Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы

Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 26 желтоқсандағы № 518-ІV Кодексі.

      ЗҚАИ-ның ескертпесі!
      Осы кодекстің қолданысқа енгізілу тәртібін 283-баптан қараңыз.
      Қолданушылар назарына!
      Қолданушыларға ыңғайлы болуы үшін ЗҚАИ мазмұнды жасады.

МАЗМҰНЫ

      Ескерту. Мазмұны алып тасталды – ҚР 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      Осы Кодекс неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарын реттеудің мақсаттарын, міндеттерін, қағидаттарын және құқықтық негіздерін айқындайды, отбасының дамуын Қазақстан Республикасының мемлекеттік әлеуметтік саясатының басым бағыты ретінде айқындай отырып, оның құқықтары мен мүдделерін қорғауды қамтамасыз етеді.

ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1-БӨЛІМ. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1-тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
НЕКЕ-ОТБАСЫ ЗАҢНАМАСЫ

1-бап. Осы Кодексте пайдаланылатын негізгі ұғымдар

      1. Осы Кодексте мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:

      1) азаматтық хал актілері – адамды дараландыратын және оның құқықтары мен міндеттерінің туындауымен, болуымен және тоқтатылуымен байланысты болатын заңдық тұрғыдан ресімделген мән-жайлар;

      2) азаматтық хал актілерін тіркеу органы (бұдан әрі – тіркеуші орган) – азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді және азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуге байланысты мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің басқа да түрлерін жүзеге асыратын "Азаматтарға арналған үкімет" мемлекеттік корпорациясы;

      2-1) азаматтық хал актілерінің ақпараттық жүйесі – азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуге, оларға өзгерістер, түзетулер, толықтырулар енгізуге, азаматтық хал актілерінің күшін жоюға және оларды қалпына келтіруге арналған, сондай-ақ жеке тұлғалардың дербес деректерін құрайтын мәліметтерді қамтитын ақпараттық жүйе;

      3) аккредиттеу – Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органының бала асырап алу жөніндегі агенттіктердің және жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдардың өз қызметін жүзеге асыру құқығын ресми тануы;

      4) алименттер – бір адам оны алуға құқығы бар екінші адамға беруге міндетті ақшалай немесе материалдық қаражат;

      5) ата-аналарының (ата-анасының) қамқорлығынсыз қалған бала (балалар) – ата-ана құқықтарының шектелуiне немесе олардан айрылуына, хабарсыз кеткен деп танылуына, қайтыс болған деп жариялануына, әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлетi шектелген деп танылуына, бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеуiне, бала тәрбиелеуден немесе оның құқықтары мен мүдделерiн қорғаудан жалтаруына, оның ішінде баланы тәрбиелеу немесе медициналық ұйымнан алудан бас тартуына байланысты, сондай-ақ ата-ана қамқоршылығы болмаған және Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өз құқықтары мен мүдделерінің қажетті қорғалуын қамтамасыз етуге мұқтаж болған өзге де жағдайларда жалғыз ата-анасының немесе екеуінің де қамқорлығынан айрылған бала (балалар);

      6) ата-анасы бас тартқан бала (ата-анасы бас тартқан балалар) – тиісті заңды құжаттарды ресімдеу жолымен оны одан әрі тәрбиелеуден, оқытудан, материалдық қамтамасыз етуден ата-аналары (ата-анасы) бас тартқан бала;

      7) әке болуды анықтау - баланың анасымен некеге тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) адамның балаға қатысты әке болуын тіркеуші органның анықтауы не сот тәртібімен анықтау;

      8) бала (балалар) – он сегіз жасқа (кәмелетке) толмаған адам;

      9) бала асырап алу - нәтижесінде шығу тегі бойынша туыстарының құқықтары мен міндеттеріне теңестірілетін жеке мүліктік емес және мүліктік құқықтар мен міндеттер туындайтын сот шешімі негізінде баланы (балаларды) отбасына тәрбиелеуге берудің құқықтық нысаны;

      10) бала асырап алу жөніндегі агенттіктер - өз мемлекетінің аумағында балаларды асырап алу жөніндегі қызметті жүзеге асыратын және осы Кодексте белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының аумағында осындай қызметті жүзеге асыру үшін аккредиттелген коммерциялық емес шетелдік ұйымдар;

      10-1) бала қонақтайтын отбасы – барлық үлгідегі ұйымдардағы (білім беру, медициналық және басқалар), жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды білім беру процесіне байланысты емес кезеңдерде (каникулдар, демалыс және мереке күндері) тәрбиелеуге уақытша қабылдаған отбасы;

      11) балалық шақ – кәмелетке толмаған адамдардың құқықтық жай-күйі;

      11-1) баланы қабылдайтын отбасы – жетім балаларға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарындағы кемінде төрт және оннан аспайтын жетім баланы, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланы тәрбиелеуге қабылдайтын отбасына орналастыру нысаны;

      12) баланың заңды өкiлдерi – Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес балаға қамқорлық жасауды, бiлiм, тәрбие берудi, оның құқықтары мен мүдделерiн қорғауды жүзеге асыратын ата-аналар (ата-ана), бала асырап алушылар, қорғаншы немесе қамқоршы, баланы қабылдайтын ата-ана (баланы қабылдайтын ата-аналар), патронат тәрбиешi және оларды алмастырушы басқа да адамдар;

