или 3.

Элементы, используемые для управления аварией, не вошедшие в классы безопасности 1, 2 или 3, также относятся к классу безопасности 4.

7. Если какой-либо элемент одновременно содержит признаки разных классов, то его необходимо отнести к более высокому классу безопасности. Сварные соединения, запорные органы и предохранительные устройства, разделяющие элементы разных классов безопасности, необходимо отнести к более высокому классу.

8. Принадлежность элементов к классам безопасности 1, 2 и 3 и применяемые к ним требования необходимо указать в документации на разработку, изготовление и поставку систем и элементов ЯРЭУ.

9. Классификационное обозначение отражает принадлежность элемента к классу безопасности – 1, 2, 3.

10. Классификационное обозначение дополнятся символом, отражающим назначение элемента:

Н – элемент нормальной эксплуатации;

З – защитный;

Л – локализующий;

О – обеспечивающий;

И – инициирующий элемент системы безопасности.

Если элемент имеет несколько назначений, то все они входят в его обозначение. Например, 2Н – элемент нормальной эксплуатации, класс безопасности 2.

11. В настоящем Техническом регламенте применяются термины в соответствии с законодательствами Республики Казахстан в области технического регулирования и использования атомной энергии, а также следующие термины и определения:

1) авария - нарушение эксплуатации ЯРЭУ, при котором произошел выход радиоактивных продуктов и (или) ионизирующего излучения за предусмотренные проектом для нормальной эксплуатации границы в количествах, превышающих установленные пределы безопасной эксплуатации. Авария характеризуется исходным событием, путями протекания и последствиями;

2) управление аварией - действия, направленные на перевод ЯРЭУ в контролируемое безопасное состояние, предотвращение развития проектных аварий в запроектные и на ослабление последствий запроектных аварий;

3) аварийная ситуация - состояние ЯРЭУ, характеризующееся нарушением пределов и (или) условий безопасной эксплуатации, не перешедшее в аварию;

4) путь протекания аварии - последовательность состояний систем и элементов ЯРЭУ в процессе развития аварии;

5) системы, элементы нормальной эксплуатации – системы, элементы, предназначенные для осуществления нормальной эксплуатации;

6) исходное событие - единичный отказ в системах ЯРЭУ, внешнее событие или ошибка персонала, которые приводят к нарушению нормальной эксплуатации и могут привести к нарушению пределов и (или) условий безопасной эксплуатации. Исходное событие включает все зависимые отказы, являющиеся его следствием;

7) принцип разнообразия - принцип повышения надежности систем путем применения в разных системах (либо в пределах одной системы в разных каналах) различных средств и (или) аналогичных средств, основанных на различных принципах действия, для осуществления заданной функции;

8) герметичная оболочка - совокупность элементов строительных и других конструкций, которые, ограждая пространство вокруг ЯРЭУ, образуют предусмотренную проектом границу и препятствуют распространению радиоактивных материалов в окружающую среду в превышающих установленные пределы количествах. Пространство, закрытое герметичной оболочкой, может образовывать одно или несколько герметичных помещений;

9) пассивное устройство, элемент - устройство, элемент, с механическими движущимися частями или без механических движущихся частей, функционирование которого связано только с вызвавшим его работу событием и не зависит от работы другого, активного устройства;

10) отказы по общей причине - отказы двух и более систем (элементов), возникающие вследствие одной и той же причины;

11) отказ единичный - отказ, выход из строя одного элемента системы;

12) принцип единичного отказа - принцип, в соответствии с которым система выполняет заданные функции при любом требующем ее работы исходном событии и при независимом от исходного события отказе одного из активных элементов или пассивных элементов, имеющих механические движущиеся части, или одной независимой ошибки персонала;

13) авария проектная - авария, для которой проектом определены исходные события и конечные состояния и предусмотрены системы безопасности, обеспечивающие, с учетом принципа единичного отказа систем безопасности или одной, независимой от исходного события ошибки персонала, ограничение ее последствий установленными для таких аварий пределами;

14) авария запроектная - авария, вызванная не учитываемыми для проектных аварий исходными событиями или сопровождающаяся дополнительными по сравнению с проектными авариями отказами систем безопасности сверх единичного отказа, реализацией ошибочных решений персонала;

15) проектные основы - исходные данные и постулируемые события, используемые для проектирования ЯРЭУ, изготовления ее систем и оборудования, их монтажа и наладки, строительства ЯРЭУ, обеспечения ее нормального функционирования на протяжении всего жизненного цикла;

16) проектные пределы - значение параметров и характеристик состояния систем, элементов и ЯРЭУ в целом, установленные в проекте для нормальной эксплуатации, аварийных ситуаций и аварий;

17) ремонт - комплекс операций по восстановлению работоспособного или исправного состояния объекта и (или) восстановлению его ресурса;

18) система - совокупность элементов, предназначенных для выполнения заданных функций;

19) канал системы - часть системы, выполняющая в заданном проектом объеме функцию системы;

20) работоспособность - способность здания, системы, элемента удовлетворительно выполнять назначенные функции в течение установленного периода времени в предписанных эксплуатационных пределах и условиях;

21) теплоноситель - среда, посредством которой тепло транспортируется от теплогенерирующих систем и компонентов ЯРЭУ к внешнему и внутреннему потребителю;

22) комплексное опробование - этап ввода ЯРЭУ в эксплуатацию от начала пуска до приемки ЯРЭУ в промышленную эксплуатацию;

23) консервативный подход - подход к анализу причин возникновения, развития и последствий аварии, при котором для параметров и характеристик принимаются значения и пределы, заведомо приводящие к более неблагоприятным результатам;

24) нормальная эксплуатация - эксплуатация ЯРЭУ в определенных проектом эксплуатационных пределах и условиях;

25) системы, элементы нормальной эксплуатации - системы, элементы, предназначенные для осуществления нормальной эксплуатации;

26) обеспечивающие системы, элементы безопасности - технологические системы, элементы, предназначенные для снабжения систем безопасности энергией, рабочей средой и создания условий для их функционирования;

27) риск-информативный подход - процесс, обеспечивающий подтверждение того, что полнота и степень детализации обоснования безопасности ЯРЭУ соответствует относительной значимости системы или элемента для управления риском и величине риска рассматриваемых факторов опасности для безопасности ЯРЭУ;

28) безопасное оборудование - оборудование, конструкция, геометрические особенности и конструкционные материалы которого исключают возможность возникновения самоподдерживающейся цепной ядерной реакции деления (далее - СЦР) при нормальной эксплуатации, а также при всех условиях, рассмотренных в общем анализе безопасности (далее – ОАБ) ЯРЭУ;

29) условия безопасной эксплуатации - установленные проектом минимальные условия по количеству, конфигурации систем, характеристикам, состоянию работоспособности и условиям технического обслуживания систем, элементов, важных для безопасности, при которых обеспечивается соблюдение пределов безопасной эксплуатации и (или) критериев безопасности;

30) безопасный параметр - параметр, значение которого в рассматриваемой системе, содержащей ядерные материалы, в "n" раз меньше минимального критического параметра. Безопасный параметр обеспечивает значения эффективного коэффициента размножения нейтронов системы К_эфф не более 0,95. К таким параметрам относятся: безопасная масса, безопасная концентрация, безопасный объем, безопасный диаметр, безопасная толщина слоя;

31) функция безопасности - специфическая конкретная цель и действия, обеспечивающие ее достижение, направленные на предотвращение аварий или ограничение их последствий;

32) инициирующие системы, элементы безопасности - системы, элементы, предназначенные для инициирования действий систем безопасности, осуществления контроля и управления ими в процессе выполнения заданных функций;

33) системы, элементы, влияющие на безопасность - системы и элементы безопасности, а также системы, элементы нормальной эксплуатации, отказы которых нарушают нормальную эксплуатацию ЯРЭУ и могут приводить к проектным и запроектным авариям;

34) системы, элементы безопасности - системы, элементы, предназначенные для выполнения функций безопасности;

35) критерии безопасности - установленные техническими регламентами, правилами и (или) уполномоченными органами государственного надзора и контроля значения параметров и (или) характеристик, в соответствии с которыми обосновывается безопасность ЯРЭУ;

36) культура безопасности - результат мер и действий, предпринимаемых эксплуатирующей организацией и уполномоченным органом, по обеспечению необходимыми ресурсами, четкому распределению обязанностей и ответственности, соблюдению дисциплины, созданию системы поощрений и наказаний, разработке технологических инструкций, анализу и извлечению уроков из допущенных ошибочных решений и ошибок работников, квалификационной и психологической подготовке работников, в результате которых обеспечение безопасности становится приоритетной целью при выполнении всех работ, влияющих на безопасность ЯРЭУ;

37) отчет по анализу безопасности (ОАБ) - документально оформленный анализ поведения ЯРЭУ в различных условиях и при воздействиях различных факторов опасности;

38) фактор опасности - источник опасности (материал, источник энергии, природное явление, техногенное событие, операция), который потенциально может служить причиной заболевания, травмы или гибели человека, или повреждения установки, или нанесения ущерба окружающей среде (независимо от вероятности или достоверности аварийных сценариев или смягчения последствий);

39) защитные системы, элементы безопасности - технологические системы, элементы, предназначенные для предотвращения или ограничения повреждений систем и элементов ЯРЭУ, содержащих ядерные материалы;

40) физический пуск - этап ввода ядерного реактора в эксплуатацию, включающий загрузку реактора ядерным топливом, достижение критического состояния реактора и выполнение необходимых физических экспериментов на уровне мощности, при которой теплоотвод от реактора осуществляется за счет естественных теплопотерь (рассеяния);

41) коэффициент размножения нейтронов эффективный, К_зфф - отношение полного числа нейтронов, образующихся в системе конечных размеров в рассматриваемом интервале времени за счет деления ядер, к числу нейтронов, выбывающих из этой системы в результате поглощения и утечки за этот же интервал времени;

42) локализующие системы, элементы безопасности - технологические системы, элементы, предназначенные для предотвращения или ограничения распространения выделяющихся при авариях радиоактивных материалов и ионизирующих излучений за установленные проектом границы;

43) самоподдерживающаяся цепная ядерная реакция (СЦР) - процесс деления ядер нуклидов, при котором число нейтронов, образующихся в процессе деления ядер за какой-либо интервал времени, равно или больше числа нейтронов, убывающих из системы вследствие утечки и поглощения за этот же интервал времени;

44) промышленная эксплуатация - эксплуатация ЯРЭУ, принятой в установленном порядке, соответствие проекту и безопасность которой подтверждены испытаниями на этапе ввода ЯРЭУ в эксплуатацию;

45) эксплуатационные пределы - значения параметров и характеристик состояния систем, элементов и ЯРЭУ в целом, заданных проектом для нормальной эксплуатации;

46) персонал - работники, осуществляющие эксплуатацию ЯРЭУ;

47) ошибка персонала - единичное непреднамеренное (в том числе из-за неверной оценки протекающих технологических процессов) неправильное воздействие на управляющие органы или единичный пропуск правильного действия; или единичное непреднамеренное неправильное действие при техническом обслуживании оборудования и систем, элементов, важных для безопасности;

48) риск радиационный - вероятность причинения вреда, вследствие облучения, жизни или здоровью человека, окружающей среде, с учетом тяжести его последствий;

49) радиационная установка - специальная, не являющаяся ядерной, установка, включая относящиеся к ней помещения, сооружения и оборудование, на которой осуществляется обращение с радиоактивными веществами;

50) принцип резервирования - принцип повышения надежности систем путем применения структурной, функциональной, информационной и временной избыточности по отношению к минимально необходимому и достаточному для выполнения системой заданных функций объему;

51) обеспечение качества - планируемая и систематически осуществляемая деятельность, направленная на то, чтобы все работы по созданию, эксплуатации и выводу из эксплуатации ЯРЭУ проводились установленным образом, а их результаты удовлетворяли предъявляемым к ним требованиям;

52) программа обеспечения качества - документ (комплект документов), устанавливающий совокупность организационно-технических мероприятий по обеспечению качества, влияющих на безопасность ЯРЭУ;

53) внешние воздействия - воздействия характерных для площадки размещения ЯРЭУ природных явлений и деятельности человека, включая землетрясения, высокий и низкий уровни наземных и подземных вод, ураганы, аварии на предприятиях, аварии, связанные с воздушным, водным и наземным транспортом и тому подобное;

54) отказ необнаруженный - отказ системы, элемента, который не проявляется в момент своего возникновения при нормальной эксплуатации и не выявляется предусмотренными средствами контроля в соответствии с регламентом техобслуживания и проверок;

55) независимые системы, элементы - системы, элементы, для которых отказ одной системы, элемента не приводит к отказу другой системы, элемента;

56) принцип независимости - принцип повышения надежности системы путем применения функционального и (или) физического разделения каналов, элементов, посредством которого отказ одного канала, элемента не приводит к отказу другого канала, элемента;

57) проверка - эксплуатационный контроль системы, элемента с целью установления их работоспособного или неработоспособного состояния и выявления неисправностей;

58) глубокоэшелонированная защита - система барьеров на пути распространения ионизирующих излучений и радиоактивных материалов в окружающую среду, а также система технических и организационных мер по защите и сохранению эффективности этих барьеров;

59) техническое обслуживание - комплекс операций по контролю и поддержанию работоспособного и исправного состояния ЯРЭУ;

60) технологический регламент - документ, определяющий правила и основные приемы безопасной эксплуатации, пределы и условия безопасной эксплуатации, общий порядок выполнения операций, влияющих на безопасность ЯРЭУ;

61) конечное состояние - установившееся, контролируемое состояние систем и элементов ЯРЭУ после аварии;

62) предельный аварийный выброс - численное значение выброса основных дозообразующих нуклидов в окружающую среду при запроектных авариях, в результате которого дозы облучения населения на границе зоны планирования защитных мероприятий и за ее пределами не превышает установленных значений. Значение предельного аварийного выброса рассчитывается с учетом конкретных условий района размещения ЯРЭУ;

63) предпусковые наладочные работы - этап ввода ЯРЭУ в эксплуатацию, при котором законченные строительством системы и элементы ЯРЭУ приводятся в состояние эксплуатационной готовности с проверкой их соответствия установленным в проекте критериям и характеристикам;

64) внутренние воздействия - воздействия, возникающие при исходных событиях аварий, включая ударные волны, струи, летящие предметы, изменение параметров среды (давление, температура, химическая активность и тому подобное), пожары и тому подобное;

65) внутренняя самозащищенность - свойство ЯРЭУ обеспечивать безопасность на основе естественных обратных связей и процессов;

66) электрофизическая установка - специальная установка, не являющаяся ядерной или радиационной, установка, генерирующая или способная генерировать ионизирующее излучение, включая все относящиеся к ней помещения, сооружения и оборудование;

67) элементы - оборудование, приборы, трубопроводы, кабели, строительные конструкции и другие изделия, обеспечивающие выполнение заданных функций самостоятельно или в составе систем и рассматриваемые в проекте в качестве структурных единиц при проведении анализов надежности и безопасности;

68) энергетический пуск - этап ввода ядерного реактора в эксплуатацию при котором осуществляется проверка работы ядерного реактора на уровнях мощности вплоть до уровня, установленного для промышленной эксплуатации;

69) авария ядерная - авария, произошедшая вследствие возникновения неуправляемой СЦР;

70) ядерная установка - специальная установка, на которой осуществляется обращение с ядерными материалами, включая относящиеся к ней помещения, сооружения и оборудование;

71) администрация ЯРЭУ - руководители и другие должностные лица, которые наделены правами, обязанностями и ответственностью за эксплуатацию ЯРЭУ;

72) пределы безопасной эксплуатации ЯРЭУ - установленные проектом значения параметров технологических процессов, отклонения от которых могут привести к аварии;

73) безопасность ЯРЭУ - состояние свойств и характеристик ЯРЭУ при котором, с определенной вероятностью, обеспечивается невозможность аварии.

Глава 2. Условия обращения ЯРЭУ на рынке Республики Казахстан

12. К обращению на рынке Республики Казахстан допускаются ЯРЭУ, удовлетворяющие основным требованиям ядерной и радиационной безопасности и критериям, установленным в настоящем Техническом регламенте.

13. Безопасность ЯРЭУ на всех этапах жизненного цикла обеспечивается через последовательную реализацию системы организационных и технических мероприятий, которые включают:

1) выбор площадки, пригодной для размещения ЯРЭУ;

2) установление санитарно-защитной зоны вокруг ЯРЭУ;

3) разработку проекта ЯРЭУ на основе консервативного подхода с использованием свойств самозащищенности; применения систем, влияющих на безопасность, построенных на основе принципов резервирования, независимости и разнообразия, единичного отказа и с учетом приводящих к нарушению пределов безопасной эксплуатации ЯРЭУ не обнаруживаемых отказов элементов, влияющих на развитие аварии;

4) подбор и организацию работы с персоналом для действий в нормальных и аварийных условиях, формирование культуры безопасности на уровне организаций, руководителей и исполнителей;

5) поддержание важных для безопасности систем в исправном состоянии путем проведения необходимого технического обслуживания и замены выработавшего ресурс оборудования;

6) своевременное диагностирование дефектов и выявление отклонений от нормальной работы, принятие мер по их устранению;

7) организацию эффективно действующей системы документирования результатов эксплуатации и контроля;

8) разработку и осуществление мероприятий по управлению авариями и смягчению последствий аварий, которые не удалось предотвратить;

9) разработку и осуществление мероприятий по защите локализующих систем безопасности от разрушения при запроектных авариях и поддержанию их работоспособности;

10) разработку и последовательное осуществление планов аварийных мероприятий по защите персонала на площадке ЯРЭУ и населения за ее пределами;

11) разработку и последовательную реализацию программ обеспечения качества для всех видов работ на этапах жизненного цикла ЯРЭУ.

14. Все конструкции, системы и элементы ЯРЭУ, включая программное обеспечение для контрольно-измерительных приборов и систем управления, необходимо классифицировать на основе их функций и влияния на безопасность.

15. В целях контроля за обеспечением радиационной безопасности необходимо, чтобы в проекте ЯРЭУ содержалась следующая информация:

1) характеристики основных источников дозообразующих гамма-, бета-излучений, нейтронов и альфа-частиц;

2) геометрические параметры источников в системе "источник-защита";

3) характеристики защитных материалов и конструкционное оформление зашиты;

4) принятые в проекте методы и программы расчета защиты и результаты расчета полей излучений;

5) результаты расчета радиационной обстановки в помещениях ЯРЭУ при работе на мощности;

6) результаты прогноза активности источников излучения и радиационной обстановки на весь ресурсный срок работы ЯРЭУ при ремонтных работах;

7) результаты расчета предельно допустимых выбросов радиоактивных материалов;

8) результаты расчета предельно допустимых сбросов радиоактивных материалов;

9) проектные значения организованных и неорганизованных протечек теплоносителя;

10) характеристики применяемых средств очистки технологических сред, газоаэрозольных и жидких радиоактивных отходов;

11) объемы жидких радиоактивных отходов и способы их сбора, транспортировки и переработки, а также описание их физических и химических свойств и радионуклидного состава при нормальной эксплуатации и их оценка для проектных аварий;

12) описание установок и методов сбора, транспортировки, хранения или захоронения твердых радиоактивных отходов;

13) максимальные расчетные значения индивидуальной дозы и коллективной дозы персонала при выполнении ремонтных и профилактических работ на оборудовании в зависимости от срока эксплуатации;

14) меры по дезактивации помещений и оборудования в зоне возможного загрязнения;

15) средства защиты персонала при обращении с радиоактивными материалами и ядерным топливом, демонтаже, ремонте и транспортировке загрязненного или активированного оборудования конструкционных элементов ЯРЭУ;

16) объем и средства радиационного контроля;

17) схемы размещения средств автоматизированного радиационного контроля;

18) расчет потребности индивидуальных средств дозиметрического контроля для персонала ЯРЭУ при аварийных ситуациях;

19) исходные данные для планов мероприятий по защите персонала и населения в случае радиационной аварии, включая запроектные аварии;

20) меры по обеспечению аварийной готовности ЯРЭУ, в том числе сведения о необходимом количестве и составе аварийно-спасательных служб и их материально-техническом оснащении.

16. Необходимо, чтобы в проектных решениях по эксплуатационным режимам и аппаратурному обеспечению технологических процессов было предусмотрено минимизация возможного воздействия ионизирующего излучения на персонал за счет применения методов и средств радиационной защиты, дистанционного управления и автоматизации технологических процессов.

Глава 3. Требования по обеспечению безопасности при проектировании ЯРЭУ

Параграф 1. Общие требования

17. При проектировании ЯРЭУ необходимо, чтобы конструкции, системы и элементы, влияющие на безопасность, были обеспечены соответствующими характеристиками, спецификациями и составом материалов с таким расчетом, чтобы обеспечивали функции безопасности и ЯРЭУ эксплуатировалась безопасно с необходимой надежностью в течение всего проектного периода жизненного цикла.

18. При управлении проектированием учитываются результаты детерминистского и вероятностного анализов безопасности для того, чтобы на основе риск-информативного подхода обеспечить должное внимание предотвращению аварий и смягчению их последствий.

19. Перечень применимых инженерно-технических норм и правил для конструкций, систем и элементов ЯРЭУ, соответствующих требованиям технических регламентов или международным требованиям или требованиям, утвержденным в стране их происхождения, определяется проектной организацией и согласовывается эксплуатирующей организацией с уполномоченным органом в области использования атомной энергии (далее - уполномоченный орган).

20. В составе проекта ЯРЭУ разрабатывается отчет (специальный раздел) по анализу безопасности, в котором обосновывается безопасность ЯРЭУ при нормальной эксплуатации и нарушениях нормальной эксплуатации, включая аварии. В отчете следует привести систематическое, полное и непротиворечивое обоснование безопасности, выполненное с использованием детерминистского и вероятностного анализов безопасности.

21. На основе проведенного анализа устанавливаются проектные основы систем, влияющих на безопасность, и подтверждается соответствие ЯРЭУ установленным критериям безопасности.

22. Неприемлемым событием для ЯРЭУ является необходимость эвакуации населения за пределами санитарно-защитной зоны. Такая необходимость может возникнуть при авариях с выбросом радиоактивных веществ, превышающим предельный аварийный выброс. Такие события могут не рассматриваться в анализе, если они исключены на основе свойств внутренней самозащищенности и принципов устройства установки.

23. В проектных основах определяются категории эксплуатационных состояний ЯРЭУ в соответствии с вероятностью их возникновения. Эти категории охватывают нормальную эксплуатацию, ожидаемые при эксплуатации события, проектные аварии и запроектные аварии.

24. Для каждой категории эксплуатационных состояний определяются критерии приемлемости с учетом их вклада в допустимый суммарный радиационный риск (при этом необходимо, чтобы исходные события, имеющие большую вероятность, имели незначительные радиологические последствия или не имели их вовсе, а события, которые могут привести к тяжелым последствиям, были маловероятными).

25. Необходимо, чтобы проектные основы ЯРЭУ учитывали то, что проблемы безопасности могут возникнуть на всех уровнях глубокоэшелонированной защиты, вследствие чего, следует предусмотреть необходимые меры, обеспечивающие выполнение функций безопасности и достижение целей безопасности.

26. Необходимый объем и формы реализации функций безопасности устанавливается применительно к каждой ЯРЭУ и обосновывается в проекте.

27. В качестве целевых показателей безопасности при анализе безопасности ЯРЭУ (в зависимости от типа) на стадии проектирования и в процессе эксплуатации (включая вывод из эксплуатации) применяются следующие:

1) оцененное значение вероятности тяжелого повреждения или расплавления активной зоны установки с ядерным реактором при авариях не превышает значения 10^-5 событий на реактор в год, а образование вторичных критических масс в случае разрушения и (или) плавления активной зоны исключаются техническими средствами;

2) оцененное значение вероятности предельного аварийного выброса радиоактивных материалов для ЯРЭУ 1 (первой) категории радиационной опасности не превышает значения 10^-7 событий на установку в год в целях исключения необходимости эвакуации населения за пределами зоны планирования защитных мероприятий;

3) предусматриваемые меры по управлению авариями и ослаблению последствий запроектных аварий снижают вероятность аварийных выбросов радиоактивности, для которых необходимо принятие немедленных контрмер за пределами площадки ЯРЭУ, не менее чем в 10 раз;

4) значение эффективного коэффициента размножения нейтронов (К_эфф) при хранении, перевозке, переработке ядерных материалов, как для любой единицы отдельного оборудования, в котором содержатся ядерные материалы, так и для любой нейтронно-изолированной системы в целом, не превышает значения 0,95 при нормальной эксплуатации и 0,98 при любых нарушениях нормальной эксплуатации;

5) предел индивидуального пожизненного радиационного риска техногенного облучения персонала и населения в условиях нормальной эксплуатации ЯРЭУ в течение года не превышает значений, установленных гигиеническими нормативами к обеспечению радиационной безопасности, утвержденных приказом Министра здравоохранения Республики Казахстан от 2 августа 2022 года № ҚР ДСМ-71 (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 29012).

Сноска. Пункт 27 с изменением, внесенным приказом Министра энергетики РК от 02.102023 № 353 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

28. Проектирование, планировку и размещение ЯРЭУ следует осуществлять таким образом, чтобы:

1) обеспечить эффективную эксплуатацию, свести к минимуму радиационное облучение и радиоактивное загрязнение от всех источников во время работ по техническому обслуживанию, ремонту, замене оборудования, проведению испытаний и инспекций, перемещению радиоактивных материалов и персонала на территории ЯРЭУ;

2) обеспечить защиту от прямого и рассеянного облучения;

3) обеспечить вентиляцию и фильтрацию, средства мониторинга для контроля за газообразными и аэрозольными радиоактивными материалами;

4) обеспечить ограничение уровня наведенной активности продуктов коррозии путем соответствующего подбора материалов;

5) предусмотреть наличие необходимого оборудования для дезактивации;

6) обеспечить контроль доступа в радиационно-опасные зоны и зоны возможного радиоактивного загрязнения.

29. При выборе технологических процессов предпочтение следует отдавать технологиям с непрерывными и безопасными процессами обращения с радиоактивными материалами, а также с минимальными, практически достижимыми: количеством технологических операций; выбросами и сбросами; образованием взрыво- и пожароопасных концентраций веществ; количеством образующихся радиоактивных отходов.

