Об утверждении критериев безопасности водохозяйственных систем и сооружений, Правил определения критериев безопасности водохозяйственных систем и сооружений

Приказ Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 2 июня 2021 года № 172. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 9 июня 2021 года № 22973

В соответствии с подпунктом 3-1) пункта 1 статьи 37 Водного кодекса Республики Казахстан от 9 июля 2003 года, ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить:

1) критерии безопасности водохозяйственных систем и сооружений, согласно приложению 1 к настоящему приказу;

2) правила определения критериев безопасности водохозяйственных систем и сооружений, согласно приложению 2 к настоящему приказу.

2. Признать утратившим силу приказ Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 31 марта 2015 года № 19-4/289 "Об утверждении критериев безопасности водохозяйственных систем и сооружений" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 11597, опубликован 24 июля 2015 года в информационно-правовой системе "Әділет").

3. Комитету по водным ресурсам Министерства экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан в установленном законодательством порядке обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан после его официального опубликования;

3) в течение десяти рабочих дней после государственной регистрации настоящего приказа представление в Департамент юридической службы Министерства экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан сведений об исполнении мероприятий, предусмотренных подпунктами 1) и 2) настоящего пункта.

4. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан.

5. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Министр экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан

М. Мирзагалиев

Приложение 1 к приказу Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 2 июня 2021 года № 172

Критерии безопасности водохозяйственных систем и сооружений

№ п/п	Критерии	Способ измерения контролируемого технического показателя критерия	Технические средства измерения контролируемого показателя	Периодичность измерений	Результат мониторинга
					Значение измеренного показателя К	Критериальное значение показателей К1, К2
1	2	3	4	5	6	7
	1. Для бетонные ГТС (гравитационных, контрфорсных, арочных плотин)
1.	Вертикальные перемещения (осадки) сооружения и его основания	Нивелирование поверхностных марок	Поверхностные марки, рабочие и фундаментальные реперы	2 раза в год	миллиметр	миллиметр
2.	Горизонтальные перемещения сооружения и его основания	Триангуляция, визирование по створам, светодальномерные наблюдения	Рабочие реперы, визирные марки, марки для светодальномерных наблюдений	2 раза в год	миллиметр	миллиметр
3.	Напряжения в сооружении и его основании	Дистанционные измерения деформаций, напряжений в сооружении и его основании	Измерительные преобразователи линейных деформаций, силы струнного типа	1 раз в месяц	килограмм/квадратный сантиметр, МегаПаскаль	килограмм/квадратный сантиметр, МегаПаскаль
4.	Контактные напряжения в подошвах бетонного сооружения	Дистанционные измерения силы на контролируемую площадь	Измерительные преобразователи силы струнного типа	1 раз в месяц	килограмм/квадратный сантиметр, МегаПаскаль	килограмм/квадратный сантиметр, МегаПаскаль
5.	Раскрытие межсекционных швов сооружения	Дистанционные измерения раскрытия шва	Измерительные преобразователи линейных перемещений струнного типа	3 раза в месяц	миллиметр	миллиметр
6.	Взаимные смещения секций по межсекционным швам сооружения	Прямые измерения взаимного смещения секций плотины	Модернизированый щелемер, штангенщелемер	3 раза в месяц	миллиметр	миллиметр
7.	Величина ростирания трещины по контакту сооружения со скалой	Дистанционные измерения раскрытия шва по контакту сооружения со скалой	Измерительные преобразователи линейных перемещений струнного типа	3 раза в месяц	миллиметр	миллиметр
8.	Раскрытие трещин и межблочных швов в сооружении	Дистанционные измерения раскрытия трещин, межблочных швов	Измерительные преобразователи линейных деформаций, перемещений струнного типа	3 раза в месяц	миллиметр	миллиметр
9.	Температура бетона сооружения и его основания	Дистанционные измерения температуры бетона	Измерительные преобразователи температуры струнного типа	3 раза в месяц -	градусов Цельсия	градусов Цельсия
10.	Фильтрационные расходы, поступающие в дренажные устройства или выходящие на поверхность	Дистанционные измерения расхода или прямые измерения отметки уровня воды на мерном водосливе	Измерительные преобразователи уровня жидкости, мерная рейка	3 раза в месяц	литр в секунду	литр в секунду
11.	Пьезометрические напоры в основании сооружения и береговых примыканиях	Прямые или дистанционные измерения пьезометрических уровней в основании сооружения	Измерительные преобразователи давления струнного типа, образцовые манометры	3 раза в месяц	метр	метр
12.	Пьезометрические градиенты в основании сооружения	Вычисляются по измеренным напорам в основании сооружения	-	3 раза в месяц	Безразмерная величина	Безразмерная величина
13.	Параметры сейсмических колебаний сооружения и его основания частота	Измерения в ждущем автоматическом режиме ускорений, амплитуды колебаний	Сейсмометрическая аппаратура	Постоянно	герц, секунда	герц, секунда
14.	Характеристики размыва русла в нижнем бьефе	Прямые измерения воронки размыва с помощью эхолота или водолазов	Эхолоты, мерные ленты	1 раз в год	метр, квадратный метр	метр, квадратный метр
15.	Разрушение бетона в зоне переменного уровня	Прямые измерения глубины разрушения бетона	Деформометр на базе индикатора часового типа	2 раза в год	миллиметр	миллиметр
16.	Разрушение бетона вследствие реакционных свойств крупного заполнителя бетона	Прямые измерения глубины разрушения бетона	Деформометр на базе индикатора часового типа	2 раза в год	миллиметр	миллиметр
	2. Сооружения из грунтовых материалов (плотины, дамбы)
17.	Вертикальные перемещения (осадки) гребня сооружения и его основания	Нивелирование поверхностных марок, глубинных марок	Поверхностные, глубинные марки, рабочие и фундаментальны реперы	2 раза в год	миллиметр	миллиметр
18.	Горизонтальные смещения гребня сооружения, мм	Триангуляция, визирование по створам, светодальномерные наблюдения	Рабочие и фундаментальны реперы, визирные марки, марки для светодальномерных измерений	2 раза в год	миллиметр	миллиметр
19.	Паровое давление в водоупорных элементах сооружения и его основания	Дистанционные измерения парового давления в водоупорных элементах сооружения	Измерительные преобразователи давления струнного типа	3 раза в месяц	МегаПаскаль	МегаПаскаль
20.	Фильтрационные расходы, поступающие в дренажные устройства или выходящие на поверхность	Дистанционные измерения расходов или прямые измерения отметок уровня воды на мерном водосливе	Измерительные преобразователи уровня жидкости, ультразвуковые расходомеры, мерные рейки	3 раза в месяц	литр в секунду	литр в секунду
21.	Отметки депрессионной поверхности фильтрационного потока в теле сооружения, береговых примыканиях	Дистанционные измерения пьезометрических уровней или прямые измерения отметок пьезометрических уровней	Измерительные преобразователи давления струнного типа, напорные и безнапорные пьезометры, образцовые манометры, хлопушки, уровнемеры	3 раза в месяц	метр	метр
22.	Градиенты напора в водоупорных элементах сооружения основания, безразмерно	Вычисляются по измеренным пьезометрическим напорам в сооружении и его основании	-	3 раза в месяц	Без-размерно	Безразмерно
23.	Температура сооружения и его основания	Дистанционные измерения температуры сооружения и его основания	Измерительные преобразователи температуры струнного типа	3 раза в месяц	градусов Цельсия	градусов Цельсия
24.	Параметры сейсмических колебаний сооружения и его основания	Измерения в ждущем автоматическом режиме ускорений, амплитуды колебаний	Сейсмометрическая аппаратура	Постоянно	герц, секунда	герц, секунда
25.	Наличие рифонов в нижнем бьефе за сооружением	Измерения фильтрационного расхода	Мерный водослив с рейкой для измерения уровня воды над водосливом	3 раза в месяц	литр в секунду	литр в секунду
26.	Наличие зон на низовом откосе с ярко-зеленым травяным покровом	Измерения площади зон	Рулетка	3 раза в месяц	квадратный метр	квадратный метр
27.	Появление просадочных воронок на гребне и откосах плотины	Измерение диаметра, площади и глубины воронки	Рулетка	3 раза в месяц	см, квадратный метр	см, квадратный метр
28.	Появление продольных и поперечных трещин на гребне плотины	Измерение протяженности и раскрытия трещин	Рулетка	3 раза в месяц	метр, миллиметр	метр, миллиметр
	3. Грунтовые примыкания, в верхнем и нижнем бьефах
29.	Вертикальные смещения в оползневых и потенциально неустойчивых массивах	Нивелирование поверхностных и глубинных марок	Поверхностные и глубинные марки	4 раза в год	миллиметр	миллиметр
30.	Горизонтальные смещения оползневых и потенциально неустойчивых массивов	Триангуляция, светодальномерные наблюдения	Реперы, марки	4 раза в год	миллиметр	миллиметр
31.	Уровень грунтовых вод в оползневых и потенциально неустойчивых массивах, м	Измерения пьезометрических уровней	Пьезометры, уровнемеры, хлопушки	1 раз в месяц	метр	метр
32.	Появление оползневых и просадочных трещин	Зарисовка, измерение протяженности ширины, глубины	Рулетка	3 раза в месяц	метр, сантиметр	метр, сантиметр
33.	Наличие зон избыточного увлажнения	Измерение площади водопроявлеий	Рулетка	3 раза в месяц	квадратный метр	квадратный метр
34.	Наличие сосредоточенных выходов подземных вод в нижнем бьефе	Измерение фильтрационного расхода	Мерный водослив	Раз в сутки	литр в секунду	литр в секунду
35.	Наличие суффозионного выноса грунта	Измерение количества взвеси	Мерный сосуд	3 раза в месяц	грамм на литр	грамм на литр
36.	Наличие просадочных и суффозионных воронок	За рисовка, измерение количества и размеров воронок	Рулетка	3 раза в месяц	метр	метр
37.	Наличие криогенных деформаций	Характер деформации, размеры, площадь распространения	-	Раз в год	метр	метр

Примечание: * Собственник ГТС увеличивает количество измерений в указанный период, в случае опыта эксплуатации ГТС I, II, III классов более 5 лет, IV класса ГТС более 10 лет, а также исходя от конструкции ГТС.