      13) жақын туыстар – ата-аналар (ата-ана), балалар, асырап алушылар, асырап алынғандар, ата-анасы бір және ата-анасы бөлек ағалы-інілер мен апалы-сіңлілер (аға-қарындастар), ата, әже, немерелер;

      14) жалған неке (ерлі-зайыптылық) – ерлі-зайыптылардың немесе олардың біреуінің отбасын құру ниетінсіз, Қазақстан Республикасының заңында белгіленген тәртіппен қиылған неке (ерлі-зайыптылық);

      15) жеке басты куәландыратын құжат – жеке басты сәйкестендіру мақсатында оның иесінің жеке басын және құқықтық мәртебесін анықтауға мүмкіндік беретін, жеке тұлғаның дербес деректері туралы тіркелген ақпараты бар белгіленген үлгідегі материалдық объект.

      Жеке басты куәландыратын құжаттарға "Жеке басты куәландыратын құжаттар туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабының 1-тармағында көрсетілген құжаттар жатады;

      16) жекжаттық – ерлі-зайыптылардың бірінің екінші жұбайының жақын туыстарына қатысы;

      17) жетім бала (балалар) – ата-анасының екеуі де немесе жалғыз анасы (әкесі) қайтыс болған бала (балалар);

      17-1) жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйым – осы Кодексте белгіленген құзыретіне сәйкес жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, балаларды тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген және қабылдаған Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына тәрбиелеуге орналастыруға жәрдемдесуді өтеусіз негізде Қазақстан Республикасының аумағында жүзеге асыратын және осы Кодексте белгіленген тәртіппен осындай қызметті жүзеге асыру үшін аккредиттелген коммерциялық емес ұйым;

      17-2) Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың және балаларды өз отбасыларына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамдардың республикалық деректер банкі (бұдан әрі – Республикалық деректер банкі) – жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы, сондай-ақ жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасыларына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамдар туралы мәліметтер қамтылатын дерекқор;

      17-3) көпбалалы отбасы – құрамында бірге тұратын төрт және одан көп кәмелетке толмаған баласы, оның ішінде кәмелеттік жасқа толғаннан кейін білім беру ұйымдарын бітіретін уақытқа дейін (бірақ жиырма үш жасқа толғанға дейін) жалпы орта, техникалық және кәсіптік, жалпы орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында жалпы немесе кәсіптік білім беру бағдарламалары бойынша күндізгі оқу нысаны бойынша білім алатын балалары бар отбасы;

      18) Қазақстан Республикасының балалар құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы – Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын орталық атқарушы орган;

      19) қамқоршылық – он төрттен он сегіз жасқа дейінгі баланың (балалардың), сондай-ақ құмар ойындарға, бәс тігуге, спирттік ішімдіктерге немесе есiрткi заттарға салыну салдарынан сот әрекет қабілетін шектеген кәмелетке толған адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудың құқықтық нысаны;

      20) алып тасталды - ҚР 01.04.2019 № 240-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);

      21) қорғаншылық – он төрт жасқа толмаған балалардың және сот әрекетке қабілетсіз деп таныған адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудың құқықтық нысаны;

      22) қорғаншы немесе қамқоршы - қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыру үшін Қазақстан Республикасының заңында белгіленген тәртіппен тағайындалған тұлға;

      23) қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологиялар - азаматтардың репродуктивтік қызметiн түзеуге бағытталған диагностика, емдеу және оңалту жөнiндегi медициналық іс-шаралар кешенi;

      24) материалдық жағдай – жалақының, зейнетақының, басқа да табыстардың болуы немесе болмауы; олардың мөлшері; мүлкінің болуы; отбасының басқа да мүшелерінен материалдық көмек алуы немесе алмауы;

      ЗҚАИ-ның ескертпесі!
      24-1) тармақшамен толықтыру көзделген – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      25) мүліктің шарттық режимі – ерлі-зайыптылардың неке шартымен белгіленген меншік режимі;

      26) неке (ерлі-зайыптылық) – ерлі-зайыптылар арасындағы мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтар мен міндеттерді туғызатын, отбасын құру мақсатында Қазақстан Республикасының заңында белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық келісімімен жасалған еркек пен әйел арасындағы тең құқықты одақ;

      27) неке (ерлі-зайыптылық) жасы – осы Кодексте белгіленген, адамның некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) құқығына жеткендегі жасы;

      28) некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) ана - бала (балалар) туған, бірақ тіркеуші органдарда тіркелген некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) әйел;

      29) отбасы – некеден (ерлі-зайыптылықтан), туыстықтан, жекжаттықтан, бала асырап алудан немесе балаларды тәрбиеге алудың өзге де нысандарынан туындайтын және отбасы қатынастарын нығайтып, дамытуға септігін тигізуге арналған мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтар мен міндеттерге байланысты адамдар тобы;

      ЗҚАИ-ның ескертпесі!
      29-1) тармақшамен толықтыру көзделген – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      30) отбасылық жағдай – некеде (ерлі-зайыпты) болу не болмау немесе некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу, жесірлік, балалардың немесе отбасының басқа да мүшелерінің болуы немесе болмауы;

