Об охpане тpуда

Закон Республики Казахстан от 22 янваpя 1993 года. Утратил силу - Законом РК от 28 февраля 2004 г. N 528 (Z040528)

Настоящий Закон направлен на обеспечение права работников на охрану труда, устанавливает основные принципы национальной политики в этой области в целях предупреждения несчастных случаев и повреждения здоровья на производстве, сведения к минимуму опасных и вредных производственных факторов и распространяется на все виды хозяйственной деятельности и предприятий независимо от форм собственности.

Глава 1.
Общие положения

Статья 1. Понятие охраны труда

Охрана труда представляет собой действующую на основании соответствующих законодательных и иных нормативных актов систему социально-экономических, организационных, технических, гигиенических и лечебно-профилактических мероприятий и средств, обеспечивающих безопасность, сохранение здоровья и работоспособности человека в процессе труда.

Статья 2. Право на охрану труда

Право на охрану труда имеют все работники, состоящие в трудовых отношениях с предприятиями, учреждениями, кооперативами, фермерскими (крестьянскими) хозяйствами и другими организациями (в дальнейшем - предприятия) различных форм собственности и хозяйствования, в том числе с отдельными нанимателями; члены кооперативов; студенты высших учебных заведений и учащиеся средних специальных учебных заведений и общеобразовательных школ, проходящие производственную практику и производственное обучение; военнослужащие, привлеченные к работам, не связанным с несением воинской службы; лица, отбывающие наказание по приговору суда, в период их работы на предприятиях, определяемых органами, ведающими исполнением приговоров, а также участники любых других видов трудовой деятельности, организуемой в интересах общества и государства.
Особенности охраны труда инвалидов регулируются Законом "О социальной защищенности инвалидов в Казахской ССР".

Статья 3. Законодательство об охране труда

Законодательство Республики Казахстан об охране труда состоит из настоящего Закона и других законодательных и нормативных актов по безопасности и гигиене труда и производственной среде.
Если международными договорами (соглашениями) установлены более высокие требования к охране труда, чем те, которые предусмотрены законодательством Республики Казахстан, то применяются правила международного договора (соглашения).

Глава II.
Принципы национальной политики и
государственного управления охраной труда

Статья 4. Основные принципы национальной политики
в области охраны труда

Национальная политика в области охраны труда предусматривает единство действий органов государственной власти и управления всех уровней при участии профсоюзов и работодателей и основывается на следующих принципах:
- приоритета жизни и здоровья работника по отношению к результатам производственной деятельности предприятия;
- полной ответственности собственника либо уполномоченного им представителя (в дальнейшем - работодатель);
- комплексного решения задач охраны труда на базе государственных программ по этим вопросам и координации деятельности в области охраны труда с другими направлениями экономической и социальной политики;
- установления единых требований в области охраны труда для всех предприятий, независимо от форм собственности и и хозяйствования;
- осуществления государственного надзора и контроля за повсеместным выполнением требований охраны труда и техники безопасности на предприятиях;
- широкого использования достижений науки, техники и передового национального и зарубежного опыта по охране труда;
- стимулирования разработки и внедрения безопасной техники, технологии и средств защиты работающих, научно-исследовательской работы по охране труда;
- участия государства в финансировании охраны труда;
- экономической заинтересованности предприятий в обеспечении здоровых и безопасных условий труда, а работников - в соблюдении правил и норм охраны труда и техники безопасности;
- лицензирования деятельности предприятий с позиции охраны труда;
- проведения сертификации на соответствие требованиям безопасности применяемой продукции производственного назначения;
- оценки опасности и вредности производства органами государственной экспертизы условий труда непосредственно на рабочих местах, а также в проектах строительства новых и реконструируемых предприятий;
- обеспечения работников специальной одеждой и обувью, средствами индивидуальной защиты, лечебно-профилактическим питанием за счет средств собственника;
- обязательности расследования и учета каждого несчастного случая на производстве и каждого профессионального заболевания, обеспечения информированности работников об уровнях производственного травматизма, профессиональной заболеваемости и о принимаемых мерах по улучшению охраны труда;
- социальной защиты интересов работников, пострадавших от несчастных случаев на производстве или получивших профессиональные заболевания;
- подготовки специалистов по охране труда и технике безопасности в высших и средних специальных учебных заведениях;
- всемерной поддержки деятельности представительных организаций трудящихся, работодателей, общественных объединений, предприятий и отдельных лиц, направленной на обеспечение охраны труда;
- международного сотрудничества при решении проблем охраны труда.
Сноска. Статья 4 - с изменениями, внесенными Указом Президента Республики Казахстан, имеющего силу Закона от 5 октября 1995 г. N 2488.

Статья 5. Государственное управление охраной труда

Государственное управление охраной труда осуществляется:
- Правительством Республики Казахстан;
- специально создаваемым Правительством государственным органом и его подразделениями на местах.

Статья 6. Основные функции государственного управления
охраной труда

Государственное управление охраной труда заключается в реализации принципов национальной политики в республике, разработке законодательных и иных нормативных актов в этой области, а также требований к средствам производства, технологии и организации труда, организации и осуществлении государственного надзора за соблюдением законодательных и иных нормативных актов по охране труда и осуществляет следующие функции:
- разработку и утверждение межотраслевых нормативных актов, стандартов, правил, норм и проектов законодательных актов по охране труда;
- разработку государственных целевых программ в области условий и охраны труда;
- создание системы экономического стимулирования деятельности по улучшению условий труда и производству средств охраны труда;
- проведение научных исследований по проблемам охраны труда, создание в этих целях соответствующих научных организаций;
- установление единого порядка учета несчастных случаев на производстве и профессиональных заболеваний; разработку и внедрение согласованной единой системы отчетности по условиям и охране труда, создание информационной базы о состоянии условий и охраны труда на основе автоматизированной системы управления;
- подготовку ежегодных докладов и информацию населения о состоянии охраны труда в республике, причинах аварий, производственного травматизма и профессиональных заболеваний; организацию пропаганды охраны труда в республике;
- координацию деятельности, проведение согласованных мероприятий по вопросам предупреждения производственного травматизма и профессиональной заболеваемости;
- создание и выпуск средств охраны труда, экономическую заинтересованность предприятий в этом деле;
- распределение ассигнований из республиканского бюджета, выделяемых на охрану труда.

Статья 7. Основные задачи и полномочия органов
государственного управления в области охраны
труда

Правительство и другие органы государственного управления Республики Казахстан:
- формируют и обеспечивают реализацию национальной политики в области охраны труда;
- утверждают государственную программу охраны и улучшения условий труда;
- определяют функции министерств и других центральных органов государственного управления по созданию здоровых и безопасных условий труда;
- определяет порядок финансирования затрат на охрану труда.
Специально создаваемый Правительством государственный орган:
- осуществляет комплексное управление охраной труда на государственном уровне;
- координирует работу министерств, других центральных органов государственного управления, местных органов исполнительной власти и предприятий, иных объединений в области условий труда (гигиена и производственная среда);
- организует разработку государственных программ по охране труда и контролирует ее выполнение;
- организует и координирует научные исследования по охране труда;
- осуществляет государственный надзор за охраной труда;
- осуществляет государственную экспертизу условий труда;
- принимает участие в международном сотрудничестве;
- получает безвозмездно от предприятий информацию по вопросам охраны труда.
Решения данного органа по вопросам охраны труда обязательны для всех министерств, ведомств и предприятий.

Статья 8. Органы государственного надзора и контроль за
охраной труда

Государственный надзор и контроль за соблюдением законодательных и иных нормативных актов по охране труда на территории Республики Казахстан осуществляют:
Государственная инспекция труда специально создаваемого Правительством государственного органа Республики Казахстан по охране труда;
- Государственный комитет Республики Казахстан по надзору за безопасным ведением работ в промышленности и горному надзору (Госгортехнадзор Республики Казахстан).