30. В проекте ЯРЭУ необходимо привести перечни ядерно-опасных и (или) радиационно-опасных работ.

31. В проекте ЯРЭУ следует провести оценку пожарной опасности ЯРЭУ и выполнить классификацию зданий, помещений и сооружений ЯРЭУ по взрыво- и пожаробезопасности.

32. Проектом ЯРЭУ следует предусмотреть необходимые и достаточные технические средства для противопожарной защиты ЯРЭУ, включая средства обнаружения и тушения горения. Необходимо, чтобы технические средства пожаротушения помещений и систем, влияющих на безопасность, обеспечивали пожарную безопасность при выполнении принципов и критериев обеспечения ядерной и радиационной безопасности ЯРЭУ.

33. Проектом ЯРЭУ необходимо предусмотреть автоматизированный режим работы систем тушения пожаров с момента подачи напряжения на оборудование ЯРЭУ для проведения предпусковых наладочных работ.

34. При проектировании для всех конструкций, систем и элементов, влияющих на безопасность, обеспечивается запас надежности с учетом происходящих механизмов старения и износа, а также потенциального ухудшения их характеристик в результате старения, с тем, чтобы обеспечивалась способность конструкции, системы или элемента выполнять требующуюся функцию безопасности в течение всего проектного срока службы. Необходимо, также, принять во внимание, эффекты старения и износа в условиях нормальной эксплуатации, при проведении испытаний и работ по техническому обслуживанию, в период отключений для текущего ремонта, а также в состояниях ЯРЭУ в условиях наступления проектных исходных событий и после них. Следует предусмотреть меры для осуществления контроля, проверок, испытаний, отбора проб и инспекций с целью оценки механизмов старения, прогнозируемых на стадии проектирования, и определения непредвиденного поведения или ухудшения их характеристик во время эксплуатации.

35. Перечень внешних и внутренних угроз, постулируемых исходных событий и их характеристики необходимо определить при проектировании ЯРЭУ.

36. Для систем и элементов ЯРЭУ, влияющих на безопасность, необходимо предусмотреть прямую и полную проверку на соответствие проектным характеристикам при вводе в эксплуатацию, периодически и после ремонта в течение всего срока эксплуатации ЯРЭУ. Если проведение прямой и (или) полной проверки невозможно, в техническом проекте следует обосновать достаточность косвенной и (или) частичной проверок.

37. Проектом ЯРЭУ необходимо предусмотреть возможность диагностики (проверки) состояния систем и элементов безопасности, отнесенных к классам 1 и 2, и возможность их испытания в условиях, максимально имитирующих аварийные.

38. Необходимо, чтобы проект ЯРЭУ содержал данные по показателям надежности систем и элементов безопасности, отнесенных к классам 1 и 2. Анализ надежности проводится с учетом отказов по общей причине и ошибок персонала.

39. В проекте необходимо предусмотреть технические средства и организационные мероприятия по защите персонала от радиационного воздействия, в том числе:

1) автоматизация и механизация технологических процессов, при проведении которых возможно радиационное воздействие;

2) удаленное расположение рабочих мест от участков и оборудования, на которых не исключено возникновение СЦР;

3) применение защитных экранов;

4) применение средств контроля радиационной обстановки после аварии;

5) организация аварийных пунктов для сбора персонала и управления мероприятиями по ликвидации последствий аварии.

40. В проекте ЯРЭУ следует предусмотреть:

1) возможность беспрепятственной эвакуации персонала в случае возникновения ядерной или радиационной аварии;

2) средства, направленные на исключение единичных ошибок персонала или ослабление их последствий;

3) систему контроля содержания радиоактивных и токсичных веществ в воздухе помещений ЯРЭУ;

4) комплекс технических средств и организационных мероприятий по ограничению поступления радионуклидов в помещения, предотвращению загрязнения воздуха и поверхностей рабочих помещений, кожных покровов и одежды персонала, а также окружающей среды при нормальной эксплуатации ЯРЭУ, при проектных авариях и при ликвидации последствий этих аварий;

5) комплекс санитарно-бытовых помещений, включающий в себя гардероб личной одежды, мужской и женский санпропускники и установки радиационного контроля, санитарные шлюзы, специальную прачечную;

6) систему физической защиты ЯРЭУ и учет воздействия внешних и внутренних факторов, влияющих на безопасность ЯРЭУ.

41. Перечни систем и элементов безопасности определяются применительно к каждой ЯРЭУ и обосновываются в проекте.

42. Системы и элементы ЯРЭУ разделяются:

1) по назначению;

2) по влиянию на безопасность;

3) по характеру выполняемых ими функций безопасности.

43. По назначению системы и элементы ЯРЭУ разделяются на:

1) системы и элементы нормальной эксплуатации;

2) системы и элементы безопасности.

44. По влиянию на безопасность системы и элементы ЯРЭУ делятся на:

1) системы, важные для безопасности;

2) остальные, не влияющие на безопасность.

45. По характеру выполняемых ими функций системы и элементы безопасности разделяются на:

1) защитные;

2) локализующие;

3) обеспечивающие;

4) инициирующие.

46. Необходимо, чтобы системы и элементы ЯРЭУ были способны выполнять свои функции в установленном объеме с учетом воздействия всех выявленных опасных факторов, включая воздействие природного и техногенного происхождения в районе площадки размещения ЯРЭУ.

47. В проекте ЯРЭУ, в соответствии с принципом глубокоэшелонированной защиты, необходимо предусмотреть системы безопасности, предназначенные для:

1) аварийной остановки и поддержания установки в безопасном (подкритическом) состоянии;

2) аварийного отвода тепла от теплогенерирующих зон;

3) удержания радиоактивных материалов и ионизирующих излучений в установленных границах.

48. Проектом ЯРЭУ, рабочей документацией на системы и элементы, влияющие на безопасность, следует определить, а для систем и элементов, отнесенных к классам безопасности 1 и 2, до начала комплексного опробования, проверить и подготовить к использованию приспособления и устройства, а также программы и методики для:

1) проверки работоспособности систем и элементов (включая внутрикорпусные и расположенные внутри технологических линий устройства);

2) замены оборудования, отработавшего свой ресурс;

3) испытания систем на соответствие их проектным показателям;

4) проверки последовательности прохождения сигналов и включения оборудования (в том числе, переход на аварийные источники питания);

5) периодического и (или) непрерывного контроля состояния металла и сварных соединений оборудования и трубопроводов;

6) проверки метрологических характеристик измерительных каналов на соответствие проектным требованиям.

49. В проекте ЯРЭУ необходимо обосновать меры по предупреждению или защите систем и элементов от отказов по общей причине. При этом, для систем безопасности допускается применение технических решений, при которых возможны зависимые отказы или отказы по общей причине, если показано, что такие решения имеют преимущества по сравнению с решениями, исключающими зависимые отказы и (или) отказы по общей причине.

50. При проектировании учитывается потенциальная возможность возникновения аварий в режиме работы ЯРЭУ на малой мощности или в состоянии останова, например при пуске, перегрузке топлива и (или) проведении работ по техническому обслуживанию, когда готовность систем безопасности может быть пониженной, для чего необходимо определить соответствующие ограничения в отношении неготовности систем безопасности.

51. В системах безопасности ЯРЭУ предпочтительно применяются пассивные устройства и используются свойства "внутренней самозащищенности" (безопасное оборудование, безопасные параметры, саморегулирование, тепловая инерционность и другие естественные процессы).

52. Предотвращение возникновения СЦР в не реакторных установках обеспечивается посредством реализации одного или комбинацией нескольких из нижеуказанных способов:

1) ограничения геометрической формы и размеров оборудования;

2) ограничения массы ядерных материалов, их изотопного состава и концентрации;

3) ограничения массовой доли замедлителей нейтронов в ядерных материалах;

4) ограничений по использованию отражателей нейтронов и по размещению оборудования;

5) использование гомо- и гетерогенных поглотителей нейтронов.

53. Многоцелевое использование систем и элементов безопасности ЯРЭУ необходимо специально обосновать в проекте ЯРЭУ. При этом, следует показать, что предлагаемое совмещение функций не приводит к нарушению требований обеспечения безопасности ЯРЭУ и снижению требуемой надежности систем и элементов, выполняющих функцию безопасности.

54. Для систем и элементов ЯРЭУ, влияющих на безопасность, необходимо предусмотреть прямую и полную проверку на соответствие проектным характеристикам при вводе в эксплуатацию, периодически и после ремонта в течение всего срока эксплуатации ЯРЭУ. Если проведение прямой и (или) полной проверки невозможно, в техническом проекте следует обосновать достаточность косвенной и (или) частичной проверок.

55. Все здания и сооружения ЯРЭУ необходимо разделить на зоны:

1) зона строгого режима, где возможно воздействие на персонал радиационных факторов;

2) зона свободного режима, где воздействие на персонал радиационных факторов практически исключается.

56. Помещения зоны строгого режима разделяются на:

1) необслуживаемые помещения - помещения, где размещается технологическое оборудование и коммуникации, условия эксплуатации которых и радиационная обстановка при работе ЯРЭУ исключает пребывание в них персонала;

2) периодически обслуживаемые помещения - помещения, в которых условия эксплуатации и радиационная обстановка при работе ЯРЭУ на мощности допускают возможность ограниченного во времени пребывания персонала;

3) обслуживаемые помещения - помещения, радиационная обстановка в которых допускает возможность постоянного пребывания персонала в течение всего рабочего дня.

57. Взаимную изоляцию помещений зон и помещений внутри зоны строгого режима следует обеспечить проектными решениями, в том числе вентиляционными и санитарно-бытовыми устройствами, стационарными и временными саншлюзами.

58. Поверхности помещений и оборудования зоны строгого режима следует защитить материалами, слабо сорбирующими радиоактивные вещества и легко поддающимися дезактивации.

59. Необходимо, чтобы состав систем вентиляции (общеобменной, местной, ремонтной, аварийной), был достаточным для предотвращения загрязнения воздуха помещений и окружающей среды радиоактивными веществами и обеспечивал допустимые микроклиматические условия, необходимые для нормальной эксплуатации оборудования и работы персонала.

60. Системы водоснабжения хозяйственно-питьевого, противопожарного и производственного назначения населенного пункта и ЯРЭУ необходимо устроить раздельно.

61. Необходимо предусмотреть раздельные канализации: хозяйственно-фекальная, производственно-ливневая и специальная, предназначенная для сбора, транспортировки и переработки жидких радиоактивных отходов.

62. Необходимо, чтобы конструкция и компоновка оборудования и трубопроводов и радиационная защита обеспечивала минимальную, в соответствии с принципом оптимизации, возможность облучения персонала и их контакта с радиоактивными и токсичными веществами при выполнении производственных операций и обслуживании оборудования.

63. На всех этапах жизненного цикла ЯРЭУ необходимо планировать, систематически осуществлять, анализировать и оценивать деятельность по управлению качеством, а также культуру безопасности, направленные на обеспечение реализации основных принципов и критериев обеспечения безопасности.

64. Необходимо, чтобы деятельность по управлению качеством обеспечивала выполнение работ и предоставление услуг установленным образом, а их результаты удовлетворяли предъявленным к ним требованиям на всех этапах жизненного цикла ЯРЭУ, включая размещение, проектирование, строительство, ввод в эксплуатацию, эксплуатацию и вывод из эксплуатации, а также конструирование и изготовление систем (элементов) и оборудования, важных для безопасности, при обращении с ядерными материалами, радиоактивными материалами и радиоактивными отходами. В результате этой деятельности ошибки при выполнении работ и предоставлении услуг необходимо выявить, исправить и принять меры по исключению повторения ошибок в дальнейшем.

65. Деятельность по управлению качеством на всех этапах жизненного цикла ЯРЭУ регламентируется общей и частными программами обеспечения качества, устанавливающими совокупность организационно-технических мероприятий по обеспечению качества.

66. Для всех видов деятельности, связанных с использованием атомной энергии, для организаций, руководителей и исполнителей основными чертами культуры безопасности являются:

1) ответственность - реализуется через установление и описание ответственности организации, должностных обязанностей и понимание их отдельными лицами;

2) приверженность - требует демонстрации высокого приоритета безопасности на уровне руководителей и признания общих целей безопасности отдельными лицами;

3) мотивация - формируется посредством методов руководства, постановки целей и создания системы поощрений и наказаний и посредством формирования внутренней позиции отдельных лиц;

4) контроль (надзор) - включает практику инспекций, ревизий и экспертиз и готовность реагировать на критическую позицию отдельных лиц;

5) личное осознание - определяет понимание важности обеспечения безопасности;

6) знания и компетентность - обеспечиваются через профессиональную подготовку и инструкции для персонала, а также его самоподготовку.

Параграф 2. Требования при проектировании систем контроля и управления ЯРЭУ

67. В проекте ЯРЭУ необходимо представить и обосновать состав, структуру, основные характеристики и условия размещения систем контроля и управления, а также систем диагностики ЯРЭУ.

68. В проекте ЯРЭУ необходимо обосновать и привести перечни:

1) контролируемых параметров и сигналов о состоянии ЯРЭУ;

2) регулируемых параметров и управляющих сигналов;

3) уставок и условий срабатывания предупредительной защиты;

4) мест размещения датчиков диагностики ЯРЭУ;

5) значений параметров, необходимых для работы систем безопасности.

69. В проекте необходимо показать, что предусмотренные системы контроля и управления ЯРЭУ обеспечивают контроль технического состояния и безопасное управление ЯРЭУ при нормальной эксплуатации, нарушениях нормальной эксплуатации и проектных авариях.

70. В проекте ЯРЭУ необходимо привести и обосновать перечни блокировок и защит оборудования ЯРЭУ, а также технические требования к условиям их срабатывания.

71. В системах контроля и управления ЯРЭУ и в системах безопасности необходимо предусмотреть устройства выдачи следующих сигналов:

1) аварийного оповещения (сирена, имеющая отличительную звуковую окраску) - в случаях, предусмотренных проектом ЯРЭУ;

2) аварийных (световых и звуковых) - при достижении параметрами уставок и условий срабатывания аварийной защиты;

3) предупредительных (световых и звуковых) - при нарушении нормальной эксплуатации систем и элементов ЯРЭУ;

4) указательных - о состоянии оборудования, приборов (наличие напряжения, рабочей среды и тому подобное).

72. Проектом необходимо предусмотреть диагностику систем контроля и управления ЯРЭУ.

73. Системы контроля необходимо спроектировать так, чтобы имелась возможность идентифицировать исходные события аварий, установить фактические алгоритмы работы систем ЯРЭУ, важных для безопасности, отклонения от штатных алгоритмов и действия оперативного персонала. С этой целью следует предусмотреть систему регистрации, которая фиксирует:

1) параметры и признаки состояния, характеризующие исходные события, или параметры, позволяющие однозначно определить исходные события;

2) управляющие сигналы;

3) изменение параметров, характеризующих состояние систем ЯРЭУ, важных для безопасности;

4) изменение параметров, по которым предусматривается введение в действие защит;

5) изменение параметров, характеризующих радиационную обстановку;

6) переговоры оперативного персонала по каналам систем связи.

74. Необходимо, чтобы система регистрации ЯРЭУ 1 (первой) и 2 (второй) категорий радиационной опасности сохраняла работоспособность и обеспечивала сохранение информации в условиях проектных и запроектных аварий ("черный ящик").

75. В проекте ЯРЭУ необходимо установить:

1) допустимые уровни мощности ЯРЭУ в зависимости от состояния работоспособности систем контроля и управления ЯРЭУ при частичной потере их функций;

2) условия вывода в ремонт систем контроля и управления ЯРЭУ.

76. Для регулируемых и контролируемых параметров в проекте ЯРЭУ необходимо обосновать диапазоны и скорости их изменения при нормальной эксплуатации, нарушениях нормальной эксплуатации и проектных авариях.

77. Необходимо, чтобы проект ЯРЭУ содержал анализ реакций систем контроля и управления ЯРЭУ на внешние и внутренние воздействия, на возможные неисправности и отказы (короткие замыкания, потерю качества изоляции, падение и наводки напряжения, ложные срабатывания, потери сигналов) и на отказы основного оборудования, доказывающий отсутствие опасных для ЯРЭУ реакций.

78. Для управления технологическими процессами и оборудованием систем ЯРЭУ в объеме, обоснованном в проекте, необходимо предусмотреть:

1) блочный (центральный) щит (пункт) управления (далее – БЩУ);

2) местные щиты (пункты, пульты) управления.

Отказ от оснащения ЯРЭУ центральным и (или) местными пунктами (щитами) управления обосновывается в проекте.

79. Для каждой ЯРЭУ 1 (первой) и 2 (второй) категорий радиационной опасности помимо БЩУ необходимо предусмотреть резервный щит управления (далее - РЩУ), с которого может осуществляться управление системами ЯРЭУ, а также контроль необходимых для безопасности ЯРЭУ технологических параметров, если по каким-либо причинам (пожар и тому подобное) этого нельзя сделать с БЩУ.

80. Проектом ЯРЭУ следует исключить возможность выведения из строя цепей управления и контроля БЩУ и РЩУ по общей причине при учитываемых исходных событиях, а также исключить техническими средствами возможность управления одновременно с БЩУ и РЩУ по каждому конкретному элементу.

81. В системе контроля и управления ЯРЭУ необходимо предусмотреть систему информационной поддержки оператора.

82. В системах контроля и управления ЯРЭУ следует предусмотреть средства для передачи сигналов в (из) центры(ов) по управлению запроектными авариями.

Параграф 3. Требования при проектировании инициирующих систем безопасности ЯРЭУ

83. В проекте ЯРЭУ в необходимом объеме следует предусмотреть инициирующие системы безопасности, предназначенные для инициирования действий систем безопасности, осуществления контроля и управления ими в процессе выполнения заданных функций. Необходимо, чтобы отказы технических и программных средств и повреждения инициирующих систем безопасности приводили к появлениям сигналов на щитах управления (БЩУ, РЩУ) и вызывали действия, направленные на обеспечение безопасности ЯРЭУ.

84. Необходимо, чтобы проект ЯРЭУ содержал анализ реакций инициирующих систем безопасности на внешние и внутренние воздействия (пожары, затопления, электромагнитные наводки), на возможные неисправности (короткие замыкания, потерю качества изоляции, падение и наводки напряжения, ложные срабатывания, потери управления), доказывающий отсутствие опасных для ЯРЭУ реакций.

85. Необходимо, чтобы проект ЯРЭУ содержал количественный анализ надежности инициирующих систем безопасности.

86. Необходимо, чтобы многоканальность системы (не менее двух независимых каналов) и независимость каналов были таковыми, чтобы любые единичные отказы в инициирующей системе (в том числе отказы по общей причине) не нарушали ее работоспособности.

87. Для достижения полной независимости каналы необходимо проектировать с использованием различных принципов (срабатывание по разным параметрам, использование разных детекторов).

88. Необходимо, чтобы инициирующие системы безопасности были так отделены от системы контроля и управления, чтобы нарушение или вывод из работы любого элемента или канала системы контроля и управления не влияли на способность инициирующей системы безопасности выполнять свои функции.

89. Инициирующие системы безопасности автоматически включаются в работу при наступлении условий, требующих их действия. Следует предусмотреть технические меры, препятствующие вмешательству оператора в действия инициирующих систем безопасности в течение обоснованного в проекте ЯРЭУ времени.

90. Необходимо предусмотреть возможность дистанционного приведения в действие систем безопасности и ручного - для арматуры по месту ее установки.

91. Необходимо, чтобы отказ в цепи автоматического включения не препятствовал дистанционному включению и осуществлению функций безопасности. Для дистанционного и ручного включения является достаточным воздействие на минимальное число инициирующих элементов.

92. Инициирующие системы безопасности необходимо спроектировать таким образом, чтобы начавшееся действие доводилось до полного выполнения функции. Возвращение систем безопасности в исходное состояние возможно только при последовательных действиях оператора. Необходимо, чтобы построение инициирующих систем сводило к минимуму возможность ложных срабатываний.

Параграф 4. Требования при проектировании защитных систем безопасности ЯРЭУ

93. Необходимо, чтобы защитные системы безопасности, предусмотренные проектом ЯРЭУ, обеспечивали надежную аварийную остановку и поддержание ЯРЭУ в безопасном состоянии в любых режимах нормальной эксплуатации и при проектных авариях.

94. Необходимо, чтобы эффективность и быстродействие систем аварийной остановки ЯРЭУ были достаточными для режимов нормальной эксплуатации и для проектных аварий.

95. Необходимо, чтобы аварийная остановка ЯРЭУ обеспечивалась независимо от того, имеется или потерян источник энергоснабжения.

96. В составе защитных систем следует предусмотреть системы (каналы) для аварийного отвода тепла от теплогенерирующих зон.

97. Необходимо, чтобы срабатывание защитных систем безопасности не приводило к повреждению оборудования систем нормальной эксплуатации. В проекте также следует обосновать допустимое за время службы ЯРЭУ число срабатываний защитных систем безопасности (в том числе и ложных срабатываний) с точки зрения воздействия на ресурс работы оборудования.

98. В проекте ЯРЭУ определяются и обосновываются условия испытаний, технического обслуживания, замены и вывода в ремонт защитных систем и их рабочих органов и каналов.

Параграф 5. Требования при проектировании локализующих систем безопасности ЯРЭУ

99. Для предотвращения или ограничения при проектных и учитываемых запроектных авариях выбросов радиоактивных материалов из зоны локализации аварий и ослабления ионизирующих излучений в проекте ЯРЭУ необходимо предусмотреть локализующие системы.

100. В соответствии с функциональным назначением эти системы могут включать: герметичную оболочку; герметичные конструкции и связанные с ними системы (контроль давления и температуры; устройства для изоляции и удаления продуктов деления, водорода, кислорода и других веществ, системы их обслуживания).

101. Совместное использование отдельных устройств локализующих систем для нескольких установок (объектов), допускается только в случае, если доказана невозможность распространения аварии с одного объекта на другие.

102. Все пересекающие контур герметизации коммуникации, через которые при аварии возможен выход радиоактивных продуктов за границы герметичных помещений, необходимо оборудовать изолирующими устройствами (элементами).

103. Количество изолирующих устройств и место их установки при любом исходном событии, в том числе и при разрыве корпуса одного из изолирующих устройств, следует принимать из условия обеспечения (сохранения) как минимум одного барьера, препятствующего распространению радиоактивных веществ за пределы зоны локализации с учетом принципа единичного отказа и отказа по общей причине.

104. Для обеспечения доставки оборудования и для прохода в зону локализации аварии и выхода из нее персонала, систему герметичной оболочки необходимо оборудовать шлюзами.

105. Допускается применять люки и (или) двери вместо шлюзов, если в зоне локализации аварии невозможно появление избыточного давления.

106. Количество шлюзов, люков, дверей определяется в проекте ЯРЭУ, исходя из условий обеспечения безопасности персонала ЯРЭУ.

107. Пересечение герметичной оболочки технологическими и электрическими трассами и каналами выполняется с помощью специальных проходок, обеспечивающих герметичность мест пересечения и удовлетворяющих тем же проектным требованиям, что и сама конструкция оболочки.

108. Необходимо, чтобы количество проходок в герметичной оболочке были минимальными и обоснованы в проекте ЯРЭУ.

109. В проекте обосновывается величина допустимой не герметичности локализующих систем. Соответствие фактической герметичности проектной необходимо подтвердить до загрузки ядерных или радиоактивных материалов в проекте ЯРЭУ и далее с периодичностью, установленной в проекте ЯРЭУ, проверяться в процессе эксплуатации.

110. Локализующие системы безопасности и их элементы, необходимо спроектировать таким образом, чтобы обеспечивалась возможность их прямых испытаний и контроля качества. Замена прямой проверки на косвенную обосновывается в проекте ЯРЭУ.

111. Необходимо, чтобы элементы локализующих систем безопасности были доступными для ремонта, дезактивации и технического обслуживания.

112. Проверка локализующих систем безопасности на соответствие проектным характеристикам обеспечивается путем проведения следующих видов испытаний: испытания на прочность, испытания на герметичность, функциональные испытания, как это определено проектом ЯРЭУ.

113. Необходимо, чтобы требования к испытаниям герметичной оболочки на герметичность предусматривали, чтобы все пересекающие контур герметизации коммуникации технологических систем и элементов находились в том же состоянии, в котором они будут находиться при авариях.

114. Требования к испытаниям при вводе в эксплуатацию включают требование проведения испытаний при расчетном давлении.

115. Необходимо, чтобы оборудование, расположенное внутри помещений системы локализации, выдерживало испытания без потери работоспособности.

116. Необходимо, чтобы все локализующие системы безопасности и их элементы выдерживали, предусмотренное в проекте ЯРЭУ, число испытаний без потери работоспособности.

117. Проектом ЯРЭУ предусматриваются меры по обнаружению и предотвращению образования взрывоопасных концентраций газов в помещениях локализующих систем, если анализом выявлена угроза их образования.

118. Необходимо, чтобы локализующие системы ЯРЭУ сохраняли заданные функции при всех проектных и учитываемых запроектных авариях.

119. Материалы для изготовления элементов локализующих систем безопасности выбираются с учетом требуемых физико-механических и коррозионных характеристик, технологичности, свариваемости, работоспособности в условиях эксплуатации и проектных аварий в течение всего срока службы.

120. Сварные соединения элементов локализующих систем безопасности необходимо подвергать контролю до наложения защитного покрытия в зоне сварных соединений.

Параграф 6. Требования при проектировании обеспечивающих систем безопасности ЯРЭУ

121. В проекте ЯРЭУ следует предусмотреть необходимые обеспечивающие системы безопасности, выполняющие функции снабжения систем безопасности рабочей средой, энергией и создания требуемых условий их функционирования, включая передачу тепла к конечному поглотителю.

122. Необходимо, чтобы обеспечивающие системы имели показатели надежности выполнения заданных функций не ниже, чем у систем безопасности, которые они обеспечивают.

123. Выполнение функций обеспечивающих систем, при этом имеют безусловный приоритет над действием защиты собственных элементов.

124. В проекте ЯРЭУ необходимо рассмотреть взаимодействие между системой энергоснабжения и установкой, в том числе, определить независимость и число линий энергоснабжения установки и устойчивость системы электроснабжения в связи с аварийной остановкой ЯРЭУ.