      30-1) арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж бала (балалар) – Қазақстан Республикасының әлеуметтік қорғау туралы заңнамасында көзделген қалыптасқан мән-жайлардың салдарынан тыныс-тіршілігі бұзылған және осы мән-жайларды өз бетінше немесе отбасының көмегімен еңсере алмайтын бала (балалар);

      31) патронат – жетім балалар, ата-аналарының (ата-анасының) қамқорлығынсыз қалған балалар қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган мен баланы (балаларды) тәрбиеге алуға тілек бiлдiрген адам жасайтын шарт бойынша отбасыларға патронаттық тәрбиеге берілетін тәрбие нысаны;

      32) репродуктивтік денсаулық – адамның толымды ұрпақ туғызуға қабілетін көрсететін денсаулығы;

      33) суррогат ана – суррогат ана болу шартына сәйкес тапсырыс берушілер үшін қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологиялар қолданылғаннан кейін құрсақ көтеретін және бала (балалар) туатын әйел;

      34) суррогат ана болу – сыйақы төлене отырып, суррогат ана мен ерлі-зайыптылар арасындағы шарт бойынша, күні жетпей босану жағдайларын қоса алғанда, бала (балаларды) көтеру және туу;

      35) суррогат ана болу шарты - некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) және балалы болғысы келетiн адамдар мен қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдану жолымен бала көтеруге және тууға өз келiсiмiн берген әйел арасындағы нотариатта куәландырылған жазбаша келiсiм;

      36) туыстар – үлкен атасы мен үлкен әжесіне дейін ортақ ата-бабалары бар туыстық байланыстағы адамдар.

      2. Егер осы Кодексте өзгеше белгіленбесе, "бала (қыз) асырап алу" және "бала асырап алу", "бала (қыз) асырап алушылар" және "бала асырап алушылар", "асырап алынған балалар (қыздар)" және "асырап алынған балалар", "бала (балалар)" және "бала", "ата-аналар (ата-ана)" және "ата-аналар", "ерлі-зайыптылар (жұбайы, зайыбы)" және "ерлі-зайыптылар" деген ұғымдардың мәні бірдей.

      Ескерту. 1-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2013.01.29 № 74-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.07.2014 № 236-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 29.09.2014 № 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 09.04.2016 № 501-V (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 18.04.2017 № 58-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 165-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 02.07.2020 № 356-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

2-бап. Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасының негіздері

      1. Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы, ана, әке және бала мемлекеттің қорғауында болады.

      2. Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасы:

      1) еркек пен әйелдің некелік (ерлі-зайыптылық) одағының еріктілігі;

      2) отбасындағы ерлі-зайыптылар құқықтарының теңдігі;

      3) отбасының ісіне кімнің болса да өз бетінше араласуына жол берілмеушілік;

      4) отбасы ішіндегі мәселелерді өзара келісім арқылы шешу;

      5) балалардың отбасында тәрбиелену басымдығы, олардың өсіп-жетілуі мен әл-ауқатты болуына қамқорлық;

      6) отбасының кәмелетке толмаған, қарт және еңбекке қабілетсіз мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін басымдықпен қорғау;

      7) отбасы мүшелерінің өз құқықтарын кедергісіз жүзеге асыруын қамтамасыз ету, осы құқықтарды сот арқылы қорғау мүмкіндіктері;

      ЗҚАИ-ның ескертпесі!
      8) тармақшаға өзгеріс енгізу көзделген – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      8) отбасының барлық мүшелерінің салауатты өмір салтын қолдау қағидаттарына негізделеді.

      ЗҚАИ-ның ескертпесі!
      9), 10) тармақшалармен толықтыру көзделген – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      3. Тек мемлекеттік органдар қиған неке (ерлі-зайыптылық) ғана танылады.

      Діни жоралар мен рәсімдер бойынша қиылған неке (ерлі-зайыптылық) тіркеуші органдарда тіркелген некеге (ерлі-зайыптылыққа) теңестірілмейді және тиісті құқықтық салдарлар тудырмайды.

      Еркек пен әйелдің, сондай-ақ бір жыныстағы адамдардың шын мәнінде бірге тұруы неке (ерлі-зайыптылық) деп танылмайды.

      4. Некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) кезінде және отбасылық қатынастарда шығу тегi, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайы, нәсiлі, ұлты, тiлі немесе діни көзқарасы немесе кез келген өзге де мән-жайлар бойынша азаматтардың құқықтарын шектеудің кез келген нысандарына тыйым салынады.

      Азаматтардың неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарындағы құқықтары тек заң негізінде және бұл тек конституциялық құрылысты қорғау, қоғамдық тәртiптi, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы мен адамгершілік құндылықтарын қорғау мақсатында қаншалықты қажет болса, сол шамада шектелуi мүмкiн.

3-бап. Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасымен реттелетін қатынастар

      Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасы:

      1) отбасы мүшелері: ерлі-зайыптылар, ата-аналар мен балалар арасындағы, ал Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасында көзделген жағдайларда және шектерде басқа туыстар мен өзге де адамдар арасындағы құқықтар мен міндеттерді, мүліктік және жеке мүліктік емес қатынастарды белгілейді;

      2) некеге отырудың (ерлі-зайыпты болудың), некені (ерлі-зайыптылықты) тоқтатудың және оны жарамсыз деп танудың шарттары мен тәртібін белгілейді;

      3) жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды отбасына орналастырудың нысандары мен тәртібін айқындайды;

      4) азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу тәртібін реттейді;

      5) азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыратын органдардың функцияларын айқындайды.

