О ратификации Договора между Республикой Казахстан и Королевством Испания о передаче осужденных лиц

Закон Республики Казахстан от 23 мая 2013 года № 97-V

Ратифицировать Договор между Республикой Казахстан и Королевством Испания о передаче осужденных лиц, совершенный в Мадриде 21 ноября 2012 года.

Президент
Республики Казахстан Н. НАЗАРБАЕВ

Договор
между Республикой Казахстан и Королевством Испания
о передаче осужденных лиц

Республика Казахстан и Королевство Испания, в дальнейшем именуемые Сторонами,
с целью стремления к дальнейшему развитию правовых отношений между двумя государствами, содействия в области международного правового сотрудничества, а также признавая важность социальной реабилитации лиц, осужденных в любом из этих государств,
договорились о нижеследующем:

Статья 1.
Определения

В целях настоящего Договора используются следующие определения:
а) «Государство вынесения приговора» означает государство, в котором вынесен приговор в отношении лица, которое может быть или уже было передано для отбытия наказания;
b) «Государство исполнения приговора» означает государство, в которое лицо может быть или уже было передано для отбытия наказания;
c) «приговор» означает судебное решение, согласно которому суд устанавливает наказание, предусматривающее лишение свободы;
d) «осужденный» означает лицо, в отношении которого вынесен приговор.

Статья 2.
Общие принципы

1. Стороны обязуются в соответствии с положениями настоящего Договора оказывать друг другу максимально возможное содействие в отношении передачи осужденных.
2. Приговоры, вынесенные в Испании в отношении граждан Казахстана, могут быть исполнены в Казахстане в пенитенциарных учреждениях под надзором компетентных органов Республики Казахстан в соответствии с положениями настоящего Договора.
3. Приговоры, вынесенные в Казахстане в отношении испанских граждан, могут быть исполнены в Испании в пенитенциарных учреждениях под надзором компетентных органов Королевства Испания соответствии с положениями настоящего Договора.
4. Передача может быть инициирована Государством вынесения приговора или Государством исполнения приговора.

Статья 3.
Условия для передачи

1. Осужденный передается в соответствии с настоящим Договором только при следующих условиях:
а) осужденный является гражданином Государства исполнения приговора;
b) приговор является окончательным;
c) на момент получения запроса о передаче у осужденного остаются не отбытыми не менее шести месяцев лишения свободы;
d) перевод осуществляется с согласия осужденного или, в случае его недееспособности, с согласия его законного представителя;
e) действие или бездействие, за которое вынесен приговор, являются преступлением в соответствии с национальным законодательством Государства исполнения приговора, даже если их классификация в обеих государствах различна;
f) Государство вынесения приговора и Государство исполнения приговора согласны на передачу.
2. В исключительных случаях Стороны могут договориться о передаче, даже если срок отбытия наказания осужденным меньше, чем указано в подпункте с) пункта 1 настоящей статьи.
3. Стороны могут договориться о применении положений настоящего Договора к наказаниям, примененным в отношении несовершеннолетнего осужденного, в рамках их соответствующего законодательства, при условии получения согласия от лица, имеющего право действовать от имени несовершеннолетнего осужденного.

Статья 4.
Обязанность по предоставлению информации

1. Любой осужденный, к которому может быть применен настоящий Договор, уведомляется об этом Государством вынесения приговора. Государство исполнения приговора разъясняет осужденному правовые последствия передачи.
2. Если осужденный выразил свое согласие на передачу в соответствии с настоящим Договором, Государство вынесения приговора предоставляет Государству исполнения приговора информацию, предусмотренную пунктом 2 статьи 8 настоящего Договора.
3. Осужденный уведомляется в письменном виде о любых мерах, принятых Сторонами в соответствии с положениями настоящего Договора, а также о любом решении, принятом одним из государств в соответствии с запросом о передаче.

Статья 5.
Отказ в передаче

1. В передаче осужденного лица может быть отказано, если:
a) одна Сторона решит, что передача причинит ущерб ее суверенитету, безопасности, общественному порядку или противоречит фундаментальным принципам национального законодательства;
b) приговор в отношении осужденного лица вынесен за преступление, посягающее на государственную безопасность;
c) осужденное лицо вовлечено в исковые процедуры на территории Государства вынесения приговора.
2. Каждая Сторона может решить по своему усмотрению, согласна она или нет на передачу, запрашиваемую другой Стороной, вне зависимости от обстоятельств, предусмотренных в пункте 1 настоящей статьи. В таком случае Запрашиваемая Сторона свое решение обязана мотивировать.