125. В проекте ЯРЭУ 1 (первой) и 2 (второй) категорий радиационной опасности необходимо предусмотреть наличие системы аварийного электроснабжения (далее - САЭ) в любом эксплуатационном состоянии и (или) проектной аварии на случай потери рабочих и резервных источников от энергосистемы, имеющей в своем составе автономные источники электропитания, распределительные и коммутационные устройства.

126. САЭ и входящие в нее технические средства выполняют заданные функции в условиях воздействия природных явлений, свойственных району размещения установки, в условиях возникновения отказов по общим причинам, а также при тепловых, механических и химических воздействиях, возникающих в результате аварий на ЯРЭУ.

127. Требуемая продолжительность работы САЭ в условиях обесточивания обосновывается в проекте.

128. Проектом необходимо определить критерии надежности, а также количественные показатели надежности САЭ и отдельных ее элементов.

Параграф 7. Требования при проектирования хранилищ ядерных материалов, ядерного топлива, радиоактивных материалов и отходов

129. Проектом ЯРЭУ необходимо предусмотреть хранилища ядерных материалов, радиоактивных материалов, свежего и отработавшего ядерного топлива, радиоактивных отходов. Вместимость хранилищ обосновывается в проекте ЯРЭУ.

130. Возможность достижения критичности в хранилищах ядерных и радиоактивных материалов, свежего и отработавшего топлива при их размещении и перемещении исключается физически за счет обеспечения соответствующих характеристик хранилищ.

131. В хранилищах отработавшего топлива и радиоактивных отходов проектом необходимо предусмотреть системы теплоотвода и соответствующий химический состав теплоотводящей среды для предотвращения взаимодействия, в результате которого радиоактивные материалы могли бы поступить в помещения установки или в окружающую среду.

132. В проекте ЯРЭУ необходимо предусмотреть транспортно-технологические операции и специальные оборудование и устройства для перевозок ядерных и радиоактивных материалов, свежего и отработавшего топлива, радиоактивных отходов внутри и за ее пределы.

133. Необходимо, чтобы ЯРЭУ была оснащена техническими средствами для надлежащего контроля за выбросами и сбросами газообразных и жидких радиоактивных веществ в окружающую среду.

134. Необходимо, чтобы проект ЯРЭУ содержал анализ состава и количества твердых, жидких и газообразных радиоактивных отходов, образующихся при нормальной эксплуатации и оценку их количества при проектных авариях.

135. В проекте ЯРЭУ необходимо предусмотреть методы и средства предварительной обработки или переработки и упаковки радиоактивных отходов, а также места и способы их временного хранения и захоронения.

Параграф 8. Требования при проектировании к системе радиационного контроля

136. В проекте ЯРЭУ необходимо предусмотреть систему радиационного контроля в помещениях ЯРЭУ, на площадке их размещения, в санитарно-защитной зоне и зоне наблюдения.

137. Проектом ЯРЭУ системы радиационного контроля регламентируются:

1) виды радиационного контроля;

2) объекты радиационного контроля;

3) контролируемые параметры;

4) допустимые уровни контролируемых параметров;

5) сеть точек радиационного контроля;

6) периодичность радиационного контроля;

7) контингент индивидуально контролируемых лиц;

8) технические средства и методическое обеспечение радиационного контроля.

138. Необходимо, чтобы объем, методы и средства радиационного контроля обеспечивали контроль доз облучения персонала и состояния радиационной обстановки, а также своевременное обнаружение изменения и прогнозирование радиационной обстановки во всех режимах эксплуатации ЯРЭУ, включая аварии.

139. Необходимо, чтобы объем радиационного контроля в санитарно-защитной зоне обеспечивал получение информации о параметрах радиационной обстановки при нормальной эксплуатации ЯРЭУ и в условиях аварии.

140. Необходимо, чтобы объем радиационного контроля в зоне наблюдения обеспечивал получение информации о параметрах радиационной обстановки при нормальной эксплуатации ЯРЭУ и в условиях аварии, а также информацию об уровнях облучения населения.

141. При проектировании ЯРЭУ необходимо предусмотреть радиационный контроль персонала в санитарных шлюзах, на границах помещений с разными классами работ с открытыми источниками ионизирующего излучения, в санпропускниках, на границах ЯРЭУ.

142. В проекте ЯРЭУ необходимо предусмотреть посты дозиметрического контроля и устройства для дезактивации транспортных средств при выезде с площадки ЯРЭУ.

Глава 4. Требования к порядку обоснования безопасности ЯРЭУ на этапах ее жизненного цикла

143. Для оценки пригодности площадки для размещения ЯРЭУ рассматриваются следующие аспекты:

1) влияние на ЯРЭУ природных явлений, процессов и внешних техногенных событий, происходящих в районе расположения площадки;

2) характеристики района размещения и окружающей среды, которые могут оказывать влияние на перенос и накопление радиоактивных продуктов;

3) медико-демографические показатели и характеристики района размещения, важные для обеспечения мер по защите населения.

144. При оценке пригодности площадки, с учетом соответствующих требований, следует показать возможность обеспечения хранения ядерных и радиоактивных материалов; хранения отработавшего ядерного топлива; хранения и (или) захоронения радиоактивных отходов.

145. Площадка считается пригодной для размещения ЯРЭУ, если имеется возможность обеспечения безопасной эксплуатации ЯРЭУ с учетом всех выявленных факторов опасности, а также обеспечивается безопасность населения и защита окружающей среды от радиационных воздействий.

146. Характеристики площадки контролируются на протяжении жизненного цикла ЯРЭУ.

147. На стадии до начала строительства эксплуатирующая организация представляет в уполномоченный орган предварительный ОАБ ЯРЭУ. Официальным разрешением уполномоченного органа на начало строительства является положительное заключение по результатам рассмотрения предварительного ОАБ.

148. На стадии после окончания строительства эксплуатирующая организация представляет в уполномоченный орган окончательный ОАБ, учитывающий все внесенные в проект изменения в процессе строительства и ввода в эксплуатацию ЯРЭУ.

149. Состав и содержание ОАБ устанавливается уполномоченным органом применительно к типу ЯРЭУ.

Глава 5. Требования к вводу в эксплуатацию и эксплуатации ЯРЭУ

150. До ввода ЯРЭУ в эксплуатацию необходимо разработать и подготовить к выполнению план мероприятий по защите персонала и населения в случае аварии на установке, учитывающий радиационные последствия аварий. План разрабатывается на основе проектных характеристик и параметров ЯРЭУ, критериев для принятия решений о мерах по защите персонала и населения в случае аварии с учетом категории радиационной опасности ЯРЭУ, экономических, природных и иных характеристик и особенностей.

151. Разработанный план мероприятий по защите персонала и населения согласовывается, утверждается в установленном порядке и обеспечивается необходимыми ресурсами.

152. План мероприятий по защите персонала и населения в случае аварии на ЯРЭУ разрабатывается эксплуатирующей организацией и предусматривает необходимую координацию действий эксплуатирующей организации с уполномоченными органами и местными исполнительными органами в соответствии с категорией радиационной опасности ЯРЭУ. Поддержание постоянной готовности и реализация плана возлагается на администрацию ЯРЭУ.

153. В плане мероприятий по защите персонала и населения следует установить уровни аварийной готовности и уровни вмешательства, определить порядок оповещения об аварии. В плане также следует определить необходимое оборудование и технические средства для защиты персонала и населения.

154. До начала работ по вводу в эксплуатацию ЯРЭУ необходимо укомплектовать квалифицированным и аттестованным персоналом.

155. Персонал ЯРЭУ необходимо подготовить к действиям при проектных авариях и авариях с малой вероятностью и тяжелыми последствиями. Действия персонала при авариях с малой вероятностью и тяжелыми последствиями регламентируются специальными руководствами, разрабатываемыми с учетом выполнения анализов этих аварий.

156. Для подготовки персонала к действиям в аварийных условиях необходимо периодически проводить противоаварийные тренировки по методикам и программам их подготовки и проведения.

157. На ЯРЭУ необходимо обосновать число путей эвакуации с четкой и стойкой к воздействиям разметкой, снабженных надежными системами аварийного освещения, вентиляцией и другими средствами обслуживания для обеспечения безопасного использования этих путей. Необходимо, чтобы пути эвакуации удовлетворяли специальным требованиям по радиационной безопасности и противопожарной защиты, а также соответствующим требованиям в отношении безопасности и охраны труда в промышленности и обеспечения физической защиты установок.

158. На ЯРЭУ следует предусматривать системы аварийной сигнализации и средства оповещения с таким расчетом, чтобы в аварийных условиях можно было предупредить об опасности всех лиц, находящихся на ЯРЭУ и на площадке.

159. На площадках ЯРЭУ 1 (первой) категории радиационной опасности необходимо предусмотреть внешний и внутренний аварийные центры для управления реализацией планов мероприятий по защите персонала и населения в случае аварии. Центры оснащаются необходимым оборудованием, приборами и средствами связи и поддерживаются в постоянной готовности до ввода ЯРЭУ в эксплуатацию.

160. Перечни запроектных аварий и их последствий (радиационные и ядерные эффекты, функциональная способность систем безопасности, перспективы дальнейшей эксплуатации и тому подобное) приводятся в ОАБ ЯРЭУ и обосновываются на стадии проектирования ЯРЭУ.

161. Если анализ последствий запроектных аварий с оценкой вероятности возможных выбросов радиоактивных материалов не обеспечивает выполнения целевых показателей безопасности, то реализация такого проекта не разрешается.

162. Необходимо, чтобы предпусковые наладочные работы на ЯРЭУ, комплексное опробование систем и оборудования ЯРЭУ, физический и энергетический пуски реакторных установок и освоение мощности до номинального значения подтверждали, что на ЯРЭУ, в целом, системы и элементы, важные для безопасности, в особенности, отнесенные к классам 1 и 2, выполнены и функционируют в соответствии с проектом, а выявленные недостатки устранены.

163. Требования к последовательности и объему предпусковых наладочных работ, физического и энергетического пусков и приемочные критерии для вводимых в эксплуатацию оборудования и систем устанавливаются в проекте ЯРЭУ.

164. Необходимо, чтобы документы, регламентирующие проведение предпусковых наладочных работ, комплексного опробования, физического и энергетического пусков, содержали перечень потенциально опасных работ и перечень мер, предотвращающих возникновение аварий.

165. При осуществлении программы ввода в эксплуатацию необходимо определить и документировать физические характеристики систем, важных для безопасности. Перечень параметров, подлежащих документированию, определяется соответствующими программами испытаний.

166. При осуществлении программы ввода в эксплуатацию нследует провести уточнение рабочих характеристик оборудования и систем и уточняться пределы и условия безопасной эксплуатации и эксплуатационные процедуры, чтобы они точно отражали фактические характеристики систем и оборудования.

167. Разрешение на комплексное опробование, осуществление физического и энергетического пусков выдается администрации ЯРЭУ уполномоченным органом после проведения проверки и задокументированного подтверждения готовности ЯРЭУ к этим этапам ввода в эксплуатацию в установленном порядке, при условии подготовки в полном объеме общего плана аварийных мероприятий и планов защиты персонала и населения в случае аварии на ЯРЭУ.

168. Приемка ЯРЭУ в промышленную эксплуатацию проводится в установленном законодательством порядке и с учетом требований настоящего Технического регламента.

169. ЯРЭУ или ее часть, законченная строительством и вводимая в эксплуатацию, необходимо изолировать от других действующих ЯРЭУ и от участков, где продолжаются строительные работы, таким образом, чтобы ведущиеся работы и возможные происшествия на строительных участках не повлияли на безопасность вводимой в эксплуатацию ЯРЭУ, а при возможных авариях на действующем ЯРЭУ обеспечивалась безопасность на строящихся и вводимых в эксплуатацию участках.

170. При эксплуатации ЯРЭУ необходимо обеспечить проектное функционирование мониторинговых систем по регистрации процессов и явлений природного и техногенного происхождения, включенных в состав проектных основ, а также по контролю за медленными геологическими и инженерно-геологическими процессами, в том числе сейсмическими.

171. При эксплуатации ЯРЭУ контроль защищенности ЯРЭУ от внешних воздействий следует осуществлять посредством:

1) наблюдений за состоянием оснований;

2) наблюдений за поведением зданий, сооружений, в том числе за кренами и осадками, контроля и диагностики состояния узлов строительных конструкций, важных для безопасности;

3) периодических проверок состояния защитных средств (сейсмоизоляции, демпфирующих устройств и прочее), а также их испытания;

4) контроля исправности измерительной, регистрирующей и передающей информацию аппаратуры, используемой для предупреждения и защиты от внешних воздействий;

5) контроля наличия индивидуальных и коллективных средств защиты персонала, непосредственно участвующего в управлении ЯРЭУ;

6) анализа состояния защитных барьеров (по результатам постоянных и периодических данных о текущем состоянии объекта).

172. На основе зарегистрированных данных о воздействии и реакции систем и элементов необходимо проводить экспертный сопоставительный анализ проектных данных о воздействиях и реакции на них конструкций.

173. Если в результате контроля при эксплуатации объекта зафиксированы изменения проектных параметров, то необходимо оценить последствия этих изменений и, в необходимых случаях, принять решения по разработке мер защиты.

174. После прохождения динамических воздействий с интенсивностью на уровне 1 (первой) и 2 (второй) категории радиационной опасности необходимо осуществить обследование и анализ состояния установки и, в случае выявления отклонений от проектного, разработку компенсирующих мер.

175. Основным документом, в соответствии с которым осуществляется эксплуатация ЯРЭУ, является технологический регламент эксплуатации ЯРЭУ, содержащий правила и основные приемы безопасной эксплуатации, общий порядок выполнения операций, влияющих на безопасность ЯРЭУ, а также пределы и условия безопасной эксплуатации.

176. Технологический регламент эксплуатации ЯРЭУ разрабатывается проектантом ЯРЭУ, согласовывается с уполномоченным органом и утверждается администрацией ЯРЭУ до начала предпусковых наладочных работ.

177. Изменения, вносимые в технологический регламент, согласовываются в установленном порядке с организациями, участвовавшими в разработке, согласовании и утверждении технологического регламента.

178. Администрация ЯРЭУ на основании утвержденного технологического регламента и эксплуатационной документации проектанта ЯРЭУ и разработчиков оборудования до предпусковых наладочных работ обеспечивает разработку необходимых инструкций по эксплуатации.

179. Необходимо, чтобы в инструкции по эксплуатации оборудования и систем содержались конкретные указания эксплуатационному персоналу по способам ведения работ при нормальной эксплуатации и аварийных ситуациях.

180. Технологический регламент и инструкции по эксплуатации систем и оборудования корректируются по результатам реализации программы ввода ЯРЭУ в эксплуатацию.

181. Технологические операции с ядерными и радиоактивными материалами в камерах и боксах выполняются с помощью дистанционных средств или с использованием герметично вмонтированных перчаток.

182. Проектные материалы ЯРЭУ, исполнительная документация на строительство ЯРЭУ, акты испытаний и исполнительная документация по техническому обслуживанию и ремонту систем (элементов) безопасности и элементов, влияющих на безопасность, отнесенных к классам 1 и 2, хранятся на ЯРЭУ на протяжении всего жизненного цикла.

183. Документированные сведения о контроле пределов и условий безопасной эксплуатации хранятся на ЯРЭУ в течение двух лет или двух кампаний между перегрузками активной зоны реактора. До уничтожения записей указанные результаты включаются в периодические отчеты, выпускаемые администрацией ЯРЭУ с последующей сдачей в государственный архив и направляемые в уполномоченный орган.

184. На ЯРЭУ необходимо обеспечить сбор, обработка, анализ, хранение информации об отказах оборудования и ошибочных действиях персонала при эксплуатации.

185. Администрация ЯРЭУ расследует, осуществляет учет и информирует уполномоченный орган обо всех случаях нарушений проектных пределов и условий безопасной эксплуатации ЯРЭУ.

186. Аварийные ситуации и аварии, имевшие место на ЯРЭУ, расследуются комиссиями, в установленном уполномоченным органом порядке.

187. Материалы расследования отказов и аварий хранятся на протяжении всего жизненного цикла ЯРЭУ.

188. При нормальной эксплуатации, нарушениях нормальной эксплуатации и проектных авариях (включая режим полного обесточивания) система контроля и управления обеспечивается надежным энергопитанием в объеме, обоснованном в проекте ЯРЭУ.

189. В санитарно-защитной зоне и зоне наблюдения администрацией ЯРЭУ организовываются, на постоянной основе, измерения мощности доз ионизирующих излучений, скорости ветра и других метеорологических параметров, а также периодические измерения плотности радиоактивных выпадений для оценки и прогнозирования радиационной обстановки на окружающей местности при нормальной эксплуатации ЯРЭУ, при проектных и запроектных авариях.

190. На ЯРЭУ необходимо обеспечить строгий учет доз облучения персонала ЯРЭУ и привлекаемого к техническому обслуживанию и ремонту персонала других организаций, разработку и реализацию мероприятий по снижению облучения персонала до разумно достижимого уровня.

191. На ЯРЭУ необходимо обеспечить строгий учет количеств, перемещений и мест нахождения всех ядерных и радиоактивных материалов, свежего и отработавшего ядерного топлива, радиоактивных отходов, других источников ионизирующего излучения.

192. До начала работ по обращению с ядерными материалами (далее - ЯМ) администрация ЯРЭУ создает организационную структуру по учету и контролю ЯМ, исключающую возможность утраты, бесконтрольного использования и хранения. С этой целью:

1) создается служба по учету и контролю ЯМ либо назначается ответственный за учет и контроль и утверждается положение, в котором определены их права и обязанности;

2) разрабатывается и утверждается инструкция по учету и контролю ядерных материалов, которая определяет:

порядок постановки на учет и снятия с учета ЯМ;

процедуры передачи ЯМ;

процедуры проведения измерений ЯМ;

порядок ведения учетных и отчетных документов;

порядок представления отчетов в уполномоченный орган о наличии, перемещении и местонахождении ЯМ, в соответствии с Правилами государственного учета ядерных материалов, утвержденных приказом Министра энергетики Республики Казахстан от 9 февраля 2016 года № 44 (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 13470).

193. До начала работ по обращению с источниками ионизирующего излучения (далее - ИИИ), администрация ЯРЭУ создает организационную структуру по учету и контролю ИИИ, исключающую возможность утраты, бесконтрольного использования и хранения. С этой целью:

1) назначается ответственный за учет и контроль ИИИ, определяются его права и обязанности;

2) разрабатывается и утверждается инструкция по учету и контролю ИИИ, которая определяет:

порядок получения, постановки на учет и снятия с учета ИИИ;

процедуры передачи ИИИ на время отсутствия или увольнения ответственного за учет и контроль ИИИ;

порядок ведения приходно-расходного журнала, а также выдачи и возврата ИИИ на всех этапах технологического процесса;

порядок ведения учета передвижных источников ионизирующего излучения вне территории организации (при наличии);

порядок хранения неиспользуемых или выведенных из эксплуатации ИИИ;

порядок проведения ежегодной инвентаризации;

порядок выведения ИИИ из эксплуатации, списания, демонтажа, передачи на захоронение;

порядок учета ИИИ при изготовлении и реализации (если осуществляется);

порядок учета ИИИ при поставках и транспортировке (если осуществляется);

порядок учета ИИИ при получении на долговременное хранение или захоронение (если осуществляется);

3) разрабатывается и утверждается регламент действий при аварийных ситуациях или поиске утерянных ИИИ;

4) разрабатывается и утверждается порядок представления отчетов в уполномоченный орган о наличии, перемещении и местонахождении ИИИ в соответствии с Правилами государственного учета источников ионизирующего излучения, утвержденных приказом исполняющего обязанности Министра энергетики Республики Казахстан от 12 февраля 2016 года № 59 (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 13458).

194. Работу ЯРЭУ следует прекратить, если установленные для нее пределы и условия безопасной эксплуатации не могут быть соблюдены.

195. Для поддержания способности систем, влияющих на безопасность ЯРЭУ, удовлетворять проектным требованиям, в течение жизненного цикла необходимо проводить их регулярное техническое обслуживание, ремонт и испытания.

196. Выполнение ремонтных работ и работ по техническому обслуживанию, замене оборудования, вышедшего из строя, по обращению с ядерными и радиоактивными материалами, ядерным топливом, производится в соответствии с документацией, разработанной на основании проекта ЯРЭУ. Конкретные требования к проведению ремонтных работ и техническому обслуживанию необходимо изложить в специальном разделе проекта ЯРЭУ.

197. При эксплуатации техническое обслуживание и ремонт необходимо проводить с соблюдением условий и пределов безопасной эксплуатации, установленных в отчете по анализу безопасности и технологическом регламенте.

198. Необходимо, чтобы периодичность и допустимое время технического обслуживания и проверок соответствовали проектным требованиям.

199. Техническое обслуживание, ремонт, испытания, контроль состояния основного металла и сварных соединений систем и элементов ЯРЭУ, важных для безопасности, проводятся по соответствующим инструкциям, программам и графикам, разрабатываемым администрацией ЯРЭУ на основе проектных требований и технологического регламента, и результаты тщательно документируются и хранятся в архиве на протяжении всего жизненного цикла ЯРЭУ.

200. Администрации ЯРЭУ необходимо предусмотреть организационные мероприятия, исключающие возможность внесения несанкционированных изменений в технологические, электрические, электронные схемы, аппаратуру и алгоритмы инициирующих систем безопасности.

201. После технического обслуживания и ремонта, системы и оборудование необходимо проверить на работоспособность и соответствие проектным характеристикам с документированием результатов проверки.

202. Испытания на ЯРЭУ и другие работы, не предусмотренные технологическим регламентом и инструкциями по эксплуатации, проводятся на основании технического решения, по программам и методикам, содержащим меры по обеспечению безопасности этих испытаний.

203. Технические решения, программы и методики таких испытаний и утверждаются администрацией ЯРЭУ.

204. В случае выявления в процессе эксплуатации опасных для ЯРЭУ реакций систем контроля и управления, ЯРЭУ следует остановить, принять необходимые технические меры по их исключению и в установленном порядке внести соответствующие изменения в проект ЯРЭУ.

205. Уровень безопасности ЯРЭУ на соответствие требованиям настоящего Технического регламента и технических регламентов по типам ЯРЭУ осуществляется уполномоченным органом посредством:

1) установления соответствия эксплуатирующей организации квалификационным требованиям к соответствующему виду деятельности в сфере использования атомной энергии;

2) проведения оценок и экспертиз проектной и эксплуатационной документации ЯРЭУ;

3) проверки наличия сертификатов соответствия материалов, систем и элементов ЯРЭУ;

4) регистрации систем и элементов, влияющих на безопасность ЯРЭУ;

5) участия в комиссионной приемке в эксплуатацию ЯРЭУ после окончания строительства и монтажа, реконструкции или модернизации ЯРЭУ;

6) проведения периодических инспекций (проверок) соблюдения требований технических регламентов, действующих правил и норм безопасности;

7) контроля обеспечения качества для безопасности на всех этапах жизненного цикла ЯРЭУ.

206. При анализе и оценке безопасности ЯРЭУ применяются методы как детерминистского, так и вероятностного анализов, включающих рассмотрение постулируемых исходных событий и факторов, которые индивидуально или в совокупности могут влиять на безопасность ЯРЭУ, и которые могут:

1) возникать в процессе эксплуатации самой ЯРЭУ;

2) быть вызванными действиями персонала;

3) быть связанными с внешними воздействиями природного и (или) техногенного характера.

207. Применимость компьютерных программ (расчетных кодов), аналитических методов и использованных моделей ЯРЭУ, применяемых при проведении анализа безопасности, необходимо обосновать посредством проведения сравнительных расчетов и анализа их чувствительности к изменению входных параметров.

208. Детерминистский анализ безопасности ЯРЭУ включает:

1) подтверждение того, что установленные эксплуатационные пределы и условия соответствуют проектным параметрам и целям безопасности в нормальных условиях эксплуатации ЯРЭУ;

2) определение характеристик постулируемых исходных событий, соответствующих проекту и площадке ЯРЭУ;

3) анализ и оценку последовательностей событий, являющихся результатом постулируемых исходных событий;

4) сравнение результатов анализа с целевыми показателями безопасности и проектными пределами;

5) определение и подтверждение проектных основ;

6) подтверждение того, что управление ожидаемыми эксплуатационными событиями и проектными авариями представляется возможным благодаря автоматическому срабатыванию систем безопасности в сочетании с предписываемыми действиями оператора;

7) оценку пригодности использованных аналитических допущений, методов и степени применяемого консерватизма.

209. Вероятностный анализ безопасности проводится для ЯРЭУ 1 (первой) и 2 (второй) категорий радиационной опасности и включает:

1) комплексную оценку, соответствия проекта общим целям безопасности;

2) оценку меры значимости конкретного элемента, проектной характеристики или эксплуатационной практики для управления риском;

3) подтверждение, что перерастание небольших отклонений от параметров работы ЯРЭУ в аварийную ситуацию предотвращается;

4) оценки вероятности возникновения серьезных повреждений активной зоны, а также оценки рисков радиоактивных выбросов, требующих принятия незамедлительных ответных мер за пределами площадки, в частности, в случае выбросов, связанных с повреждением защитной оболочки на ранней стадии развития аварии;

5) оценки вероятности возникновения и последствий внешних воздействий, характерных для данной площадки ЯРЭУ;

6) определение систем, конструкций или эксплуатационных процедур, изменения (модификации) которых могут снизить вероятность запроектных аварий или смягчить их последствия;

7) оценку адекватности принятых на ЯРЭУ аварийных процедур.

210. Окончательное решение о достаточности принятых технических и организационных мер по обеспечению безопасности ЯРЭУ принимается на основе результатов детерминистского анализа.

211. Проектная, включая модернизацию или реконструкцию, эксплуатационная документация ЯРЭУ, материалы, обосновывающие выбор площадок размещения ЯРЭУ, согласовываются с уполномоченным органом в установленном законодательством порядке.

212. Эксплуатирующие организации осуществляют постоянный контроль за состоянием ядерной и (или) радиационной безопасности на ЯРЭУ. Предприятия и организации, эксплуатирующие ядерные установки, направляют еженедельные сообщения о состоянии безопасности в уполномоченный орган по форме, согласно приложению к настоящему Техническому регламенту.

