Об утверждении Разъяснения "О порядке применения Правил возмещения предприятиями, учреждениями, организациями всех форм собственности ущерба, причиненного рабочим и служащим увечьем или иным повреждением здоровья, связанным с исполнением ими трудовых обязанностей"

ПОСТАНОВЛЕНИЕ МИНИСТРА ТРУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН И МИНИСТРА СОЦИАЛЬНОЙ ЗАЩИТЫ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН от 17 мая 1993 г. N 27/3. Зарегистрировано в Министерстве юстиции Республики Казахстан 03.10.1994 г. N 37. Утратило силу - приказом Министра труда и социальной защиты населения РК от 16.01.1998г. N 5-п

Извлечение из приказа Вице-Министра труда
и социальной защиты населения РК от 16.01.1998г. N 5-п

"В связи с принятием постановлением Правительства Республики Казахстан от 31 декабря 1997 г. N 1878 "О внесении изменений и дополнений в постановление Кабинета Министров Республики Казахстан от 17 марта 1993 г. N 201" приказываю:
Считать утратившим силу совместное постановление Министра труда Республики Казахстан и Министра социальной защиты населения Республики Казахстан от 17 мая 1993г. N 27/3 "Об утверждении Разъяснения "О порядке применения Правил возмещения предприятиями, учреждениями, организациями всех форм собственности ущерба, причиненного рабочим и служащим увечьем или иным повреждением здоровья, связанным с исполнением ими трудовых обязанностей".

Вице-Министр"
------------------------------------------------------------------

Министерство труда Республики Казахстан и Министерство социальной защиты населения Республики Казахстан
П О С Т А Н О В Л Я Ю Т:
Утвердить согласованное с Советом Федерации профсоюзов Республики Казахстан прилагаемое Разъяснение "О порядке применения Правил возмещения предприятиями, учреждениями, организациями всех форм собственности ущерба, причиненного рабочим и служащим увечьем или иным повреждением здоровья, связанным с исполнением ими трудовых обязанностей", утвержденных постановлением Кабинета Министров Республики Казахстан от 17 марта 1993 г. N 201.

Министр труда Министр социальной защиты
Республики Казахстан населения
Республики Казахстан

УТВЕРЖДЕНО
постановлением Министерства
труда Республики Казахстан
и Министерства социальной
защиты населения Республики
Казахстан
от 17 мая 1993 г. N 27/3

Р А З Ъ Я С Н Е Н И Е

О порядке применения Правил возмещения
предприятиями, учреждениями, организациями
всех форм собственности ущерба,причиненного
рабочим и служащим увечьем или иным
повреждением здоровья, связанным с
исполнением ими трудовых обязанностей

I.ОБЩИЕ ПОЛОЖЕНИЯ
1. Отношения по возмещению ущерба (вреда) причиненного работникам увечьем, профессиональным заболеванием или иным повреждением здоровья, связанным с исполнением ими трудовых обязанностей<*>, регулируются Гражданским кодексом Казахской ССР, Законом Республики Казахстан "Об охране труда", постановлением Верховного Совета Республики Казахстан "О регулировании гражданских правоотношений в период проведения экономической реформы" от 30 января 1993 г., Правилами по возмещению предприятиями, учреждениями, организациями всех форм собственности ущерба, причиненного рабочим и служащим увечьем либо иным повреждением здоровья, связанным с исполнением ими трудовых обязанностей, утвержденными постановлением Кабинета Министров Республики Казахстан от 17 марта 1993 г. N 201. <*>Сноска - в дальнейшем увечье либо иное повреждение здоровья, связанное с исполнением трудовых обязанностей, именуются трудовым увечьем.
2. Работодатель<*> несет материальную ответственность за вред, причиненный здоровью рабочих и служащих, членов колхозов и других кооперативов, гражданам , работающим по гражданско-правовым договорам подряда и поручения, происшедшим на территории работодателя, так и за ее пределами, а также во время следования к месту работы или с работы на транспорте, предоставленным работодателем (п.1 Правил) <*>Сноска - в дальнейшем термин "работодатель" охватывает предприятия, учреждения, организации всех форм собственности.
3. Трудовое увечье считается наступившим по вине работодателя, если оно произошло вследствие необеспечения им здоровых и безопасных условий труда (несоблюдение правил охраны труда, техники безопасности, промышленной санитарии и т.п.).
4. Доказательством ответственности работодателя за причиненный вред и доказательством его вины могут служить документы и показания свидетелей, в частности:
акт о несчастном случае на производстве;
приговор, решение суда, постановление прокурора, органа дознания или предварительного следствия;
заключение технического инспектора труда либо других должностных лиц (органов), осуществляющих контроль и надзор за состоянием охраны труда и соблюдением законодательства о труде, о причинах повреждения здоровья; медицинское заключение о профессиональном заболевании;
решение о наложении административного или дисциплинарного взыскания на виновных лиц;
постановление органа социального страхования о возмещении работодателем бюджету государственного страхования расходов на выплату рабочему или служащему пособия по временной нетрудоспособности в связи с трудовым увечьем.
5. В случае трудового увечья члена экипажа воздушного судна, наступившего в связи с исполнением им служебных обязанностей при взлете, полете или посадке воздушного судна, работодатель, которому принадлежит воздушное судно на праве оперативного управления или собственности, несет ответственность за причиненный вред, если не докажет, что вред возник вследствие умысла потерпевшего.
6. Возмещение вреда состоит в выплате потерпевшему денежных сумм в размере заработка, дохода (или соответствующей его части), которого он лишился вследствие утраты трудоспособности или снижения ее; в компенсации дополнительных расходов, вызванных повреждением здоровья; в выплате в установленных случаях единовременного пособия.
7. Потерпевшему, временно переведенному с его согласия в связи с трудовым увечьем на более нижеоплачиваемую работу, выплачивается разница между прежним и новым заработком до восстановления трудоспособности или установления длительной либо постоянной утраты трудоспособности.
Заключение о необходимости перевода потерпевшего на другую работу, его продолжительности (в пределах до одного года) и характера рекомендованной работы выдается врачебно-консультационной комиссией.
При непредоставлении работодателем в указанный период соответствующей работы потерпевший имеет право на возмещение вреда в размере среднемесячного заработка, который он получал до наступления трудового увечья.
Среднемесячный заработок по прежней работе в этом случае, а также в случае, указанном в пункте 8 настоящего Разъяснения, определяется из заработка за два месяца, предшествовавших трудовому увечью, в порядке, установленном действующим законодательством.
8. Работодатель обязан обеспечить обучение потерпевшего новой профессии за счет средств работодателя.
Для этого необходимы следующие условия:
невозможность дальнейшего использования потерпевшего на прежней работе вследствие трудового увечья;
согласие потерпевшего на обучение;
соответствие новой профессии рекомендациям МСЭК.
За время обучения потерпевшего новой профессии потерпевшему выплачивается среднемесячный заработок по прежней работе. В этот период выплата сумм в возмещении ущерба не производится.
9. В случае смерти потерпевшего право на возмещение вреда имеют нетрудоспособные лица, состоявшие на иждивении умершего или имевшие ко дню его смерти право на получение от него содержания, ребенок умершего, родившийся после его смерти, а также один из родителей, супруг или другой член семьи, если он не работает и занят уходом за детьми, братьями, сестрами или внуками умершего, не достигшими 8 лет.
Иждивенчество детей предполагается и не требует доказательств.
Нетрудоспособными членами семьи считаются:
дети, не достигшие 18 лет (учащиеся профессионально-технических училищ, средних специальных и высших учебных заведений до их окончания, но не долее чем до достижения ими 23-летнего возраста);
мужчины старше 60 лет и женщины старше 55 лет, либо признанные в установленном порядке инвалидами.
Несовершеннолетние дети умершего, на содержание которых умерший выплачивал или обязан был выплачивать алименты, признаются состоявшими на его иждивении.

II. ЭКСПЕРТИЗА ТРУДОСПОСОБНОСТИ
10. Степень утраты профессиональной трудоспособности рабочих и служащих определяется медико-социальной экспертной комиссией (МСЭК) в процентах, устанавливаемых в зависимости от потери профессиональной трудоспособности вследствие данного трудового увечья или иного повреждения здоровья.
11. Порядок установления МСЭКом степени утраты профессиональной трудоспособности вследствие трудового увечья или иного повреждения здоровья утверждается Министерством здравоохранения Республики Казахстан и Министерством социальной защиты Республики Казахстан, совместно с Министерством труда Республики Казахстан.
Одновременно с определением степени утраты профессиональной трудоспособности при наличии оснований устанавливается соответствующая группа инвалидности и определяется нуждаемость потерпевшего в дополнительных видах помощи.
12. Справка о степени утраты профессиональной трудоспособности (в процентах), нуждаемости в дополнительных видах помощи выдается освидетельствованному на руки; выписка из акта освидетельствования с названными данными высылаются на предприятие или в народный суд, направивший потерпевшего на МСЭК.

III.РАЗМЕР ВРЕДА, ПОДЛЕЖАЩЕГО
ВОЗМЕЩЕНИЮ ПОТЕРПЕВШЕМУ
13. Размер возмещения вреда определяется в процентах к заработку потерпевшего до трудового увечья, соответствующих степени утраты им профессиональной трудоспособности.
Например, вследствие повреждения здоровья на производстве работник утратил 20 процентов профессиональной трудоспособности, группа инвалидности не установлена. Среднемесячный заработок до повреждения здоровья составляет 8400 руб. Он перешел на более легкую работу и получает заработок 5600 руб. в месяц. Размер возмещения вреда составит 1680 руб.
14. При возмещении заработка или его части пенсия по инвалидности, назначенная потерпевшему в связи, с трудовым увечьем, а равно другие пенсии, назначенные как до, так и после трудового увечья, в счет возмещения не засчитываются. Также не засчитывается в счет возмещения вреда заработок, получаемый потерпевшим после увечья.
Например, Сидорову назначена пенсия по инвалидности 1 группы в размере 6825 руб. в месяц. Утрата профессиональной трудоспособности составляет 100 процентов. Среднемесячная заработная плата до получения профессионального заболевания 7229 руб. Возмещение вреда производится в полном объеме без зачета пенсии по инвалидности и составит также 7229 руб. в месяц.

IV. ВОЗМЕЩЕНИЕ ВРЕДА В СВЯЗИ СО СМЕРТЬЮ КОРМИЛЬЦА
15. Нетрудоспособным гражданам, состоявшим на иждивении умершего кормильца и имевшим право на возмещение вреда в связи с его смертью, вред определяется в размере среднемесячного заработка умершего за высчетом доли, приходящейся на него самого и трудоспособных граждан состоявших на его иждивении, но не имеющих права на возмещение вреда.
Для определения размера возмещения вреда каждому из граждан, имеющих право на возмещение, часть заработка кормильца, которая приходится на всех указанных граждан, делится на их число.
Нетрудоспособным , не состоявшим на иждивении умершего, но имеющим право на возмещение вреда, его размер определяется в следующем порядке: если средства на содержание взыскивались в судебном порядке, то возмещение вреда определяется в сумме, назначенной судом, если же средства на содержание не взыскивались в судебном порядке, то возмещение вреда устанавливается с учетом материального положения граждан и возможности умершего при жизни оказывать им помощь (алиментный принцип).
Если право на возмещение вреда имеют одновременно граждане как состоявшие на иждивении умершего, так и не состоявшие на его иждивении, то сначала определяется размер возмещения вреда для лиц, не состоявших на иждивении умершего. Установленная им сумма возмещения вреда исключается из заработка кормильца, затем, исходя из оставшейся суммы заработка определяется размер вреда гражданам, состоявшим на иждивении умершего, в порядке, предусмотренном абзацами 1 и 2 настоящего пункта.
Пример 1. Семья умершего состояла из трудоспособной неработающей жены и двух детей (2 и 6 лет), заработок умершего 4000 руб.: 4 х 3 = 3000 руб. В этом случае трудоспособная неработающая жена также имеет право на возмещение, поскольку она занята уходом за малолетними детьми.
Пример 2. Семья умершего состояла из трудоспособной неработающей жены и двух детей (10 и 17 лет). Право на получение возмещения имеет только десятилетний ребенок. При заработке умершего 8000 руб. в месяц сумма возмещения составит: 8000 : 4 х 1 = 2000руб.
Пример 3. Семья погибшего чабана, зарабатывающего 5000 руб. в месяц состояла из него самого и жены - инвалида 2 группы, получающей пенсию 3000 руб. Жена являлась иждивенкой, поскольку помощь мужа значительно превышала ее пенсию по инвалидности. Размер возмещения составит 2500 руб. (5000 руб. : 2 х 1).
Пример 4. Заработок погибшего составлял 2400 руб., на его иждивении находились двое несовершеннолетних детей в возрасте 13, 15 лет, жена работала. Право на возмещение вреда имела также престарелая мать, проживающая с другими детьми. Размер возмещения матери с учетом ее материального положения определена алиментному принципу - 300 руб. остававшаяся сумма 2100 руб (2400 - 300) делится на три части с учетом доли самого умершего и двух детей (жена во внимание не принимается, поскольку она работала). Таким образом, предприятие обязано выплачивать возмещение вреда детям в сумме 1400 руб. (2100 :3 х 2 = 1400 руб.)
Возмещение вреда несовершеннолетним детям умершего всегда производится по долевому принципу независимо от того, проживали они вместе с умершим или отдельно от него, выплачивал ли умерший алименты на их содержание или обязан выплачивать.
Пример 5. После смерти потерпевшего остались его трудоспособная жена по второму браку и дочь пяти лет. Жена не работает и занята уходом за дочерью. Имеется также сын от первого брака в возрасте 14 лет и мать умершего, проживающая отдельно с братом умершего и получающая пенсию по старости при неполном стаже 720 руб. Заработок умершего составил 7840 руб. Возмещение вреда рассчитывается так: на мать по алиментному принципу - 1000 руб. На остальных членов семьи (в том числе на сына от первого брака, на которого умерший выплачивал или должен был выплачивать алименты) по 2280 руб. (7840 - 1000 : 3 = 2280).
16. Исчисленная в порядке, установленном пунктом 6 Правил, часть заработка, приходящаяся на каждого из указанных лиц на момент смерти кормильца, в дальнейшем перерасчету не подлежит, кроме случаев рождения ребенка после смерти кормильца и назначения (прекращения) выплаты возмещения ущерба одному из родителей, супругу или другому члену семьи, занятому уходом за детьми, братьями, сестрами или внуками умершего кормильца до достижения ими 8 лет.
В указанных случаях пересчитывается часть заработка кормильца, приходящаяся на каждого члена семьи, имеющего право на возмещение вреда, с учетом увеличения или уменьшением числа таких членов семьи.
Пример 1. Ущерб определен на трех детей из заработка отца 3000 руб. по 750 руб. на каждого ребенка (3000 : 4 х 3), после достижения одним из детей возраста 18 лет и поступления его на работу доля каждого из оставшихся двух детей не пересчитывается, т.е.на каждого составит по-прежнему 750 руб.
Пример 2. На день смерти кормильца на его иждивении находился сын 10 лет. Жена работала. При заработке кормильца 12000 руб. часть его заработка приходящаяся на сына, составит 6000 руб. (12000 :2). Через три месяца после смерти кормильца его вдова родила дочь и оставила работу. В этом случае должна быть пересчитана часть заработка кормильца, приходящаяся на каждого члена семьи, имеющего право на возмещение вреда. В нашем примере она составит 3000 (12000 : 4), а на троих равна 9000 руб. в месяц.
Пример 3. на день смерти кормильца на его иждивении находились дочь 4 лет и жена, занятая уходом за нею. При заработке кормильца 8247 руб. часть его заработка, приходящаяся на каждого члена семьи составила 2749 руб. (8247 : 3), а на дочь и вдову - 5498 (8247 - 2749). Когда дочери исполнилось 8 лет, вдова поступила на работу, поэтому выплата возмещения ущерба ей была прекращена. В этом случае часть заработка кормильца, приходящаяся на дочь, также должна быть пересчитана; она составит 4123 руб. 50 коп. (8247 : 2).
Пример 4. За возмещение ущерба на двух детей обратилась трудоспособная работающая жена умершего кормильца. Сумма возмещения вреда на двух членов семьи составила 2/3 заработка умершего. Через год по этому же поводу обратилась мать ребенка от первого брака, достигшего возраста 14 лет. Сумма возмещения пересматривается и определяется в размере 3/4 заработка умершего (по 1/4 на каждого получателя).
Гражданам, имеющим право на возмещение вреда в связи с потерей кормильца, а равно пенсии, заработок, стипендии и иные доходы в счет возмещения вреда не засчитываются.