      Ескерту. 3-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

4-бап. Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасы

      1. Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді, осы Кодекстен, Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.

      2. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Кодекстегiден өзгеше қағидалар белгiленген болса, онда халықаралық шарттың қағидалары қолданылады.

5-бап. Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасын неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарына қолдану

      1. Осы Кодекстің 3-бабында аталған, Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасымен реттелмеген отбасы мүшелері арасындағы мүліктік және жеке мүліктік емес қатынастарға Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасы қолданылады, өйткені бұл неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарының мәніне қайшы келмейді.

      2. Осы Кодекстің 3-бабында көзделген қатынастар Қазақстан Республикасының заңнамасымен немесе тараптардың келісімімен тікелей реттелмеген және оларға қолданылатын әдет-ғұрып болмаған жағдайларда, бұл олардың мәніне қайшы келмейтіндіктен, мұндай қатынастарға ұқсас қатынастарды реттейтін (заң ұқсастығы) Қазақстан Республикасының неке-отбасы және (немесе) азаматтық заңнамасының нормалары қолданылады. Аталған жағдайларда заң ұқсастығын пайдалану мүмкін болмаған кезде, неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастары субъектілерінің құқықтары мен міндеттері Қазақстан Республикасының неке-отбасы немесе азаматтық заңнамасының жалпы негіздері мен мәні және адалдық, парасаттылық пен әділеттілік талаптары (құқық ұқсастығы) негізге алынып, сондай-ақ заңның уақытқа, кеңістікке және адамдар тобы бойынша қолданылу қағидаттары сақтала отырып, айқындалады.

      ЗҚАИ-ның ескертпесі!
      1-тарауды 5-1-баппен толықтыру көзделген – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

2-тарау. НЕКЕ-ОТБАСЫ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛЫҚ-ОТБАСЫ)
ҚҰҚЫҚТАРЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ЖӘНЕ ҚОРҒАУ

6-бап. Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарында құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыру

      Егер Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде өзгеше белгіленбесе, азаматтар неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарынан туындайтын өздеріне тиесілі құқықтарды, оның ішінде осы құқықтарды қорғауға арналған құқықты өз қалауы бойынша пайдаланады.

      Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) құқықтарының жүзеге асырылуы мен міндеттердің орындалуы отбасының басқа мүшелері мен өзге де құқық субъектілерінің құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін бұзбауға тиіс.

7-бап. Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) құқықтарын қорғау

      Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) құқықтарын қорғау осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.

      Ескерту. 7-бап жаңа редакцияда - ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

8-бап. Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы)қатынастарында талап арыздың ескіруін қолдану

      1. Бұзылған құқықты қорғау мерзімі, осы Кодексте белгіленген жағдайларды қоспағанда, талап арыздың ескіруі неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарынан туындайтын талаптарға қолданылмайды.

      2. Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарынан туындайтын дауларды қараған кезде, талап арыздың ескіруін белгілейтін нормаларды қолдану кезінде сот Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің нормаларын басшылыққа алады.

2-БӨЛІМ. НЕКЕ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛЫҚ)
3-тарау. НЕКЕ ҚИЮДЫҢ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫ БОЛУДЫҢ) ШАРТТАРЫ МЕН ТӘРТІБІ

9-бап. Неке қиюдың (ерлі-зайыпты болудың) шарттары

      1. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) үшін некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) еркек пен әйелдің ерікті әрі толық келісімі және олардың неке (ерлі-зайыптылық) жасына толуы қажет.

      2. Осы Кодекстің 11-бабында көрсетілген мән-жайлар болған кезде неке қиылмайды (ерлі-зайыпты болмайды).

10-бап. Неке (ерлі-зайыптылық) жасы

      1. Неке (ерлі-зайыптылық) жасы еркектер мен әйелдер үшін он сегіз жас болып белгіленеді.

      2. Мынадай дәлелді себептер болған:

      1) жүкті болған;

      2) ортақ бала туған кезде неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу орны бойынша тіркеуші органдар неке (ерлі-зайыптылық) жасын екі жылдан аспайтын мерзімге төмендетеді.

      3. Некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек білдірушілер және олардың ата-аналары не қамқоршылары белгіленген неке (ерлі-зайыптылық) жасын төмендету қажеттігі туындайтын себептерді көрсете отырып, неке (ерлі-зайыптылық) жасын төмендету туралы өтініш беруі мүмкін.

      4. Неке (ерлі-зайыптылық) жасын төмендетуге тек қана некеге отырушылардың (ерлі-зайыпты болушылардың) келісімімен жол беріледі.

      5. Неке (ерлі-зайыптылық) жасына толмаған адамдар арасындағы немесе неке (ерлі-зайыптылық) жасына толған адам мен неке (ерлі-зайыптылық) жасына толмаған адам арасындағы некеге (ерлі-зайыптылыққа) неке (ерлі-зайыптылық) жасына толмаған адамдардың ата-аналарының не қамқоршыларының жазбаша келісімімен ғана рұқсат беріледі.