213. Периодически (не реже 1 раза в год) приказом администрации ЯРЭУ назначается внутренняя комиссия по проверке состояния ядерной и (или) радиационной безопасности на ЯРЭУ. По результатам проверки составляется и утверждается Акт комиссии. Один экземпляр утвержденного акта направляется в уполномоченный орган не позднее 1 февраля, следующего за отчетным годом.

Глава 6. Требования к выводу из эксплуатации ЯРЭУ

214. Вывод из эксплуатации ЯРЭУ осуществляется на основании решения администрации ЯРЭУ, согласованного с уполномоченным органом и в соответствии с окончательным Планом вывода ЯРЭУ из эксплуатации.

215. При планировании вывода ЯРЭУ из эксплуатации необходимо установить этапы производства работ таким образом, чтобы обеспечивалось функционирование систем наблюдения, регистрации и защиты от внешних воздействий систем и элементов, важных для безопасности, до того момента, пока на ЯРЭУ находятся радиоактивные материалы.

216. При осуществлении консервации ЯРЭУ необходимо предусмотреть обеспечение стойкости защитных и других конструкций, систем и элементов, важных для безопасности, их длительной прочности и способности сохранять устойчивость к внешним воздействиям максимально возможного уровня, а также возможность контролировать эти характеристики.

Глава 7. Срок введения в действие Технического регламента

217. Настоящий Технический регламент применяется всеми ЯРЭУ с момента введения его в действие.

218. Документацию строящихся, эксплуатирующихся (в том числе модернизируемых и реконструируемых) ЯРЭУ необходимо привести в соответствие с требованиями настоящего Технического регламента.

	Приложение к Техническому регламенту "Ядерная и радиационная безопасность"
	Форма

СООБЩЕНИЕ О СОСТОЯНИИ БЕЗОПАСНОСТИ
(еженедельное)

Сноска. Приложение в редакции приказа Министра энергетики РК от 23.07.2019 № 251 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

(еженедельное)

(Конфиденциальная информация передается по установленным каналам связи)

Принято (фамилия, имя, отчество (при наличии), дата, подпись):

ИНСТРУКЦИЯ ПО ЗАПОЛНЕНИЮ ФОРМЫ

Данная форма предназначена для заполнения предприятиями и организациями, эксплуатирующие ядерные установки (далее предприятие).

Предприятие назначает приказом лицо, ответственное за подготовку и отправку сообщений.

Сроки представления сообщения - каждый понедельник, до 12-00 (время города Нур-Султана).

Пояснение по заполнению формы

Исх. №, дата - исходящий номер и дата предприятия.

Порядковый номер Сообщения №._ _-_ _ - номер, установленный, где первые две цифры указывают год, вторые две цифры - порядковый номер (пример: 05-01, что означает 20__ год первое сообщение).

Блок "Основная информация"

В графе 1 "Отчетный период" - указывается отчетный период (например: с 25 января по 1 февраля 20__ года).

В графе 2 "Предприятие/Организация" - указывается наименование предприятия.

В графе 3 "Подразделение/установка" - указывается подразделение или установка предприятия, на котором проводятся ядерно-опасные работы, если предприятие имеет несколько подразделений/установок, где выполняются ядерно-опасные работы, то для каждого заполняется отдельная форма.

В графе 4 "Общее состояние" - делается отметка в соответствующем квадрате и дается краткое описание состояния безопасности и основных ядерно- радиационно-опасных работ.

В графе 5 "Уровень радиационного фона на площадке (µЗв/ч)" - делается соответствующая отметка в поле "Превышение нормы" и указывается максимальное зарегистрированное значение за неделю, место измерения и ее значение.

В графе 6 "Величина газо-аэрозольного выброса (Ku/литр)" - делается соответствующая отметка в поле "Превышение нормы" и указывается максимальное зарегистрированное значение за неделю, место и ее значение.

В графе 7 "Воздействие на человека" - делается соответствующая отметка в поле "Да/нет", в случае переоблучения персонала, населения или в случае получения травм на производстве, делается отметка в соответствующем поле.

Блок "Дополнительная информация"

В графе 8 "Нарушение условий нормальной эксплуатации" - делается соответствующая отметка в поле "Да/нет", и в случае имевших место нарушений в графе 10 дается краткое описание нарушений.

В графе 9 "Другие нарушения" - делается соответствующая отметка в поле "Да/нет", и в случае имевших место нарушений (хранения, учета, физической защиты) в графе 10 дается краткое описание нарушений.

В графе 10 "Дополнительная информация:" - приводится описание событий по пунктам 8, 9, или другая значимая информация.

В графе 11 "Данные об отправителе" - приводятся сведения об ответственном лице предприятия, ответственного за подготовку и отправке сообщения, указываются: фамилия, имя, отчество (при наличии), подпись, должность.

В графе 12 "Координаты для связи" - указываются координаты для связи, код города, телефон и факс.

"Ядролық және радиациялық қауіпсіздік" техникалық регламентін бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2017 жылғы 20 ақпандағы № 58 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 11 сәуірде № 15005 болып тіркелді.

"Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы" Қазақстан Республикасы Заңы 6-бабы 1-тармағының 2) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда - ҚР Энергетика министрінің 02.10.2023 № 353 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1. Қоса беріліп отырған "Ядролық және радиациялық қауіпсіздік" техникалық регламенті бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің Атомдық және энергетикалық қадағалау мен бақылау комитеті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;

2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелген күнінен бастап күнтізбелік он күн ішінде оның қазақ және орыс тілдеріндегі қағаз және электрондық түрдегі көшірмелерін ресми жариялау және енгізу үшін Қазақстан Республикасы Нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне "Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберуді;

3) осы бұйрықты мемлекеттік тіркелген күнінен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесін мерзімді баспа басылымдарына ресми жариялауға жіберуді;

4) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды;

5) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркегеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің Заң қызметі департаментіне осы тармақтың 2), 3) және 4) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді беруді қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Энергетика вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Энергетика министрі

Қ. Бозымбаев

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасының

Денсаулық сақтау министрі

______________Е. Біртанов

9 наурыз 2017 жыл

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасының

Инвестициялар және даму министрі

________________ Ж. Қасымбек

1 наурыз 2017 жыл

Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2017 жылғы 20 ақпандағы № 58 бұйрығымен бекітілген

"Ядролық және радиациялық қауіпсіздік" техникалық регламенті 1-тарау. Қолданылатын саласы

1. Осы "Ядролық және радиациялық қауіпсіздік" техникалық регламенті (бұдан әрі - Техникалық регламент) ядролық, радиациялық және электрлік-физикалық қондырғылар үшін (бұдан әрі - ЯРЭҚ) ядролық және радиациалық қауіпсіздікке қойылатын талаптарды белгілейді.

2. ЯРЭҚ қалыпты пайдалану жағдайларында, авариялар кезінде және авариялардың зардаптарын жою кезінде персонал, халық және қоршаған орта үшін радиациялық қауіпті факторлар сыртқы, рентгендік, гамма, бета, нейтрондық сәулелену, ағзаға радиоактивті газдар мен аэрозольдардың ингаляциялық түсуі, үй-жайлардың, өндірістік жабдықтар мен құралдардың, орамалардың, арнаулы жұмыс киімі мен қосымша жеке қорғаныш құралдарының радиоактивті заттармен ластанған үстіңгі қабаттары, сондай-ақ ЯРЭҚ-ті пайдалану кезінде пайда болатын газ тәрізді сұйық және қатты радиоактивті қалдықтар болып табылады.

3. Ядролық, радиациялық, электрофизикалық қондырғылар мынадай төрт радиациялық қауіптілік санатына бөлінеді:

1) 1 санатқа авария кезінде ЯРЭҚ-тың санитарлық-қорғалған аймағынан тыс жерлердегі халыққа радиациялық әсер етуі мүмкін және халықты қорғау жөнінде шаралар қажет болатын қондырғылар жатады;

2) 2 санатқа авария кезінде радиациялық әсері ЯРЭҚ-тың санитарлық-қорғалған аумақпен шектелетін қондырғылар жатады;

3) 3 санатқа радиациялық әсері ЯРЭҚ-тың орналасу алаңымен шектелетін қондырғылар жатады;

4) 4 санатқа радиациялық әсері ЯРЭҚ-тың жұмыс үй-жайларымен немесе жұмыс орындарымен шектелетін қондырғылар жатады.

4. Радиациялық қауіптілік санаты мен қондырғы қауіпсіздігі ЯРЭҚ жобасында негізделеді.

5. Егер ЯРЭҚ алаңының шегінде бірнеше объектіден тұратын қондырғы болған жағдайда объектілердің әрқайсысының негізделген радиациялық қауіптілік санатының ең жоғарысы бойынша белгіленеді.

6. ЯРЭҚ жүйелері мен элементтеріне қойылатын талаптарды сапасы мен сенімділігі бойынша саралау мақсатында ЯРЭҚ элементтері қауіпсіздігінің төрт сыныбы белгіленеді:

1) 1-қауіпсіздік сыныбы. 1-қауіпсіздік сыныбына істен шығуы персоналдың және (немесе) халықтың сәуле алуына, радиоактивті заттардың жобалық авариялар үшін белгіленген шектен астам қоршаған ортаға шығуына (төгілуіне) әкелетін жобадан тыс авариялардың бастапқы оқиғалары болуы мүмкін элементтер жатады;

2) 2-қауіпсіздік сыныбы. 2-қауіпсіздік сыныбына істен шығуы жобалық аварияларға әкеп соғатын бастапқы оқиғалар болуы мүмкін элементтер жатады;

3) 3-қауіпсіздік сыныбы. 3-қауіпсіздік сыныбына 1 және 2-сыныптарға жатқызылмаған элементтер; істен шыққан кезде құрамындағы радиоактивті және (немесе) улы заттар үй-жайларға және (немесе) қоршаған ортаға түсуі нормативтік құжаттарға сәйкес белгіленген деңгейден асып түсуі мүмкін элементтер; персоналды және халықты радиациялық қорғауды қамтамасыз етуді бақылау функцияларын орындайтын элементтер жатады;

4) 4-қауіпсіздік сыныбы. 4-қауіпсіздік сыныбына қауіпсіздікке әсер етпейтін және 1, 2 немесе 3-қауіпсіздік сыныптарына жатқызылмаған ЯРЭҚ-ты қалыпты пайдалану элементтері жатады.

Аварияларды басқару үшін пайдаланылатын, 1, 2 немесе 3-қауіпсіздік сыныптарына енбеген элементтер де 4-қауіпсіздік сыныбына жатады.

7. Егер қандай да бір элемент бір мезгілде әртүрлі сынып белгілерін қамтитын болса, онда ол барынша жоғары қауіпсіздік сыныбына жатқызылуға тиіс. Әр түрлі қауіпсіздік сыныптарының элементтерін бөліп тұратын дәнекерлеу қосылыстары, бекіту органдары мен сақтандырғыш құрылғылар неғұрлым жоғары сыныпқа жатқызылуға тиіс.

8. Элементтердің 1, 2 және 3-қауіпсіздік сыныптарына тиесілілігі және оларға қойылатын талаптар ЯРЭҚ жүйелері мен элементтерін әзірлеуге, дайындауға және жеткізуге арналған құжаттарда көрсетілуге тиіс.

9. Жіктемелік белгілеу элементтің 1, 2, 3-қауіпсіздік сыныптарына тиесілі екендігін көрсетеді.

10. Жіктемелік белгілеу элементтің қолданылуын білдіретін мынадай символмен толықтырылуға тиіс:

Н - қалыпты пайдалану элементі;

З - қорғаушы;

Л - оқшаулаушы;

О - қамтамасыз етуші;

Б - қауіпсіздік жүйесінің бастаушы элементі.

Егер элементтің қолданылуы бірнешеу болса, онда олардың барлығы да оның таңбалануына кіреді. Мысалы - 2Н - қалыпты пайдалану элементі, 2-қауіпсіздік сыныбы.

11. Осы Техникалық регламентте Қазақстан Республикасының техникалық реттеу және атом энергиясын пайдалану саласындағы заңнамаларына сәйкес терминдер, сондай-ақ мынадай терминдер мен анықтамалар қолданылады:

1) авария - радиоактивті өнімдердің және (немесе) иондаушы сәулелердің қауіпсіз пайдаланудың белгіленген шегінен асатын мөлшерде қалыпты пайдалану үшін жобада көзделген шектен шығуы болған ЯРЭҚ-ты пайдаланудың бұзылуы. Авария бастапқы оқиғамен, өту жолымен және салдарымен сипатталады;

2) аварияны басқару - ЯРЭҚ-ты бақыланатын қауіпсіз жағдайға көшіруге, жобалық авариялардың жобадан тыс аварияларға ұласуын болдырмауға және жобадан тыс авариялардың салдарларын әлсіретуге бағытталған іс-қимылдар;

3) авариялық жағдай - ЯРЭҚ-тың қауіпсіз пайдалану шектерінің және (немесе) жағдайларының аварияға ұласпаған бұзылуымен сипатталатын жағдайы;

4) аварияның өту жолы - аварияның өршу процесінде ЯРЭҚ жүйелері мен элементтері жай-күйінің жалғаспалылығы;

5) қалыпты пайдалану жүйелері, элементтері – қалыпты пайдалануды жүзеге асыруға арналған жүйелер, элементтер;

6) бастапқы оқиға - ЯРЭҚ жүйелеріндегі жекелеген істен шығу, қалыпты пайдаланудың бұзылуына алып келетін және қауіпсіз пайдалану шектерінің және (немесе) жағдайларының бұзылуына әкелуі мүмкін сыртқы оқиға немесе персоналдың қатесі. Бастапқы оқиға өзі салдары болып табылатын барлық тәуелді істен шығуларды қамтиды;

7) әралуандық қағидаты - берілген функцияны жүзеге асыру үшін әр түрлі жүйелерде (не әртүрлі арнадағы бір жүйенің шегінде) әрекеттердің әр түрлі қағидаттарына негізделген әртүрлі құралдарды және (немесе) ұқсас құралдарды қолдану жолымен жүйелердің сенімділігін арттыру қағидаты;

8) тұмшаланған қабық - ЯРЭҚ-тың айналасындағы кеңістікті қоршай отырып, жобада көзделген шекараны құрайтын және радиоактивті материалдардың белгіленген шектен асатын мөлшерде қоршаған ортаға таралуына кедергі болатын құрылыс және басқа да конструкциялар элементтерінің жиынтығы. Тұмшаланған қабықпен жабылған кеңістікте бір немесе бірнеше тұмшаланған үй-жайлар құрылуы мүмкін;

9) пассивті құрылғы, элемент - жұмыс істеуі оның жұмысын оқиға деп атаумен байланысты және басқа, белсенді құрылғының жұмысына тәуелді емес механикалық қозғалыстағы бөлшектері бар немесе механикалық қозғалыстағы бөлшектері жоқ құрылғы, элемент;

10) жалпы себеп бойынша істен шығулар - сол бір ғана себептің салдарынан туындайтын екі және одан да көп жүйелердің (элементтердің) істен шығуы;

11) жекелеген істен шығу - жүйенің бір элементінің істен шығуы, қатардан шығуы;

12) жекелеген істен шығу қағидаты - соған сәйкес жүйе механикалық қозғалыстағы бөлшектері бар белсенді элементтердің немесе пассивті элементтердің бірі кез келген бастапқы оқиға кезінде және бастапқы оқиғаға тәуелді емес немесе персоналдың бір тәуелсіз қатесінен істен шығуы кезінде, одан жұмыс істеуді талап ететін берілген функцияларды орындауға тиіс қағидат;

13) жобалық авария - жобада ол үшін бастапқы оқиғалар мен түпкілікті жағдайлар айқындалған және қауіпсіздік жүйелерінің жекелеген істен шығу қағидатын немесе персоналдың бастапқы оқиғаларға қатысы жоқ жалғыз қателігін ескере отырып, осындай авариялар үшін белгіленген шекте оның зардаптарын шектейтін қауіпсіздік жүйелері көзделген авария;

14) жобадан тыс авария - жобалық аварияларда ескерілмейтін бастапқы оқиғалардан туындаған немесе жобалық авариялармен салыстырғанда жекелеген істен шығудан тысқары қауіпсіздік жүйелерінің қосымша істен шығуларымен, персоналдың қате шешімдерінің іске асырылуымен бірге жүретін авария;

15) жобалық негіздер - ЯРЭҚ-ты жобалау, оның жүйелері мен жабдықтарын дайындау, оларды монтаждау мен реттеу, ЯРЭҚ-ты салу, оның барлық тіршілік циклі ішінде қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін пайдаланылатын бастапқы деректер мен тұжырымдалатын оқиғалар;

16) жобалық шектер - жобада қалыпты пайдалану, авариялық жағдайлар мен авариялар үшін орнатылған жүйелердің, элементтердің және тұтастай алғанда ЯРЭҚ-тың жай-күйінің параметрлері мен сипаттамаларының мәні;

17) жөндеу - объектінің жұмысқа қабілетті немесе ақаусыз жай-күйін қалпына келтіру және (немесе) оның ресурсын қалпына келтіру жөніндегі операциялар кешені;

18) жүйе - берілген функцияларды орындауға арналған элементтердің жиынтығы;

19) жүйе арнасы - жобада берілген көлемде жүйе функциясын орындайтын жүйенің бір бөлігі;

20) жұмысқа қабілеттілік - ЯРЭҚ-тың, жүйенің, элементтің тағайындалған функцияларды белгіленген уақыт кезеңінде және алдын ала ұйғарылған пайдалану шектері мен жағдайларда қанағаттанарлық дәрежеде орындау қабілеті;

21) жылу тасығыш - ЯРЭҚ-тың жылу өндіргіш жүйелері мен компоненттерінен сыртқы және ішкі тұтынушыға жылу тасымалдайтын орта;

22) кешенді сыннан өткізу - ЯРЭҚ-ты іске қосу басталғаннан бастап өнеркәсіптік пайдалануға қабылданғанға дейінгі ЯРЭҚ-ты пайдалануға беру кезеңі;

23) консервативтік тәсіл - аварияның туындау, даму себептері мен зардаптарын талдау тәсілі, ол бойынша параметрлер мен сипаттамалар үшін бұдан да қолайсыз жағдайларға көрінеу әкелетін мәндер мен шектер алынады;

24) қалыпты пайдалану - ЯРЭҚ-ты жобада белгіленген пайдалану шектерінде және жағдайларында пайдалану;

25) қалыпты пайдалану жүйелері, элементтері - қалыпты пайдалануды жүзеге асыруға арналған жүйелер, элементтер;

26) қамтамасыз етуші жүйелер, қауіпсіздік элементтері - қауіпсіздік жүйелерін энергиямен, жұмыс ортасымен жабдықтауға және олардың жұмыс істеуіне жағдай жасауға арналған технологиялық жүйелер, элементтер;

27) қатерлі-информативтік тәсіл - ЯРЭҚ қауіпсіздігінің негіздемесін нақтылаудың толықтығы мен дәрежесінің қатерді басқаруға арналған жүйенің немесе элементтің салыстырмалы мәніне және ЯРЭҚ қауіпсіздігі үшін қаралатын қауіптілік факторларының шамасына сәйкестігін растауды қамтамасыз ететін процесс;

28) қауіпсіз жабдық - конструкциясы, геометриялық ерекшеліктері мен конструкциялық материалдары қалыпты пайдалану кезінде, сондай-ақ ЯРЭҚ қауіпсіздігінің жалпы талдамасында (бұдан әрі - ҚЖТ) қаралған барлық жағдайларда (бұдан әрі - ӨТР) туындау мүмкіндігін болдырмайтын жабдық;

29) қауіпсіз пайдалану шарттары - қауіпсіз пайдалану шектерін және (немесе) қауіпсіздік өлшемдерін сақтау қамтамасыз етілетін, қауіпсіздік үшін маңызды жүйелердің саны, конфигурациясы, жүйелердің, элементтердің сипаттамалары, жұмысқа қабілеттілігінің жай-күйі және техникалық қызмет көрсету шарттары бойынша жобада белгіленген ең аз шарттары;

30) қауіпсіз параметр - құрамында ядролық бөлінгіш материалдар бар қаралып отырған жүйедегі мәні ең аз өлшемдік параметрінен "п" есе аз параметр. Қауіпсіз параметр жүйе нейрондарының нәтижелі көбею коэффициентінің К_тиімді мәнін 0,95-тен асырмай қамтамасыз етуге тиіс. Мұндай параметрлерге қауіпсіз масса, қауіпсіз шоғырландыру, қауіпсіз көлем, қауіпсіз диаметр, қауіпсіз қабат қалыңдығы жатады;

31) қауіпсіздік функциясы - ерекше нақты мақсат және оған жетуді қамтамасыз ететін, аварияларды болдырмауға немесе олардың зардаптарын шектеуге бағытталған іс-қимыл;

32) қауіпсіздіктің бастаушы жүйелері, элементтері - қауіпсіздік жүйелерінің әрекеттеріне бастамашы болуға, берілген функцияларды орындау процесінде оларды бақылауды және басқаруды жүзеге асыруға арналған жүйелер, элементтер;

33) қауіпсіздікке әсер ететін жүйелер, элементтер - қауіпсіздік жүйелері, элементтері, сондай-ақ істен шығулары ЯРЭҚ-тың қалыпты пайдаланылуын бұзатын және жобалық, әрі жобадан тыс аварияларға соқтыруы мүмкін қалыпты пайдалану элементтері;

34) қауіпсіздік жүйелері, элементтері - қауіпсіздік функцияларын орындауға арналған жүйелер, элементтер;

35) қауіпсіздік өлшемшарттары - параметрлердің және (немесе) сипаттамалардың техникалық регламенттер мен ережелерде және (немесе) уәкілетті мемлекеттік қадағалау және бақылау органдары белгілеген мәндері, соларға сәйкес ЯРЭҚ қауіпсіздігі негізделеді;

36) қауіпсіздік мәдениеті - қажетті ресурстармен қамтамасыз ету, міндеттер мен жауаптылықты нақты бөлу, тәртіп сақтау, көтермелеу және жазалау жүйесін құру, технологиялық нұсқаулықтар әзірлеу, жіберілген қате шешімдерді және қызметкерлердің қателіктерін талдау және солардан сабақ алу, қызметкерлердің білікті және психологиялық даярлығы бойынша пайдаланушы ұйым мен уәкілетті орган қолданатын шаралар мен іс-қимылдардың нәтижесі, олардың нәтижесінде ЯРЭҚ қауіпсіздігіне әсер ететін жұмыстардың барлығын орындау кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету басымдық мақсат болады;

37) қауіпсіздікті талдау бойынша есеп (ҚТЕ) - әртүрлі жағдайларда және әр түрлі қауіп факторлары әсер еткен кезде ЯРЭҚ-қа жүргізілген құжатпен ресімделген талдау;

38) қауіптілік факторы - адамның ауруына, жарақат алуына немесе өлуіне, немесе қондырғының бүлінуіне, немесе қоршаған ортаға зиян келтіруге (авариялық сценарийлердің немесе салдарларды жұмсартудың ықтималдығына немесе дұрыстығына қарамастан) себеп болуы мүмкін қауіп көзі (материал, энергия көзі, табиғи құбылыс, техногендік құбылыс, операция);

39) қорғау жүйелері, қауіпсіздік элементтері - құрамында ядролық материалдар бар ЯРЭҚ жүйелері мен элементтерінің бұзылуларын болдырмауға және шектеуге арналған технологиялық жүйелер, элементтер;

40) нақты іске қосу - реакторды ядролық отынмен толтыруды, реактордың сындарлы жағдайға жетуін және реактордан бөлінетін жылу табиғи жылу ысырабының (шашыраудың) есебінен жүзеге асырылатын қуат деңгейінде қажетті физикалық эксперименттерді орындауды қамтитын ядролық реакторды пайдалануға беру кезеңі;

41) нейтрондардың тиімді көбею коэффициенті, К_тиімд - қаралып отырған уақыт аралығында ядролардың осы уақыт аралығында сіңудің және жылыстаудың салдарынан осы жүйеден шығатын нейтрондар санына бөлінуінің есебінен түпкілікті мөлшерлер жүйесінде түзілетін нейтрондардың толық санының қатынасы;

42) оқшаулау жүйелері, қауіпсіздік элементтері - авариялар кезінде бөлінетін радиоактивті материалдар мен иондаушы сәулелердің жобада белгіленген шекарадан тысқары таралуын болдырмауға немесе шектеуге арналған технологиялық жүйелер, элементтер;

43) өзін-өзі қолдайтын тізбекті ядролық реакциясы (ӨТР) - нуклидтер ядроларының бөліну процесі, бұл кезде қандай да бір уақыт аралығында ядролардың бөліну процесінде түзілетін нейтрондардың саны дәл осы уақыт аралығында жылыстау мен сіңу салдарынан жүйеден кететін нейтрондардың санына тең немесе олардан артық болады;

44) өнеркәсіптік пайдалану - белгіленген тәртіппен қабылданған, жобаға сәйкестігі және қауіпсіздігі ЯРЭҚ-ты пайдалануға беру кезеңінде сынақтармен расталған ЯРЭҚ-ты пайдалану;

45) пайдалану шектері - жобада қалыпты пайдалану үшін берілген жүйелердің, элементтердің және тұтастай алғанда ЯРЭҚ-тың жай-күйінің қалыпты пайдалануы үшін жобада көрсетілген параметрлері мен сипаттамаларының мәндері;

46) персонал - ЯРЭҚ-ты пайдалануды жүзеге асыратын қызметкерлер;

47) персоналдың қатесі - басқару органдарына қасақана жасалмаған (оның ішінде жүріп жатқан технологиялық процестерді дұрыс бағаламаудан) жекелеген қате әсер немесе дұрыс әрекеттен ішінара тайқу; немесе қауіпсіздік үшін маңызы бар жабдықтар мен жүйелерге, элементтерге техникалық қызмет көрсету кезіндегі қасақана жасалмаған жекелеген қате іс-қимыл;

48) радиациялық қатер - сәуле алу салдарынан оның зардаптарының ауыртпалығын ескере отырып, адам өміріне немесе денсаулығына, қоршаған ортаға зиян келтіру ықтималдығы;

49) радиациялық қондырғы - оған жататын ғимараттары, құрылыстары және радиоактивті заттармен жұмыс жүзеге асырылатын жабдықтарды қоса алғанда, ядролық қондырғыға жатпайтын арнайы қондырғы;