Статья 9. Основные права органов государственного
надзора и контроля

Органы государственного надзора и контроля, их уполномоченные должностные лица в своей деятельности не зависят от работодателей, хозяйственных органов, общественных объединений, местных органов государственной власти и управления, действуют в соответствии с положениями, утверждаемыми в порядке, установленном законодательными актами Республики Казахстан.
Уполномоченное лицо органа государственного надзора и контроля имеет право:
- беспрепятственно посещать без предварительного уведомления и в любое время предприятия независимо от форм собственности и хозяйствования, получать от министерств, других центральных и местных органов государственного управления, предприятий, работодателей необходимую информацию;
- выдавать руководителям и другим должностным лицам предприятий обязательные к исполнению предписания;
- приостанавливать (запрещать) эксплуатацию предприятий, отдельных производств, цехов, участков, рабочих мест и оборудования;
- налагать штрафы на руководителей, должностных лиц, рабочих предприятий за нарушение законодательных и иных нормативных актов по охране труда, делать представления об отстранении указанных лиц от занимаемой должности, передавать в необходимых случаях материалы в органы прокуратуры для решения вопроса о привлечении их к уголовной ответственности.
Представителям органов государственного надзора и контроля работодатель обеспечивает все необходимые условия для исполнения возложенных на них функций.
Уполномоченные должностные лица органов государственного надзора и контроля несут ответственность за превышение полномочий и применение необоснованных санкций в соответствии с действующим законодательством Республики Казахстан.
Запрещение или приостановление деятельности субъекта малого предпринимательства без судебного решения на срок не более 3 дней государственными органами, осуществляющими контрольные и надзорные функции, их уполномоченными должностными лицами допускается в исключительных случаях возникновения аварийной ситуации, непосредственно создающей явную угрозу жизни и здоровью работников, с обязательным предъявлением в указанный срок искового заявления в суд. При этом акт о запрещении или приостановлении деятельности действует до вынесения судебного решения.
Сноска. В статью 9 внесены изменения - Законом РК от 29 ноября 1999 г. N 488.

Статья 10. Охрана труда при выполнении работ за рубежом
с участием предприятий или граждан
Республики Казахстан и иностранных граждан

При выполнении предприятиями и гражданами Республики Казахстан работ за рубежом на основе международных договоров или соглашений в них предусматриваются требования по охране труда не ниже установленных международными нормами.
Иностранные граждане и лица без гражданства, работающие на предприятиях, расположенных на территории Республики Казахстан, имеют такие же права на охрану труда, как и граждане Республики Казахстан.
Особенности регулирования отношений в области охраны труда для иностранных граждан, работающих на предприятиях в Республике Казахстан, работающих за границей, устанавливаются соглашениями заинтересованных сторон.

Глава III.
Обеспечение охраны труда

Статья 11. Разработку и соблюдение требований по охране
труда

Государство в лице уполномоченных им органов устанавливает требования, необходимые для обеспечения безопасного труда на производстве на основе научно обоснованных стандартов, правил и норм. Работодатели обеспечивают на предприятиях их выполнение, а также своих обязательств, предусмотренных коллективным договором, разрабатывают инструкции по охране труда.
Нормативные акты, издаваемые в соответствии с настоящим Законом, должны обеспечить право на защиту жизни и здоровья работающих не ниже предусмотренных в нем гарантий.
Работники предприятий обязаны соблюдать требования правил и норм по охране труда, установленные соответствующими законодательными и нормативными актами, инструкциями, коллективными договорами.

Статья 12. Обеспечение требований охраны труда при
проектировании, строительстве и эксплуатации
предприятий

Проектирование, строительство и реконструкция производственных зданий и сооружений, разработка и выпуск технологий, конструирование и изготовление машин, механизмов, оборудования и других изделий, в том числе приобретенных за рубежом, не отвечающих требованиям государственных стандартов, правил, норм по охране труда, не допускаются.
Разработанные проекты подлежат государственной экспертизе на соответствие их требованиям охраны и условий труда, а опытные образцы - государственным испытаниям.
Запрещается предусматривать применение веществ, сырья, материалов, не прошедших токсикологическую, санитарно-гигиеническую, радиационную, медико-биологическую оценку в части их влияния на организм и здоровье человека.
Новое или реконструируемое предприятие, объект, средство производства или другой вид продукции не могут быть приняты и введены в эксплуатацию, если они не имеют сертификата соответствия требованиям безопасности, выдаваемого в установленном порядке.
Государство обеспечивает функционирование системы сертификации машин, механизмов, оборудования, других изделий, а также технологий, в том числе приобретенных за рубежом.
Работа предприятия, цеха, участка, эксплуатация средств производства или использование продукции, не отвечающих требованиям безопасности труда, могут быть приостановлены до приведения их в соответствие с этими требованиями.
В случае поступления на предприятие новых опасных веществ или наличия такого количества, которое требует принятия дополнительных мер безопасности, работодатель обязан заблаговременно уведомить об этом органы надзора.
Заказчик и разработчик любой документации, связанной с проектированием, созданием техники, технологии, производством и организацией работ, несут равную ответственность за обоснованность действий, формирующих условия и безопасность труда, а также за последствия инженерных, управленческих и других решений, осуществляемых на ее основе.

Статья 13. Подготовка специалистов по охране труда

Государство обеспечивает подготовку в высших и средних специальных учебных заведениях, переподготовку и повышение квалификации специалистов по охране и безопасности труда. Эти заведения должны осуществлять обязательное изучение студентами курса "Охрана труда" с учетом особенностей производств отраслей экономики.

Статья 14. Финансирование охраны труда

Финансирование охраны труда осуществляется за счет средств государственного и местного бюджетов, внебюджетных фондов, средств предприятий, других источников. Работники предприятий не несут расходов на эти цели.
Каждое предприятие ежегодно выделяет на охрану труда необходимые средства. Объем средств определяется коллективным договором.
Предприятия вправе дополнительно создавать фонды по охране труда за счет прибыли (доходов) от их хозяйственной, коммерческой, внешнеэкономической и иной деятельности, а также других источников.

Статья 15. Обеспечение здоровых и безопасных условий
труда на предприятиях

Условия труда на предприятиях, на каждом рабочем месте, должны соответствовать требованиям стандартов, правил и норм по охране труда.
Обеспечение здоровых и безопасных условий труда на предприятиях, организаций контроля за состоянием охраны труда и своевременное информирование трудовых коллективов о его результатах возлагаются на работодателя.
Обязательства работодателя по обеспечению здоровых и безопасных условий труда на предприятиях и работников по соблюдению стандартов, правил, норм и инструкций по охране труда предусматриваются коллективным договором.
Работникам предприятий по условиям труда выдаются за счет средств собственника специальная одежда, специальная обувь и другие средства индивидуальной защиты, моющие и дезинфицирующие материалы, молоко, лечебно-профилактическое питание не ниже норм, устанавливаемых государственными органами управления и на основе коллективного договора.

Статья 16. Службы охраны труда на предприятиях

На предприятиях создаются службы по охране труда, которые действуют в соответствии с типовым положением, утверждаемым государственным органом охраны труда по согласованию с соответствующими органами. По своему статусу служба охраны труда приравнивается к основным производственным службам и подчиняется руководителю (владельцу) предприятия.
Соответствующие службы по охране труда должны создаваться и в образуемых предприятиями ассоциациях, корпорациях, концернах и других объединениях.
Специалисты служб охраны труда обязаны выдавать руководителям структурных подразделений обязательные для исполнения предписания об устранении выявленных нарушений и вносить представления руководителям предприятий о привлечении к ответственности лиц, нарушающих законодательство об охране труда. В случаях возникновения непосредственной угрозы здоровью или жизни работников специалисты службы охраны труда вправе приостановить работы впредь до устранения выявленных нарушений.
Службы охраны труда ликвидируются только в случае прекращения деятельности предприятия.

Статья 17. Охрана труда женщин и лиц моложе
восемнадцати лет

Ограничивается применение труда женщин и лиц моложе восемнадцати лет на работах с вредными и опасными условиями труда, а также на работах, связанных с подъемом и перемещением тяжестей вручную в порядке, установленном законодательством.
На работах, связанных с подъемом и перемещением тяжестей вручную женщинами и лицами моложе восемнадцати лет, администрация обязана предусматривать для транспортировки грузов средства механизации и автоматизации, другие приспособления. В случае, если нагрузка при подъеме и перемещении тяжести может причинить вред, ручная переноска должна быть исключена. Применение труда беременных женщин на работах, связанных с подъемом и перемещением тяжестей вручную, запрещается.
Беременные женщины в соответствии с медицинским заключением переводятся на другую более легкую работу, исключающую воздействие опасных и вредных производственных факторов, в порядке, установленном законодательством.
Все женщины, а также лица моложе восемнадцати лет принимаются на работу только после предварительного медицинского осмотра, и в дальнейшем до достижения женщинами возраста 45 лет, а несовершеннолетними - 18 лет они должны проходить обязательный ежегодный медицинский осмотр.