Статья 6.
Центральные органы

1. Центральными органами Сторон по реализации положений настоящего Договора являются для Республики Казахстан - Генеральная прокуратура, для Королевства Испания - Министерство Юстиции.
2. Центральные органы сносятся между собой непосредственно, с возможностью использования дипломатических каналов.

Статья 7.
Запросы и ответы

1. Запросы Сторон о передаче оформляются в письменном виде и адресуются центральным органам, указанным в настоящем Договоре. При необходимости, могут быть использованы современные технологии передачи информации, но с обязательным последующим направлением оригиналов запросов почтой.
2. Ответы на запросы предоставляются аналогичными способами.
3. Стороны незамедлительно информируют друг друга о своем решении о передаче, вне зависимости от того, является ответ положительным или отрицательным.

Статья 8.
Подтверждающие документы

1. Государство исполнения приговора по запросу Государства вынесения приговора представляет:
a) копию документа, подтверждающего о том, что осужденный является гражданином Государства исполнения приговора;
b) выписку соответствующего закона, подтверждающего, что действие или бездействие, за которое вынесен приговор в Государстве вынесения приговора, являются преступлением в соответствии с законодательством Государства исполнения приговора.
2. Государство вынесения приговора предоставляет по запросу Государства исполнения приговора следующие документы:
а) сведения о личности осужденного (фамилия, имя, отчество, дата и место рождения, а также, по возможности, копии документов личности, подтверждающих гражданство осужденного);
b) заверенную копию окончательного приговора и закона, на котором он основан;
с) добровольное заявление осужденного или, при необходимости, его законного представителя, о согласии на передачу;
d) документ об отбытой части наказания и той части наказания, которая подлежит дальнейшему отбытию, включая сроки досудебного задержания, и иные сведения, имеющие значение для приведения приговора в исполнение;
e) документ об исполнении дополнительного наказания, если оно было назначено;
f) медицинское заключение о состоянии здоровья и характеристику на осужденного.
В случае необходимости компетентные органы Государства исполнения приговора могут запросить дополнительные документы или сведения.

Статья 9.
Исполнение приговора

1. После передачи осужденный продолжает отбывать наказание, назначенное в Государстве вынесения приговора, в Государстве исполнения приговора в соответствии с законодательством Государства исполнения приговора.
2. Наказание, назначенное Государством вынесения приговора, не может быть изменено по своему характеру и продолжительности.
В случае, если законодательство Государства исполнения приговора устанавливает максимальное ограничение продолжительности наказания, назначенного судом Государства вынесения приговора и срок наказания по приговору Государства вынесения приговора превышает данное ограничение, Государство исполнения приговора исполняет приговор до данного ограничения.
3. При преобразовании наказания в соответствии с положениями предыдущего пункта, Государство исполнения приговора информирует Государство вынесения приговора о результатах изменения наказания.
4. Приговор, вынесенный Государством вынесения приговора, не может быть ужесточен в Государстве исполнения приговора.
5. Государство вынесения приговора сохраняет свою юрисдикцию по пересмотру приговоров, вынесенных его судами.
В случае, если судебное решение было изменено Государством вынесения приговора, то об этом информируется Государство исполнения приговора для его исполнения на своей территории.

Статья 10.
Недопустимость двойного наказания

Осужденный, переданный для исполнения приговора в соответствии с настоящим Договором, не может быть повторно арестован, предан суду и осужден в Государстве исполнения приговора за то же преступление, за которое он уже был осужден.

Статья 11.
Помилование, амнистия, смягчение наказания

Государство вынесения приговора или, с его согласия, Государство исполнения приговора могут применить амнистию, помилование или иные меры по смягчению наказания при наличии на то законных оснований.

Статья 12.
Прекращение исполнения наказания

Государство исполнения приговора прекращает исполнение приговора незамедлительно после получения от Государства вынесения приговора любого решения или меры, в силу которых приговор перестает быть исполняемым.