11-бап. Араларында неке қиылуына (ерлі-зайыпты болуына) жол берілмейтін адамдар

      Некелесуге (ерлі-зайыпты болуға):

      1) бір жынысты адамдардың;

      2) олардың біреуі болса да басқа тіркелген некеде (ерлі-зайыптылықта) тұратын адамдардың;

      3) жақын туыстардың;

      4) бала асырап алушылар мен асырап алынған балалардың, асырап алушылардың балалары мен асырап алынған балалардың;

      5) соттың заңдық күшіне енген шешімі бойынша олардың біреуі болса да психикалық ауруы немесе ақыл-есі кемдігі салдарынан әрекетке қабілетсіз деп танылған адамдардың арасында жол берілмейді.

12-бап. Некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын)адамдарды медициналық зерттеп-қарау

      1. Некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек білдірушілерге медициналық, сондай-ақ медициналық-генетикалық мәселелер және репродуктивтік денсаулық сақтау мәселелері бойынша консультация беруді және зерттеп-қарауды денсаулық сақтау ұйымдары және тек олардың екеуінің келісімімен ғана жүргізеді.

      2. Некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдарды зерттеп қараудың нәтижелері медициналық құпия болып табылады және ол неке қиюға (ерлі-зайыпты болуға) ниеттенген адамға зерттеп қараудан өткен адамның келісімімен ғана хабарлануы мүмкін.

      Некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамның некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) басқа адамның денсаулығына қауіп төндіретін ауруының болуы ерекше жағдайлар болып табылады.

13-бап. Неке қиюдың (ерлі-зайыпты болудың) тәртібі

      1. Неке (ерлі-зайыптылық) некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың тікелей қатысуымен тіркеуші органдарда не арнайы мемлекеттік неке сарайларында қиылады.

      Некеге тұруға (ерлі-зайыпты болуға) ниет білдірген адамдардың біреуі тіркеуші органға келе алмайтын айрықша жағдайларда (ауыр науқастануы, жүріп-тұру қиындығымен байланысты мүгедектігі, күзетпен ұсталуы немесе бас бостандығынан айыру орындарында болуы) некені қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу үйде, медициналық немесе өзге де ұйымда тиісті ұйымның әкімшілігімен міндетті түрде келісіле отырып, некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың қатысуымен жүргізіледі.

      2. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек білдірушілер тіркеуші органға өтініш берген күннен бастап күнтізбелік он бес күн өткен соң жүргізіледі.

      Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу орны бойынша тіркеуші орган құжаттамамен расталған дәлелді себептер болғанда, бұл мерзімді қысқартады немесе ұзартады.

      Айрықша мән-жайлар (жүктілік, бала тууы, тараптардың бірінің өміріне тікелей қауіп төнуі және басқа да айрықша мән-жайлар) болған кезде некені қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу некеге отырушылардың (ерлі-зайыпты болушылардың) қалауы бойынша өтініш берілген күні жүргізіледі.

      3. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу осы Кодексте белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

      4. Некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек білдіруші адамдар не олардың біреуі, сондай-ақ олардың заңды өкілдері тіркеуші органның неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеуден бас тартуына Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шағым жасауы мүмкін.

      Ескерту. 13-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.12.2015 № 433-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

4-тарау. НЕКЕНІ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛЫҚТЫ) ТОҚТАТУ

14-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) тоқтату

      Некені (ерлі-зайыптылықты) тоқтату өздеріне байланысты емес мән-жайлар салдарынан (қайтыс болу, олардың біреуін қайтыс болған деп жариялау немесе хабар-ошарсыз кеткен деп тану) не осы Кодексте белгіленген тәртіппен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу жолымен ерлі-зайыптылардың екеуінің де не біреуінің өз еркі бойынша іс-әрекеттер жасауы нәтижесінде ерлі-зайыптылар арасында заңдық қатынастардың тоқтатылуы болып табылады.

      Ерлі-зайыптылар арасында некенің (ерлі-зайыптылықтың) тоқтатылуы ата-аналар мен осы некеде (ерлі-зайыптылықтан) туған немесе асырап алынған балалар арасындағы құқықтық қатынастарды үзбейді және тоқтатпайды.

15-бап. Ерлі-зайыптылардың біреуінің қайтыс болуы, соттың оны қайтыс болды деп жариялауы немесе хабар-ошарсыз кеткен деп тануы салдарынан некенің(ерлі-зайыптылықтың)тоқтатылуы

      1. Неке (ерлі-зайыптылық) ерлі-зайыптылардың біреуі қайтыс болуы, сондай-ақ сот оны қайтыс болды деп жариялауы немесе хабар-ошарсыз кеткен деп тануы салдарынан тоқтатылады.

      2. Сот қайтыс болды деп жариялаған немесе сот хабар-ошарсыз кеткен деп таныған жұбайы келген және тиісті сот шешімдері күшін жойған жағдайда ерлі-зайыптылардың бірлескен өтініші бойынша тіркеуші орган некені (ерлі-зайыптылықты) қалпына келтіруі мүмкін.