Глава IХ.
Гарантии прав работников на охрану труда

Статья 18. Гарантии права на охрану труда при приеме
на работу

Условия трудового договора (контракта) должны соответствовать требованиям законодательных и иных нормативных актов по охране труда. Запрещается прием граждан на работу, противопоказанную им по состоянию здоровья.
В трудовом договоре должна быть указана достоверная характеристика рабочего места, включая опасные и вредные производственные факторы, указаны льготы и компенсации за работу в таких условиях, предусмотренные законодательством и коллективным договором.
При приеме на работу с вредными и опасными условиями труда администрация предприятия обязана предупредить работника о наиболее вероятном сроке возможного возникновения профессионального заболевания.

Статья 19. Обязательные медицинские осмотры

Предприятие обязано организовывать проведение медицинских осмотров в соответствии с порядком, устанавливаемым органами здравоохранения.
Работники не вправе уклоняться от прохождения медицинских осмотров. На время прохождения периодических медицинских осмотров за работником сохраняется место работы (должность) и средняя заработная плата.
Работники, занятые на работах, связанных с особой опасностью, должны проходить предсменное медицинское освидетельствование.
Список профессий, требующих предсменного медицинского освидетельствования, и его объем определяются службами охраны труда по согласованию с органами здравоохранения.
Работники, уклоняющиеся от прохождения медицинских осмотров, к работе не допускаются.

Статья 20. Страхование работников предприятия от
несчастных случаев на производстве и
профессиональных заболеваний

Предприятия в обязательном порядке страхуют своих работников от несчастных случаев на производстве и профессиональных заболеваний на условиях, определяемых действующим законодательством.

Статья 21. Гарантия права на охрану труда в процессе
трудовой деятельности

При возникновении ситуации, создающей угрозу здоровью или жизни работника, он немедленно прекращает работу и извещает об этом администрацию, которая обязана при ее подтверждении приостановить работу и принять меры по устранению этой угрозы. Отказ работника от выполнения работы в этом случае не влечет для него каких-либо дисциплинарных, правовых, экономических и других санкций, ему выплачивается средняя заработная плата за весь период, который потребовался для устранения нарушения.
Факт наличия такой ситуации подтверждается специалистами службы охраны труда предприятия, а в случае конфликта - государственной инспекцией труда.
В случае нарушения администрацией законодательства об охране труда, подтвержденного органами надзора и контроля, трудовой договор (контракт) может быть расторгнут по заявлению работника с выплатой ему пособия в размере трехмесячного среднего заработка.
В случае приостановки работы предприятия (объекта) из-за несоответствия требованиям безопасности труда за работником сохраняется средняя заработная плата на весь период приостановки.
При обнаружении у работника начальных признаков профессионального заболевания администрация на основании медицинского заключения должна перевести его на другую работу с сохранением средней месячной заработной платы на период переквалификации, но не более, чем на 12 месяцев.

Статья 22. Обучение, инструктирование и проверка знаний
работников по вопросам охраны труда

Администрация предприятия обязана проводить обучение, инструктирование, проверку знаний и переаттестацию всех работников по вопросам охраны труда в порядке и сроки, установленные соответствующими нормативными актами.
Лица, не прошедшие обучение, инструктирование и проверку знаний по охране труда, к работе не допускаются.

Статья 23. Право работников на информацию о состоянии
условий и охраны труда

Работники предприятия имеют право требовать, а администрация обязана предоставить им информацию о состоянии условий и охраны труда на рабочих местах, полагающихся при этом средствах индивидуальной защиты, льготах и компенсациях.
Работодатели несут ответственность за непредставление или представление искаженной информации в порядке, определяемом законодательством Республики Казахстан.

Статья 24. Общественный контроль за соблюдением
законодательных и иных нормативных актов
по охране труда на предприятии

Общественный контроль за соблюдением законодательных и иных нормативных актов по охране труда осуществляют трудовые коллективы и профсоюзные организации в лице уполномоченных по охране труда.
Уполномоченный по охране труда, прошедший специальную подготовку, имеет право беспрепятственно проводить проверку состояния охраны труда на рабочих местах, вносить предложения об устранении выявленных нарушений и о привлечении к ответственности лиц, виновных в них. Условия для выполнения своих обязанностей уполномоченным по охране труда регулируются коллективным договором.

Статья 25. Права профессиональных союзов по защите
права работников на охрану труда

Профессиональные союзы защищают право работников на охрану труда перед собственником (администрацией), государственными и хозяйственными органами, осуществляют контроль за его реализацией, участвуют в разработке программ, законодательных и нормативных актов по охране труда.
Представители профсоюзов участвуют в расследовании несчастных случаев на производстве, проводят проверки состояния охраны труда, выполнения мероприятий по его улучшению, предусмотренных коллективными договорами на предприятиях, и по их результатам вносят предложения об устранении выявленных нарушений.
В случае возникновения непосредственной угрозы здоровью или жизни работников профсоюзы имеют право вносить предложения о приостановке в установленном порядке работ до ее устранения.
Профсоюзы могут обращаться с исковыми заявлениями в суд в защиту прав работников на возмещение ущерба, причиненного увечьем или иным повреждением здоровья в связи с исполнением ими трудовых обязанностей, и в других случаях ущемления права работников на охрану труда.

Глава V.
Ответственность за нарушение законодательных
и иных нормативных актов по охране труда

Статья 26. Экономическая ответственность предприятий за
необеспечение требований по охране труда

При нарушениях законодательства об охране труда, выявленных органами надзора и контроля, предприятия выплачивают штрафы из собственных средств в фонды охраны труда в порядке и размерах, определяемых законодательством Республики Казахстан.

Статья 27. Экономическая ответственность предприятий за
выпуск и сбыт продукции производственного
назначения, не отвечающей требованиям охраны
труда

Создатели и изготовители новой техники, технологии, производственных объектов, не отвечающих требованиям охраны труда, возмещают убытки органам социального страхования и потребителям по устранению этих нарушений, в том числе связанные с компенсационными выплатами пострадавшим в результате несчастных случаев и профессиональных заболеваний. Размер убытков определяется и взыскивается арбитражным судом в установленном порядке.
Научно-исследовательские и проектно-конструкторские организации, разработавшие проекты средств производства и новые технологии с нарушениями норм и требований охраны труда и настоявшие на их внедрении в производство, обязаны возместить заказчику причиненный ущерб по устранению этих нарушений. Размер ущерба определяется и взыскивается арбитражным судом в установленном порядке.
Производство, реклама и продажа продукции, в том числе приобретенной за границей, не соответствующей установленным требованиям стандартов, правил и норм по охране труда, являются незаконными. Прибыль, полученная предприятием в результате такой деятельности, подлежит изъятию в фонд охраны труда.

Статья 28. Ответственность должностных лиц за нарушение
законодательных и иных нормативных актов по
охране труда

Должностные лица, виновные в нарушении законодательных и иных нормативных актов по охране труда, либо препятствующие деятельности надзора и контроля, привлекаются к административной, дисциплинарной, материальной или уголовной ответственности в порядке, установленном законодательством.

Статья 29. Ответственность работников за нарушение
требований охраны труда

За нарушение требований нормативных актов по охране труда работники предприятий привлекаются к ответственности в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

Статья 30. Материальная ответственность предприятий за
ущерб работникам, пострадавшим на
производстве, или лицам, имеющим на это
право в случае смерти работников

Работнику, полностью или частично утратившему трудоспособность в результате несчастного случая на производстве или профессионального заболевания, или лицам, имеющим на это право в случае смерти работника, предприятие, либо его правопреемник, выплачивает единовременное пособие и возмещает ущерб за причиненное повреждение здоровья или смерть работника в порядке и размерах, установленных законодательством.
Размер единовременного пособия определяется коллективным договором и законодательством Республики Казахстан и должен быть не менее:
- десятикратного годового заработка работника в случае его смерти в результате несчастного случая на производстве или профессионального заболевания;
- пятикратного годового заработка работника, признанного инвалидом первой или второй групп от трудового увечья или профессионального заболевания;
- двукратного годового заработка работника, признанного инвалидом третьей группы от трудового увечья или профессионального заболевания;
- годового заработка работника при определении ему стойкой утраты трудоспособности без установления инвалидности.
Порядок исчисления годового заработка определяется Правительством Республики Казахстан.
Предприятие возмещает пострадавшему работнику расходы на лечение, протезирование и другие виды медицинской и социальной помощи, если он признан нуждающимся в них. При необходимости предприятие обеспечивает профессиональную реабилитацию, переподготовку и трудоустройство потерпевшего в соответствии с медицинским заключением или возмещает расходы на эти цели.

