On the Rights of a Child in the Republic of Kazakhstan

The Law of the Republic of Kazakhstan dated 8 August 2002 No. 345.

Unofficial translation

Footnote. Throughout the whole text, the words “Legislative acts” are substituted respectively by the words “Laws” by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

The Law regulates relations arising due to implementation of basic rights and legal interests of a child guaranteed by the Republic of Kazakhstan proceeding from the principles of priority of preparing children to full life in society, their development of social important and creative activity, development of high moral qualities, patriotism and civic consciousness, formation of the national consciousness on the basis of universal human values of the word civilization.

Footnote. The Preamble as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Chapter 1. General provisions

Article 1. Basic definitions used in the Law

The following basic definitions shall be used in the Law:

1) a child (children) in need of special social services - a child (children) whose life activity is disrupted as a result of the current circumstances as provided for by the legislation of the Republic of Kazakhstan on social protection, and who cannot overcome these circumstances independently or with the help of the family;

1-1) an abandoned child - a child who was left without the care of a single or both parents due to the restriction or deprivation of their parental rights, recognition of parents as missing, declaring them dead, recognition as incompetent (partially capable), imprisonment of parents, parents’ evasion from raising a child or from protecting his rights and interests, including when parents refuse to take their child from an educational or medical institution, as well as in other cases of lack of parental care;

2) a child – a person under eighteen years of age (majority age);

3) organizations that perform the child rights protection functions are organizations that provide social support, social, medical-social, socio-pedagogical, psychological-pedagogical, legal services and material assistance, social rehabilitation of children in need of special social services, supporting the employment of such children when they reach employable age;

4) social rehabilitation of a child – measures on restoration of social communications and functions lost by a child, replenishment of life support environment, strengthening of his care;

4-1) harassment (bullying) of a child - systematic (two or more times) humiliating actions, harassment and (or) intimidation, including those aimed at coercion to commit or refuse to commit any action, as well as the same actions committed publicly or using the media and (or) telecommunications networks, and (or) online platforms (cyberbullying);

5) social adaptation of a child – process of active adjustment of a child being in a difficult real-life situation to conditions of social environment by acquisition and perception of values, rules and norms of behavior accepted in society, as well as process of overcoming the consequences of psychological and (or) moral injury;

6) legal representatives of a child – parents, adoptive parents, trustee, guardian, patronage educator, foster parents, other persons substituting them, carrying out care, education, upbringing, protection of rights and interests of a child in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan;

7) economic exploitation of a child – the worst forms of child labour, as well as trafficking of minor children, their involvement in criminal activity or in commission of anti-social actions, prostitution, production of indecent prints or participation of minor children in entertainment events of pornographic character, as well as labour committed by children under minimal age for acceptance for employment established by the Laws of the Republic of Kazakhstan;

8) orphan-child – a child whose only one or both parents are died;

9) trusteeship – legal form of protection of the rights and legal interests of children at the age from fourteen to eighteen years;

10) custody – legal form of protection of the rights and legal interests of children under fourteen years;

11) state minimal social standards – basic indices of ensuring life quality of children including minimal volume of social services, norms and normative standards established by the state;

12) a child with disabilities - a person under the age of eighteen who has a health disorder with a persistent disorder of body functions due to diseases, injuries, their consequences, and defects, leading to a disability and the need for his/her social protection;

12-1) target assets - money intended for ensuring and payment of target savings, as well as other purposes provided for by this Law;

12-2) targeted savings recipient - a citizen of the Republic of Kazakhstan who has reached the age of eighteen and has the right to receive targeted savings;

12-3) target savings account - a personal registered account of the target savings recipient opened in the unified pension savings fund in accordance with this Law and the legislation of the Republic of Kazakhstan, where target savings are accounted for and from which target savings are paid;

12-4) payments of target savings - the amount of target savings paid from the target savings account to the target savings beneficiary, as well as to the heirs in the manner established by the legislation of the Republic of Kazakhstan;

12-5) participant of target claims - a citizen of the Republic of Kazakhstan who has not reached the age of eighteen and has the right to target claims;

13) foster care – form of nurturing upon which a child who left without custody of parents shall be transferred for a care in a family of citizens under the contract concluded by the authorized state body and a person (patronage educator) who expressed a wish to take a child for care;

14) is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 01.04.2019 № 240-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication);

15) Ombudsman for the rights of children in the Republic of Kazakhstan – a person, appointed by the President of the Republic of Kazakhstan, who is entrusted with the functions of ensuring the basic guarantees of the rights and legitimate interests of children, as well as restoring their violated rights and freedoms in cooperation with state and public institutions;

16) target savings from the unified accumulation pension fund in order to improve housing conditions and (or) pay for education (hereinafter referred to as target savings) –is the money accumulated in the target savings account of the target savings recipient at the expense of fifty percent of the investment income of the National Fund of the Republic of Kazakhstan averaged over eighteen years preceding the reporting year and investment income averaged over eighteen years preceding the reporting year accrued annually on this amount;

17) authorized operators - second-tier banks, the National Postal Operator, which open and maintain bank accounts for crediting payments of target savings transferred by the unified accumulative pension fund in order to improve housing conditions and (or) pay for education.

Footnote. Article 1 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 05.07.2014 № 236-V (shall be enforced from 01.01.2015); dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 01.04.2019 № 240-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 03.05.2022 No. 118-VII (shall come into effect upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 27.06.2022 No. 129-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication); dated 20.04.2023 No. 226-VII (shall be enforced from 01.07.2023); dated 10.07.2023 No. 19-VIII (shall be enforced sixty calendar days after the date of its first official publication); dated 16.11.2023 No. 40-VIII (effective from 01.01.2024).

Article 2. Force of the Law

1. Force of the Law shall apply to citizens of the Republic of Kazakhstan. Child who is not a citizen of the Republic of Kazakhstan shall enjoy the rights and freedoms in the Republic, as well as incur obligations established for citizens, unless otherwise provided by the Constitution of the Republic of Kazakhstan, the Laws of the Republic of Kazakhstan and international treaties ratified by the Republic of Kazakhstan.

2. Force of the rules of the Law establishing the rights and obligations of a child shall apply to children that acquired civil legal capability in a full measure until attainment of majority age in accordance with the Laws of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 2 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 3. Legislation of the Republic of Kazakhstan on the rights of a child

1. The Legislation of the Republic of Kazakhstan on the rights of a child are based on the Constitution of the Republic of Kazakhstan and consists of this Law and other regulatory legal acts of the Republic of Kazakhstan in the field of protection of the rights of a child.

2. If international treaty ratified by the Republic of Kazakhstan establishes other rules than those contained in this Law, the rules of international treaty shall be applied with the exception of cases when it follows that issuance of the Law of the Republic of Kazakhstan is required for its applying.

Article 4. Legal equality of children

1. All the children shall have equal rights independently of origin, race and national identity, social and material position, gender, language, education, relation to religious, residence place, health condition and other circumstances concerning a child and his (her) parents or other legal representatives.

2. Children born as in marriage, so out of a marriage shall enjoy equal and comprehensive protection.

Footnote. Article 4 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 5. Prohibition of restricting rights of a child

Rights of a child may not be restricted, with the exception of cases established by the Laws of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 5 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Chapter 2. State policy in favor of children

Article 6. Purposes of state policy in favor of children

1. Purposes of state policy of the Republic of Kazakhstan in favor of children are:

1) ensuring of rights and legal interests of children, non-admission of their discrimination;

2) strengthening of basic guarantees of rights and legal interests of children, as well as restoration of their rights in case of violations;

3) formation of legal grounds for guarantees of rights of a child, creation of the relevant bodies and organizations on protecting rights and legal interests of a child;

4) assistance for physical, intellectual, spiritual and moral development of children, patriotic, civic consciousness and peacefulness education, as well as implementing a personality of a child in favor of society, traditions of the people of the state, achievements of national and world culture;

5) ensuring of purposeful work on formation of legal sense and legal culture of a minor child;

6) ensuring protection of children from information harmful to their health and development.

2. State policy in favor of children is a priority field of activity of state bodies and is based on:

1) legislative ensuring of the rights of a child;

2) state assistance of a family for the purpose of ensuring of full nurturing of children, protection of their rights, their preparation for full life in society;

3) establishment and compliance with state minimal social standards oriented to improvement of life of children in recognition of regional special aspects;

4) responsibility of civil servants, citizens for violation of rights and legal interests of a child, infliction of harm to him (her);

5) state assistance of public associations and other organizations carrying out the functions on protection of rights and legal interests of a child.

Footnote. Article 37 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.07.2018 № 170-VI (shall be enforced upon expiry of six months after its first official publication).

Article 7. Powers of central and local executive bodies of the Republic of Kazakhstan on the issues of protection of the rights of a child in the state

1. Powers of central executive bodies on ensuring the guarantees of the rights of a child shall include:

1) development of the basis of state policy in favor of children;

1-1) implementation of the state policy in the sphere of protection of children from information harmful to their health and development;

2) is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 13.01.2014 No. 159-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the date of its first official publication);

3) adoption of regulatory legal acts on regulating and protecting the rights and freedoms of a child within the competence;

4) establishment of state minimal social standards oriented to improvement of life of children;

5) carrying out of measures on implementing state policy in favor of children at the expense of budget means and other sources not prohibited by the legislation of the Republic of Kazakhstan;

6) fulfillment of international obligations of the state and representation of interests of the state in international organizations on the issues of protecting the rights of a child;

7) is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 13.01.2014 No. 159-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the date of its first official publication);
8) is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.12.2014 № 269-V (shall be enforced from 01.01.2015);

9) carrying out of other powers provided by this Law, other Laws of the Republic of Kazakhstan, acts of the President of the Republic of Kazakhstan and the Government of the Republic of Kazakhstan.

2. (Is excluded)

3. Powers of local executive bodies on carrying out the guarantees of the rights of a child shall include:

1) is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 03.07.2013 No. 124-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication);

1-1) ensuring implementation of the state policy in the sphere of protection of children from information harmful to their health and development;

2) participation in formation of social infrastructure for children;

3) determination of the procedure for informing and conducting advices, carrying out of measures on protection of rights and legal interests of a child;

4) carrying out of measures on implementing state policy in favor of children in the field of nurturing, education, public health service, science, culture, physical culture and sport, social services and social protection of a family determined by the central executive bodies;

4-1) carrying out of compulsory arrangement of labour and provision of housing for orphaned children, children left without custody of parents in established manner;

5) carrying out of other powers assigned on local executive bodies by the legislation of the Republic of Kazakhstan in favor of local state management.

Footnote. Article 7 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 20.12.2004 № 13 (shall be enforced from 01.01.2005); dated 17.07.2009 No. 188-IV (the order of enforcement see Article 2); dated 19.03.2010 № 258-IV; dated 06.01.2011 № 378-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 05.07.2011 №. 452-IV (shall be enforced from 13.10.2011); dated 10.07.2012 №. 36-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 13.06.2013 № 102-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 03.07.2013 № 124-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 13.01.2014 № 159-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the date of its first official publication); dated 29.12.2014 № 269-V (shall be enforced from 01.01.2015); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan from 02.07.2018 № 170-VI (shall be enforced upon expiry of six months after its first official publication).

Article 7-1. Institution of the Ombudsman for the rights of a child

1. The institution of the Ombudsman for the rights of a child shall be established by the President of the Republic of Kazakhstan and carry out its activities on a voluntary basis in order to guarantee the rights and legitimate interests of children, as well as to restore their violated rights and freedoms in cooperation with state and public institutions.

2. The activities of the Ombudsman for the rights of a child shall be based on the principles:

1) legality;

2) independence;

3) accessibility for children;

4) priority of protection of the rights and legitimate interests of a child;

5) objectivity;

6) publicity.

3. The Ombudsman for the rights of a child shall be guided in his/her activities by the Constitution of the Republic of Kazakhstan, the laws of the Republic of Kazakhstan, acts of the President of the Republic of Kazakhstan and other normative legal acts of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Chapter 2 is supplemented by Article 7-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 7-2. Ombudsman for the rights of a child

In order to ensure protection of the rights and legitimate interests of children, the Ombudsman for the rights of a child shall:

1) consider appeals concerning violations of the rights, freedoms and legitimate interests of a child, and complaints against decisions or actions (inaction) of the state central and local executive bodies and organizations, enterprises, their officials, violating the rights, freedoms and legitimate interests of a child;

2) provide assistance in the unimpeded realization and restoration of the violated rights, freedoms and legitimate interests of a child;

3) develop and make recommendations to the Government of the Republic of Kazakhstan on improvement of the legislation of the Republic of Kazakhstan;

4) have unimpeded access to the state bodies and organizations of the systems of education, healthcare and social protection of the population, defense, culture and sports, as well as institutions of the penal system, where minors are held;

5) have unimpeded access to the documents of state and public institutions dealing with children's rights;

6) perform other powers, assigned to him/her by this Law, other laws of the Republic of Kazakhstan and acts of the President of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Chapter 2 is supplemented by Article 7-2 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 7-3. Responsibilities of the Unified Accumulative Pension Fund

1. The Unified Accumulative Pension Fund is obliged to:

1) open target savings accounts for recording and crediting target savings in accordance with this Law;

2) carry out accounting of target assets and target claims, accounting and crediting of target savings on target savings accounts, payments of target savings to the target savings recipient from the target savings account to the accounts of authorized operators, accounting of returns of target savings in the manner established by the Government of the Republic of Kazakhstan;

3) provide, without charging a fee, through the Internet resource of the unified accumulation pension fund and (or) the “electronic government” web portal the following information on:

the amount of target claims to the participant of target claims or his legal representative;

the amount of target savings at the request of the target savings recipient on any requested date from the date of opening the target savings account, subject to the provisions of Article 7-7 of this Law;

4) make payments of target savings in US dollars in order to improve housing conditions and (or) pay for education in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan to the accounts of target savings beneficiaries opened with an authorized operator, as well as to the bank accounts of the heirs of the deceased or declared deceased by enforced court decision participants of target claims or recipients of target savings opened with the authorized operator;

5) interact with the authorized operator on issues of accounting, payment and return of target savings in the manner determined by the Government of the Republic of Kazakhstan;

6) transfer the target savings of the target savings beneficiary from target savings accounts that were not used within ten years after the target savings beneficiary reached the age of eighteen, to an individual pension account to record voluntary pension contributions.

Footnote. Chapter 2 has been supplemented with Article 7-3 pursuant to the Law of the Republic of Kazakhstan dated 16.11.2023 No. 40-VIII (effective from 01.01.2024).

Article 7-4. Participants of target claims, target claims and target savings

1. Only citizens of the Republic of Kazakhstan who have not reached the age of eighteen may be participants of target claims.

2. Accrual of target claims to participants of target claims shall be carried out annually until they reach the age of eighteen, except for the cases provided for by this Law.

3. Accounting for target claims and target savings shall be kept in US dollars.

4. Target claims are invested in financial instruments within the investment activities for the management of the National Fund of the Republic of Kazakhstan until the year when the participant of the target claims reaches the age of eighteen.

5. The opening of target savings accounts in the unified accumulation pension fund for accounting and crediting of target savings to the target savings account is carried out in the manner established by the Government of the Republic of Kazakhstan.

6. Accrual of target claims shall cease in the event of death or the entry into force of a court decision declaring the target claims participant deceased.

7. Payments of target savings shall be credited to the bank accounts of target savings beneficiaries, opened by them in US dollars with authorized operators in the order established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

8. The procedure for the formation and accounting of target claims, target savings and payments of target savings, as well as the accrual of target claims shall be determined by the Government of the Republic of Kazakhstan.

9. The return of payments of target savings to the target savings account of the recipient of target savings, opened in the unified pension savings fund, shall be carried out in US dollars.

At that, the costs related to conversion, payment for banking services related to transfers (refunds) of target savings payments to the target savings account of the recipient of target savings, opened in the unified accumulative pension fund, shall be paid at the target savings recipient’s expense.

Footnote. Chapter 2 has been supplemented with Article 7-4 pursuant to the Law of the Republic of Kazakhstan dated 16.11.2023 No. 40-VIII (effective from 01.01.2024).

Article 7-5. Features of collection, processing of personal data of participants of target claims, recipients of target savings and their legal representatives

To fulfill the obligations of the unified accumulative pension fund specified in Article 7-3 of this Law, the collection, processing of personal data of participants of target claims, beneficiaries of target savings and their legal representatives shall be carried out without their consent.

Footnote. Chapter 2 has been supplemented with Article 7-5 pursuant to the Law of the Republic of Kazakhstan dated 16.11.2023 No. 40-VIII (effective from 01.01.2024).

Article 7-6. Payments of target savings

1. The right to payments of target savings for the improvement of housing conditions and (or) payment for education shall be granted to recipients of target savings who have target savings.

2. In case of death or entry into legal force of a court decision on declaring as deceased a participant of target claims or a recipient of target savings having target savings, such target savings shall be inherited in accordance with the procedure established by the laws of the Republic of Kazakhstan.

In order to credit target savings payments, heirs of the participants of target claims or recipients of target savings who died or were declared dead by an enforced court decision shall open a bank account with an authorized operator in US dollars.

3. The grounds for declining target savings payment shall be termination of the citizenship of the Republic of Kazakhstan of the participant of target claims or the recipient of target savings.

4. Education fees shall be paid at the expense of target savings by submitting an application by the target savings recipient and concluding an agreement between him and educational organizations implementing educational programs of technical and vocational, post-secondary, higher and postgraduate education, or by concluding an educational savings insurance agreement or an agreement on educational savings deposit in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan “On the State Educational Savings System”.

Footnote. Chapter 2 has been supplemented with Article 7-6 pursuant to the Law of the Republic of Kazakhstan dated 16.11.2023 No. 40-VIII (effective from 01.01.2024).

Article 7-7. Secrecy of target savings

1. The secrecy of target savings shall include information on the balances and movements of money in the target savings accounts of the target savings recipients.

The unified accumulative pension fund guarantees the secrecy of target savings.

Information on the amount of target claims of target claims participants shall not be secret.

2. Officials, employees of the unified accumulative pension fund, who due to the performance of their official and functional duties gained access to information constituting the secret of target savings, shall not have the right to disclose information constituting the secret of target savings, and shall bear responsibility for their disclosure in accordance with the laws of the Republic of Kazakhstan, except for cases stipulated by paragraphs 3 and 4 of this Article.

Exchange of information, including information constituting the secret of target savings, between the National Bank of the Republic of Kazakhstan and the authorized body on regulation, control and supervision of financial market and financial organizations shall not constitute disclosure of the secret of target savings.

3. The secret of target savings may be disclosed to the recipient of target savings in the manner prescribed by the internal documents of the unified accumulative pension fund.

4. Statements on balances and cash flows in target savings accounts may be issued to:

1) courts - on cases pending in their proceedings on the basis of a court ruling;

2) the authorized body for regulation, control and supervision of the financial market and financial organizations - within the framework of exercising control and supervisory functions over the activities of the unified accumulative pension fund;

3) to the prosecutor - on the basis of the decision to conduct an inspection within his competence on the case material under consideration;

4) representatives of the target savings recipient - on the basis of a notarized power of attorney or a court decision;

5) the central executive body responsible for management and cross-sectoral coordination in the field of social protection of the population - on the issue that arose in connection with the application of the targeted savings recipient;

6) audit organizations conducting an annual mandatory audit of the unified accumulative pension fund;

7) heirs - in the event of death or the entry into force of a court decision declaring the recipient of targeted savings deceased upon request with the presentation of a certificate of inheritance right;

8) notaries and foreign consular offices - on inheritance cases in their proceedings in the event of death or entry into force of a court decision declaring the recipient of target savings deceased upon request;

9) heads of organizations of all types for orphans and abandoned children, based on information in the information systems of state bodies and (or) documents confirming the presence of orphans and abandoned children in such organizations.

Footnote. Chapter 2 has been supplemented with Article 7-7 pursuant to the Law of the Republic of Kazakhstan dated 16.11.2023 No. 40-VIII (effective from 01.01.2024).

Article 7-8. Target assets of the unified accumulative pension fund

1. Seizure or foreclosure of target assets, target savings and payment of target savings on the debts of the target savings recipient, the unified accumulative pension fund, the National Bank of the Republic of Kazakhstan, authorized operators shall not be allowed, including in cases of liquidation and (or) bankruptcy of the listed subjects.

2. Target assets shall be used exclusively for:

1) payments of targeted savings in order to improve housing conditions and (or) pay for education and in other cases in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan;

2) return of erroneously credited target savings and other erroneously credited money.

Footnote. Chapter 2 has been supplemented with Article 7-8 pursuant to the Law of the Republic of Kazakhstan dated 16.11.2023 No. 40-VIII (effective from 01.01.2024).

Article 7-9. Custody and accounting of target assets of the unified accumulative pension fund

1. Target assets of the unified accumulative pension fund shall be held and accounted for on accounts with the National Bank of the Republic of Kazakhstan in accordance with the agreement concluded between the National Bank of the Republic of Kazakhstan and the unified accumulative pension fund.

2. The National Bank of the Republic of Kazakhstan for the purpose of accounting and custody of target assets of the unified accumulative pension fund has the right to open accounts with foreign custodian banks.

Footnote. Chapter 2 has been supplemented with Article 7-9 pursuant to the Law of the Republic of Kazakhstan dated 16.11.2023 No. 40-VIII (effective from 01.01.2024).

Article 7-10. Accounting and reporting of the unified accumulative pension fund on target claims, target savings and target assets and their control

1. The Unified Accumulative Pension Fund shall keep records and draw reports on target claims, target savings and target assets in accordance with the procedure established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

To carry out accounting of target assets and ensure reliability, safety and protection of information from unauthorized access, automated information systems in the form of software of the unified accumulative pension fund shall be used.