Статья 13.
Передача осужденного

При передаче осужденных компетентные органы Государства вынесения приговора согласовывают время и место с органами Государства исполнения приговора в каждом конкретном случае.

Статья 14.
Расходы

Расходы, связанные с передачей осужденного, несет Государство исполнения приговора с момента его получения.

Статья 15.
Транзитная перевозка

1. В случае, когда одна Сторона, сотрудничая с третьей страной, осуществляет транзит осужденных лиц через территорию другой Стороны, первая должна направить последней запрос на разрешение таких транзитов.
2. В случае использования воздушного транспорта и когда посадка на территории другой Стороны не запланирована, такое разрешение не требуется.
3. Запрашиваемая Сторона должна, если это не противоречит ее национальному законодательству, удовлетворить ходатайство о транзите запрашивающей Стороны.
4. Расходы, связанные с осуществлением транзитной перевозки осужденного, несет Сторона, обратившаяся с запросом о такой перевозке.

Статья 16.
Языки

Передача документов, предусмотренных статьей 8 настоящего Договора, а также контакты между центральными органами осуществляются на английском языке.

Статья 17.
Временное применение и вступление в силу Договора

Настоящий Договор временно применяется по истечении тридцати (30) дней после даты его подписания, в части, не противоречащей национальным законодательствам Сторон, и вступает в силу в первый день второго месяца после даты получения по дипломатическим каналам последнего уведомления о выполнении Сторонами внутригосударственных процедур, необходимых для его вступления в силу.

Статья 18.
Срок действия и прекращение Договора

1. Настоящий Договор заключается на неопределенный срок.
2. Каждая из Сторон вправе прекратить действие настоящего Договора путем направления в письменной форме уведомления по дипломатическим каналам. Настоящий Договор остается в силе до истечения шести (6) месяцев со дня получения такого уведомления.
3. Настоящий Договор применяется в отношении приговоров, предусматривающих наказание в виде лишения свободы, состоявшихся до и после его вступления в силу.

Совершено в Мадриде 21 ноября 2012 года в двух экземплярах, каждый на казахском и испанском языках, причем все тексты имеют одинаковую силу.

За Республику Казахстан За Королевство Испания

Аутентичность текстов Договора между Республикой Казахстан и Королевством Испания о передаче осужденных лих, подписанного в Мадриде 21 ноября 2012 года на казахском и испанском языках, с текстом на русском языке подтверждаем.

Начальник Департамента
международного сотрудничества
Генеральной прокуратуры
Республики Казахстан С. Досполов

Примечание РЦПИ!
Далее следует текст Договора на испанском языке.

Қазақстан Республикасы мен Испания Корольдігі арасындағы сотталған адамдарды беру туралы шартты ратификациялау туралы

Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 23 мамырдағы № 97-V Заңы

2012 жылғы 21 қарашада Мадридте жасалған Қазақстан Республикасы мен Испания Корольдігі арасындағы сотталған адамдарды беру туралы шарт ратификациялансын.

Қазақстан Республикасының
Президенті Н. НАЗАРБАЕВ.

Қазақстан Республикасы мен Испания Корольдігі арасындағы сотталған адамдарды беру туралы шарт

(2013 жылғы 1 тамызда күшіне енді - Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары бюллетені, 2013 ж., N 4, 44-құжат)

Бұдан әрі Тараптар деп аталатын Қазақстан Республикасы мен Испания Корольдігі
екі мемлекет арасындағы құқықтық қатынастарды одан әрі дамытуға ұмтылу, халықаралық құқықтық ынтымақтастық саласында жәрдемдесу мақсатында, сондай-ақ осы мемлекеттердің кез келгенінде сотталған адамдарды әлеуметтік оңалтудың маңыздылығын мойындай отырып,
төмендегілер туралы уағдаласты:

1-бап. Анықтамалар

Осы Шарттың мақсатында мынадай анықтамалар пайдаланылады:
a) «Үкімді шығарушы мемлекет» жазасын өтеу үшін берілуі мүмкін немесе берілген адамға қатысты сонда үкім шығарылған мемлекетті білдіреді;
b) «Үкімді орындаушы мемлекет» адам жазасын өтеу үшін берілуі мүмкін немесе берілген мемлекетті білдіреді;
c) «үкім» сот бас бостандығынан айыру көзделетін жазаны соған сәйкес белгілейтін сот шешімін білдіреді;
d) «сотталған адам» өзіне қатысты үкім шығарылған адамды
білдіреді.