Президент
Республики Казахстан

Еңбектi қорғау туралы

Қазақстан Республикасының Заңы 1993 жылғы 22 қаңтар N 3000. Күші жойылды - Қазақстан Республикасының 2004.02.28. N 528 Заңымен.

Осы Заң қызметкерлердiң еңбектi қорғау құқығын қамтамасыз етуге бағытталған, өндiрiстегi жазатайым жағдайлар мен денсаулыққа зақым келтiрудiң алдын алу, қауiптi және зиянды өндiрiстiк факторларды барынша кемiту мақсатында бұл саладағы ұлттық саясаттың негiзгi принциптерiн белгiлейдi және меншiк түрiне қарамастан шаруашылық қызметi мен кәсiпорындардың барлық түрiн қамтиды.

I тарау

Жалпы ереже

1-бап. Еңбектi қорғау ұғымы

Еңбектi қорғау дегенiмiз тиiстi заң және басқа да нормативтiк актiлердiң негiзiнде еңбек процесiнде адамның қауiпсiздiгiн, денсаулығы мен жұмыс қабiлетiн сақтауды қамтамасыз ететiн, әлеуметтiк-экономикалық, ұйымдастыру, техникалық-гигиеналық және емдеу-алдын алу шараларын бiлдiредi.

2-бап. Еңбектi қорғау құқығы

Кәсiпорындармен, мекемелермен, кооперативтермен, фермерлiк (шаруа) шаруашылықтарымен және меншiгi мен шаруашылық жүргiзуi әртүрлi тұрпаттағы ұйымдармен (Бұдан әрi - "кәсiпорындар" деп аталады), оның iшiнде жекелеген жалдаушылар мен еңбек қатынасында тұратын барлық қызметкерлер; кооператив мүшелерi, өндiрiстiк практикадан және өндiрiстiк оқудан өтушi жоғары оқу орындарының студенттерi мен арнаулы орта оқу орындарының және жалпы бiлiм беретiн мектептердiң оқушылары; әскери қызмет атқаруға қатысы жоқ жұмысқа тартылған әскери қызметшiлер; үкiмнiң орындалуын бақылайтын органдар белгiлейтiн кәсiпорындарындағы жұмыс кезiнде сот үкiмiнен жаза өтеп жатқан адамдар, сондай-ақ қоғам мен мемлекет мүддесi үшiн ұйымдастырылған еңбек қызметiнiң кез-келген түрiне қатысушылар еңбектi қорғауға қақылы.
Мүгедектер еңбегiн қорғау "Қазақ КСР-iнде мүгедектердi әлеуметтiк қорғау туралы" Заңға сәйкес реттеледi.

3-бап. Еңбектi қорғау туралы заңдар

Қазақстан Республикасының еңбектi қорғау туралы заңдары осы Заңның және басқа да заңдар мен еңбек қауiпсiздiгi және гигиенасы, өндiрiстiк орта жөнiндегi нормативтiк актiлерден тұрады.
Егер халықаралық шарттарда (келiсiмдерде) еңбектi қорғауға Қазақстан Республикасының заңдарында көзделгендегiден биiгiрек талаптар белгiленсе, халықаралық шарт (келiсiм) ережелерi қолданылады.

II тарау
Еңбектi қорғаудағы ұлттық саясат пен
мемлекеттiк басқару принциптерi

4-бап. Еңбектi қорғау саласындағы ұлттық саясаттың
негiзгi принциптерi

Еңбектi қорғау саласындағы ұлттық саясат кәсiподақтар мен жұмыс берушiлер қатысқан барлық деңгейдегi мемлекеттiк өкiмет пен басқару органдары iс-қимылының бiрлiгiн көздейдi және мына принциптерге:
- қызметкерлердiң өмiрi мен денсаулығының кәсiпорынның өндiрiстiк қызметiнiң нәтижелерiне қатысты артықшылығына;
- меншiк иесiнiң немесе ол уәкiлдiк берген өкiлдiң (одан әрi - жұмыс берушi) толық жауаптылығына;
- еңбектi қорғау мiндеттерiн бұл мәселелер жөнiндегi мемлекеттiк бағдарламалар негiзiнде кешендi шешуге және еңбектi қорғау саласындағы қызметтi экономикалық және әлеуметтiк саясаттың басқа бағыттарымен үйлестiруге;
- барлық кәсiпорындарға меншiк пен шаруашылықты жүргiзу түрлерiне қарамастан еңбектi қорғау саласында бiрыңғай талап орнатуға;
- кәсiпорындарда еңбек қорғау талаптары мен қауiпсiздiк техникасының барлық жерде орындалуы үшiн мемлекеттiк қадағалау мен бақылауды жүзеге асыруға;
- еңбектi қорғау жөнiндегi ғылымның, техниканың жетiстiктерi мен ұлттық және шетелдiк озық тәжiрибенi кеңiнен пайдалануға;
- қауiпсiз техника, технология мен жұмыс iстеушiлердi қорғау құралдарын, еңбектi қорғау жөнiндегi ғылыми-зерттеу жұмыстарын әзiрлеу мен енгiзудi ынталандыруға;
- мемлекеттiң еңбектi қорғауды қаржыландыруға қатысуына;
- кәсiпорындардың еңбектiң салауатты және қауiпсiз жағдайларын қамтамасыз етуге, ал қызметкерлердiң - еңбектi қорғау және қауiпсiздiк техникасы ережелерi мен нормаларын сақтауға экономикалық мүдделiлiгiне;
- кәсiпорынның қызметiн еңбектi қорғау тұрғысынан лицензиялауға;
- өндiрiстiк мақсатқа қолданылатын өнiмнiң қауiпсiздiк талаптарына сәйкестiгiн сертификаттауды өткiзуге;
- мемлекеттiк сараптама органдарының тiкелей жұмыс орындарындағы еңбек жағдайларын, сондай-ақ жаңа салынатын және қайта жаңғыртылатын кәсiпорындардың жобаларындағы өндiрiстiң қауiптiлiгi мен зияндығын бағалауға;
- меншiк иесiнiң қаржысы есебiнен қызметкерлердi арнаулы киiммен және аяқ киiммен, жеке қорғану құралдарымен, емдеу-алдын алу тамағымен қамтамасыз етуге;
- өндiрiстегi әрбiр жазатайым жағдайды және әрбiр кәсiби ауруды тексеру мен есепке алудың мiндеттiлiгi, өндiрiстiк жарақаттың, кәсiби аурудың деңгейi туралы және еңбектi қорғауды жақсарту жөнiндегi шаралар туралы қызметкерлердiң хабардарлығын қамтамасыз етуге;
- өндiрiстегi жазатайым жағдайда немесе кәсiби аурудан зардап шеккен қызметкерлердiң мүдделерiн әлеуметтiк қорғауға;
- жоғары және арнаулы орта оқу орындарында еңбектi қорғау мен қауiпсiздiк техникасы жөнiнде мамандар даярлауға;
- еңбекшiлердiң, жұмыс берушiлердiң өкiлеттi ұйымдарының, қоғамдық бiрлестiктердiң, кәсiпорындар мен жеке адамдардың еңбектi қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған қызметiн барынша қолдауға;
- еңбектi қорғау проблемаларын шешуде халықаралық ынтымақтастыққа негiзделедi.
Ескерту. 4-баптан 10-абзацы алынып тасталды - ҚР Президентiнiң 1995.10.05. N 2488 жарлығымен .

5-бап. Еңбектi қорғауды мемлекеттiк басқару

Еңбектi қорғауды мемлекеттiк басқаруды:
- Қазақстан Республикасының Үкiметi:
- Үкiмет арнайы құрған мемлекеттiк орган және оның жер-жердегi
бөлiмшелерi жүзеге асырады.

