О внесении изменения в приказ Министра образования и науки Республики Казахстан от 11 ноября 2021 года № 559 "Об утверждении Правил проведения ротации первых руководителей государственных организаций образования"

Приказ Министра просвещения Республики Казахстан от 12 декабря 2022 года № 492. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 13 декабря 2022 года № 31081

      ПРИКАЗЫВАЮ:

      1. Внести в приказ Министра образования и науки Республики Казахстан от 11 ноября 2021 года № 559 "Об утверждении Правил проведения ротации первых руководителей государственных организаций образования" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов под № 25128) следующее изменение:

      Правила проведения ротации первых руководителей государственных организаций образования изложить в новой редакции согласно приложению к настоящему приказу.

      2. Комитету среднего образования Министерства просвещения Республики Казахстан в установленном законодательством Республики Казахстан порядке обеспечить:

      1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

      2) размещение настоящего приказа на Интернет-ресурсе Министерства просвещения Республики Казахстан после его официального опубликования;

      3) в течение десяти рабочих дней после государственной регистрации настоящего приказа представление в Юридический департамент Министерства просвещения Республики Казахстан сведений об исполнении мероприятий, предусмотренных подпунктами 1) и 2) настоящего пункта.

      3. Контроль за исполнением настоящего совместного приказа возложить на курирующего вице-министра просвещения Республики Казахстан.

      4. Настоящий приказ вводится в действие со дня его подписания.

      Министр просвещения
Республики Казахстан
А. Аймагамбетов

      "СОГЛАСОВАНО"
Министерство труда и социальной
защиты населения Республики Казахстан

  Приложение к приказу
Министр просвещения
Республики Казахстан
от 12 декабря 2022 года № 492
  Утверждены приказом
Министра образования и
науки Республики Казахстан
от 11 ноября 2021 года № 559

Правила проведения ротации первых руководителей государственных организаций образования

Глава 1. Общие положения

      1. Настоящие Правила проведения ротации первых руководителей государственных организаций образования (далее - Правила) разработаны в соответствии с подпунктом 35-1) статьи 5 Закона Республики Казахстан "Об образовании" (далее - Закон) и определяют порядок проведения ротации первых руководителей государственных организаций образования (далее - первые руководители).

      2. В настоящих Правилах используется следующее понятие:

      ротация первых руководителей государственных организаций образования (далее - ротация) – должностные перемещения между первыми руководителями государственных организаций образования, находящихся в введении местных исполнительных органов областей, городов республиканского значения и столицы.

      3. Ротация первых руководителей осуществляется в пределах одного населенного пункта в соответствии с абзацем 2 пункта 5-1 статьи 44 Закона.

Глава 2. Порядок проведения ротации первых руководителей государственных организаций образования

      4. Для проведения ротации первых руководителей кадровой службой органов управления образованием области, города республиканского значения, столицы, района (города областного значения) формируется список первых руководителей, подлежащих ротации (далее – список) с указанием следующих сведений:

      1) фамилия, имя, отчество (при его наличии) первого руководителя;

      2) сведения о занимаемой должности;

      3) сведения касательно стажа работы на занимаемой должности;

      4) сведения о наличии квалификационной категории, предусмотренные приказом Министра образования и науки Республики Казахстан от 27 января 2016 года № 83 "Об утверждении Правил и условий проведения аттестации педагогических работников и приравненных к ним лиц, занимающих должности в организациях образования, реализующих общеобразовательные учебные программы дошкольного воспитания и обучения, начального, основного среднего и общего среднего образования, образовательные программы технического и профессионального, послесреднего, дополнительного образования и специальные учебные программы, и иных гражданских служащих в области образования и науки" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов под № 13317) (далее – приказ № 83).

      5. Ротации подлежат первые руководители, имеющие общий стаж первого руководителя государственной организации образования 7 (семь) лет в одной организации образования, независимо от реорганизации (слияние, разделение, выделение, преобразование), переименования организации образования, а также периода увольнения и возвращения на должность руководителя в эту же организацию образования.

      6. Список первых руководителей, подлежащих ротации, формируется ежегодно в мае месяце и не позже 5 июня направляется органом управления образованием района (города областного значения) с сопроводительным письмом в кадровую службу управления образования области, города республиканского значения и столицы.