50) резервте ұстау қағидаты - жүйенің берілген функцияларды орындауы үшін ең аз және жеткілікті қажетті көлеміне қарай құрылымдық, функционалдық, ақпараттық және уақытша артықтығын қолдану жолымен жүйелердің сенімділігін арттыру қағидаты;

51) сапаны қамтамасыз ету - ЯРЭҚ-ты жасау, пайдалану және пайдаланудан шығару жөніндегі жұмыстардың барлығын белгіленген тәртіппен жүргізуге, ал олардың нәтижелері оларға қойылатын талаптарды қанағаттандыруға бағытталған жоспарлы және жүйелі жүзеге асырылатын қызмет;

52) сапаны қамтамасыз ету бағдарламасы - ЯРЭҚ қауіпсіздігіне әсер ететін сапаны қамтамасыз ету жөніндегі ұйымдық-техникалық іс-шаралардың жиынтығын белгілейтін құжат (құжаттар жиынтығы);

53) сыртқы әсерлер - жер сілкіністерін, жерүсті және жерасты суларының жоғары және төмен деңгейлерін, дауылдарды, кәсіпорындардағы аварияларды, әуе, су және жерүсті көлігімен байланысты аварияларды және тағы басқаларды қоса алғанда, ЯРЭҚ-ты орналастыру алаңына тән табиғи құбылыстардың және адам қызметінің әсері;

54) анықталмаған істен шығу - қалыпты пайдалану кезіндегі өзінің туындау сәтінде көрінбейтін және техникалық қызмет көрсету регламентіне және тексерулерге сәйкес көзделген бақылау құралдарымен анықталмайтын жүйенің, элементтің істен шығуы;

55) тәуелсіз жүйелер, элементтер - бір жүйенің, элементтің істен шығуы басқа жүйенің, элементтің істен шығуына әкеліп соқтырмайтын жүйелер, элементтер;

56) тәуелсіздік қағидаты - арналардың функционалдық және (немесе) физикалық тұрғыдан бөлінуін қолдану арқылы жүйе сенімділігін арттыру қағидаты, соның арқасында бір арнаның, элементтің істен шығуы басқа арнаның, элементтің істен шығуына әкеп соқтырмайды;

57) тексеру - жүйенің, элементтің жұмысқа қабілеттілік немесе жұмысқа қабілетсіздік жағдайын белгілеу және жарамсыздығын анықтау мақсатында оларды пайдаланудағы бақылау;

58) терең эшелондырылған қорғаныш - иондаушы сәулелер мен радиоактивті материалдардың қоршаған ортаға таралу жолындағы кедергілер жүйесі, сондай-ақ осы кедергілердің тиімділігін қорғау мен сақтау бойынша техникалық және ұйымдастыру шараларының жүйесі;

59) техникалық қызмет көрсету - ЯРЭҚ-тың жұмысқа қабілетті және жарамды күйін бақылау және қолдау жөніндегі операциялар кешені;

60) технологиялық регламент - қауіпсіз пайдаланудың ережелері мен негізгі тәсілдерін, қауіпсіз пайдаланудың шектері мен шарттарын, ЯРЭҚ қауіпсіздігіне әсер ететін операцияларды орындаудың жалпы тәртібін белгілейтін құжат;

61) түпкілікті жағдай - авариядан кейінгі ЯРЭҚ жүйелері мен элементтерінің орныққан, бақыланатын жай-күйі;

62) шекті авариялық шығарынды - жобадан тыс авариялар кезінде қоршаған ортаға шығарылған негізгі дозақұраушы нуклидтердің сандық мәні, оның нәтижесінде болған қорғаныш іс-шараларын жоспарлау аймағының шекарасындағы және одан тысқары жердегі халықтың сәуле алу мөлшері белгіленген мәндерден аспауы тиіс. Шекті авариялық шығарындының мәні ЯРЭҚ орналасқан ауданның нақты жағдайларын ескере отырып есептеледі;

63) іске қосу алдындағы реттеу жұмыстары - ЯРЭҚ-ты пайдалануға беру кезеңі, бұл кезде ЯРЭҚ-тың құрылысы аяқталған жүйелері мен элементтері олардың жобада белгіленген өлшемдер мен сипаттамаларға сәйкестігі тексеріліп, пайдалану дайындығы жағдайына келтіріледі;

64) ішкі әсерлер - қатты толқындарды, жай ағыстарды, ұшатын заттарды, орта параметрлерінің (қысым, температура, химиялық белсенділік) өзгеруін, өрттерді, тағы сол сияқтыларды қоса алғанда, авариялардың бастапқы оқиғалары кезінде туындайтын әсерлер;

65) ішкі өзін-өзі қорғаушылық - табиғи кері байланыстар мен процестердің негізінде қауіпсіздікті қамтамасыз ететін ЯРЭҚ-тың ерекшелігі;

66) электрлік-физикалық қондырғы - оған қатысты барлық ғимараттарды, құрылыстарды және жабдықты қоса алғанда, иондалған сәулені генерациялайтын немесе генерациялауға қабілетті арнайы қондырғы;

67) элементтер - жабдық, аспаптар, құбыржолдар, кәбілдер, құрылыс конструкциялары және берілген функцияларды дербес немесе жүйелердің құрамында орындауды қамтамасыз ететін және сенімділік пен қауіпсіздікке талдаулар жүргізген кезде жобада құрылымдық бірлік ретінде қаралатын басқа да бұйымдар;

68) энергетикалық іске қосу - атом станциясын пайдалануға беру кезеңі, бұл кезде атом станциясы жобаға сәйкес энергия өндіре бастайды және өнеркәсіптік пайдалану үшін белгіленген деңгейге дейінгі қуат деңгейлерінде атом станциясы жұмысын тексеруді жүзеге асырады;

69) ядролық авария - басқаруға көнбейтін ӨТР-дің туындауы салдарынан болған авария;

70) ядролық қондырғы - ядролық материалдармен жұмыс істеу жүзеге асырылатын, оған қатысты ғимарат, құрылыс және жабдықты қоса алғанда, арнайы қондырғы;

71) ЯРЭҚ әкімшілігі - ЯРЭҚ-ты пайдалану құқықтары, міндеттері берілген және жауаптылық жүктелген басшылар мен басқа да лауазымды тұлғалар;

72) ЯРЭҚ-ты қауіпсіз пайдалану шектері - ауытқу аварияға әкеп соқтыруы мүмкін, технологиялық процестердің жобада белгіленген параметрлерінің мәні;

73) ЯРЭҚ қауіпсіздігі - ЯРЭҚ-тың қалыпты пайдалану кезінде және авария жағдайында белгіленген шектерде персоналға, халыққа және қоршаған ортаға радиациялық әсерді шектеу ерекшеліктері.

2-тарау. Қазақстан Республикасының ЯРЭҚ-ты нарығына айналым шығару шарттары

12. Қазақстан Республикасының нарығында айналымға ядролық және радиациялық қауіпсіздіктің негізгі талаптары мен осы Техникалық регламентте белгіленген өлшемшарттарды қанағаттандыратын ЯРЭҚ жіберіледі.

13. Тіршілік циклінің барлық кезеңдерінде ЯРЭҚ қауіпсіздігі ұйымдық және техникалық іс-шаралар жүйесін дәйектілікпен іске асыру арқылы қамтамасыз етілуі тиіс, оларға мыналар кіреді:

1) ЯРЭҚ-ты орналастыруға жарамды алаңды таңдау;

2) ЯРЭҚ маңында санитарлық-қорғау аймағын белгілеу;

3) ЯРЭҚ жобасын өзін-өзі қорғау қасиеттерін пайдалана отырып, консервативтік тәсіл негізінде әзірлеу; резервте сақтау, тәуелсіздік және әртүрлілік, жекелеген істен шығу қағидаттарының негізінде және ЯРЭҚ-ты қауіпсіз пайдалану шектерінің бұзылуына алып келетін аварияның дамуына әсер ететін элементтердің анықталмайтын істен шығуларын ескере отырып құрылған қауіпсіздікке әсер ететін жүйелерді қолдану;

4) қалыпты және авариялық жағдайларда іс-қимыл жасау үшін персоналды іріктеу және онымен жұмысты ұйымдастыру, ұйымдардың, басшылар мен орындаушылардың деңгейінде қауіпсіздік мәдениетін қалыптастыру;

5) қажетті техникалық қызмет көрсету және ресурсын тауысқан жабдықты ауыстыру жолымен қауіпсіздік үшін маңызды жүйелерді жарамды күйінде ұстау;

6) ақауларды дер кезінде диагностикалау және қалыпты жұмыстан ауытқуларды анықтау, және оларды жою бойынша шаралар қабылдау;

7) пайдалану және бақылау нәтижелерін құжаттандырудың тиімді жұмыс істейтін жүйесін ұйымдастыру;

8) аварияларды басқару және алдын алу мүмкін болмаған авариялардың салдарларын жұмсарту бойынша іс-шаралар әзірлеу және жүзеге асыру;

9) қауіпсіздікті оқшаулау жүйелерін жобадан тыс авариялар кезіндегі бұзылулардан қорғау және олардың жұмысқа қабілеттілігін қолдау бойынша іс-шаралар әзірлеу және жүзеге асыру;

10) ЯРЭҚ алаңындағы персоналды және одан тысқары жерлердегі халықты қорғау бойынша авариялық іс-шаралар жоспарларын әзірлеу және дәйектілікпен жүзеге асыру;

11) ЯРЭҚ-тың тіршілік циклінің кезеңдерінде жұмыстың барлық түрлері үшін сапаны қамтамасыз ету бағдарламаларын әзірлеу және дәйектілікпен іске асыру.

14. Бақылау-өлшеу аспаптарына және басқару жүйелеріне арналған бағдарламалық қамтамасыз етуді қоса алғанда, ЯРЭҚ-тың барлық конструкциялары, жүйелері және элементтері олардың функциялары мен қауіпсіздікке әсері негізінде жіктелуі тиіс.

15. Радиациялық қауіпсіздіктің қамтамасыз етілуін бақылау мақсатында ЯРЭҚ жобасында мынадай ақпараттар қамтылуы тиіс:

1) гамма-, бета- сәулелерінің, нейтрондар мен альфа-бөлшектердің дозатүзуші негізгі көздерінің сипаттамалары;

2) "қорғау көзі" жүйесіндегі көздердің геометриялық параметрлері;

3) қорғау материалдарының сипаттамалары және қорғауды конструкциялық безендіру;

4) қорғауды есептеудің жобада қабылданған әдістері мен бағдарламалары және сәулелену өрістерін есептеу нәтижелері;

5) ЯРЭҚ үй-жайларында қуатпен жұмыс істеу кезінде радиациялық жағдайды есептеу нәтижелері;

6) жөндеу жұмыстары кезіндегі ЯРЭҚ жұмысының барлық ресурстық мерзіміне арналған сәулелену көздері мен радиациялық жағдайдың белсенділігін болжау нәтижелері;

7) шекті рұқсат етілетін радиоактивті материалдардың шығарындыларын есептеу нәтижелері;

8) шекті рұқсат етілетін радиоактивті материалдардың төгінділерін есептеу нәтижелері;

9) жылу тасығыштың ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған ағуларының жобалық мәндері;

10) технологиялық орталарды, газ-аэротозаңды және сұйық радиоактивті қалдықтарды тазалауда қолданылатын құралдардың сипаттамалары;

11) сұйық радиоактивті қалдықтардың мөлшері және оларды жинау, тасымалдау және өңдеу тәсілдері, сондай-ақ олардың қалыпты пайдалану кезіндегі физикалық және химиялық сипаттамалары мен радионуклидтік құрамының өзіндік ерекшеліктері және жобалық авариялар үшін оларды бағалау;

12) қондырғылардың сипаттамасы және қатты радиоактивті қалдықтарды жинау, тасымалдау сақтау немесе көму әдістері;

13) пайдалану мерзіміне байланысты жабдықтарда жөндеу және сақтандыру жұмыстарын орындау кезіндегі персоналдың жеке дозалары мен ұжымдық дозасының ең жоғарғы есептік мәндері;

14) ластануы мүмкін аймақтағы үй-жайлар мен жабдықтарды зарарсыздандыру шаралары;

15) радиоактивті материалдармен және ядролық отынмен жұмыс істеу және ЯРЭҚ-тың конструкциялық элементтерінің ластанған немесе активтендірілген жабдықтарын бөлшектеу, жөндеу және тасымалдау кезіндегі персоналды қорғау құралдары;

16) радиациялық бақылау көлемі және құралдары;

17) автоматтандырылған радиациялық бақылау құралдарын орналастыру схемалары;

18) авариялық жағдайларда ЯРЭҚ персоналы үшін дозиметрлік бақылаудың жеке құралдары қажеттілігінің есебі;

19) жобадан тыс аварияларды қоса алғанда, радиациялық авария жағдайында персонал мен халықты қорғау жөніндегі іс-шаралар жоспарлары үшін бастапқы деректер;

20) ЯРЭҚ авариялық әзірлігін, оның ішінде авариялық-құтқару қызметтерінің қажетті саны мен құрамы және оларды материалдық-техникалық жарақтандыру туралы мәліметтерді қамтамасыз теу жөніндегі шаралар.

16. Технологиялық процестердің пайдалану режимдері мен аппаратуралық қамтамасыз ету жөніндегі жобалық шешімдер радиациялық қорғау, қашықтан басқару және технологиялық процестерді автоматтандыру құралдары мен әдістерін қолдану есебінен персоналға иондаушы сәуленің ықтимал әсерін барынша азайтуды көздеуі тиіс.

3-тарау. ЯРЭҚ-ты жобалау кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша талаптар 1-параграф. Жалпы талаптар

17. ЯРЭҚ-ты жобалағанда қауіпсіздікке әсер ететін конструкциялардың, жүйелер мен элементтердің қауіпсіздік функцияларын жүзеге асыруға және ЯРЭҚ-ты тіршілік циклінің барлық жобалық кезеңінің ішінде қажетті сенімділікпен қауіпсіз пайдалануға болатындай есеппен тиісті сипаттамалары, ерекшеліктері және материал құрамы болуы тиісті.

18. Жобалауды басқару кезінде, қатер-информативтік тәсіл негізінде аварияларды болдырмауға және олардың салдарларын жұмсартуға тиісті көңіл бөлуді қамтамасыз ету үшін, қауіпсіздіктің айқындаушы және ықтималды талдауларының нәтижелері ескерілуі тиіс.

19. Техникалық регламенттердің талаптарына немесе халықаралық талаптарға немесе олардың шыққан елінде бекітілген талаптарға сәйкес келетін, ЯРЭҚ конструкциялары, жүйелері мен элементтері үшін қолданылатын инженерлік-техникалық нормалар мен ережелердің тізбесін жобалау ұйымы анықтауға және ұйымды пайдаланушы атом энергиясын пайдалану саласындағы уәкілетті органмен (бұдан әрі - уәкілетті орган) келісілуі тиіс.

20. ЯРЭҚ жобасының құрамында қауіпсіздікті талдау бойынша есеп әзірленуге тиіс (арнайы бөлім), онда қалыпты пайдалану және апатты қоса алғанда, қалыпты пайдалану бұзылған жағдайда оның қауіпсіздігінің негіздемесі ұсынылуы тиіс. Онда қауіпсіздіктің детерминистік және ықтимал талдауларды пайдалана отырып орындалған қауіпсіздіктің жүйелі, толық және қайшылықсыз негіздемесі келтірілуі тиіс.

21. Жүргізілген талдаудың негізінде қауіпсіздікке ықпал ететін жүйелердің жобалық негіздері белгіленеді және ЯРЭҚ-тың белгіленген қауіпсіздік өлшемдеріне сәйкестігі расталады.

22. ЯРЭҚ үшін қолайсыз оқиға халықты санитарлық-қорғау аймағынан тысқары көшіру қажеттігі болып табылады. Мұндай қажеттілік радиоактивті заттардың шығарындысымен бірге шекті авариялық шығарындыдан асып түсетін авариялар кезінде туындауы мүмкін. Мұндай оқиғалар егер олар ішкі өзін-өзі қорғау қасиеттері мен қондырғы құрылғысы қағидаттарының негізінде жойылса, талдауда қаралмауы мүмкін.

23. Жобалық негіздерде ЯРЭҚ-тың пайдалану жағдайының санаттары олардың туындау ықтималдығына сәйкес белгіленуі тиіс. Бұл санаттар оқиғаларды, жобалық аварияларды және жобадан тыс аварияларды пайдалану кезінде күтілетін қалыпты пайдалануды қамтиды.

24. Пайдалану жағдайларының әрбір санаты үшін олардың шекті жиынтық радиациялық қатерге қосқан үлесін (ықтималдығы үлкен бастапқы оқиғалардың болмашы радиологиялық зардаптарының болатындығын немесе тіпті болмайтындығын, ал ауыр зардаптарға соқтыруы мүмкін оқиғалардың екіталай екендігін) ескере отырып, қолайлылық өлшемдері анықталуға тиіс.

25. ЯРЭҚ-тың жобалық негіздерінде терең эшелондырылған қорғаудың барлық деңгейлерінде қауіпсіздік проблемаларының туындауы мүмкін екендігі ескерілуі тиіс, сол себепті қауіпсіздік функцияларын орындауды және қауіпсіздік мақсаттарына жетуді қамтамасыз ететін қажетті шаралар көзделуі тиіс.

26. Қауіпсіздік функцияларының қажетті көлемі мен іске асыру нысандары әрбір ЯРЭҚ-қа сәйкес белгіленуі тиіс және жобада негізделеді.

27. ЯРЭҚ қауіпсіздігін талдау кезінде қауіпсіздіктің мақсатты көрсеткіштері ретінде (типіне байланысты) жобалау сатысында және пайдалану процесінде (пайдаланудан шығаруды қоса алғанда) мыналар қолданылады:

1) ядролық реакторы бар қондырғының қатты бүліну немесе белсенді аймағының балқу ықтималдығының бағаланған мәні авариялар кезінде жылына бір реакторға оқиғалардың 10^-5 мәнінен аспауға тиіс, ал қайталама сындарлы массалардың түзілуі, белсенді аймақ бұзылған және (немесе) балқыған жағдайда, техникалық құралдармен жойылуға тиіс;

2) халықты қорғаушы іс-шараларды жоспарлау аймағынан тысқары жерлерге көшіру қажеттігін болдырмау мақсатында радиациялық қауіптіліктің 1 (бірінші) санатындағы ЯРЭҚ үшін радиоактивті материалдардың шекті авариялық шығарындысы ықтималдығының бағаланған мәні жылына қондырғыға арналған оқиғалардың 10^-7 мәнінен аспауға тиіс;

3) аварияларды басқару және жобадан тыс авариялардың зардаптарын бәсеңдету бойынша көзделетін шаралар радиоактивтіліктің авариялық шығарындыларының ықтималдығын азайтуға тиісті, ол үшін ЯРЭҚ алаңынан тысқары жерлерде кемінде 10 рет шұғыл қарсы шаралар қолдану қажет;

4) ядролық материалдарды сақтау, тасымалдау, өңдеу кезінде нейтрондар көбеюінің тиімділік коэффициентінің (К_тиімд) мәні, ядролық материалдар сақталған жеке жабдықтың кез келген бірлігі сияқты, тұтастай алғанда кез келген нейтронды-оқшауланған жүйе үшін де, қалыпты пайдалану кезінде 0,95 мәнінен және қалыпты пайдаланудың кез келген бұзылулары кезінде 0,98-тен аспауға тиіс;

5) ЯРЭҚ-ты қалыпты пайдалану жағдайларында персонал мен халықтың техногендік сәулеленуінің жеке өмір бойғы радиациялық қатерінің шегі Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 2 тамыздағы № ҚР ДСМ-71 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 29012 болып тіркелген) радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын гигиеналық нормативтермен белгіленген мәндерден жыл ішінде аспайды.

Ескерту. 27-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Энергетика министрінің 02.10.2023 № 353 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

28. ЯРЭҚ-ты жобалау, жоспарлау және орналастыру:

1) ЯРЭҚ аумағында техникалық қызмет көрсету, жабдықты жөндеу, ауыстыру, сынақтар мен инспекциялар жүргізу, радиоактивті материалдар мен персоналдың орын ауыстыруы бойынша жұмыс уақытында барлық көздерден радиациялық сәуле алу мен радиоактивтік ластануды барынша азайтуды, тиімді пайдалануды қамтамасыз ету;

2) тікелей және шашыранды сәуле алудан қорғануды қамтамасыз ету;

3) газ тәрізді және аэрозолды радиоактивтік материалдарды бақылау үшін желдету және сүзу, мониторинг құралдарын қамтамасыз ету;

4) материалдарды тиісінше іріктеу арқылы коррозия өнімдерінің белсенділік деңгейін шектеуді қамтамасыз ету;

5) зарарсыздандыру үшін қажетті жабдықтың болуын көздеу;

6) радиациялық қауіпті аймақтарға және ықтимал радиоактивтік ластану аймағына кіруге бақылауды қамтамасыз ету үшін жүзеге асырылуы тиіс.

29. Технологиялық процестерді таңдаған кезде радиоактивтік материалдармен, сондай-ақ ең аз, іс жүзінде қол жетерлік: технологиялық операциялардың санымен; шығарындылармен және тастандылармен; жарылыс-және өрт қаупі бар заттардың шоғырлануының пайда болуымен; пайда болатын радиоактивтік қалдықтардың мөлшерімен, үздіксіз және қауіпсіз процестермен жұмыс істейтін технологияларға артықшылық беру керек.

30. ЯРЭҚ жобасында ядролық қауіпті және (немесе) радиациялық қауіпті жұмыстардың тізбесі келтірілуі тиіс.

31. Жобада ЯРЭҚ-тың өрт қаупіне бағалау жүргізілуі және тиісті нормативтік құқықтық актілердің талаптарына сәйкес ЯРЭҚ ғимараттарының, үй-жайлары мен құрылыстарының жарылыс- және өрт қауіпсіздігі бойынша сыныптамасы орындалуы тиіс.

32. Жобада жану ошағын анықтау және сөндіру құралдарын қоса алғанда, ЯРЭҚ-тың өртке қарсы қорғанысы үшін қажетті және жеткілікті техникалық құралдары көзделуі тиіс. Үй-жайлар мен жүйелердің өрт сөндіретін техникалық құралдары ЯРЭҚ-тің ядролық қауіпсіздігі мен радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету қағидаттары мен критерийлерін орындау кезінде өрт қауіпсіздігін қамтамасыз етуге тиісті.

33. ЯРЭҚ жобасында іске қосу алдындағы реттеу жұмыстарын жүргізу үшін ЯРЭҚ жабдығына кернеу берілген сәттен бастап өрт сөндіру жүйелерінің автоматтандырылған жұмыс режимі көзделуі тиіс.

34. Қауіпсіздікке әсер ететін барлық конструкциялар, жүйелер мен элементтер үшін жобалау кезінде қызметтің барлық жобалық мерзімі ішінде қауіпсіздіктің талап етілетін функциясын орындауға конструкциялардың, жүйелердің немесе элементтердің қабілеттілігін қамтамасыз ету мақсатында ескіру және тозу тетіктері, сондай-ақ ескіру нәтижесінде сипаттамалардың әлеуетті төмендеуі есепке алынуы үшін сенімділік қоры қамтамасыз етілуі тиіс. Ағымдағы жөндеу үшін ажыратылған кезеңдегі, сондай-ақ ЯРЭҚ-тың жобалық бастапқы оқиғалар басталған және одан кейінгі жағдайлардағы жай-күйіне техникалық қызмет көрсету бойынша сынақтар мен жұмыстарды жүргізу кезінде пайдаланудың қалыпты жағдайларында ескіру мен тозу әсерлері де назарға алынуы тиіс. Жобалау кезеңінде болжанатын ескіру тетіктерін бағалау және пайдалану кезінде күтпеген мінез көрсетуді және олардың сипаттамаларының нашарлауын анықтау мақсатында бақылауды, тексерісті, сынақтарды, сынамаларды іріктеу және инспекциялауды жүзеге асыру үшін шаралар да көзделуі тиіс.

35. Бастапқы оқиға апаттарына бастамашы болатын сыртқы және ішкі қатерлердің тізбесі мен олардың сипаттамалары ЯРЭҚ-ты жобалау кезінде анықталуы тиіс.

36. Қауіпсіздікке әсер ететін ЯРЭҚ жүйелері мен элементтері үшін пайдалануға қосу кезінде ЯРЭҚ-ты пайдаланудың барлық мерзімі ішінде кезеңдік және жөндеуден кейін жобалық сипаттамаларға сәйкестікте тікелей және толық тексеру көзделуі тиіс. Егер тікелей және (немесе) толық тексеріс жүргізу мүмкін болмаса, техникалық жобада жанама және (немесе) ішінара тексерулердің жеткіліктілігі негізделуі тиіс.

37. ЯРЭҚ жобасында 1 және 2-сыныптарға жатқызылған қауіпсіздік жүйелері мен элементтерінің жай-күйін диагностикалау (тексеру) мүмкіндігі және оларды барынша аварияға жақындастырылған жағдайларда сынау мүмкіндігі көзделуі тиіс.

38. ЯРЭҚ жобасы 1 және 2-сыныптарға жатқызылған қауіпсіздік жүйелері мен элементтерінің сенімділік көрсеткіштері жөніндегі деректерді қамтуы тиіс. Сенімділікті талдау ортақ себептен болған істен шығулар мен персоналдың қателіктерін ескере отырып жүргізілуі тиіс.

39. Жобада персоналды радиациялық әсерден қорғау жөніндегі техникалық құралдар мен ұйымдық іс-шаралары, оның ішінде мыналар:

1) жүргізу кезінде радиациялық әсері болуы мүмкін технологиялық процестерді автоматтандыру және механикаландыру;

2) жұмыс орындарының ӨТР туындауы мүмкін учаскелер мен жабдықтардан қашық орналасуы;

3) қорғаныш экрандарын қолдану;

4) авариядан кейін радиациялық жағдайды бақылау құралдарын қолдану;

5) персоналды жинау үшін авариялық пунктерді ұйымдастыру және авария салдарын жою жөніндегі іс-шараларды басқару көзделуі тиіс.