6-бап. Еңбектi қорғауды мемлекеттiк басқарудың
негiзгi қызметтерi

Еңбектi қорғауды мемлекеттiк басқару республикада ұлттық саясаттың принциптерiн жүзеге асыру, осы салада заңдар және басқа да нормативтiк актiлер әзiрлеу, сондай-ақ өндiрiс құрал-жабдықтарына, еңбек технологиясы мен оны ұйымдастыруға, еңбектi қорғау жөнiндегi заңдар мен басқа да нормативтiк актiлердiң сақталуына мемлекеттiк қадағалауды ұйымдастыру мен жүзеге асыруға қойылатын талаптарды iске асыру болып табылады және мына қызметтердi:
- еңбектi қорғау жөнiндегi салааралық нормативтiк актiлердi, стандарттарды, ережелердi, нормалар мен заң актiлерiнiң жобаларын әзiрлеудi және бекiтудi;
- еңбек жағдайы және оны қорғау саласында мемлекеттiк мақсатты бағдарламалар әзiрлеудi;
- еңбек жағдайын жақсарту және еңбектi қорғау құралдарын өндiру жөнiндегi қызметтi экономикалық ынталандыру жүйесiн жасауды;
- еңбектi қорғау проблемалары жөнiнде ғылыми зерттеулер жүргiзудi, осы мақсатта тиiстi ғылыми ұйымдар құруды;
- өндiрiстегi жазатайым жағдай мен кәсiби аурулардың есепке алудың бiрыңғай тәртiбiн белгiлеудi; еңбек жағдайы және оны қорғау жөнiнде есеп берудiң келiсiлген бiрыңғай жүйесiн жасау мен енгiзудi, басқарудың автоматтандырылған жүйесi негiзiнде еңбек жағдайының және оны қорғаудың жайы туралы ақпарат базасын жасауды;
- республикада еңбектi қорғаудың жайы, авариялардың, өндiрiстiк жарақтар мен кәсiби аурулардың себептерi туралы жыл сайын ақпарат дайындауды және халықты хабардар етудi; республикада еңбек қорғаудың насихатталуын ұйымдастыруды;
- өндiрiстiк жарақат пен кәсiби ауруларды болдырмау мәселелерi жөнiндегi қызметтi үйлестiрудi, келiсiлген шаралар өткiзудi;
- еңбектi қорғау құрал-жабдықтарын жасап, шығаруды, кәсiпорындардың бұл iстегi экономикалық мүдделiлiгiн туғызуды;
- республикалық бюджеттен еңбектi қорғауға арналған қаржы бөлудi жүзеге асырады.

7-бап. Мемлекеттiк басқару органдарының еңбектi
қорғау саласындағы негiзгi мiндеттерi мен
өкiлеттiгi

Қазақстан Республикасының Үкiметi және басқа мемлекеттiк басқару органдары:
- еңбектi қорғау саласындағы ұлттық саясатты қалыптастырады және оның iске асырылуын қамтамасыз етедi;
- еңбектi қорғау мен еңбек жағдайын жақсартудың мемлекеттiк бағдарламасын бекiтедi;
- министрлiктер мен мемлекеттiк басқарудың басқа да орталық органдарының салауатты және қауiпсiз еңбек жағдайын жасау жөнiндегi қызметтерiн белгiлейдi;
- еңбектi қорғау шығындарын қаржыландыру тәртiбiн айқындайды.
Үкiмет арнайы құрған мемлекеттiк орган:
- еңбектi қорғауды мемлекеттiк деңгейде кешендi басқаруды жүзеге асырады;
- министрлiктердiң, мемлекет басқарудың басқа да орталық органдарының, атқарушы өкiметтiң жергiлiктi органдары мен кәсiпорындарының, басқа да бiрлестiктерiнiң еңбек жағдайы (гигиена және өндiрiстiк орта) саласындағы жұмысын реттейдi;
- еңбектi қорғау жөнiндегi мемлекеттiк бағдарламалар жасауды ұйымдастырады және оның орындалуын бақылайды;
- еңбектi қорғау жөнiндегi ғылыми зерттеулердi ұйымдастырады және үйлестiрiп отырады;
- еңбектi қорғау мемлекеттiк қадағалауды жүзеге асырады;
- еңбек жағдайларын мемлекеттiк сараптауды жүзеге асырады;
- халықаралық ынтымақтастыққа қатысады;
- кәсiпорындардан еңбектi қорғау мәселелерi жөнiнде тегiн ақпарат алады.
Бұл органның еңбектi қорғау мәселелерi жөнiндегi шешiмдерi барлық министрлiктер, ведомстволар мен кәсiпорындар үшiн мiндеттi.

8-бап. Еңбектi қорғауды мемлекеттiк қадағалау
және бақылау органдары

Қазақстан Республикасының аумағында еңбектi қорғау жөнiндегi заңдар мен басқа да нормативтiк актiлердiң сақталуын мемлекеттiк қадағалау мен бақылауды;
- Қазақстан Республикасының еңбектi қорғау жөнiндегi мемлекеттiк органның Үкiмет тарапынан арнайы құрылған Мемлекеттiк еңбек инспекциясы;
- Қазақстан Республикасының Өнеркәсiпте жұмысты қауiпсiз жүргiзудi қадағалау және кен қадағалау жөнiндегi мемлекеттiк комитетi (Қазақстан Республикасының Кентехқадағалаумемкомы) жүзеге асырады.

9-бап. Мемлекеттiк қадағалау және бақылау
органдарының негiзгi құқықтары

Мемлекеттiк қадағалау және бақылау органдары, олардың уәкiлдiк берiлген лауазымды адамдары өз қызметiнде жұмыс берушiлерге, шаруашылық органдарына, қоғамдық бiрлестiктерге, жергiлiктi мемлекеттiк өкiмет пен басқару органдарына тәуелсiз, Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде белгiленген тәртiппен бекiтiлген ережелерге сәйкес қызмет етедi;
Мемлекеттiк қадағалау және бақылау органының уәкiлдiк берiлген адамы:
а) меншiк пен шаруашылықты жүргiзу түрлерiне қарамастан кәсiпорындарға бөгетсiз, алдын ала ескертусiз және кез келген уақытта баруға, министрлiктерден, басқа да орталық және жергiлiктi мемлекеттiк басқару органдарынан, кәсiпорындардан, жұмыс берушiлерден қажеттi ақпарат алуға;
б) кәсiпорындардың басшылары мен басқа да лауазымды адамдарына мiндеттi түрде орындалуға тиiстi бұйрықтар беруге;
в) кәсiпорындарды, жекелеген өндiрiстердi, цехтарды, учаскелердi, жұмыс орындарын және жабдықтарды пайдалануды тоқтата тұруға (тыйым салуға);
г) кәсiпорындардың басшыларына, лауазымды адамдарына, жұмысшыларына еңбектi қорғау жөнiндегi заңдар мен басқа да нормативтiк актiлердi бұзғаны үшiн айыппұл салуға, аталған адамдарды атқаратын қызметiнен босату жөнiнде ұсыныс жасауға, қажеттi жағдайларда оларды қылмыстық жауапқа тарту туралы мәселенi шешу үшiн материалдарды прокуратура органдарына беруге қақылы.
Жұмыс берушi мемлекеттiк қадағалау және бақылау органдары өкiлдерiнiң жүктелген мiндеттердi орындауы үшiн барлық қажеттi жағдайларды жасауды қамтамасыз етедi.
Мемлекеттiк қадағалау және бақылау органдарының уәкiлдiк берiлген лауазымды адамдары өкiлеттiгiн артық пайдаланғаны және негiзсiз санкциялар қолданғаны үшiн Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады.
Шағын кәсiпкерлiк субъектiсiнiң қызметiне сот шешiмiнсiз тыйым салуға немесе оны тоқтата тұруға бақылау және қадағалау мiндеттерiн жүзеге асырушы мемлекеттiк органдарға, олардың уәкiлеттi лауазымды адамдарына авариялық жағдайлар пайда болған, қызметкерлердiң өмiрi мен денсаулығына тiкелей анық қауiп төнген ерекше жағдайларда талап арызды 3 күннен аспайтын мерзiмде сотқа табыс ету мiндеттелiп, аталған мерзiмге рұқсат етiледi. Бұл орайда қызметке тыйым салу немесе оны тоқтата тұру туралы акт сот шешiмi шыққанға дейiн қолданылады.
ЕСКЕРТУ. 9-бап өзгерді және 5 бөлікпен толықтырылды - Қазақстан Республикасының 1999.11.29. N 488 Заңымен.