      7. Кадровая служба органа управления образованием области, города республиканского значения, столицы, района (города областного значения) письменно уведомляет первого руководителя о предстоящей ротации не позднее, чем за 30 (тридцать) календарных дней до проведения ротации.

      8. После предоставления сформированного списка кадровая служба управления образования области, города республиканского значения и столицы в течение 15 (пятнадцати) рабочих дней формирует отчет по показателям эффективности работы первого руководителя, утвержденным приказом № 83, полученных из Национальной образовательной базы данных (далее – НОБД).

      9. Показатели эффективности первых руководителей, утвержденные приказом № 83, применяются к первым руководителям исходя из вида организации образования, согласно приказу Министра образования и науки Республики Казахстан от 22 февраля 2013 года № 50 "Об утверждении номенклатуры видов организаций образования" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов под № 8390) (далее – Приказ № 50).

      10. При отсутствии показателей эффективности первых руководителей в НОБД, кадровая служба в течение 1 (одного) рабочего дня направляет запрос о представлении информации по электронной почте в организацию образования.

      11. Кадровая служба в течение 2 (двух) рабочих дней со дня формирования отчета и получения дополнительной информации, формирует электронное портфолио на каждого первого руководителя и направляет на рассмотрение Комиссии по ротации (далее – комиссия), создаваемой актом управления образования области, города республиканского значения и столицы.

      12. Комиссия состоит не менее чем из 5 (пяти) человек, в том числе председателя, избираемого из числа членов комиссии. В состав комиссии входят представители управления образования области, города республиканского значения и столицы, отделов образования района (города областного значения), методических кабинетов (центров), средств массовой информации, общественных объединений в сфере образования.

      Секретарь комиссии организует заседания комиссии, не является ее членом.

      Заседание комиссии оформляется протоколом, подписанным председателем, членами комиссии, присутствовавшими на заседании, а также секретарем.

      Заседание комиссии считается состоявшимся, а его решение правомочным, если на нем присутствовали не менее двух третей членов от общего состава комиссии.

      Решение комиссии принимается простым большинством голосов путем открытого голосования. При равенстве голосов, голос председателя является решающим.

      13. Комиссия в течение 15 (пятнадцати) рабочих дней рассматривает представленное кадровой службой портфолио по каждому первому руководителю и принимает одно из следующих решений:

      1) о проведении ротации между первыми руководителями в пределах должности с указанием организации образования;

      2) об отказе в проведении ротации между первыми руководителями в пределах должности;

      3) перемещение в пределах должности с указанием организации образования, в случаях указанных в пункте 14 настоящих Правил;

      Принятое решение в течение 7 (семи) рабочих дней сопроводительным письмом направляется секретарем комиссии в кадровую службу органов управления образованием района (города областного значения).

      14. Первый руководитель, подлежащий ротации, также перемещается в организацию образования при наличии, в ней равнозначной вакантной должности на основании решения комиссии, при условии соответствия квалификационным требованиям к данной должности, утвержденным приказом Министра образования и науки Республики Казахстан от 13 июля 2009 года № 338 "Об утверждении Типовых квалификационных характеристик должностей педагогов" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов под № 5750).

      Первые руководители ротируются в организации образования для детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, при положительном согласовании с Комитетом по охране прав детей.

      15. При отсутствии организации образования для перемещения первого руководителя на вакантную должность такой руководитель подлежит ежегодному рассмотрению на комиссии по ротации, до вынесения комиссией решения о проведении ротации между первыми руководителями в пределах должности с указанием организации образования.

      16. Организация образования для ротируемых первых руководителей определяется комиссией на основании показателей эффективности работы первого руководителя, утвержденных приказом № 83 исходя из вида организации образования, утвержденного приказом № 50.

      При вынесении решения о проведении ротации между первыми руководителями в пределах должности с указанием организации образования, комиссией учитываются показатели деятельности ротируемых первых руководителей государственных организаций образования, в период исполнения ими трудовых отношений.

      17. После принятия комиссией одного из решений, указанных в пункте 13 настоящих Правил, кадровая служба органов управления образованием области, города республиканского значения, столицы, района (города областного значения) письменно уведомляет первого руководителя о принятом решении.