2-бап. Жалпы қағидаттар

1. Тараптар осы Шарттың ережелеріне сәйкес бір-біріне
сотталғандарды беруге қатысты барынша мүмкін болатын жәрдемді
көрсетуге міндеттенеді.
2. Қазақстан азаматтарына қатысты Испанияда шығарылған үкімдер осы Шарттың ережелеріне сәйкес Қазақстан Республикасының құзыретті органдарының қадағалауымен Қазақстанда пенитенциарлық мекемелерде орындалуы мүмкін.
3. Испан азаматтарына қатысты Қазақстанда шығарылған үкімдер осы Шарттың ережелеріне сәйкес Испания Корольдігінің құзыретті органдарының қадағалауымен Испанияда пенитенциарлық мекемелерде орындалуы мүмкін.
4. Үкімді шығарушы мемлекет немесе Үкімді орындаушы мемлекет беруге бастамашы бола алады.

3-бап. Беру шарттары

1. Сотталған адам осы Шартқа сәйкес мынадай жағдайларда ғана:
a) сотталған адам Үкімді орындаушы мемлекеттің азаматы болса;
b) үкім түпкілікті болса;
c) беру туралы сұрау салуды алған кезде сотталған адам бас бостандығынан айырудың кемінде алты айын өтемеген болса;
d) ауыстыру сотталған адамның келісімімен немесе ол әрекетке қабілетсіз болған жағдайда оның заңды өкілінің келісімімен жүзеге асырылатын болса;
e) үкім шығарылған әрекет немесе әрекетсіздік, егер олардың жіктелуі екі мемлекетте әртүрлі болса да, Үкімді орындаушы мемлекеттің ұлттық заңнамасына сәйкес қылмыс болып табылса;
f) Үкімді шығарушы мемлекет және Үкімді орындаушы мемлекет
беруге келіссе, беріледі.
2. Ерекше жағдайларда Тараптар, егер сотталған адамның жазаны өтеу мерзімі осы баптың 1-тармағының с) тармақшасында көрсетілгеннен кем болса да, беру туралы уағдаласуы мүмкін.
3. Тараптар өздерінің тиісті заңнамасының шеңберінде кәмелетке толмаған сотталғанның атынан әрекет етуге құқығы бар адамның келісімін алған жағдайда, кәмелетке толмаған сотталғанға қатысты қолданылған жазаларға осы Шарттың ережелерін қолдану туралы уағдаласуы мүмкін.

4-бап. Ақпарат беру жөніндегі міндет

1. Осы Шарт өзіне қатысты қолданылуы мүмкін кез келген сотталған адамды ол жөнінде Үкімді шығарушы мемлекет хабардар етеді. Үкімді орындаушы мемлекет сотталған адамға берудің құқықтық салдарын түсіндіреді.
2. Егер сотталған адам осы Шартқа сәйкес беруге өз келісімін
білдірсе, Үкімді шығарушы мемлекет Үкімді орындаушы мемлекетке осы
Шарттың 8-бабының 2-тармағында көзделген ақпаратты береді.
3. Сотталған адам осы Шарттың ережелеріне сәйкес Тараптар қабылдаған кез келген шаралар туралы, сондай-ақ беру туралы сұрау салуға сәйкес мемлекеттердің бірі қабылдаған кез келген шешім туралы жазбаша түрде хабардар етіледі.

5-бап. Беруден бас тарту

1. Егер:
a) бір Тарап беру оның егемендігіне, қауіпсіздігіне, қоғамдық тәртібіне нұқсан келтіреді немесе ұлттық заңнамасының іргелі қағидаттарына қайшы келеді деп шешсе;
b) сотталған адамға қатысты үкім мемлекеттік қауіпсіздікке қол сұғатын қылмыс үшін шығарылса;
c) сотталған адам Үкімді шығарушы мемлекеттің аумағында талап қою рәсімдеріне тартылған болса, сотталған адамды беруден бас тартылуы мүмкін.
2. Әрбір Тарап осы баптың 1-тармағында көзделген мән-жайларға
қарамастан, екінші Тарап сұрау салып отырған беруге келісетінін немесе келіспейтінін өз қалауы бойынша шеше алады. Мұндай жағдайда Сұрау салынатын Тарап өз шешімін дәйекті етуге міндетті.