40. ЯРЭҚ жобасында:

1) ядролық немесе радиациялық авария туындаған жағдайда персоналды кедергісіз көшіру мүмкіндігі;

2) персоналдың бірлі-жарым қателіктерін жоюға және олардың салдарын бәсеңдетуге бағытталған тәсілдер;

3) ЯРЭҚ үй-жайларының ауасында радиоактивті және улы заттардың мөлшерін бақылау жүйелері;

4) үй-жайларға радионуклидтердің түсуін шектеу, ауаның және жұмыс бөлмелерінің үстіңгі қабаттарының, персоналдың тері қабаттары мен киімдерінің, сондай-ақ ЯРЭҚ-ты қалыпты пайдалану кезінде, жобалық авариялар кезінде және осы авариялардың зардаптарын жою кезінде қоршаған ортаның ластануын болдырмау жөніндегі техникалық құралдар мен ұйымдық іс-шаралар кешені;

5) жеке киім ілгіштерді, ерлер мен әйелдердің санитарлық өткізу пункттерін және радиациялық бақылау қондырғыларын, санитарлық шлюздерді, арнайы кір жуатын орындарды қамтитын санитарлық-тұрмыстық үй-жайлардың кешені;

6) ЯРЭҚ-тың физикалық қорғау жүйесі көзделуі және ЯРЭҚ қауіпсіздігіне әсер ететін сыртқы және ішкі факторлардың әсері ескерілуі тиіс.

41. Қауіпсіздік жүйелері мен элементтерінің тізбесі әрбір ЯРЭҚ-де қолданылуына қарай айқындалады және жобада негізделеді.

42. ЯРЭҚ жүйелері мен элементтері:

1) қолданылуына;

2) қауіпсіздікке тигізетін әсеріне;

3) олар атқаратын қауіпсіздік функцияларының сипатына қарай бөлінеді.

43. Қолданылуына қарай ЯРЭҚ жүйелері мен элементтері былайша бөлінеді:

1) қалыпты пайдалану жүйелері мен элементтері;

2) қауіпсіздік жүйелері мен элементтері.

44. Қауіпсіздікке тигізетін әсері бойынша ЯРЭҚ жүйелері мен элементтері былайша бөлінеді:

1) қауіпсіздік үшін маңызды жүйелер;

2) қауіпсіздікке әсер етпейтін қалғандары.

45. Атқаратын функцияларының сипатына қарай қауіпсіздік жүйелері мен элементтері былайша бөлінеді:

1) қорғаушы;

2) оқшаулаушы;

3) қамтамасыз етуші;

4) бастамашы.

46. ЯРЭҚ жүйелері мен элементтері өз қызметтерін ЯРЭҚ орналасу аймағындағы табиғи және техногенді әсерлерді қоса алғанда, барлық анықталған қауіпті факторлардың әсерін ескере отырып, бекітілген көлемде орындауға қабілетті болуы тиіс.

47. ЯРЭҚ жобасында терең эшелонданған қорғау қағидатына сәйкес мынадай мақсаттарға арналған қауіпсіздік жүйелері қарастырылуы тиіс:

1) апатты тоқтату және қондырғыны қауіпсіз (сындарлы алды) күйде ұстау;

2) жылу өндіретін аймақтардан жылуды авариялық шығару;

3) радиациялық материалдар мен иондаушы сәулеленулерді белгіленген шектерде ұстау.

48. ЯРЭҚ жобасында, қауіпсіздікке әсер ететін жүйелер мен элементтерге арналған жұмыс құжаттамасында құрылғылар мен қондырғылар айқындалуға, ал 1 және 2 қауіпсіздік сыныптарына жатқызылған жүйелер мен элементтер үшін кешенді сынау басталғанға дейін тексерілуге және пайдалануға дайын болуға, сондай-ақ:

1) жүйелер мен элементтердің жұмысқа қабілеттілігін тексеруге (корпус ішіндегі және іште орналасқан қондырғының технологиялық желісін қоса алғанда);

2) өз ресурсын тауысқан жабдықты ауыстыруға;

3) жүйелерді олардың жобалық көрсеткіштеріне сәйкестігін сынауға;

4) дабылдарды өткізу және жабдықты қосу реттілігін тексеруге (оның ішінде авариялық қоректендіру көзіне көшу);

5) металдың және жабдықтар мен құбырлардың дәнекерлеу қосылыстарының жай-күйін мерзімді және (немесе) үздіксіз бақылауға;

6) өлшеу арналарының метрологиялық сипаттамаларының жобалық талаптарға сәйкестігін тексеруге арналған бағдарламалар мен әдістемелер тексерілуге және пайдалануға дайын болуға тиіс.

49. ЯРЭҚ жобасында жүйелер мен элементтердің ортақ себептен істен шығуының алдын алу немесе қорғау бойынша шаралар ұсынылуға және негізделуге тиіс. Бұл ретте қауіпсіздік жүйелері үшін ықтимал еріксіз істен шығу немесе ортақ себеп бойынша істен шығу жағдайында техникалық шешімдер қолдануға, егер мұндай шешімдердің еріксіз істен шығуды және (немесе) ортақ себеп бойынша істен шығуды болдырмайтын шешімдермен салыстырғанда басымдығы болса, рұқсат етіледі.

50. Жобалау кезінде ЯРЭҚ-тың шағын қуаттағы жұмыс режимінде немесе тоқтау жағдайында авариялар туындауының ықтималдығы ескерілуге тиіс, мысалы, қауіпсіздік жүйелерінің дайындығы бәсеңдеуі мүмкін іске қосу, отынның артық тиелуі және (немесе) техникалық қызмет көрсету бойынша жұмыстар жүргізу кезінде, сол үшін қауіпсіздік жүйелерінің дайын еместігіне қатысты тиісті шектеу белгіленуге тиіс.

51. ЯРЭҚ қауіпсіздік жүйелерінде енжар құрылғылар көбірек қолданылады және "ішкі өзін-өзі қорғау" қасиеті пайдаланылады (қауіпсіз жабдық, қауіпсіз параметрлер, өзін-өзі реттеу, жылу пәрменділігі және басқа табиғи процестер).

52. Реакторлық емес қондырғыларда ӨТР пайда болуын болдырмау төменде көрсетілген бір немесе бірнеше амал-тәсілді қолдану арқылы қамтамасыз етіледі:

1) жабдықтың геометриялық пішіні мен көлемін шектеу;

2) бөлінетін ядролық материалдардың массасын, олардың изотоптық құрамын және шоғырлануын шектеу;

3) бөлінетін ядролық материалдардағы нейтрондарды баяулатқыштардың массалық үлесін шектеу;

4) нейтрондарды шағылыстырғыштарды пайдалануға және жабдықты орналастыруға шек қою;

5) нейтрондардың гомо - және гетерогендік жұтқыштарын пайдалану.

53. ЯРЭҚ қауіпсіздік жүйелері мен элементтерін көп мақсатты пайдалану жобада арнайы негізделген болуы керек. Бұл ретте ұсынылатын функцияларды қоса атқару ЯРЭҚ қауіпсіздігін қамтамасыз ету талаптарын бұзуға және қауіпсіздік функциясын орындайтын жүйелер мен элементтердің қажетті сенімділігін төмендетуге алып келмейтіні көрсетілуге тиіс.

54. Қауіпсіздікке әсер ететін ЯРЭҚ жүйелері мен элементтері үшін пайдалануға беру кезінде ЯРЭҚ-ты пайдаланудың барлық мерзімі ішінде кезеңдік және жөндеуден кейін жобалық сипаттамаларға сәйкестікке тікелей және толық тексеру көзделуге тиіс. Егер тікелей және (немесе) толық тексеріс жүргізу мүмкін болмаса, техникалық жобада жанама және (немесе) ішінара тексерулердің жеткіліктілігі негізделуге тиіс.

55. ЯРЭҚ-тың барлық ғимараттары мен құрылыстары мынадай аймақтарға бөлінуге тиіс:

1) персоналға радиациялық факторлардың әсер етуі мүмкін қатаң режимдегі аймақ;

2) персоналға радиациялық факторлардың әсер етуі іс жүзінде болмайтын еркін режимдегі аймақ.

56. Қатаң режимдегі аймақтың үй-жайлары мыналарға бөлінуге тиіс:

1) қызмет көрсетілмейтін үй-жайлар - пайдалану шарттары мен радиациялық жағдай бойынша ЯРЭҚ-пен жұмыс кезінде бұларда персоналдың болуына рұқсат етілмейтін, технологиялық жабдықтар мен коммуникациялар орналастырылатын үй-жайлар;

2) мерзімді қызмет көрсетілетін үй-жайлар - ЯРЭҚ-тың қуатпен жұмыс істеуі кезінде пайдалану шарттары мен радиациялық жағдайы персоналдың шектеулі уақыт аралығында болу мүмкіндігі рұқсат етілетін үй-жайлар;

3) қызмет көрсетілетін үй-жайлар - радиациялық жағдайы персоналдың жұмыс күнінің ішінде тұрақты болу мүмкіндігі рұқсат етілетін үй-жайлар.

57. Қатаң режимдегі аймақтардың үй-жайлары мен аймақтың ішіндегі үй-жайларды өзара оқшаулау жобалық шешімдермен, оның ішінде желдету және санитарлық-тұрмыстық құрылғылармен, стационарлық және уақытша санитарлық-шлюздермен қамтамасыз етілуге тиіс.

58. Қатаң режимдегі аймақтың үй-жайлары мен жабдықтарының үстіңгі қабаттары радиоактивті заттармен бос сорбцондайтын және зарарсыздандыруға оңай берілетін материалдармен қорғалуға тиіс.

59. Желдеткіш жүйелерінің (жалпы алмастыру, жергілікті, жөндеу, авариялық) құрамы үй-жайлардың ауасы мен қоршаған ортаның радиоактивті заттармен ластануын болдырмауға және жабдықтарды қалыпты пайдалану мен персоналдың жұмыс істеуі үшін қажетті жол берілетін микроклиматты жағдайларды қамтамасыз етуге жеткілікті болуы тиіс.

60. Елді мекен мен ЯРЭҚ-тың шаруашылық-ауыз-сумен, өртке қарсы және өндірістік мақсаттағы сумен жабдықтау жүйелері бөлек орналастырылуға тиіс.

61. Бөлек кәріздер көзделуге тиіс: шаруашылық-фекальдік, өндірістік-нөсерлік және арнайы сұйық радиоактивті қалдықтарды жинауға, тасымалдау мен қайта өңдеуге арналған.

62. Жабдықтар мен құбыржолдарды конструкциялау, құрастыру және радиациялық қорғау оңтайландыру қағидатына сәйкес персоналдың сәуле алу мүмкіндігін және өндірістік операцияларды орындау және жабдықтарға қызмет көрсету кезінде олардың радиоактивті және улы заттармен жұмыс істеуін барынша азайтуды қамтамасыз етуге тиіс.

63. ЯРЭҚ-тың тіршілік циклінің барлық сатыларында қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі қағидаттары мен өлшемдерін іске асыруды қамтамасыз етуге бағытталған сапаны басқару жөніндегі қызмет жоспарлануға, жүйелі түрде жүзеге асырылуға, талдануға және бағалануға тиіс.

64. Сапаны басқару жөніндегі қызмет, орналастыруды, жобалауды, салуды, пайдалануға беруді, пайдалануды және пайдаланудан шығаруды, сондай-ақ ядролық материалдармен, радиоактивті материалдармен және радиоактивті қалдықтармен жұмыс істеген кезде қауіпсіздік үшін маңызды жүйелер (элементтер) мен жабдықтарды конструкциялауды және дайындауды қоса алғанда, жұмыстарды орындау мен қызмет көрсетуді белгіленген түрде қамтамасыз етуге, ал олардың нәтижелері ЯРЭҚ-тың тіршілік циклінің барлық сатыларында оларға қойылған талаптарды қанағаттандыруға тиіс. Осы қызметтің нәтижесінде жұмыстарды орындау мен қызмет көрсету кезіндегі қателіктер анықталуға және түзетілуге және одан әрі қателіктердің қайталануын болдырмау жөнінде шаралар қолданылуға тиіс.

65. Сапаны басқару жөніндегі қызмет ЯРЭҚ-тың тіршілік циклінің барлық сатыларында сапаны қамтамасыз ету жөніндегі ұйымдық-техникалық іс-шаралардың жиынтығын белгілейтін сапаны қамтамасыз етудің жалпы және жеке бағдарламаларымен регламенттеледі.

66. Атом энергиясын пайдаланумен байланысты барлық қызмет түрлері үшін, ұйымдар, басшылар мен орындаушылар үшін қауіпсіздік мәдениетінің негізгі белгілері мыналар болып табылады:

1) жауаптылық - ұйымның жауаптылығын, қызметтік міндеттерді белгілеу мен сипаттау және оларды жекелеген тұлғалардың түсінуі арқылы іске асырылады;

2) адалдық - басшылар деңгейінде қауіпсіздіктің жоғары басымдығын көрсетуді және жекелеген тұлғалардың қауіпсіздіктің жалпы мақсаттарын тануын талап етеді;

3) уәждеме - басшылықтың әдістері, мақсат қою және көтермелеу және жазалау жүйесін құру арқылы және жекелеген тұлғалардың ішкі ұстанымын қалыптастыру арқылы қалыптасады;

4) қадағалау (бақылау) - инспекциялар, тексерістер мен сараптамалар тәжірибесін және жекелеген тұлғалардың сындарлы ұстанымына ден қоюға дайындығын қамтиды;

5) жеке бастың сезінуі - қауіпсіздікті қамтамасыз етудің маңыздылығын түсінуді айқындайды;

6) білім және құзыреттілік - кәсіби даярлық және персоналға арналған нұсқаулықтар, сондай-ақ оның өзін-өзі дайындауы арқылы қамтамасыз етіледі.

2-параграф. ЯРЭҚ бақылау және басқару жүйелерін жобалау кезіндегі талаптар

67. ЯРЭҚ жобасында бақылау және басқару жүйелерінің, сондай-ақ ЯРЭҚ диагностикасы жүйелерінің құрамы, құрылымы, негізгі сипаттамалары мен орналасу жағдайлары ұсынылуға және негізделуге тиіс.

68. ЯРЭҚ жобасында:

1) ЯРЭҚ-тың жай-күйі туралы бақыланатын параметрлер мен дабылдар;

2) реттелетін параметрлер мен басқару дабылдары;

3) алдын ала қорғау тетіктерін іске қосу нұсқамалары мен шарттары;

4) ЯРЭҚ диагностикасы датчиктерін орналастыратын жерлер;

5) қауіпсіздік жүйелерінің жұмысына қажетті параметрлердің мәндері негізделуге және олардың тізбелері келтірілуге тиіс.

69. Жобада ЯРЭҚ-тің бақылау және басқару жүйелері қалыпты пайдалану, қалыпты пайдаланудың бұзылуы және жобалық авариялар кезінде ЯРЭҚ-тің техникалық жай-күйін бақылауды және қауіпсіз басқаруды қамтамасыз ететіні көрсетілуге тиіс.

70. ЯРЭҚ жобасында ЯРЭҚ жабдықтарын оқшаулау мен қорғау, сондай-ақ оларды іске қосу жағдайларына қойылатын техникалық талаптардың тізбелері келтірілуге және негізделуге тиіс.

71. ЯРЭҚ-ты бақылау мен басқару жүйелерінде және қауіпсіздік жүйелерінде мынадай дабылдарды беру құрылғысы көзделуге тиіс:

1) аварияларды хабарлау (ерекше дыбыстық мәнері бар дабыл) - ЯРЭҚ жобасында көзделген жағдайларда;

2) авариялық (жарық және дыбыс) - алдын ала қорғау тетіктерін іске қосу нұсқамалары мен шарттарының параметрлерімен қол жеткізген кезде;

3) ескерту (жарық және дыбыс) - ЯРЭҚ жүйелері мен элементтерін қалыпты пайдалану бұзылған кезде;

4) көрсеткіш - жабдықтардың, аспаптардың жай-күйі туралы (кернеудің, жұмыс ортасының болуы).

72. Жобада ЯРЭҚ-ты бақылау және басқару жүйелерінің диагностикасы қарастырылуы тиіс.

73. Бақылау жүйелері авариялардың бастапқы оқиғаларын сәйкестендіруге, қауіпсіздік үшін маңызды ЯРЭҚ жүйелері жұмысының нақты алгоритмдерін, штаттық алгоритмдерден ауытқуын және жедел персоналдың іс-қимылын анықтауға мүмкіндік болатындай етіп жобалануға тиіс. Осы мақсатта тіркеу жүйесі көзделіп, онда мыналар тіркелуге тиіс:

1) бастапқы оқиғаларды сипаттайтын жағдайдың параметрлері мен белгілері, немесе бастапқы оқиғаларды бірмәнді анықтауға мүмкіндік беретін параметрлер;

2) басқару дабылдары;

3) қауіпсіздік үшін маңызды ЯРЭҚ жүйелерінің жай-күйін сипаттайтын параметрлердің өзгеруі;

4) қорғауды қолданысқа енгізуді көздейтін параметрлердің өзгеруі;

5) радиациялық жағдайды сипаттайтын параметрлердің өзгеруі;

6) жедел персоналдың байланыс жүйелерінің арналары арқылы келіссөздері.

74. Радиациялық қауіптілігі 1 (бірінші) және 2 (екінші) санатты ЯРЭҚ-ты тіркеу жүйесі жұмыс қабілеттілігін сақтауға және жобалық және жобадан тыс авариялар жағдайында ақпараттың сақталуын ("қара жәшік") қамтамасыз етуге тиіс.

75. ЯРЭҚ жобасында:

1) ЯРЭҚ-ты бақылау және басқару жүйелерінің олардың функциясын ішінара жоғалтқан кездегі жұмысқа қабілеттілігінің жай-күйіне байланысты ұйғарынды қуат деңгейі;

2) ЯРЭҚ-ты бақылау және басқару жүйелерін жөндеуге шығару жағдайлары белгіленуге тиіс.

76. Жобада реттелетін және бақыланатын параметрлер үшін оларды қалыпты пайдалану, қалыпты пайдаланудың бұзылуы және жобалық авариялар кезіндегі өзгерістердің ауқымы мен жылдамдығы негізделуге тиіс.

77. ЯРЭҚ жобасында ЯРЭҚ-ті бақылау және басқару жүйелерінің сыртқы және ішкі әсерге, ықтимал ақаулар мен істен шығуларға (қысқа тұйықталу, оқшаулау сапасының жойылуы, кернеудің түсуі және дәлденуі, жалған іске қосылу, дабылдардың жоғалуы) және ЯРЭҚ үшін қауіпті реакциялардың жоқтығын дәлелдейтін негізгі жабдықтардың істен шығуына талдау жасалуға тиіс.

78. Жобада негізделген көлемде ЯРЭҚ жүйелерінің технологиялық процестері мен жабдығын басқару үшін:

1) блоктық (орталық) басқару қалқаны (пункт) (бұдан әрі - ББҚ);

2) жергілікті басқару қалқандары (пункттер, пульттер) көзделуге тиіс. Орталық және (немесе) жергілікті басқару пункттерінің (қалқандарының) ЯРЭҚ-ті жарақтандырудан бас тартуы жобада негізделеді.

79. ББҚ-дан басқа, радиациялық қауіптілігі 1 (бірінші) және 2 (екінші) санатты әрбір ЯРЭҚ үшін резервтік басқару қалқаны (бұдан әрі - РБҚ) көзделуге тиіс, одан ЯРЭҚ жүйелерін басқаруды, сондай-ақ егер қандай да бір себептермен (өрт және тағы басқа) мұны ББҚ-мен істеуге болмайтын болса, ЯРЭҚ қауіпсіздігі үшін қажетті технологиялық параметрлерді бақылауды жүзеге асыруға болады.

80. Жобада есепке алынатын негізгі оқиғалар кезінде ортақ себеппен ББҚ мен РБҚ басқару және бақылау тізбектерін қатардан шығару мүмкіндігі жойылуы, сондай-ақ әр нақты элемент бойынша ББҚ мен РБҚ-ны бір мезгілде техникалық құралдармен басқару мүмкіндігі жойылуға тиіс.

81. ЯРЭҚ-тің бақылау және басқару жүйелерінде операторды ақпараттық қолдау жүйесі көзделуі тиіс.

82. ЯРЭҚ-тің бақылау және басқару жүйелерінде жобадан тыс аварияларды басқару жөніндегі орталықтарға(-дан) дабыл беруге арналған құрал көзделуге тиіс.

3-параграф. ЯРЭҚ қауіпсіздікті бастаушы жүйелерін жобалау кезіндегі талаптар

83. ЯРЭҚ жобасында қажетті көлемде бастаушы жүйелер, қауіпсіздік элементтері көзделуге тиіс. Техникалық және бағдарламалық құралдардан бас тарту мен қауіпсіздіктің бастаушы жүйелерінің зақымдануы басқару қалқандарында (ББҚ, РБҚ) дабылдың пайда болуына және ЯРЭҚ қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған іс-қимылдардың орын алуына әкелуге тиіс.

84. ЯРЭҚ жобасында қауіпсіздіктің бастаушы жүйелерінің сыртқы және ішкі әсерлерге (өрт, су басу, электр магниттік дәлдеу), ЯРЭҚ үшін қауіпті реакциялардың жоқтығын дәлелдейтін ықтимал ақауларға (қысқа тұйықталу, оқшаулау сапасының жойылуы, кернеудің түсуі мен дәлденуі, жалған іске қосылу, басқарудан айрылу) реакциясына жасалған талдау қамтылуға тиіс.

85. ЯРЭҚ жобасында қауіпсіздіктің бастаушы жүйелерінің сенімділігіне жасалған сандық талдау қамтылуға тиіс.

86. Жүйенің көпарналылығы (кемінде екі тәуелсіз арна) мен арналардың тәуелсіздігі бастаушы жүйелердегі кез келген жекелей істен шығулар (оның ішінде ортақ себеппен істен шығулар) оның жұмыс қабілеттілігін бұзбайтындай болуға тиіс.

87. Толық тәуелсіздікке қол жеткізу үшін арналар әртүрлі қағидаттарды пайдалана отырып (әртүрлі параметрлер бойынша іске қосылу, әртүрлі детекторларды пайдалану) жобалануға тиіс.

88. Қауіпсіздіктің бастаушы жүйелері бақылау және басқару жүйелерінің кез келген элементінің немесе арнасының бұзылуы немесе істен шығуы қауіпсіздіктің бастаушы жүйелерінің өз функцияларын орындау қабілетіне әсер етпеуі үшін бақылау және басқару жүйесінен ажыратылуға тиіс.

89. Қауіпсіздіктің бастаушы жүйелері олардың іс-әрекетін қажет ететін жағдайлар туған кезде автоматты түрде іске қосылуға тиіс. Жобада негізделген уақыт ішінде оператордың қауіпсіздіктің бастаушы жүйелерінің іс-әрекетіне араласуына кедергі жасайтын техникалық шаралар көзделуге тиіс.

90. Қауіпсіздік жүйелерін дистанциялық іске қосу және арматура үшін - оны орнатқан жерде қолмен іске қосу мүмкіндігі көзделуге тиіс.

91. Автоматты қосылу тізбегіндегі істен шығу дистанциялық қосуға және қауіпсіздік функцияларын жүзеге асыруға кедергі жасамауға тиіс. Дистанциялық және қолмен қосу үшін басқарушы элементтердің ең аз санына әсер ету жеткілікті болуға тиіс.

92. Қауіпсіздіктің бастаушы жүйелері басталған іс-әрекеттің функцияларын толық орындауына дейін жеткізілетіндей жобалануға тиіс. Қауіпсіздік жүйелерінің бастапқы қалпына қайтып келуі оператордың жүйелі әрекетін талап етуге тиіс. Бастаушы жүйелерді құру жалған іске қосылу мүмкіндігін ең төменгі деңгейге түсіруге тиіс.

4-параграф. ЯРЭҚ қауіпсіздігін қорғау жүйелерін жобалау кезіндегі талаптар

93. ЯРЭҚ жобасында көзделген қауіпсіздіктің қорғау жүйелері қалыпты пайдаланудың кез келген режимінде және жобалық авариялар кезінде сенімді авариялық тоқтатуды және ЯРЭҚ-ты қауіпсіз жағдайда ұстауды қамтамасыз етуге тиіс.

94. ЯРЭҚ-тың авариялық тоқтау жүйелерінің тиімділігі мен тез әрекет етуі қалыпты пайдалану үшін және жобалық авариялар үшін жеткілікті болуға тиіс.

95. ЯРЭҚ-тың авариялық тоқтауы, энергиямен жабдықтау көзінің бар болуына немесе жоқ болуына қарамастан, қамтамасыз етілуге тиіс.

96. Қорғаныш жүйелерінің құрамында жылуды жылу өндіретін аймақтан авариялық бұрып әкететін жүйелер (арналар) көзделуге тиіс.

97. Қауіпсіздікті қорғау жүйелерінің іске қосылуы қалыпты пайдалану жүйелері жабдықтарының бүлінуіне соқтырмауға тиіс. Жобада ЯРЭҚ-тың қызмет көрсету уақыты ішінде қауіпсіздікті қорғау жүйелерінің рұқсат етілген іске қосылу күні (оның ішінде жалған іске қосылу) жабдықтың жұмыс ресурсына әсер ету тұрғысында негізделуге тиіс.

98. ЯРЭҚ жобасында сынау, техникалық қызмет көрсету, қорғаныш жүйелерін ауыстыру және жөндеуге беру талаптары және олардың жұмыс органдары мен арналары белгіленеді және негізделеді.

5-параграф. ЯРЭҚ қауіпсіздігінің оқшаулау жүйелерін жобалау кезіндегі талаптар

99. ЯРЭҚ жобасында жобалық және есепке алынатын жобадан тыс авариялар кезінде аварияны оқшаулау және иондаушы сәулеленудің әлсіреу аймағынан радиоактивті материалдардың шығарындыларын болдырмау немесе шектеу үшін оқшаулау жүйелері көзделуге тиіс.

100. Өзінің функционалдық мақсатына сәйкес бұл жүйелер тұмшаланған қабықшаны; тұмшаланған құрылымды және онымен байланысты жүйелерді (қысым мен температураны бақылау, бөліну өнімдерін, сутегін, оттегін және басқа заттарды, олардың қызмет көрсету жүйелерін оқшаулау және жоюға арналған құрылғыны) қамтуы мүмкін.