V. ВОЗМЕЩЕНИЕ ВРЕДА ПРИ СМЕШАННОЙ
ОТВЕТСТВЕННОСТИ
17. Если грубая неосторожность потерпевшего содействовала возникновению или увеличению вреда, то в зависимости от степени вины потерпевшего, размер возмещения, соответственно, уменьшается.
При определении степени вины потерпевшего учитывается заключение уполномоченного представительного органа по этому вопросу (органов охраны труда).
Смешанная ответственность не применяется к дополнительным видам возмещения вреда (пункты 13,14 Правил).
Пример 1. Рабочий зарабатывал 9870 руб. в месяц, МСЭК установила 80% потери профессиональной трудоспособности, вина потерпевшего определена в размере 25%. Пенсия назначена в сумме 3426 руб.
Возмещение исчесляется следующим образом:
80% от 9870 руб. = 7896 руб. (условно утраченный заработок в связи с повреждением здоровья);
75% от 7896 руб. = 5922 руб. (часть условно утраченного заработка, которая падает на вину предприятия);
25% от 7896 руб. = 1974 руб. (часть условно утраченного заработка, относимого за счет потерпевшего;
Сумма вреда, подлежащая возмещению - 5922 руб. в месяц.
Тот же принцип применяется при определении размера возмещения при смешанной ответственности в случае смерти кормильца: доля каждого члена семьи, имеющего право на возмещение, уменьшается на процент, соответствующий вине потерпевшего.
Пример 2. Заработок умершего 3200 руб. Степень его вины определена в размере 20%, а вины организации - 80%. В состав семьи входят сын 12 лет, трудоспособная жена и престарелая мать, проживающая отдельно и не состоявшая на иждивении умершего, но имевшая право на получение от него содержания.
Возмещение вреда матери определено в сумме 600 руб., которая подлежит уменьшению согласно степени вины потерпевшего, то есть на
20. Таким образом, 20% от 600 руб. = 120 руб.;
Доля сына - 1360 руб. (3200 - 480 : 2). Она также уменьшается на 20% и составит 1088 руб. (20% от 1360 руб. -272 руб.; 1360 - 272) = 1088 руб.). Таким образом, в возмещении ущерба на сына будет выплачиваться 1088 руб. в месяц.

VI. ОПРЕДЕЛЕНИЕ СРЕДНЕМЕСЯЧНОГО ЗАРАБОТКА ДЛЯ
ИСЧИСЛЕНИЯ РАЗМЕРА ВОЗМЕЩЕНИЯ ВРЕДА,
ЕДИНОВРЕМЕННОГО ПОСОБИЯ
18. Размер возмещения вреда, единовременного пособия исчисляется на основании среднемесячного заработка за 12 последних календарных месяцев работы, службы (кроме срочной военной службы), предшествовавших трудовому увечью или утрате, либо снижению трудоспособности в связи с данным трудовым увечьем (по выбору потерпевшего). В случае профессионального заболевания, по желанию потерпевшего, для исчисления размера возмещения вреда может приниматься среднемесячный заработок за 12 календарных месяцев перед прекращением работы, повлиявший на это заболевание.
Если за два последних года перед трудовым увечьем (Наступлением утраты трудоспособности) работник проработал в общей сложности менее 12 полных месяцев, а также во всех случаях, когда работник проработал менее года, размер возмещения ущерба исчисляется из среднемесячного заработка за все полные фактически проработанные месяцы. Для этого общая сумма заработка за указанные месяцы делится на число этих месяцев.
Если работник проработал менее одного полного месяца, то заработок за все проработанное время делится на число проработанных дней и полученная сумма умножается на число рабочих дней в месяц, исчисленное в среднем за год (25,4 - при шестидневной рабочей неделе и 21,2 - при пятидневной рабочей неделе). В этом случае заработок, из которого возмещается размер возмещения ущерба, не может превышать двух тарифных (расчетных) ставок или размера двух окладов данного работника.
Пример 1. Несчастный случай с трудящимися произошел в октябре 1992 г. За возмещением потерпевший обратился в апреле 1993 г. Возмещение будет исчислено из среднемесячного заработка за 12 полных месяцев работы перед увечьем, т.е. перед октябрем 1992 г.
Пример 2. Потерпевший до увечья (травмы головы), полученного в 1987 г., работал проходчиком в шахте с заработком 1500 руб. в месяц, а затем, не имея стойкой утраты трудоспособности., был занят на работе в лесхозе, где зарабатывал 230 руб.,то после наступления у него в 1993 г. в связи с полученным прежде увечьем снижения трудоспособности он может выбрать для исчисления ущерба средний заработок за 12 месяцев перед увечьем (т.е. 1500 руб.).
19. При определении среднемесячного заработка месяцы, в течение которых работник не работал или проработал неполное количество рабочих дней по уважительным причинам, предусмотренным действующим законодательством ( в связи с поступлением на работу и увольнением, болезнью, простоем, отпуском, в т.ч. отпуском, представляемым в связи с уходом за ребенком до трех лет, а также время работы в течение которого гражданин являлся инвалидом или получал возмещение вреда, причиненного трудовым увечьем, осуществлял уход за инвалидом 1 группы, одиноким инвалидом 2 группы и пенсионером по старости, нуждающимся в посторонней помощи, а также престарелым, достигшим 80-летнего возраста, ребенком инвалидом до 16 лети и в других случаях освобождения от работы), по желанию потерпевшего исключается из подсчета и заменяются другими, непосредственно предшествующими месяцами. Такая замена производится в пределах двух лет работы, предшествовавших трудовому увечью или наступлению утраты трудоспособности (пункт 18).
Месяцы, в течение которых работник фактически не работал, или проработал неполное количество дней по другим неуважительным причинам (например, при прогуле), не исключается из под подсчета и не заменяются другими.
20. В случае повторного трудового увечья среднемесячный заработок, по желанию потерпевшего, исчисляется за соответствующие периоды, предшествовавшие первому или повторному трудовому увечью (пункты 18 и 19).
Если трудовые увечья причинены в период работы у одного работодателя, размер возмещений вреда исчисляется по общему проценту утраты профессиональной трудоспособности, определяемому МСЭКом по совокупности от первого и повторного увечья.
Если трудовые увечья причинены на работе у разных работодателей, то определение размера возмещения вреда производится по каждому увечью отдельно, исходя из процента утраты профессиональной трудоспособности, установленного МСЭКом по соответствующему трудовому увечью.
21. В случаях, когда ко времени обращения за возмещением вреда не сохранились документы о фактическом заработке потерпевшего до получения трудового увечья, размер возмещения вреда исчисляется исходя из действующей на момент обращения тарифной ставки (оклада) по работе,которую выполнял потерпевший. Невозможность получения документов о фактическом заработке потерпевшего должна быть подтверждена справкой организации или соответствующего архива.
22. В заработке для исчисления возмещения вреда, единовременного пособия учитываются все виды оплаты труда, на которые начисляются страховые взносы (кроме заработков членов колхозов), за исключением выплат единовременного характера, необсуловленных действующей системой оплаты труда (компенсации за неиспользованный отпуск, выходное пособие и др.); их перечень определен постановлениями Кабинета Министров Республики Казахстан от 26.09.91 г. N 556 и 26.03.92 г. N 282.
При исчислении размера возмещения вреда членами колхозов суммируется заработная плата во всех ее видах за работу в общественном хозяйстве колхозов.
23. Лицам, получившим трудовое увечье в период прохождения производственного обучения (практики), размер возмещения вреда исчисляется исходя из ставки (оклада) по той профессии (специальности), которой обучался потерпевший (но не ниже 2-го разряда), или по их желанию из фактического заработка за период обучения, или по работе, предшествовавшей производственному обучению (практике).
24. Среднемесячный заработок граждан, работавших за границей, подсчитывается на общих основаниях с исключением оплаты за работу за границей. При этом гражданам, направленным на работу в учреждения и организации Республики Казахстан за границей либо в международные организации, размер возмещения вреда может исчисляться по их желанию из среднемесячного заработка рабочих и служащих соответствующей профессии и квалификации в Республике Казахстан ко времени установления возмещения вреда.

VII.ПОРЯДОК И УСЛОВИЯ ВОЗМЕЩЕНИЯ ПОТЕРПЕВШЕМУ
ДОПОЛНИТЕЛЬНЫХ РАСХОДОВ, ВЫЗВАННЫХ ТРУДОВЫМ
УВЕЧЬЕМ
25. Сверх возмещения утраченного заработка работодатель компенсирует потерпевшему дополнительные расходы, вызванные трудовым увечьем ( на дополнительное питание, приобретение лекарств, протезирование, уход за пострадавшим, санаторно-курортное лечение, включая оплату проезда потерпевшего к месту лечения и обратно, а в необходимых случаях - и сопровождающего его лица, приобретение специальных транспортных средств, капитальный ремонт этих средств, приобретение горючего и др.), если МСЭКом он признан нуждающимся в этих видах помощи и не получил их бесплатно от соответствующих организаций. Расходы на приобретение и капитальный ремонт специальных транспортных средств с ручным управлением производится работодателем в пределах их стоимости.
Выдача специальных средств передвижения потерпевшим осуществляется после перечисления средств на счет областных, Алматинского, Ленинского городских управлений социальной защиты населения. В случае отклонения от выполнения этих обязанностей средства на вышеуказанные цели могут быть взысканы от работодателя в судебном порядке. Другие вопросы обеспечения потерпевших, специальными средствами передвижения регулируются Положением об обеспечении инвалидов специальными средствами передвижения, утвержденных постановлением Кабинета Министров Республики Казахстан от 27 мая 1992 г. N 465.
Инвалидам 1 группы (кроме случае нуждаемости в специальном медицинском уходе) заключение МСЭК о нуждаемости в уходе за ними не требуется.
Потерпевшему, нуждающемуся в нескольких видах помощи, возмещаются расходы, связанные с получением каждого вида помощи.
26. Размер дополнительных расходов определяется на основании счетов соответствующих организаций и других документов либо согласно ценам, сложившимся в той местности, в которой потерпевший понес эти расходы. Компенсация расходов, связанных с повышением цен на бензин потерпевшим, имеющим в пользовании специальные легковые автомобили или мотоколяски, возмещается работодателем в порядке установленном Правительством Республики Казахстан (см.постановление Кабинета Министров Республики Казахстан "О выплате денежной компенсации на бензин" от 22.10.92 г. N 891).
27. Дополнительные расходы на уход за потерпевшим возмещаются независимо от того, кем они осуществляются. Размер этих расходов определяется в зависимости от характера требуемого ухода и устанавливается для инвалидов, нуждающихся в медицинском уходе, не менее одного минимального размера оплаты труда, а для лиц нуждающихся в бытовом уходе - не менее 50 процентов минимальной оплаты труда.
Потерпевшему, нуждающемуся как в специальном медицинском, так и в бытовом уходе, расходы на бытовой уход возмещаются сверх возмещения расходов на специальный медицинский уход.
Получение надбавки на уход к пенсии, не лишает потерпевшего права на возмещение расходов связанных с уходом.
28. Полагающиеся в соответствии с настоящими Правилами денежные суммы в возмещении вреда, компенсации дополнительных расходов могут быть увеличены по соглашению сторон или на основании коллективного договора (пункт 14 Правил).
29. При наличии заключения МСЭК о нуждаемости потерпевшего в санаторно-курортном лечении, ему предоставляется отпуск для лечения сверх ежегодного отпуска. Оплата за время отпуска для лечения производится по правилам, установленным для оплаты ежегодного отпуска. Возмещение вреда в период отпуска для лечения производится на общих основаниях.
Размер оплаты расходов по проезду потерпевшего, а также лица, его сопровождающего, определяется в соответствии с законодательством о служебных командировках.
30. Сверх возмещения утраченного заработка, дополнительных видов возмещения вреда, предприятие выплачивает потерпевшему и лицам, имеющим право на возмещение вреда в связи со смертью кормильца единовременное пособие (ст.30 Закона Республики Казахстан "Об охране труда").
Размер единовременного пособия определяется коллективным договором, но должен быть не менее:
- десятикратного годового заработка работника в случае его смерти в результате несчастного случая на производстве или профессионального заболевания;
- пятикратного годового заработка работника, признанного инвалидом первой или второй групп от трудового увечья или профессионального заболевания;
- двухкратного годового заработка работника, признанного инвалидом третьей группы от трудового увечья или профессионального заболевания;
- годового заработка работника при определении ему стойкой утраты трудоспособности без установления инвалидности.
Пример, среднемесячный заработок у Иванова, ставшего инвалидом 1 группы, определенный за 12 последних месяцев работы, предшествовавших трудовому увечью (п.п.18, 19, 22 Разъяснения) 14000 руб. Сумма выплаты в размере не менее пятикратного годового заработка составит (14000 руб. х 12 мес. х 5 лет), т.е. 840000 руб.
Выплата единовременного пособия производится в случаях трудового увечья, полученного после дня введения в действие Закона Республики Казахстан "Об охране труда".