      18. По истечению 30 (тридцати) календарных дней, со дня получения уведомления, указанного в пункте 13 настоящих Правил, орган управления образованием области, города республиканского значения, столицы, района (города областного значения), основываясь на решении комиссии, издает акт о назначении первого руководителя на должность в порядке перемещения сроком на 5 (пять) лет с заключением дополнительного соглашения к трудовому договору.

      19. В трудовом договоре с первым руководителем государственной организации образования предусматриваются условия и порядок прохождения аттестации, ротации, а также основные показатели деятельности, которые должен достигнуть первый руководитель государственной организации образования, в период исполнения трудовых отношений.

      20. При ротации первых руководителей имеющаяся квалификационная категория ротируемого сохраняется до истечения ее срока действия.

      21. По истечении 7 (семи) лет первый руководитель государственной организации образования актом работодателя назначается исполняющим обязанности и выполняет функции первого руководителя организации образования до вынесения решения комиссией, указанной в пункте 13 настоящих Правил.

      22. Первый руководитель при несогласии с решением комиссии обжалует его в соответствии с пунктом 5 статьи 91 Административного процедурно-процессуального кодекса Республики Казахстан в Комитете по обеспечению качества в сфере образования или его территориальных подразделениях.

      23. При отказе первого руководителя организации образования от ротации трудовой договор подлежит расторжению на основании подпункта 7 статьи 49 Трудового кодекса Республики Казахстан.

      24. При ротации первых руководителей специальных организаций образования Комиссией учитывается специфика и виды нарушений детей, обучающихся в специальной организации образования.

"Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялауды жүргізу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2021 жылғы 11 қарашадағы № 559 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 12 желтоқсандағы № 492 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2022 жылғы 13 желтоқсанда № 31081 болып тіркелді

      БҰЙЫРАМЫН:

      1. "Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялауды жүргізу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2021 жылғы 11 қарашадағы № 559 бұйрығына (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 25128 болып тіркелді) мынадай өзгеріс енгізілсін:

      Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялауды жүргізу қағидалары осы бұйрыққа қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын.

      2. Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің Орта білім беру комитеті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

      1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

      2) осы бұйрық ресми жарияланғаннан кейін оны Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің Интернет-ресурсында орналастыруды;

      3) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің Заң департаментіне осы тармақтың 1) және 2) тармақшаларында көрсетілген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді ұсынуды қамтамасыз етсін.

      3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту вице-министріне жүктелсін.

      4. Осы бұйрық қол қойылған күннен бастап күшіне енеді.

      Қазақстан Республикасының
Оқу-ағарту министрі
А. Аймагамбетов

      "КЕЛІСІЛДІ"

      Қазақстан Республикасының

      Еңбек және халықты әлеуметтік

      қорғау министрлігі

  Қазақстан Республикасының
Оқу-ағарту министрі
2022 жылғы 12 желтоқсандағы
№ 492 бұйрығына
қосымша
Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2021 жылғы 11 қарашадағы
№ 559 бұйрығымен
бекітілген

Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялауды жүргізу қағидалары

1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Осы Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялауды жүргізу қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) "Білім туралы" Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі – Заң) 5-бабының 35-1) тармақшасына сәйкес әзірленді және мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын (бұдан әрі – бірінші басшылар) ротациялауды жүргізу тәртібін айқындайды.

      2. Осы Қағидаларда мынадай негізгі ұғым пайдаланылады:

      мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялау (бұдан әрі – ротациялау) – облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың жергілікті атқарушы органдарының қарамағындағы мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшылары арасындағы лауазымдық орын ауыстыру.

      3. Бірінші басшыларды ротациялау Заңның 44-бабы 5-1-тармағының 2-абзацына сәйкес бір елді мекен шегінде жүзеге асырылады.

2-тарау. Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялауды жүргізу тәртібі

      4. Бірінші басшыларды ротациялауды жүргізу үшін облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) білім беруді басқару органдарының кадр қызметі мынадай мәліметтерді көрсете отырып, ротациялауға жататын Бірінші басшылардың тізімін (бұдан әрі – тізім) қалыптастырады:

      1) бірінші басшының тегі, аты, әкесінің аты (бар болған жағдайда);

      2) атқаратын лауазымы туралы мәлімет;

      3) атқаратын лауазымдағы жұмыс өтіліне қатысты ақпарат;

      4) "Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуды, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білімнің білім беру бағдарламаларын және арнайы оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында жұмыс істейтін педагогтерді, білім және ғылым саласындағы басқа да азаматтық қызметшілерді аттестаттаудан өткізу қағидалары мен шарттарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 27 қаңтардағы № 83 бұйрығында (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 13317 болып тіркелген) (бұдан әрі – № 83 бұйрық) қарастырылған біліктілік санатының болуы туралы мәліметтер.