Приложение 2 к приказу Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 2 июня 2021 года № 172

Правила определения критериев безопасности водохозяйственных систем и сооружений

Глава 1. Общие положения

1. Настоящие Правила определения критериев безопасности водохозяйственных систем и сооружений (далее – Правила) определяют порядок определения критериев безопасности (далее – Критерии) водохозяйственных систем и сооружений (далее - ГТС).

2. В настоящих Критериях используются следующие понятия:

1) водохозяйственная система – комплекс взаимосвязанных водных объектов и гидротехнических сооружений;

2) плотина – подпорное гидротехническое сооружение на водотоке для подъема уровня воды и (или) создания водохранилища (далее – ГТС);

3) контролируемые технические показатели критериев – количественные и качественные характеристики состояния ГТС, измеренные с помощью технических средств или вычисленные на основе измерений сооружения;

4) диагностические технические показатели критериев – наиболее значимые для диагностики и оценки состояния ГТС контролируемые показатели, позволяющие дать оценку безопасности ГТС "сооружение – основание – водохранилище" в целом или отдельных ее элементов.

3.Для целей настоящего приказа под водохозяйственными системами и сооружениями принимаются плотины.

4. Критериальные значения технических показателей критериев делятся на:

К – диагностическое значение технических показателей критериев, измеренных в процессе мониторинга технического состояния ГТС;

К1 – контролируемый уровень критериального значения, при достижении которого устойчивость, механическая и фильтрационная прочность ГТС и его основания, а также пропускная способность водосбросных и водопропускных сооружений еще соответствуют условиям нормальной эксплуатации;

К2 – контролируемый уровень критериального значения, при превышении которого эксплуатация ГТС в проектных режимах недопустима.

5. Оценку состояния ГТС проводят на основе сопоставления измеренных значений диагностических технических показателей К с их критериальными значениями К1 и K2. При К < К1 состояние ГТС считают нормальным, при К1 < К < К2 – потенциально опасным, при К > К2 – предаварийным.

Глава 2. Порядок определения критериев безопасности водохозяйственных систем и сооружений

3. Устанавливаются два этапа определения критериев безопасности водохозяйственных систем и сооружений:

1) единожды на стадии проектирования;

2) на стадии эксплуатации, которые могут периодически пересматриваться.

4. Собственник ГТС определяет лицо, ответственное за определение и мониторинг Критериев.

5. Состав и уровень критериальных значений К1 и К2 следует определять:

1) на стадии проектирования – на основе анализа результатов расчетов и экспериментальных исследований фильтрационного, гидравлического и температурного режимов, напряженно-деформированного состояния, прочности и устойчивости ГТС на основное и особое сочетание нагрузок, а также на основе анализа прочностных, деформационных и фильтрационных характеристик материала;

2) для эксплуатируемых сооружений – на основе многофакторного анализа результатов сопоставления критериальных значений, разработанных в составе проекта, с контролируемыми на ГТС показателями при максимальных нагрузках.

6. Корректировка и дополнение критериальных значений К1 (а в случае необходимости и К2) осуществляется на основе анализа результатов натурных наблюдений и опыта эксплуатации ГТС с использованием:

1) результатов прогноза, выполненного на основании статистических моделей, сформированных по данным натурных наблюдений;

2) поверочных расчетов по "откалиброванным" на основе результатов натурных наблюдений математическим моделям, применительно к уточненным расчетным схемам ГТС, уточненным расчетным значениям параметров свойств материалов сооружений и пород грунтов оснований, а также параметров нагрузок.

7. Корректировка критериальных значений осуществляется в следующих случаях:

1) перед вводом гидротехнического сооружения в эксплуатацию;

2) после первых двух лет эксплуатации;

3) после реконструкции гидротехнического сооружения, их капитального ремонта, восстановления и изменения условий эксплуатации;

4) при выводе из эксплуатации и при консервации;

5) после аварийных ситуаций.

8. Определение критериальных значений основных частей ГТС осуществляется согласно приложению к настоящим Правилам.

Приложение к Правилам определения критериев безопасности водохозяйственных систем и сооружений

Критериальные значения основных частей водохозяйственных систем и сооружений

1. Критериальные значения осадки бетонных ГТС:

1) при среднем давлении под подошвой ГТС и которое больше расчетного сопротивления грунта основания, критериальные значения осадок К1 на стадии проекта равны расчетным значениям, определяемым численными методами, учитывающими упругопластический характер деформирования грунтов, пространственное напряженное состояние, последовательность возведения сооружения в соответствии со строительными нормами СН РК 3.04-03-2018 "Основания гидротехнических сооружений";

2) в условиях нормальной эксплуатации ГТС изменения осадок во времени определяются по прогнозным моделям, основанным на статической обработке данных натурных наблюдений;

3) критериальные значения осадок К1 определяются для секций ГТС, отличающихся величинами нагрузок на основание сооружения или его инженерно-геологическими свойствами и оснащенных средствами измерения осадок;

4) в случаях, когда осадка сооружения равномерная по длине сооружения и не вызывает каких-либо опасений за его безопасность, основное внимание уделяется контролю изменений интенсивности осадок во времени с целью обнаружения возможного развития непредвиденных неблагоприятных процессов в основании (изменение физико-механических характеристик грунта, химическая или механическая суффозия).

2. Критериальные значения горизонтальных перемещений гребня высоких бетонных плотин:

1) в качестве первого приближения за критериальные значения К1 горизонтального перемещения гребня плотины принимается величина, полученная расчетом на основное сочетание нагрузок методами строительной механики, теории упругости, пластичности в соответствии с принятыми в проекте физико-механических характеристиках плотины и основания;

2) критериальные значения К1, К2 горизонтальных перемещений гребня плотины уточняются в процессе эксплуатации плотины на основе контрольных расчетов с учетом фактических физико-механических характеристик бетона плотины и основания, а также выявленных закономерностей работы сооружения;

3) для уточнения критериальных значений К1 и К2 горизонтальных перемещений гребня бетонных плотин используют статистический метод с целью установления эмпирической зависимости горизонтальных перемещений от уровня воды в водохранилище (нормальный подпертый уровень для К1 и форсированный подпертый уровень для К2, температуры внешней среды) и времени:

u = f [H (t), t (T); Т ],

(1)

где:

u – горизонтальные перемещения гребня плотины;

Н – уровень верхнего бьефа;

t – температура;

Т – время;

5) за уточненные критериальные значения K1, K2 горизонтальных перемещений гребня бетонных плотин принимаются прогнозные величины в предположении, что максимальные и минимальные перемещения от давления воды в водохранилище совпадают по фазе с максимальными и минимальными перемещениями от температурных воздействий;

6) измеренные перемещения гребня плотины во всех случаях не должны превышать критериальных значений К1, К2. Превышение измеренных перемещений над прогнозируемыми будет свидетельствовать о появлении аномалии в работе сооружения, и состояние сооружения при этом оценивается как потенциально опасное (если превышено значение К1) и как предаварийное (если превышено значение К2).

3. Критериальные значения напряжения в бетоне:

1) за критериальные значения К1 и К2 напряжений в бетоне в контролируемых точках плотины на стадии проекта принимаются величины напряжений, полученные расчетом на основное К1 или особое сочетание нагрузок К2 или испытанием моделей. Величины напряжений в бетоне плотин III и IV классов определяются методами строительной механики, плотин I и II классов методами теории упругости;

2) в эксплуатационный период критериальные значения К1 напряжений в бетоне уточняются по результатам поверочных расчетов с учетом фактических физико-механических характеристик бетона плотины.

Для уточнения критериальных значений напряжений в бетоне рекомендуется использовать прогнозные математические модели.

Для максимально нагруженных зон бетонных плотин, прочность сечений которых определяется сопротивлением бетона сжатию, за критериальное значение К1 и К2 напряжения в бетоне принимается расчетное сопротивление бетона сжатию;

3) для бетонных плотин, прочность сечений которых определяется сопротивлением бетона растяжению при условии отсутствия трещин, за критериальные значения К1 и К2 напряжения в бетоне принимаются расчетные сопротивления бетона на растяжение.

4. Критериальные значения напряжения в арматуре железобетонных конструкций сооружений:

1) для максимально нагруженных зон железобетонных конструкций, прочность сечения которых определяется сопротивлением арматуры растяжению и не вводится требование ограничения раскрытия трещин, за критериальное значение К1 напряжения в арматуре принимается расчетное сопротивление арматуры растяжению для предельных состояний;

2) для железобетонных конструкций, прочность сечения которых определяется по растянутой арматуре, а ширина раскрытия трещин ограничена, за критериальные значения К1 напряжений в арматуре принимаются напряжения в арматуре, вычисленные исходя из предельно допустимой ширины раскрытия трещин;

3) в эксплуатационный период критериальные значения К1 напряжений в арматуре уточняется по результатам поверочных расчетов с учетом фактических физико-механических характеристик бетона, арматуры, процента армирования и действующих нагрузок.

5. Критериальные значения положения пьезометрических уровней воды в основании бетонных плотин:

1) для определения значений противодавления на подошву бетонных плотин для оценки их устойчивости методом электрогидродинамической аналогий (далее – ЭГДА) или расчетами определяется положение пьезометрических уровней при основном и особом сочетании нагрузок, а также в случае нарушения одного из противофильтрационных или дренажных устройств;

2) за критериальные значения К1 и К2 положения пьезометрических уровней в основании бетонных плотин на стадии проекта принимаются значения пьезометрических уровней, полученные расчетом или методом ЭГДА для К1 – при основном сочетании нагрузок, К2 – при особом сочетании нагрузок при нарушении монолитности понура;

3) для периода нормальной эксплуатации ГТС изменения критериальных значений пьезометрических уровней во времени, определяются по прогнозным регрессионным моделям, основанным на статистической обработке данных натурных наблюдений;

4) критериальные значения положения пьезометрических уровней К1 принимаются равными прогнозируемым по регрессионной модели при доверительном интервале, равным 2s, а критериальные значения положения пьезометрических уровней К2 – равным прогнозируемым по регрессионной модели при доверительном интервале, равным 3s;

5) в качестве диагностических показателей положения пьезометрических уровней в основании бетонной плотины с понуром рекомендуется принимать значения пьезометрических уровней в конце понура. Для контроля работоспособности верхового зуба и дренажа – пьезометрических уровней перед низовым зубом бетонной плотины.