VIII.ПОРЯДОК РАССМОТРЕНИЯ РАБОТОДАТЕЛЕМ
ЗАЯВЛЕНИЙ О ВОЗМЕЩЕНИИ ВРЕДА
31. Заявление о возмещении вреда подается работодателю (администрации предприятия), который несет ответственность за вред, причиненный трудовым увечьем.
В случае его реорганизации или ликвидации заявление подается его правопреемнику или в вышестоящую организацию.
32. Работниками, получившими трудовое увечье в период работы за границей, и членами их семей заявление о возмещении вреда подается в министерство, ведомство, организацию, предприятие, направившее работника за границу, а принятыми на работу за границей - собственнику предприятия - причинителю вреда.
33. К заявлению о возмещении вреда прилагается заключение МСЭК о степени утраты профессиональной трудоспособности, в соответствующих случаях - о нуждаемости потерпевшего в дополнительных видах помощи.
Для продления платежей в возмещение вреда представляются те же документы.
34. К заявлению о возмещении вреда гражданам, имеющим право на возмещение вреда по случаю потери кормильца, должны быть приложены:
а) копия свидетельства органов записи актов гражданского состояния (ЗАГСа) о смерти кормильца;
б) справка жилищно-эксплуатационной организации, либо сельского (поселкового) Совета народных депутатов (или другие документы) о составе членов семьи умершего, в том числе находившихся на его иждивении либо копия соответствующего решения суда;
в) справки учебных заведений о том, что имеющие право на возмещение вреда лица в возрасте от 18 до 23 лет учатся в очном учебном заведении;
г) справка жилищно-эксплуатационной организации, либо сельского (поселкового) Совета народных депутатов о том, что родитель, супруг или другой член семьи умершего, занятый уходом за детьми, братьями, сестрами или внуками умершего, не достигшими 8 лет, не работает.
Для продления платежей в возмещении вреда представляются документы, подтверждающие право на дальнейшее их получение (справки об учебе, заключение МСЭК об инвалидности и др.).
В справке жилищно-эксплуатационной организации либо сельского (поселкового) Совета народных депутатов (или других документах) о составе членов семьи кормильца, в том числе находившихся на иждивении умершего, должны быть указаны фамилия, имя, отчество, год и месяц рождения каждого члена семьи.
В отношении лиц, имеющих право на возмещение вреда, которые проживают в городской местности в домах, принадлежащих им на праве частной личной собственности, справка заверяется председателем уличного (квартального) комитета.
Факт нахождения на иждивении при отсутствии соответствующих документов и невозможности их восстановления, а также при несогласии заинтересованного гражданина со правкой, может устанавливаться в судебном порядке, определенном гражданским законодательством Республики Казахстан.
Работодатель обязан содействовать заявителю в получении документов, необходимых для предъявления требований о возмещении вреда, и в соответствующих случаях истребовать их от других организаций.
По просьбе потерпевшего или других заинтересованных граждан профсоюзный комитет предприятия или иной уполномоченной работниками представительный орган выделяет своего представителя для участия в переговорах с работодателем на стороне потерпевшего.
35. Работодатель обязан рассмотреть заявление о возмещении вреда и принять соответствующие решение не позднее десяти дней со дня его поступления со всеми необходимыми документами или поступления дополнительных документов.
Решение предприятия о возмещении ущерба оформляется приказом (распоряжением) его руководителя. Приказ ( распоряжение) должен быть мотивированным, в нем должны быть указаны лица, которым устанавливается возмещение вреда, его размеры на каждого члена семьи и сроки выплаты.
Копия приказа (распоряжения) работодателя о возмещении вреда или мотивированный письменный отказ в этом вручается (или посылается) заинтересованному лицу в десятидневный срок со дня подачи заявления со всеми необходимыми документами.
При несогласии заинтересованного гражданина с решением работодателя или при неполучении ответа в установленный срок, спор рассматривается судом. Профсоюзный комитет предприятия или иной уполномоченный работниками представительный орган вправе с согласия заинтересованных граждан обратиться с заявлением в суд и принять участие в процессе.
Заявление о возмещении вреда подается в суд по усмотрению заявителя либо по месту нахождения работодателя, либо по своему месту жительства, либо по месту причинения вреда.
На требования о возмещении вреда, причиненного работникам увечьем, связанным с исполнением ими трудовых обязанностей либо в связи со смертью кормильца исковая давность не распространяется.

IХ. ПОРЯДОК И СРОКИ ВЫПЛАТЫ СУММ
В ВОЗМЕЩЕНИЕ ВРЕДА
36. Выплата сумм в возмещение потерпевшим производится работодателем, ответственным за причиненный вред.
Рабочим и служащим, получившим трудовой увечье в период их работы за границей, возмещение вреда производится предприятиями, министерствами и ведомствами, направившими их на работу за границу.
37. Возмещение вреда, полученного на предприятиях Республики Казахстан, гражданам, выехавшим на постоянное место жительства в другие государства, возмещается за счет средств этих предприятий на условиях, установленных Правилами.
38. В случае ликвидации предприятия, учреждения, организации, (слияние, присоединение, разделение, выделение, преобразование) предприятия выплата сумм производится правопреемником.
Если права и обязанности ликвидированного предприятия не переходят к правопреемнику, оно обязано капитализировать и внести в органы государственного социального страхования суммы, подлежащие выплате в возмещение ущерба. Ликвидационный отчет утверждается лишь после капитализации сумм, необходимых для возмещения вреда в будущем и перечисления их органами государственного страхования. После этого соответствующая организация выплачивает потерпевшим суммы в возмещение вреда, установленном законодательством.
Если при ликвидации предприятия капитализация платежей в возмещение вреда не произведена, иск о возмещении вреда предъявляется органу государственного социального страхования.
39. Суммы в возмещении вреда выплачиваются:
а) потерпевшим рабочим и служащим - с того дня, когда они вследствие трудового увечья утратили полностью или частично профессиональную трудоспособность;
б) лицам, имеющим право на возмещение вреда в связи со смертью кормильца, - со дня его смерти, но не ранее дня приобретения права на получение сумм в возмещение вреда.
Днем обращения за возмещением вреда считается день подачи заявления.
При подаче заявления о возмещении вреда по истечении трех лет после утраты прежнего заработка в связи с трудовым увечьем или после смерти кормильца возмещение вреда производится со дня обращения.
Продление платежей в возмещение вреда производится со дня окончания предыдущих платежей независимо от времени обращения потерпевшего и других заинтересованных лиц к работодателю. При этом суммы в возмещение вреда за прошлое время выплачиваются при условии, если МСЭКом за этот период была утверждена утрата трудоспособности, а также при представлении документов, указанных в пунктах 31,32 настоящего Разъяснения.
40. Возмещение вреда потерпевшему в части утраченного заработка производится в течении срока, на который МСЭКом установлена утрата трудоспособности в связи с трудовым увечьем, а дополнительных расходов - в течение срока, на который определена нуждаемость в них.
Лицам, имеющим право на возмещение вреда в связи со смертью кормильца, возмещение ущерба производится:
несовершеннолетним - до достижения 18 лет (учащимся профессионально-технических училищ, средних специальных учебных заведений - до их окончания, но не долее, чем до достижения ими 23-летнего возраста);
мужчинам старше 60 лет и женщинам старше 55 лет - пожизненно;
инвалидам - в течение всего периода нетрудоспособности;:
родителю, супругу или другому члену семьи, не работающему и занятому уходом за детьми, братьями, сестрами,внуками умершего кормильца, не достигшими 8 лет, - до достижения ребенком возраста 8 лет.
41. Возмещение вреда потерпевшему производится в полном размере независимо от получаемых заработка, (доходов), пенсии, стипендии и других социальных выплат.
42. Лицам, получающим возмещение вреда в связи с потерей кормильца, возмещение вреда также выплачивается полностью независимо от их заработка или другого дохода (алиментов, всякого рода материальной помощи, стипендии и т.д.).
43. Во всех случаях, когда возмещение вреда должно выплачиваться в меньшей сумме чем оно назначено, или вообще не выплачиваться, а также когда его размер подлежит пересмотру (изменение степени утраты профессиональной трудоспособности, числа нетрудоспособных лиц и т.д.), получатель обязан письменно сообщить работодателю о происшедших изменениях.
44. В случае изменения степени утраты трудоспособности потерпевшего, также изменения состава членов семьи умершего производится пересчет сумм, выплачиваемых в возмещении вреда.
45. Размеры назначенных сумм по возмещению вреда на условиях настоящих правил, в соответствии с изменением индекса стоимости жизни и ростом на предприятии заработной платы, подлежит ежеквартальному пересмотру.
Повышение сумм возмещения вреда в связи с ростом стоимости жизни производится в порядке, установленном действующим законодательством, а пересмотр при росте на предприятии заработной платы исчисляется путем перерасчета среднемесячной заработной платы, из которой этот размер был определен, на основе приведения ее в сопоставимые условия со сложившимся уровнем оплаты труда за последний квартал перед пересчетом возмещения ущерба у работника соответствующей квалификации на данном или аналогичном рабочем месте.
Например, вследствие трудового увечья потерпевший утратил 75% профессиональной трудоспособности, и ему с 20 марта 1993 г. из среднемесячного заработка проходчика 9000 руб. возмещается вред в сумме 6750 руб. в месяц.
Впоследствии, в связи с ростом заработной платы во втором квартале, среднемесячный заработок вновь пересчитывается из аналогичного фактического заработка проходчика (где ранее работал потерпевший) за апрель, май, июнь месяцы 1993 г. В связи с этим размер ущерба с 1 июля 1993 г. составит (30000 : 3 х 75%) = 7500 руб. в месяц.
Последующие пересмотры возмещения размера вреда при дальнейшем росте заработной платы на предприятии будут производиться ежеквартально в вышеуказанном порядке.
46. Перерасчет назначенного возмещения вреда производится со следующих сроков:
при возникновении права на повышение размера возмещения вреда - с первого числа месяца, в котором потерпевший обратился за перерасчетом возмещения вреда, если соответствующее заявление со всеми необходимыми документами подано им после 15 числа;
при наступлении обстоятельств, влекущих за собой уменьшение возмещения вреда, - с первого числа месяца, в котором наступили эти обстоятельства, если они имели место до 15 числа включительно, и с первого числа следующего месяца, если они имели место после 15 числа.
О пересчете возмещения вреда работодатель издает приказ (распоряжение), копия которого вручается или посылается заинтересованному лицу.
47. Выплата сумм в возмещение вреда производится ежемесячно в дни выдачи заработной платы за вторую половину месяца.
Доставка и пересылка сумм, выплачиваемых в возмещение вреда, производится за счет работодателя. По желанию получателей эти суммы могут перечисляться на их счет по вкладу в сберегательной кассе.
48. За время пребывания потерпевшего в стационарном лечебном учреждении (больнице, клинике, госпитале, лечебно-трудовом профилактории) возмещение вреда выплачивается на общих основаниях.
49. В случае помещения лица, которому назначено возмещение вреда, в дом-интернат для престарелых и инвалидов, возмещение вреда выплачивается в полном размере.
В таком же порядке выплачивается возмещение вреда потерпевшим учащимся, находящимся на полном государственном обеспечении в профессионально-технических училищах.
50. На период отбывания наказания в виде лишения свободы, а также арестов в качестве меры пресечения выплаты установленного возмещения вреда приостанавливается.
После освобождения из мест лишения свободы (предварительного заключения) выплата этих сумм восстанавливается со дня обращения за их получением.
51. Суммы, выплачиваемые в возмещение вреда, не облагаются налогами.
52. Выплата сумм в возмещение вреда, назначенного, но не полученного своевременно потерпевшим или лицами, имеющими право на возмещение вреда, производится за все прошлое время, но не более чем за три года перед обращением за его получением.
Суммы возмещения вреда, не полученные своевременно по вине работодателя, ответственного за вред, выплачиваются за прошлое время без ограничения каким либо сроком.
53. Выплата возмещения вреда, назначенного, но не полученного своевременно потерпевшим или членами семьи, имеющими право на возмещение вреда в связи со смертью кормильца, и не дополученные в связи со смертью, выплачиваются наследникам на общих основаниях.
Членами семьи умершего, производящим похороны, эти суммы выплачиваются до принятия наследства.
54. Суммы, полученные в счет возмещения вреда потерпевшим или лицами, имеющими право на возмещение вреда по случаю потери кормильца, могут быть взысканы работодателем обратно лишь при условии, если решение о их выплате основано на представленных заинтересованных гражданами подложных документах или сообщенных ими заведомо ложных сведениях, в случае счетной ошибки либо сокрытия данных, влияющих на определение размера возмещения вреда вследствие невыполнения обязанностей, предусмотренных пунктом 41 настоящего Разъяснения.
Обратное взыскание неправильно полученных сумм в возмещение вреда осуществляется работодателем с соблюдением гарантий, установленных законодательством при удержании из сумм по оплате труда.
В случае прекращения выплаты возмещения оставшаяся задолженность взыскивается в судебном порядке.
55. Копия приказа работодателя (решения народного суда) о назначении возмещения вреда, заявление потерпевшего и других заинтересованных лиц о назначении возмещения вреда со всеми необходимыми документами хранятся работодателем в отдельном деле на каждого получателя. Работодатель обязан обеспечить сохранность этих документов.
В период сумм в возмещение вреда дела потерпевших о назначении их возмещения хранятся в бухгалтерии работодателя.
По истечении двух лет после прекращения выплаты возмещения вреда указанные дела сдаются на хранение в архив работодателя.