      3. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) кезінде тараптарға (немесе тараптардың біріне) хабар-ошарсыз кеткен деп танылған немесе қайтыс болды деп жарияланған жұбайы тірі екені белгілі болған жағдайларды қоспағанда, егер басқа зайыбы жаңадан некеге отырса (ерлі-зайыпты болса), некенің (ерлі-зайыптылықтың) қалпына келтірілуі мүмкін емес.

16-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу

      1. Неке (ерлі-зайыптылық) ерлі-зайыптылардың біреуінің немесе екеуінің өтініші бойынша оны бұзу жолымен, сондай-ақ сот әрекетке қабілетсіз деп таныған жұбайының қорғаншысының өтініші бойынша тоқтатылуы мүмкін.

      2. Некені (ерлі-зайыптылықты) зайыбының жүктілігі кезеңінде және бала туғаннан кейінгі бір жыл ішінде оның келісімінсіз бұзуға болмайды.

17-бап. Тіркеуші органдарда некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу

      1. Кәмелетке толмаған ортақ балалары жоқ ерлі-зайыптылардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға өзара келісімі кезінде және бір-біріне мүліктік және өзге де талаптары болмаған кезде тіркеуші органдарда неке (ерлі-зайыптылық) бұзылатын болады.

      2. Егер ерлі-зайыптылардың біреуін:

      1) сот хабар-ошарсыз кеткен деп таныса;

      2) сот әрекетке қабілетсіз деп таныса;

      3) сот әрекет қабілеті шектеулі деп таныса;

      4) қылмыс жасағаны үшін кемінде үш жыл мерзімге бас бостандығынан айыруға соттаса, неке (ерлі-зайыптылық) ерлі-зайыптылардың кәмелетке толмаған ортақ балаларының болуына қарамастан, ерлі-зайыптылардың біреуінің өтініші бойынша тіркеуші органдарда бұзылады.

      3. Некенің (ерлі-зайыптылықтың) бұзылуын мемлекеттік тіркеуді осы Кодексте белгіленген тәртіппен тіркеуші орган жүргізеді.

18-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу кезінде ерлі-зайыптылар арасында туындайтын дауларды қарау

      Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу кезінде ерлі-зайыптылардың арасында ортақ мүлікті бөлуге, еңбекке қабілетсіз жұбайын, сондай-ақ кәмелетке толмаған балаларын күтіп-бағуға қаражат төлеуге қатысты туындайтын даулар медиация тәртібімен немесе сот тәртібімен қаралады.

      Ескерту. 18-бап жаңа редакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

19-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) сот тәртібімен бұзу

      1. Егер сот ерлі-зайыптылардың одан әрі бірлесіп өмір сүруі және отбасын сақтауы мүмкін еместігін анықтаса, неке (ерлі-зайыптылық) сот тәртібімен бұзылады.

      2. Мынадай:

      1) осы Кодекстің 17-бабының 2-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, ерлі-зайыптылардың кәмелетке толмаған ортақ балалары болған;

      2) ерлі-зайыптылардың біреуінің некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға келісімі болмаған;

      3) егер ерлі-зайыптылардың біреуі өзінің қарсылығы болмауына қарамастан, өз іс-әрекеттерімен не әрекетсіздігімен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзудан жалтарған;

      4) ерлі-зайыптылардың бір-біріне мүліктік және өзге де талаптары болған жағдайларда, неке (ерлі-зайыптылық) сот тәртібімен бұзылады.

      3. Ерлі-зайыптылар некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы сотқа өтініш берген күннен бастап бір ай өткен соң неке (ерлі-зайыптылық) сот тәртібімен бұзылады.

      4. Ерекше жағдайларда сот осы баптың 3-тармағында көрсетілген мерзім өткенге дейін некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға құқылы.

20-бап. Ерлі-зайыптылардың біреуінің некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға келісімі болмаған кезде некені (ерлі-зайыптылықты) сот тәртібімен бұзу

      Ерлі-зайыптылардың біреуінің некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға келісімі болмаған кезде сот ерлі-зайыптыларды татуластыруға шаралар қолдануға және ерлі-зайыптыларға татуласу үшін алты ай шегінде мерзім тағайындай отырып, істі қарауды кейінге қалдыруға құқылы.

      Ерлі-зайыптыларға татуласу үшін мерзім тағайындалып, істің қаралуы кейінге қалдырылған жағдайда, сот ерлі-зайыптылардың бірінің талап-арызы бойынша осы Кодекстің 22-бабы 2-тармағының 2) және 4) тармақшаларында көзделген мәселелерді шешеді.

      Егер ерлі-зайыптыларды татуластыру жөніндегі шаралар нәтижесіз болса және ерлі-зайыптылар (олардың біреуі) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды талап етсе, неке (ерлі-зайыптылық) бұзылады.

21-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) өзге де негіздер бойынша сот тәртібімен бұзу

      1. Кәмелетке толмаған ортақ балалары бар ерлі-зайыптылардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға өзара келісімі болған кезде, ерлі-зайыптылардың бір-біріне мүліктік және өзге де талаптары болмаған кезде сот некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу себептерін анықтамастан некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуы мүмкін.

      2. Егер кәмелетке толмаған ортақ балалары бар ерлі-зайыптылардың біреуі бір-біріне мүліктік талаптар болмаған кезде некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға өтініш берсе, ал екіншісі өзінің қарсылықтарының болмауына қарамастан, өз іс-әрекеттерімен не әрекетсіздігімен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзудан жалтарса, сот некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу себептерін анықтамастан, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуы мүмкін.