10-бап. Қазақстан Республикасы кәсiпорындарының
немесе азаматтары мен шетел азаматтарының
қатысуымен жұмыс атқарғанда еңбектi қорғау

Қазақстан Республикасы кәсiпорындары мен азаматтары халықаралық шарттар немесе келiсiмдер негiзiнде шетелде жұмыс атқарғанда оларда еңбектi қорғау жөнiнде белгiленген халықаралық нормалардан кем емес талаптар көзделедi.
Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан кәсiпорындарда жұмыс iстейтiн шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ адамдардың еңбектi қорғауға Қазақстан Республикасын азаматтарымен бiрдей құқығы бар.
Қазақстан Республикасының кәсiпорындарында жұмыс iстейтiн шетел азаматтары мен шетелде жұмыс iстейтiн Қазақстан Республикасы азаматтарының еңбектi қорғау саласындағы қатынастарын реттеудiң ерекшелiктерi мүдделi тараптардың келiсiмiмен белгiленедi.

III Тарау
Еңбектi қорғауды қамтамасыз ету

11-бап. Еңбектi қорғау жөнiндегi талаптарды
әзiрлеу мен сақтау

Мемлекет уәкiлдiк берiлген органдар арқылы ғылымға негiзделген стандарттар, ережелер мен нормалар негiзiнде өндiрiстегi қауiпсiз еңбектi қамтамасыз етуге қажеттi талаптар белгiлейдi. Жұмыс берушiлер кәсiпорындарда олардың орындалуын, сондай-ақ ұжымдық шарттарда көзделген мiндеттемелердi орындауды қамтамасыз етедi, еңбектi қорғау жөнiнде нұсқаулар әзiрлейдi.
Осы Заңға сәйкес басылып шыққан нормативтiк актiлер жұмыс iстеушiлердiң өмiрi мен денсаулығын өздерiнде көзделген кепiлдiктерден кем түспейтiн дәрежеде қамтамасыз етуге тиiс.
Кәсiпорындардың қызметкерлерi тиiстi заң және нормативтiк актiлерде, нұсқауларда, ұжымдық шарттарда белгiленген еңбектi қорғау жөнiндегi ережелер мен нормалар талаптарын сақтауға мiндеттi.

12-бап. Кәсiпорынды жобалағанда, салынғанда және
пайдаланғанда еңбектi қорғау талаптарын
қамтамасыз ету

Еңбектi қорғау жөнiндегi мемлекеттiк стандарттардың, ережелердiң, нормалардың талаптарына сай келмейтiн өндiрiстiк үйлер мен ғимараттарды жобалауға, салуға және қайта жаңғыртуға, машиналарды, механизмдердiң жабдықтар мен басқа да бұйымдардың, соның iшiнде шетелден сатып алынған бұйымдардың технологиясын жасауға және шығаруға, конструкциялауға және әзiрлеуге жол берiлмейдi.
Жасалған жобалардың еңбектi қорғау мен еңбек жағдайларының талаптарына сәйкес келетiндiгi мемлекеттiк сараптамадан, ал тәжiрибе үлгiлерi мемлекеттiк сынақтан өткiзiлуге тиiс.
Адамның организмi мен денсаулығына әсер етуiне қарай токсикологиялық, санитарлық-гигиеналық, радиациялық, медициналық-биологиялық бағалаудан өтпеген заттарды, шикiзатты, материалдарды қолдануды көздеуге тыйым салынады.
Белгiленген тәртiппен берiлген қауiпсiздiк талаптарына сай сертификаты жоқ жаңа немесе қайта жаңғыртылған кәсiпорындарды, объектiнi, өндiрiс құралын немесе өнiмнiң басқа түрiн қабылдауға және пайдалануға беруге болмайды.
Мемлекет машиналарды, механизмдердi, жабдықтарды, басқа да бұйымдарды, сондай-ақ технологияларды, соның iшiнде шетелден сатып алынған технологияларды сертификаттау жүйесiнiң жұмыс iстеуiн қамтамасыз етедi.
Еңбектi қорғау талаптарына сай келмейтiн кәсiпорынның, цехтың, учаскенiң жұмысы, өндiрiс құралдарын немесе өнiмдердi пайдалануға беру олар осы талаптарға сай келтiрiлгенге дейiн тоқтатыла тұруы мүмкiн.
Кәсiпорынға жаңа қауiптi заттар келiп түскенде немесе олардың саны қосымша қауiпсiздiк шараларын жасауды талап ететiн болса, жұмыс берушi бұл туралы қадағалау органдарына дер кезiнде хабарлауға мiндеттi.
Тапсырыс берушi және техниканы, технологияны, жобалаумен, жасаумен, өндiрiспен және жұмыстарды ұйымдастырумен байланысты кез келген құжаттаманы жасаушы еңбек жағдайлары мен оның қауiпсiздiгiн қалыптастыратын iс-әрекеттердiң негiздiлiгiне, сондай-ақ оның негiзiнде жүзеге асырылған инженерлiк, басқару және басқа шешiмдердiң салдарына бiрдей жауап бередi.

13-бап. Еңбектi қорғау жөнiнде мамандар даярлау

Мемлекет жоғары және арнаулы орта оқу орындарында еңбектi қорғау мен еңбек қауiпсiздiгi жөнiндегi мамандарды даярлауды, қайта даярлауды және олардың бiлiктiлiгiн арттыруды қамтамасыз етедi. Бұл оқу орындары экономика салаларындағы өндiрiстердiң ерекшелiктерiн ескере отырып, студенттердiң "Еңбектi қорғау" курсын мiндеттi түрде оқып-үйренуiн жүзеге асыруға тиiс.

14-бап. Еңбектi қорғауды қаржыландыру

Еңбектi қорғауды қаржыландыру мемлекеттiк және жергiлiктi бюджеттер, бюджеттен тыс қорлар, кәсiпорындардың қаржылары, басқа да қаржы көздерi есебiнен жүзеге асырылады. Кәсiпорындардың қызметкерлерi бұл мақсатқа шығын жұмсамайды.
Әрбiр кәсiпорын жыл сайын еңбектi қорғауға қажеттi қаржы бөледi. Қаржы көлемi ұжымдық шартта белгiленедi.
Кәсiпорындар шаруашылық жүргiзуден, коммерциялық, сыртқы экономикалық және өзге де қызметтен, сондай-ақ басқа көздерден түскен пайда (табыс) есебiнен еңбектi қорғау жөнiндегi қорларды қосымша құруға қақылы.

15-бап. Кәсiпорындарда салауатты және қауiпсiз
еңбек жағдайларын қамтамасыз ету

Кәсiпорындардағы, әрбiр жұмыс орнындағы еңбек жағдайлары еңбектi қорғау жөнiндегi стандарттардың, ережелер мен нормалардың талаптарына сай болуға тиiс.
Кәсiпорындарда салауатты және қауiпсiз еңбек жағдайларын қамтамасыз ету, еңбектi қорғау жайына бақылау жасауды ұйымдастыру және оның қорытындылары туралы еңбек ұжымдарын дер кезiнде хабардар етiп отыру жұмыс берушiге жүктеледi.
Кәсiпорындарда салауатты және қауiпсiз еңбек жағдайларын қамтамасыз ету жөнiндегi және қызметкерлердiң еңбек қорғау жөнiндегi стандарттарды, ережелердi, нормалар мен нұсқауларды сақтауы жөнiндегi жұмыс берушiнiң мiндеттемелерi ұжымдық шартта көзделедi.
Кәсiпорын қызметкерлерiне меншiк иесi есебiнен еңбек жағдайларына байланысты мемлекеттiк басқару органдары белгiлеген нормалардан кем түспейтiн және ұжымдық шарт негiзiнде арнаулы киiм, арнаулы аяқ киiм және басқа да жеке қорғану құралдары, жуу және дезинфекциялау материалдары, сүт, емдеу-алдын алу тамағы берiледi.