Х. ПОРЯДОК ПЕРЕРАСЧЕТА РАНЕЕ НАЗНАЧЕННЫХ
СУММ ВОЗМЕЩЕНИЯ ВРЕДА НА УСЛОВИЯХ
НОВЫХ ПРАВИЛ
56. Перерасчет ранее назначенных сумм возмещения вреда на условиях новых Правил со дня введения их в действие производится на основании документов, имеющихся в деле, а также дополнительных документов, представленных потерпевшим или лицами, имеющими право на возмещение вреда в связи со смертью кормильца.
Если потерпевший впоследствии представит дополнительные документы, дающие право на дальнейшее повышение сумм возмещения вреда в связи с введением новых Правил, то сумма возмещения вновь пересматривается но нормам указанных Правил.

"Жұмысшылар мен қызметкерлердiң еңбек мiндеттерiн орындау кезiнде, зақымдануы салдарынан денсаулығының бұзылуына немесе жарымжан болуына себепкер кәсiпорындар, мекемелер, ұйымдар тарапынан келтiрiлген зиянның барлық түрi бойынша орнын өтеудiң Қағидасын қолданудың тәртiбi туралы" Түсiндiрменi бекiту туралы

Қазақстан Республикасының Еңбек министрлігi және Қазақстан Республикасының Халықты әлеуметтiк қорғау министрлiгi 17 мамыр 1993 ж. N 27/3 ҚАУЛЫ. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің ведомстволық нормативтік актілерді тіркеу бөлімінде 1994 жылғы 6 желтоқсанда тіркелді. Тіркеу N 37. Күші жойылды - ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі 1998 жылғы 16 қаңтардағы N 5-п бұйрығымен.

Қазақстан Республикасының Еңбек министрлігi және Қазақстан Республикасының Халықты әлеуметтiк қорғау министрлiгi қаулы етедi:
Қазақстан Республикасы Кәсiподақтар Федерациясының Кеңесiмен келiсiлген "Еңбек мiндеттерiн орындау кезiнде жұмысшылар мен қызметкерлердiң зақымдануы салдарынан денсаулығының бұзылуына немесе жарымжан болуына себепкер кәсiпорындар, мекемелер, ұйымдар тарапынан келтiрiлген зиянның барлық түрi бойынша орнын өтеудiң Қағидасын қолданудың тәртiбi туралы" Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң 1993 жылғы 17 наурыздағы N 201 P930201_ Қаулысымен бекiтiлген осы Түсiндiрме бекiтiлсiн.

Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасының
Еңбек министрi Халықты әлеуметтiк қорғау
министрi

Қазақстан Республикасының
Еңбек министрлiгi мен
Қазақстан Республикасының
Халықты әлеуметтiк қорғау
министрлiгiнiң 1993 жылғы
17 мамырдағы N 27/3
қаулысымен бекiтiлген

ТҮСIНДIРМЕ
Жұмысшылар мен қызметкерлердiң еңбек мiндеттерiн орындау
кезiнде зақымдануы салдарынан денсаулығының бұзылуына
немесе жарымжан болуына себепкер кәсiпорындар,
мекемелер, ұйымдар тарапынан келтiрiлген зиянның
барлық түрi бойынша орнын өтеудiң Қағидасын қолданудың
тәртiбi туралы

I. Жалпы ереже

1. Еңбек мiндеттерiн орындау кезiнде қызметкерлердiң зақымдануы* немесе кәсiптiк ауруға ұшырауына байланысты денсаулығына келтiрiлген зиянның орнын өтеу мәселесi, Қазақ ССР Азаматтық кодексi, "Еңбектi қорғау туралы" Қазақстан Республикасының Заңымен Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесiнiң 1993 жылғы 30 қаңтардағы "Экономикалық реформаларды өткiзу кезiнде азаматтардың құқылық қатынастарын реттеу туралы" қаулысымен, Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң 1993 жылғы 17 наурыздағы N 201 қаулысымен бекiтiлген жұмысшылар мен қызметкерлердiң еңбек мiндеттерiн орындау кезiнде* зақымдануы салдарынан денсаулығының бұзылуына немесе жарымжан болуына себепкер кәсiпорындар, мекемелер, ұйымдар тарапынан келтiрiлген зиянның барлық түрi бойынша орнын өтеудiң Қағидасы" бойынша реттелiп отырады. ______________________
* Бұдан былай еңбек мiндеттерiн орындаумен байланысты зақымдану немесе денсаулығының бұзылуы сөзi, еңбекте зақымдану деп аталады.
* Бұдан былай "Жұмыс берушi" деген термин жекеменшiктiң барлық түрiндегi кәсiпорындарды, мекемелердi, ұйымдарды қамтиды.
2. Жұмысшылар мен қызметшiлердiң, колхоз мүшелерiнiң, кооперативтердiң, азаматтардың, тапсырыс және көтерме азаматтық-құқықтық келiсiм-шарты бойынша iстейтiн адамдардың денсаулығына зиян келтiрiлсе, жұмыс берушiнiң территориясында не одан басқа сырт жерлерде тосын оқиғаға тап болса, сол сияқты жұмыс берушiнiң автокөлiгiмен жұмысқа бара жатқанда немесе келе жатқан жолында зақымданса, онда жұмыс берушi<*> келтiрген зияны үшiн материалдық жауапкершiлiктi өз мiндетiне алады. (Қағиданың 1-тармағы).
3. Еңбек қауiпсiздiгi жағдайын дұрыс қамтамасыз етпеудiң салдарынан (еңбектi қорғау, техника қауiпсiздiгi, өндiрiс санитариясы ережесiн сақтамау т.б.) зақымға ұшыраса, жұмыс берушiнiң кiнәсінен еңбекте зақымданған болып есептеледi.
4. Келтiрiлген зиян үшiн жұмыс берушiнiң жауапты екенiн дәлелдеу, тиiстi құжаттар арқылы немесе куәлердiң анықтауы бойынша жүзеге асырылуы мүмкiн, атап айтқанда:
өндiрiстегi бақытсыздық оқиғасы туралы актi; соттың үкiмi, шешiмi, прокурордың қаулысы, тергеу органы немесе алдын ала тергеу жүргiзу;
кәсiптiк ауру туралы дәрiгердiң шешiмiн, денсаулықтың бұзылу себептерiн, еңбек туралы заңды сақтау мен еңбектi қорғау жағдайын қадағалап, бақылау жасау iсiн жүзеге асырып отыратын техникалық еңбек инспекторының немесе басқа да лауазымды адамның (органдардың) қорытындысы;
айыпты адамға әкiмшiлiк немесе тәртiп жөнiндегi шара қолдану туралы шешiм;
Еңбекте зақымданумен байланысты уақытша еңбекке жарамсыздығына орай, жұмысшылар мен қызметкерлерге жәрдемақы төлеу үшiн мемлекеттiк сақтандыру бюджетiнен жұмсалған шығынның орнын, жұмыс берушiнiң өтейтiнi жөнiнде әлеуметтiк сақтандыру орындарының қаулысы.
5. Ұшу сапарында немесе әуе кемесiн қондыру кезiнде, тiке аспанға ұшып шығу сияқты қызмет бабындағы мiндеттердi орындау барысында әуе кемесi экипажының мүшелерi еңбекте зақымдануы мүмкiн. Мұндай жағдайда, келтiрiлген зиянның қаскүнемдiктiң салдарынан болғаны дәлелденбесе, онда жеке меншiгiне әуе кемесi тән немесе әуе кемесiн оперативтi басқаруға құқы бар жұмыс берушi келтiрген зияны үшiн жауапты болады.
6. Келтiрiлген зиянды зардап шегушiге төлеу оның еңбекке жарамсыздығы немесе еңбек қабiлетiнiң азаюы салдарынан айрылған еңбек-ақысының, кiрiсiнiң (немесе оның тиiстi бөлiгi) ақшалай сомасы мөлшерiнде; денсаулықтың бұзылуымен байланысты қосымша шығындар үшiн өтемақы; белгiленген жағдайларда бiржолғы жәрдемақы төлеу түрiнде болады.
7. Еңбекте зақымдануына байланысты зардап шегушiнiң өзiнiң келiсiмi бойынша еңбекақысы тым аз жұмысқа уақытша ауыстырылуы мүмкiн. Мұндай жағдайда, еңбек ету қабiлетi қалпына келгенiнше немесе ұзақ уақытқа жұмысқа жарамай не мүлде жарамай қалса, бұрынғы еңбекақысы мен жаңа еңбекақы арасындағы айырма төленедi.
Зардап шегушiнi басқа жұмысқа ауыстыру қажеттiлiгi туралы қорытындыны, оның ұзақтығын (бiр жылға дейiнгi уақыт шамасында) және ұсынылған жұмыстың сипатын дәрiгерлiк-консультациялық комиссия бередi.
Көрсетiлген уақыт iшiнде жұмыс берушi тарапынан оған лайықты қызмет берiлмеген жағдайда, зардап шегушi еңбекте зақымданғанға дейiн алып келген орташа айлық табысының мөлшерiнде келтiрiлген зиянның өтемiн алуға құқылы.
Мұндай жағдайда, бұрынғы жұмыс орнындағы орташа айлық табыс, сол сияқты осы түсiнiктеменiң 8-тармағында көрсетiлгенiндей, қазiргi қолданылып жүрген бекiтiлген тәртiп бойынша еңбекте зақымданудың алдындағы екi айдың айлық табысынан анықталады.
8. Жұмыс берушi зардап шегушiнi жаңа кәсiпке жұмыс берушiнiң қаржысы есебiнен оқытуды қамтамасыз етуге мiндеттi.
Ол үшiн мынадай шарт қажет:
еңбекте зақымдануына байланысты зардап шегушiнi бұрынғы жұмысында одан әрi пайдалану мүмкiншiлiгi болмаса;
зардап шегушiнiң оқуға келiсiмi;
жаңа кәсiптiң МӘСК-ның сипаттамасымен сай келуi.
Зардап шегушiнiң жаңа кәсiптi оқыған уақытына бұрынғы жұмыс орнындағы орташа айлығы төленедi. Осы уақытың iшiнде келтiрiлген зиянның өтеуi үшiн төлем төленбейдi.
9. Зардап шегушi қайтыс болған жағдайда келтiрiлген зиянның өтеуi үшiн төлем алуға қайтыс болған адамның қарауындағы еңбекке жарамсыз адамдардың немесе ол қайтыс болған күнге дейiн одан күнделiктi күн-көрiсiне көмек алып тұруға құқы бар адамдардың, ол қайтыс болғаннан кейiн туған баласының, сол сияқты әке-шешесiнiң бiреуiнiң, жұбайының немесе қайтыс болған адамның 8 жасқа толмаған балаларын, iнi-қарындастарын және немерелерiн күтумен байланысты отбасындағы жұмыс iстемейтiн басқа да адамдардың құқы бар.
Қарауында балаларының болғандығы болжаумен ұйғарылады және оны дәлелдеу талап етiлмейдi.
Еңбекке жарамсыз отбасы мүшелерi болып саналатындар:
18 жасқа толмаған балалары (кәсiптiк-техникалық училищелердiң, орта арнаулы жоғары оқу орындарының оқушылары оны бiтiргенге дейiн, бiрақ 23 жастан аспауға тиiс);
60 жастан асқан еркектер мен 55 жастан асқан әйелдер немесе белгiленген тәртiп бойынша мүгедек деп танылғандар.
Қайтыс болған адамның алимент төлеп келген немесе алимент төлеуге мiндеттi кәмелетке толмаған балалары оның қарауындағылар деп танылады.