6. Критериальные значения осадков грунтовых плотин:

1) при назначении критериев осадки плотины используется основная закономерность геомеханики по уплотнению грунтов под действием нагрузки;

2) при нормальной работе грунтовой плотины ход ее осадки должен носить плавный затухающий характер. При этом интенсивность приращения осадки с каждым годом или циклом измерений (выполняемым в определенное время года и при одинаковых условиях) уменьшается стремясь к нулю. Фактическая (измеренная) осадка в любой момент времени t не должна превышать расчетных значений для основного и особого сочетания нагрузок (если расчетная модель близка к реальной) и выходить за пределы доверительного интервала:

S расч (t) - ∆ S ≤ S нат (t) ≤ S расч (t) + ∆ S ,

(2)

где:

S нат (t) и S расч (t) – значения измеренной и расчетной осадки плотины за равный промежуток времени t;

D S – погрешность определения осадки.

Исходя из этого, за критериальное значение К1 осадки плотины в общем случае рекомендуется принимать ее расчетное значение на верхней границе доверительного интервала (при нисходящем графике хода осадки):

К1 (t) = S расч (t) - ∆ S ,

(3)

В условиях необходимости учитывать множество факторов строительного и пускового периодов для назначения критериальных значений осадки необходимо использовать прогнозные модели, основанные на статистической обработке данных натурных наблюдений

S прог (t) - ∆ S ≤ S нат (t) ≤ S прог (t) + ∆ S

(4)

где:

S прог (t) – прогнозируемая осадка на момент времени t;

3) прогнозируемые значения осадок определяются аппроксимацией и экстраполяцией натурных графиков хода осадки геодезических марок, установленных на плотине. Простейшая аппроксимирующая функция имеет вид:

S(t) - t/(at + b),

(5)

где t – время;

а, b – эмпирические коэффициенты, определяемые в результате статистической обработки данных предыдущих натурных измерений методом наименьших квадратов.

В этих случаях за К1 принимается:

К1 (t) = S прог (t) - ∆ S

(6)

По мере получения новых данных натурных наблюдений проводится корректировка прогнозных графиков хода осадок плотины и аппроксимирующих их функций;

4) другим качественным критериальным признаком нормального состояния плотины по осадкам может служить неравенство вида:

нормальное состояние: Us (t) > Us (t2) > Us(t3)> Us(t4) > ... > Us (tn) → 0, (7)

где Us ( t 1 ), ... Us ( tn ) – натурные значения интенсивности приращения осадок плотины в первый, второй и последующие годы наблюдений (или циклы измерений).

5) критериальными признаками потенциально опасного и предаварийного состояния сооружений можно считать условия, когда имеет место, соответственно, отсутствие затухания осадок во времени и нарастание осадок во времени:

потенциально опасное состояние: Us (t1)≈Us (t2) = Us(t3)=…=Us(tn) (8)

предаварийное состояние: Us (t1)s (t2) < Us(t3) <…s(tn) (9);

6) при соответствии натурных значений интенсивности осадки плотины нормальному состоянию проводится оперативный комплексный анализ поведения сооружения с привлечением других данных натурных наблюдений и принимаются меры по приведению сооружения в нормальное эксплуатационное состояние;

7) при соответствии натурных значений интенсивности осадки плотины потенциально опасному состоянию принимаются оперативные меры по понижению уровня воды в водохранилище.

7. Критериальные значения горизонтального смещения гребня грунтовой плотины:

1) условиям нормальной эксплуатации плотины соответствует неравенство:

(10)

где

– натуральные значения увеличения горизонтальных смещений в контролируемых точках гребня плотины в течении всего цикла эксплуатации плотины под напором;

d – погрешности измерения смещений;

3) потенциально опасным условиям эксплуатации плотины соответствует неравенство:

(11)

где

– натуральные значения увеличения горизонтальных смещений в контролируемых точках гребня плотины в течении всего цикла эксплуатации плотины под напором;

d – погрешности измерения смещений;

4) предаварийное состояние плотины определяемая неравенством:

(12)

где

– натуральные значения увеличения горизонтальных смещений в контролируемых точках гребня плотины в течении всего цикла эксплуатации плотины под напором;

d – погрешности измерения смещений.

8. Критериальные значения трещинообразований в грунтовых противофильтрационных элементах плотины:

1) в качестве критериальных значении трещинообразования используется показатель относительной (вертикальной или горизонтальной) деформации растяжения грунтов противофильтрационных элементов (ядро, экран, диафрагма), которая вычисляется по данным геодезических или телеметрических натурных измерений:

ep=∆Lp/p,

(13)

где ep – показатель относительной (вертикальной или горизонтальной) деформации растяжения;

Lр – расстояние между точками измерений;

∆Lp – показатель изменения расстояния между точками;

2) для определения критериальных значений трещинообразования используется предельный показатель относительной деформации растяжения грунта, при которой происходит разрыв образца.

Для каждого вида грунта критериальное значение трещинообразования устанавливается индивидуально в ходе механических испытаний серии образцов.

В общем виде условие обеспечения стойкости трещины противофильтрационного элемента плотины выражается неравенством:

(14)

где ɛрнат – относительная деформация растяжения грунта в противофильтрационном элементе плотины, полученная натурными измерениями;

– предельная относительная деформация данного грунта на растяжение (разрыв), полученная механическими испытаниями;

gn – нормативный коэффициент надежности по ответственности сооружения;

3) Условиям нормальной эксплуатации плотины соответствует неравенство:

(15);

4) Потенциально опасным условиям эксплуатации плотины соответствует неравенство:

(16);

5) Предаварийное состояние плотины характеризует неравенством:

(17);

9. Критериальные значения положений поверхности депрессии осуществляется в следующей последовательности:

для поперечников плотины, оснащенных пьезометрами, производится расчет положений кривой депрессии при основном (нормально подпертом уровне) и особом (форсированном подпертом уровне) сочетаниях нагрузок; калибровкой расчетной модели (при необходимости) результаты расчета сближаются с результатами натурных наблюдений;

для обеих расчетных поверхностей депрессии проверяется выполнение критериальных ограничений:

недопущение выхода фильтрационного потока на низовой откос выше дренажа;

заглубление поверхностей депрессии от поверхности низового откоса на глубину, не меньшую глубины сезонного промерзания грунта в районе расположения плотины;

поверочными расчетами проверяется соответствие коэффициентов запаса устойчивости низового откоса плотины критериям устойчивости для основного и особого сочетаний нагрузок;

1) в качестве критериальных значений К1, К2, контролирующих положение поверхности депрессии, принимаются измеряемые уровни воды в пьезометрах, установленных в теле плотины.

Критериальным значениям К1 соответствуют пьезометрические уровни поверхности депрессии при основном (нормально подпертом уровне) сочетании нагрузок.

Критериальным значениям К2 соответствуют пьезометрические уровни поверхности депрессии при особом (форсированном подпертом уровне) сочетании нагрузок.

Критериальные значения К1, К2 назначаются индивидуально для каждого пьезометра (или группы пьезометров) в соответствии с координатами их расположения в контролируемом створе тела плотины;

2) при оценке состояния плотины по положениям кривой депрессии выдерживаются критериальные соотношения для всех пьезометров;

3) условиям нормальной эксплуатации плотины соответствует неравенство:

(18)

где:

Pизм (хi) – измеряемые уровни воды в пьезометрах;

– пьезометрические уровни поверхности депрессии при основном (нормально подпертом уровне) сочетании нагрузок;

4) потенциально опасным условиям эксплуатации плотины соответствует неравенство:

(19)

где:

K1(xi) – критериальное значение, выраженное в абсолютных отметках пьезометрических уровней соответствующих поверхностей депрессии.

– пьезометрические уровни поверхности депрессии при особом (форсированном подпертом уровне) сочетании нагрузок;

5) предаварийному состоянию плотины соответствует неравенство:

(20)

6) критериальные значения K1(xi) и К2(хi) выражаются в абсолютных отметках пьезометрических уровней соответствующих поверхностей депрессии. Отметки критериальных значений K1(xi) и К2(хi) для каждого пьезометра считываются с поверхностей депрессии для основного и особого сочетаний в точках их пересечения с линиями равных напоров (эквипотенциалями), проходящих через водоприемники контрольных пьезометров;

10. Критериальные значения фильтрационной прочности тела плотины и основания:

1) при нормальном установившемся режиме работы плотины измеренные фильтрационные расходы во всем диапазоне изменения напора на сооружение соотвествуют условию:

Qр (Нi - ∆Q ≤ Qнат (Hi) ≤ Q р + ∆Q,

(21)

где:

Qнат(Нi) – натурные расходы фильтрации при напоре Hi;

Qp (Нi) – расчетные расходы фильтрации при напоре Hi;

∆Q – погрешность измерения расходов в доверительном интервале;

2) Критериальным значениям К1 соответствуют расчетные значения максимальных фильтрационных расходов через тело плотины при основном сочетании нагрузок (нормально-подпертом уровне) с уточнением в процессе эксплуатации значений для данного вида грунтов:

(22)

3) критериальным значениям К2 соответствуют расчетные значения максимальных фильтрационных расходов через тело плотины при особом сочетании нагрузок для (форсированном подпертом уровне) с уточнением в процессе эксплуатации этих значений для данного вида грунтов:

(23)

4) критериальные неравенства, ограничивающие фильтрационные расходы, имеют следующий вид:

Qнат (НПУ) ≤ K1 = Qp (НПУ) + D Q, (24)

Qнат (ФПУ) ≤ K2 = Qp (ФПУ) + D Q, (25)

В качестве прогнозной модели для фильтрационных расходов рекомендуется использовать приблизительное равенство (стабильность) натурных значений фильтрационных расходов, измеренных при одинаковых напорах (H0), действующих на сооружение в разные годы эксплуатации ki.

Q нат (ki H0) = const. (26)

Для исключения возможных ошибок в оценках состояния плотины по критерияальным значениям К1 и К2 в неравенствах (22), (23) и равенстве (24) следует использовать для сравнения значения фильтрационных расходов (Онат), измеренных в условиях отсутствия на водомерных устройствах проточности поверхностных вод, не связанных с фильтрацией через плотину и основание (от дождей, снеготаяния, технологических утечек);

11. Критериальные значения мутности воды, профильтровавшейся через тело плотины и основание:

1) при нормальном фильтрационном режиме (отсутствии суффозионных процессов) мутность профильтровавшейся через плотину и ее основание воды не превышает мутности воды в водохранилище.