2. Control over the procedure of keeping records of target claims, target savings and target assets shall be performed by the authorized body on regulation, control and supervision of the financial market and financial organizations.

Footnote. Chapter 2 has been supplemented with Article 7-10 pursuant to the Law of the Republic of Kazakhstan dated 16.11.2023 No. 40-VIII (effective from 01.01.2024).

Article 7-11. Audit of the unified accumulative pension fund on its target asset

Within the mandatory annual audit of the unified accumulative pension fund, the auditing organization shall audit the target assets of the unified accumulative pension fund. Expenses on the mandatory annual audit of the target assets of the unified accumulative pension fund shall be incurred from the unified accumulative pension fund’s own assets.

Footnote. Chapter 2 has been supplemented with Article 7-11 pursuant to the Law of the Republic of Kazakhstan dated 16.11.2023 No. 40-VIII (effective from 01.01.2024).

Chapter 3. Main rights and obligations of a child

Article 8. Right of a child to protection of health

1. Each child shall have inalienable right to protection of health.

2. State shall create conditions for mother on protection of her health for ensuring a birth of healthy child.

3. Right of a child to protection of health shall be ensured by:

1) adoption of the legislation of the Republic of Kazakhstan in the field of protection of health of a child;

2) propaganda and stimulation of children’s healthy lifestyle;

3) state support of scientific researches in the field of protection of health of children;

4) control of condition of health of a child, his (her) parents and preventive treatment of childhood diseases;

5) rendering of qualified medical treatment;

6) creation of favorable environment being required for healthy development of a child;

7) control of producing and selling food stuff of proper quality for children.

4. The state shall guarantee gratuitous volume of medical assistance for children in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

5. Any scientific tests or other experiments with a child inflicting harm to his (her) life, health and normal physical and psychological development shall be prohibited.

Footnote. Article 8 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 9. Right of a child to individuality and its preservation

Each child after birth shall be registered in accordance with the Laws of the Republic of Kazakhstan. From the date of birth, he (she) shall have the right to first name, patronymic and last name, nationality and citizenship, and in cases provided by the Laws of the Republic of Kazakhstan, right to their preservation.

Footnote. Article 9 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 10. Right of a child to life, personal freedom, inviolability of dignity and private life

1. Each child shall have the right to life, personal freedom, inviolability of dignity and private life.

2. The state shall ensure the personal integrity of the child, and protects him/her from physical and (or) mental violence, cruel, rude or degrading treatment, harassment (bullying) of the child, acts of a sexual nature, involvement in criminal activities and the commission of antisocial acts and other types activities that infringe on the rights and freedoms of a person and citizen enshrined in the Constitution of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 10 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 03.05.2022 No. 118-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 11. Right of a child to freedom of speech and conscience, information and participation in social life

1. Each child shall have the right to freedom of speech and expression of own opinion, freedom of conscience, development of own social activity, receipt and distribution of information being relevant to his (her) age, voluntary participation in public associations, as well as in other forms of non-commercial organizations and peaceful meetings permitted by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

2. The state bodies shall promote the activities of public associations aimed at the development of the personality of children, their creative makings, social activity, scientific, technical and artistic creativity, protection of their intellectual property, protection of life and health of children, protection of natural environment, historical and cultural monuments, carrying out charity, involving in participation in cultural and sports life, leisure activities.

Footnote. Article 11 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 16.11.2015 № 403-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 12. Right of a child to necessary level of living

1. Each child shall have the right to level of life and conditions being required for full physical, psychological, moral and spiritual development.

2. The state shall ensure creation of these conditions through the system of social and economic measures.

Article 13. Property rights of a child

1. A child shall have the right to receive maintenance from his (her) parents and other family members in the manner and amounts established by the Law. The sums owing to a child as alimonies, benefits and other social payments shall be transferred to the ownership of parents (their substituting persons) and shall be spent for maintenance, education and nurturing of a child.

2. Every child shall have the right, in accordance with the procedure established by law, to make transactions independently or through his legal representatives, hold deposits in banks or with the National Postal Operator, to dispose of earnings, scholarship or other income and intellectual property rights, to acquire and exercise other property rights.

Parents or legal representatives have the right to deposit money allocated by the state as child allowance or material assistance in the name of the child in banks and (or) the National Postal Operator.

3. Each child shall have the right of property for incomes received by him (her), property received by him (her) as a gift or in order of succession, as well as for any other property acquired at the expense of a child.

Child receiving incomes from his (her) own labour shall have the right to participate in expenses on maintenance of family, if he (she) lives with parents.

Right of a child for disposition of property owing to him (her) on the basis of a right of ownership shall be determined by civil legislation of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 13 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 16.11.2023 No. 40-VIII (effective from 01.01.2024).

Article 14. Right of a child to dwelling place

1. Each child shall have the right to dwelling place in accordance with housing legislation of the Republic of Kazakhstan.

2. Orphan-child, child left without custody of parents, staying in educational, medical and other organizations including the organizations ensuring temporary isolation from society, being under trusteeship or guardianship, under foster care shall reserve the right of ownership to dwelling place or right of using the dwelling place, and in its absence, shall have the right to receiving the dwelling place in accordance with housing legislation of the Republic of Kazakhstan.

Dwelling place from state housing fund or dwelling place leased by local executive body in a private housing fund shall be reserved for orphaned children, children left without custody of parents for the period of their stay in educational, medical and other organizations, including the organizations ensuring temporary isolation from society, being under trusteeship or guardianship, under foster care – until their attainment of majority age.

3. Children being left without custody of parents, as well as orphaned children may not be dispossessed from dwelling place occupied by them without provision of other dwelling place.

4. Reservation of a right of ownership to dwelling place or right of using the dwelling place of children mentioned in paragraph 2 of the Article shall be ensured by local executive bodies.

5. Making transactions on alienation, as well as exchange or grant of dwelling place belonging to an orphan-child, a child being left without custody of parents not attained the age of fourteen years, or conclusion of contract of guarantee, transactions on delivery of dwelling place in uncompensated use or in gage, transactions leading refuse from the rights to succession belonging to him (her) according to the Law, will, division of their dwelling place or apportionment of participatory share from it shall not be allowed.

Footnote. Article 14 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 04.07.2013 No. 126-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 14-1. Ensuring of preservation of dwelling place belonging to orphaned children, children being left without custody of parents

1. Local executive bodies shall:

1) register and carry out control of preservation of dwelling place belonging to orphaned children, children being left without custody of parents;

2) ensure preservation of dwelling place belonging to orphaned children, children being left without custody of parents until their arrangement under trusteeship or guardianship, under foster care in educational medical and other organizations;

3) establish custody of dwelling place belonging to orphaned children, children being left without custody of parents.

2. The legal representatives of the child shall ensure the safety of the dwelling of orphans, children without parental custody.

With the consent of a trusteeship or guardianship body, the legal representatives of the child may rent (sublease) the dwelling of orphans, children without parental custody, under a standard contract approved by the authorized child rights protection body of the Republic of Kazakhstan.

The Money received under a rental (lease) contract for a dwelling shall be credited to the bank account of orphans, children without parental custody.

The rules for the preservation of the dwelling of orphans, children without parental custody shall be approved by the authorized child rights protection body of the Republic of Kazakhstan.

3. Civil servants of local executive bodies and legal representatives of a child shall bear responsibility provided by the Laws of the Republic of Kazakhstan for non-fulfillment of obligation on preservation of dwelling place belonging to orphaned children, children being left without custody of parents.

Footnote. Chapter 3 is supplemented by Article 14-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 04.07.2013 No. 126-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 19.04. 2023 No. 223-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 15. Right of a child to education

1. Each child shall have the right to education and he (she) shall be guaranteed by receipt of gratuitous basic, main secondary and general secondary education and on a competitive basis – gratuitous technical and professional, post-secondary and higher education in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on education.

2. Expel of a child from the state educational institution before receipt of gratuitous general secondary education or technical and professional education besides compliance with general procedure for expelling may be conducted only upon notifying the bodies of trusteeship and guardianship.

3. For children with disabilities who need special pedagogical approaches in accordance with the assessment of special educational needs, additional funds shall be allocated from the state budget to guarantee that they receive education at the level of established standards.

4. State shall bear costs fully or partially for maintenance of children being in need of social protection during the period of their receipt of education. Amounts and sources of social assistance during their receipt of education shall be determined by the Government of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 15 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 27 July 2007 No. 320 (the order of enforcement see Article2); dated 26.06.2021 № 56-VII (shall enter into force upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 16. Right of a child to freedom of labour

1. Each child shall have the right to freedom of labour, free choice of business occupation and profession.

2. From the age of fourteen years, children shall have the right to participate in socially useful labour at the time free from study under permission of parents being available for them on health condition and development, not harming to physical, moral and psychic condition of a child, as well as shall have the right to obtain profession. This right shall be ensured by employment service and bodies of local state management.

3. Procedure for conclusion and dissolution of labour agreement and other special aspects of regulating the labour of employees under the age of eighteen years shall be established by labour legislation of the Republic of Kazakhstan.

4. Acceptance or engagement of a child for performance of any work that may be dangerous for his (her) health or may be an obstacle in receipt of his (her) education or may cause damage to his (her) health and physical, mental, spiritual, moral and social development shall be prohibited.

Footnote. Article 16 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 15.05.2007 No. 253; dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 16-1. Right of a child on protection from economic exploitation

Each child shall have the right to protection from economic exploitation.

Footnote. The Law is supplemented by Article 16-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 17. Right of a child to state assistance

1. State assistance shall be appointed to each child having the right to its receipt. Amount, conditions and procedure for rendering of state assistance shall be established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

2. Children being left without custody of parents, as well as orphaned children shall be in full state security in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

3. State bodies shall ensure equal material and other conditions independently from the form of trusteeship or guardianship to each child being left without custody of parents.

Article 18. Establishment of state minimal social standards

1. State policy in behalf of children shall be carried out on the basis of state minimal social standards.

2. State minimal social standards shall include established minimal volume of social services on:

1) guaranteed, publicly available gratuitous basic, main secondary and general secondary education and on gratuitous technical and professional, post-secondary and higher education on a competitive basis in accordance with the state educational order;

2) gratuitous medical maintenance of children, their food supply in accordance with minimal food standards;

3) guaranteed ensuring of a right tooccupational guidance, choice of the scope of activity, arrangement of labour, protection of labour, payment of labour for children upon their attainment of fifteen years of age in the manner established by the legislation of the Republic of Kazakhstan;

4) social services, social protection of children, including guaranteed material support through the payment of state benefits to citizens with children in connection with their birth and raising, as well as measures for social adaptation and social rehabilitation of children in need of special social services;

5) ensuring of right to dwelling place in accordance with housing legislation of the Republic of Kazakhstan;

6) organization of health improvement and recreation, as well as for children residing in extreme conditions, as well as in territories being unfavourable in ecological relation and recognized thereof in the manner established by the legislation of the Republic of Kazakhstan;

7) rendering of qualified legal assistance.

3. State minimal social standards shall be determined in recognition of regional differences in conditions of their residence. In accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan, bodies of local state management may establish additional social standards.

4. Children being in the relevant educational organization, special and pedagogic-educational organization, healthcare organization, organization of social service or other institution and organization, shall have the right to periodical conformity assessment of services provided by it to state minimal social standards.

Footnote. Article 18 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 27 July 2007 No. 320 (the order of enforcement see Article 2); dated 20.04.2023 No. 226-VII (shall be enforced from 01.07.2023)

Article 19. Right of a child to rest and leisure time

1. Each child shall have the right to rest and leisure time being relevant to his (her) age, health and needs.

2. Parents or persons substituting them shall ensure living conditions being necessary for maintenance and all-round development of a child in accordance with own abilities and facilities.

3. State bodies shall constitute and maintain childhealth-improving, sport, creative and other leisure time organizations, camps and health resorts in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

4. State shall carry out measures on ensuring of a right of children to rest, health-improvement and leisure time.

5. Conduct of public worship, religious customs, ceremonies and (or) meetings, as well as actions oriented to distribution of religious denomination in child health-improving, sport, creative and other leisure time organizations, camps and health resorts shall not be allowed.

Footnote. Article 19 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.10.2011 No. 484-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 20. Obligations of a child

Each child shall be obliged to comply with the Constitution and legislation of the Republic of Kazakhstan, respect for the rights, freedom, honor and dignity of other persons, state symbols of the Republic, take care of parents being incapable for work, of preservation of historical and cultural heritage, keep historical and cultural monuments in safe, save nature and treat with due care with natural resources.

Chapter 4. Child and family

Article 21. Right of a child to live and be nurtured in family

Each child shall have the right to live and be nurtured in family, right to know his (her) parents and other close relatives, right to their care and nurturing, with the exception of cases when this contradicts to his (her) interests.

Footnote. Article 21 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 22. Right of a child in family

Each child in family shall have personal non-property and property rights established by the Constitution of the Republic of Kazakhstan, this Law and other Laws of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 22 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 23. State support for families raising children

State shall render support for families raising children by provision of social assistance in the manner established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 23 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 24. Obligations of parents on nurturing of a child, his (her) care and maintenance

1. Parents or other legal representatives shall be obliged to create the living conditions necessary for the full development of a child.

2. Parents shall be obliged to nurture a child, carry out his (her) care, maintain materially, take care of his (her) welfare, provide dwelling place.

Footnote. Article 24 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 01.04.2019 № 240-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 25. Right of child to live with parents

1. Child shall have the right to joint living with his (her) parents or other legal representatives.

2. It is prohibited to separate a child from his (her) parents or other legal representatives against the will of the child, parents or legal representatives. Decision on separation shall be adopted only by court in exclusive cases and inasmuch as it is required for the purpose of protection of a child.

3. Residence place of a child upon separate residence of parents shall be established by the agreement of parents, and in its absence, the dispute between parents shall be solved by court. By this, the court shall consider personal qualities and position of parents, as well as interests and opinion of a child.

Article 26. Right of child to communicate with parents living separately

1. Child shall have the right to receive information on a parent living separately from him (her), to meetings and communication with him (her), with the exception of cases of existence of a threat for life and health of a child.

2. Disputes arising due to restriction of rights of a child provided by the Article shall be solved in a judicial proceeding.

Chapter 5. Right of a child being left without custody of parents

Article 27. Trusteeship, guardianship, patronage and foster family

1. Trusteeship, guardianship or patronage shall be established over a child, left without parental care, and he/she may also be transferred to a foster family for the protection of his/her property and personal non-property rights in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

2. Trusteeship shall be established over the children who have not reached the age of fourteen years, and guardianship – over the minors aged from fourteen to eighteen years.

3. Trusteeship and guardianship bodies shall be local executive bodies.

4. Patronage may be established over a child, left without parental care, including those, being in an educational, medical or other institution, in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

5. Orphans, children, left without parental care, being in an educational institution, may be transferred to a foster family in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

6. In case of establishment of trusteeship or guardianship for a child with siblings, the conditions for their joint living shall be created.

Footnote. Article 27 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced from 01.01.2017).

Article 28. Adoption (adoption of a girl)

In order to create conditions for the development and upbringing in the family, a child, left without parental care may be transferred for adoption in accordance with the procedure, established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 28-1. Host family

Orphans and children, left without parental care in organizations of all types (educational, medical and other) may be transferred to host families in periods not related to the educational process (vacations, weekends and holidays).

Footnote. Chapter 5 is supplemented by Article 28-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 29. Maintenance and nurturing of a child in educational, medical and other similar institutions

1. A child being left without custody of parents shall be subject to arrangement in educational, medical and other similar institution upon impossibility to transfer him (her) for nurturing in a family.

2. Alimonies, benefits and other social payments owing to a child shall be transferred to his (her) banking account and shall be paid in the manner established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

3. Conditions that are approximate to family conditions shall be created for a child staying in educational, medical and other similar institutions for children being left without custody of parents. Child shall have the right to maintenance, nurturing, education, all-round development, respect for his (her) honor and dignity, ensuring of own interests, conservation of native language, culture, national customs and traditions.

4. Employees of educational, medical and other similar institutions for children being left without custody of parents that committed anti-pedagogic or unmoral actions in respect of a child staying in mentioned institutions shall bear responsibility in accordance with the Laws of the Republic of Kazakhstan.

5. Protection of the rights and interests of a child staying in educational, medical and other institutions for children being left without custody of parents, assistance in employment shall be carried out by local executive bodies. Orphaned children that lost parents before majority age, and children being left without custody of parents shall be provided by dwelling places from the state housing fund for use in accordance with housing legislation of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 29 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2009 No. 185-IV (shall be enforced from 30.08.2009); dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 30. Organizations carrying out the functions on protection of the rights of child

1. In the healthcare organization for orphans, children left without parental care, from birth to three years, children with mental and physical development disorders from birth to four years, providing psychological and pedagogical support for families with the risk of abandoning a child, children shall be accepted -orphans and children left without parental care, from birth to three (four) years. For the temporary maintenance of children in healthcare organizations for orphans, children left without parental care, from birth to three years, children with mental and physical development disorders from birth to four years, providing psychological and pedagogical support to families with the risk of abandoning a child, open special departments.

Children with deviant behavior at the age from eleven to eighteen shall be placed in special educational organizations.

Children at the age from eleven to eighteen, needing special conditions of upbringing, training and requiring special pedagogical approach shall be placed in the organization of education with a special regime of maintenance.

Organization of education for orphans and children, left without parental care, with the exception of a family-type children's village, a youth home and a juvenile adaptation centre shall accept children, left without parental care at the age from three to eighteen.

Educational boarding school of general type shall accept orphans, children, left without parental care and children from needy and large families at the age from six to eighteen, having no medical contraindications for the maintenance in organizations of this type.

A medical and social institution (organization) accepts children with disabilities who need care, medical, domestic services and social and labour adaptation, aged from four to eighteen years..

The family-type children's village shall accept orphans and children, left without parental care up to the age of eighteen. The procedure for admission and conditions of detention of children in family-type children's villages shall be determined by the legislation of the Republic of Kazakhstan on family-type children's villages and youth homes.

Pupils of children's villages and graduates of orphanages, boarding schools for orphans and children, left without parental care, aged from sixteen to twenty-three, with the exception of persons with neuropsychiatric diseases may undergo social adaptation in the Youth home on the basis of the decision of administration of the children's village, orphanage, boarding school for orphans and children, left without parents.

Pupils of children's villages and graduates of orphanages, boarding schools for orphans and children, left without parental care, aged from sixteen to twenty-three, with the exception of persons with neuropsychiatric diseases may undergo social adaptation in the Youth home, functioning as an independent legal entity, on the basis of the decision of local executive bodies.

Neglected and homeless children aged from three to eighteen years old shall be admitted to the centers for the adaptation of minors to establish parents or other legal representatives and transfer them to them, children without custody of parents or persons replacing them, in case of impossibility of their timely placement, children selected during immediate danger to their life or health by the trusteeship and guardianship authority from the parents (one of them) or from other persons in whose care they are, children referred to special educational organizations, as well as children in need of special social services due to ill-treatment, which led to social maladaptation and social deprivation.

Support centers for children in need of special social services shall accept children in need of special social services between the ages of three and eighteen.

Assistance organizations established in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan "On the Prevention of Domestic Violence" accept children in need of special social services as a result of abuse that led to social maladaptation and social deprivation.

2. Conditions for acceptance and maintenance of children in organizations carrying out the functions on protection of the rights of child insofar as it is not established by the Law shall be determined by provision on these organizations approved by body authorized by the Government of the Republic of Kazakhstan.

3. The legislation of the Republic of Kazakhstan on public procurement shall not apply to legal relations, related to the purchase of goods and services by organizations, carrying out functions on protection of rights of a child.

Rules for the purchase of goods and services of organizations, carrying out functions on protection of rights of a child shall be determined by the authorized body in the field of protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 30 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 29.12.2010 No. 372-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 26.12.2011 No. 517-IV (shall be enforced from the date of its first official publication); dated 18.02.2014 No. 175-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the date of its first official publication); dated 04.12.2015 № 435-V (shall be enforced from 01.01.2016); dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 01.04.2019 № 240-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 03.05.2022 No. 118-VII (shall come into effect upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 27.06.2022 No. 129-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication); dated 20.04.2023 No. 226-VII (shall be enforced from 01.07.2023)

Chapter 6. Rights of a child with disabilities

Footnote. Chapter 6 - as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 27.06.2022 No. 129-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 31. Rights of a child with disabilities to a full life

1. A child with disabilities shall have equal rights with healthy children to a full life in conditions that ensure his dignity and promote active inclusion in society.

2. A child with disabilities shall have the right to receive an education corresponding to his physical, and mental abilities and desires, to choose the type of activity and profession, and to participate in creative and social activities.

3. Children with disabilities, including children with mental or physical disabilities, shall have the right to receive medical and social assistance in accordance with an individual child development plan drawn up under the guidance of parents (legal representatives), as well as a social worker and other specialists in accordance with individual requirements child and family.

Article 32. State guarantees in the field of employment of a child with disabilities

1. State bodies and local self-government bodies shall be obliged to create the necessary conditions for education, vocational training, and selection of suitable work and employment of a child with disabilities, taking into account his state of health, needs and opportunities.

2. The laws of the Republic of Kazakhstan may establish benefits for individuals and legal entities engaged in activities to ensure the employment of children with disabilities, the organization of their professional training and retraining.

Article 33. State assistance for children with disabilities

1. The state implements a set of medical, legal, and socio-economic measures aimed at supporting children with disabilities.

2. State assistance provided to children with disabilities shall be established by the laws of the Republic of Kazakhstan.