II. Еңбекке қабiлеттiлiктi сараптау

10. Жұмысшылар мен қызметшiлердiң кәсiби еңбекке қабiлеттiлiгiн жойып алу дәрежесi, тап осы еңбекте зақымданғанымен немесе денсаулықтың басқаша бұзылуы салдарынан кәсiби еңбекке қабiлеттiлiгiнiң азаюымен байланыстырыла отырып, медициналық-әлеуметтiк сараптау комиссиялары (МӘСК) тарапынан белгiленетiн процентпен анықталады.
11. Еңбекте зақымдану немесе денсаулықтың басқаша бұзылуы салдарынан кәсiби еңбекке қабiлеттiлiгiн жойып алу дәрежесiн МӘСК-сы тарапына анықтау тәртiбiн Қазақстан Республикасының Еңбек министрлiгiмен бiрлесе отырып, Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлiгi және Қазақстан Республикасының Халықты әлеуметтiк қорғау министрлiгi бекiтедi.
Кәсiби еңбекке қабiлеттiлiгiн жоғалту дәрежесiн анықтаумен бiр мезгiлде оны негiзге ала отырып, мүгедектiктiң тиiстi тобы берiлген және зардап шегушiнiң көмектiң қосымша түрлерiне қаншалықты мұқтаж екенi анықталады.
12. Кәсiби еңбекке қабiлеттiлiгiн жоғалту (процент) дәрежесi туралы анықтама, көмектiң қосымша түрлерiне мұқтаждығы куәландырылған адамның қолына берiледi; куәландыру актiсiнiң көшiрмесi аталған мәлiметтермен бiрге зардап шегушiнi медициналық-әлеуметтiк сараптау комиссиясына (МӘСК-ына) жолдаушы кәсiпорынға немесе халық сотына жiберiледi.

III. Зардап шегушiге төленуге тиiстi зиянның
мөлшерi

13. Зардап шегушiге төленуге тиiстi зиянның мөлшерi оның кәсiби еңбекке қабiлетiн жоғалту дәрежесiне сәйкес еңбек жарақатына ұшырағанға шейiн алып жүрген еңбекақысының процентiмен анықталады.
Мысалы, жұмысшы өндiрiсте жарақаттанып, денсаулығын зақымдауы салдарынан кәсiби еңбек қабiлетiнiң 20 процентiн жоғалтты, ал, мүгедектiк тобы анықталған жоқ делiк. Мертiгiп, денсаулығын жоғалтқанға дейiнгi айлық еңбек табысы 8400 сом. Ол жеңiлдеу жұмысқа ауысқан соң, оның еңбек табысы айына орташа 5600 сомнан айналады. Демек, қайтарымға тиiс залалдың мөлшерi - 1600 сом болады.
14. Еңбек табысының немесе оның бiр бөлiгiнiң орнына өтем төлер кезде зардап шегушiге еңбек жарақатын алуына орай жарақат алғанға шейiн, алғаннан кейiн тағайындалған мүгедектiгiне байланысты және басқа зейнетақылар келтiрiлген зиянның орны үшiн төленетiн төлемге қосылмайды.
Мысалы, Сидоровке I-топтағы мүгедектiгiне байланысты айына 6825 сом мөлшерiнде зейнетақы тағайындалған. Ол кәсiби еңбек қабiлеттiлiгiн 100 процентке жоғалтқан. Кәсiби ауруға шалдыққанға дейiнгi еңбекақысы 7229 сом, зиянның орнын өтеу төлемi мүгедектiгiне байланысты зейнетақысы есепке алынбастан айына 7229 сом мөлшерiнде толығымен берiледi.

IV. Асыраушысының қайтыс болуына байланысты
келтiрiлген зиянның орнын өтеу

15. Қайтыс болған асыраушының қарауында болған және оның қайтыс болуына байланысты келтiрiлген зиян үшiн өтем алуға құқылы еңбекке жарамсыз азаматтарға, қайтыс болған адамның орташа айлық табысы мөлшерiнде зиянның өтемi анықталады. Алайда, орташа айлықтан оның өзiне тиесiлi және оның қарауында болған еңбекке қабiлеттi, бiрақ келтiрiлген зиян үшiн өтем алуға құқы жоқ адамдардың үлесi есептелiп, шығарып тасталады.
Келтiрiлген зиян үшiн өтем алуға құқылы әрбiр азаматқа келтiрiлген зиян орнын өтеу мөлшерiн анықтау үшiн асыраушы табысының сол азаматтарға тиiстi бiр бөлiгi олардың барлығының санына бөлiнедi.
Қайтыс болған адамның қарауында болмаған, бiрақ келтiрiлген зиянның орны үшiн өтем алуға құқылы еңбекке жарамсыздарға төлем мөлшерi мынадай тәртiпте белгiленедi: асырау үшiн қаржы сот тәртiбiнде талап етiлсе, келтiрiлген зиянның орнын өтеу сомасы сот белгiлейтiн мөлшерде, ал асырау үшiн қаржы сот тәртiбiнде талап етiлмеген жағдайда, келтiрiлген зиянның орны үшiн берiлетiн өтем сомасы азаматтардың материалдық жағдайы және қайтыс болған адамның тiрi кезiнде көмек көрсету мүмкiндiгi (алимент процентi) ескерiле отырып төленедi.
Келтiрiлген зиянның орнына өтем алуға қайтыс болған адамның қарауында болған және болмаған азаматтар бiр уақытта құқылы болған жағдайда, келтiрiлген зиян үшiн берiлетiн өтем мөлшерi алдымен қайтыс болған адамның қарауында болмағандар үшiн белгiленедi. Мұндай азаматтар үшiн келтiрiлген зиянның орнын өтеуге белгiленген сома асыраушының жалақысынан шегерiледi де, содан кейiн жалақының қалған мөлшерiне сүйене отырып, осы тармақтың 1 және 2 абзацтарында көзделген тәртiпке сәйкес қайтыс болған адамның қарауында болғандар үшiн келтiрiлген зиянның орнын өтейтiн мөлшер белгiленедi.
1-мысал. Қайтыс болған адамның отбасында жұмысқа жарамды жұмыс iстемейтiн әйелi мен екi баласы (2 және 6 жаста) болған, қайтыс болған адамның жалақысы 4000 сом : 4 x 3 = 3000 сом. Бұл жағдайда еңбекке жарамды жұмыс iстемейтiн әйел де келтiрiлiген зиян үшiн өтем алуға құқылы, өйткенi ол жас балаларға күтiм жасайды.
2-мысал. Қайтыс болған адамның отбасында жұмысқа жарамды жұмыс iстемейтiн әйелi мен екi баласы (10 және 17 жаста) болған. Келтiрiлген зиян үшiн өтем алуға тек он жасар баласы ғана құқылы. Қайтыс болған адамның жалақысы 8000 сом болған жағдайда, келтiрiлген зиянның орнын өтеу үшiн ай сайын төленетiн сома мына мөлшерде белгiленедi: 8000 : 4 x 1 = 2000 сом.
3-мысал. 5 мың сом жалақы алып отырған қайтыс болған шопанның отбасында өзi және 2-шi топтағы мүгедектiгiне байланысты 3000 сом зейнетақы алатын әйелi болған. Күйеуi әйелiн асырап келген, өйткенi күйеуiнiң айлығы әйелi мүгедектiгiне байланысты алатын зейнетақы мөлшерiнен едәуiр артық болған. Келтiрiлген зиянның орнын өтеу үшiн төленетiн ақшаның мөлшерi 2500 сомды құрайды. (5000 : 2 x 1).
4-мысал. Қайтыс болған адамның жалақысы 2400 сомды құраған, оның қарауында 13 және 15 жасар кәмелеттiк жасқа толмаған балалары болған, әйелi жұмыс iстеген. Келтiрiлген зиянның орнына өтем алуға басқа балаларымен тұратын қарт анасы да құқылы. Анасының материалдық жағдайын ескере отырып, алимент принципi негiзiнде анасына 300 сом тағайындалады да, қалған 2100 сом ақша (2400-300) қайтыс болған адамның және екi баласының үлестерiн ескере отырып, үшке бөлiнедi (әйелi жұмыс iстеп жүргендiктен, есепке алынбайды). Сонымен кәсiпорын келтiрiлген зиянның орнын өтеу үшiн 1400 сом (2100 : 3 x 2 = 1400 сом) төлеуге мiндеттi.
Қайтыс болған адамның кәмелеттiк жасқа толмаған балаларына келтiрiлген зиянның орны олардың қайтыс болған адаммен бiрге немесе бөлек тұрғанына, сондай-ақ қайтыс болған адам оларды асырау үшiн алимент төлегендiгiне немесе төлеуге мiндеттi екендiгiне қарамастан әр уақытта да үлес принципi негiзiнде өтеледi.
5-мысал. Зардап шегушi қайтыс болғаннан кейiн оның екiншi некеден жұмысқа жарамды әйелi мен 5 жасар қызы қалды. Әйелi жұмыс iстемей, қызына күтiм жасаған. Қайтыс болған адамның бiрiншi некеден 14 жасар ұлы және анасы бар, анасы бөлек, қайтыс болған адамның ағасымен бiрге тұрды да, толық емес стажына сәйкес жасына байланысты 720 сом зейнетақы алып отырған. Қайтыс болған адамның жалақысы 7840 сомды құраған. Келтiрiлген зиянның орны былайша өтеледi: анасына алимент принципi бойынша - 100 сом төленедi. Отбасының қалған мүшелерiне (сондай-ақ қайтыс болған адамның бiрiншi некеден туылған ұлына қайтыс болған адам ақша төлегендiгiне немесе төлеу қажеттiлiген қатыссыз 2280 сомнан (7840 - 1000 : 3 = 2280) төленедi.
16. Ереженiң 6-тармағында бекiтiлген тәртiпке сәйкес асыраушы қайтыс болған уақытта жоғарыда аталған азаматтың әрқайсысына белгiленген жалақының бiр бөлiгi асыраушы қайтыс болғаннан кейiн туған балаға және қайтыс болған адамның 8 жасқа толмаған балаларына, iнiлерiне, қарындастарына немесе немерелерiне күтiм жасаған ата-ананың бiреуiне, жұбайына немесе отбасының басқа мүшелерiне тағайындалған (тоқтатытылуы) төлемдерден басқа бөлiгi одан әрi қайта есептелуге жатпайды.
Аталған жағдайларда отбасының мұндай мүшелерiнiң көбейетiндiгiн немесе азаятындығын ескере отырып, келтiрiлген зиянның орнына өтем алуға құқылы отбасының әр мүшесiне тиесiлi асыраушы жалақысының бөлiгi қайта есептелуге жатады.
1-мысал. Келтiрiлген зиян үшiн 3000 сом әкесiнiң жалақысынан әр балаға 750 сомнан төлем белгiленген (3000 : 4 x 3), баланың бiреуi 18 жасқа толып, жұмысқа кiргеннен кейiн де қалған екi баланың алатын үлес ақшалары қайта есептелуге жатпайды, яғни, әрқайсысы 750 сомнан ала беретiн болады.
2-мысал. Асыраушы қайтыс болған кезде оның қарауында 10 жасар ұлы болған. Әйелi жұмыс iстеген. Асыраушы 12000 сом жалақы алып отырған болса, оның жалақысының ұлына тиесiлi бөлiгi 6000 сомды құрайды (12000 : 2). Асыраушы қайтыс болғаннан кейiн оның жесiрi үш айдан кейiн қыз туып, жұмыстан шығып кеттi. Бұл жағдайда келтiрiлген зиянның орнына өтем алуға құқылы отбасындағы әр мүшеге бөлiнетiн асыраушы жалақысының тиiстi бөлiгi қайта есептелуге жатады. Бiздiң жағдайда ол 3000 сом (1200 : 4) болады, үшеуiне айына 9000 сомнан ақша төленедi.
3-мысал. Асыраушы қайтыс болған кезде оның қарауында 4 жасар қызы және оған күтiм жасаған әйелi болды. Асыраушының 8247 сом жалақысынан отбасының әр мүшесiне жалақының тиiстi бөлiгi 2249. Қызы 8 жасқа толған кезде, жесiр әйелi жұмысқа шықты да, оған келтiрiлген зиян орнына өтем төлеу тоқтатылды. Бұл жағдайда асыраушы жалақысының қызына тиiстi бөлiгi қайта есептелуге тиiс: ол 4123 сом 50 тиынды құрайды (8247 : 2).
4-мысал. Қайтыс болған асыраушының жұмысқа жарамды жұмыс iстейтiн әйелi екi баласына келтiрiлген зиянның орнына өтем алу жөнiнде өтiнiш жасаған. Отбасының екi мүшесiне келтiрiлген зиянның орнын өтеу ретiнде төленген ақша қайтыс болған азаматтың алып отырған жалақысының 2/3 бөлiгiн құрады. Бiр жылдан кейiн бiрiншi некеден қалған 14 жасар ұлдың анасы да тура осындай өтiнiш берген. Келтiрiлген зиянның орнын өтеу сомасы қайта қаралады да, қайтыс болған азаматтың жалақысының 3/4 бөлiгiн құрайды (әр алушыға 1/4 бөлiгiнде).
Асыраушысынан айрылуына байланысты келтiрiлген зиянның орнына өтем алуға құқылы азаматтардың зейнетақылары, жалақылары, стипендиялары және басқа кiрiстерi келтiрiлген зиянның орнын өтеу есебiнен есептелмейдi.