6-бап. Орталық органдар

1. Қазақстан Республикасы үшін - Бас прокуратура, Испания
Корольдігі үшін - Әділет Министрлігі Тараптардың осы Шарттың
ережелерін іске асыру жөніндегі орталық органдары болып табылады.
2. Орталық органдар дипломатиялық арналарды пайдалану мүмкіндігімен өзара тікелей қатынас жасасады.

7-бап. Сұрау салулар мен жауаптар

1. Тараптардың беру туралы сұрау салулары жазбаша түрде
ресімделеді және осы Шартта көрсетілген орталық органдарға жолданады.
Қажет болғанда, ақпарат берудің қазіргі заманғы технологиялары
қолданылуы мүмкін, бірақ сұрау салулардың түпнұсқалары кейіннен
міндетті түрде почта арқылы жіберілуі керек.
2. Сұрау салуларға жауаптар дәл осындай тәсілдермен беріледі.
3. Тараптар жауаптың оң немесе теріс болғанына қарамастан, беру туралы өз шешімі туралы бір-біріне дереу хабарлайды.

8-бап. Растайтын құжаттар

1. Үкімді орындаушы мемлекет Үкімді шығарушы мемлекеттің сұрау
салуы бойынша:
a) сотталған адамның Үкімді орындаушы мемлекеттің азаматы болып табылатынын растайтын құжаттың көшірмесін;
b) Үкімді шығарушы мемлекетте сол үшін үкім шығарылған әрекеттің немесе әрекетсіздіктің Үкімді орындаушы мемлекеттің заңнамасына сәйкес қылмыс болып табылатынын растайтын тиісті заңның үзінді көшірмесін ұсынады.
2. Үкімді шығарушы мемлекет Үкімді орындаушы мемлекеттің сұрау
салуы бойынша мынадай құжаттарды:
a) сотталған адамның жеке басы туралы мәліметті (тегін, атын, әкесінің атын, туған күні мен жерін, сондай-ақ, мүмкіндігінше, сотталған адамның азаматтығын растайтын жеке басы құжаттарының көшірмелерін);
b) түпкілікті үкімнің және ол соған негізделген заңның расталған көшірмесін;
c) сотталған адамның немесе қажет болғанда оның заңды өкілінің беруге келісуі туралы өз еркімен берген арызын;
d) сотқа дейінгі ұстау мерзімін қоса алғанда, жазаның өтелген бөлігі және жазаның одан әрі өтелуге тиіс бөлігі туралы құжатты және үкімді орындау үшін маңызы бар өзге мәліметтерді;
e) егер қосымша жаза тағайындалған болса, оның орындалғаны
туралы құжатты;
f) сотталған адамның денсаулығы туралы медициналық
қорытындыны және оған мінездемені береді.
Қажет болған жағдайда Үкімді орындаушы мемлекеттің құзыретті органдары қосымша құжаттарды немесе мәліметтерді сұрата алады.

9-бап. Үкімді орындау

1. Сотталған адам беруден кейін Үкімді шығарушы мемлекетте тағайындалған жазаны Үкімді орындаушы мемлекеттің заңнамасына сәйкес Үкімді орындаушы мемлекетте өтеуді жалғастырады.
2. Үкімді шығарушы мемлекетте тағайындалған жаза өзінің сипаты
мен ұзақтығы бойынша өзгертіле алмайды.
Егер Үкімді орындаушы мемлекеттің заңнамасы Үкімді шығарушы мемлекеттің соты тағайындаған жазаның ұзақтығын барынша шектеуді белгілесе және Үкімді шығарушы мемлекеттің үкімі бойынша жаза мерзімі осы шектеуден асса, Үкімді орындаушы мемлекет үкімді осы шектеуге дейін орындайды.
3. Жаза алдыңғы тармақтың ережелеріне сәйкес өзгертілген кезде Үкімді орындаушы мемлекет Үкімді шығарушы мемлекетке жазаны өзгертудің нәтижелері туралы хабарлайды.
4. Үкімді шығарушы мемлекет шығарған үкім Үкімді орындаушы мемлекетте қатаңдатыла алмайды.
5. Үкімді шығарушы мемлекет өзінің соттары шығарған үкімдерді қайта қарау бойынша өз юрисдикциясын сақтайды.
Егер соттың шешімін Үкімді шығарушы мемлекет өзгертсе, онда ол жөнінде Үкімді орындаушы мемлекетке оны өз аумағында орындауы үшін хабарланады.