3. Parents and other legal representatives raising and caring for a child with disabilities shall be entitled to receive state assistance.

Chapter 7. Child and society

Article 34. Introduction to national and world culture

1. State shall ensure possibility for children in introduction to history, traditions and spiritual values of people of Kazakhstan and achievements of world culture.

2. State shall encourage creation of an organization for development of creative and scientific abilities of children, production of cine and video films, television and radio broadcastings, publication of children’s newspapers, magazines and books, ensure their availability in the manner established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

3. Use of mass media, literature, entertainment and other events peddling pornography, cult of cruelty and violence, offending human dignity, having adverse effect to children and enabling commission of infractions shall be subject to legal prosecution.

Article 35. Child and religious

1. State shall guarantee non-interference to nurturing of a child based on religious world-view of parents or persons substituting them, compliance with traditions and commission of religious customs with participation of a child beyond the educational, pedagogic, medical and other similar institutions, with the exception of cases when such actions constitute a threat to life and health of the child, violate his (her) rights and restrict the responsibility.

2. In respect of children under majority age, the religious customs shall be committed with the agreement of parents or persons substituting them.

Enforcement measures on engagement of children in religion shall not be allowed.

Article 36. Protection of a child from negative effect of social environment

1. State bodies, individuals and legal entities shall be obliged to protect a child from negative effect of social environment, information, propaganda and agitation inflicting harm to his (her) health, moral and spiritual development.

2. Propaganda of healthy lifestyle and legal education of children is recognized by the state as one of the most priority direction of own policy.

3. A child, who has suffered from physical or psychological trauma as a result of a criminal offence, violence or other illegal act must be provided with necessary assistance in restoring health and social adaptation.

4. Stay of a child, as well as his (her) access to the entertainment places at night time (from 10 pm to 6 am) without accompanying of legal representatives shall be prohibited.

5. Stay of a child without accompanying of legal representatives outside dwelling place from 11 pm to 6 am shall be prohibited.

Footnote. Article 36 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 10.07.2009 No. 176-IV (the order of enforcement see Article 2); dated 29.12.2010 No. 372-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 03.07.2014 № 227-V (shall be enforced from 01.01.2015).

Article 37. Protection of a child from adverse effect of alcoholic and tobacco products

1. Parents, other legal representatives of a child, state bodies, as well as organizations carrying out the functions of nurturing and education of a child shall be obliged to propagate healthy lifestyle and harm of alcoholic and tobacco products.

2. Sale of alcoholic products, tobacco and tobacco products to a child shall be prohibited.

3. Employment of children in works or in selling alcoholic and tobacco products shall be prohibited.

4. Smoking tobacco products, selling tobacco products in sales organization selling products for children and in cultural institutions, as well as during carrying out of measures for children shall be prohibited.

5. Storage and sale of alcoholic products in buildings and in the territories of public health, educational organizations, health and fitness, sport and sporting technical structures, cultural and leisure organizations shall be prohibited.

Footnote. Article 37 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 18.06.2014 No. 210-V (shall be enforced upon expiry of twenty one calendar days after the date of its first official publication).

Article 38. Protection of the child against psychoactive substances, potent or poisonous substances

1. The child must be protected from non-medical use of psychoactive substances, potent or poisonous substances, from their manufacture, sale or other distribution.

2. For inducing a child to non-medical use of psychoactive substances, the measures of liability established by the Laws of the Republic of Kazakhstan are applied.

Footnote. Article 38 in the wording of the Law of the RK dated 07.07.2020 № 361-VI (shall enter into force upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 39. Protection of children from information, inflicting harm to their health and development

Footnote. The title of article 39 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.07.2018 № 170-VІ (shall be enforced upon expiry of six months after the day its first official publication).

1. It is prohibited to carry out for children display, sale, donation, reproduction, rental and distribution of toys and promotional products aimed at inciting racial, national, social and religious hatred, promoting class exclusivity, war, terrorism, containing calls to violent change of the constitutional system and violation of territorial integrity of the Republic of Kazakhstan, pornography, harmful to the health and development of children, as well as otherwise damaging the spiritual and moral development of a child.

2. For commission of actions mentioned in paragraph 1 of this Article, the measures of responsibility established by the Laws of the Republic of Kazakhstan shall be applied.

Footnote. Article 39 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended on 02.07.2018 № 170-VI (shall be enforced upon expiry of six months after its first official publication).

Article 40. Protection of a child from prostitution

Involvement of a child in prostitution shall entail responsibility provided by the Laws of the republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 40 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 40-1. Protection of a child from actions on involvement in the turnover of products, inflicting harm to his/her health and development

Footnote. The title of article 40-1 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.07.2018 № 170-VІ (shall be enforced upon expiry of six months after the day its first official publication).

Involvement of a child in the production, advertising, public demonstration or distribution, as well as the sale to a child of printed publications, film or video materials, images, other objects or materials of a pornographic nature, and (or) erotic content, inflicting harm to the health and development of a child, shall entail liability under the laws of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. The Law is supplemented by Article 40-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended on 02.07.2018 № 170-VI (shall be enforced upon expiry of six months after its first official publication).

Article 41. Prohibition of participation of children in military actions

Involvement of a child in participation in military actions, military conflicts, creation of children’s military formations shall be prohibited.

Article 41-1. Protection of a child from illegal movement

The Republic of Kazakhstan shall take measures on prevention and suppression of illegal movement, kidnapping of children, their traffic independently from the purposes, forms and methods of fulfillment, as well as their return to the country of permanent residence.

Footnote. The Law is supplemented by Article 14-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Chapter 8. Protection of the rights and legally protected interests of the child

Footnote. In Chapter 8, the words "Commissioner for Human Rights", "of Commissioner for Human Rights", "by Commissioner for Human Rights", "to Commissioner for Human Rights" shall be replaced respectively by the words "Commissioner for Human Rights in the Republic of Kazakhstan", "of Commissioner for Human Rights in the Republic of Kazakhstan", "by Commissioner for Human Rights in the Republic of Kazakhstan", "to Commissioner for Human Rights in the Republic of Kazakhstan", in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 No. 157-VII (shall come into effect upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 42. Protection of child from illegal movement

Footnote. Article 42 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 43. Legal representatives of child

1. The legal representatives of the child shall represent children and protect their rights and legally protected interests in relations with any persons in all state bodies and organizations, including in courts, without special authority based on the child's birth certificate, parents' passports, or guardian's identity card.

2. Rights and interests of minor children protected by the Law at the age from fourteen to eighteen years shall be protected by their legal representatives with the exception of cases when the legislation of the Republic of Kazakhstan provide the right of a minor child to enter into civil, family, labour and other legal relations and protect own rights and interests on an independent basis.

3. Representation and protection of interests of children staying in pedagogic, medical organizations, organizations of social protection of population or other organizations shall be carried out by these organizations in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

4. Representation and protection of rights and interests of a child protected by the Law being left without custody of parents shall be assigned on a temporary basis on body of trusteeship and guardianship until arrangement of a child in family or organization carrying out the functions on protection of the rights of children.

Footnote. Article 43 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 44. State bodies and protection of the rights of child

Protection of rights and interests of children protected by the Law shall be carried out by state bodies in accordance with their powers.

Article 45. Procedure for settling disputes upon execution of the Law

Footnote. Title of Article 45 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Parents (persons substituting them) as well as persons carrying out the activity on education, nurturing, protection of health, social protection and social service of a child, assistance of his (her) social adaptation, social rehabilitation and (or) other activity with his (her) participation shall have the right to go to the court in the manner established by the Law of the Republic of Kazakhstan with a suit on compensation for harm to a child inflicted to his (her) health, property, as well as moral damage.

Footnote. Article 45 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 46. State report on position of children in the Republic of Kazakhstan

Annual state report on position of children in the Republic of Kazakhstan shall be represented by authorized body in the field of protection of the rights of children to the President of the Republic of Kazakhstan and shall be published in official printed publications.

Footnote. Article 46 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 47. Protection of rights of refugee children and internally displaced persons

1. Refugee children and internally displaced persons shall have the right to protection of own interests.

2. Bodies of trusteeship and guardianship at the place of stay of a child, territorial subdivisions of authorized body carrying out the management in the scope of regulating relations on the issues of refugees, shall assist in receiving details on existence and place of residence of parents or other legal representatives, shall place a child in medical and preventive or other organizations carrying out the functions on protection of the rights of a child if necessary.

Footnote. Article 47 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 13.06.2013 No. 102-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 47-1. National preventive mechanism

1. National preventive mechanism shall act in the form of system of prevention of tortures and other cruel, inhuman types of treatment and punishment or those degrading the honor, functioning in virtue of the activity of participants of the national preventive mechanism.

2. Within the framework of their activities, the participants of the national preventive mechanism shall visit organizations, carrying out functions for protection of the rights of a child and other organizations, determined by the laws of the Republic of Kazakhstan for visits by these participants (hereinafter – preventive visits).

3. Participants of the national preventive mechanism is a Commissioner for human rights in the Republic of Kazakhstan, as well as members of public supervisory committees and public associations carrying out the activity on protection of rights, legal interests of citizens, lawyers, social employees, doctors selected by the Coordination council.

4. Commissioner for human rights in the Republic of Kazakhstan shall coordinate the activity of participants of the national preventive mechanism, shall take measures for ensuring of necessary potential and professional knowledge of participants of the national preventive mechanism in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

5. Compensation of expenses of participants of the national preventive mechanism on preventative visits shall be carried out from budget funds in the manner determined by the Government of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. The Law is supplemented by Article 47-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.07.2013 No. 111-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 01.04.2019 № 240-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 47-2. Coordination council

1. For the purpose of ensuring of effective coordination of the activity of national preventive mechanism under Commissioner for human rights in the Republic of Kazakhstan, the Coordination council shall be created.

Members of Coordination council with the exception of Commissioner for human rights in the Republic of Kazakhstan shall be elected by committee created by the Commissioner for human rights in the Republic of Kazakhstan from among the citizens of the Republic of Kazakhstan.

2. Commissioner for human rights in the Republic of Kazakhstan shall approve:

provision on Coordination council under the Commissioner for human rights in the Republic of Kazakhstan;

procedure for selecting participants of the national preventive mechanism;

procedure for formation of groups from among participants of the national preventive mechanism for preventive visits;

methodological recommendations on preventive visits;

procedure for drafting annual consolidated report on the results of preventive visits.

3. Coordination council shall interact with Subcommittee on prevention of tortures and other cruel, inhuman or cruel, inhuman types of treatment and punishment or those degrading the honor of the Committee Against Torture of the United Nations Organization.

Footnote. The Law is supplemented by Article 47-2 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.07.2013 No. 111-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 47-3. Requirements to participants of the national preventive mechanism

1. Participants of the national preventive mechanism may not be the persons:

1) having outstanding or unexpunged conviction in the manner established by the Law;

2) suspected or accused of committing criminal offences;

3) recognized incapable or partially capable by a court;

4) judges, lawyers, state employees and military servants, as well as employees of law enforcement and special state bodies;

5) having a registration in a psychiatrist and (or) narcologist.

2. Persons released from criminal responsibility on non-rehabilitating grounds for commission of intentional crime; dismissed from state or military service from law enforcement and special state bodies, courts or excluded from the bar association on negative motives; revoked of a license for practice law may not be participants of the national preventive mechanism.

Footnote. The Law is supplemented by Article 47-3 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.07.2013 No. 111-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 01.04.2019 № 240-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 47-4. Rights of participant of the national preventive mechanism

1. Participant of the national preventive mechanism shall have the right to:

1) receive information on quantity of persons maintained in organizations, being subject to preventive visit, quantity of such organizations and their location;

2) have an access to information, concerning treatment with persons maintained in organizations being subject to preventive visit, as well as conditions of their maintenance;

3) carry out preventive visits in established manner in a composition of formed groups;

4) hold conversations with persons maintained in organizations being subject to preventive visits and (or) with their legal representatives without witnesses, in person or through an interpreter if necessary, as well as with any other person that may provide the relevant information in opinion of a participant of the national preventive mechanism;

5) choose and visit organizations being subject to preventive visit;

6) receive reports and complaints on applying the tortures and other cruel, inhuman types of treatment and punishment or those degrading dignity.

2. Participant of the national preventive mechanism shall be independent upon carrying out of legal activity.

Footnote. The Law is supplemented by Article 47-4 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.07.2013 No. 111-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 47-5. Obligations of participants of the national preventive mechanism

1. Upon fulfillment of own powers, participants of the national preventive mechanism shall be obliged to comply with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

2. Interference of participants of the national preventive mechanism in activity of organizations being subject to preventive visit shall not be allowed.

3. In existence of circumstances arising doubt in impartiality of a participant of the national preventive mechanism included to the group on preventive visit, he (she) shall be obliged to refuse from participation in preventive visit.

4. Participants of the national preventive mechanism shall be obliged to register accepted communications and complaints on applying tortures and other cruel, inhuman types of treatment and punishment or those degrading dignity in the manner determined by the Commissioner for the human rights in the Republic of Kazakhstan.

Accepted communications and complaints shall be transferred to consideration of the Commissioner for human rights in the Republic of Kazakhstan in the manner provided by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Information on accepted and transferred communications and complaints shall be included to the report on results of preventive visits.

5. Participants of the national preventive mechanism that violated provisions of the Law shall bear responsibility established by the Laws of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. The Law is supplemented by Article 47-5 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.07.2013 No. 111-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 47-6. Termination of powers of participant of the national preventive mechanism

Powers of participant of the national preventive mechanism shall be terminated upon:

1) violation of provisions of the Law;

2) written application on resignation;

3) his (her) death or enforcement of the court decision on declaring him (her) deceased;

4) departure beyond the boundaries of the Republic of Kazakhstan for permanent residence;

5) loss of nationality of the Republic of Kazakhstan;

6) enforcement of condemnatory judgement;

7) occurrence of other cases provided by the Laws of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. The Law is supplemented by Article 47-6 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.07.2013 No. 111-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 47-7. Types and periodicity of preventive visits

1. Preventive visits of participants of the national preventive mechanism shall be divided into:

1) periodic preventive visits conducted on regular basis not less than once every four years;

2) interim preventive visits conducted during the period between periodical preventive visits for the purpose of monitoring of implementing recommendations on the results of previous periodical preventive visit, as well as prevention of pursuing the persons with whom the participants of the national preventive mechanism held conversations, from the side of administration of organizations being subject to preventive visit;

3) special preventive visits conducted on the basis of received communications on prevention of tortures and other cruel, inhuman types of treatment and punishment degrading dignity.

2. Coordination council shall determine the terms and list of organizations being subject to preventive visits within the appropriated budget means.

Footnote. The Law is supplemented by Article 47-4 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.07.2013 No. 111-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 47-8. Procedure for preventive visits

1. Preventive visits shall be conducted by groups formed by the Coordination council from among the participants of the national preventive mechanism in accordance with the rules approved by the Government of the Republic of Kazakhstan in coordination with the Commissioner for human rights in the Republic of Kazakhstan.

2. Upon formation of groups for preventive visits, no one from among the participants of the national preventive mechanism may not be subject to any discrimination on the grounds of origin, social, official and property position, gender, race, nationality, language, confession, convictions, place of residence or on any other circumstances.

3. Safety ensuring of participants of the national preventive mechanism shall be assigned on administration of organizations being subject to preventive visit. In case of illegal actions of participants of the national preventive mechanism, a head of administration of organizations being subject to preventive visit shall inform the Commissioner for human rights in written in the Republic of Kazakhstan.

4. Following the results of every preventive visit in the name of a group, the written report in the form approved by the Coordination council shall be drawn up that shall be signed by all the members of group carried out preventive visit. Member of a group having special opinion shall draw it up in written and enclose to report.

Footnote. The Law is supplemented by Article 47-8 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.07.2013 No. 111-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 47-9. Annual consolidated report of participants of the national preventive mechanism

1. Consolidated council shall prepare annual consolidated report of participants of the national preventive mechanism in recognition of their reports following the results of preventive visits.

2. Annual consolidated report of participants of the national preventive mechanism shall also include:

recommendations to authorized state bodies on improvement of conditions of treating with persons maintained in organizations being subject to preventive visit and prevention of tortures and other cruel, inhuman types of treatment and punishment or those degrading dignity;

suggestions on improvement of the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Annual consolidated report of participants of the national preventive mechanism shall be enclosed by financial report on preventive visits for a previous year.

3. Annual consolidated report of participants of the national preventive mechanism shall be sent for considering of authorized state bodies and shall be published in the web-site of the Commissioner for human rights in the Republic of Kazakhstan for the term no later than one month from the date of his (her) approval by the Coordination council.

Footnote. The Law is supplemented by Article 47-9 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.07.2013 No. 111-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 47-10. Confidentiality

1. Participants of the national preventive mechanism shall not have the right to disclose details on private life of a person became known to them in the course of preventive visits without the agreement of this person.

2. Disclosure of details on private life of a person by participants of the national preventive mechanism became known to them in the course of preventive visits without the agreement of this person shall entail responsibility established by the Laws of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. The Law is supplemented by Article 47-10 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.07.2013 No. 111-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 47-11. Interaction of authorized state bodies with participants of the national preventive mechanism

1. State bodies and their civil servants shall provide assistance to participants of the national preventive mechanism in carrying out of legal activity by them.

None of state body or civil servant shall not have the right to restrict the rights and freedoms of citizens for informing participants of the national preventive mechanism on the facts of applying tortures and other cruel, inhuman types of treatment and punishment or those degrading dignity.

Civil servants impeding legal activity of participants of the national preventive mechanism shall bear responsibility established by the Laws of the Republic of Kazakhstan.

2. Authorized state bodies shall inform the Commissioner for human rights in the Republic of Kazakhstan within three months from the date of receiving annual consolidated report of participants of the national preventive mechanism in written on the measures taken following the results of considering the received reports.

3. On the basis of reports of participants of the national preventive mechanism following the results of preventive visits, the Commissioner for human rights in the Republic of Kazakhstan shall have the right to apply to authorized state bodies or civil servants in the manner established by the legislation of the Republic of Kazakhstan with an application on initiation of disciplinary or criminal case in relation to a civil servant that violated the rights and freedoms of human and citizen.

Footnote. The Law is supplemented by Article 47-11 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.07.2013 No. 111-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Chapter 9. Special aspects of responsibility of child and effect on his (her) behavior

Article 48. Special aspects of responsibility of child

1. Child committed unlawful action shall bear responsibility in accordance with the Laws of the Republic of Kazakhstan.

2. Upon assignment of a type of punishment, state bodies and civil servants shall consider conditions of life and nurturing of a child, level of mental development, other personality factors, as well as effect of elder persons according to age on him (her).

Article 49. Special aspects of effect on child’s behavior

Upon carrying out of parental rights, parents and other legal representatives shall not have the right to inflict harm to physical and mental health of a child, his (her) moral development. Methods of nurturing of a child shall exclude slighting, cruel, rough treatment, insult or exploitation of a child degrading human dignity.

Chapter 10. Final provisions

Article 50. Responsibility for violation of the legislation of the Republic of Kazakhstan on child’s rights

1. Persons being guilty in violation of the legislation of the Republic of Kazakhstan on child’s rights shall bear responsibility in accordance with the Laws of the Republic of Kazakhstan.

2. Avoidance of performance, as well as improper fulfillment of obligations by parents (persons substituting them) on nurturing and maintenance of children, abandonment of parents from a child in maternity clinic (department) or children’s medical institution, leaving children without supervision, cruel treatment with children, their exploitation shall entail deprivation of parental rights or their restriction of persons substituting them.

From the moment of removal of a child from custody, paying benefit as well as other payments for a child shall be terminated under the court decision.

3. In case of using benefits and other payments for children by parents (persons substituting them) for the purposes other than intended, if this essentiallyinfringes the interests of a child, bodies of social protection, bodies of trusteeship and guardianship, commissions for protection of the rights of minor children or a prosecutor shall bring a suit in favor of a child on compensation of unreasonably disbursed funds to him (her). Funds recovered by court shall be transferred to the banking account of a child.

4. Parents deprived of parental rights shall not be released from the obligation on paying alimonies for children in respect of whom they are deprived of parental rights.

Footnote. Article 50 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2009 No. 185-IV (shall be enforced from 30.08.2009); dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 51. Coordination of implementing compliance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on child’s rights by authorized body

Authorized body in the field of child’s rights shall be determined by the Government of the Republic of Kazakhstan.

Authorized body in the field of protection of children’s rights shall:

1) coordinate and direct the activity of other interested authorized bodies in the field of protection of child’s right;

1-1) implement state policy in the field of protection of child’s rights;

1-2) carry out coordination and organizational supervision of local executive bodies in the field of protection of children’s rights;

2) is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 03.07.2013 No. 124-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication);

3) ensure annual review of regulations and normative standards of children’s life indicators to improvement of minimal social standards;

4) coordinate activity of authorized bodies in the field of protection of children’s rights in a case of international cooperation.

Footnote. Article 51 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 13.06.2013 No. 102-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 03.07.2013 No. 124-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 52. State control in the field of protection of a child’s rights

1. State control in the field of protection of a child’s rights shall be aimed at ensuring the rights and legitimate interests of a child and shall be carried out by the authorized state bodies and local executive bodies within the competence, determined by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

2. The object of state control in the field of protection of a child’s rights shall be the activities of individuals and legal entities aimed at realization of the rights of a child.

3. State control in the field of protection of a child’s rights shall be carried out in the form of inspection and preventive control with a visit to the subject (object) of control in accordance with the Entrepreneurial code of the Republic of Kazakhstan.

4. Preventive control without visiting the subject (object) of control shall be carried out in accordance with the Entrepreneurial code of the Republic of Kazakhstan and this Law.