101. Бірнеше қондырғылар (объектілер) үшін оқшаулау жүйелерінің жекелеген құрылғыларын бірлесіп пайдалануға егер аварияның бір объектіден екіншісіне таралу мүмкіндігінің жоқтығы дәлелденген жағдайда ғана жол беріледі.

102. Авария кезінде тұмшаланған үй-жайлардың шекарасынан радиоактивті өнімдердің шығу мүмкіндігі бар коммуникацияларды тұмшалаудың барлық қиылысатын контуры оқшаулайтын құрылғылармен (элементтермен) жабдықталуға тиіс.

103. Оқшаулайтын құрылғылардың саны мен оларды орнататын жер кез келген бастапқы оқиға кезінде, оның ішінде оқшаулайтын құрылғылардың бірінің корпусы бұзылған кезде жекелей істен шығу және ортақ себеп бойынша істен шығу қағидаттарын ескере отырып, оқшаулау аймағынан тысқары жерлерге радиоактивті заттардың таралуына кедергі жасайтын кемінде бір тосқауыл ретінде қамтамасыз ету (сақтау) шарттары тұрғысынан қабылдануға тиіс.

104. Персоналдың жабдықтарды жеткізіп беруді қамтамасыз ету үшін және аварияны оқшаулау аймағына өтуі және одан шығуы үшін тұмшаланған қабықша жүйесі шлюзбен жабдықталуға тиіс.

105. Егер аварияны оқшаулау аймағында артық қысымның пайда болуы мүмкін болмаса, шлюздердің орнына люктерді және (немесе) есіктерді пайдалануға рұқсат етіледі.

106. Шлюздердің, люктердің, есіктердің саны жобада ЯРЭҚ персоналының қауіпсіздігін қамтамасыз ету шарттарына сүйене отырып анықталады.

107. Тұмшаланған қабықшаның технологиялық және электр жолдарымен және арналарымен қиылысатын жердің тұмшаланған қамтамасыз ететін және қабықшаның құрылымы сияқты жобалық талаптарды қанағаттандыратын арнайы өтетін жерлердің көмегімен орындалуға тиіс.

108. Тұмшаланған қабықшаға өтетін жердің саны барынша аз болуға және жобада негізделуге тиіс.

109. Жобада оқшаулайтын жүйелердің рұқсат етілген тұмшаланбағандығының шамасы негізделеді. Нақты тұмшаланбағандықтың жобаға сәйкестігі ЯРЭҚ-ке ядролық және радиоактивті материалдарды тиеуге дейін расталуға тиіс және бұдан әрі жобада белгіленген жүйелілікпен пайдалану барысында тексеріледі.

110. Қауіпсіздікті оқшаулау жүйелері мен олардың элементтері қағида бойынша оларды тікелей сынау және сапасын бақылау мүмкіндігін қамтамасыз етілуі үшін жобалануға тиіс. Тікелей тексеруді жанама тексеруге ауыстыру жобада негізделеді.

111. Қауіпсіздікті оқшаулау жүйелерінің элементтері жөндеу, залалсыздандыру және техникалық қызмет көрсету үшін қол жетімді болуға тиіс.

112. Қауіпсіздікті оқшаулау жүйелерінің жобалық сипаттамаларға сәйкестігін тексеру мынадай сынақ түрлерін жүргізу арқылы қамтамасыз етіледі: төзімділігін сынау, тұмшаланғандығын сынау, жобада белгіленгендей функционалдық сынау.

113. Тұмшаланған қабықты тұмшаланушылыққа сынауға қойылатын талаптарда технологиялық жүйелер мен элементтердің тұмшаланған контурын қиып өтетін барлық коммуникациялардың, авария кезінде қандай жағдайда болса, сондай жағдайда болуы көзделуге тиіс.

114. Пайдалануға беру кезіндегі сынақтарға қойылатын талаптарда есептік қысым кезіндегі сынақтар өткізу талаптары қамтылуға тиіс.

115. Оқшаулау жүйесі үй-жайларының ішінде орналасқан жабдық жұмыс қабілетін жоғалтпастан сынаққа шыдауға тиіс.

116. Қауіпсіздіктің барлық оқшаулау жүйелері мен олардың элементтері жобада көзделген сынақтар санына жұмыс қабілетін жоғалтпастан шыдауға тиіс.

117. ЯРЭҚ жобасында оқшаулау жүйелерінің үй-жайларында жарылыс қаупі бар газдардың шоғырлануын анықтау және оларды болдырмау жөнінде шаралар көзделеді.

118. ЯРЭҚ-тың оқшаулау жүйелері барлық жобалық және ескерілетін жобадан тыс авариялар кезінде берілген функцияларын сақтауға тиіс.

119. Қауіпсіздікті оқшаулау жүйелерінің элементтерін дайындауға арналған материалдар барлық қызмет мерзімі ішінде пайдалану және жобалық авариялар жағдайларында талап етілетін физикалық-механикалық және коррозиялық сипаттамаларын, технологиялылығын, дәнекерленушілігін, жұмысқа қабілеттілігін ескере отырып таңдап алынуы тиіс.

120. Қауіпсіздікті оқшаулау жүйелері элементтерінің дәнекерленген қосылыстары қорғаушы жабын жабылғанға дейін дәнекерлеуші қосылыстар аймағында бақылауға алынуы тиіс.

6-параграф. ЯРЭҚ қауіпсіздігін қамтамасыз ету жүйелерін жобалау кезіндегі талаптар

121. ЯРЭҚ жобасында қауіпсіздік жүйелерін жұмыс ортасын энергиямен жабдықтау және түпкілікті сіңіргішке жылу беруді қоса алғанда, олардың жұмыс істеуіне талап етілетін жағдайлар жасау функцияларын орындайтын қажетті қауіпсіздікті қамтамасыз ету жүйелері көзделуге тиіс.

122. Қамтамасыз ету жүйелерінің берілген функцияларды орындау сенімділігінің көрсеткіштері олар қамтамасыз етіп отырған қауіпсіздік жүйелерінің көрсеткіштерінен төмен болмауға тиіс.

123. Қамтамасыз ету жүйелерінің функцияларын орындау өз элементтерін қорғау әрекетінен сөзсіз басымдыққа ие болуға тиіс.

124. ЯРЭҚ жобасында энергиямен жабдықтау жүйесі мен қондырғы арасында өзара іс-қимылдар қаралуға, оның ішінде энергиямен жабдықтау қондырғысының тәуелсіздігі мен желілер саны және ЯРЭҚ-тың авариялық тоқтауына байланысты электрмен жабдықтау жүйелерінің орнықтылығы анықталуға тиіс.

125. Радиациялық қаупі 1 (бірінші) және 2 (екінші) санатты ЯРЭҚ жобасында кез келген пайдалану жағдайында және (немесе) өзінің құрамында электрмен қоректенудің жеке көздері, жобалық аварияда таратқыш және коммутациялық құрылғылары бар энергия жүйелерінен жұмыс пен резерв көздерін жоғалту жағдайында авариялық электрмен жабдықтау жүйелерінің (бұдан әрі - АЭЖ) болуы көзделуге тиіс.

126. АЭЖ және оған кіретін техникалық құралдар берілген функцияларды қондырғыларды орналастыру алаңының ерекшелігіне табиғи құбылыстардың әсер ету жағдайларында, ортақ себептер бойынша тоқтаулардың туындауы жағдайларында, сондай-ақ ЯРЭҚ-тағы авариялар нәтижесінде туындайтын жылу, механикалық және химиялық әсерлер кезінде орындауға тиіс.

127. Тоқтан ажырату жағдайларында АЭЖ жұмысының талап етілетін ұзақтығы жобада негізделеді.

128. Жобада сенімділік өлшемшарттары, сондай-ақ АЭЖ сенімділігі мен оның жекелеген элементтерінің сандық көрсеткіштері анықталуға тиіс.

7-параграф. Ядролық материалдар, ядролық отын және радиоактивті материалдар мен қалдықтарды сақтау орындарын жобалау кезіндегі талаптар

129. ЯРЭҚ жобасында ядролық материалдарды, радиоактивті материалдарды, жаңа және пайдаланылған ядролық отынды, радиоактивті қалдықтарды сақтау орындары көзделуге тиіс. Қоймалардың сыйымдылығы жобамен негізделуге тиіс.

130. Ядролық және радиоактивті материалдарды, жаңа және пайдаланылған отынды сақтау орындарында оларды орналастыру және ауыстыру кезінде сындарлы қол жеткізу мүмкіндігіне қоймалардың тиісті сипаттамаларын қамтамасыз ету есебінен физикалық жағынан алып тасталуға тиіс.

131. Жобада пайдаланылған отын мен радиоактивті қалдықтардың сақтау орындарында жылу бұру жүйелері және нәтижесінде қондырғының үй-жайларына немесе қоршаған ортаға радиоактивті материалдар түсуі мүмкін өзара әрекеттерді болдырмау үшін жылу бөлуші ортаның тиісті химиялық құрамы көзделуге тиіс.

132. ЯРЭҚ жобасында ядролық және радиоактивті материалдарды, жаңа және пайдаланылған отынды, радиоактивті қалдықтарды қондырғының ішінде және оның сыртында тасымалдау үшін көліктік-технологиялық операциялар және арнайы жабдықтар мен құрылғылар көзделуге тиіс.

133. ЯРЭҚ-та шығарындылар/төгінділер мен шоғырлардың деңгейі сұйық және газ тәріздес радиоактивті заттардың қоршаған ортаға шығарындылары мен төгінділерін тиісінше бақылауға арналған техникалық құралдар болуға тиіс.

134. ЯРЭҚ жобасы қалыпты пайдалану кезінде түзілетін қатты, сұйық және газ тәріздес радиоактивті қалдықтардың құрамы мен санын талдауды және олардың жобалық аварияларға арналған санын бағалауды қамтуға тиіс.

135. ЯРЭҚ жобасында радиоактивті қалдықтарды алдын ала өңдеудің немесе қайта өңдеудің және буып-түюдің әдістері мен құралдары, сондай-ақ оларды уақытша сақтау мен көму орындары және тәсілдері көзделуге тиіс.

8-параграф. Жобалау кезінде радиациялық бақылау жүйесіне қойылатын талаптар

136. ЯРЭҚ жобасында ЯРЭҚ-тың үй-жайларында, оны орналастыру алаңында, санитарлық-қорғау аймағында және қадағалау аймағында радиациялық бақылау жүйесі көзделуге тиіс.

137. ЯРЭҚ жобасында радиациялық бақылау жүйесі:

1) радиациялық бақылау түрлері;

2) радиациялық бақылау объектілері;

3) бақыланатын параметрлер;

4) бақыланатын параметрлердің рұқсат етілетін деңгейлері;

5) радиациялық бақылау нүктелерінің желісі;

6) радиациялық бақылаудың мерзімділігі;

7) жеке бақыланатын тұлғалардың контингенті;

8) техникалық құралдар және радиациялық бақылауды әдістемелік қамтамасыз ету регламенттеледі.

138. Радиациялық бақылау көлемі, әдістері мен құралдары персоналдық сәуле алу дозасын бақылауды және радиациялық жағдайдың жай-күйін, сондай-ақ аварияларды қоса алғанда, ЯРЭҚ-ты пайдаланудың барлық режимдерінде радиациялық жағдайдың өзгерістері мен болжауды уақытылы табуды қамтамасыз етуге тиіс.

139. Санитарлық-қорғау аймағында радиациялық бақылау көлемі ЯРЭҚ-ты қалыпты пайдалану және авария жағдайларында радиациялық жағдайдың параметрлері туралы ақпарат алуды қамтамасыз етуге тиіс.

140. Қадағалау аймағында радиациялық бақылау көлемі ЯРЭҚ-ты қалыпты пайдалану және авария жағдайларында радиациялық жағдайдың параметрлері туралы, сондай-ақ халықтың сәуле алу деңгейі туралы ақпарат алуды қамтамасыз етуге тиіс.

141. ЯРЭҚ-ты жобалау кезінде санитарлық шлюздердегі, иондаушы сәулелердің ашық көздерімен жұмыс істейтін әртүрлі сыныптары бар үй-жайлардың шекараларындағы, санитарлық рұқсат пункттеріндегі, ЯРЭҚ шекараларындағы персоналды радиациялық бақылау көзделуге тиіс.

142. ЯРЭҚ жобасында ЯРЭҚ алаңынан шығарда көлік құралдары үшін дозиметрлік бақылау постылары және көлік құралдарын зарарсыздандыру құрылғылары көзделуге тиіс.

4-тарау. ЯРЭҚ қауіпсіздігін оның тіршілік циклінің кезеңдерінде негіздеу тәртібіне қойылатын талаптар

143. ЯРЭҚ-ты орналастыру үшін алаңның жарамдылығын бағалау кезінде мынадай аспектілер қарастырылуға тиіс:

1) табиғат құбылыстарының, алаң орналасқан ауданда өтіп жатқан процестер мен сыртқы техногендік оқиғалардың ЯРЭҚ-қа әсері;

2) радиоактивті өнімдерді тасымалдау мен жинауға ықпалын тигізе алатын орналастыру ауданы мен қоршаған ортаның сипаттамалары;

3) халықты қорғау жөніндегі шараларды қамтамасыз ету үшін маңызды медициналық-демографиялық көрсеткіштер мен орналастыру ауданының сипаттамалары.

144. Алаңдардың жарамдылығының тиісті талаптарын ескере отырып, бағалау кезінде ядролық және радиоактивті материалдарды сақтауды қамтамасыз ету; пайдаланылған ядролық отынды сақтау; радиоактивті қалдықтарды сақтау және (немесе) көму мүмкіндігі көрсетілуге тиіс.

145. Егер барлық анықталған қауіп-қатер факторларын ескере отырып, ЯРЭҚ-ты қауіпсіз пайдалануды қамтамасыз ету мүмкіндігі болса, сондай-ақ халықтың қауіпсіздігі мен қоршаған табиғи ортаны радиациялық әсерден қорғау қамтамасыз етілсе, алаң ЯРЭҚ-ты орналастыру үшін жарамды болып есептеледі.

146. Алаңдардың сипаттамалары ЯРЭҚ-ты пайдаланудың тіршілік цикілінде бақылануға тиіс.

147. Құрылыс басталуға дейінгі кезеңде пайдаланушы ұйым уәкілетті органға алдын-ала ЯРЭҚ ҚТЕ-ні ұсынады. Уәкілетті органның құрылысты бастауға ресми рұқсаты алдын ала ҚТЕ-ні қарау және бағалау нәтижелері бойынша оң қорытынды болып табылады.

148. Құрылыс аяқталғаннан кейінгі кезеңде пайдаланушы ұйым уәкілетті органға ЯРЭҚ-ты салу және пайдалануға беру процесінде енгізілген барлық өзгерістерді ескеретін түпкілікті ҚТЕ-ні ұсынады. Түпкілікті ҚТЕ-ні қарау және бағалау нәтижелері бойынша оң қорытынды ЯРЭҚ-ты пайдалану жөніндегі қызметті жүзеге асыруға арналған лицензияны берудің қажетті шарты болып табылады.

149. ҚТЕ құрамы мен мазмұнын уәкілетті орган ЯРЭҚ типіне қолдануға лайықтап белгілейді.

5-тарау. ЯРЭҚ-ты пайдалануға беруге және пайдалануға қойылатын талаптар

150. ЯРЭҚ-ты пайдалануға бергенге дейін аварияның радиациялық зардаптарын ескеретін, қондырғыда авария болған жағдайда персонал мен халықты қорғау жөніндегі іс-шаралар жоспары әзірленуге және орындауға дайын болуға тиіс. Жоспарлар ЯРЭҚ-тың жобалық сипаттамалары мен параметрлерінің, ЯРЭҚ-тың радиациялық қауіп-қатерінің санаттарын, экономикалық, табиғи және өзге де сипаттамалары мен ерекшеліктерін ескере отырып, авария жағдайында персонал мен халықты қорғау жөніндегі шаралар туралы шешім қабылдауға арналған өлшемдердің негізінде әзірленеді.

151. Персонал мен халықты қорғау жөнінде әзірленген іс-шаралардың жоспарлары белгіленген тәртіппен келісілген, бекітілген және қажетті ресурстармен қамтамасыз етілген болуға тиіс.

152. ЯРЭҚ-та авария болған жағдайда персонал мен халықты қорғау жөніндегі іс-шаралар жоспарын пайдаланушы ұйым әзірлейді және пайдаланушы ұйымның ЯРЭҚ-тың радиациялық қауіп-қатерінің санатына сәйкес уәкілетті органдармен және жергілікті басқару органдарымен қажетті іс-қимылды үйлестіруді көздейді. Тұрақты дайындықты қолдау және жоспарларды іске асыру ЯРЭҚ әкімшілігіне жүктеледі.

153. Персонал мен халықты қорғау жөніндегі іс-шаралар жоспарында авариялық дайындықтың деңгейі мен араласу деңгейін белгілеу, авария туралы хабарлау тәртібін анықтау керек. Жоспарда персонал мен халықты қорғауға арналған қажетті жабдық пен техникалық құралдар белгіленуге тиіс.

154. Пайдалануға беру жұмыстары басталғанға дейін ЯРЭҚ уәкілетті органда аттестаттаудан өткен және маманданған персоналмен жасақталуға тиіс.

155. ЯРЭҚ персоналы жобалық авариялар және ықтималдығы аз әрі зардабы ауыр авариялар кезінде іс-қимылға дайын болуға тиіс. Персоналдың ықтималдығы аз әрі зардабы ауыр авариялар кезіндегі іс-қимылдары осы авариялардың талдауларын орындауды ескере отырып әзірленетін арнайы нұсқаулықпен регламенттеледі.

156. Персоналды авариялық жағдайлардағы іс-қимылдарға дайындау үшін аварияға қарсы жаттығулар оларды дайындау және жүргізу әдістемелері мен бағдарламалары бойынша оқтын-оқтын жүргізілуге тиіс.

157. ЯРЭҚ-та сенімді авариялық жарықтандыру, желдету жүйелерімен және осы жолдардың қауіпсіз пайдаланылуын қамтамасыз етуге арналған қызмет көрсетудің басқа да құралдарымен жабдықталған, әсер етуге айқын және берік белгісі бар көшіру жолдарының негізделген саны болуға тиіс. Көшіру жолдары радиациялық қауіпсіздік және өртке қарсы қорғау жөніндегі арнайы талаптарды, сондай-ақ өнеркәсіптегі қауіпсіздік пен еңбекті қорғауға және қондырғыларды физикалық қорғауды қамтамасыз етуге қатысты тиісті талаптарды қанағаттандыруға тиіс.

158. ЯРЭҚ-та авариялық жағдайларда ЯРЭҚ-та және алаңдағы барлық адамдарды қауіп-қатер туралы алдын ала сақтандыру мүмкін болуы үшін апат дабылдамасы жүйесін және осындай есеппен хабарлау құралдарын алдын ала ескеру керек.

159. Радиациялық қауіптілігі 1 (бірінші) санатты ЯРЭҚ алаңдарында сыртқы және ішкі авариялық орталықтар авария жағдайында персонал мен халықты қорғау жөніндегі іс-шаралар жоспарларының іске асырылуын басқару үшін алдын ала көзделуге тиіс. Орталықтар қажетті жабдықпен, аспаптармен және байланыс құралдарымен жабдықталады және ЯРЭҚ-ты пайдалануға бергенге дейін ылғи әзірлікте ұсталады.

160. Жобадан тыс авариялардың және олардың зардаптарының (радиациялық және ядролық салдарлары, қауіпсіздік жүйелерінің функционалдық қабілеті, одан әрі пайдалану перспективасы және тағы басқа) тізбелері ЯРЭҚ ҚЖТ-да келтіріледі және ЯРЭҚ-ты жобалау кезеңінде негізделеді.

161. Егер жобадан тыс авариялардың салдарын радиоактивті материалдардың болуы мүмкін шығарындыларының ықтималдылығын бағалай отырып талдау қауіпсіздіктің нысаналы көрсеткіштерін орындалуын қамтамасыз етпесе, онда мұндай жобаны іске асыруға рұқсат етілмейді.

162. ЯРЭҚ-тағы іске қосу алдындағы реттеу жұмыстары, ЯРЭҚ жүйелері мен жабдықтарын кешенді сынау, реакторлық қондырғыларды физикалық және энергетикалық іске қосу және қуаттың атаулы мәнге дейін игерілуі, тұтастай алғанда ЯРЭҚ-тің қауіпсіздік үшін маңызды, әсіресе 1 және 2-сыныпқа жатқызылған жүйелер мен элементтердің орындалғандығын және жобаға сәйкес жұмыс істейтіндігін, ал анықталған кемшіліктердің жойылғандығын растауға тиіс.

163. Іске қосу алдындағы жөндеу жұмыстарының, физикалық және энергетикалық іске қосу дәйектілігі мен көлеміне қойылатын талаптар және пайдалануға енгізілетін жабдықтар мен жүйелерге арналған қабылдау өлшемдері ЯРЭҚ жобасында белгіленеді.

164. Іске қосу алдындағы жөндеу жұмыстарын, кешенді сынау, физикалық және энергетикалық іске қосуларды жүргізуді регламенттейтін құжаттар ықтимал қауіпті жұмыстардың тізбесін және авариялардың туындауын болдырмайтын шаралар тізбесін қамтуға тиіс.

165. Пайдалануға беру бағдарламасын жүзеге асыру кезінде қауіпсіздік үшін маңызды жүйелердің физикалық сипаттамалары айқындалуға және құжатталуға тиіс. Құжатталуға жататын параметрлердің тізбесі тиісті сынақ бағдарламаларымен айқындалады.

166. Пайдалануға беру бағдарламасын жүзеге асыру кезінде жабдық пен жүйенің жұмыс сипаттамаларын нақтылау жүргізілуге және жабдықтар мен жүйелердің жұмыс сипаттамаларын дәл көрсету үшін қауіпсіз пайдалану шектері мен шарттары және пайдалану рәсімдері нақтылануға тиіс.

167. Кешенді сынауға, физикалық және энергетикалық іске қосуларды жүзеге асыруға рұқсат ЯРЭҚ әкімшілігіне белгіленген тәртіппен ЯРЭҚ-ты пайдалануға берудің осы кезеңдеріне дайындығын тексеру жүргізілгеннен кейін, толық көлемдегі авариялық іс-шаралардың жалпы жоспарын және ЯРЭҚ-та авария болған жағдайда персонал мен халықты қорғау жоспарларын дайындау жағдайында, уәкілетті орган береді.

168. ЯРЭҚ-ты өнеркәсіптік пайдалануға қабылдау заңнамада белгіленген тәртіппен және осы Техникалық регламенттің талаптарын ескере отырып жүргізіледі.

169. ЯРЭҚ немесе оның салынып біткен және пайдалануға берілген бөлігі жүргізіліп жатқан жұмыстар мен құрылыс учаскелерінде болуы мүмкін оқиғалар пайдалануға берілетін ЯРЭҚ-тың қауіпсіздігіне әсер етпейтіндей, ал жұмыс істеп тұрған ЯРЭҚ-та ықтимал авариялар болған жағдайда салынып жатқан, пайдалануға берілетін учаскелердің қауіпсіздігі қамтамасыз етілетіндей, басқа жұмыс істеп тұрған ЯРЭҚ-тан және құрылыс жұмыстары жалғастырылып жатқан учаскелерден оқшаулатылуға тиіс.

170. ЯРЭҚ-ты пайдалану кезінде жобалық негіздердің құрамына енгізілген, табиғи және техногендік пайда болу құбылыстары мен процестерін тіркеу бойынша, сондай-ақ баяу болатын геологиялық және инженерлік-геологиялық, оның ішінде сейсмикалық процестерді бақылау бойынша мониторингтік жүйелердің жобалық жұмыс істеуі қамтамасыз етілуге тиіс.

171. ЯРЭҚ-ты пайдалану кезінде ЯРЭҚ-тың сыртқы әсерлерден қорғалуын бақылауды:

1) негіздемелердің жағдайын бақылау;

2) ғимараттардың, құрылыстардың тәртібін, оның ішінде олардың қисаюы мен шөгулерін бақылау, қауіпсіздік үшін маңызды құрылыс конструкциялары тораптарының жағдайын бақылау және диагностикалау;

3) қорғаныш құралдарының жағдайын мерзімді тексерулер (сейсмикалық оқшаулау, демпфирлі құрылғылар және тағы басқа), сондай-ақ оларды сынау;

4) сыртқы әсерлерден қорғау мен ескерту үшін пайдаланылатын өлшеуіш, тіркеуші, ақпаратты беруші аппаратуралардың ақаусыздығын бақылау;

5) ЯРЭҚ-ты басқаруға тікелей қатысатын персоналды жеке және ұжымдық қорғау құралдарының бар-жоғын бақылау;

6) қорғаныш кедергілерінің жағдайын талдау (объектінің ағымдағы жағдайы туралы тұрақты және мерзімді деректердің нәтижелері бойынша) арқылы жүзеге асыру керек.

172. Жүйелер мен элементтердің әсері мен реакциясы туралы тіркелген деректердің негізінде оларға конструкциялардың әсерлері мен реакциясы туралы жобалық деректердің сараптамалық салыстырмалы талдауы жүргізілуге тиіс.

173. Егер бақылау нәтижесінде объектіні пайдалану кезінде жобалық параметрлердің өзгерістері тіркелсе, онда осы өзгерістердің салдарлары бағалануы және қажетті жағдайларда қорғау шараларын әзірлеу жөніндегі шешімдер қабылдануға тиіс.

174. Радиациялық қауіптіліг санатының 1 (бірінші) және 2 (екінші) деңгейіндегі қарқындылықпен серпінді әсерлер болып өткеннен кейін қондырғының жағдайын тексеру мен талдауды және жобалықтан ауытқулар айқындалған жағдайда, өтемдік шаралар әзірлеуді жүзеге асыру қажет.

175. Оған сәйкес ЯРЭҚ-ты пайдалану жүзеге асырылатын негізгі құжат қауіпсіз пайдаланудың ережелері мен негізгі амалдарын, ЯРЭҚ қауіпсіздігіне әсер ететін операцияларды орындаудың жалпы тәртібін, сондай-ақ қауіпсіз пайдаланудың шектері мен шарттарын қамтитын ЯРЭҚ-ты пайдаланудың технологиялық регламенті болып табылады.