      5. Мемлекеттік білім беру ұйымының бірінші басшысының бір білім беру ұйымында 7 (жеті) жыл жалпы өтілі бар, қайта ұйымдастырылуына (бірігуіне, бөлінуіне, бөлінуіне, қайта құрылуына), білім беру ұйымының атауын өзгертуіне, сондай-ақ жұмыстан босатылу және сол білім беру ұйымына басшы лауазымына оралу кезеңіне қарамастан бірінші басшылар ротациялауға жатады.

      6. Ротациялауға жататын бірінші басшылардың тізімі жыл сайын мамырда қалыптастырылады және 5 маусымнан кешіктірілмей ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) білім басқармасы облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және астананың білім басқармасының кадр қызметіне ілеспе хатпен жолдайды.

      7. Облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) білім беруді басқару органының кадр қызметі бірінші басшыны ротация жүргізілгенге дейін күнтізбелік 30 (отыз) күннен кешіктірмей алдағы ротация туралы жазбаша хабардар етеді.

      8. Қалыптастырылған тізімді ұсынғаннан кейін облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және астананың білім басқармасының кадр қызметі 15 (он бес) жұмыс күні ішінде Ұлттық білім беру деректер қорынан (бұдан әрі – ҰБДҚ) алынған № 83 бұйрықпен бекітілген бірінші басшының жұмыс тиімділігінің көрсеткіштері бойынша есепті қалыптастырады.

      9. № 83 бұйрықпен бекітілген бірінші басшылардың тиімділік көрсеткіштері "Білім беру ұйымдары түрлерінің номенклатурасын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 22 ақпандағы № 50 бұйрығымен (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 8390 болып тіркелген) (бұдан әрі – №50 бұйрық) бекітілген білім беру ұйымының түріне қарай бірінші басшыларға қолданылады.

      10. ҰБДҚ-да бірінші басшылардың тиімділік көрсеткіштері болмаған жағдайда, кадр қызметі 1 (бір) жұмыс күні ішінде білім беру ұйымына электрондық пошта арқылы ақпарат беру туралы сұраныс жібереді.

      11. Кадр қызметі есепті қалыптастырған және қосымша ақпарат алған күннен бастап 2 (екі) жұмыс күні ішінде әрбір бірінші басшыға электрондық портфолио қалыптастырады және облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және астананың білім басқармасының актісімен құрылатын ротация жөніндегі комиссияның (бұдан әрі – комиссия) қарауына жібереді.

      12. Комиссия кемінде 5 (бес) адамнан, оның ішінде комиссия мүшелерінің арасынан сайланатын төрағадан тұрады. Комиссия құрамына облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және астананың білім басқармасының, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) білім бөлімдерінің, әдістемелік кабинеттердің (орталықтардың), бұқаралық ақпарат құралдарының, білім беру саласындағы қоғамдық бірлестіктердің өкілдері кіреді.

      Комиссияның хатшысы комиссия отырысын ұйымдастырады, оның мүшесі болып табылмайды.

      Комиссияның отырысы комиссия төрағасының, комиссия мүшелерінің, отырысқа қатысқандардың, сондай-ақ хатшының қолы қойылған хаттамамен ресімделеді.

      Егер комиссияның отырысына комиссияның жалпы құрамының кемінде үштен екісі қатысса комиссияның отырысы өтті деп, ал оның шешімі заңды деп есептеледі.

      Комиссияның шешімі ашық дауыс беру арқылы қарапайым көпшілік дауыспен қабылдануы тиіс. Дауыстар тең болған жағдайда төрағаның дауысы шешуші болып табылады.

      13. Комиссия 15 (он бес) жұмыс күні ішінде кадр қызметі ұсынған әрбір бірінші басшы бойынша портфолионы қарайды және мынадай шешімдердің бірін қабылдайды:

      1) лауазым шегінде білім беру ұйымын көрсете отырып бірінші басшылар арасындағы ротациялауды өткізу туралы;

      2) лауазым шегінде бірінші басшылар арасында ротациялаудан бас тарту туралы;

      3) осы Қағидалардың 14-тармағында көрсетілген жағдайларда білім беру ұйымын көрсете отырып лауазым шегінде ауыстыру.