16-бап. Кәсiпорындардағы еңбектi қорғау қызметтерi

Кәсiпорындарда тиiстi органдармен келiсiм бойынша еңбектi қорғаудың мемлекеттiк органы бекiткен үлгi ережеге сәйкес әрекет ететiн еңбектi қорғау жөнiндегi қызметтер құрылады. Еңбектi қорғау қызметi өзiнiң мәртебесi жағынан негiзгi өндiрiстiк қызметтермен теңеседi және кәсiпорын басшысына (иесiне) бағынады.
Еңбектi қорғау жөнiндегi тиiстi қызметтер кәсiпорындар жаңадан құратын ассоциацияларда, корпорацияларда, концерндерде және басқа да бiрлестiктерде құрылуға тиiс.
Еңбектi қорғау қызметiнiң мамандары құрылымдық бөлiмшелердiң басшыларына анықталатын тәртiп бұзушылықты жою туралы мiндеттi түрде орындалатын бұйрықтар беруге және кәсiпорындардың басшыларына еңбектi қорғау туралы заңды бұзған адамдарды жауапқа тарту туралы ұсыныс енгiзуге мiндеттi. Қызметкерлердiң денсаулығы мен өмiрiне тiкелей қауiп төнген жағдайларда еңбектi қорғау қызметтерiнiң мамандары жұмысты анықталған тәртiп бұзушылық жойылғанға дейiн тоқтата тұруға қақылы.
Еңбектi қорғау қызметтерi кәсiпорын өз қызметiн тоқтатқан ретте ғана таратылады.

17-бап. Әйелдер мен он сегiз жасқа толмаған адамдардың
еңбегiн қорғау

Әйелдер мен он сегiз жасқа толмаған адамдардың еңбегiн зиянды және қауiптi еңбек жағдайы бар жұмыстарға, сондай-ақ ауыр жүктi көтеру және оны қолмен тасуға байланысты жұмыстарға пайдалануға заңда белгiленген тәртiппен шек қойылады.
Әйелдер мен он сегiз жасқа толмаған адамдардың ауыр жүктi көтеруi мен қолмен тасуына байланысты жұмыстарда әкiмшiлiк жүктердi тасу үшiн механикаландыру мен автоматтандыру құралдарын, басқа да жабдықтарды көздеуге мiндеттi. Егер ауыр жүктi көтеру мен тасу кезiнде жүк зиян келтiретiн жағдайда қолмен тасу тоқтатылуға тиiс. Ауыр жүктi қолмен көтеру мен тасуға байланысты жұмыстарға екiқабат әйелдердiң еңбегiн қолдануға тыйым салынады.
Екiқабат әйелдер медициналық қорытындыға сәйкес заңдарда белгiленген тәртiппен өндiрiстiң қауiптi және зиянды факторлары әсерiн болдырмайтын басқа жеңiлiрек жұмысқа ауыстырылады.
Барлық әйелдер мен он сегiз жасқа толмаған адамдар жұмысқа алдын ала медициналық тексеруден кейiн ғана қабылданады және келешекте әйелдер 45 жасқа, кәмелетке жетпегендер 18 жасқа толғанша жыл сайын мiндеттi медициналық тексеруден өтiп тұрады.

IV тарау
Қызметкердiң еңбектi қорғау құқықтарының
кепiлдiктерi

18-бап. Жұмысқа қабылдау кезiндегi еңбектi қорғау
құқығының кепiлдiктерi

Еңбек шартының (контрактiнiң) шарттары еңбектi қорғау жөнiндегi заңдар мен басқа нормативтiк актiлердiң талаптарына сай келуге тиiс. Азаматтарды денсаулық жағдайына жақпайтын жұмысқа қабылдауға тыйым салынады.
Еңбек шартында жұмыс орнының қауiптi және зиянды өндiрiстiк факторлармен қоса сенiмдi сипаттамасы көрсетiлiп, осындай жағдайлардағы жұмыс үшiн заңдарда және ұжымдық шартта көзделген жеңiлдiктер мен өтемдер көрсетiлуге тиiс.
Еңбек жағдайлары зиянды және қауiптi жұмысқа қабылдаған кезде кәсiпорын әкiмшiлiгi қызметкерге кәсiби аурудың пайда болу мүмкiндiгiнiң неғұрлым ықтимал мерзiмi туралы ескертуге мiндеттi.

19-бап. Мiндеттi медициналық тексерулер

Кәсiпорын денсаулық сақтау органдары белгiлеген тәртiпке сәйкес медициналық тексерулер өткiзудi ұйымдастыруға мiндеттi.
Қызметкерлердiң медициналық тексерулерден өтуден жалтаруға қақысы жоқ. Мерзiмдi медициналық тексерулерден өту кезiнде қызметкердiң жұмыс орны (қызметi) және орташа жалақысы сақталады.
Аса қауiптi жұмыстармен айналысатын қызметкерлер ауысым алдындағы медициналық куәландырудан өтуге тиiс.
Ауысым алдындағы медициналық куәландыруды талап ететiн мамандықтардың тiзiмiн және оның көлемiн денсаулық сақтау органдарымен келiсiм бойынша еңбектi қорғау қызметтерi белгiлейдi.
Медициналық тексерулерден жалтарған қызметкерлер жұмысқа жiберiлмейдi.

20-бап. Кәсiпорын қызметкерлерiн өндiрiстегi жазатайым
жағдайдан және кәсiби аурулардан сақтандыру

Кәсiпорын өз қызметкерлерiн өндiрiстегi жазатайым жағдайдан және кәсiби аурулардан қолданылып жүрген заңдарда белгiленген жағдайларда мiндеттi түрде сақтандырады.

21-бап. Еңбек қызметi процесiндегi еңбектi қорғау
құқығының кепiлдiгi

Қызметкердiң денсаулығына немесе өмiрiне қауiп төнетiн жағдай туған кезде ол жұмысты дереу тоқтатып, бұл туралы әкiмшiлiкке хабарлайды, ал әкiмшiлiк сол жағдай расталса, жұмысты тоқтатуға және осы қауiптi жою жөнiндегi шараларды қолдануға мiндеттi. Мұндай жағдайда қызметкердiң жұмысты орындаудан бас тартқаны үшiн оған ешқандай тәртiп, құқық, экономикалық және басқа санкциялар қолданылмайды, оған тәртiп бұзуды жөндеуге қажет болған бүкiл кезең үшiн орташа жалақы төленедi.
Мұндай жағдайдың болу фактiсiн кәсiпорынның еңбектi қорғау қызметiнiң мамандары, ал жанжал туған жағдайда - мемлекеттiк еңбек инспекциясы растайды.
Әкiмшiлiктiң еңбектi қорғау туралы заңды бұзғанын қадағалау және бақылау органдары растаған жағдайда, еңбек шарты (контрактi) қызметкердiң арызы бойынша бұзылып, оған үш айлық орташа жалақы мөлшерiнде жәрдемақы төленуi мүмкiн.
Кәсiпорынның (объектiнiң) жұмысы еңбек қауiпсiздiгiнiң талаптарына сай келмегендiктен тоқтатылса, тоқтатылудың барлық кезеңiнде қызметкердiң орташа жалақысы сақталады.
Қызметкерден кәсiби аурудың алғашқы белгiлерi бiлiнсе, әкiмшiлiк медициналық қорытынды негiзiнде оны қайта мамандандыру кезеңiнде орташа айлық жалақысын сақтай отырып, бiрақ он екi айдан асырмай, басқа жұмысқа ауыстыруға тиiс.

22-бап. Еңбектi қорғау мәселелерi жөнiнде
қызметкерлердi оқыту, нұсқау беру
және бiлiмiн тексеру

Кәсiпорын әкiмшiлiгi тиiстi нормативтiк актiлермен белгiленген тәртiппен және мерзiмде барлық қызметкерлердiң еңбектi қорғау мәселелерi жөнiндегi оқуын ұйымдастыруға, нұсқау беруге және бiлiмiн тексеруге, қайта аттестаттауға мiндеттi.
Еңбектi қорғау жөнiндегi оқудан, нұсқау алу мен бiлiмiн тексеруден өтпеген адамдар жұмысқа жiберiлмейдi.