22-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы шешім шығару кезінде сот шешетін мәселелер

      1. Некені (ерлі-зайыптылықты) сот тәртібімен бұзу кезінде ерлі-зайыптылар кәмелетке толмаған балалары өздерінің қайсысымен тұратындығы туралы, балаларды және (немесе) еңбекке қабілетсіз мұқтаж жұбайын (зайыбын) күтіп бағуға қаражат төлеу тәртібі, осы қаражаттың мөлшері туралы не ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу туралы, ата-ананың баламен қарым-қатынас жасау тәртібін айқындау туралы келісімді соттың қарауына ұсына алады. Сот шешімінде ерлі-зайыптылардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзғаннан кейінгі тектері көрсетіледі.

      2. Егер ерлі-зайыптылар арасында осы баптың 1-тармағында көрсетілген мәселелер бойынша келісім болмаған жағдайда, сондай-ақ, осы келісім балалардың немесе ерлі-зайыптылардың біреуінің мүдделерін бұзатындығы анықталған жағдайда, сот:

      1) неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан кейін кәмелетке толмаған балалар ата-аналарының қайсысымен тұратындығын айқындауға;

      2) ата-аналардың қайсысы және қандай мөлшерде балаларды күтіп бағуға алименттер төлейтінін айқындауға;

      3) кәмелетке толмаған балалардың және (немесе) ерлі-зайыптылардың өздерінің мүдделерін ескере отырып, ерлі-зайыптылардың талап етуі бойынша олардың бірлескен ортақ меншігіндегі мүлікті бөлуге;

      4) жұбайынан ақша қаражатын алуға құқығы бар екінші жұбайдың талап етуі бойынша осы қаражат мөлшерін айқындауға;

      5) ата-ананың баламен қарым-қатынас жасау тәртібін анықтауға міндетті.

      3. Егер мүлікті бөлу үшінші бір адамдардың мүдделерін қозғайтын болса, сот мүлікті бөлу туралы жеке іс жүргізуді талап етуге құқылы.

      Ескерту. 22-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.03.2023 № 216-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

23-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзған жағдайда оның тоқтатылу кезі

      1. Тіркеуші органдарда бұзылатын неке (ерлі-зайыптылық) - азаматтық хал актілерін жазу кітабында некенің (ерлі-зайыптылықтың) бұзылуы мемлекеттік тіркелген күннен бастап, ал неке (ерлі-зайыптылық) сотта бұзылған кезде некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап тоқтатылады.

      Сот некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап үш күн ішінде сот шешімінің көшірмесін шешім шығарылған жер бойынша, сондай-ақ неке қиюды (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттік тіркеген жер бойынша тіркеуші органға жіберуге міндетті.

      2. Соттың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы заңды күшіне енген шешімі тіркеуші органдарда мемлекеттік тіркеуге жатпайды.

      Ерлі-зайыптылар соттың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы шешімі заңды күшіне енгеннен кейін жаңадан некеге отыруға (тіркелуге) (ерлі-зайыпты болуға) құқылы.

      Ескерту. 23-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

24-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) тоқтатудың салдары

      Осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, некенің (ерлі-зайыптылықтың) тоқтатылуымен ерлі-зайыптылардың өздерінің неке-отбасылық (ерлі-зайыптылық-отбасылық) қатынастарынан туындайтын мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтары мен міндеттері тоқтатылады.

5-тарау. НЕКЕНІҢ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛЫҚТЫҢ) ЖАРАМСЫЗДЫҒЫ

25-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану

      1. Осы Кодекстің 9-11-баптарында белгіленген шарттар бұзылған кезде, сондай-ақ мынадай жағдайларда:

      1) жалған неке (ерлі-зайыптылық) қиылған кезде;

      2) мәжбүрлеп неке (ерлі-зайыптылық) қиылған кезде;

      3) егер некеге отырған (ерлі-зайыпты болған) адамдардың біреуі екіншісінен құрылған отбасы мүшелеріне, жеке басының және қоғамның қауіпсіздігіне нақты қауіп төндіретін ауруы бар екенін жасырса, сот некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп таниды.

      2. Сот некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану туралы соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап үш күн ішінде соттың осы шешімінің үзінді көшірмесін неке қиюдың (ерлі-зайыпты болудың) мемлекеттік тіркелген жері бойынша тіркеуші органға жіберуге міндетті.

      3. Неке (ерлі-зайыптылық) қиылған күнінен бастап жарамсыз деп танылады.