      Қабылданған шешімді 7 (жеті) жұмыс күні ішінде Комиссия хатшысы ілеспе хатпен ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) білім беруді басқару органдарының кадр қызметіне жібереді.

      14. Ротациялауға жататын бірінші басшы, сондай-ақ "Педагог лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2009 жылғы 13 шілдедегі № 338 (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 5750 тіркелген) бұйрығымен бекітілген осы лауазымға қойылатын біліктілік талаптарына сәйкес келген жағдайда комиссия шешімінің негізінде білім беру ұйымына онда тең дәрежелі лауазым бос болған жағдайда ауыстырылады.

      Бірінші басшылар жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарына Балалардың құқықтарын қорғау комитетінің оң келісімі болған кезде ротацияланады.

      15. Бірінші басшыны бос лауазымға ауыстыру үшін білім беру ұйымы болмаған жағдайда мұндай басшы білім беру ұйымын көрсете отырып, лауазым шегінде бірінші басшылар арасында ротация жүргізу туралы комиссия шешім шығарғанға дейін ротация жөніндегі комиссияда жыл сайын қаралуы тиіс.

      16. Ротацияланатын бірінші басшылар үшін білім беру ұйымын № 50 бұйрықпен бекітілген білім беру ұйымының түрін негізге ала отырып, № 83 бұйрықпен бекітілген бірінші басшының жұмыс тиімділігінің көрсеткіштері негізінде комиссия айқындайды.

      Білім беру ұйымын көрсете отырып, лауазым шегінде Бірінші басшылардың арасында ротация жүргізу туралы шешім шығарған кезде комиссия мемлекеттік білім беру ұйымдарының ротацияланатын бірінші басшыларының еңбек қатынастарын атқару кезеңіндегі қызметінің көрсеткіштерін ескереді.

      17. Комиссия осы Қағидалардың 13-тармағында көрсетілген шешімдердің бірін қабылдағаннан кейін облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) білім беруді басқару органдарының кадр қызметі бірінші басшыны қабылданған шешім туралы жазбаша хабардар етеді.

      18. Осы Қағидалардың 13-тармағында көрсетілген хабарламаны алған күннен бастап күнтізбелік 30 (отыз) күн өткен соң, облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) білім беруді басқару органы комиссияның шешіміне сүйене отырып, еңбек шартына қосымша келісім жасаса отырып, бірінші басшыны лауазымға ауыстыру тәртібімен 5 (бес) жыл мерзімге тағайындау туралы акт шығарады.

      19. Мемлекеттік білім беру ұйымының бірінші басшысымен жасалған еңбек шартында аттестаттаудан, ротациядан өту шарттары мен тәртібі, сондай-ақ еңбек қатынастарын орындау кезеңінде мемлекеттік білім беру ұйымының бірінші басшысы қол жеткізуге тиіс қызметтің негізгі көрсеткіштері көзделеді.

      20. Бірінші басшыларды ротациялау кезінде ротацияланушының біліктілік санаты оның қолданылу мерзімі өткенге дейін сақталады.

      21. 7 (жеті) жыл өткеннен кейін мемлекеттік білім беру ұйымының бірінші басшысы жұмыс берушінің актісімен міндетін орындаушы болып тағайындалады және осы Қағидалардың 13-тармағында көрсетілген комиссия шешім шығарғанға дейін білім беру ұйымының бірінші басшысының міндетін атқарушы тағайындайды және функцияларын орындайды.

      22. Бірінші басшы комиссия шешімімен келіспеген жағдайда оған Қазақстан Республикасы Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің 91-бабының 5-тармағына сәйкес білім беру саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитетіне немесе оның аумақтық бөлімшелеріне шағымданады.

      23. Білім беру ұйымының бірінші басшысы ротациядан бас тартқан жағдайда еңбек шарты Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 49-бабы 7-тармақшасының негізінде бұзылуы тиіс.

      24. Арнайы білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялау кезінде Комиссия арнайы білім беру ұйымында оқитын балалардың бұзушылықтарының ерекшелігі мен түрлерін ескереді.