При этом критериальное значение К1 принимается как:

K1 = Mвдх.

(27)

где:

Mвдх – мутности воды в водохранилище;

2) превышение твердых частиц в профильтровавшейся воде над их содержанием в водохранилище означает, что в сооружение происходит процесс механической суффозии.

При наличии механической суффозии состояние сооружения классифицируется как потенциально опасное. При увеличении мутности профильтровавшейся воды во времени при постоянном напоре состояние сооружения оценивается как предаварийное.

При этом критериальное значение К1 принимается как:

К2 = 2Мвдх

(28)

3) условиям, характеризующим состояние плотины по мутности профильтровавшейся воды как нормальное, соответствует неравенство:

(29)

где:

–мутность воды, профильтровавшейся через плотину и ее основание;

4) условиям, характеризующим состояние плотины по мутности профильтровавшейся воды как потенциально опасное, соответствует неравенство:

(30)

5) условиям, характеризующим состояние плотины по мутности профильтровавшейся воды как предаварийное опасное, соответствует неравенство:

(31);

12. Критериальные значения технической и функциональной надежности механизмов и узлов ГТС:

1) для затворов, находящихся в эксплуатации пять лет, периодичность обследований не превышает два года;

2) грузоподъемное оборудование подлежит техническому освидетельствованию не реже одного раза в год. Обследование канатов, тяговых органов, изоляции проводов и заземления, состояния освещения и сигнализации грузоподъемного оборудования производится не реже одного раза в полгода;

3) механические оборудования входящие в состав ГТС обеспечивают следующие требования:

затворы водопропускных отверстий всех типов и назначений с закладными частями (кроме дисковых предтурбинных затворов);

задвижки и затворы на групповых водоводах;

сороудерживающие решетки;

грузоподъемное и транспортное оборудование;

защитные металлоконструкции;

средства управления и сигнализации.

Затворы водопропускных сооружений удовлетворять требованиям:

прочности и устойчивости конструкции в целом и отдельных ее узлов, и элементов;

водонепроницаемости, в том числе в местах сопряжений затвора с сооружением;

постоянной готовности для маневрирования;

4) ворота и затворы шлюзов, соответствуют следующим требованиям:

прочности и устойчивости конструкции в целом и отдельных ее узлов, и элементов;

водонепроницаемости конструкции и мест сопряжений с сооружением;

свободного открытия и закрытия при выравнивании уровней воды в камере сооружения и в примыкающем к ней бьефу (верхнему или нижнему),

пропуска максимальных расходов воды;

5) решетки водопропускных сооружений обеспечивают следующие требования:

прочности и устойчивости в пределах заданных и нормативных нагрузок;

свободного маневрирования в спокойной воде (кроме стационарных решеток);

минимальным (не более пятнадцати сантиметров на чистых решетках) потерям напора;

эффективного удержания плавающих и движимых потоком воды тел;

возможности очистки с помощью механизмов или вручную;

6) в процессе эксплуатации механического оборудования обеспечивается:

равномерность движения затворов, отсутствие рывков и вибраций;

устойчивость положения и отсутствие деформаций ходовых и опорных частей;

работоспособное состояние болтовых, сварочных и заклепочных соединений;

водонепроницаемость затворов, правильность посадки их на порог, плотность прилегания их к опорному контуру;

утепление и обогрев пазов, опорных устройств, пролетных строений затворов и сороудерживающих решеток, предназначенных для работы в зимних условиях;

оптимальный перепад уровней на сороудерживающих решетках, который недолжен превышать установленного по условиям прочности и экономичности максимального допустимого значения;

отсутствие вибрации сороудерживающих решеток;

защиту затворов, сороудерживающих решеток и закладных частей от коррозии и обрастаний растительностью.

Су шаруашылығы жүйелері мен құрылысжайлары қауіпсіздігінің өлшемшарттарын, Су шаруашылығы жүйелері мен құрылысжайлары қауіпсіздігінің өлшемшарттарын айқындау қағидаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 2 маусымдағы № 172 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2021 жылғы 9 маусымда № 22973 болып тіркелді

Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 9 шілдедегі Су кодексінің 37-бабы 1-тармағының 3-1) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

1. Мыналарды:

1) осы бұйрыққа 1-қосымшаға сәйкес Су шаруашылығы жүйелері мен құрылысжайлары қауіпсіздігінің өлшемшарттары;

2) осы бұйрыққа 2-қосымшаға сәйкес Су шаруашылығы жүйелері мен құрылысжайлары қауіпсіздігінің өлшемшарттарын айқындау қағидалары бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің "Су шаруашылығы жүйелері мен құрылыстары қауіпсіздігінің критерийлерін бекіту туралы" 2015 жылғы 30 наурыздағы № 19-4/289 бұйрығының (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 11597 болып тіркелген, "Әділет" Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесінде 2015 жылғы 24 шілдеде жарияланған) күші жойылды деп танылсын.

3. Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің Су ресурстары комитеті заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрықтың ресми жарияланғаннан кейін оның Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің интернет-ресурсында орналастырылуын;

3) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің Заң қызметі департаментіне осы тармақтың 1) және 2) тармақшаларымен көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтердің ұсынылуын қамтамасыз етсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Экология, геология және табиғи ресурстар вице-министріне жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Экология, геология және табиғи ресурстар министрі

М. Мирзагалиев

Қазақстан Республикасының Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 2 маусымдағы № 172 Бұйрыққа 1-қосымша