10-бап. Қосарланған жазаға жол берілмеушілік

Үкімді орындау үшін осы Шартқа сәйкес берілген сотталған адам өзі сотталып отырған дәл сол қылмыс үшін Үкімді орындаушы мемлекетте қайта қамауға алынбауы, сотқа берілмеуі және сотталмауы керек.

11-бап. Кешірім жасау, рақымшылық жасау, жазаны жеңілдету

Үкімді шығарушы мемлекет немесе оның келісімімен Үкімді орындаушы мемлекет оған заңды негіздер болғанда рақымшылық жасауды, кешірім жасауды немесе жазаны жеңілдету жөніндегі өзге де шараларды қолдана алады.

12-бап. Жазаны орындауды тоқтату

Үкімді орындаушы мемлекет Үкімді шығарушы мемлекеттен үкімді орындау соларға байланысты тоқтатылатын кез келген шешімді немесе шараны алғаннан кейін үкімді орындауды дереу тоқтатады.

13-бап. Сотталған адамды беру

Сотталғандарды беру кезінде Үкімді шығарушы мемлекеттің құзыретті органдары әрбір нақты жағдайда Үкімді орындаушы мемлекеттің органдарымен уақыт пен орынды келіседі.

14-бап. Шығыстар

Сотталған адамды беруге байланысты шығыстарды оны алған кезден бастап Үкімді орындаушы мемлекет көтереді.

15-бап. Транзиттік тасымалдау

1. Бір Тарап үшінші елмен ынтымақтаса отырып, сотталған адамдар транзитін екінші Тараптың аумағы арқылы жүзеге асыратын жағдайда біріншісі соңғысына осындай транзитке рұқсат беру туралы сұрау салуды жіберуге тиіс.
2. Әуе көлігін пайдаланған және екінші Тараптың аумағына қону жоспарланбаған жағдайда мұндай рұқсат талап етілмейді.
3. Сұрау салынатын Тарап, егер бұл өзінің ұлттық заңнамасына қайшы келмесе, Сұрау салушы Тараптың транзит туралы өтінішхатын қанағаттандыруға тиіс.
4. Сотталған адамды транзиттік тасымалдауды жүзеге асыруға байланысты шығыстарды осындай тасымал туралы сұрау салу арқылы жүгінген Тарап көтереді.

16-бап. Тілдер

Осы Шарттың 8-бабында көзделген құжаттарды беру, сондай-ақ орталық органдар арасындағы байланыстар ағылшын тілінде жүзеге асырылады.

17-бап. Шарттың уақытша қолданылуы және күшіне енуі

Осы Шарт Тараптардың ұлттық заңнамаларына қайшы келмейтін бөлігінде оған қол қойылған күннен кейін отыз (30) күн өткен соң уақытша қолданылады және оның күшіне енуі үшін қажетті мемлекетішілік рәсімдерді Тараптардың орындағаны туралы соңғы хабарлама дипломатиялық арналар арқылы алынған күннен кейінгі екінші айдың бірінші күні күшіне енеді.

18-бап. Шарттың қолданылу мерзімі және оны тоқтату

1. Осы Шарт белгіленбеген мерзімге жасалады.
2. Әрбір Тарап дипломатиялық арналар арқылы жазбаша түрде
хабарлама жіберу жолымен осы Шарттың қолданылуын тоқтатуға құқылы.
Осы Шарт осындай хабарлама алынған күннен бастап алты (6) ай өткенге
дейін күшінде қалады.
3. Осы Шарт бас бостандығынан айыру түріндегі жаза көзделетін, ол күшіне енгенге дейін және енгеннен кейін шығарылған үкімдерге қатысты қолданылады.
2012 жылғы 21 қараша Мадридте әрқайсысы қазақ және испан тілдерінде екі данада жасалды, әрі барлық мәтіндердің күші бірдей.

Қазақстан Республикасы Испания Корольдігі
үшін үшін

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Шарттың испан тіліндегі мәтіні берілген.