5. The subjects of control shall be the bodies of education of local executive bodies, organizations of education, healthcare and social protection of the population for orphans and children, left without parental care, special educational organizations and organizations of education with a special regime of maintenance, the organization of education on ensuring the rights of children to education, catering, transportation, recreation, recovery and leisure.

6. The objectives of preventive control without visiting the subject (object) of control shall be timely suppression and prevention of violations, providing the subjects of control with the right of independent elimination of violations, revealed by the authorized state bodies based on the results of preventive control without visiting the subject (object) of control, and reducing administrative burden on them.

7. Preventive control without visiting the subject (object) of control shall be conducted by means of mutual comparison of data in the republican data bank of orphans and children, left without parental care, and the persons, wishing to accept in a family, in the unified information system of education, data from the authorized organizations and state bodies by means of request and the data, received from

8. In case of detection of violations by the results of preventive control without visiting the subject (object) of control in actions (inaction) of the subject of control, the authorized body shall send the recommendation to the subject of control no later than five working days from the date of detection of violations.

9. The recommendation shall be handed over to the subject of control personally under the signature or in any other way confirming the facts of sending and receiving.

The recommendation sent by one of the following methods is considered to be delivered in the following cases:

1) on purpose – from the date of marking in the recommendation on receipt;

2) by mail - by registered letter;

3) electronically – from the date of sending by the authorized state bodies to the e-mail address of the subject of control, specified in the letter upon request.

10. The recommendation on elimination of the violations, revealed by the results of preventive control without visiting the subject (object) of control shall be executed within ten working days from the day following the day of its delivery.

11. In case of disagreement with the violations, specified in the recommendation, the subject of control shall have the right to send an objection to the authorized state body that sent the recommendation within five working days from the day following the day of its delivery.

12. Non-execution in the established term of recommendation on elimination of violations, revealed by the results of preventive control without visiting the subject (object) of control, shall entail imposition of a preventive control with a visit to the subject (object) of control by inclusion in the semiannual list of preventive control with a visit to the subject (object) of control.

13. Preventive control without visiting the subject (object) of control shall be conducted no more than once a year.

Footnote. Article 52 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 24.05.2018 № 156-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 02.07.2018 № 170-VI (shall be enforced upon expiry of six months after its first official publication); dated 01.04.2019 № 240-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 53 Coordination of the activities of state bodies and organizations that perform the child rights protection functions

The activities of state bodies and organizations that perform the child rights protection functions shall be coordinated by the authorized child rights protection body of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 53 - as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 19.04.2023 No. 223-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

The President of the Republic of Kazakhstan

Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы

Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 8 тамыздағы N 345 Заңы.

МАЗМҰНЫ

Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "заң актілеріне", "заң актілерінде", "заң актілерімен" деген сөздер тиісінше "заңдарына", "заңдарында", "заңдарымен" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

Осы Заң балаларды қоғамдағы толымды өмiрге даярлау, олардың қоғамдық мәнi бар және шығармашылық белсендiлiгiн дамыту, әлемдiк өркениеттiң жалпы адамзатқа тән құндылықтары негiзiнде оларды жоғары имандылық қасиеттерге, елжандылық пен азаматтыққа тәрбиелеу, олардың бойында ұлттық сана-сезiмдi қалыптастыру принциптерінің басымдығына сүйенiп, баланың Қазақстан Республикасының Конституциясында кепілдiк берiлген негiзгi құқықтары мен заңды мүдделерiн iске асыруға байланысты туындайтын қатынастарды реттейдi.

Ескерту. Кіріспеге өзгеріс енгізілді - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

1-тарау. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негiзгi ұғымдар

Осы Заңда мынандай негізгі ұғымдар пайдаланылады:

1) арнаулы көрсетілетін әлеуметтік қызметтерге мұқтаж бала (балалар) – Қазақстан Республикасының әлеуметтік қорғау туралы заңнамасында көзделген қалыптасқан мән-жайлардың салдарынан тыныс-тіршілігі бұзылған және осы мән-жайларды өз бетінше немесе отбасының көмегімен еңсере алмайтын бала (балалар);

1-1) ата-анасының қамқорлығынсыз қалған бала – ата-анасының ата-ана құқықтарының шектелуіне немесе олардан айырылуына, ата-анасының хабарсыз кетті деп танылуына, қайтыс болды деп жариялануына, әрекетке қабілетсіз (әрекет қабілеті шектеулі) деп танылуына, ата-анасының бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеуіне, ата-анасының баласын тәрбиелеуден немесе оның құқықтары мен мүдделерін қорғаудан жалтаруына, оның ішінде ата-анасының өз баласын тәрбиелеу немесе емдеу мекемесінен алудан бас тартуына байланысты, сондай-ақ ата-анасы қамқорлық жасамаған өзге де жағдайларда жалғызбасты ата-анасының немесе екеуінің де қамқорлығынсыз қалған бала;

2) бала – он сегіз жасқа (кәмелетке) толмаған адам;

3) бала құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын ұйымдар – бұл балаларды әлеуметтік қолдауды, әлеуметтік-тұрмыстық, медициналық-әлеуметтік, әлеуметтік-педагогикалық, психологиялық-педагогикалық, құқықтық қызметтер көрсету мен материалдық көмек көрсетуді, арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балаларды әлеуметтік оңалтуды, мұндай балалар еңбекке қабілетті жасқа жеткенде олардың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз етуді жүзеге асыратын ұйымдар;

4) баланы әлеуметтік оңалту – бала жоғалтқан әлеуметтік байланыстар мен функцияларды қалпына келтіру, тұрмыс-тіршілікті қамтамасыз ету ортасын толықтыру, оған қамқорлық жасауды күшейту жөніндегі іс-шаралар;

4-1) баланы жәбірлеу (буллинг) – қорлау сипатындағы жүйелі (екі және одан көп) әрекеттер, қудалау және (немесе) қорқыту, оның ішінде қандай да бір әрекетті жасауға немесе жасаудан бас тартуға мәжбүрлеуге бағытталған әрекеттер, сол сияқты жария түрде немесе бұқаралық ақпарат құралдары және (немесе) телекоммуникация желілері және (немесе) онлайн-платформалар пайдаланыла отырып жасалған дәл сол әрекеттер (кибербуллинг);

5) баланың әлеуметтік бейімделуі – өмірде қиын ахуалға тап болған баланың қоғамдағы құндылықтарды, мінез-құлық қағидалары мен нормаларын игеру және қабылдау арқылы әлеуметтік ортаның жағдайларына белсенді түрде бейімделу процесі, сондай-ақ басынан кешірген психологиялық және (немесе) моральдық зардаптарды еңсеру процесі;

6) баланың заңды өкілдері – ата-ана, бала асырап алушылар, қорғаншы, қамқоршы, патронат тәрбиелеуші, баланы қабылдайтын ата-аналар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес балаға қамқорлық жасауды, білім, тәрбие беруді, оның құқықтары мен мүдделерін қорғауды жүзеге асыратын олардың орнындағы басқа да адамдар;

7) баланы экономикалық жағынан қанау – бұл бала еңбегінің ең нашар нысандары, оның ішінде кәмелетке толмағандармен сауда жасау, оларды қылмыстық әрекетке немесе қоғамға жат іс-әрекеттер жасауға, жезөкшелікпен айналысуға, порнографиялық суреттер шығаруға немесе кәмелетке толмағандарды порнографиялық сипаттағы ойын-сауық іс-шараларына қатысуға тарту, сондай-ақ жұмысқа қабылдау үшін Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген ең төменгі жастан кіші балалардың еңбегі;

8) жетім бала – ата-анасының екеуі де немесе жалғыз басты ата-анасы қайтыс болған бала;

8-1) жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға тәлімгерлік (бұдан әрі – тәлімгерлік) – жетім балаларға және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарындағы он жасқа толған жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз бетінше өмір сүруге дайындауға жеке қолдау мен көмек көрсетуге бағытталған қызмет;

8-2) жетім балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар тәлімгері (бұдан әрі – тәлімгер) – тәлімгерлік туралы үлгілік шарт негізінде тәлімгерлікті жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының кәмелетке толған азаматы;

9) қамқоршылық – он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі балалардың құқығы мен заңды мүдделерін қорғаудың құқықтық нысаны;

10) қорғаншылық – он төрт жасқа толмаған балалардың құқығы мен заңды мүдделерін қорғаудың құқықтық нысаны;

11) мемлекеттік ең төменгі әлеуметтік стандарттар – мемлекет белгілеген әлеуметтік қызметтер көрсетудің, нормалар мен нормативтердің ең төменгі көлемін қамтитын, балалар өмірінің сапасын қамтамасыз ететін негізгі көрсеткіштер;

12) мүгедектігі бар бала – тіршілік етуінің шектелуіне және оны әлеуметтік қорғау қажеттігіне әкеп соқтыратын аурулардан, жарақаттардан, олардың салдарынан, кемістіктерден организмінің функциялары тұрақты бұзылып, денсаулығына зақым келген он сегіз жасқа дейінгі адам;

12-1) нысаналы активтер – нысаналы жинақтарды төлеуді қамтамасыз етуге және жүзеге асыруға, сондай-ақ осы Заңда көзделген өзге де мақсаттарға арналған ақша;

12-2) нысаналы жинақтарды алушы – Қазақстан Республикасының он сегіз жасқа толған, нысаналы жинақтарды алуға құқығы бар азаматы;

12-3) нысаналы жинақтау шоты – нысаналы жинақтарды алушының осы Заңға және Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорында ашылған, нысаналы жинақтар есепке алынатын және нысаналы жинақтарды төлеу жүргізілетін жеке атаулы шоты;

12-4) нысаналы жинақ төлемдері – нысаналы жинақтарды алушыға, сондай-ақ мұрагерлерге Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен нысаналы жинақтау шотынан төленетін нысаналы жинақтар сомасы;

12-5) нысаналы талаптарға қатысушы – Қазақстан Республикасының он сегіз жасқа толмаған, нысаналы талаптарға құқығы бар азаматы;

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
12-6) тармақшамен толықтыру көзделген – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

13) патронат – ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланы уәкілетті мемлекеттік орган мен баланы тәрбиелеуге алуға тілек білдірген адам (патронат тәрбиелеуші) жасасатын шарт бойынша азаматтардың отбасына тәрбиелеуге берген кездегі тәрбиенің нысаны;

14) алып тасталды - ҚР 01.04.2019 № 240-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);

15) Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары жөніндегі уәкіл – Қазақстан Республикасының Президенті тағайындайтын, өзіне балалардың құқықтары мен заңды мүдделерінің негізгі кепілдіктерін қамтамасыз ету, сондай-ақ мемлекеттік және қоғамдық институттармен өзара іс-қимыл жасай отырып, балалардың бұзылған құқықтары мен бостандықтарын қалпына келтіру жөніндегі функциялар жүктелетін адам.

16) тұрғын үй жағдайларын жақсарту және (немесе) білім беру ақысын төлеу мақсатында бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан төленетін нысаналы жинақтар (бұдан әрі – нысаналы жинақтар) – нысаналы жинақтарды алушының нысаналы жинақтау шотында Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының есепті жылдың алдындағы он сегіз жылдағы орташаланған инвестициялық кірісінің және жыл сайын осы сомаға есепке жазылатын, есепті жылдың алдындағы он сегіз жылдағы орташаланған инвестициялық кірістің елу пайызы есебінен жинақталған ақша;

17) уәкілетті операторлар – тұрғын үй жағдайларын жақсарту және (немесе) білім беру ақысын төлеу мақсатында бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры аударатын нысаналы жинақ төлемдерін есепке жатқызуға арналған банктік шоттарды ашуды және жүргізуді жүзеге асыратын екінші деңгейдегі банктер, Ұлттық пошта операторы;

Ескерту. 1-бап жаңа редакцияда - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), өзгерістер енгізілді - ҚР 05.07.2014 № 236-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.06.2022 № 129-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі); 10.07.2023 № 19-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 16.11.2023 № 40-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

2-бап. Осы Заңның қолданылуы

1. Осы Заңның күші Қазақстан Республикасының азаматтарына қолданылады. Қазақстан Республикасының азаматы болып табылмайтын бала, егер Қазақстан Республикасының Конституциясында, Қазақстан Республикасының заңдарында және Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, Республикада азаматтар үшін белгіленген құқықтар мен бостандықтарды пайдаланады, сондай-ақ міндеттерді атқарады.

2. Осы Заңның баланың құқықтары мен міндеттерін белгілейтін нормаларының күші кәмелетке толғанға дейін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес азаматтық әрекетке қабілеттілігін толық көлемінде алған балаларға қолданылады.

Ескерту. 2-бап жаңа редакцияда - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

3-бап. Қазақстан Республикасының баланың құқықтары туралы заңдары

1. Қазақстан Республикасының баланың құқықтары туралы заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi және осы Заң мен Қазақстан Республикасының бала құқықтарын қорғау саласындағы өзге де нормативтiк құқықтық актілерiнен тұрады.

2. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта осы Заңдағыдан өзгеше ережелер белгiленсе, халықаралық шарттағы оны қолдану үшiн Қазақстан Республикасының заңын шығару талап етiлетiн жағдайларды қоспағанда, халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.

4-бап. Балалардың тең құқықтылығы

1. Тегiне, нәсiлiне және қай ұлтқа жататындығына, әлеуметтiк және мүлiктiк жағдайына, жынысына, тiліне, бiлiмiне, дiнге көзқарасына, тұрғылықты жерiне, денсаулық жағдайына, балаға және ата-анасына немесе басқа заңды өкілдерiне қатысты өзге де мән-жайларға қарамастан, барлық бала тең құқыққа ие.

2. Некеден де және некесіз де туған балалар тең әрi жан-жақты қорғауды пайдаланады.

Ескерту. 4-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

5-бап. Баланың құқықтарын шектеуге тыйым салу

Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жағдайларды қоспағанда, баланың құқықтарын шектеуге болмайды.

Ескерту. 5-бап жаңа редакцияда - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

2-тарау. БАЛАЛАР МҮДДЕСIН КӨЗДЕЙТIН МЕМЛЕКЕТТIК САЯСАТ

6-бап. Балалар мүддесiн көздейтiн мемлекеттiк саясаттың мақсаттары

1. Қазақстан Республикасының балалар мүддесiн көздейтiн мемлекеттiк саясатының мақсаттары:

1) балалардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қамтамасыз ету, оларды кемсiтушілікке жол бермеу;

2) балалардың құқықтары мен заңды мүдделерiнің негiзгi кепiлдiктерiн нығайту, сондай-ақ құқықтары бұзылған жағдайларда оларды қалпына келтiру;

3) бала құқықтары кепілдiктерiнiң құқықтық негiздерiн қалыптастыру, баланың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау жөнiндегi тиiстi органдар мен ұйымдар құру;

4) балалардың дене бiтiмi, интеллектуалдық, рухани және имандылық тұрғысынан дамуына, олардың бойында елжандылық, азаматтық және бейбiтшiл сезiмдердi тәрбиелеуге, сондай-ақ баланың жеке адами тұлғасының қоғам мүддесi, мемлекет халықтарының дәстүрлерi, ұлттық және әлемдiк мәдениет жетiстiктерiне қол жеткiзуi үшiн мүмкіндiктерiн ашуға жәрдемдесу;

5) кәмелетке толмағандардың құқықтық санасы мен құқықтық мәдениетiн қалыптастыру жөніндегi нысаналы жұмысты қамтамасыз ету;

6) балаларды денсаулығы мен дамуына зардабын тигізетін ақпараттан қорғауды қамтамасыз ету болып табылады.

2. Балалар мүддесiн көздейтiн мемлекеттiк саясат мемлекеттiк органдар қызметiнiң басым саласы болып табылады және:

1) баланың құқықтарын заң тұрғысынан қамтамасыз етуге;

2) балаларға толымды тәрбие берудi, олардың құқықтарын қорғауды оларды қоғамда толымды өмiр сүруге дайындауды қамтамасыз ету мақсатында отбасын мемлекеттiк қолдауға;

3) аймақтық ерекшелiктердi ескере отырып, балалардың өмiрiн жақсартуға бағытталған мемлекеттiк ең төменгi әлеуметтiк стандарттарды белгiлеуге және сақтауға;

4) баланың құқықтары мен заңды мүдделерiн бұзғаны, оған зиян келтiргенi үшiн лауазымды тұлғалардың, азаматтардың жауаптылығына;

5) баланың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау жөнiндегi функцияларды жүзеге асыратын қоғамдық бiрлестiктер мен өзге де ұйымдарды мемлекеттiк қолдауға негiзделген.

Ескерту. 6-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 02.07.2018 № 170-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі).

7-бап. Қазақстан Республикасы орталық және жергiлiктi атқарушы органдарының мемлекетте баланың құқықтарын қорғау мәселелерi жөніндегi өкiлеттiктерi

1. Орталық атқарушы органдардың баланың құқықтарына кепiлдiктердi қамтамасыз ету жөнiндегi өкiлеттiктерiне:

1) балалар мүддесiн көздейтiн мемлекеттiк саясаттың негiздерiн талдап жасау;

1-1) балаларды денсаулығы мен дамуына зардабын тигізетін ақпараттан қорғау саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру;

2) алынып тасталды - ҚР 13.01.2014 № 159-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);

3) өз құзыретi шегiнде баланың құқықтары мен бостандықтарын реттеу және қорғау жөнiндегi нормативтiк құқықтық актiлердi қабылдау;

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
3-1) тармақшамен толықтыру көзделген – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

4) балалардың өмiрiн жақсартуға бағытталған мемлекеттiк ең төменгi әлеуметтiк стандарттарды белгiлеу;

5) бюджет қаражаты және Қазақстан Республикасының заңдарымен тыйым салынбаған өзге де көздер есебiнен балалар мүдделерiнде мемлекеттiк саясатты iске асыру жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асыру;

6) баланың құқықтарын қорғау мәселелерi бойынша мемлекеттің халықаралық мiндеттемелерiн орындау және халықаралық ұйымдарда мемлекет мүддесiн білдiру;

7) алынып тасталды - ҚР 13.01.2014 № 159-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);

8) алып тасталды - ҚР 29.12.2014 № 269-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;

9) осы Заңда, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыру жатады.

2. Алынып тасталды

3. Жергiлiктi атқарушы органдардың бала құқықтары кепiлдiктерiн жүзеге асырудағы өкiлеттiктерiне:

1) алып тасталды - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);

1-1) балаларды денсаулығы мен дамуына зардабын тигізетін ақпараттан қорғау саласындағы мемлекеттік саясаттың іске асырылуын қамтамасыз ету;

2) балаларға арналған әлеуметтiк инфрақұрылымды қалыптастыруға қатысу;

3) баланың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау жөнiндегi консультацияларды хабарлау мен өткiзу, iс-шараларды жүзеге асыру тәртiбiн белгiлеу;

4) тәрбие, бiлiм беру, денсаулық сақтау, ғылым, мәдениет, дене тәрбиесi мен спорт, әлеуметтiк қызмет көрсету және отбасын әлеуметтiк қорғау саласында балалар мүдделерiне орай орталық атқарушы органдар айқындаған мемлекеттiк саясатты iске асыру жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асыру;

4-1) жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды міндетті түрде жұмысқа орналастыруды және тұрғын үймен қамтамасыз етуді белгіленген тәртіппен жүзеге асыру;

5) жергілікті мемлекеттік басқару мүддесінде Қазақстан Республикасының заңнамасымен жергілікті атқарушы органдарға жүктелетін өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыру жатады.

Ескерту. 7-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2004.12.20 № 13, (2005.01.01 бастап қолданысқа енгiзiледi), 2009.07.17 № 188-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2010.03.19 № 258-IV, 2011.01.06 № 378-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 2011.07.05 № 452-IV (2011.10.13 бастап қолданысқа енгізіледі), 2012.07.10 № 36-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 13.06.2013 № 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 № 124-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.01.2014 № 159-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.12.2014 № 269-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 170-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

7-1-бап. Баланың құқықтары жөніндегі уәкіл институты

1. Баланың құқықтары жөніндегі уәкіл институтын Қазақстан Республикасының Президенті құрады және ол өз қызметін балалардың құқықтары мен заңды мүдделерінің кепілдіктерін қамтамасыз ету, сондай-ақ мемлекеттік және қоғамдық институттармен өзара іс-қимыл жасай отырып, балалардың бұзылған құқықтары мен бостандықтарын қалпына келтіру мақсатында қоғамдық негізде жүзеге асырады.

2. Баланың құқықтары жөніндегі уәкілдің қызметі:

1) заңдылық;

2) тәуелсіздік;

3) балалар үшін қолжетімділік;

4) баланың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау басымдығы;

5) объективтілік;

6) жариялылық қағидаттарына негізделеді.

3. Баланың құқықтары жөніндегі уәкіл өз қызметінде Қазақстан Республикасының Конституциясын, Қазақстан Республикасының заңдарын, Қазақстан Республикасы Президентінің актілерін және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерін басшылыққа алады.