Су шаруашылығы жүйелері мен құрылысжайлары қауіпсіздігінің өлшемшарттары

р/с №	Өлшемшарттар	Өлшемшарттың бақыланатын техникалық көрсеткішін өлшеу әдісі	Бақыланатын көрсеткішті өлшейтін техникалық құралдар	Өлшеудің кезеңділігі*	Мониторинг нәтижесі
					К өлшенген көрсеткішінің мәні	К1, К2 көрсеткішінің өлшем-шарттық мәні
1	2	3	4	5	6	7
	1. Бетонды ГТҚ үшін (гравитациялық, контрфорсты, арқалы бөгеттер)
1.	Құрылысжай мен оның табанының тік жылжуы (шөгуі)	Үстіңгі маркаларды нивелирлеу	Үстіңгі маркалар, жұмысшы және іргетасты реперлер	жылына 2 рет	миллиметр	миллиметр
2.	Құрылысжай мен оның табандарының көлденеңінен жылжуы	Тұстамалар бойынша триангуляция, шамды алыстан шамалайтын байқаулар	Жұмысшы реперлер, визирлі маркалар, шамды алыстан шамалайтын байқау маркалары	жылына 2 рет	миллиметр	миллиметр
3.	Құрылысжайлардың және оның табанының кернеуі	Деформацияларды, құрылысжайлардың және оның табанының кернеуін қашықтықтан өлшеу	Сызықтық деформацияны өлшейтін түрлендіргіштер, ішекті типті күштер	айына 1 рет	килограмм/шаршы сантиметр, МегаПаскаль	килограмм/шаршы сантиметр, МегаПаскаль
4.	Бетонды құрылысжайдың табанындағы түйіскен кернеу	Бақыланатын алаңға келетін күшті қашықтықтан өлшеу	Ішекті типті күштерді өлшейтін түрлендіргіштер	айына 1 рет	килограмм/шаршы сантиметр, МегаПаскаль	килограмм/шаршы сантиметр, МегаПаскаль
5.	Құрылысжайдың секцияаралық жапсарларын ашу	Жапсарлардың ашылуын қашықтықтан өлшеу	Ішекті типті сызықтық ауысулықты өлшейтін түрлендіргіштер	айына 3 рет	миллиметр	миллиметр
6.	Құрылысжайдың секцияаралық жапсарлары бойынша секциялардың өзара жылжуы	Бөгет секцияларының өзара жылжуын тікелей өлшеу	Қайта жаңғыртылған щелемер, штангенщелемер	айына 3 рет	миллиметр	миллиметр
7.	Жартас пен құрылысжайдың түйісі бойынша жарықтың үйкелу шамасы	Жартас пен құрылысжайдың түйісі бойынша жапсардың ашылуын қашықтық өлшеу	Сызықтық деформацияны, ішекті типті сызықтық ауысулықты өлшейтін түрлендіргіштер	айына 3 рет	миллиметр	миллиметр
8.	Құрылысжайдағы жарықтар мен блокаралық жапсарларды ашу	Жарықтардың, блокаралық жапсарлардың ашылуын қашықтықтан өлшеу	Сызықтық деформацияны, ішекті типті сызықтық ауысулықты өлшейтін түрлендіргіштер	айына 3 рет	миллиметр	миллиметр
9.	Құрылысжай бетонының және оның табанының температурасы	Бетон температурасын қашықтықтан өлшеу	Ішекті типті температураны өлшейтін түрлендіргіштер	айына 3 рет	Цельсий градус	Цельсий градус
10.	Дренажды құрылғыларға түсетін немесе жоғарғы бетіне шығатын сүзілу шығыстары	Шығыстарды қашықтықтан өлшеу, немесе өлшейтін суағарда су деңгейін тікелей өлшеу	Сұйықтық деңгейін өлшейтін түрлендіргіштер, өлшегіш рейка	айына 3 рет	секундына литр	секундына литр
11.	Құрылысжайлардың табанындағы және жағалау қабысуларындағы пьезометриялық қысым	Құрылысжайлардың табанында пьезометриялық деңгейлерді тура немесе қашықтықтан өлшеу	Ішекті типті қысымды өлшейтін түрлендіргіштер, үлгілік манометрлер	айына 3 рет	метр	метр
12.	Құрылысжайлардың табанындағы пьезометриялық градиенттер, мөлшерсіз	Құрылысжайлар табанында өлшенген қысымдар бойынша есептеледі	-	айына 3 - рет	Мөлшерсіз көлем	Мөлшерсіз көлем
13.	Құрылысжайлардың және оның табанының сейсмикалық толқуының параметрлері	Толқулар жеделдеуін, амплитудасын автоматтық күту режимінде өлшеу	Сейсмометрикалық аппаратура	үнемі	секундына герц	секундына герц
14.	Төменгі бьефте арнаның шайылу сипаттамасы	Сүңгуірлер немесе эхолоттардың көмегімен шаю шұңқырларын тура өлшеу	Эхолоттар, өлшейтін ленталар	жылына 1 рет	метр, шаршы метр	метр, шаршы метр
15.	Құбылмалы деңгейдің белдеуінде бетонның бұзылуы	Бетонның бұзылу тереңдігін тура өлшеу	Сағат типті индикатор базасындағы деформометр	жылына 2 рет	миллиметр	миллиметр
16.	Бетонның ірі толықтырушыларының реакциялық қасиеттері салдарынан бетонның бұзылуы	Бетонның бұзылу тереңдігін тура өлшеу	Сағат типті индикатор базасындағы деформометр	жылына 2 рет	миллиметр	миллиметр
2. Топырақты материалдардан жасалған құрылысжайлар (бөгеттер, дамбалар)
17.	Құрылысжайдың қыры мен оның табанының тік жылжуы	Үстіңгі маркаларды, тереңдіктегі маркаларды ниверлеу	Үстіңгі, тереңдіктегі маркалар, жұмысшылар және іргетасты реперлер	жылына 2 рет	миллиметр	миллиметр
18.	Құрылысжайлар қырларының көлденеңінен ығысуы	Тұстамалар бойынша триангуляция, шамды алыстан шамалайтын бақылаулар	Жұмысшы және іргетасты реперлер, визирлі маркалар, шамды алыстан өлшеуге арналған маркалар	жылына 2 рет	миллиметр	миллиметр
19.	Құрылысжайдың сутірек элементтеріндегі және оның табанындағы булы қысым	Құрылысжайдың сутірек элементтерінде булы қысымды қашықтықтан өлшеу	Ішекті типті қысымды өлшейтін түрлендіргіштер	айына 3 рет	МегаПаскаль	МегаПаскаль
20.	Дренажды құрылғыларға түсетін немесе жоғары бетіне шығатын сүзілу шығыстар	Шығыстарды қашықтықтан өлшеу немесе өлшейтін суағарда су деңгейін тікелей өлшеу	Сұйықтық деңгейін өлшейтін түрлендіргіштер, ультрадыбысты шығысты өлшеуіштер, өлшегіш рейка	айына 3 рет	Секундына литр	Секундына литр
21.	Құрылысжайлардың денесіндегі, жағалау қабысуларындағы сүзігілену ағынының депрессиялық бетінің белгісі	Пьезометриялық деңгейді қашықтықтан өлшеу немесе пьезометриялық деңгейінің белгілерін тура өлшеу	Ішекті типті қысымды өлшейтін түрлендіргіштер, қысымды және қысымсыз пьезометрлер, үлгілік манометрлер, жартылдағыштар, деңгей өлшеуіштер	айына 3 рет	метр	метр
22.	Құрылысжайдың сутірек элементтеріндегі, табанындағы қысым градиенттері, өлшеусіз	Құрылысжайдың және оның табанында өлшенген пьезометрикалық қысымдар бойынша есептеледі	-	айына 3 рет	Өлшеусіз	Өлшеусіз
23.	Құрылысжайдың және оның табанының температурасы	Құрылысжайдың және оның табанының температурасын қашықтықтан өлшеу	Ішекті типті температураны өлшейтін түрлендіргіштер	айына 3 рет	Цельсий градус	Цельсий градус
24.	Құрылысжайлардың және оның табанының сейсмикалық толқуының параметрлері	Толқулар жеделдеуін, амплитудасын автоматтық күту режимінде өлшеу	Сейсмометрикалық аппаратура	үнемі	секундына герц	секундына герц
25.	Құрылысжайдың сыртында төменгі бьефте грифондардың болуы	Сүзгілену шығыстарын өлшеу	Суағардың бетінен судың деңгейін өлшеуге арналған рейкамен өлшеулі су ағызу	айына 3 рет	Секундына литр	Секундына литр
26.	Ашық-жасыл шөпті жамылғымен төменгі беткейде аймақтардың болуы	Аймақтар алаңдарын өлшеу	Рулетка	айына 3 рет	Шаршы метр	Шаршы метр
27.	Бөгеттің қырқасында және жотасында отыру шұңқырлардың пайда болуы	Шұңқырдың диаметрін, алаңын және тереңдігін өлшеу	Рулетка	айына 3 рет	Сантиметр, шаршы метр	Сантиметр, шаршы метр
28.	Бөгеттің қырқасында тік және көлденең жарықтардың пайда болуы	Жарықтардың ашылуын және ұзындыған өлшеу	Рулетка	айына 3 рет	метр, миллиметр	метр, миллиметр
	3. Үстіңгі және төменгі бьефтерде топырақтың қабысуы
29.	Сырғыма және әлеуетті орнықсыз массивтерде тігінен ығысуы	Үстіңгі және терең маркаларын нивелирлеу	Үстіңгі және терең маркалар	жылына 4 рет	миллиметр	миллиметр
30.	Сырғыма және әлеуетті орнықсыз массивтердегі көлденең ығысу	Триангуляция, шамды алыстан шамалайтын байқаулар	Реперлер, маркалар	жылына 4 рет	миллиметр	миллиметр
31.	Сырғыма және әлеуетті орнықсыз массивтердегі жер асты сулардың деңгейі	Пьезометрикалық деңгейлерді өлшеу	Пьезометрлер, деңгей өлшеуіштер, жартылдағыштар	айына 1 рет	метр	метр
32.	Сырғыма және отыру жарықтарының пайда болуы	Ұзындығын, енін, тереңдігін суреттеу өлшеу	Рулетка	айына 3 рет	Метр, сантиметр	Метр, сантиметр
33.	Артық ылғалдану аймақтарының болуы	Су шыққан алаңдарды өлшеу	Рулетка	айына 3 рет	Шаршы метр	Шаршы метр
34.	Төменгі бьефте жер асты суларының жинақталған шығуларының болуы	Сүзгілену шығыстарын өлшеу	Өлшейтін суағар	тәулігіне бір рет	Секундына литр	Секундына литр
35.	Топырақтың суффозиондық шығуының болуы	Жүзінді санын өлшеу	Өлшейтін ыдыс	айына 3 рет	Литріне грамм	Литріне грамм
36.	Отыру және суффозиондық шұңқырлардың болуы	Суреттеу, шұңқырлардың санын және көлемін өлшеу	Рулетка	айына 3 рет	метр	метр
37.	Криогенді деформацияның болуы	Деформация сипаты, мөлшері, таралу алаңы	-	жылына бір рет	метр	метр

Ескертпе: * ГТҚ-ның меншік иесі көрсетілген кезеңде, I, II, III класты ГТҚ-ны 5 жылдан астам, ГТҚ-ның IV класын 10 жылдан астам пайдалану тәжірибесі болған жағдайда, сондай-ақ ГТҚ конструкциясын негізге ала отырып, өлшеулер санын ұлғайтады.

Қазақстан Республикасының Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 2 маусымдағы № 172 Бұйрыққа 2-қосымша

Су шаруашылығы жүйелері мен құрылысжайлары қауіпсіздігінің өлшемшарттарын айқындау қағидалары

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы Су шаруашылығы жүйелері мен құрылысжайларының қауіпсіздік өлшемшарттарын айқындау қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) су шаруашылығы жүйелері мен құрылысжайларының (бұдан әрі – ГТҚ) қауіпсіздік өлшемшарттарын (бұдан әрі - Өлшемшарттарын) анықтау тәртібін айқындайды.

2. Осы Өлшемшарттарда мынадай ұғымдар пайдаланылады:

1) су шаруашылығы жүйесі – өзара байланысты су объектілері мен гидротехникалық құрылысжайлар кешені;

2) бөгет - су деңгейін көтеруге және (немесе) су қоймасын құруға арналған су ағынындағы тіреуіш гидротехникалық құрылысжай (бұдан әрі - ГТҚ);

3) өлшемшарттардың бақыланатын техникалық көрсеткіштері – техникалық құралдардың көмегімен өлшенген немесе құрылысты өлшеу негізінде есептелген ГТҚ жай-күйінің сандық және сапалық сипаттамалары;

4) өлшемшарттардың диагностикалық техникалық көрсеткіштері – ГТҚ-ның жай-күйін диагностикалау мен бағалау үшін неғұрлым маңызды "құрылыс-негіз-су қоймасы" ГТҚ-ның тұтастай немесе оның жекелеген элементтерінің қауіпсіздігіне баға беруге мүмкіндік беретін бақыланатын көрсеткіштер.

3. Осы бұйрықтың мақсаты үшін су шаруашылығы жүйелері мен құрылысжайларында бөгеттер қабылданады.

4. Өлшемшарттардың техникалық көрсеткіштерінің өлшемшарттық мәндері келесіге бөлінеді:

К – ГТҚ-ның техникалық жай-күйін мониторингтеу процесінде өлшенген өлшемшарттардың техникалық көрсеткіштерінің диагностикалық мәні;

К1 – ГТҚ және оның негіздерінің орнықтылығы, механикалық және сүзгілік беріктігі, сондай-ақ су ағызу және су өткізу құрылыстарының өткізу қабілеті қалыпты пайдалану шарттарына сәйкес келетін өлшемшарттық мәннің бақыланатын деңгейі;

К2 – жобалық режимдерде ГТҚ пайдалану артық болған кезде жол берілмейтін өлшемшарттық мәннің бақыланатын деңгейі.

5. ГТҚ жай-күйін бағалауды К диагностикалық техникалық көрсеткіштерінің өлшенген мәндерін олардың К1 және K2 өлшемшарттық мәндерімен салыстыру негізінде жүргізеді. К < К1 кезінде ГТҚ-ның жай-күйі қалыпты, К1 < К < К2 кезінде - ықтимал қауіпті, К > К2 кезінде - аварияға дейінгі деп есептеледі.

2 тарау. Су шаруашылығы жүйелері мен құрылысжайларының қауіпсіздік өлшемшарттарын айқындау тәртібі

3. Су шаруашылығы жүйелері мен құрылыстары қауіпсіздігінің өлшемдерін айқындаудың екі кезеңі белгіленеді:

1) жобалау сатысында бір рет;

2) кезең-кезеңімен қайта қаралуы мүмкін пайдалану сатысында жүргізіледі.

4. ГТҚ-ның меншік иесі өлшемшарттарды айқындауға және мониторингтеуге жауапты тұлғаны айқындайды.