V. Аралас жауапкершiлiк кезiнде келтiрiлген
зиянның орнын өтеу

17. Зардап шегушiнiң өрескел сақтанбаушылығы зиянды iс-әрекеттiң пайда болуына немесе ұлғаюына әкеп соғатын болса, зардап шегушi кiнәсiнiң дәрежесiне байланысты зиянның орнын өтеу мөлшерi, тиiсiнше кемидi.
Зардап шегушiнiң қаншалықты кiнәлi екендiгiн белгiлеу кезiнде осы мәселе жөнiнде өкiлеттi орган (еңбектi қорғау органдары) өкiлiнiң қорытындысы ескерiледi.
Келтiрiлген зиянның орнын өтеудiң қосымша түрлерiне аралас жауапкершiлiк қолданылмайды. (Ереженiң 13, 14-тармақтары).
1-мысал. Жұмысшы айына 9870 сом алып отырған, МӘСК шешiмiне сәйкес ол кәсiптiк жұмысқа жарамдылығының 80 процентiн жоғалтып алған, зардап шегушiнiң кiнәсi 25 процент мөлшерiнде белгiленген, зейнетақы 3426 сом мөлшерiнде тағайындалған. Келтiрiлген зиян былайша есептеледi: 9870 сомның 80 процентi = 7896 сом. (денсаулығына зақым келуiне байланысты шартты түрде жоғалған жалақы мөлшерi);
7896 сомның 75 процентi = 5922 сом. (кәсiпорынның кiнәсi себебiнен шартты түрде жоғалған жалақы мөлшерi);
7896 сомның 25 процентi = 1974 сом. (зардап шегушiнiң есебiне жатқылызылатын шартты түрде алынатын жоғалған жалақының бөлiгi).
Келтiрiлген зиянның орнын өтеуге тиiс мөлшер - айына 5922 сом.
Асыраушы қайтыс болып, аралас жауапкершiлiк жүктелген кезде келтiрiлген зиянның орнын өтеу мөлшерiн белгiлеуде де осы принцип қолданылады: келтiрiлген зиянның орнына өтем алуға құқылы отбасының әр мүшесiнiң үлесi зардап шегушiнiң кiнәсiне сәйкес процентке азаяды.
2-мысал. Қайтыс болған адамның жалақысы 3200 сом болған. Оның кiнәсi - 20 процент мөлшерiнде, ал кәсiпорындiкi - 80 процент деп белгiленген. Отбасы құрамында 12 жасар ұлы, жұмысқа жарамды әйелi, сондай-ақ қайтыс болған адамның қарауында болмаған, бөлек тұратын, бiрақ одан көмек алуға құқылы қарт анасы бар.
Анасына келтiрiлген зиянның орнын өтеу үшiн төленетiн сома 600 сом мөлшерiнде белгiленген, ол зардап шегушiнiң кiнәсiне сәйкес 20 процентке төмендейдi. Сонымен, 600 сомның 20 процентi = 120 сом;
Баласының үлесi - 1360 сом (3200 - 480 : 2). Ол да сондай-ақ 20 процентке кемидi де 1088 сом болады.
(1360 сомның 20 процентi = 272 сом; 1360 - 272) = 1088 сом.
Сөйтiп, келтiрiлген зиянның орнын өтеу үшiн ұлына айына 1088 сом төленетiн болды.

VI. Келтiрiлген зиянның орнын өтейтiн төлем мен
бiр жолғы жәрдем ақша мөлшерiн есептеу үшiн
алынатын орташа айлық еңбекақыны белгiлеу

18. Келтiрiлген зиянның орнын өтейтiн төлем мен бiр жолғы жәрдем ақша мөлшерi зардап шегушiнiң еркi бойынша еңбек зақымын туғызған немесе осы еңбек зақымына байланысты еңбекке жарамдылығын жоғалту алдындағы жұмыстың, қызметтiң (мерзiмдi әскери қызметтi қоспағанда) соңғы 12 календарлық айдың орташа айлық жалақысы негiзiнде есептеледi. Кәсiптiк ауруға шалдыққан жағдайда зардап шегушiнiң еркi бойынша келтiрiлген зиянның орнын өтейтiн төлемдi есептеу үшiн осы ауруды туғызуға әсер еткен жұмысты тоқтату алдындағы 12 календарлық айдың орташа айлық жалақысы есепке алынуы мүмкiн.
Еңбек жарақаты алдындағы (еңбекке жарамдығын жоғалту кезеңi) соңғы екi жыл iшiнде қызметкер жалпы алғанда 12 айдан аз жұмыс iстесе, сондай-ақ бiр жылдан да аз жұмыс iстеген барлық жағдайларда келтiрiлген зиянның орнын өтейтiн төлемдi есептеу үшiн толық iстелiнген айлардың орташа айлық еңбекақысы есепке алынуы мүмкiн. Бұл үшiн есепке алынған айлардағы еңбекақының жалпы сомасы айлар санына бөлiнедi.
Егер қызметкер толық бiр ай жұмыс iстемеген жағдайда жұмыс iстеген бүкiл уақыты үшiн берiлген еңбекақы жұмыс iстеген күндердiң санына бөлiнедi де, алынған сома бiр айдағы жұмыс күндерiне көбейтiледi, (алты күндiк жұмыс аптасы кезiнде орта есеппен алғанда 25,4; бес күндiк жұмыс аптасы кезiнде 21,2). Бұл кезде келтiрiлген зиянның орнын өтейтiн төлем мөлшерi екi тарифтiк (есептiк) ставканың немесе осы қызметкердiң екi кесiмдi жалақысының мөлшерiнен аспауға тиiс.
1-мысал. Еңбеккер 1992 жылдың қазан айында бақытсыз жағдайға ұшырайды. Зиянның орнына өтем алуға зардап шегушi 1993 ж. сәуiр айында өтiнiш жасайды. Келтiрiлген зиянның орнын өтейтiн төлем зақым алынғанға дейiнгi, яғни, 1994 қазан айының алдындағы толық жұмыс iстеген айынан есептелiнетiн болады.
2-мысал. Зардап шегушi зақым алған 1987 жылға дейiн (басының зақымдануы) шахтада бұрғылаушы болып жұмыс iстеген, онда еңбекақысы айына 1500 сом болған, ауырғаннан кейiн де жұмысқа жарамдылығынан тұрақты түрде айырылмағандықтан орман шаруашылығындағы жұмысқа ауысқан, онда 230 сом алып отырған, ал бұрын алған жарақты себебiнен 1993 жылы жұмысқа жарамдылығы төмендегендiктен, ол келтiрiлген зиянның орнын өтейтiн төлемдi белгiлету үшiн орташа айлық еңбекақысы ретiнде жарақат алу алдындағы жалақыны (яғни 1500 сомды) таңдауы мүмкiн.
19. Қызметкердiң заңда көзделген маңызды себептерге (жұмысқа орналасуына және босануына, науқастануына, жұмыстың тоқтап қалауына, демалуына, оның iшiнде үш жасқа дейiнгi балаға күтiм жасауына байланысты демалыс алуы, сондай-ақ азамат еңбек жарақатының салдарынан мүгедек болған немесе еңбек жарақаты себебiнен келтiрiлген зиянның орнына өтем алған уақыты; 1 топ мүгедегiн, жалғызiлiктi 2 топ мүгедегiн және бiреудiң көмегiне мұқтаж жасына байланысты зейнеткердi, сондай-ақ 80 жасқа толған қарт адамды, 16 жасқа дейiнгi мүгедек балаға күтiм жасауға кеткен уақыты және басқа себептерге байланысты жұмыстан босауы) байланысты жұмыс iстемеген немесе толық жұмыс күндерiн iстемеген айларының орташа айлық жалақысын белгiлеу кезiнде зардап шегушiнiң қалауы бойынша мұндай күндер есептеуден шығарылады да, тiкелей алдындағы айлармен ауыстырылады. Мұндай ауыстыру еңбек жарақатын алу алдындағы немесе жұмысқа жарамдылық жоғалғаннан кейiнгi (18 тармақ) екi жыл жұмыс шегiнде жүргiзiледi.
Қызметкер шын мәнiнде жұмыс iстемеген немесе маңызды себептерсiз (мәселен, жұмысқа себепсiз шықпай қалу) жұмысқа шықпай қалған айлар есептен алынып тасталмайды, басқа айлармен алмастырылмайды.
20. Еңбек жарақатын алу жағдайы қайталаған кезде, зардап шегушiнiң қалауы бойынша орташа айлық жалақысы алғашқы немесе қайталап жарақаттану алдындағы тиiстi мерзiмдер үшiн есептеледi. (18 және 19-тарм.).
Егер адам еңбек жарақаттарына жұмыс берушiнiң бiрiнде ғана жұмыс iстеп жүрген кезде ұшыраса, онда келтiрiлген зиянның орнын өтеу мөлшерi бiрiншi және қайталап алынған жарақаттың жиынтығы бойынша МӘСК белгiлейтiн кәсiптiк жұмысқа жарамдылықты жоғалтудың жалпы принципi бойынша есептеледi.
Егер еңбек жарақаты әр түрлi жұмыс берушiлердiң жұмыстарында алынатын болса, онда келтiрiлген зиянның орнын өтеу сомасының мөлшерi МӘСК белгiлейтiн кәсiптiк еңбек жарамдылығын жоғалту принципiне сүйене отырып, әр жарақат үшiн жеке-жеке есептеледi.
21. Келтiрiлген зиянның орнына өтем алуға өтiнiш жасалған кезде зардап шегушiнiң еңбек жарақатын алғанға дейiнгi нақты жалақысы жөнiндегi құжаттар сақталмаған жағдайда, төлем сол адамның атқарып келген жұмысының тарифтiк ставкасынан (кесiмдi жалақы) белгiленедi. Зардап шегушiнiң нақты жалақысы жөнiндегi құжаттарды алу мүмкiн еместiгiн ұйымның немесе архивтiң анықтамасы растайды.
22. Келтiрiлген зиянның орнын өтеу мөлшерiн, бiр жолғы өтемақыны есептеу үшiн ескерiлетiн жалақыда сақтық жарна есептелiнетiн еңбекке ақы төлеудiң барлық түрлерi ескерiледi (колхоз мүшелерiнiң жалақысы ескерiлмейдi), бiрақ еңбекке ақы төлеуде қолданылып жүрген заңда көзделмеген бiр жолғы төленетiн төлемдер (пайдаланылмаған демалыс үшiн өтемақы, демалысқа берiлетiн жәрдемақы т.б.) есепке алынбайды, олардың тiзбесi Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң 26.09.91 ж. N 556 және 26.03.92 ж. N 282 қаулыларымен белгiленген.
Колхоз мүшелерiне келтiрiлген зиянның орнын өтеу мөлшерiн есептеу кезiнде колхоздың қоғамдық жұмысының барлық түрлерiне төлеген жалақылары жинақталады.
23. Өндiрiстiк оқудан (тәжiрибеден) өту кезеңiнде еңбек жарақатын алған адамдарға келтiрiлген зиянның орнын өтеу мөлшерi зардап шегушiнiң оқып жүрген мамандығы үшiн белгiленген ставкадан (кесiмдi жалақы) (2-шi разрядтан төмен емес) немесе қалауы бойынша осы өндiрiстiк оқу (тәжiрибе) алдындағы оқудың немесе жұмыс мерзiмiнiң нақты жалақысынан есептеледi.
24. Шет елде жұмыс iстеген азаматтардың орташа айлық жалақысы жалпы негiзде, шет елде iстеген жұмысына төленген ақшасы ескерiлмей есептеледi. Бұл жағдайда Қазақстан Республикасының шет елдердегi мекемелерi мен ұйымдарына немесе халықаралық ұйымдарға жiберiлген азаматтарға келтiрiлген зиянның орнын өтеу мөлшерi олардың қалауы бойынша келтiрiлген зиян белгiленген уақытта Қазақстан Республикасында сәйкес мамандықпен жұмыс iстейтiн жұмысшылар мен қызметшiлер үшiн белгiленген орташа айлық жалақысынан есептелуi мүмкiн.