23-бап. Қызметкерлердiң еңбек жағдайларының жайы және
оны қорғау туралы хабардар болу құқығы

Кәсiпорын қызметкерлерi жұмыс орындарында еңбек жағдайлары мен еңбектi қорғау, оның үстiне тиiстi және қорғаныс құралдары, жеңiлдiктер мен өтемдер туралы ақпарат талап етуге құқылы, ал әкiмшiлiк оны беруге мiндеттi.
Жұмыс берушiлер ақпарат бермегенi немесе бұрмаланған ақпарат бергенi үшiн Қазақстан Республикасы Заңдарында белгiленген тәртiппен жауапты болады.

24-бап. Кәсiпорында еңбектi қорғау жөнiндегi заңдар
мен басқа да нормативтiк актiлердiң сақталуын
қоғамдық бақылау

Еңбектi қорғау жөнiндегi заңдар мен басқа да нормативтiк актiлердiң сақталуын қоғамдық бақылауды еңбектi қорғау жөнiндегi уәкiлдiк берiлген адамдар арқылы еңбек ұжымдары мен кәсiподақ ұйымдары жүзеге асырады.
Арнаулы әзiрлiктен өткен еңбектi қорғау жөнiндегi уәкiлдiк берген адам жұмыс орындарында еңбектi қорғаудың жайын бөгетсiз тексеруге, ашылған тәртiп бұзушылықты жою туралы және оған айыпты адамдарды жауапқа тарту туралы ұсыныс енгiзуге құқылы. Еңбектi қорғау жөнiндегi уәкiлдiк берiлген адамның өз мiндеттерiн орындауының шарттары ұжымдық шартта реттеледi.

25-бап. Кәсiптiк одақтардың қызметкерлердiң
еңбектi қорғау жөнiндегi құқықтары

Кәсiптiк одақтар меншiк иесiнiң (әкiмшiлiктiң), мемлекеттiк және шаруашылық органдарының алдында қызметкерлердiң еңбектi қорғау құқын қорғайды, оның iске асырылуын бақылауды жүзеге асырады, еңбектi қорғау жөнiндегi бағдарламаларды, заңдарды және нормативтiк актiлердi әзiрлеуге қатысады.
Кәсiподақтардың өкiлдерi өндiрiстегi жазатайым жағдайларды тексеруге қатысады, еңбектi қорғау жайын оны жақсарту жөнiндегi кәсiпорындардағы ұжымдық шараларды тексередi және олардың нәтижелерi бойынша анықталған тәртiп бұзушылықты жою туралы ұсыныстар енгiзедi.
Қызметкерлердiң денсаулығына немесе өмiрiне тiкелей қауiп төнген жағдайда кәсiподақтар ол жойылғанша белгiленген тәртiппен жұмысты тоқтата тұру туралы ұсыныс енгiзуге қақылы.
Кәсiподақтар қызметкерлердiң еңбектi мiндеттерiне байланысты мертiгуден немесе денсаулыққа өзге зақым келтiруден шеккен зиянның орнын толтыруға құқығын қорғап, қызметкерлердiң еңбектi қорғау құқығына қысым жасаудың басқа да жағдайларында талапкерлiк арызбен сотқа жүгiне алады.

V тарау
Еңбектi қорғау жөнiндегi заң және басқа да
нормативтiк актiлердi бұзғаны үшiн жауаптылық

26-бап. Кәсiпорынның еңбектi қорғау талаптарын
қамтамасыз етпегенi үшiн экономикалық
жауаптылық

Қадағалау және бақылау органдары еңбектi қорғау туралы заңның бұзылғанын анықтаған кезде кәсiпорындар өз қаржылары есебiнен еңбектi қорғау қорларына Қазақстан Республикасының заңдарымен белгiленген тәртiп пен мөлшерде айыппұл төлейдi.

27-бап. Кәсiпорындардың өндiрiстiк бағыттағы, еңбектi
қорғау талаптарына жауап бермейтiн өнiмдер
шығарғаны және өткiзгенi үшiн экономикалық
жауаптылығы

Еңбектi қорғау талаптарына жауап бермейтiн жаңа техниканы, технологияны, өндiрiстiк объектiлердi жасаушылар мен дайындаушылар әлеуметтiк сақтандыру органдары мен тұтынушылардың осы тәртiп бұзушылықты жоюдан шеккен зиянын, соның iшiнде жазатайым жағдай мен кәсiби аурулар нәтижесiнде зардап шеккендерге төленетiн өтемдiк төлемдерге байланысты шығындарды өтейдi. Зиян мөлшерiн белгiленген тәртiппен төрелiк сот белгiлейдi және өндiредi.
Өндiрiс құралдары мен жаңа технологиялардың жобаларын еңбектi қорғау нормалары мен талаптарын бұза отырып жасаған және оларды өндiрiске енгiзудi талап еткен ғылыми-зерттеу және жобалау-конструкторлық ұйымдар тапсырыс берушiлерге осы тәртiп бұзушылықты жою жөнiнде келтiрiлген зиянды өтеуге мiндеттi. Зиян мөлшерiн белгiленген тәртiппен төрелiк сот белгiлейдi және өндiредi.
Еңбектi қорғау жөнiндегi стандарттардың, ережелер мен нормалардың белгiленген талаптарына сай келмейтiн, соның iшiнде шетелден сатып алынған өнiмдi өндiру, жарнамалау және сату заңсыз болып табылады. Кәсiпорынның мұндай қызмет нәтижесiнде тапқан пайдасы еңбектi қорғау қорына алып қоюға жатады.

28-бап. Лауазымды адамдардың еңбектi қорғау жөнiндегi
заң және өзге де нормативтiк актiлердi бұзғаны
үшiн жауаптылығы

Еңбектi қорғау жөнiндегi заң және өзге де нормативтiк актiлердi бұзуға кiнәлi не қадағалау мен бақылауға кедергi келтiрушi лауазымды адамдар заңдарда белгiленген тәртiппен әкiмшiлiк, тәртiптiк, материалдық немесе қылмыстық жауапқа тартылады.

29-бап. Қызметкерлердiң еңбектi қорғау талаптарын
бұзғаны үшiн жауаптылығы

Еңбектi қорғау жөнiндегi нормативтiк актiлердiң талаптарын бұзғаны үшiн кәсiпорын қызметкерлерi Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапқа тартылады.

30-бап. Кәсiпорынның өндiрiсте зардап шеккен
қызметкерлерге немесе қызметкерлер опат болған
жағдайда талап етуге құқылы адамға келтiрiлген
зиянды өтеудегi материалдық жауаптылығы

Кәсiпорын немесе оның заңды мирасқоры өндiрiстегi жазатайым жағдай немесе кәсiби ауру нәтижесiнде толық немесе iшiнара еңбек қабiлетiнен айырылған қызметкерге немесе қызметкер опат болған жағдайда талап етуге құқылы адамға бiр мәрте жәрдемақы төлейдi және заңдарда белгiленген тәртiп пен мөлшерге сәйкес қызметкердiң денсаулығына келген зақым немесе опат болғаны үшiн өтем бередi.
Бiр мәрте берiлетiн жәрдемақының мөлшерi ұжымдық шартпен және Қазақстан Республикасының заңдарымен белгiленедi әрi мына мөлшерден:
- өндiрiстегi жазатайым жағдайдан немесе кәсiби аурудан қайтыс болғанда қызметкердiң он еселенген жылдық жалақысынан;
- еңбектегi мертiгуден немесе кәсiби аурудан бiрiншi немесе екiншi топтағы мүгедек болып танылған жағдайда қызметкердiң бес еселенген жылдық жалақысынан;
- еңбектегi мертiгуден немесе кәсiби аурудан үшiншi топтағы мүгедек болып танылған жағдайда қызметкердiң екi еселенген жылдық жалақысынан;
- мүгедек болып танылмаған, бiрақ еңбек қабiлетiн бiршама жоғалтқан деп танылған жағдайда бiр жылдық жалақысынан кем болмауға тиiс.
Жылдық жалақыны есептеу тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi.
Қызметкердiң мұқтаждығына қарай кәсiпорын емдеу, протездеу және басқа да медициналық және әлеуметтiк көмек шығындарын өтейдi. Қажет болған жағдайда кәсiпорын медициналық қорытындыға сәйкес зардап шегушiнiң кәсiби жағынан қалпына келуiн, қайта даярлықтан өтеуiн және жұмысқа орналасуын қамтамасыз етедi немесе осы мақсатқа жұмсалған шығындарды өтейдi.

Қазақстан Республикасының
Президентi