5. К1 және К2 өлшемшарттық мәндерінің құрамы мен деңгейін анықтау:

1) жобалау сатысында – сүзгілеу, гидравликалық және температуралық режимдерді, кернеулі-деформацияланған жай-күйді, жүктемелердің негізгі және ерекше үйлесіміне ГТҚ беріктігі мен орнықтылығын есептеу және эксперименттік зерттеу нәтижелерін талдау негізінде, сондай-ақ материалдың беріктілік, деформациялық және сүзгілік сипаттамаларын талдау негізінде;

2) пайдаланылатын құрылыстар үшін – ең жоғары жүктемелер кезінде ГТҚ-да бақыланатын көрсеткіштермен жоба құрамында әзірленген өлшемшарттық мәндерді салыстыру нәтижелерін көп факторлы талдау негізінде қажет.

6. К1 (ал қажет болған жағдайда және К2) өлшемшарттық мәндерін түзету және толықтыру заттай байқаулар нәтижелерін талдау және ГТҚ пайдалану тәжірибесі негізінде жүзеге асырылады:

1) заттай бақылаулардың деректері бойынша қалыптастырылған статистикалық модельдер негізінде орындалған болжамның нәтижелері;

2) ГТҚ-ның нақтыланған есептік схемаларына, құрылыстар материалдары мен негіз топырақтарының жыныстары қасиеттері параметрлерінің, сондай-ақ жүктемелер параметрлерінің нақтыланған есептік мәндеріне қатысты заттай бақылаулар нәтижелері негізінде "калибрленген" математикалық модельдер бойынша тексеру есептеулерін жүргізеді.

7. Өлшемшарттық мәндерін түзету мынадай жағдайларда жүзеге асырылады:

1) гидротехникалық құрылысжайды пайдалануға беру алдында;

2) пайдаланудың алғашқы екі жылынан кейін;

3) гидротехникалық құрылысжайды реконструкциялағаннан, оларды күрделі жөндеуден өткізгеннен, пайдалану шарттарын қалпына келтіргеннен және өзгерткеннен кейін;

4) пайдаланудан шығару және консервациялау кезінде;

5) пайдалану жай-күйінің өзгеруіне әкеп соқтырған гидротехникалық құрылысжайдың жай-күйі мен оны пайдалану шарттарының өзгеруі;

6) авариялық жағдайлардан кейін.

8. ГТҚ негізгі бөліктерінің өлшемшарттық мәндерін айқындау осы Қағидаларға қосымшаға сәйкес жүзеге асырылады.

Су шаруашылығы жүйелері мен құрылысжайларының қауіпсіздік өлшемшарттарын айқындау қағидаларына қосымша

Су шаруашылығы жүйелері мен құрылысжайларының негізгі бөліктерінің өлшемшарттық мәндері

1. Бетон ГТҚ шөгуінің өлшемшарттық мәндері:

1) ГТҚ табанының астындағы орташа қысым кезінде және негіз топырағының есептік кедергісінен көп болған кезде, жоба сатысындағы К1 шөгіндісінің критериалдық мәндері топырақ деформациясының серпімділік сипатын, кеңістіктік қауырт жай-күйін, ҚР ҚН құрылыс нормаларына сәйкес құрылыс салу кезектілігін ескеретін сандық әдістермен айқындалатын есептік мәндерге тең 3.04-03-2018 "Гидротехникалық құрылыстардың негіздері";

2) ГТҚ қалыпты пайдалану жағдайларында уақыт бойынша шөгінділердің өзгеруі заттай бақылаулардың деректерін статикалық өңдеуге негізделген болжамды модельдер бойынша айқындалады;

3) К1 шөгіндісінің өлшемдік мәндері құрылыстың негізіне немесе оның инженерлік-геологиялық қасиеттеріне жүктемелердің шамаларымен ерекшеленетін және шөгінділерді өлшеу құралдарымен жарақталған ГТҚ секциялары үшін айқындалады;

4) құрылыстың тұнбасы құрылыстың ұзындығы бойынша біркелкі болған және оның қауіпсіздігі үшін қандай да бір қауіп тудырмайтын жағдайларда, негіздегі болжанбаған қолайсыз процестердің ықтимал дамуын (топырақтың физикалық-механикалық сипаттамаларының өзгеруі, химиялық немесе механикалық суффозия) анықтау мақсатында Уақыт өте келе шөгінділер қарқындылығының өзгеруін бақылауға басты назар аударылады.

2. Жоғары бетон бөгеттерінің жоталарының көлденең қозғалыстарының өлшемшарттық мәндері:

1) бөгет жотасының көлденең қозғалуының К1 өлшемшарт мәндеріне бірінші жақындау ретінде құрылыс механикасы, серпімділік теориясы, икемділік теориясы әдістерімен, жобада қабылданған бөгет пен негіздің физикалық-механикалық сипаттамалары кезіндегі жүктемелердің негізгі үйлесіміне есептеумен алынған шама қабылданады;

2) бөгет жотасының көлденең орын ауыстыруының К1, К2 өлшемшарт мәндері бөгетті пайдалану процесінде бөгет бетоны мен негіздің нақты физикалық-механикалық сипаттамаларын, сондай-ақ нақты құрылысжай жұмысының анықталған заңдылықтарын ескере отырып, бақылау есептері негізінде нақтыланады;

3) бетонды бөгеттер жотасының көлденең жылжуының К1 және К2 өлшемшарттық мәндерін нақтылау үшін су қоймасындағы су деңгейінен (К1 үшін қалыпты төменгі деңгей және К2 үшін фортификацияланған төменгі деңгей), сыртқы орта температурасынан көлденең ауысудың эмпирикалық тәуелділігін белгілеу мақсатында статистикалық әдісті қолданады:

u = f [H (t), t (T); Т ],

(1)

онда:

u – бөгет жотасының көлденең жылжуы;

Н – жоғарғы бьеф деңгейі;

t – температура;

Т – уақыт.

5) көлденең ауысулардың К1, K2 нақтыланған өлшемшарттық мәндері үшін су қоймасы суының әсерінен ең жоғары және ең аз ауысулар температуралық әсерлерден ең жоғары және ең аз ауысулар фаза бойынша сәйкес келеді деген болжамда олардың болжанатын экстремалды мәндерінің шамасы қабылданады;

6) бөгет жотасының өлшенген орын ауыстырулары барлық жағдайларда К1, К2 өлшемшарттық мәндерінен аспайды. Болжанып отырған орын ауыстырулардан өлшенген асып кету құрылысжай жұмысында ауытқулардың пайда болуы туралы куәландыратын болады және бұл ретте құрылысжайдың жай-күйі ықтимал қауіпті (егер К1 мәні асып кетсе) және авария алдындағы (егер К2 мәні асып кетсе) ретінде бағаланады.

3. Бетондағы кернеудің өлшемшарт мәндері:

1) жоба сатысында бөгеттің бақыланатын нүктелерінде бетондағы К1 және К2 кернеулерінің өлшемшарттық мәндері үшін негізгі К1 есептеуімен немесе К2 жүктемелерінің ерекше үйлесімділігімен немесе модельдерді сынаумен алынған кернеулердің шамасы қабылданады. III және IV класты бөгеттер бетонындағы кернеудің шамасы жалпақ немесе көлемді схемалар бойынша серпімділік теориясы әдістерімен құрылыс механикасы, I және II класты бөгеттер әдістерімен анықталады;

2) пайдалану кезеңінде бетондағы кернеулердің К1 өлшемшарттық мәндері бөгет бетонының нақты физикалық-механикалық сипаттамаларын ескере отырып, тексеру есептеулерінің нәтижелері бойынша нақтыланады.

Бетондағы кернеудің өлшемшарттық мәндерін нақтылау үшін болжамды математикалық модельдерді қолдану ұсынылады.

Қималарының беріктігі бетонның сығылуға кедергісімен анықталатын бетон бөгеттерінің барынша көп жүктелген аймақтары үшін бетондағы кернеудің К1 және К2 өлшемшарттық мәні ретінде бетонның сығылуға есептік кедергісі алынады;

3) қималарының беріктігі жарықтар болмаған жағдайда бетонның созылуға кедергісімен анықталатын бетон бөгеттер үшін бетондағы кернеудің К1 және К2 өлшемшарттық мәндері ретінде бетонның созылуға есептелген кедергісі қабылданады.

4. Құрылысжайлардың темірбетон конструкцияларының арматурасындағы кернеудің өлшемшарттық мәндері:

1) қимасының беріктігі арматураның созылуына кедергісімен анықталатын және жарықтардың ашылуын шектеу талабы енгізілмейтін темір-бетон конструкцияларының барынша жүктелген аймақтары үшін арматурадағы кернеудің К1 өлшемшарттық мәні ретінде шекті жай-күйлер үшін арматураның созылуға есептік кедергісі қабылданады;

2) қимасының беріктігі созылған арматура бойынша анықталатын, ал жарықтардың ашылуының ені шектелген темір-бетон конструкциялар үшін арматурадағы К1 кернеуінің өлшемшарттық мәндері үшін жарықтардың ашылуының шекті рұқсат етілген еніне сүйене отырып есептелген арматурадағы кернеулер қабылданады;

3) пайдалану кезеңінде арматурадағы К1 кернеуінің өлшемшарттық мәндері бетонның, арматураның нақты физикалық-механикалық сипаттамаларын, арматуралау пайызын және қолданыстағы жүктемелерді ескере отырып, тексеру есептеулерінің нәтижелері бойынша нақтыланады.