VII. Еңбек жарақатын алуына байланысты зардап
шегушiге қосымша шығындарды өтеудiң
тәртiбi мен шарттары

25. Жоғалтып алған жалақысын өтеумен қатар жұмыс берушi зардап шегушiге еңбек жарақатын алуына байланысты жұмсалатын қосымша шығындарды (қосымша тамақ, дәрi-дәрмек алу, протез жасату, зардап шегушiге күтiм жасау, санаторий-курортта емделу - бұл жағдайда зардап шегушiнiң емделу орнына барып қайтқаны өтеледi, ал қажет жағдайларда оны алып жүрушi адамдардың да жолы өтеледi; арнайы автокөлiк алу, көлiктi күрделi жөндеуден өткiзу, жанар май алу т.б.) өтейдi шартты нәрсе - МӘСК-нiң оны көмектiң осы түрлерiне мұқтаж деп негiздеуi және зардап шегушiнiң жоғарыда аталған көмектi сәйкес ұйымдардан тегiн алмауы.
Жұмыс берушi қолмен басқарылатын арнайы көлiктi алу және оны күрделi жөндеуден өткiзу шығындарын сол заттардың құны мөлшерiнде төлейдi.
Зардап шегушiнi арнайы көлiкпен тасымалдау облыстық, Алматы, Ленинск қалалық халықты әлеуметтiк қорғау басқармасының есебiне ақша аударғаннан кейiн жүзеге асырылады. Бұл мiндеттердi орындаудан бас тартқан жағдайда жоғарыда көрсетiлген мақсаттарға жұмсалған қаражат жұмыс берушiден сот тәртiбiмен өндiрiлiп алынады. Зардап шегушiнiң басқа да мәселелерi Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң 1992 жылғы 27 мамырдағы N 465 қаулысына сай мүгедектердi арнайы тасымалдау көлiгiмен қамтамасыз ету туралы Ережеге сәйкес арнайы тасымалдау құралдары арқылы реттеледi.
1 топтағы мүгедектерге (арнайы дәрiгерлiк күтiмге мұқтаж жағдай басқа) күтiмнiң қажеттiлiгi туралы МӘСК-ның қорытынды талап етiлмейдi.
Зардап шегушi көмектiң бiрнеше түрiне бiрден мұқтаж болған жағдайда, көмектiң әр түрiн жеке алуына байланысты шыққан өтемнiң орны толтырылады.
Зардап шегушiнi арнайы автокөлiкпен қамтамасыз ету iсi облыстық, Алматы, Ленинск қалалық халықты әлеуметтiк қорғау басқармасының есебiне қаржы аударғаннан кейiн жүзеге асырылады. Бұл мiндеттi орындаудан бас тартқан жағдайда жоғарыда көрсетiлген мақсаттарға арналған қаржы жұмыс берушiден сот тәртiбiмен өндiрiп алынады. Зардап шегушiнi арнайы автокөлiкпен қамтамасыз етудiң бұдан басқа мәселелерi Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң 1992 жылғы 27 мамырдағы N 465 қаулысымен бекiтiлген мүгедектердi арнайы автокөлiкпен қамтамасыз ету туралы Ережеге сәйкес реттелiп отырады.
1 топтағы мүгедектерге (арнайы дәрiгерлiк күтiмдi қажетсiнбейтiндерден басқа) күтiмнiң қажеттiлiгi туралы МӘСК-ның қорытындысы талап етiлмейдi.
Зардап шегушi бiрден көмектiң бiрнеше түрiне мұқтаж болған жағдайда, көмектiң әр түрiн жеке алуына байланысты шыққан шығынның орны өтеледi.
26. Қосымша шығындардың мөлшерi тиiстi ұйымдардың есеп шоты және басқа да құжаттар негiзiнде немесе зардап шегушiге ауыртпалық келтiрiп отырған сол жерде қалыптасқан баға негiзiнде белгiленедi.
Жанар-жағар майға бағаның өсуiне байланысты зардап шегушiнiң иелiгiндегi арнаулы жеңiл автокөлiкке немесе мотоқорапқа жұмсалған шығынның орнын төлеу iсi Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген тәртiппен (Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетiнiң 1992 жылғы 22 қазандағы "Жанар-жағар майға ақшалай өтем төлеу туралы" N 891 қаулысын қараңыз) жұмыс берушi тарапынан жүзеге асырылады.
27. Зардап шегушiнi күту үшiн шыққан қосымша шығындарды кiмнiң жүзеге асыратынына қарамастан, оның орны өтелуi тиiс. Бұл шығындар дәрiгерлiк күтiмге мұқтаж мүгедектерге еңбекақының ең төменгi мөлшерiнде кемiнде бiр рет, ал тұрмыстық күтiмге мұқтаж адамдарға, кемiнде ең төменгi еңбекақының 50 процентi мөлшерiнде күтiм талабының сипатына қарай анықталады.
Арнайы дәрiгерлiк те, тұрмыстық та күтiмге мұқтаж зардап шегушiге арнайы дәрiгерлiк күтiмнiң сыртында тұрмыстық күтiм үшiн шыққан шығындардың да орны өтеулi тиiс.
Күтiм үшiн зейнетақыға қосылған қосымша үстемақы зардап шегушiнiң күтiмiне байланысты шыққан шығын үшiн жәрдемақы алу хұқынан айырмайды.
28. Осы Ережеге сәйкес белгiленген зиянның орнын өтейтiн ақша сомасы, қосымша шығындар үшiн тиiстi өтемақы екi жақтың келiсiмi бойынша немесе ұжымдық шарт негiзiнде көбейтiлуi мүмкiн.
29. Зардап шегушiнiң санаторий-курортта емделуге мұқтаждығы туралы МӘСК-ның қорытындысы болған жағдайда, оған жыл сайын берiлетiн еңбек демалысынан тыс емделуi үшiн қосымша демалыс берiледi. Емделуi үшiн берiлген демалыс кезiнде еңбекақы төлеу жыл сайынғы еңбек демалысына төлеу жөнiнде белгiленген тәртiп бойынша жүзеге асырылады.
Емделу үшiн еңбек демалысы кезiндегi зиянның орнын өтеу жалпыға бiрдей жүргiзiледi. Зардап шегушi мен оны алып жүрушi адамның жол шығындары төлемiнiң мөлшерi, қызмет бабындағы iссапар туралы Заңға сәйкес анықталады.
30. Төленбеген еңбекақының орнын өтеу, келтiрiлген зиянның қосымша түрлерiнiң орнын өтеуден тысқары, кәсiпорын зардап шегушiге және келтiрiлген зиян үшiн асыраушының қайтыс болуымен байланысты өтем алуға құқылы адамдарға бiржолғы жәрдемақы төлейдi. (Еңбектi қорғау туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 30-бабы). Бiржолғы жәрдемақының мөлшерi ұжымдық шарттың негiзiнде анықталады, бiрақ мынадан кем болмауы тиiс:
- Жұмыстар өндiрiсте бақытсыздық оқиғасына тап болуы немесе кәсiптiк ауруға шалдығу салдарынан қайтыс болса жұмыскердiң он есе жылдық еңбекақысынан;
- еңбекте зақымдану немесе кәсiптiк ауру салдарынан болған бiрiншi немесе екiншi топтағы мүгедек ретiнде танылған жұмыскердiң бес есе жылдық еңбекақысынан;
- еңбекте зақымдану немесе кәсiптiк ауру салдарынан болған үшiншi топтағы мүгедек ретiнде танылған жұмыскердiң екi есе жылдық еңбекақысынан;
- Жұмыскерге мүгедектiк белгiленбей, тұрақты еңбекке жарамдылығын жоғалтқаны анықталған жағдайда жылдық еңбекақы көлемiнен кем болмауы тиiс.
Мысалы; Еңбекте зақымдану салдарынан 1 топтағы мүгедек ретiнде танылған Ивановтың 12 айға есептеп шаққандағы орташа еңбекақысы 14000 сом. Жылдық орташа табыстың кем дегенде бес есе мөлшерiндегi төленетiн сомасы (14000 сом х 12 ай х 5 жыл) яғни, 840000 сом.
Еңбекте зақымданған жағдайда төленетiн бiржолғы жәрдемақы "Еңбектi қорғау туралы" Қазақстан Республикасының Заңы күшiне енген күннен бастап төленедi.

VIII. Жұмыс берушiнiң зиянның орнын өтеу
туралы өтiнiштi қарау тәртiбi

31. Зиянның орнын өтеу туралы өтiнiш жұмыс берушiге (кәсiпорын әкiмшiлiгiне) берiледi, ол еңбек жарақатының салдарынан шеккен зиян үшiн жауап бередi.
Кәсiпорын қайта құрылғанда немесе жойылғанда өтiнiш оның орнындағыларға немесе оның жоғарғы ұйымына берiледi.
32. Еңбек жарақатын шетелдерде жұмыс iстеп жүргенде алған қызметкерлер және олардың отбасы мүшелерi келтiрiлген зиян үшiн өтем алу туралы өтiнiштi қызметкердi шетелге жұмысқа жiберген министрлiк, ведомство, ұйым, кәсiпорынға бередi, ал шетелде жұмысқа қабылданғандар - зиян келтiрушi жеке кәсiпорынға бередi.
33. Келтiрiлген зиян үшiн өтем алу туралы өтiнiшке қосымша МӘСК-ның кәсiптiк еңбек қабiлетiнен айрылу дәрежесi туралы, тиiстi жағдайларда зиян шегушiнiң қосымша көмек түрлерiн қажет ететiндiгi туралы қорытындысы қоса берiледi.
Зиянның орнын өтеу төлемдерiн ұзарту үшiн де сол құжаттар өткiзiледi.
34. Асыраушысынан айрылуына байланысты келтiрiлген зиян үшiн өтем алуға құқы бар азаматтарды келтiрiлген зиян үшiн өтем туралы өтiнiшiне қоса мына құжаттар берiлуге тиiс:
а) азаматтық жағдайын тiркейтiн органдардың (ЗАГС) асыраушының қайтыс болғаны туралы куәлiгiнiң көшiрмесi;
б) тұрғын үй - пайдалану ұйымның, немесе халық депутаттары ауылдық (поселкелiк) Кеңесiнiң қайтыс болған адамның отбасының құрамы туралы, (немесе басқа құжаттар), соның iшiнде оның қарауындағылардың саны туралы анықтамасы немесе соттың тиiстi шешiмiнiң көшiрмесi;
в) келтiрiлген зиян үшiн өтем алуға құқы бар 18 жастан 23 жасқа дейiнгi адамның күндiзгi оқу орнында оқитындығы туралы оқу орындарының анықтамасы;
г) тұрғын үй-пайдалану ұйымның, немесе халық депутаттары ауылдық (поселкелiк) Кеңесiнiң ата-ана, күйеуi немесе қайтыс болған адамның отбасының басқа мүшесi қайтыс болған адамның 8 жасқа толмаған балаларына, iнi-қарындастарына немесе немересiне күтiм жасайды, жұмыс iстемейдi деген анықтамасы.
Келтiрiлген зиян үшiн төленетiн өтемдердi ұзарту үшiн оны одан әрi алуға құқы бар екенiн растайтын құжаттар (оқуы туралы анықтама, МӘСК-ның мүгедектiк туралы қорытындысы т.б.) өткiзiледi.
Тұрғын үй-пайдалану ұйымының немесе халық депутаттары ауылдық (поселкелiк) Кеңесiнiң асыраушының отбасы құрамы туралы, соның iшiнде қайтыс болған адамның қарауындағылар туралы анықтамасында (немесе басқа құжаттарда) отбасы мүшелерiнiң әрқайсысының фамилиясы, аты-жөнi, туған жылы мен айы көрсетiлуге тиiс.
Қалалық жерлердегi жекеменшiк үйде тұратын, келтiрiлген зиянның орнын өткiзуге құқы бар адамдарға қатысты анықтаманы көше (квартал) комитетiнiң төрағасы куәландырады.
Тиiстi құжаттары болмаған және оларды анықтау мүмкiн болмаған жағдайда, сондай-ақ мүдделi азамат анықтамамен келiспеген жағдайда олардың сол адамның қарауында болған фактiсi Қазақстан Республикасының азаматтық заңы белгiлейтiн сот тәртiбiнде анықталады.
Жұмыс берушi өтiнiш берушiнiң келтiрiлген зиян үшiн өтем алу туралы талап қоюы үшiн қажеттi құжаттарын алуына және тиiстi жағдайларда оларды басқа ұйымдардан талап етiп алуына көмектесуге мiндеттi.
Зардап шегушiнiң немесе басқа мүдделi азаматтардың өтiнiшi бойынша кәсiпорынның кәсiподақ комитетi немесе өкiлеттi орган зардап шегушi адам жағынан жұмыс берушiлермен келiсiм сөз жүргiзуге қатысу үшiн өз өкiлiн жiбередi.
35. Жұмыс берушi келтiрiлген зиянның орнын өтеу туралы өтiнiштi қарап, қажеттi бүкiл құжаттары немесе қосымша құжаттары келiп түскесiн он күннен кешiктiрмей тиiсiнше шешiм қабылдауы керек.
Келтiрiлген зиянның орнын өтеу туралы кәсiпорынның шешiмi оның басшысының бұйрығымен (үкiмiмен) рәсiмделедi. Бұйрық (үкiм) дәлелдi болуға тиiс, онда келтiрiлген зиянның орнын өткiзетiн адам, отбасының әрбiр мүшесiне оның төленетiн мөлшерi және төлеу мерзiмдерi көрсетiлуге тиiс.
Жұмыс берушiнiң келтiрiлген зиянның орнын өтеу туралы бұйрығының (үкiмiнiң) көшiрмесi немесе дәлелдi жазбаша түрдегi бас тартуы мүдделi адамға қажеттi бүкiл құжаттармен қоса өтiнiш берген күннен бастап он күн iшiнде тапсырылады.
Мүдделi азамат жұмыс берушiнiң шешiмiмен келiспеген жағдайда немесе жауабын белгiленген мерзiмде ала алмаған жағдайда таласты сот қарайды. Кәсiпорынның кәсiподақ комитетi немесе қызметкерлердiң өкiлеттi органының өкiлi мүдделi азаматтардың келiсiмiмен сотқа өтiнiш жасауына және процеске қатысуына құқы бар.
Келтiрiлген зиян үшiн өтем алу туралы өтiнiш жасаушының ұйғарымымен немесе жұмыс берушiнiң тұрған жерi бойынша не өзiнiң тұрған жерi бойынша, не зиян келтiрiлген орын бойынша сотқа берiледi.
Қызметкер еңбек мiндетiн орындау барысында келтiрiлген жарақат салдарынан немесе асыраушының қайтыс болуына байланысты келтiрiлген зиян үшiн өтем алу туралы талапқа уақытында шағымданбаса кейiн оның күшi болмайды.