176. ЯРЭҚ-ты пайдаланудың технологиялық регламентін ЯРЭҚ-ты жобалаушы әзірлейді және оны іске қосу алдындағы жөндеу жұмыстары басталғанға дейін ЯРЭҚ әкімшілігі бекітеді.

177. Технологиялық регламентке енгізілетін өзгерістер белгіленген тәртіппен оны әзірлеуге, келісуге және бекітуге қатысқан ұйымдармен келісілуге тиіс.

178. ЯРЭҚ әкімшілігі бекітілген технологиялық регламенттің және ЯРЭҚ-ты жобалаушы мен жабдықтарды әзірлеушінің пайдалану құжаттамасы негізінде іске қосу алдындағы жөндеу жұмыстарына дейін қажетті пайдалану жөніндегі нұсқаулықтарды әзірлеуді қамтамасыз етуге тиіс.

179. Жабдықтар мен жүйелерді пайдалану жөніндегі нұсқаулықтар қалыпты пайдалану және авариялық жағдайлар кезінде жұмыстарды жүргізу тәсілдері бойынша пайдаланушы персоналға берілетін нақты нұсқауларды қамтуға тиіс.

180. Жабдықтар мен жүйелерді пайдалану жөніндегі технологиялық регламент пен нұсқаулықтар ЯРЭҚ-ты пайдалануға беру бағдарламасын іске асырудың нәтижелері бойынша түзетілуге тиіс.

181. Камералар мен бокстарда ядролық және радиоактивті материалдармен жүргізілетін технологиялық операциялар дистанциялық құралдардың көмегімен немесе тұмшаланып монтаждалған қолғаптарды пайдалану арқылы орындалады.

182. ЯРЭҚ-тың жобалық материалдары, ЯРЭҚ салуға атқару құжаттамасы, қауіпсіздік жүйелері (элементтері) мен 1 және 2-сыныптарға жатқызылған, қауіпсіздікке әсер ететін элементтерді жөндеу және техникалық қызмет көрсету жөніндегі сынау актілері мен атқару құжаттамасы барлық тіршілік циклі бойына ЯРЭҚ-та сақталады.

183. Қауіпсіз пайдаланудың шектері мен шарттарын бақылау туралы құжатталған мәліметтер ЯРЭҚ-та екі жыл немесе реактордың белсенді аймағының артық жүктемелері арасындағы екі науқан бойына сақталады. Жазбаларды жойғанға дейін көрсетілген нәтижелер ЯРЭҚ әкімшілігі шығаратын және кейін мемлекеттік мұрағатқа тапсырылатын және уәкілетті органға жіберілетін мерзімдік есептерге енгізіледі.

184. ЯРЭҚ-та жабдықтың тоқтап қалулары және персоналдың пайдалану кезіндегі қате іс-әрекеттері туралы ақпаратты жинау, өңдеу, талдау, сақтау қамтамасыз етілуге тиіс.

185. ЯРЭҚ әкімшілігі ЯРЭҚ-ты қауіпсіз пайдаланудың жобалық шектері мен шарттарының барлық бұзылу жағдайлары туралы тексереді, есепке алуды жүзеге асырады және уәкілетті органды хабардар етеді.

186. Авариялық жағдайлар мен ЯРЭҚ-та орын алған аварияларды комиссия уәкілетті орган белгілеген тәртіппен тексереді.

187. Тоқтап қалулар мен аварияларды тексеру материалдары ЯРЭҚ-тың барлық тіршілік циклі бойына сақталады.

188. Қалыпты пайдалану, қалыпты пайдаланудың бұзылуы және жобалық авариялар кезінде (тоқтан толық ажырату режимін қоса алғанда) бақылау және басқару жүйесі ЯРЭҚ жобасында негізделген көлемде сенімді энергия көзімен қамтамасыз етіледі.

189. Санитарлық-қорғаныш аймағында және қадағалау аймағында ЯРЭҚ әкімшілігі тұрақты негізде иондаушы сәулелер дозасының қуатын, желдің жылдамдығын және басқа метеорологиялық параметрлерді өлшеуді, сондай-ақ ЯРЭҚ-ты қалыпты пайдалану кезінде, жобалық және жобадан тыс авариялар кезінде айналадағы радиациялық жағдайды бағалау және болжау үшін радиоактивті түсулердің тығыздығын мерзімдік өлшеуді ұйымдастырады.

190. ЯРЭҚ-та ЯРЭҚ персоналының және техникалық қызмет көрсетуге және жөндеуге тартылатын басқа ұйымдар персоналының сәуле алу мөлшерін қатаң есепке алуды, персоналдың сәуле алуын қисынды деңгейге дейін азайту жөніндегі іс-шараларды әзірлеу мен іске асыруды қамтамасыз ету қажет.

191. ЯРЭҚ-та барлық ядролық және радиоактивті материалдардың, жаңа және пайдаланылған отынның, радиоактивті қалдықтардың, басқа да иондандырушы сәулелену көздерінің санын, орын ауыстыруы мен тұрған орындарын қатаң есепке алуды қамтамасыз ету қажет.

192. Ядролық материалдармен (ЯМ) жұмыс істеу жұмыстары басталғанға дейін ЯРЭҚ әкімшілігі жоғалту, бақылаусыз пайдалану және сақтау мүмкіндігін болдырмайтын ЯМ есепке алу мен бақылау бойынша ұйымдастырушылық құрылым құрады. Осы мақсатта:

1) ЯМ есепке алу мен бақылау қызметі құрылады немесе есепке алу мен бақылауға жауапты адам тағайындалады және олардың құқықтары мен міндеттері белгіленген ереже бекітіледі;

2) ядролық материалдарды есепке алу мен бақылау бойынша нұсқаулық әзірленеді және бекітіледі, ол:

ЯМ есепке қою және есептен шығару тәртібін;

ЯМ тапсыру рәсімін;

ЯМ өлшеу жүргізу рәсімін;

есепке алу және есеп беру құжаттарын жүргізу тәртібін;

Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2016 жылғы 9 ақпандағы № 44 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 13470 болып тіркелген) Ядролық материалдарды мемлекеттік есепке алу қағидаларына сәйкес ЯМ бар-жоғы, орын ауыстыруы және орналасқан жері туралы уәкілетті органға есеп беру тәртібін белгілейді.

193. Иондандырушы сәулелену көздерімен (бұдан әрі – ИСК) жұмыс істеу жұмыстары басталғанға дейін ЯРЭҚ әкімшілігі жоғалту, бақылаусыз пайдалану және сақтау мүмкіндігін болдырмайтын ЯМ есепке алу мен бақылау бойынша ұйымдастырушылық құрылым құрады. Осы мақсатта:

1) ИСК есепке алу мен бақылауға жауапты адам тағайындалады, оның құқықтары мен міндеттері белгіленеді;

2) ИСК есепке алу мен бақылау бойынша нұсқаулық әзірленеді және бекітіледі, ол:

ИСК алу, есепке қою және есептен шығару тәртібін;

ИСК есепке алуға және бақылауға жауапты адам болмаған немесе жұмыстан шығарылған уақытта ИСК тапсыру рәсімін;

кіріс-шығыс журналын жүргізу, сондай-ақ технологиялық процестің барлық кезеңінде ИСК беру және қайтару тәртібін;

ұйымның аумағынан тыс жылжымалы иондандырушы сәулелену көздерінің есебін жүргізу тәртібін (бар болса);

пайдаланылмайтын немесе пайдаланудан шығарылған ИСК сақтау тәртібін;

жыл сайын түгендеу жүргізу тәртібін;

ИСК пайдаланудан шығару, шығынға жазу, бөлшектеу, көмуге тапсыру тәртібін;

дайындау және іске асыру кезінде ИСК есепке алу тәртібін (егер жүзеге асырылса);

жеткізу және тасымалдау кезінде ИСК есепке алу тәртібін (егер жүзеге асырылса);

ұзақ уақытқа сақтауға алу немесе көму кезінде ИСК есепке алу тәртібін белгілейді (егер жүзеге асырылса);

3) авария жағдайында немесе жоғалған ИСК іздеу кезіндегі іс-қимыл регламентін әзірленеді және бекітіледі;

4) Қазақстан Республикасы Энергетика министрі міндетін атқарушының 2016 жылғы 12 ақпандағы № 59 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 13458 болып тіркелген) Иондандырушы сәулелену көздерін мемлекеттік есепке алу қағидаларына сәйкес ИСК бар-жоғы, орын ауыстыруы және орналасқан жері туралы уәкілетті органға есептер беру тәртібі әзірленеді және бекітіледі.

194. ЯРЭҚ жұмысы егер ол үшін белгіленген қауіпсіз пайдаланудың шектері мен шарттары сақталмайтын болса, тоқтатылуы керек.

195. ЯРЭҚ қауіпсіздігіне әсер ететін жүйелердің қабілеттілігін ұстап тұру, жобалық талаптарды қанағаттандыру үшін барлық тіршілік циклі бойына оларға тұрақты техникалық қызмет көрсету, жөндеу мен сынақтар жүргізілуге тиіс.

196. Жөндеу жұмыстарын және техникалық қызмет көрсету жұмыстарын орындау, істен шыққан жабдықтарды ауыстыру, ядролық және радиоактивті материалдармен, ядролық отынмен жұмыс істеу ЯРЭҚ жобасының негізінде әзірленген құжаттамаға сәйкес жүргізіледі. Жөндеу жұмыстарын және техникалық қызмет көрсетуді жүргізуге қойылатын нақты талаптар ЯРЭҚ жобасының арнайы бөлімінде жазылуға тиіс.

197. Пайдалану кезінде техникалық қызмет көрсету және жөндеу қауіпсіздікті талдау жөніндегі есепте және технологиялық регламентте белгіленген қауіпсіз пайдаланудың шарттары мен шектерін сақтай отырып жүргізілуге тиіс.

198. Техникалық қызмет көрсету мен тексерулердің мерзімділігі мен рұқсат етілетін уақыты жобалық талаптарға сәйкес келуге тиіс.

199. Техникалық қызмет көрсету, жөндеу, сынау, қауіпсіздік үшін маңызды ЯРЭҚ жүйелері мен элементтерінің негізгі металы мен дәнекерленген қосылыстарының жай-күйін бақылау жобалық талаптар мен технологиялық регламенттің негізінде ЯРЭҚ әкімшілігі әзірлейтін тиісті нұсқаулықтар, бағдарламалар мен кестелер бойынша жүргізіледі және нәтижелері мұқият құжатталады және ЯРЭҚ-тың бүкіл тіршілік циклі бойына мұрағатта сақталады.

200. ЯРЭҚ әкімшілігі технологиялық, электрлік, электрондық схемаларға, қауіпсіздік жүйесіне бастамашылық жасайтын аппаратура мен алгоритмдерге рұқсат етілмеген өзгерістерді енгізу мүмкіндігін болдырмайтын ұйымдастыру іс-шараларын алдын ала қарастыруға тиіс.

201. Жүйелер мен жабдықтар техникалық қызмет көрсету мен жөндеуден кейін тексеру нәтижелерін құжаттай отырып, жұмысқа қабілеттілігі және жобалық сипаттамаларға сәйкестігі тексерілуге тиіс.

202. Технологиялық регламентте және пайдалану жөніндегі нұсқаулықтарда көзделмеген ЯРЭҚ-тағы сынақтар мен басқа да жұмыстар осы сынақтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі шараларды қамтитын бағдарламалар мен әдістемелер бойынша, техникалық шешімнің негізінде жүргізіледі.

203. Мұндай сынақтардың техникалық шешімдерін, бағдарламалары мен әдістемелерін ЯРЭҚ әкімшілігі бекітеді.

204. Пайдалану процесінде ЯРЭҚ үшін қауіпті реакциялар анықталған жағдайда ЯРЭҚ-тың бақылау және басқару жүйелері тоқтатылуға, оларды жою жөнінде қажетті техникалық шаралар қабылдануға және белгіленген тәртіппен ЯРЭҚ жобасына тиісті өзгерістер енгізілуге тиіс.

205. Осы Техникалық регламенттің және ЯРЭҚ типтері бойынша техникалық регламенттердің талаптарына сәйкестікке ЯРЭҚ қауіпсіздігі деңгейін уәкілетті орган:

1) пайдаланушы ұйымның атом энергиясын пайдалану саласындағы тиісті қызмет түріне біліктілік талаптарына сәйкестігін анықтау;

2) ЯРЭҚ-тың жобалық және пайдалану құжаттамасына бағалау және сараптама жүргізу;

3) ЯРЭҚ материалдарының, жүйелері мен элементтерінің сәйкестік сертификаттарының бар-жоғын тексеру;

4) ЯРЭҚ қауіпсіздігіне әсер ететін жүйелер мен элементтерді тіркеу;

5) ЯРЭҚ-ты салу мен монтаждау, қайта құру немесе жаңғырту аяқталғаннан кейін ЯРЭҚ-ты пайдалануға комиссиялық қабылдауға қатысуы;

6) техникалық регламенттердің, қолданыстағы қағидалар мен қауіпсіздік нормалары талаптарының сақталуына мерзімді инспекциялар (тексерулер) жүргізуі;

7) ЯРЭҚ-тың тіршілік циклінің барлық кезеңдеріндегі қауіпсіздік үшін сапаны қамтамасыз етуді бақылау арқылы жүзеге асырады.

206. ЯРЭҚ-тың қауіпсіздігін талдау мен бағалау кезінде детерминистік, сондай-ақ, постулатталатын бастапқы оқиғаларды және жеке немесе жиынтық күйінде ЯРЭҚ қауіпсіздігіне әсер етуі мүмкін факторларды қамтитын талдаулардың ықтималдылық әдістері қолданылады, және олар:

1) ЯРЭҚ-тың өзін пайдалану процесінде туындауы;

2) персоналдың іс-қимылдарынан туындауы;

3) табиғи және (немесе) техногендік сипаттағы сыртқы әсерлерге байланысты болуы мүмкін.

207. Қауіпсіздікке талдау жүргізу кезінде пайдаланылатын компьютерлік бағдарламалар (есептеу кодтары), талдамалық әдістер мен ЯРЭҚ-тың пайдаланылған үлгілері салыстырмалы есептеулер жүргізу және олардың кіру параметрлерінің өзгеруіне сезімталдығын талдау арқылы негізделуге тиіс.

208. ЯРЭҚ-тың қауіпсіздігін детерминистік талдау:

1) белгіленген пайдалану шектері мен шарттарының жобалық параметрлерге және ЯРЭҚ-ты қалыпты жағдайларда пайдалану қауіпсіздігінің мақсаттарына сәйкестігін растауды;

2) ЯРЭҚ жобасы мен алаңына сәйкес келетін постулатталатын бастапқы оқиға сипаттамаларын айқындауды;

3) постулатталатын бастапқы оқиға нәтижесі болып табылатын оқиғалардың жүйелілігін бағалау мен талдауды;

4) талдау нәтижелерін мақсатты қауіпсіздік көрсеткіштерімен және жобалық шектермен салыстыруды;

5) жобалық негіздерді айқындауды және растауды;

6) күтілетін пайдалану оқиғалары мен жобалық аварияларды басқару қауіпсіздік жүйелерінің оператордың ұйғарылатын іс-қимылдарымен үйлесімділікте автоматты іске қосылуы нәтижесінде мүмкін болатындығын растауды;

7) пайдаланылған талдамалық болжамдардың, қолданылатын консерватизмнің әдістері мен дәрежесінің жарамдылығын бағалауды қамтиды.

209. Радиациялық қауіптілігі 1 (бірінші) және 2 (екінші) санатты ЯРЭҚ үшін қауіпсіздіктің ықтималдылық талдауы жүргізіледі және мыналарды:

1) жобаның қауіпсіздіктің жалпы мақсаттарына сәйкестігін кешенді бағалауды;

2) қатерді басқару үшін нақты элементтің, жобалық сипаттаманың немесе пайдалану тәжірибесінің мәнділігі шамасын бағалауды;

3) ЯРЭҚ жұмысының параметрлерінен шамалы ауытқулардың авариялық жағдайға ұласуына жол берілмейтіндігін растауды;

4) белсенді аймақтың елеулі бүлінуінің туындау ықтималдылығын бағалауды, сондай-ақ алаң сыртында шұғыл жауап шараларын қабылдауды талап ететін радиоактивті шығарындылардың, атап айтқанда, аварияның бастапқы даму сатысында қорғаныш қабығының зақымдануына байланысты болған шығарындылардың қатерлерін бағалауды;

5) ЯРЭҚ-тың осы алаңына тән сыртқы әсерлердің туындау ықтималдылығы мен салдарын бағалауды;

6) өзгеруі (модификациясы) жобадан тыс авариялардың ықтималдылығын азайта алатын немесе олардың зардаптарын жұмсарта алатын жүйелерді, конструкцияларды немесе пайдалану рәсімдерін айқындауды;

7) ЯРЭҚ-та қабылданған авариялық рәсімдердің тепе-теңдігін бағалауды қамтиды.

210. ЯРЭҚ қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша қабылданған техникалық және ұйымдық шаралардың жеткіліктілігі туралы түпкілікті шешім детерминистік талдау нәтижелері негізінде қабылданады.

211. Жаңғыртуды немесе қайта жаңартуды қоса алғанда, ЯРЭҚ-ты жобалық пайдалану құжаттамасы, ЯРЭҚ-ты орналастыру алаңдарын таңдауды негіздейтін материалдар заңнамада белгіленген тәртіппен уәкілетті органмен келісіледі.

212. Пайдаланушы ұйымдар ЯРЭҚ-та ядролық және (немесе) радиациялық қауіпсіздіктің жай-күйіне тұрақты бақылауды жүзеге асырады. Ядролық қондырғыларды пайдаланушы кәсіпорындар мен ұйымдар қауіпсіздіктің жай-күйі туралы апта сайынғы хабарламаларды осы Техникалық регламентке қосымшаға сәйкес нысан бойынша уәкілетті органға жібереді.

213. ЯРЭҚ әкімшілігінің (жылына кемінде 1 рет) бұйрығымен мерзімді түрде ЯРЭҚ-тағы ядролық және (немесе) радиациялық қауіпсіздік жай-күйін тексеру жөніндегі ішкі комиссия тағайындалады. Тексеру нәтижелері бойынша комиссияның Актісі жасалады және бекітіледі. Бекітілген актінің бір данасы есепті жылдан кейінгі 1 ақпаннан кешіктірілмей уәкілетті органға жіберіледі.

6-тарау. ЯРЭҚ -ты пайдаланудан шығаруға қойылатын талаптар

214. ЯРЭҚ-ты пайдаланудан шығару уәкілетті органмен келісілген ЯРЭҚ әкімшілігі шешімінің негізінде және ЯРЭҚ-ты пайдаланудан шығарудың түпкілікті Жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.

215. ЯРЭҚ-ты пайдаланудан шығаруды жоспарлау кезінде жұмыс жүргізу кезеңдері радиоактивті материалдар ЯРЭҚ-та болатын сәтке дейін қауіпсіздік үшін маңызды жүйелер мен элементтердің сыртқы әсерлерден қорғау, бақылау және тіркеу жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ететіндей болып белгіленуі қажет.

216. ЯРЭҚ-ты консервациялауды жүзеге асыру кезінде қорғаныш және басқа конструкциялардың, қауіпсіздік үшін маңызды жүйелер мен элементтердің беріктігін, олардың ұзақ мерзімге шыдамдылығын және ең жоғары деңгейдегі сыртқы әсерлерге төзімділігін сақтау қабілетін қамтамасыз ету, сондай-ақ, осы сипаттамаларды бақылау мүмкіндігі көзделуі қажет.

7-тарау. Техникалық регламентті қолданысқа енгізу мерзімдері

217. Осы Техникалық регламент қолданысқа енгізілген сәтінен бастап барлық ЯРЭҚ қолданыды.

218. Салынып жатқан, пайдаланудағы (оның ішінде жаңғыртылып немесе қайта жаңартылып жатқан) ЯРЭҚ құжаттамасы осы Техникалық регламенттің талаптарына сәйкестікке келтірілуге тиіс.

	"Ядролық және радиациялық қауіпсіздік" техникалық регламентіне қосымша
	Нысан

ҚАУІПСІЗДІКТІҢ ЖАЙ-КҮЙІ ТУРАЛЫ ХАБАРЛАМА (апта сайынғы)

Ескерту. Қосымша жаңа редакцияда – ҚР Энергетика министрінің 23.07.2019 № 251 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Кімге:		шығ. № _____________
Көшірме:		күні _______________
		Хабарламаның реттік нөмірі № . __ __
Негізгі ақпарат
1. Есепті кезең:
2. Кәсіпорын / Ұйым:
3. Бөлімше / қондырғы:
4. Жалпы жағдай:		әзірлігі , іске қосу , жұмыста қуатта , ЖЖЖ , тоқтату ,басқа (көрсетіңіз)
Қысқаша сипаттау (қауіпсіздіктің және негізгі ядролық-радиациялық-қауіпті жұмыстардың жай-күйі):
5. Алаңдағы радиациялық фонның деңгейі ( ): (апта ішінде ең көп тіркелген мән)			Норманы арттыру жоқ иә	орны	мәні
6. Газ-аэрозольді шығарындының мөлшері (Ku/литр): (апта ішінде ең көп тіркелген мән)			Норманы арттыру жоқ иә	орны	мәні
7. Адамға әсері:	жоқ иә		Сәулеге шалдығу: персонал , халық		Зақымдар
Қосымша ақпарат
8. Қалыпты пайдалану жағдайының бұзылуы:			жоқ , иә егер "иә" десеніз, 10-тармақта сипаттаңыз
9. Басқа бұзушылықтар (сақтау, есепке алу, физикалық қорғау):			жоқ , иә егер "иә" десеніз, 10-тармақта сипаттаңыз
10. Қосымша ақпарат (8, 9-тармақтар бойынша оқиғалардың сипаттамасы немесе басқа маңызды ақпарат):
11. Жөнелтуші туралы мәліметтер (Тегі, аты, әкесінің аты (болған жағдайда), қолы, лауазымы):
12. Байланыс үшін координаталар: Қала коды:________ Телефон: ________ Факс:________

(Құпия ақпарат белгіленген байланыс арналары арқылы беріледі)

Қабылданды (тегі, аты, әкесінің аты (болған жағдайда), күні, қолы):

НЫСАНДАРДЫ ТОЛТЫРУ ЖӨНІНДЕГІ НҰСҚАУЛЫҚ

Осы нысан ядролық қондырғыларды пайдаланушы кәсіпорындар мен ұйымдар толтыруға арналған (бұдан әрі - кәсіпорын).

Кәсіпорын бұйрықпен хабарлама дайындауға және оны жөнелтуге жауапты адамды тағайындайды.

Хабарламаны ұсыну мерзімі - дүйсенбі сайын 12-00-ге дейін (Нұр-Сұлтан қаласы уақытымен).

Нысанды толтыру бойынша түсініктеме

Шығ. №, күні - шығыс нөмірі және кәсіпорын датасы.

Хабарламаның реттік нөмірі № _ _ _ _ белгіленген нөмір, мұнда алғашқы екі цифр жылды көрсетеді, екінші екі цифр - реттік нөмірді (мысалы: 05-01, бұл 20__ жылды білдіреді, бірінші хабарлама).

"Негізгі ақпарат" блогы

"Есепті кезең" деген 1-бағанда - есепті кезең көрсетіледі (мысалы: 20__жылғы 25 қаңтардан 1 ақпанға дейін).

"Кәсіпорын/Ұйым" деген 2-бағанда - кәсіпорынның атауы көрсетіледі.

"Бөлімше/қондырғы" деген 3-бағанда - бөлімше немесе ядролық қауіпті жұмыстар жүргізілетін кәсіпорынның қондырғысы көрсетіледі, егер кәсіпорында ядролық қауіпті жұмыстар орындалатын бірнеше бөлімше/қондырғы болса, онда әрқайсысы үшін жеке нысан толтырылады.

"Жалпы жағдай" деген 4-бағанда - тиісті шаршыға белгі қойылады және қауіпсіздіктің жай-күйі мен негізгі ядролық-радиациялық-қауіпті жұмыстардың қысқаша сипаттамасы беріледі.

"Алаңдағы радиациялық фонның деңгейі" деген 5-бағанда - "Норманы арттыру" деген жерге тиісті белгі қойылады және апта ішінде ең көп тіркелген мән, өлшеу орны және оның мәні көрсетіледі.

"Газ-аэрозольды шығарындының мөлшері (Ku/литр)" деген 6-бағанда - "Норманы арттыру" деген жерге тиісті белгі қойылады және апта ішінде ең көп тіркелген мән, орны және оның мәні көрсетіледі.

"Адамға әсері" деген 7-бағанда - "Иә/жоқ" деген жерге тиісті белгі қойылады, персонал, халық қайта сәулеленген жағдайда немесе өндірісте зақым алған жағдайда, тиісті жерге белгі қойылады.

"Қосымша ақпарат" блогы

"Қалыпты пайдалану жағдайының бұзылуы" деген 8-бағанда - "Иә/жоқ" деген жерге тиісті белгі қойылады, және бұзушылық орын алған жағдайда 10-бағанда бұзушылыққа қысқаша сипаттама беріледі.

"Басқа бұзушылықтар" деген 9-бағанда - "Иә/жоқ" деген жерге тиісті белгі қойылады, және бұзушылық орын алған жағдайда (сақтау, есепке алу, физикалық қорғау) 10-бағанда бұзушылыққа қысқаша сипаттама беріледі.

"Қосымша ақпарат" деген 10-бағанда - 8, 9-тармақтар бойынша оқиғалардың сипаттамасы немесе басқа маңызды ақпарат келтіріледі.

"Жөнелтуші туралы мәліметтер" деген 11-бағанда - кәсіпорынның хабарламаны дайындауға және жөнелтуге жауапты адам туралы мәліметтер келтіріледі, тегі, аты, әкесінің аты (болған жағдайда), күні, қолы, лауазымы көрсетіледі.

"Байланыс үшін координаталар" деген 12-бағанда - байланыс үшін координаталар, қала коды, телефон және факс көрсетіледі.