5. Бетон бөгеттерінің негізіндегі пьезометриялық су деңгейлері жағдайының өлшемшарттық мәндері:

1) бетон бөгеттердің табанына қарсы басу мәндерін анықтау үшін олардың орнықтылығын электрогидродинамикалық ұқсастықтар (бұдан әрі – ЭГДҰ) әдісімен немесе есептеулермен жүктемелердің негізгі және ерекше үйлесуі кезінде және сүзгілеуге қарсы немесе дренаждық құрылғылардың бірі бұзылған кезде пьезометриялық деңгейлердің жағдайы анықталады;

2) жоба сатысында бетон бөгеттері негізінде пьезометриялық деңгейлердің К1 және К2 өлшемшарттық мәндері ретінде ЭГДҰ әдісімен немесе есептеумен алынған пьезометриялық деңгейлердің мәндері қабылданады (К1 – жүктемелердің негізгі үйлесімі кезінде, К2 – понурдың монолиттілігінің бұзылуы кезінде жүктемелердің ерекше үйлесімі кезінде);

3) пьезометриялық деңгейлер жағдайының қалыпты пайдалану кезеңі үшін олардың өлшемшарттық мәндерін көрсететін уақыт бойынша нақты бақылау деректерін статистикалық өңдеуге негізделген болжамды регрессиялық үлгілер бойынша анықталады;

4) К1 пьезометриялық деңгейлері жағдайының өлшемшарт мәндері 2s-ге тең сенімгерлік интервал кезінде регрессиондық модель бойынша болжанатын тең, ал К2 пьезометриялық деңгейлері жағдайының өлшемшарт мәндері 3s-ге тең сенімгерлік интервал кезінде регрессиондық модель бойынша болжанатын тең деп қабылданады;

5) понуры бар бетон бөгеті негізінде пьезометриялық деңгейлердің орналасуының диагностикалық көрсеткіштері ретінде понур соңында пьезометриялық деңгейлердің мәнін қабылдау ұсынылады. Үстіңгі тістің және дренаждың жұмысқа қабілеттілігін бақылау үшін – бетон бөгетінің төменгі тісінің алдындағы пьезометриялық деңгейлер.

6. Топырақ бөгеттері жауын-шашынының өлшемшарттық мәні:

1) бөгеттің шөгуінің өлшемшарттардың тағайындау кезінде жүктеме әсерінен топырақты тығыздау бойынша геомеханиканың негізгі заңдылықтары қолданылады;

2) топырақ бөгеті қалыпты жұмыс істеген кезде оның шөгуінің барысы тегіс өшетін сипатта болуы тиіс. Бұл ретте жыл сайын жауын-шашын өсуінің қарқындылығы немесе өлшеу циклі (жылдың белгілі бір уақытында және бірдей жағдайларда орындалатын) нөлге ұмтыла отырып, азаяды. t уақыттың кез келген сәтінде нақты (өлшенген) шөгу жүктемелердің негізгі және ерекше үйлесімі үшін есептік мәндерден аспайды (егер есептік модель нақты үлгіге жақын болса) және сенімгерлік интервалдың шегінен шығуы тиіс:

S расч (t) - ∆ S ≤ S нат (t) ≤ S расч (t) + ∆ S ,

(2)

онда:

S нат (t) и S расч (t) – тегеуріннің тең уақыт аралығына өлшенген және есептік шөгіндісінің мәні t;

D S – жауын-шашын анықтаудың қателігі.

Осыған орай, бөгеттің шөгуінің К1 өлшемшарты үшін жалпы жағдайда Сенімгерлік интервалдың жоғарғы шекарасындағы оның есептік мәнін қабылдау ұсынылады (шөгінді жүрісінің төмендеу кестесі кезінде):

К1 (t) = S расч (t) - ∆ S ,

(3)

Қажет болған жағдайда шөгудің өлшемшарттарын белгілеу үшін құрылыс және іске қосу кезеңдерінің көптеген факторларын ескеру қажет, табиғи бақылау деректерін статистикалық өңдеуге негізделген болжамды үлгілерді пайдалану қажет

S прог (t) - ∆ S ≤ S нат (t) ≤ S прог (t) + ∆ S

(4)

где:

S прог (t) – уақыты кезінде болжанатын шөгінді t.

3) Шөгінділердің болжамды мәндері бөгетте орнатылған геодезиялық маркалардың шөгуін жүрудің заттай кестелерінің аппроксимациясы мен экстраполяциясымен анықталады. Қарапайым аппроксимация функциясы бар:

S(t) - t/(at + b),

(5)

онда t – уақыт;

а, b – мысалы, алдыңғы заттай өлшемшарттардың деректерін ең аз квадрат әдісімен статистикалық өңдеу нәтижесінде анықталатын эмпирикалық коэффициенттер.

Бұл жағдайларда К1 үшін қабылданады:

К1 (t) = S прог (t) - ∆ S

(6)

Табиғи бақылаулардың жаңа деректерін алу шамасына қарай бөгеттің шөгінділері мен олардың аппроксимациялайтын функциялары барысының болжамды кестелеріне түзету жүргізіледі.

4) Бөгеттің шөгінді бойынша қалыпты жағдайының басқа сапалық өлшемшарт белгісі түрдің теңсіздігі болуы мүмкін:

қалыпты жағдайы: Us (t) > Us (t2) > Us(t3)> Us(t4) > ... > Us tn) → 0, (7)

онда Us ( t 1 ), ... Us ( tn ) – бақылаудың бірінші, екінші және одан кейінгі жылдарында бөгет шөгінділерінің өсу қарқындылығының заттай мәндері (немесе өлшеу циклдары).

5) құрылысжайлардың ықтимал қауіпті және авария алдындағы жай-күйінің өлшемшарт белгілері деп, тиісінше, уақыт ішінде шөгінділердің өшуінің болмауы және уақыт ішінде шөгінділердің өсуі орын алған жағдайды есептеуге болады:

ықтимал қауіпті жағдай: Us (t1)≈Us (t2) = Us(t3)=…=Us(tn) (8)

авариялық жағдай: Us (t1)s (t2) < Us(t3) <…s(tn) (9)

6) Бөгеттің шөгіндісі қарқындылығының заттай мәндері қалыпты жағдайға сәйкес болған кезде басқа да табиғи бақылау деректерін тарта отырып, құрылысжайдың мінез-құлқын жедел кешенді талдау жүргізіледі және жайда қалыпты пайдалану жай-күйіне келтіру жөніндегі шаралар қабылданады;

7) бөгеттің жауын-шашын қарқындылығының заттай мәндері ықтимал қауіпті жағдайға сәйкес келген кезде су қоймасындағы су деңгейін төмендету бойынша жедел шаралар қабылданады;

7. Топырақ бөгеті жотасының көлденең ығысуының өлшемшарттық мәні:

1) бөгетті қалыпты пайдалану шарттарына теңсіздік сәйкес келеді:

(10)

онда

– бөгет жотасының бақыланатын нүктелеріндегі көлденең ығысулардың қайтымсыз (қалдық) құрауышының өсуінің табиғи мәндері арынмен пайдаланудың бірінші және кейінгі циклдерінде;

d – ауытқуларды өлшеу қателіктері.

3) бөгетті пайдаланудың ықтимал қауіпті жағдайларына теңсіздік сәйкес келеді:

(11)

онда

– бөгет жотасының бақыланатын нүктелеріндегі көлденең ығысулардың қайтымсыз (қалдық) құрауышының өсуінің табиғи мәндері арынмен пайдаланудың бірінші және кейінгі циклдерінде;

d – ауытқуларды өлшеу қателіктері.

4) теңсіздікпен анықталатын бөгеттің апатқа дейінгі жағдайы:

(12)

онда

– бөгет жотасының бақыланатын нүктелеріндегі көлденең ығысулардың қайтымсыз (қалдық) құрауышының өсуінің табиғи мәндері арынмен пайдаланудың бірінші және кейінгі циклдерінде;

d – ауытқуларды өлшеу қателіктері.

8. Бөгеттің сүзуге қарсы топырақ элементтеріндегі жарықшақтардың өлшемшарттық мәні:

1) жарықтың пайда болуының критериалды мәні ретінде геодезиялық немесе телеметриялық заттай өлшеулер деректері бойынша есептелетін сүзуге қарсы элементтер (ядро, экран, диафрагма) топырақтарының созылуының салыстырмалы (тік немесе көлденең) деформациясының көрсеткіші пайдаланылады:

ep=∆Lp/p,

(13)

онда ep – созылу салыстырмалы (тік немесе көлденең) деформациясының көрсеткіші;

Lр – өлшеу нүктелері арасындағы қашықтық;

∆Lp – өзгеруінің көрсеткіші қашықтық нүктелер арасындағы.

2) жарықтың пайда болуының бақыланатын көрсеткіштерін анықтау үшін үлгінің үзілуі болатын топырақтың созылуының салыстырмалы деформациясының шекті көрсеткіші пайдаланылады.

Топырақтың әрбір түрі үшін көрсеткіш үлгілер сериясына сәйкес механикалық сынақтармен жеке белгіленеді.

Жалпы түрде бөгеттің сүзгілеуге қарсы элементінің жарықтық төзімділігін қамтамасыз ету шарты теңсіздікпен көрінеді:

(14)

онда ɛрнат – салыстырмалы деформация созылу топырақты сүзгілеуге қарсы элементі платинадан алынған натурными өлшеулер;

– механикалық сынақтардан алынған созылуға (үзілуге) осы топырақтың шекті салыстырмалы азаюы;

gn – құрылысжайдың жауапкершілігі бойынша сенімділіктің нормативтік коэффициенті.

3) Бөгетті қалыпты пайдалану шарттарына теңсіздік сәйкес келеді:

(15)

4) Бөгетті пайдаланудың ықтимал қауіпті жағдайларына теңсіздік сәйкес келеді:

(16)

5) Бөгеттің авария алдындағы жағдайы теңсіздігін сипаттайды:

(17)

9. Депрессия бетінің өлшемшартты жағдайын тағайындау рәсімі келесі ретпен жүзеге асырылады:

пьезометрлермен жабдықталған бөгеттің көлденең қималары үшін негізгі (қалыпты бекітілген деңгейде) және жүктемелердің ерекше (жылдамдатылған тіреу деңгейінде) үйлесімінде қисық депрессия жағдайын есептеу жүргізіледі; есептік модельді калибрлеу (қажет болған жағдайда) есептеу нәтижелері заттай бақылау нәтижелерімен жақындайды;

депрессияның екі есептік беті үшін өлшемшарттарды шектеулердің орындалуы тексеріледі;

сүзгіш ағынның төменгі еңіске дренаждан жоғары шығуына жол бермеу;

бөгет орналасқан ауданда топырақтың маусымдық қату тереңдігінен кем емес, төменгі еңіс бетінен депрессия бетін тереңдікке тереңдету;

тексеру есептерімен бөгеттің төменгі еңісінің орнықтылық қоры коэффициенттерінің жүктемелердің негізгі және ерекше үйлесімі үшін орнықтылық өлшемдеріне сәйкестігі тексеріледі.