IХ. Зиянның орнын өтеу сомасын төлеудiң
тәртiбi мен мерзiмдерi

36. Келтiрiлген зиянға жауапты жұмыс берушi зардап шегушiге келтiрiлген зиян сомасын төлейдi.
Шетелде жұмыс iстеп жүрген кезiнде еңбек жарақатын алған жұмысшылар мен қызметшiлерге зиянның орнын оларды шетелге жұмысқа жiберген кәсiпорын, министрлiк және ведомстволар өтейдi.
37. Қазақстан Республикасының кәсiпорындарында денсаулығына зиян келтiрiп кейiн басқа мемлекеттерге тұрақты тұруға көшiп кеткен азаматтарға келтiрiлген зиянның орны Ережеде белгiленген шарттар негiзiнде осы кәсiпорындардың қаржысы есебiнен өтеледi.
38. Кәсiпорындар, мекемелер, ұйымдар жойылып кеткенде (бiрiккенде, қосылғанда, бөлiнгенде, жеке бөлiнiп кеткенде, қайта құрылғанда) ол соманы оның орнындағылар төлейдi.
Егер жойылып кеткен кәсiпорынның құқы мен мiндетi оның орнындағыларға берiлмесе, онда оны капиталға айналдырып, зиянның орнын өтеу үшiн төленетiн сома мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыру органдарына берiлуге тиiс. Жойылғандығы туралы есеп алдағы уақытта зиянның орнын өтеуге қажеттi соманы капиталдандырып, оны мемлекеттiк сақтандыру органдарына аударғаннан кейiн бекiтiледi. Осыдан кейiн барып тиiстi ұйым зардап шегушiге келтiрiлген зиянды өтеу сомасын заң белгiленген тәртiпте төлейдi.
Егер кәсiпорын жойылған кезде келтiрiлген зиян орнын өтейтiн төлемдер капиталдандырылмаса, келтiрiлген зиян үшiн өтем алу туралы шағым мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыру органына берiледi.
39. Зиянның орнын өтеу сомалары мыналарға төленедi:
а) зардап шеккен жұмысшылар мен қызметшiлерге - олар еңбек жарақатының салдарынан кәсiптiк еңбек қабiлетiнен толығынан немесе жарым-жартылай айрылған күннен бастап;
б) асыраушысынан айрылуына байланысты зиянның орнын өтеткiзуге құқы бар адамдарға асыраушысы қайтыс болған күннен бастап, бiрақ келтiрiлген зиянның орнын өтейтiн соманы алуға құқы болған күннен ерте болмауға тиiс.
Келтiрiлген зиян үшiн өтем алуға өтiнiш берген күн деп өтiнiш өткiзген күн саналады.
Келтiрiлген зиян үшiн өтем алу туралы өтiнiштi еңбек жарақатына байланысты бұрынғы алып жүрген жалақысынан айрылғаннан кейiн немесе асыраушысы қайтыс болғаннан кейiн үш жыл өткесiн берген кезде зиянның орнын өтеу сомасы өтiнiш жасаған күннен бастап төленедi.
Келтiрiлген зиян үшiн төленетiн төлемдер зардап шегушiнiң және басқа мүдделi адамдардың жұмыс берушiге өтiнiш жасаған күнiне қарамастан алдыңғы төленген төлемдер бiткен күннен бастап ұзартылады. Бұл орайда өткен уақыт үшiн келтiрiлген зиянның орнын өтеу үшiн төленетiн сома егер МӘСК осы уақыт үшiн еңбекке қабiлеттiлiгiнен айрылған мерзiм бойынша, сонымен бірге осы Түсініктеменің 31, 32 пункттеріндегі көрсетілген құжаттарды өткізгенде төленеді.
40. Келтірілген зиян зардап шегушінің МӘСК-тің еңбекке қаблеттілігінен айрылғанын анықтаған мерзімінен бастап жоғалтқан жоғалтқан жалақысының бөлігі бойынша, ал қосымша шығындары оған мұқтаж болған уақыты бойынша өтеледi.
Асыраушысынан айрылуына байланысты келтiрiлген зиян үшiн төлем алуға құқы бар мына адамдарға өтем төленедi:
жасы кәмелетке толмағандарға - 18 жасқа толғанға шейiн (кәсiптiк-техникалық училищенiң орта арнайы оқу орындарының оқушыларына - оларды бiтiргенге шейiн, бiрақ олар 23 жасқа толғаннан аспауға тиiс);
60 жастан асқан еркектерге және 55 жастан асқан әйелдерге - өмiр бойына;
мүгедектерге - еңбекке жарамсыз болған уақытына;
қайтыс болған асыраушысының балаларына, аға-iнi, қарындастарына, немерелерiне күтiм жасайтын, жұмыс iстемейтiн ата-анаға, күйеуiне немесе отбасының басқа мүшесiне - бала 8 жасқа толғанға шейiн.
41. Зардап шегушiге зиянның орнын өтеу төлемi алатын жалақысына (табысына), зейнетақысына, стипендиясына және басқа да әлеуметтiк төлемдерге қарамастан толық мөлшерде төленедi.
42. Асыраушысынан айрылуына байланысты келтiрiлген зиян үшiн өтем алатын адамдарға берiлетiн өтемақы да олардың еңбекақысына немесе басқа табысына (алимент, материалдық көмектiң барлық түрлерi, стипендия және т.б.) қарамастан толық мөлшерде төленедi.
43. Келтiрiлген зиян үшiн өтем төлеу белгiленген сомадан аз мөлшерде төленген, немесе мүлдем төленбеген, сондай-ақ оның мөлшерi қайта қарауға жатқызылатын (еңбекке жарамдылығынан айрылу дәрежесiнiң өзгеруi, еңбекке жарамсыз адамдардың саны және т.б.) жағдайлардың бәрiнде өтем алушы адам болған өзгерiстер туралы жұмыс берушiге жазбаша түрде хабарлауға мiндеттi.
44. Зардап шегушiнiң еңбекке жарамдылығынан айрылу дәрежесi өзгерген, сондай-ақ қайтыс болған адамның отбасы мүшелерiнiң құрамы өзгерген жағдайда зиянның орнын өтеу үшiн төленетiн төлем сомасы қайта есептеледi.
45. Осы ереженiң шарттары бойынша зиянның орнын өтеу үшiн тағайындалған соманың мөлшерi тұрмыс құны индексiнiң және кәсiпорындардағы жалақының өсуiне сәйкес тоқсан сайын қайта қаралуға тиiс.
Тұрмыс құнының өсуiне байланысты зиянның орнын өтеу сомасы қолданылып жүрген заң белгiленген тәртiпте өсiрiледi, ал кәсiпорында жалақы өскен жағдайда зиян орнын өтеу төлемi осы төлем мөлшерi қызметкердiң сол немесе сол сияқты жұмыс орнында тиiстi мамандығы бойынша зиянның орнын өтеу төлемiн қайта есептеу алдындағы соңғы тоқсан үшiн төленген еңбекақысымен салыстырыла отырып белгiленген орташа еңбекақысын қайта есептеу жолымен есептеледi.
Мәселен, зардап шегушi еңбек жарақатының салдарынан кәсiптiк еңбекке жарамдылығының 75 процентiн жоғалтып алды делiк, демек оған 1993 ж., 20 наурыздан бастап бұрғылаушының 9000 сом орташа айлық табысынан зиян орнын өтеуге айына 6750 сом мөлшерiнде төленедi.
Ақыр соңында, тоқсанда еңбекақының өсуiне орай орташа айлық табыс бұрғылаушының осы сияқты нақты табысынан (зардап шегушiнiң жұмыс iстеген бұрынғы жерi) 1993 жылдың сәуiр, мамыр, маусым айлары үшiн тағы да қайта есептеледi. Осыған орай 1993 ж. 1 шiлдесiнен бергi шығын айына (30000 : 3 х 75 процент) = 7500 сомды құрайды.
Еңбекақының одан әрi өсуiне қарай зиян орнын өтеу төлемiнiң мөлшерiн тағы да қайта қарау жоғарыда көрсетiлген тәртiппен тоқсан сайын жүргiзiледi.
46. Шығын орнын өтеудiң тағайындалған мөлшерiн қайта есептеу мынадай мерзiмдерде жүргiзiледi:
келтiрiлген зиянның орнын өтеу мөлшерiн көбейту құқы пайда болумен байланысты келтiрiлген зиянды қайта есептеу туралы зардап шегушi өтiнiш бiлдiрiп, олар тарапынан тиiстi өтiнiш қажеттi құжаттармен қоса айдың 15-iнен кейiн берiлсе, онда айдың алғашқы күнiнен;
келтiрiлген зиянның орнын өтеудi азайтатындай жағдай болатын болса, айдың 15-iне дейiнгi уақытта қоса алғанда осы жағдай болған айдың бiрi күнiнен бастап, ал айдың 15-iнен кейiн болса, онда келесi айдың бiрiнен.
Келтiрiлген зиянды қайта есептеу туралы жұмыс берушi бұйрық (өкiм) шығарады да, көшiрмесiн мүдделi адамға тапсырады немесе жiбередi.
47. Келтiрiлген зиянның сомасын төлеу iсi ай сайын айдың екiншi жартысының еңбекақысын берген күнi жүзеге асырылады.
Келтiрiлген зиянның орнын өтеуге төленетiн сомаларды жеткiзiп беру және жiберу жұмыс берушiнiң есебiнен жүзеге асырылады. Алушылардың тiлегi бойынша бұл сомалар жинақ кассасындағы олардың есебiне аударылуы мүмкiн.
48. Зардап шегушi адам стационарлық емдеу мекемелерiне келген кезiнде (аурухана, клиника, госпиталь, емдеу-еңбек профилакториясы) келтiрiлген зиянды өтеу жалпыға бiрдей негiзде төленедi.
49. Зиян келтiрiлдi деп танылған адам қарттар мен мүгедектерге арналған интернат-үйге орналастырылған жағдайда, келтiрiлген зиянды өтеу толық мөлшерде төленедi.
Толық мемлекеттiк қамсыздандырудағы кәсiптiк-техникалық училищелердiң зардап шеккен оқушыларына келтiрiлген зиянның орнын өтеу де осы тәртiппен төленедi.
50. Бас бостандығынан айыруға байланысты жазаны өтеу кезiнде, сол сияқты қылмыскер ретiнде шара қолдану үшiн қамауға алынған жағдайда белгiленген келтiрiлген зиянның орнын өтеу төлемi тоқтатылады.
Бас бостандығынан айыру орнынан (алдын ала қамаудан) босағаннан кейiн бұл сомаларды төлеу, оларды алу үшiн хабарлаған күннен бастап, қайта жалғастырылады.
51. Келтiрiлген зиянның орнын өтеуге төленетiн сомаларға салық салынбайды.
52. Келтiрiлген залалдың орнын өтеу үшiн тағайындалған, алайда зардап шегушi немесе келтiрiлген зиян үшiн өтем алуға құқылы адам тарапынан өз кезiнде алынбаған сомалар, өткен барлық уақыттарға, бiрақ оны алу жөнiнде хабарласу алдындағы үш жылдан аспайтын мерзiмге төленедi.
Келтiрiлген зиянға жауап беретiн жұмыс берушiнiң кiнәсiнен дер кезiнде алынбаған төлемдер өткен уақыт үшiн мерзiмi шектелместен төленедi.
53. Келтiрiлген зиянның орнын өтеу үшiн тағайындалған төлемдi, бiрақ зардап шегушi немесе оның отбасы мүшелерi өз кезiнде ала алмаса, келтiрiлген залал үшiн өтем алуға асыраушының қайтыс болуына байланысты құқы бар, сол сияқты қайтыс болуына байланысты алынбаса, онда жалпыға бiрдей негiзде мұрагерлерiне төленедi. Қайтыс болған адамның жерлеудi атқарушы отбасыларына бұл сомалар мұрагерлiктi қабылдағанға дейiн төленедi.
54. Зардап шегушi тарапынан немесе келтiрiлген залал үшiн төлем алуға асыраушысының қайтыс болуына байланысты құқылы адамдар тарапынан, келтiрiлген залал есебiнен алынған сомалар, жұмыс берушi тарапынан тек мынадай жағдайларда ғана қайта өндiрiлiп алынуы мүмкiн: егер оларды төлеу жөнiндегi шешiм мүдделi азаматтар тарапынан жалған жасалған құжаттарды тапсыруға негiзделген болса немесе олар бiле тұра өтiрiк мәлiметтердi хабарлау арқылы iстесе, есептiк қателерге байланысты немесе мәлiметтердi жасырған жағдайда, осы түсiнiктеменiң 41-тармағында қаралған мiндеттердi орындамаудың салдарынан келтiрiлген залалдың мөлшерiн анықтауға нұқсан келтiрiлсе.
Келтiрiлген зиянның өтеуi үшiн дұрыс алынбаған сомаларды керi өндiрiп алу, еңбекке ақы төлеу барысында сомалардан ұстап қалу жайындағы заңмен белгiленген кепiлдiктi сақтай отырып, жұмыс берушi тарапынан жүзеге асырылады.
Зиян үшiн өтем тоқтатылған жағдайда қарыздың қалғаны сот тәртiбiмен өндiрiлiп алынады.
55. Жұмыс берушi келтiрiлген зиянның өтеуiн тағайындау туралы жұмыс берушi бұйрығының көшiрмесiн (халық сотының шешiмi), келтiрiлген зиянның өтеуiн тағайындау туралы зардап шегушi мен басқа да мүдделi адамдардың өтiнiшiн барлық қажеттi құжаттармен қоса әрбiр адамға арнап жеке iс-қағазында сақтайды. Жұмыс берушi бұл құжаттардың сақталуын қамтамасыз етуге мiндеттi.
Келтiрiлген зиянның орнын өтеуге арналған сомалар, оларды тағайындау туралы зардап шегушiнiң жеке iсi жұмыс берушiнiң бухгалтериясында сақталады.
Келтiрiлген зиянның орнын өтеу үшiн берiлетiн төлем тоқтатылғасын екi жыл өткеннен кейiн аталған iс жұмыс берушiнiң архивiнде сақталуға жiберiледi.

Х. Келтiрiлген зияның орнын өтеуге арналған
бұрын тағайындалған сомаларды жаңа ереже
жағдайында қайта есептеу туралы

56. Келтiрiлген зиянның орнын өтеу үшiн бұрын тағайындалған сомаларды жаңа ереже күшiне енгiзiлген күннен бастап қайта есептеу азаматтардың жеке iсiндегi құжаттар, сол сияқты зардап шегушi немесе асыраушының қайтыс болуымен байланысты келтiрiлген зиян үшiн өтем алуға құқы бар адамдар тарапынан тапсырылған қосымша құжаттар негiзiнде жүргiзiледi.
Егер зардап шегушi ақырында жаңа Ереженiң енуiмен байланысты келтiрiлген зиянның өтеу сомасын одан әрi көбейтуге құқық беретiн қосымша құжаттар тапсырса, онда келтiрiлген зиян үшiн төлеу көрсетiлген Ереженiң нормасы бойынша қайта қаралады.