Ескерту. 2-тарау 7-1-баппен толықтырылды - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

7-2-бап. Баланың құқықтары жөніндегі уәкіл

Баланың құқықтары жөніндегі уәкіл балалардың құқықтары мен заңды мүдделерінің қорғалуын қамтамасыз ету мақсатында:

1) баланың құқықтарының, бостандықтары мен заңды мүдделерінің бұзылуына қатысты өтініштерді және баланың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін бұзатын орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдар мен ұйымдардың, кәсіпорындардың, олардың лауазымды адамдарының шешімдеріне немесе әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымдарды қарайды;

2) баланың бұзылған құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін кедергісіз іске асыруға және қалпына келтіруге жәрдем көрсетеді;

3) Қазақстан Республикасының заңнамасын жетілдіру жөніндегі ұсынымдарды әзірлейді және Қазақстан Республикасының Үкіметіне енгізеді;

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
4) тармақшаға өзгеріс енгізу көзделген – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

4) білім беру, денсаулық сақтау және халықты әлеуметтік қорғау, қорғаныс, мәдениет және спорт жүйелерінің мемлекеттік органдары мен ұйымдарына, сондай-ақ кәмелетке толмағандар ұсталатын қылмыстық-атқару жүйесі мекемелеріне баруға кедергісіз қол жеткізеді;

5) баланың құқықтарымен айналысатын мемлекеттік және қоғамдық институттардың құжаттарына кедергісіз қол жеткізеді;

6) өзіне осы Заңмен, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарымен және Қазақстан Республикасы Президентінің актілерімен жүктелген өзге де өкілеттіктерді орындайды.

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
7) тармақшамен толықтыру көзделген – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
ЗҚАИ-ның ескертпесі!
7-2-бапты екінші бөлікпен толықтыру көзделген – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
Ескерту. 2-тарау 7-2-баппен толықтырылды - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

7-3-бап. Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының міндеттері

1. Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры:

1) осы Заңға сәйкес нысаналы жинақтарды есепке алу және есепке жатқызу үшін нысаналы жинақтау шоттарын ашуды жүзеге асыруға;

2) Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған тәртіппен нысаналы активтер мен нысаналы талаптарды есепке алуды, нысаналы жинақтарды нысаналы жинақтау шоттарына есепке алу мен есепке жатқызуды, нысаналы жинақтарды алушыға нысаналы жинақтау шотынан уәкілетті операторлардың шоттарына нысаналы жинақтарды төлеуді, нысаналы жинақтардың қайтарылуын есепке алуды жүзеге асыруға;

3) бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының интернет-ресурсы және (немесе) "электрондық үкімет" веб-порталы арқылы мынадай:

нысаналы талаптарға қатысушыға немесе оның заңды өкіліне нысаналы талаптардың сомасы;

нысаналы жинақтарды алушының сұрау салуы бойынша осы Заңның 7-7-бабында көзделген ережелерді ескере отырып, нысаналы жинақтау шоты ашылған күннен бастап кез келген сұрау салынатын күнге нысаналы жинақтардың сомасы туралы мәліметтерді төлемақы алмай ұсынуға;

4) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, тұрғын үй жағдайларын жақсарту және (немесе) білім беру ақысын төлеу мақсатында нысаналы жинақтарды нысаналы жинақтарды алушылардың уәкілетті операторда ашылған шоттарына, сондай-ақ қайтыс болған не соттың заңды күшіне енген шешімімен қайтыс болды деп жарияланған нысаналы талаптарға қатысушылар немесе нысаналы жинақтарды алушылар мұрагерлерінің уәкілетті операторда ашылған банктік шоттарына АҚШ долларында төлеуді жүзеге асыруға;

5) Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен нысаналы жинақтарды есепке алу, төлеу және қайтару мәселелері бойынша уәкілетті оператормен өзара іс-қимылды жүзеге асыруға;

6) нысаналы жинақтарды алушы он сегіз жасқа толғаннан кейін он жыл ішінде пайдаланылмаған нысаналы жинақтарды алушының нысаналы жинақтарын нысаналы жинақтау шоттарынан ерікті зейнетақы жарналарын есепке алуға арналған жеке зейнетақы шотына аударуды жүзеге асыруға міндетті.

Ескерту. 7-3-баппен толықтырылды – ҚР 16.11.2023 № 40-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

7-4-бап. Нысаналы талаптарға қатысушылар, нысаналы талаптар және нысаналы жинақтар

1. Қазақстан Республикасының он сегіз жасқа толмаған азаматтары ғана нысаналы талаптарға қатысушылар бола алады.

2. Осы Заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, нысаналы талаптарға қатысушыларға нысаналы талаптарды есепке жазу олар он сегіз жасқа толғанға дейін жыл сайын жүзеге асырылады.

3. Нысаналы талаптар мен нысаналы жинақтарды есепке алу АҚШ долларында жүргізіледі.

4. Нысаналы талаптар нысаналы талаптарға қатысушы он сегіз жасқа толатын жылға дейін Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі инвестициялық қызмет шеңберінде қаржы құралдарына инвестицияланады.

5. Нысаналы жинақтарды нысаналы жинақтау шотына есепке алу және есепке жатқызу үшін бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорында нысаналы жинақтау шоттарын ашу Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған тәртіппен жүзеге асырылады.

6. Нысаналы талаптарды есепке жазу нысаналы талаптарға қатысушы қайтыс болған не оны қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешімі заңды күшіне енген жағдайда тоқтатылады.

7. Нысаналы жинақ төлемдері нысаналы жинақтарды алушылардың Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен уәкілетті операторларда АҚШ долларында өздері ашатын банктік шоттарына есепке жатқызылады.

8. Нысаналы талаптарды, нысаналы жинақтарды және нысаналы жинақ төлемдерін қалыптастыру мен есепке алу, сондай-ақ нысаналы талаптарды есепке жазу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.

9. Нысаналы жинақ төлемдерін нысаналы жинақтарды алушының бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорында ашылған нысаналы жинақтау шотына қайтару АҚШ долларында жүзеге асырылады.

Бұл ретте айырбастауға байланысты шығыстарға төлем жасау, нысаналы жинақ төлемдерін нысаналы жинақтарды алушының бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорында ашылған нысаналы жинақтау шотына аударуға (қайтаруға) байланысты банктік көрсетілетін қызметтерге төлем жасау нысаналы жинақтарды алушының қаражаты есебінен жүзеге асырылады.

Ескерту. 7-4-баппен толықтырылды – ҚР 16.11.2023 № 40-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

7-5-бап. Нысаналы талаптарға қатысушылардың, нысаналы жинақтарды алушылардың және олардың заңды өкілдерінің дербес деректерін жинау, өңдеу ерекшеліктері

Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының осы Заңның 7-3-бабында көрсетілген міндеттерін орындау үшін нысаналы талаптарға қатысушылардың, нысаналы жинақтарды алушылардың және олардың заңды өкілдерінің дербес деректерін жинау, өңдеу олардың келісімінсіз жүзеге асырылады.

Ескерту. 7-5-баппен толықтырылды – ҚР 16.11.2023 № 40-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

7-6-бап. Нысаналы жинақ төлемдері

1. Тұрғын үй жағдайларын жақсарту және (немесе) білім беру ақысын төлеу мақсатында нысаналы жинақ төлемдеріне құқық нысаналы жинақтары бар нысаналы жинақтарды алушыларға беріледі.

2. Нысаналы жинақтары бар нысаналы талаптарға қатысушы немесе нысаналы жинақтарды алушы қайтыс болған не оны қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешімі заңды күшіне енген жағдайда, мұндай нысаналы жинақтар Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен мұраға қалдырылады.

Нысаналы жинақ төлемдерін есепке жатқызу үшін қайтыс болған не соттың заңды күшіне енген шешімімен қайтыс болды деп жарияланған нысаналы талаптарға қатысушылардың немесе нысаналы жинақтарды алушылардың мұрагерлері уәкілетті операторда АҚШ долларында банктік шот ашады.

3. Нысаналы талаптарға қатысушының не нысаналы жинақтарды алушының Қазақстан Республикасының азаматтығын тоқтатуы нысаналы жинақтарды төлеуден бас тартуға негіз болып табылады.

4. Білім беру ақысын төлеу нысаналы жинақтарды алушының өтінім беруі және өзі мен техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары арасында шарт жасасу арқылы не "Мемлекеттік білім беру жинақтау жүйесі туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес білім беру жинақтау сақтандыруы шартын немесе білім беру жинақтау салымы туралы шарт жасасу арқылы нысаналы жинақ төлемдері есебінен жүзеге асырылады.

Ескерту. 7-6-баппен толықтырылды – ҚР 16.11.2023 № 40-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

7-7-бап. Нысаналы жинақтар құпиясы

1. Нысаналы жинақтар құпиясы нысаналы жинақтарды алушылардың нысаналы жинақтау шоттарындағы ақшаның қалдықтары мен қозғалысы туралы мәліметтерді қамтиды.

Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры нысаналы жинақтар құпиясына кепілдік береді.

Нысаналы талаптарға қатысушылардың нысаналы талаптарының сомасы туралы мәліметтер құпия болып табылмайды.

2. Осы баптың 3 және 4-тармақтарында көзделген жағдайларды қоспағанда, өздерінің қызметтік және функционалдық міндеттерін жүзеге асыруға байланысты нысаналы жинақтар құпиясын құрайтын мәліметтерге қол жеткізген бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының лауазымды адамдары, жұмыскерлері нысаналы жинақтар құпиясын құрайтын мәліметтерді жария етуге құқылы емес және оларды жария еткені үшін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады.

Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі мен қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу, бақылау және қадағалау жөніндегі уәкілетті орган арасында ақпарат, оның ішінде нысаналы жинақтар құпиясын құрайтын мәліметтер алмасуды жүзеге асыру нысаналы жинақтар құпиясын жария ету болып табылмайды.

3. Нысаналы жинақтар құпиясы нысаналы жинақтарды алушыға бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының ішкі құжаттарында көзделген тәртіппен ашылуы мүмкін.

4. Нысаналы жинақтау шоттарындағы ақшаның қалдықтары мен қозғалысы туралы анықтамалар:

1) соттарға – олардың іс жүргізуіндегі істер бойынша сот ұйғарымының негізінде;

2) қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу, бақылау және қадағалау жөніндегі уәкілетті органға – бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының қызметін бақылау және қадағалау функцияларын жүзеге асыру шеңберінде;

3) прокурорға – оның қарауындағы материал бойынша өз құзыреті шегінде тексеру жүргізу туралы қаулының негізінде;

4) нысаналы жинақтарды алушының өкілдеріне – нотариат куәландырған сенімхаттың немесе сот шешімінің негізінде;

5) халықты әлеуметтік қорғау саласындағы басшылықты және салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын орталық атқарушы органға –нысаналы жинақтарды алушының өтінішіне байланысты туындаған мәселе бойынша;

6) бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының жыл сайынғы міндетті аудитін жүргізетін аудиторлық ұйымдарға;

7) мұрагерлерге – нысаналы жинақтарды алушы қайтыс болған не оны қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешімі заңды күшіне енген жағдайда мұраға құқық туралы куәлік ұсыныла отырып, сұрау салу бойынша;

8) нотариустар мен шетелдік консулдық мекемелерге – нысаналы жинақтарды алушы қайтыс болған не оны қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешімі заңды күшіне енген жағдайда өздерінің іс жүргізуіндегі мұрагерлік істер бойынша сұрау салу арқылы;

9) жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған барлық типтегі ұйымдардың басшыларына мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелеріндегі мәліметтер және (немесе) жетім балалардың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың осындай ұйымдарда болуын растайтын құжаттардың негізінде берілуі мүмкін.

Ескерту. 7-7-баппен толықтырылды – ҚР 16.11.2023 № 40-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

7-8-бап. Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының нысаналы активтері

1. Нысаналы жинақтарды алушының, бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің, уәкілетті операторлардың борыштары бойынша, оның ішінде санамаланған субъектілер таратылған және (немесе) банкрот болған жағдайларда нысаналы активтерге, нысаналы жинақтарға және нысаналы жинақ төлемдеріне тыйым салуды немесе өндіріп алуды қолдануға жол берілмейді.

2. Нысаналы активтер:

1) тұрғын үй жағдайларын жақсарту және (немесе) білім беру ақысын төлеу мақсатында және Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес өзге де жағдайларда нысаналы жинақ төлемдерін жүзеге асыруға;

2) қате есепке жатқызылған нысаналы жинақтарды және өзге де қате есепке жатқызылған ақшаны қайтаруға ғана пайдаланылады.

Ескерту. 7-8-баппен толықтырылды – ҚР 16.11.2023 № 40-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

7-9-бап. Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының нысаналы активтерін сақтау және есепке алу

1. Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының нысаналы активтері Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі мен бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры арасында жасалатын шартқа сәйкес Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіндегі шоттарда жалпы сомада сақталады және есепке алынады.

2. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының нысаналы активтерін есепке алу және сақтау мақсатында шетелдік кастодиан-банктерде шоттар ашуға құқылы.

Ескерту. 7-9-баппен толықтырылды – ҚР 16.11.2023 № 40-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

7-10-бап. Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының нысаналы талаптар, нысаналы жинақтар және нысаналы активтер бойынша есебі мен есептілігі және оларды бақылау

1. Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен нысаналы талаптар, нысаналы жинақтар және нысаналы активтер бойынша есепке алуды жүргізеді және есептілік жасайды.

Нысаналы активтерді есепке алуды жүзеге асыру және ақпараттың сенімділігін, сақталуын және санкцияланбаған қол жеткізуден қорғалуын қамтамасыз ету үшін бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының бағдарламалық қамтылымы түріндегі автоматтандырылған ақпараттық жүйелер пайдаланылады.

2. Нысаналы талаптарды, нысаналы жинақтар мен нысаналы активтерді есепке алуды жүргізу тәртібін бақылауды қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу, бақылау және қадағалау жөніндегі уәкілетті орган жүзеге асырады.

Ескерту. 7-10-баппен толықтырылды – ҚР 16.11.2023 № 40-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

7-11-бап. Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына оның нысаналы активтері бойынша аудит жүргізу

Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының міндетті жыл сайынғы аудиті шеңберінде аудиторлық ұйым бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының нысаналы активтері бойынша аудитті жүзеге асырады. Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының нысаналы активтері бойынша міндетті жыл сайынғы аудит бойынша шығыстар бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының меншікті активтері есебінен жүзеге асырылады.

Ескерту. 7-11-баппен толықтырылды – ҚР 16.11.2023 № 40-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
ЗҚАИ-ның ескертпесі!
7-12-баппен толықтыру көзделген – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

3-тарау. БАЛАНЫҢ НЕГIЗГI ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МIНДЕТТЕРI

8-бап. Баланың денсаулық сақтауға құқығы

1. Әрбiр баланың денсаулық сақтауға бұлжымас құқығы бар.

2. Мемлекет денi сау бала тууды қамтамасыз ету үшiн ананың денсаулығын сақтау жөнiнде жағдайлар жасайды.

3. Баланың денсаулық сақтауға құқығы:

1) баланың денсаулығын сақтау саласында Қазақстан Республикасының заңдарын қабылдау;

2) балалардың салауатты өмiр салтын насихаттау және ынталандыру;

3) балалардың денсаулығын сақтау саласындағы ғылыми зерттеулердi мемлекеттiк қолдау;

4) баланың, оның ата-анасының денсаулық жағдайына бақылау жасау және балалар ауруларының алдын алу;

5) бiлiктi медициналық көмек көрсету;

6) баланың денi сау болып өсiп жетiлуiне қажеттi қолайлы қоршаған орта жасау;

7) балалар үшiн сапасы тиiстi деңгейдегі тағам өнiмдерiнің өндiрiлуiне және сатылуына бақылау жасау арқылы қамтамасыз етiледi.

4. Мемлекет Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес балаларға тегiн медициналық көмектiң көлемiне кепілдiк бередi.

5. Баланың өмiрiне, денсаулығына және дене бітімі мен психикасының қалыпты өсiп-жетілуіне зиян келтiретiн кез келген ғылыми тәжiрибелер немесе өзге де эксперименттерге тыйым салынады.

Ескерту. 8-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

9-бап. Баланың даралық ерекшелiкке және оны сақтауға құқығы

Әрбір бала туылғаннан кейін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес тіркелуге тиіс. Туылған кезінен бастап оның аты, әкесінің аты және тегі, ұлты және азаматтығы болуына құқығы, ал Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда оларды сақтауға құқығы бар.

Ескерту. 9-бап жаңа редакцияда - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

10-бап. Баланың өмiр сүруге, жеке басының бостандығына, қадiр-қасиетiне және жеке өмiрiне қол сұғылмауға құқығы

1. Әрбiр баланың өмiр сүруге, жеке басының бостандығына, қадiр-қасиетiне және жеке өмiрiне қол сұғылмауға құқығы бар.

2. Мемлекет баланың жеке басына ешкiмнiң тиiспеуiн қамтамасыз етедi, оны физикалық және (немесе) психикалық күш көрсетуден, адамның қадір-қасиетіне қатыгездікпен, дөрекілікпен қараудан немесе оны қорлаудан, баланы жәбірлеуден (буллингтен), жыныстық қатынас сипатындағы әрекеттерден, баланы қылмыстық iс-әрекетке және қоғамға жат әрекеттер жасауға тартудан, және оны адам мен азаматтың Қазақстан Республикасының Конституциясында бекiтiлген құқықтары мен бостандығына қысым жасаудың өзге де түрлерiнен қорғауды жүзеге асырады.

Ескерту. 10-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

11-бап. Баланың сөз және ар-ождан бостандығына, ақпаратқа, қоғамдық өмiрге араласуға құқығы

1. Әрбiр баланың сөз бостандығына және өз пiкiрiн айтуға, ар-ождан бостандығына, өзiнiң қоғамдық белсендiлiгiн дамытуға, жасына сәйкес ақпарат алуға және оны таратуға, қоғамдық бiрлестiктерге, сондай-ақ басқа да коммерциялық емес ұйымдардың нысандарына және Қазақстан Республикасының заңдарымен рұқсат етiлген бейбiт жиналыстарға өз еркiмен қатысуға құқығы бар.

2. Мемлекеттiк органдар балалардың жеке адами тұлғасын, олардың шығармашылық бейiмдiлiгiн, әлеуметтiк белсендiлiгiн, ғылыми, техникалық және көркем шығармашылығын дамытуды, олардың интеллектуалдық меншiгiн қорғауды, балалардың өмiрi мен денсаулығын сақтауды, қоршаған табиғи ортаны, тарих пен мәдениет ескерткiштерiн қорғауды өзiне мақсат тұтатын, қайырымдылықты жүзеге асыратын, мәдени және спорттық өмiрге қатысуға тартатын, демалысты ұйымдастыратын қоғамдық ұйымдарға жәрдемдеседi.

Ескерту. 11-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 16.11.2015 № 403-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

12-бап. Баланың қажеттi тұрмыс деңгейiне құқығы

1. Әрбiр баланың дене бiтiмінің, психикасы мен жан дүниесiнің толымды дамуы үшiн қажеттi тұрмыс деңгейi мен жағдайы болуға құқығы бар.

2. Мемлекет бұл жағдайлардың жасалуын әлеуметтік және экономикалық шаралар жүйесi арқылы қамтамасыз етедi.

13-бап. Баланың мүлiктiк құқықтары

1. Әрбiр баланың заңмен белгiленген тәртiппен және мөлшерде өз ата-анасынан және отбасының басқа да мүшелерiнен қаражат алуға құқығы бар. Балаға алименттер, жәрдемақылар және басқа да әлеуметтiк төлемдер ретiндегi тиесiлi сомалар ата-анасының (олардың орнындағы адамдардың) билiк етуiне келiп түседi және олар баланы күтiп-бағуға, оған бiлiм беруге және оны тәрбиелеуге жұмсалады.

2. Әрбiр баланың заңнамада белгiленген тәртiппен өз бетiнше немесе өзiнiң заңды өкілдері арқылы мәмiлелер жасауға, банктерде, Ұлттық пошта операторында салымдары болуға және жалақысына, стипендиясына немесе өзге де кiрiстерiне және зияткерлік меншiк құқығы объектiлерiне билiк етуге, өзге де мүлiктiк құқықтарды иемденуге және оларды жүзеге асыруға құқығы бар.

Ата-аналар немесе заңды өкілдер баланың жәрдемақысы немесе материалдық көмек ретiнде мемлекет бөлетін ақшаны баланың атына банктерге және (немесе) Ұлттық пошта операторына салуға құқылы.

3. Әрбiр баланың өзi тапқан табысқа, өзi сыйға немесе мұра ретiнде алған мүлiкке, сондай-ақ баланың қаражатына сатып алынған басқа да кез келген мүлiкке меншiк құқығы бар.

Өз еңбегiмен табыс табатын бала, егер ол ата-анасымен бiрге тұратын болса, отбасын асырауға жұмсалатын шығындарды бөлiсуге қатысуға құқылы.

Баланың өзiне меншiк құқығымен тиесілі мүлiкке билiк ету құқығы Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарымен айқындалады.

Ескерту. 13-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 16.11.2023 № 40-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

14-бап. Баланың тұрғын үйге құқығы

1. Әрбiр баланың Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасына сәйкес тұрғын үйге құқығы бар.

2. Білім беру ұйымдарындағы, медициналық және басқа да ұйымдардағы, оның ішінде қоғамнан уақытша оқшаулауды қамтамасыз ететін ұйымдардағы, қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы, патронаттық тәрбиедегі жетiм бала, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған бала тұрғын үйге меншiк құқығын немесе тұрғын үйді пайдалану құқығын caқтайды, ал құқығы болмаған жағдайда олардың Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасына сәйкес тұрғын үй алуға құқығы бар.

Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан берілген тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй жетiм балаларда, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларда олар білім беру ұйымдарында, медициналық және басқа да ұйымдарда, оның ішінде қоғамнан уақытша оқшаулауды қамтамасыз ететін ұйымдарда, қорғаншылықта немесе қамқоршылықта, патронаттық тәрбиеде болған кезеңде олар кәмелетке толғанға дейін сақталады.

3. Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды, оның iшiнде жетiм балаларды оларға басқа тұрғын үй берiлмейiнше, тұрып жатқан тұрғын үйінен шығаруға болмайды.

4. Осы баптың 2-тармағында аталған балалардың тұрғын үйге меншiк құқығын немесе тұрғын үйді пайдалану құқығын сақтауды жергiлiктi атқарушы органдар қамтамасыз етедi.

5. Он төрт жасқа толмаған жетім баланың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланың тұрғын үйін иеліктен шығару, оның ішінде айырбастау немесе сыйға тарту бойынша мәмілелер жасауға немесе олардың атынан кепілгерлік шартын, тұрғын үйді өтеусіз пайдалануға тапсыру немесе кепілге қою бойынша мәмілелер, заң жүзінде, өсиет бойынша оларға тиесілі мұрагерлік құқықтардан бас тартуына, олардың тұрғын үйін бөлуге немесе одан үлес бөліп алуға әкеп соқтыратын мәмілелер жасасуға жол берілмейді.

Ескерту. 14-бап жаңа редакцияда - ҚР 04.07.2013 № 126-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

14-1-бап. Жетім балалардың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың тұрғын үйін сақтауды қамтамасыз ету

1. Жергiлiктi атқарушы органдар:

1) жетім балалардың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың тұрғын үйін есепке алуды жүргізеді және оның сақталуын бақылауды жүзеге асырады;

2) жетім балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронаттық тәрбиелеуге, білім беру ұйымдарына, медициналық және басқа да ұйымдарға орналастырылғанға дейін олардың тұрғын үйін сақтауды қамтамасыз етеді;

3) жетім балалардың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың тұрғын үйіне қорғаншылық белгiлейдi.

2. Баланың заңды өкілдері жетім балалардың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың тұрғынжайының сақталуын қамтамасыз етеді.

Баланың заңды өкілдері қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның келісімімен, жетім балалардың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың тұрғынжайын Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы бекітетін үлгілік шарт негізінде жалдауға (қосымша жалдауға) бере алады.

Тұрғын үйді жалдау (жалға алу) шарты бойынша алынған ақша жетім балалардың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың банктік шотына есепке жазылуға жатады.

Жетім балалардың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың тұрғынжайының сақталу қағидаларын Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы бекітеді.

3. Жергілікті атқарушы органдардың лауазымды адамдары және баланың заңды өкілдері жетім балалардың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың тұрғын үйін сақтау жөніндегі міндеттерді орындамағаны үшін Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жауаптылықта болады.

Ескерту. Заң 14-1-баппен толықтырылды - ҚР 04.07.2013 № 126-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

15-бап. Баланың бiлiм алуға құқығы

1. Әрбiр баланың бiлiм алуға құқығы бар және Қазақстан Республикасының бiлiм туралы заңдарына сәйкес оған тегiн бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім және конкурстық негiзде тегiн техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және жоғары бiлiм алуға кепiлдiк берiледi.

2. Тегiн жалпы орта бiлiм немесе техникалық және кәсіптік бiлiм алғанға дейiн баланы мемлекеттiк бiлiм беру мекемесiнен шығару, шығарудың жалпы тәртiбiн сақтаумен қатар тек қорғаншы және қамқоршы органдарды хабардар ете отырып қана жүргiзiлуi мүмкiн.

3. Ерекше білім беру қажеттіліктерін бағалауға сәйкес арнаулы педагогикалық тәрбиенi қажет ететiн мүмкіндігі шектеулі балаларға мемлекеттiк бюджеттен белгiленген стандарттар деңгейiнде олардың бiлiм алуына кепiлдiк беретiн қосымша қаражат бөлінеді.

4. Мемлекет балалардың бiлiм алу кезеңiнде әлеуметтiк қорғауды қажет ететiндерiнің күтiп-бағу шығынын толық немесе iшiнара көтередi. Олардың бiлiм алу кезеңiнде әлеуметтiк көмектің мөлшерлерi мен көздерiн Қазақстан Республикасының Yкiметi белгiлейдi.

Ескерту. 15-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2007.07.27 № 320 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

16-бап. Баланың еңбек бостандығына құқығы

1. Әрбiр баланың еңбек бостандығына, қызмет және кәсiп түрлерiн еркiн таңдауға құқығы бар.

2. Балалар он төрт жастан бастап, ата-аналарының рұқсатымен оқудан бос кезiнде денсаулығына және өсіп-жетiлуiне оңтайлы, баланың дене бiтiмiне, имандылығына және психикалық жай-күйiне зиян келтiрмейтiн қоғамдық пайдалы еңбекке қатысуға, сондай-ақ мамандық алуға құқығы бар. Бұл құқықты халықты еңбекпен қамту қызметi мен жергiлiктi мемлекеттiк басқару органдары қамтамасыз етедi.

3. Он сегiз жасқа толмаған қызметкерлермен еңбек шартын жасасу және оны бұзу тәртiбi және олардың еңбегін реттеудің басқа да ерекшелiктерi Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында белгіленедi.

4. Баланы оның денсаулығына қауіп төндіруі немесе білім алуына кедергі келтіруі не оның денсаулығына және дене бітімі, ақыл-ойы, рухани, моральдық және әлеуметтік жағынан дамуына нұқсан келтіруі мүмкін кез келген жұмысты орындауға қабылдауға немесе тартуға тыйым салынады.

Ескерту. 16-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2007.05.15 № 253, 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

16-1-бап. Баланың экономикалық қанаудан қорғалу құқығы

Әрбір баланың экономикалық қанаудан қорғалуға құқығы бар.

Ескерту. Заң 16-1-баппен толықтырылды - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

17-бап. Баланың мемлекеттiк көмекке құқығы

1. Мемлекеттiк көмек оны алуға құқығы бар әрбiр балаға тағайындалады. Мемлекеттiк көмектің мөлшерi және оны көрсетудің шарты мен тәртiбi Қазақстан Республикасының заңдарымен белгiленедi.

2. Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар, оның iшiнде жетiм балалар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес толық мемлекеттiк қамсыздандырылуда болады.

3. Мемлекеттiк органдар ата-анасының қамқорлығынсыз қалған әрбiр балаға, қорғаншылық немесе қамқоршылық нысанына қарамастан, бiрдей материалдық және өзге де жағдайларды қамтамасыз етедi.

18-бап. Мемлекеттiк ең төменгi әлеуметтiк стандарттарды белгiлеу

1. Балалардың мүддесiн көздейтiн мемлекеттiк саясат мемлекеттiк ең төменгi әлеуметтiк стандарттар негiзiнде жүзеге асырылады.

2. Мемлекеттiк ең төменгi әлеуметтiк стандарттар әлеуметтiк қызмет көрсетулер бойынша белгiленген ең төменгi көлемде мыналарды:

1) мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысына сәйкес кепiлдiк берiлген, жалпыға бiрдей қолжетiмдi тегiн бастауыш, негізгі орта және жалпы орта бiлiм мен конкурстық негiзде тегiн техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және жоғары бiлiм берудi;

2) балаларға тегiн медициналық қызмет көрсетудi, оларды тамақтандырудың ең төменгi нормаларына сәйкес тамақтандыруды қамтамасыз етудi;

3) он бес жасқа толған балалардың кәсiби бағдарлау, қызмет саласын таңдау, жұмысқа орналасу, еңбегiнің қорғалу, еңбегiне ақы төлену құқығын Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен кепілдi қамтамасыз етудi;

4) балаларға әлеуметтiк қызмет көрсету, оларды әлеуметтiк қорғау, соның iшiнде туылуы мен тәрбиеленуiне байланысты, балалары бар азаматтарға мемлекеттiк жәрдемақы төлеу жолымен кепiлдi материалдық қолдауды қамтамасыз ету, сондай-ақ арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балаларды әлеуметтiк бейiмдеу және әлеуметтiк оңалту жөнiндегi шараларды;

5) Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңдарына сәйкес тұрғын үйге құқығын қамтамасыз етудi;

6) балаларды сауықтыру мен олардың демалысын ұйымдастыруды, соның iшiнде төтенше жағдайларда, сондай-ақ экологиялық жағынан қолайсыз және Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен сондай деп танылған аумақтарда тұратын балаларды сауықтыруды ұйымдастыруды;

7) бiлiктi заң көмегiн көрсетудi қамтиды.

3. Мемлекеттiк ең төменгi әлеуметтiк стандарттар олардың өмiр сүру жағдайларындағы аймақтық айырмашылықтар ескерiле отырып айқындалады. Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жергiлiктi мемлекеттiк басқарудың органдары қосымша әлеуметтiк стандарттар белгiлей алады.

4. Тиiстi бiлiм беру ұйымдарындағы, арнаулы оқу-тәрбие ұйымдарындағы, денсаулық сақтау, әлеуметтiк қызмет көрсету ұйымдарындағы немесе өзге де мекемелер мен ұйымдардағы балалардың өздерiне ұсынылған қызмет көрсетулердiң мемлекеттiк ең төменгi әлеуметтiк стандарттарға сәйкестiгін мезгiл-мезгiл бағалап отыруға құқығы бар.

Ескерту. 18-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2007.07.27 № 320 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

19-бап. Баланың дем алуға және бос уақытын пайдалануға құқығы

1. Әрбiр бала өзiнiң жасына, денсаулығына және қажеттерiне қарай демалуға және бос уақытын пайдалануға құқылы.

2. Ата-анасы немесе олардың орнындағы адамдар өздерiнiң қабiлеттерi мен мүмкiндiктерiне сәйкес баланың күтiлуi мен жан-жақты дамуына қажеттi өмiрлiк жағдайларды қамтамасыз етедi.

3. Мемлекеттiк органдар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес балалардың сауықтыру, спорт, шығармашылық және бос уақытын пайдаланатын өзге де ұйымдарын, лагерьлер мен санаторийлердi құрады және оларды қолдап отырады.

4. Мемлекет балалардың демалуға, сауығуға және бос уақытын пайдалануға құқығын қамтамасыз ету жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асырады.

5. Балалардың сауықтыру, спорт, шығармашылық және бос уақытты өткізетін өзге де ұйымдарында, лагерьлері мен санаторийлерінде құдайға құлшылық етуді, дiни жораларды, рәсімдерді және (немесе) жиналыстарды өткізуге, сондай-ақ діни ілімдерді таратуға бағытталған іс-әрекеттерге жол берілмейді.

Ескерту. 19-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2011.10.11 № 484-ІV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

20-бап. Баланың мiндеттерi

Әрбiр бала Қазақстан Республикасының Конституциясын және заңдарын сақтауға, басқа адамдардың құқықтарын, бостандығын, ар-ожданы мен қадiр-қасиетiн, Республиканың мемлекеттiк нышандарын құрметтеуге, еңбекке жарамсыз ата-анасына қамқорлық жасауға, тарихи және мәдени мұралардың сақталуына қам-қарекет жасауға, тарих және мәдениет ескерткiштерiн сақтауға, табиғатты сақтауға және табиғи байлықтарға ұқыпты қарауға мiндеттi.

4-тарау. БАЛА ЖӘНЕ ОТБАСЫ

21-бап. Баланың отбасында өмiр сүру және тәрбиелену құқығы

Баланың мүдделерiне қайшы келетiн жағдайларды қоспағанда, әрбiр баланың отбасында өмiр сүруге және тәрбиеленуге құқығы, өзiнiң ата-анасын және басқа да жақын туыстарын бiлуге құқығы, олардың қамқорлығы мен тәрбиесiн алуға құқығы бар.

Ескерту. 21-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

22-бап. Баланың отбасындағы құқықтары

Әрбір бала отбасында Қазақстан Республикасының Конституциясында, осы Заңда және Қазақстан Республикасының басқа да заңдарында белгіленген жеке мүліктік емес және мүліктік құқықтарға ие.

Ескерту. 22-бап жаңа редакцияда - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

23-бап. Бала тәрбиелеп отырған отбасыларына мемлекеттiк қолдау

Мемлекет бала тәрбиелеп отырған отбасыларына Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен әлеуметтiк көмек беру арқылы қолдау көрсетедi.

Ескерту. 23-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

24-бап. Ата-анасының баланы тәрбиелеу, күтiп-бағу және асырау жөніндегi мiндетi

1. Ата-анасы немесе басқа да заңды өкілдері баланың жан-жақты дамуы үшiн қажеттi өмір сүру жағдайын жасауға мiндеттi.

2. Ата-анасы баланы тәрбиелеуге, оны күтiп-бағуды жүзеге асыруға, материалдық жағынан қолдап, оның әл-ауқатына қамқорлық жасауға, тұрғын үймен қамтамасыз етуге міндеттi.

Ескерту. 24-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 01.04.2019 № 240-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

25-бап. Баланың ата-анасымен бiрге тұру құқығы

1. Баланың өз ата-анасымен немесе басқа да заңды өкілдерiмен бiрге тұруға құқығы бар.

2. Баланың, ата-анасының немесе заңды өкілдерiнiң ықтиярынсыз баланы ата-анасынан немесе заңды өкілдерiнен айыруға тыйым салынады. Оларды айыру туралы шешiмдi ерекше жағдайларда және баланы қорғау мақсатында қандай дәрежеде қажет болуына қарай сот қана қабылдайды.

3. Ата-анасы бiр-бiрiнен бөлек тұрған жағдайда баланың тұратын жерi ата-анасының келiсiмiмен, ал ол болмаған жағдайда, ата-аналар арасындағы дау сот арқылы шешiледi. Бұл орайда сот бала ата-анасының жеке қасиеттерi мен жағдайларын, сондай-ақ баланың мүдделерi мен пiкiрiн ескередi.

26-бап. Баланың өзiнен бөлек тұратын ата-анасымен қарым-қатынас жасау құқығы

1. Баланың өмiрi мен денсаулығына қатер төндiретiн жағдайлардың болуын қоспағанда, баланың өзiнен бөлек тұратын ата-анасы туралы ақпарат алуға, олармен кездесiп, араласып тұруға құқығы бар.

2. Бала құқығын шектеуге байланысты туындаған, осы бапта көзделген даулар сот тәртiбiмен шешiледi.

5-тарау. АТА-АНАСЫНЫҢ ҚАМҚОРЛЫҒЫНСЫЗ ҚАЛҒАН БАЛАНЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ

27-бап. Қорғаншылық, қамқоршылық, патронат және баланы қабылдайтын отбасы

1. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаға қорғаншылық, қамқоршылық немесе патронат белгіленеді, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес оның мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтарының қорғалуы үшін ол баланы қабылдайтын отбасына берілуі мүмкін.

2. Жасы он төртке толмаған балаларға қорғаншылық белгіленеді, ал он төрттен бастап он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағандарға қамқоршылық белгіленеді.

3. Жергілікті атқарушы органдар қорғаншылық және қамқоршылық органдары болып табылады.

4. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған, оның ішінде тәрбиелеу, емдеу немесе басқа да мекемедегі балаға Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес патронат белгіленуі мүмкін.

5. Тәрбиелеу мекемесіндегі жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес баланы қабылдайтын отбасына берілуі мүмкін.

6. Аға-інілері мен апа-сіңлілері (қарындастары) бар балаға қорғаншылық немесе қамқоршылық белгіленген жағдайда, олардың бірге тұруы үшін жағдай жасалады.

Ескерту. 27-бап жаңа редакцияда - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі).

28-бап. Бала асырап алу

Отбасында өсiріп-жетiлдiру мен тәрбиелеу үшiн жағдайлар жасау мақсатында ата-анасының қамқорлығынсыз қалған бала Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен асырап алуға берiлуi мүмкін.

28-1-бап. Бала қонақтайтын отбасы

Барлық үлгідегі (білім беру, медициналық және басқа да) ұйымдардағы жетім балалар және ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар білім беру процесіне байланысты емес кезеңдерде (каникулдар, демалыс және мереке күндері) бала қонақтайтын отбасыларға берілуі мүмкін.

Ескерту. 5-тарау 28-1-баппен толықтырылды - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

28-2-бап. Тәлімгерлік

1. Жетім балаларға және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарындағы он жасқа толған жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға тәлімгерлікті өтеусіз негізде жүзеге асыратын тәлімгер бекітілуі мүмкін. Тәлімгерлікті ұйымдастыру тәртібін Қазақстан Республикасының балалар құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы айқындайды.

2. Тәлімгер жетім балаларға және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарындағы жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға өз бетінше өмір сүруге дайындалуға жеке қолдау мен көмек көрсетеді.

3. Мыналар тәлімгер бола алмайды:

1) Қазақстан Республикасының азаматтығы жоқ және кәмелетке толмаған адам;

2) сот әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп таныған адам;

3) жұбайын (зайыбын) сот әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлеті шектеулі деп таныған адам;

4) сот ата-ана құқықтарынан айырған немесе сот ата-ана құқықтарын шектеген адам;

5) өзіне Қазақстан Республикасының заңымен жүктелген міндеттерді тиісінше орындамағаны үшін қорғаншы немесе қамқоршы міндеттерінен шеттетілген адам;

6) бұрынғы бала асырап алушы, егер оның кінәсінен сот бала асырап алудың күшін жойса;

7) денсаулық жағдайына байланысты ата-ана құқықтарын жүзеге асыра алмайтын адам (адам бала асырап ала алмайтын, оны қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронатқа қабылдай алмайтын аурулардың тiзбесiн денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган белгiлейдi);

8) тұрақты тұрғылықты жері жоқ адам;

9) дәстүрлi емес сексуалдық бағдарды ұстанатын адам;

10) тәлімгер болып тағайындалған кезде қасақана қылмыс жасағаны үшін өтелмеген немесе алынбаған сотталғандығы бар адам;

11) тәлімгерлік белгіленген кезде өзін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен күнкөріс деңгейімен қамтамасыз ететін кірісі жоқ адам;

12) наркологиялық немесе психоневрологиялық диспансерлерде есепте тұрған адам;

13) адам өлтіру, денсаулыққа қасақана зиян келтіру сияқты, халық денсаулығына және адамгершілікке, жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін, экстремистік немесе террористік қылмыстар, адам саудасы үшін сотталғандығы бар немесе болған, қылмыстық қудалауға ұшырап отырған немесе ұшыраған адам (Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 35-бабы бірінші бөлігі 1) және 2) тармақшаларының негізінде өздеріне қатысты қылмыстық қудалау тоқтатылған адамдарды қоспағанда) тәлімгер бола алмайды.

Егер тәлімгер болып тағайындалатын адам некеде тұрса (ерлі-зайыпты болса) не өзге адамдармен бірге тұрып жатса, жұбайына (зайыбына) не бірге тұратын адамдарға осы тармақтың бірінші бөлігінің 4) – 6), 10), 12) және 13) тармақшаларында белгіленген талаптар қолданылады.

4. Тәлімгердің:

1) жетім балаларға және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында тұрып жатқан балаға баруға, сондай-ақ баланың және осы білім беру ұйымы басшысының келісімімен баламен тұрып жатқан жерінен тыс жерде қарым-қатынас жасауға;

2) білім беру процесіне байланысты емес кезеңдерде (каникулдар, демалыс және мереке күндері) баланың қосымша білім беру қызметтерін, тәрбиелік және медициналық қызметтерді алуына көмек көрсетуге құқығы бар.

5. Тәлімгердің:

1) баланы Қазақстан Республикасының аумағынан тысқары жерге әкетуге;

2) медициналық көмек көрсету үшін баланы медициналық ұйымға орналастыру немесе оны ішкі істер органдарына жеткізу жағдайларын қоспағанда, баламен оның тұрып жатқан жерінен тыс жерде қарым-қатынас жасаған кезде баланы үшінші тұлғалардың (жеке және (немесе) заңды тұлғалардың) қарауына қалдыруға;

3) тәлімгерлік туралы шарттың өзге де талаптарын бұзуға құқығы жоқ.

6. Тәлімгер:

1) баламен бірге болу кезеңінде оның өмірі мен денсаулығына жауапты болуға;

2) қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарға немесе жетім балаларға және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған, бала тұрып жатқан білім беру ұйымына баланың өміріне және (немесе) денсаулығына қауіп төндіретін жағдайдың туындағаны, оның ауырып қалғаны, жарақат алғаны, медициналық көмек көрсету үшін баланың медициналық ұйымға орналастырылғаны немесе ішкі істер органдарына жеткізілгені туралы дереу хабарлауға;

3) тәлімгерлік туралы шарттың өзге де талаптарын сақтауға міндетті.

Ескерту. 28-2-баппен толықтырылды – ҚР 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

29-бап. Баланы тәрбиелейтiн, емдейтiн және сол сияқты өзге де мекемелерде күтiп-бағу мен тәрбиелеу

1. Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған бала, оны отбасында тәрбиелеуге беруге мүмкіндiк болмаған жағдайда, тәрбиелейтiн, емдейтiн немесе сол сияқты өзге де балалар мекемелерiне орналастырылуға тиiс.

2. Балаға тиесiн алимент, жәрдемақы және басқа әлеуметтiк төлемдер оның банк шотына аударылады және Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен төленедi.

3. Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған тәрбиелейтiн, емдейтiн және сол сияқты өзге де мекемелердегi балаға отбасылық тәрбиеге жақындатылған жағдай жасалады. Баланың күтіп-бағуды пайдалануға, тәрбие, бiлiм алуға, жан-жақты дамуға, ар-ожданы мен қадiр-қасиетінің құрметтелуiне, өз мүдделерiнің қамтамасыз етiлуiне, ана тiлінiң, мәдениетiнiң, ұлттық әдет-ғұрпы мен дәстүрiнің сақталуына құқығы бар.

4. Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар тәрбиеленетiн, емделетiн және сол сияқты өзге де мекемелердiң аталған мекемелердегi балаларға қатысты педагогикаға жат немесе азғындық әрекеттер жасаған қызметкерлерi Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.

5. Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған тәрбиелейтiн, емдейтiн және соған ұқсас басқа да мекемелердегi баланың құқықтары мен мүдделерiн қорғауды, оның жұмысқа орналасуына жәрдемдесудi жергiлiктi атқарушы органдар жүзеге асырады. Ата-анасынан кәмелеттiк жасқа толғанға дейiн айрылған жетiм балаларға және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңдарына сәйкес пайдалануға мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй беріледi.

Ескерту. 29-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2009.07.11. № 185-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

30-бап. Баланың құқықтарын қорғау жөніндегi функцияны жүзеге асыратын ұйымдар

1. Туғаннан үш жасқа дейінгі жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға, туғаннан төрт жасқа дейінгі психикалық және физикалық дамуы бұзылған балаларға арналған, баладан бас тарту қаупі бар отбасыларды психологиялық-педагогикалық қолдап отыруды жүзеге асыратын денсаулық сақтау ұйымдарына туғаннан үш (төрт) жасқа дейінгі жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар қабылданады. Туғаннан үш жасқа дейінгі жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға, туғаннан төрт жасқа дейінгі психикалық және физикалық дамуы бұзылған балаларға арналған, баладан бас тарту қаупі бар отбасыларды психологиялық-педагогикалық қолдап отыруды жүзеге асыратын денсаулық сақтау ұйымдарында балаларды уақытша бағып-күту үшін арнаулы бөлімшелер ашылады.

Арнаулы бiлiм беру ұйымдарына он бiр жастан он сегiз жасқа дейiнгi девиантты мiнез-құлықты балалар орналастырылады.

Ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына он бір жастан он сегіз жасқа дейінгі, тәрбиелеудің, оқытудың ерекше жағдайларын қажет ететін және арнаулы педагогикалық тәсілді талап ететін балалар орналастырылады.

Отбасы үлгісіндегі балалар ауылын, жасөспірімдер үйін және кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталығын қоспағанда, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарына үш жастан он сегіз жасқа дейінгі жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар қабылданады.

Жалпы үлгiдегi жалпы білiм беретiн мектеп-интернатқа жетiм балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар, сондай-ақ табысы аз және көп балалы отбасылардың алты жастан он сегiз жасқа дейiнгi, осы үлгiдегi ұйымдарда күтіп-бағуға медициналық қарсы көрсетілімдері жоқ балалар қабылданады.

Медициналық-әлеуметтік мекемеге (ұйымға) күтімге, медициналық, тұрмыстық қызмет көрсетуге және әлеуметтік-еңбекке бейімдеуге мұқтаж, төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі мүгедектігі бар балалар қабылданады.

Отбасы үлгiсiндегi балалар ауылына он сегiз жасқа дейiнгi жетiм балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар қабылданады. Балаларды отбасы үлгiсiндегi балалар ауылдарына қабылдау тәртібі мен оларды күтiп-бағу шарттары Қазақстан Республикасының отбасы үлгісіндегі балалар ауылдары және жасөспірімдер үйлері туралы заңнамасында айқындалады.

Жасөспірімдер үйінде балалар ауылы, балалар үйі, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған мектеп-интернат әкімшілігінің шешімі негізінде, психоневрологиялық аурулары бар адамдарды қоспағанда, он алты жастан жиырма үш жасқа дейінгі балалар ауылдарының тәрбиеленушілері және балалар үйлерінің, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған мектеп-интернаттардың түлектері әлеуметтік бейімдеуден өте алады.

Дербес заңды тұлға ретінде жұмыс істейтін Жасөспірімдер үйінде жергілікті атқарушы органдардың шешімі негізінде, психоневрологиялық аурулары бар адамдарды қоспағанда, он алты жастан жиырма үш жасқа дейінгі балалар ауылдарының тәрбиеленушілері және балалар үйлерінің, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған мектеп-интернаттардың түлектері әлеуметтік бейімдеуден өте алады.

Кәмелетке толмағандарды бейiмдеу орталықтарына ата-анасын немесе басқа да заңды өкілдерін анықтау және оларға беру үшін үш жастан он сегiз жасқа дейiнгi қадағалаусыз және панасыз қалған балалар, уақтылы орналастыру мүмкіндігі болмаған жағдайда ата-анасының немесе оларды алмастыратын адамдардың қамқорлығынсыз қалған балалар, өміріне немесе денсаулығына тікелей қатер төнген кезде қорғаншылық және қамқоршылық органы ата-анасынан (олардың біреуінен) немесе оларды қамқорлығына алған басқа да адамдардан алып қойған балалар, арнаулы білім беру ұйымдарына жіберілетін балалар, сондай-ақ әлеуметтік бейімсіздікке және әлеуметтік депривацияға алып келген қатыгездікпен қарау салдарынан арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балалар қабылданады.

Арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балаларды қолдау орталықтарына үш жастан он сегіз жасқа дейінгі, арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балалар қабылданады.

"Тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес құрылған көмек көрсету жөніндегі ұйымдарға әлеуметтік бейімсіздікке және әлеуметтік депривацияға алып келген қатыгездікпен қарау салдарынан арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балалар қабылданады.

2. Баланың құқықтарын қорғау жөнiндегi функцияларды жүзеге асыратын ұйымдарға балаларды қабылдау және оларды күтiп-бағу талаптары, осы Заңмен белгiленбеген бөлiгiнде, Қазақстан Республикасының Үкiметi уәкiлеттiк берген орган бекiткен осы ұйымдар туралы ережемен айқындалады.

3. Баланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын ұйымдардың тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алуына байланысты құқықтық қатынастарға Қазақстан Республикасының мемлекеттік сатып алу туралы заңнамасы қолданылмайды.

Баланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын ұйымдардың тауарлары мен көрсетілетін қызметтерін сатып алу қағидаларын Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы айқындайды.

Ескерту. 30-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2010.12.29 № 372-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2011.12.26 № 517-IV (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 18.02.2014 № 175-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.12.2015 № 435-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.06.2022 № 129-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

6-тарау. Мүгедектігі бар баланың құқықтары

Ескерту. 6-тарау жаңа редакцияда - ҚР 27.06.2022 № 129-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

31-бап. Мүгедектігі бар баланың толыққанды өмірге құқықтары

1. Мүгедектігі бар баланың өз қадір-қасиетін қамтамасыз ететін, қоғам өміріне белсене араласуына ықпал ететін жағдайдағы толыққанды өмірге дені сау балалармен бірдей құқықтары бар.

2. Мүгедектігі бар бала өзінің дене бітіміне, ақыл-ес қабілетіне және тілегіне сай білім алуға, қызмет түрі мен кәсіпті таңдауға, шығармашылық және қоғамдық қызметке қатысуға құқылы.

3. Ақыл-есінің немесе дене бітімінің дамуында кемістігі бар балаларды қоса алғанда, мүгедектігі бар балалардың ата-анасының (заңды өкілдерінің), сондай-ақ бала мен отбасының жеке талаптарына сәйкес әлеуметтік қызметкердің және басқа да мамандардың басшылығымен жасалған баланың жеке даму жоспарына сай медициналық-әлеуметтік көмек алуға құқығы бар.

32-бап. Мүгедектігі бар баланы жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік кепілдіктер

1. Мемлекеттік органдар және жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүгедектігі бар баланың денсаулық жағдайын, қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін ескере отырып, оны оқытуға, кәсіптік даярлауға, лайықты жұмысты таңдап беруге және жұмысқа орналастыруға қажетті жағдайлар жасауға міндетті.

2. Мүгедектігі бар балалардың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету, оларды кәсіптік даярлау мен қайта даярлауды ұйымдастыру жөніндегі қызметті жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар үшін Қазақстан Республикасының заңдарында жеңілдіктер белгіленуі мүмкін.

33-бап. Мүгедектігі бар балаларға мемлекеттік көмек

1. Мемлекет мүгедектігі бар балаларды қолдауға бағытталған медициналық, құқықтық, әлеуметтік-экономикалық шаралар кешенін жүзеге асырады.

2. Мүгедектігі бар балаларға көрсетілетін мемлекеттік көмек Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленеді.

3. Мүгедектігі бар баланы тәрбиелеп отырған және оның күтімін жүзеге асыратын ата-ананың және басқа да заңды өкілдердің мемлекеттік көмек алуға құқығы бар.

7-тарау. БАЛА ЖӘНЕ ҚОҒАМ

34-бап. Ұлттық және әлемдiк мәдениетке баулу

1. Мемлекет балалардың Қазақстан халқының тарихымен, дәстүрлерiмен, рухани қазыналарымен және әлемдік мәдениет жетiстiктерiмен танысуына мүмкіндiк жасайды.

2. Мемлекет балалардың шығармашылық және ғылыми қабiлетiн дамыту үшiн ұйымдар құруды, кино және бейнефильмдер, теледидар және радио хабарларын шығаруды, балаларға арналған газеттер, журналдар, кiтаптар басып шығаруды көтермелейдi, Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен оларға қолжетiмдiлiктi қамтамасыз етедi.

3. Порнографияны, қатыгездiк пен зорлық-зомбылықты дәрiптейтiн, адамның қадiр-қасиетiн қорлайтын, балаларға зиянды әсер ететiн және құқық бұзушылыққа ықпал ететiн бұқаралық ақпарат құралдарын, әдебиеттi, ойын-сауық және басқа iс-шараларды пайдалану заң бойынша қудаланады.

35-бап. Бала және дiн

1. Мемлекет баланың ата-анасының немесе олардың орнындағы адамдардың дiни дүниетанымына негiзделген тәрбиеге араласпауға, бiлiм беру, тәрбиелеу, емдеу ұйымдарының және өзге де сол сияқты мекемелердiң шегiнен тыс жерлерде баланың қатысуымен дiни жоралардың жасалуына, аталған әрекеттер баланың өмiрi мен денсаулығына қатер төндiретiн, оның құқығын бұзатын және жауапкершiлiгiн шектейтiн жағдайларды қоспағанда, кепiлдiк бередi.

2. Кәмелеттiк жасқа толмаған балаларға қатысты дiни жоралар ата-анасының немесе олардың орнындағы адамдардың келiсiмiмен жасалады. Балаларды дiнге тарту жөнiндегi мәжбүрлеу шараларына жол берiлмейдi.

36-бап. Баланы әлеуметтiк ортаның терiс ықпалынан қорғау

1. Мемлекеттiк органдар, жеке және заңды тұлғалар баланы оның денсаулығына, имандылық жағынан және рухани дамуына зиян келтiретiн әлеуметтiк ортаның, ақпараттың, насихат пен үгiттiң терiс ықпалынан қорғауға мiндеттi.

2. Салауатты өмiр салтын насихаттау мен балаға құқықтық бiлiм берудi мемлекет өз саясатының басым бағыттарының бiрi деп таниды.

3. Қылмыстық құқық бұзушылықтың, зорлық-зомбылықтың немесе өзге де заңсыз әрекеттің салдарынан тән немесе жан жарақатын алған балаға денсаулығын қалпына келтіру және әлеуметтiк бейiмделу үшiн қажеттi көмек көрсетiлуге тиiс.

4. Баланың заңды өкілдерінің ертіп жүруінсіз түнгі уақытта (сағат 22-ден таңғы 6-ға дейін) ойын-сауық мекемелерінде болуына, сол сияқты онда жіберілуіне тыйым салынады.

5. Заңды өкiлдерi еріп жүрмеген баланың тұрғын жайынан тыс жерлерде сағат 23-тен таңғы 6-ға дейiн болуына тыйым салынады.

Ескерту. 36-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2009.07.10 № 176-IV, 2010.12.29 № 372-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

37-бап. Баланы алкогольдi өнiмдер мен темекi бұйымдарының зиянды әсерiнен қорғау

1. Баланың ата-анасы, басқа да заңды өкілдері, мемлекеттiк органдар, сондай-ақ баланы тәрбиелеу мен оған бiлiм беру функциясын жүзеге асыратын ұйымдар салауатты өмiр салтын және алкогольдi өнiмдер мен темекi бұйымдарының зиянды екенiн насихаттауға мiндеттi.

2. Балаға алкоголь өнімін, темекiнi және темекi бұйымдарын сатуға тыйым салынады.

3. Алкогольдi өнiмдер мен темекi бұйымдарын өндiруде немесе сатуда бала еңбегiн пайдалануға тыйым салынады.

4. Балалар тауарларын сататын сауда ұйымдарында және мәдениет мекемелерiнде, сондай-ақ балаларға арналған iс-шараларды жүргiзу кезiнде шылым шегуге, темекi бұйымдарын сатуға тыйым салынады.

5. Денсаулық сақтау, білім беру ұйымдарының, дене шынықтыру-сауықтыру, спорттық және спорттық-техникалық құрылыстардың, мәдени-демалыс ұйымдарының ғимараттарында және аумақтарында алкоголь өнiмiн сақтауға және өткізуге тыйым салынады.

Ескерту. 37-бапқа өзгеріс енгізілді - 18.06.2014 № 210-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік жиырма бір күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

38-бап. Баланы психикаға белсенді әсер ететін заттардан, күштi әсер ететiн немесе улы заттардан қорғау

1. Бала психикаға белсенді әсер ететін заттарды, күштi әсер ететiн немесе улы заттарды медициналық емес мақсатта тұтынудан, оларды дайындаудан, сатудан немесе өзге де таратудан қорғалуға тиiс.

2. Баланы психикаға белсенді әсер ететін заттарды медициналық емес мақсатта тұтынуға тартқаны үшiн Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген жауаптылық шаралары қолданылады.

Ескерту. 38-бап жаңа редакцияда – ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

39-бап. Балаларды денсаулығы мен дамуына зардабын тигізетін ақпараттан қорғау

Ескерту. 39-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 02.07.2018 № 170-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

1. Балаларға арнап нәсілдік, ұлттық, әлеуметтік және діни өшпенділікті қоздыруға бағытталған, тектік-топтық ерекшелікті, соғысты, терроризмді насихаттайтын, Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысын күштеп өзгертуге және аумақтық тұтастығын бұзуға шақыру, порнография бар, балалардың денсаулығы мен дамуына зардабын тигізетін, сондай-ақ баланың рухани және имандылық тұрғысынан дамуына өзгеше түрде нұқсан келтіретін ойыншықтарды және ақпараттық өнімді көрсетуді, сатуды, сыйға тартуды, көбейтуді, прокаттауды және таратуды жүзеге асыруға тыйым салынады.

2. Осы баптың 1-тармағында аталған әрекеттердiң жасалғаны үшiн Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген жауаптылық шаралары қолданылады.

Ескерту. 39-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 170-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
ЗҚАИ-ның ескертпесі!
39-1-баппен толықтыру көзделген – ҚР 06.04.2024 № 71-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

40-бап. Баланы жезөкшелiктен қорғау

Баланы жезөкшелікпен айналысуға тарту Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жауаптылыққа әкеп соғады.

Ескерту. 40-бап жаңа редакцияда - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

40-1-бап. Баланы денсаулығы мен дамуына зардабын тигізетін өнімдер айналымына тарту жөніндегі әрекеттерден қорғау

Ескерту. 40-1-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 02.07.2018 № 170-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

Баланы порнографиялық сипаттағы және (немесе) эротикалық мазмұндағы, баланың денсаулығы мен дамуына зардабын тигізетін баспа басылымдарын, кино немесе бейнематериалдарды, бейнелерді, өзге де заттарды не материалдарды дайындауға, жарнамалауға, көпшілік алдында көрсетуге немесе таратуға тарту, сол сияқты оларды балаға сату Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жауаптылыққа әкеп соғады.

Ескерту. Заң 40-1-баппен толықтырылды - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгеріс енгізілді - ҚР 02.07.2018 № 170-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

41-бап. Баланы соғыс қимылдарына қатыстыруға тыйым салу

Баланы соғыс қимылдарына, қарулы жанжалдарға тартуға, балалардың әскерилендiрiлген құрамаларын құруға тыйым салынады.

41-1-бап. Баланы заңсыз алып кетуден қорғау

Қазақстан Республикасы, орындалу мақсаттарына, нысандары мен әдістеріне қарамастан, балаларды заңсыз алып кетудің, ұрлап әкетудің, олармен сауда жасаудың алдын алу және жолын кесу, сондай-ақ оларды тұрақты тұратын еліне қайтару жөнінде шаралар қабылдайды.

Ескерту. Заң 41-1-баппен толықтырылды - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

8-тарау. БАЛАНЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫН ЖӘНЕ ЗАҢМЕН ҚОРҒАЛАТЫН МYДДЕЛЕРIН ҚОРҒАУ

Ескерту. 8-тараудағы "Адам құқықтары жөніндегі уәкіл", "Адам құқықтары жөнiндегi уәкiлдің", "Адам құқықтары жөнiндегi уәкiлді" деген сөздер тиісінше "Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл", "Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөнiндегi уәкiлдің", "Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөнiндегi уәкiлді" деген сөздермен ауыстырылды – ҚР 05.11.2022 № 157-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

42-бап. Баланы заңсыз алып кетуден қорғау

Ескерту. 42-бап алынып тасталды - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

43-бап. Баланың заңды өкілдерi

1. Баланың заңды өкілдерi барлық мемлекеттiк органдар мен ұйымдарда, оның iшiнде соттарда кез келген тұлғамен қарым-қатынаста, арнайы өкiлеттiксiз баланың туу туралы куәлiгi, ата-аналарының паспорты, қорғаншының жеке басының куәлiгi негiзiнде балаларға өкілдiк етудi және олардың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерiн қорғауды жүзеге асырады.

2. Қазақстан Республикасының заңдарында кәмелетке толмағандардың дербес азаматтық, неке-отбасылық, еңбек және өзге де құқықтық қатынастарға түсу және өз құқықтары мен мүдделерiн қорғау құқығы көзделген жағдайларды қоспағанда, он төрттен он сегiз жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандардың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерiн олардың заңды өкілдерi қорғайды.

3. Тәрбиелеу, емдеу ұйымдарындағы, халықты әлеуметтiк қорғау ұйымдарындағы балаларға өкілдiк ету мен олардың мүдделерiн қорғауды осы ұйымдар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүзеге асырады.

4. Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаға өкілдік ету мен оның құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерiн қорғау уақытша, баланы отбасына немесе балалардың құқықтарын қорғау жөнiндегi функцияны жүзеге асырушы ұйымға орналастырғанға дейiн қорғаншылық, және қамқоршылық органына жүктеледi.

Ескерту. 43-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

44-бап. Мемлекеттiк органдар және баланың құқықтарын қорғау

Балалардың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерiн қорғауды өздерiнiң өкiлеттiктерiне сәйкес мемлекеттiк органдар жүзеге асырады.

45-бап. Осы Заңды орындау кезiнде дауларды шешу тәртiбi

Ескерту. 45-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

Ата-аналар (олардың орнындағы адамдар), сондай-ақ балаға бiлiм беру, оны тәрбиелеу, дамыту, оның денсаулығын сақтау, оны әлеуметтiк қорғау мен оған әлеуметтiк қызмет көрсету, оның әлеуметтiк бейiмделуіне, әлеуметтiк оңалуына жәрдемдесу жөніндегі қызметті және (немесе) ол қатысатын өзге де қызметті жүзеге асыратын адамдар Қазақстан Республикасының заңында белгiленген тәртiпте, баланың денсаулығына, мүлкiне келтiрiлген зиянды, сондай-ақ моральдық зиянды өтеу туралы талап арызбен сотқа жүгiнуге құқылы.

Ескерту. 45-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

46-бап. Қазақстан Республикасындағы балалардың жағдайы туралы мемлекеттiк баяндама

Қазақстан Республикасындағы балалардың жағдайы туралы жыл сайынғы мемлекеттiк баяндаманы балаларды қорғау саласындағы уәкiлеттi орган Қазақстан Республикасының Президентiне ұсынады және ол ресми баспа басылымдарында жарияланады.

Ескерту. 46-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

47-бап. Босқын және амалсыз қоныс аударушы балалардың құқықтарын қорғау

1. Босқын және амалсыз қоныс аударушы балалардың өз мүдделерiнiң қорғалуына құқығы бар.

2. Баланың тұрып жатқан жерiндегі қорғаншы және қамқоршы органдар, босқындар мәселелері жөніндегі қатынастарды реттеу саласындағы басшылықты жүзеге асыратын уәкілетті органның аумақтық бөлімшелерi ата-анасының не өзге де заңды өкілдерiнiң бар-жоқ екендігі және тұратын жерi туралы мәлiметтер алуға жәрдемдеседi, қажет болған жағдайда баланы емдеу-профилактикалық немесе бала құқықтарын қорғау жөнiндегi функцияларды жүзеге асыратын өзге де ұйымдарға орналастырады.

Ескерту. 47-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.06.2013 № 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

47-1-бап. Ұлттық алдын алу тетігі

1. Ұлттық алдын алу тетiгi ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының қызметі арқылы жұмыс істейтін, азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын iс-әрекеттер мен жазалау түрлерiнiң алдын алу жүйесі түрінде қолданылады.

2. Ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушылары өз қызметі шеңберінде баланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияны жүзеге асыратын ұйымдарға және осы қатысушылардың баруы (бұдан әрі – алдын ала бару) үшін Қазақстан Республикасының заңдарында айқындалатын өзге де ұйымдарға барады.

3. Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл, сондай-ақ Үйлестіру кеңесі іріктейтін, азаматтардың құқықтарын, заңды мүдделерін қорғау жөніндегі қызметті жүзеге асыратын қоғамдық байқаушы комиссиялардың және қоғамдық бiрлестiктердiң мүшелерi, заңгерлер, әлеуметтік қызметкерлер, дәрігерлер ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушылары болып табылады.

4. Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының қызметін үйлестіреді, ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының қажетті әлеуеті мен кәсіптік білімін қамтамасыз ету үшін Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес шаралар қолданады.

5. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының алдын ала болу бойынша шығыстарын өтеу Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен бюджет қаражатынан жүзеге асырылады.

Ескерту. Заң 47-1-баппен толықтырылды - ҚР 02.07.2013 № 111-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

47-2-бап. Үйлестіру кеңесі

1. Ұлттық алдын алу тетiгiнің қызметін тиімді үйлестіруді қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің жанынан Үйлестіру кеңесі құрылады.

Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілді қоспағанда, Үйлестіру кеңесінің мүшелерін Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл құратын комиссия Қазақстан Республикасы азаматтарының қатарынан сайлайды.

2. Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл:

Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің жанындағы Үйлестіру кеңесі туралы ережені;

ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушыларын іріктеу тәртібін;

алдын ала болу үшін ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушыларынан топтар құру тәртібін;

алдын ала болу жөніндегі әдістемелік ұсынымдарды;

алдын ала болу қорытындылары бойынша жыл сайынғы жинақталған баяндаманы дайындау тәртібін бекітеді.

3. Үйлестіру кеңесі Біріккен Ұлттар Ұйымы Азаптауға қарсы комитетінің Азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлерінің алдын алу жөніндегі кіші комитетімен өзара іс-қимыл жасайды.

Ескерту. Заң 47-2-баппен толықтырылды - ҚР 02.07.2013 № 111-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

47-3-бап. Ұлттық алдын алу тетігінің қатысушыларына қойылатын талаптар

1. Мынадай:

1) заңда белгіленген тәртіппен жойылмаған немесе алынбаған соттылығы бар;

2) қылмыстық құқық бұзушылықтар жасады деп күдік келтірілген немесе айыпталған;

3) сот әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп таныған адамдар;

4) судьялар, адвокаттар, мемлекеттік қызметшілер және әскери қызметшілер, сондай-ақ құқық қорғау және арнаулы мемлекеттік органдар қызметкерлері;

5) психиатрда және (немесе) наркологта есепте тұратын адамдар ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары бола алмайды.

2. Қасақана қылмыс жасағаны үшін ақталмайтын негіздер бойынша қылмыстық жауаптылықтан босатылған; теріс себептер бойынша мемлекеттік немесе әскери қызметтен, құқық қорғау және арнаулы мемлекеттік органдардан, соттардан босатылған немесе адвокаттар алқасынан шығарылған; адвокаттық қызметпен айналысуға арналған лицензиядан айырылған адамдар да ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары бола алмайды.

Ескерту. Заң 47-3-баппен толықтырылды - ҚР 02.07.2013 № 111-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

47-4-бап. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушысының құқықтары

1. Ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушысы:

1) алдын ала болуға жататын ұйымдарда ұсталатын адамдардың саны, осындай ұйымдардың саны және олардың орналасқан жері туралы ақпарат алуға;

2) алдын ала болуға жататын ұйымдарда ұсталатын адамдармен қарым-қатынас жасауға, сондай-ақ оларды ұстау жағдайларына қатысты ақпаратқа қол жеткізе алуға;

3) алдын ала болуды құрылған топтардың құрамында белгіленген тәртіппен жүзеге асыруға;

4) алдын ала болуға жататын ұйымдарда ұсталатын адамдармен және (немесе) олардың заңды өкілдерімен куәларсыз, жеке өзі немесе қажет болған кезде аудармашы арқылы, сондай-ақ ұлттық алдын алу тетiгi қатысушысының пiкiрi бойынша тиiстi ақпарат бере алатын кез келген басқа адаммен әңгімелесулер өткiзуге;

5) алдын ала болуға жататын ұйымдарды кедергісіз таңдауға және оларда болуға;

6) азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын iс-әрекеттер мен жазалау түрлерінің қолданылғаны туралы хабарламалар мен шағымдарды қабылдауға құқылы.

2. Ұлттық алдын алу тетігінің қатысушысы заңды қызметін жүзеге асырған кезде тәуелсіз болып табылады.

Ескерту. Заң 47-4-баппен толықтырылды - ҚР 02.07.2013 № 111-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

47-5-бап. Ұлттық алдын алу тетігі қатысушыларының міндеттері

1. Ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары өз өкілеттіктерін атқару кезінде Қазақстан Республикасының заңнамасын сақтауға міндетті.

2. Ұлттық алдын алу тетігі қатысушыларының алдын ала болуға жататын ұйымдардың қызметіне араласуына жол берілмейді.

3. Алдын ала болу жөніндегі топқа кіретін ұлттық алдын алу тетігі қатысушысының турашылдығына күмән туғызатын мән-жайлар болған кезде, ол алдын ала болуға қатысудан бас тартуға міндетті.

4. Ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын iс-әрекеттер мен жазалау түрлерінің қолданылғаны туралы қабылданатын хабарламалар мен шағымдарды Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл айқындайтын тәртіппен тіркеуге міндетті.

Қабылданған хабарламалар мен шағымдар Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің қарауына беріледі.

Қабылданған және берілген хабарламалар мен шағымдар туралы ақпарат алдын ала болу нәтижелері жөніндегі есепке енгізіледі.

5. Осы Заңның ережелерін бұзған ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылықта болады.

Ескерту. Заң 47-5-баппен толықтырылды - ҚР 02.07.2013 № 111-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

47-6-бап. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушысының өкілеттіктерін тоқтату

Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушысының өкілеттіктері:

1) осы Заңның ережелері бұзылған;

2) өз өкілеттіктерін доғару туралы жазбаша өтініш берілген;

3) ол қайтыс болған не оны қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешімі заңды күшіне енген;

4) Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерге тұрақты тұруға кеткен;

5) Қазақстан Республикасының азаматтығын жоғалтқан;

6) соттың айыптау үкімі заңды күшіне енген;

7) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де жағдайлар басталған кезде тоқтатылады.

Ескерту. Заң 47-6-баппен толықтырылды - ҚР 02.07.2013 № 111-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

47-7-бап. Алдын ала болудың түрлері мен кезеңділігі

1. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының алдын ала болуы мыналарға бөлінеді:

1) төрт жылда кемінде бір рет, ұдайы негізде жүргізілетін кезеңдік алдын ала болу;

2) алдыңғы кезеңдік алдын ала болу нәтижелері бойынша ұсынымдарды іске асыру мониторингі, сондай-ақ ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушылары әңгімелесулер өткізген адамдарды алдын ала болуға жататын ұйымдардың әкімшіліктері тарапынан қудалаудың алдын алу мақсатында кезеңдік алдын ала болулар аралығындағы кезеңде жүргізілетін аралық алдын ала болу;

3) азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын iс-әрекеттер мен жазалау түрлерінің қолданылғаны туралы келіп түскен хабарламалардың негізінде жүргізілетін арнаулы алдын ала болу.

2. Үйлестіру кеңесі бөлінген бюджет қаражаты шегінде алдын ала болу мерзімдерін және алдын ала болуға жататын ұйымдардың тізбесін айқындайды.

Ескерту. Заң 47-7-баппен толықтырылды - ҚР 02.07.2013 № 111-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

47-8-бап. Алдын ала болу тәртібі

1. Алдын ала болуды Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің келісуі бойынша Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін қағидаларға сәйкес Үйлестіру кеңесі ұлттық алдын алу тетігінің қатысушыларынан құратын топтар жүргізеді.

2. Алдын ала болу үшін топтар құру кезінде ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының ешқайсысын тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне қатысты себептер бойынша немесе кез келген өзге де мән-жайлар бойынша қандай да бір кемсітуге болмайды.

3. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының қауіпсіздігін қамтамасыз ету алдын ала болуға жататын ұйымдардың әкімшілігіне жүктеледі. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының құқыққа сыйымсыз әрекеттері орын алған жағдайда, алдын ала болуға жататын ұйымдар әкімшілігінің басшысы Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілді жазбаша хабардар етеді.

4. Әрбір алдын ала болудың нәтижелері бойынша топтың атынан Үйлестіру кеңесі бекіткен нысанда жазбаша есеп жасалады, оған алдын ала болуды жүзеге асырған топтың барлық мүшелері қол қояды. Ерекше пікірі бар топ мүшесі оны жазбаша түрде ресімдейді және есепке қоса береді.

Ескерту. Заң 47-8-баппен толықтырылды - ҚР 02.07.2013 № 111-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

47-9-бап. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының жыл сайынғы жинақталған баяндамасы

1. Үйлестіру кеңесі ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының жыл сайынғы жинақталған баяндамасын олардың алдын ала болу нәтижелері бойынша есептерін ескере отырып дайындайды.

2. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының жыл сайынғы жинақталған баяндамасына:

уәкілетті мемлекеттік органдарға алдын ала болуға жататын ұйымдарда ұсталатын адамдармен қарым-қатынас жағдайларын жақсарту және азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын iс-әрекеттер мен жазалау түрлерінің алдын алу бойынша ұсынымдар;

Қазақстан Республикасының заңнамасын жетілдіру бойынша ұсыныстар да енгізіледі.

Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының жыл сайынғы жинақталған баяндамасына өткен жылғы алдын ала болу жөніндегі қаржылық есеп қоса беріледі.

3. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының жыл сайынғы жинақталған баяндамасы қарау үшін уәкілетті мемлекеттік органдарға жіберіледі және оны Үйлестіру кеңесі бекіткен күннен бастап бір айдан кешіктірілмейтін мерзімде Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің интернет-ресурсында орналастырылады.

Ескерту. Заң 47-9-баппен толықтырылды - ҚР 02.07.2013 № 111-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

47-10-бап. Құпиялылық

1. Ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушылары алдын ала болу барысында адамның жеке өмірі туралы өздеріне белгілі болған мәліметтерді осы адамның келісуінсіз жария етуге құқылы емес.

2. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының алдын ала болу барысында адамның жеке өмірі туралы өздеріне белгілі болған мәліметтерді осы адамның келісуінсіз жария етуі Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады.

Ескерту. Заң 47-10-баппен толықтырылды - ҚР 02.07.2013 № 111-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

47-11-бап. Уәкілетті мемлекеттік органдардың ұлттық алдын алу тетігінің қатысушыларымен өзара іс-қимылы

1. Мемлекеттік органдар және олардың лауазымды адамдары ұлттық алдын алу тетігінің қатысушыларына өздерінің заңды қызметін жүзеге асыруына жәрдем көрсетеді.

Бірде-бір мемлекеттік орган немесе лауазымды адам азаптауды және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын iс-әрекеттер мен жазалау түрлерiн қолдану фактілері туралы ұлттық алдын алу тетігінің қатысушыларына хабарлағаны үшін азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын шектеуге құқылы емес.

Ұлттық алдын алу тетігі қатысушыларының заңды қызметіне кедергі келтіретін лауазымды адамдар Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылықта болады.

2. Уәкілетті мемлекеттік органдар ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының жыл сайынғы жинақталған баяндамасын алған күннен бастап үш ай ішінде Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілді алынған баяндамаларды қарау нәтижелері бойынша қолданылған шаралар туралы жазбаша нысанда хабардар етеді.

3. Ұлттық алдын алу тетігі қатысушыларының алдын ала болу нәтижелері бойынша есептері негізінде Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен уәкілетті мемлекеттік органдарға немесе лауазымды адамдарға адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын бұзған лауазымды адамға қатысты тәртіптік немесе әкімшілік іс жүргізуді не қылмыстық істі қозғау туралы өтінішхат беруге құқығы бар.

Ескерту. Заң 47-11-баппен толықтырылды - ҚР 02.07.2013 № 111-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

9-тарау. БАЛА ЖАУАПКЕРШIЛIГIНIҢ ЖӘНЕ ОНЫҢ МIНЕЗ-ҚҰЛҚЫНА ӘСЕР ЕТУДЕН ЕРЕКШЕЛIКТЕРI

48-бап. Бала жауапкершiлігінің ерекшелiктерi

1. Құқыққа қарсы әрекет жасаған бала Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады.

2. Мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдар жаза түрiн белгiлеу кезiнде баланың өмiр сүру мен тәрбиелену жағдайын, психикалық даму деңгейiн, жеке басының өзге де ерекшелiктерiн, сондай-ақ оған жасы үлкен адамдардың ықпалын ескеруге тиiс.

49-бап. Баланың мiнез-құлқына әсер етудің ерекшелiктерi

Ата-анасы және басқа да заңды өкілдері ата-аналық құқықтарын жүзеге асырған кезде баланың дене және психикалық денсаулығына, оның имандылық дамуына зиян келтiруге құқылы емес. Баланы тәрбиелеу тәсiлдерiнде баланың адамдық қадiр-қасиетiне менсiнбей, қатал, дөрекi қарау, оны қорлау немесе қанау болмауға тиiс.

10-тарау. ҚОРЫТЫНДЫ ЕРЕЖЕЛЕР

50-бап. Қазақстан Республикасының бала құқықтары туралы заңдарын бұзғаны үшiн жауапкершілік

1. Қазақстан Республикасының бала құқықтары туралы заңдарының бұзылуына кiнәлi адамдар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады.

2. Ата-аналардың (олардың орнындағы адамдардың) міндеттерін орындаудан жалтаруы, сондай-ақ міндеттерін тиісінше орындамауы, ата-ананың перзентханадағы (оның бөлiмшесiндегі) немесе балаларды емдеу мекемесiндегi баласынан бас тартуы, балаларды қадағалаусыз қалдыруы, оларға қатыгездiкпен қарауы, оларды қанауы ата-аналық құқықтарынан айыруға немесе оларды ата-аналардың орнындағы адамдардан шектеуге әкеп соғады.

Баланы алып қойған кезден бастап балаға арналған жәрдемақы төлеу, сондай-ақ өзге де төлемдер соттың шешiмi бойынша тоқтатылады.

3. Ата-ана (олардың орнындағы адамдар) балаларға арналған жәрдемақыларды және өзге де төлемдердi мақсатсыз пайдаланған жағдайда, егер бұл баланың мүдделерiне елеулi нұқсан келтiрсе, әлеуметтiк қорғау органдары, қорғаншы және қамқоршы органдар, кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссиялар немесе прокурор бала мүдделерiне орай оған негiзсiз жұмсалған қаражатты өтеу туралы талап қояды. Сот арқылы өндiрiлген қаражат баланың банк шотына аударылады.

4. Ата-аналық құқықтарынан айырылған ата-ана ата-аналық құқықтарынан айырылуына қатысты балаларға алименттер төлеу жөнiндегi мiндеттерден босатылмайды.

Ескерту. 50-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2009.07.11. № 185-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

51-бап. Уәкiлеттi органның Қазақстан Республикасының бала құқықтары туралы заңдарының сақталуын iске асыруды үйлестiруi

Балалар құқықтарын қорғау саласындағы уәкiлеттi органды Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi.

Балалар құқықтарын қорғау саласындағы орталық уәкiлеттi орган:

1) бала құқықтарын қорғау саласындағы басқа мүдделi уәкiлеттi органдардың қызметiн үйлестiредi және бағыттайды;

1-1) баланың құқықтарын қорғау саласындағы мемлекеттік саясатты іске асырады;

1-2) баланың құқықтарын қорғау саласында жергілікті атқарушы органдарды үйлестіруді және оларға әдістемелік басшылық жасауды жүзеге асырады;

2) алып тасталды - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);

3) балалар өмiрi көрсеткiштерiнiң ең төменгi әлеуметтiк стандарттарын, нормалары мен нормативтерiн жақсарту жағына қарай жыл сайын қайта қарауды қамтамасыз етедi;

4) балалар құқықтарын қорғау саласындағы уәкiлеттi органдардың халықаралық ынтымақтастық iсiндегi қызметiн үйлестiредi.

Ескерту. 51-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 13.06.2013 № 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 № 124-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

52-бап. Баланың құқықтарын қорғау саласындағы мемлекеттік бақылау

1. Баланың құқықтарын қорғау саласындағы мемлекеттік бақылау баланың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз етуге бағытталады және оны уәкілетті мемлекеттік органдар мен жергілікті атқарушы органдар Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалған құзыреті шегінде жүзеге асырады.

2. Баланың құқықтарын іске асыруға бағытталған жеке және заңды тұлғалардың қызметі баланың құқықтарын қорғау саласындағы мемлекеттік бақылау объектісі болып табылады.

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
3-тармаққа өзгеріс енгізу көзделген – ҚР 06.04.2024 № 71-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

3. Баланың құқықтарын қорғау саласындағы мемлекеттік бақылау Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне сәйкес тексеру және бақылау субъектісіне (объектісіне) бару арқылы профилактикалық бақылау нысанында жүзеге асырылады.

4. Бақылау субъектісіне (объектісіне) бармай профилактикалық бақылау Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне және осы Заңға сәйкес жүзеге асырылады.

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
5-тармақ жаңа редакцияда көзделген – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

5. Жергілікті атқарушы органдардың білім басқармасының органдары, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру, денсаулық сақтау және халықты әлеуметтік қорғау ұйымдары, арнаулы білім беру ұйымдары мен ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдары, балалардың білім алу, тамақтануын, тасымалын, демалысын, сауықтырылуы мен бос уақытын ұйымдастыру құқықтарын қамтамасыз ету жөніндегі білім беру ұйымдары бақылау субъектілері болып табылады.

6. Бақылау субъектісіне (объектісіне) бармай профилактикалық бақылаудың мақсаттары бұзушылықтардың дер кезінде жолын кесу және оларға жол бермеу, бақылау субъектісіне (объектісіне) бармай профилактикалық бақылау нәтижелері бойынша уәкілетті мемлекеттік органдар анықтаған бұзушылықтарды өз бетінше жою құқығын бақылау субъектілеріне беру және оларға әкімшілік жүктемені азайту болып табылады.

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
7-тармаққа өзгеріс енгізу көзделген – ҚР 06.04.2024 № 71-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

7. Бақылау субъектісіне (объектісіне) бармай профилактикалық бақылау жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың және отбасына қабылдауға ниет білдірген адамдардың республикалық деректер банкіндегі, білім берудің бірыңғай ақпараттық жүйесіндегі деректерді, сұрау салу арқылы уәкілетті ұйымдар мен мемлекеттік органдардан түскен мәліметтерді және түрлі ақпарат көздерінен алынған мәліметтерді өзара салыстыру арқылы жүргізіледі.

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
8-тармақ жаңа редакцияда көзделген – ҚР 06.04.2024 № 71-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

8. Бақылау субъектісіне (объектісіне) бармай профилактикалық бақылау нәтижелері бойынша бақылау субъектісінің әрекеттерінде (әрекетсіздігінде) бұзушылықтар анықталған жағдайда, уәкілетті орган бақылау субъектісіне бұзушылықтар анықталған күннен бастап бес жұмыс күнінен кешіктірілмейтін мерзімде ұсыным жібереді.

9. Ұсыным бақылау субъектісіне қол қойғызып, жеке өзіне немесе жөнелту және алу фактілерін растайтын өзге де тәсілмен табыс етілуге тиіс.

Төменде санамаланған тәсілдердің бірімен жіберілген ұсыным мынадай жағдайларда:

қолма-қол – ұсынымға алғаны туралы белгі қойылған күннен бастап;

2) поштамен – тапсырысты хатпен;

3) электрондық тәсілмен – сұрау салынған кезде хатта көрсетілген бақылау субъектісінің электрондық мекенжайына уәкілетті мемлекеттік органдар жөнелткен күннен бастап табыс етілді деп есептеледі.

10. Бақылау субъектісіне (объектісіне) бармай профилактикалық бақылау нәтижелері бойынша анықталған бұзушылықтарды жою туралы ұсыным табыс етілген күнінен кейінгі күннен бастап он жұмыс күні ішінде орындалуға тиіс.

11. Бақылау субъектісі ұсынымда көрсетілген бұзушылықтармен келіспеген жағдайда, ұсынымды жіберген уәкілетті мемлекеттік органға ол табыс етілген күннен кейінгі күннен бастап бес жұмыс күні ішінде қарсылық жіберуге құқылы.

12. Бақылау субъектісіне (объектісіне) бармай профилактикалық бақылау нәтижелері бойынша анықталған бұзушылықтарды жою туралы ұсынымды белгіленген мерзімде орындамау бақылау субъектісіне (объектісіне) бару арқылы профилактикалық бақылау жүргізудің жартыжылдық тізіміне енгізу жолымен бақылау субъектісіне (объектісіне) бару арқылы профилактикалық бақылауды тағайындауға алып келеді.

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
13-тармақ жаңа редакцияда көзделген – ҚР 06.04.2024 № 71-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

13. Бақылау субъектісіне (объектісіне) бармай профилактикалық бақылау жылына бір реттен жиілетпей жүргізіледі.

Ескерту. 52-бап жаңа редакцияда - ҚР 24.05.2018 № 156-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгерістер енгізілді - ҚР 02.07.2018 № 170-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
ЗҚАИ-ның ескертпесі!
52-1-баппен толықтыру көзделген – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

53-бап. Баланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын мемлекеттік органдар мен ұйымдардың қызметін үйлестіру

Баланың құқықтарын қорғау жөнiндегi функцияларды жүзеге асыратын мемлекеттік органдар мен ұйымдардың қызметiн үйлестiрудi Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті орган жүзеге асырады.

Ескерту. 53-бап жаңа редакцияда – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

Қазақстан Республикасының

Президенті