1) Депрессия бетінің жағдайын бақылайтын К1, К2 диагностикалық көрсеткіштері ретінде бөгет денесінде орнатылған пьезометрлердегі өлшенетін су деңгейі қабылданады:

К1 өлшемшарт мәндеріне депрессия бетінің пьезометриялық деңгейлері негізгі (қалыпты төменгі деңгей) жүктемелер үйлесімінде сәйкес келеді;

К2 өлшемшарт мәндеріне жүктемелердің ерекше (жылдамдатылған төменгі деңгейде) үйлесуі кезіндегі депрессия бетінің пьезометриялық деңгейлері сәйкес келеді;

К1, К2 өлшемшарт мәндері әрбір пьезометр (немесе пьезометрлер тобы) үшін олардың бөгет денесінің бақыланатын жармасында орналасу координаттарына сәйкес жеке тағайындалады;

2) бөгеттің жай-күйін қисық депрессия жағдайлары бойынша бағалау кезінде барлық пьезометрлер үшін өлшемшарт арақатынастар ұсталады;

3) бөгетті қалыпты пайдалану шарттарына пьезометрлердің өлшемшарт арақатынасы сәйкес келеді:

(18)

онда:

Pөлш (хi) – пьезометрдегі өлшенетін су деңгейлері;

– депрессия бетінің пьезометриялық деңгейлері негізінен (қалыпты төменгі деңгейде) жүктемелер үйлесімінде.

4) бөгетті пайдаланудың ықтимал қауіпті жағдайларына пьезометрлердің өлшемшарт арақатынасы сәйкес келеді:

(19)

онда:

K1(xi) – депрессияның тиісті беттерінің пьезометриялық деңгейлерінің абсолюттік белгілерінде көрсетілген өлшемшарттық мән.

– жүктемелердің ерекше үйлесімі кезіндегі депрессия бетінің пьезометриялық деңгейлері.

5) бөгеттің авария алдындағы жай-күйі пьезометрлердің өлшемшарттық арақатынасына сәйкес келеді:

(20)

6) K1(xi) және К2(хі) сандық мәндері депрессияның тиісті беттерінің пьезометриялық деңгейлерінің абсолюттік белгілерінде көрсетіледі. Әрбір пьезометр үшін K1(xi) және К2(хі) өлшемшарт деңгейлерінің белгілері бақылау пьезометрлерінің су қабылдағыштары арқылы өтетін тең арынды сызықтармен (эквипотенциалдармен) қиылысу нүктелерінде негізгі және ерекше үйлесім үшін депрессия беттерінде есептеледі.

10. Бөгет пен негіз денесінің сүзу беріктігінің өлшемшарттық мәні:

1) Бөгет жұмысының қалыпты белгіленген режимі кезінде құрылысжайға арынның өзгеруінің барлық диапазонында өлшенген сүзу шығыстары шартқа сәйкес келеді:

Qр (Нi - ∆Q ≤ Qнат (Hi) ≤ Q р + ∆Q,

(21)

онда:

Qнат(Нi) – Hi қысымы кезінде сүзгілеудің заттай шығындары;

Qp (Нi) – Hi қысымы кезіндегі сүзудің есептік шығындары;

∆Q – сенімді интервалдағы шығындарды өлшеу қателігі.

2) К1 өлшемшарт мәндеріне пайдалану процесінде топырақты сүзу мәндерін және топырақтың осы түрі үшін сүзу саласындағы қысым градиенттерінің нормативтік рұқсат етілген орташа мәндерін нақтылау кезінде қалыпты төменгі деңгей үшін бөгет денесі арқылы ең жоғары сүзу шығыстарының есептік мәндері сәйкес келеді:

(22)

3) К2 өлшемшарт мәндеріне осы топырақ түрі үшін осы мәндерді пайдалану процесінде нақтылай отырып, жүктемелердің ерекше үйлесімі кезінде бөгеттің денесі арқылы ең жоғары сүзу шығыстарының есептік мәндері сәйкес келеді:

(23)

4) сүзгілеу шығыстарды шектейтін өлшемшарттық теңсіздіктер, келесідей болады:

Qнат (НПУ) ≤ K1 = Qp (НПУ) + D Q,	(24)
Qнат (ФПУ) ≤ K2 = Qp (ФПУ) + D Q,	(25)

Сүзгілеу шығыстары үшін болжамды үлгі ретінде ki пайдаланудың әр жылдары құрылысжайға әрекет ететін бірдей арын (H0) кезінде өлшенген сүзгілеу шығыстарының заттай мәндерінің шамамен теңдігін (тұрақтылығын) пайдалану ұсынылады.

Q нат (ki H0) = const.

(26)

Бөгеттің жай-күйін бағалауда мүмкін болатын қателерді болдырмау үшін К1 және К2 өлшемшарттары бойынша (22), (23) және теңдікте (24) су өлшегіш құрылғыларда бөгет пен негіз (жаңбырдан, қардан, технологиялық ағыстардан) арқылы сүзумен байланысты емес жер үсті суларының ағуы болмаған жағдайда өлшенген сүзу шығыстарының (Онат) мәнін салыстыру үшін пайдалану қажет.

11. Бөгеттің денесі мен негізі арқылы сүзілген су лайлылығының өлшемшарттық мәндері:

1) қалыпты сүзу режимінде (суффозиялық процестер болмаған) бөгет арқылы сүзілген судың лайлануы және оның негізі су қоймасындағы судың лайлануынан аспайды.

Бұл ретте К1 өлшемшарт мәні:

K1 = Mвдх.

(27)

онда:

Mвдх – су қоймасындағы судың лайлануы ретінде қабылданады.

2) профильденген судағы қатты бөлшектердің су қоймасындағы олардың құрамынан асып кетуі құрылысжай механикалық суффозия процесі жүретінін білдіреді.

Механикалық суффозия болған кезде құрылысжайдың жай-күйі ықтимал қауіпті деп жіктеледі. Тұрақты қысым кезінде уақыт бойынша профильденген судың лайлығы ұлғайған кезде құрылысжайдың жай-күйін авария алдындағы ретінде бағалау керек.

Бұл ретте К1 өлшемшарттық мәні:

К2 = 2Мвдх

(28)

3) бөгеттің қалыпты судың лайлығы бойынша жай-күйін сипаттайтын шарттарға теңсіздік сәйкес келеді:

(29)

онда:

– бөгет және оның негізі арқылы сүзілген судың лайлануы ретінде қабылданады.

4) бөгеттің жай-күйін ықтимал қауіпті ретінде сүзілген судың лайлығы бойынша сипаттайтын шарттарға теңсіздік сәйкес келеді:

(30)

5) авария алдындағы қауіпті ретінде сүзгілеуге қарсы лайлылығы бойынша бөгеттің жағдайын сипаттайтын шарттарға теңсіздік сәйкес келеді:

(31)

12. ГТҚ тетіктері мен тораптарының техникалық және функционалдық сенімділігінің өлшемшарттық мәндері:

1) пайдаланудағы бекітпелер үшін бес жыл, тексеру кезеңділігі екі жылдан аспайды;

2) жүк көтергіш жабдық жылына кемінде бір рет техникалық куәландыруға жатады. Арқандарды, тарту органдарын, сымдардың оқшаулауын және жерге қосуды, жүк көтергіш жабдықтың жарықтануы мен сигнализациясының жай-күйін тексеру жарты жылда кемінде бір рет жүргізіледі;

3) ГТҚ құрамына енетін механикалық жабдығы келесі талаптарды қамтамасыз етеді:

барлық типтегі және тағайындалған су өткізу саңылауларының қақпақтары (дискілік турбиналық қақпақтардан басқа);

топтық су тартқыштардағы ысырмалар мен ысырмалар;

қоқысұстағыш торлар;

жүк көтергіш және көлік жабдығы;

қорғаныс металл құрылымдары;

басқару және сигнал беру құралдары.

Су өткізу құрылыстарының қақпақтары талаптарды қанағаттандырады:

жалпы конструкцияның және оның жекелеген тораптарының және элементтерінің беріктігі мен орнықтылығы;

су өткізбейтін, оның ішінде ысырманың құрылыспен жанасатын жерлерінде;

маневр жасау үшін тұрақты дайындық;

4) шлюздердің қақпалары мен жапқыштары мынадай талаптарға сәйкес келеді:

жалпы конструкцияның және оның жекелеген тораптарының және элементтерінің беріктігі мен орнықтылығы;

конструкцияның және құрылыспен жанасатын жерлердің су өткізбеушілігі;

құрылысжайдың камерасында және оған жанасатын бьефте (жоғарғы немесе төменгі) су деңгейін теңестіру кезінде еркін ашу және жабу;

судың ең жоғары шығынын өткізу;

5) су өткізу құрылысжайларының торлары мынадай талаптарға сәйкес келеді:

берілген және нормативтік жүктемелер шегіндегі беріктік пен орнықтылық;

тыныш суда еркін маневр жасау (стационарлық торлардан басқа);

арынның ең аз шығыны (таза торларда он бес сантиметрден аспайтын);

қалқымалы және су ағынымен қозғалатын денелерді тиімді ұстау;

механизмдердің көмегімен немесе қолмен тазалау мүмкіндігі;

6) механикалық жабдықты пайдалану процесінде қамтамасыз етіледі:

ысырмалар қозғалысының біркелкілігі, жұлқулар мен тербелістердің болмауы;

жүріс және тірек бөліктерінің қалып тұрақтылығы және деформацияларының болмауы;

болтты, дәнекерлеу және тойтарма жалғаулардың жұмысқа қабілетті жай-күйі;

бекітпелердің су өткізбеушілігі, олардың табалдырыққа дұрыс отырғызылуы, олардың тірек контурына жақындау тығыздығы;

қыс жағдайларында жұмыс істеуге арналған ойықтарды, тірек құрылғыларын, ысырмалар мен соруды ұстайтын торлардың аралық құрылыстарын жылыту және жылыту;

беріктік пен үнемділік жағдайында белгіленген рұқсат етілген максималды мәннен асып кетпейтін торлардағы деңгейлердің оңтайлы айырмашылығы;

қоқысұстағыш торларда дірілдің болмауы;

ысырмаларды, қоқысұстағыш торларды және төселетін бөліктерді тоттанудан және өсімдіктермен толып кетуден қорғау.