26-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тануды талап етуге құқығы бар адамдар

      1. Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану туралы талап етуге:

      1) егер неке (ерлі-зайыптылық) жасына толмаған адаммен неке қиылса (ерлі-зайыпты болса), кәмелетке толмаған жұбайы, оның заңды өкілдері немесе прокурор;

      2) неке қиюмен (ерлі-зайыпты болумен) құқығы бұзылған жұбай, сондай-ақ, егер мәжбүр ету, алдау, қателесу нәтижесінде немесе неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу кезінде өз іс-әрекеттерінің мәнін түсінбеген және өзін-өзі билей алмаған жай-күйінің салдарынан ерлі-зайыптылардың біреуінің некеге отыруға ерікті келісімі болмаған кезде неке қиылса (ерлі-зайыпты болса), прокурор;

      3) неке қиюға (ерлі-зайыпты болуға) кедергі келтіретін мән-жайлардың бар екенін білмеген жұбайы, әрекетке қабілетсіз деп танылған жұбайдың қорғаншысы, алдындағы бұзылмаған неке (ерлі-зайыптылық) бойынша жұбайы;

      4) прокурор, сондай-ақ жалған неке қию (ерлі-зайыпты болу) жағдайында, некенің (ерлі-зайыптылықтың) жалғандығы туралы білмеген жұбайы;

      5) осы Кодекстің 25-бабы 1-тармағының 3) тармақшасында көрсетілген мән-жайлар болған кезде құқығы бұзылған жұбайы құқылы.

      2. Неке (ерлі-зайыптылық) жасына толмаған адаммен, сондай-ақ сот әрекетке қабілетсіз деп таныған адаммен қиылған некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану туралы істі қарау кезінде іске қатысуға қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган тартылады.

27-бап. Некенің (ерлі-зайыптылықтың) жарамсыздығын жоятын мән-жайлар

      1. Егер некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану туралы істі қарау кезіне неке қиюға (ерлі-зайыпты болуға) кедергі келтірген мән-жайлар жойылса, сот осы кезден бастап некені (ерлі-зайыптылықты) жарамды деп тануға құқылы.

      2. Сот неке (ерлі-зайыптылық) жасына толмаған адаммен қиылған некені (ерлі-зайыптылықты), егер мұны кәмелетке толмаған жұбайдың мүдделері талап етсе, сондай-ақ некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тануға оның келісімі болмаған кезде жарамсыз деп тану туралы талап-арыздан бас тартуы мүмкін.

      3. Егер мұндай некені (ерлі-зайыптылықты) тіркеткен адамдар істі сот қарағанға дейін іс жүзінде отбасын құрса, сот некені (ерлі-зайыптылықты) жалған деп тани алмайды.

      4. Ерлі-зайыптылардың арасында жақын туыстық болған не некені (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттік тіркеу кезінде ерлі-зайыптылардың біреуі басқа бұзылмаған некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) жағдайларды қоспағанда, неке (ерлі-зайыптылық) ол бұзылғаннан кейін жарамсыз деп таныла алмайды.

28-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп танудың салдары

      1. Осы баптың 4 және 5-тармақтарында белгіленген жағдайларды қоспағанда, сот жарамсыз деп таныған неке (ерлі-зайыптылық) ерлі-зайыптылардың осы Кодексте көзделген құқықтары мен міндеттерін туғызбайды.

      2. Некесі (ерлі-зайыптылығы) жарамсыз деп танылған адамдар бірлесіп сатып алған мүліктің құқықтық режимі Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің нормаларымен реттеледі. Мұндай жағдайда ерлі-зайыптылар жасасқан неке шарты жарамсыз деп танылады.

      3. Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану мұндай некеден (ерлі-зайыптылықтан) туған немесе неке (ерлі-зайыптылық) жарамсыз деп танылған күннен бастап екі жүз сексен күн ішінде туған балалардың құқығына нұқсан келтірмейді.

      4. Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану туралы шешім шығарылған кезде сот некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану үшін негіз болып табылған мән-жайлар неке қию (ерлі-зайыпты болу) кезінде өзіне белгілі болмаған жұбайдың (адал ниетті жұбайдың) екінші жұбайдан осы Кодекстің 148 және 149-баптарына сәйкес қаражат алу құқығын тануға құқылы, ал неке (ерлі-зайыптылық) жарамсыз деп танылған кезге дейін бірлесіп сатып алынған мүлікті бөлуге қатысты осы Кодекстің 33, 37 және 38-баптарында белгіленген ережелерді қолдануға, сондай-ақ неке шартын толық немесе ішінара жарамды деп тануға құқылы.

      Адал ниетті жұбай Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес екінші жұбайдан өзіне келтірілген материалдық және моральдық зиянды өтеуді талап етуге құқылы.

      5. Адал ниетті жұбай некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану кезінде неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу кезіндегі өзі таңдаған тегін сақтауға құқылы.

6-тарау. ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛАРДЫҢ ЖЕКЕ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ

29-бап. Ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттерінің туындауы

      Ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттері неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркелген күннен бастап туындайды.

30-бап. Ерлі-зайыптылардың отбасындағы теңдігі

      1. Ерлі-зайыптылар тең құқықтар пайдаланады және тең міндеттер атқарады.

      2. Ерлі-зайыптылардың әрқайсысы қызмет түрін, кәсібін және діни сенімін таңдауға ерікті.

      3. Ерлі-зайыптылар ана болу, әке болу, балаларды тәрбиелеу, оларға білім беру, ерлі-зайыптылардың тұрғылықты, болатын жерлері мәселелерін және отбасы өмірінің басқа да мәселелерін бірлесіп шешеді.

      4. Ерлі-зайыптылар отбасындағы өз қатынастарын өзара сыйластық пен өзара көмек негізінде құруға, отбасының игілігі мен нығаюына жәрдемдесуге, өз балаларының денсаулығына, өсіп-жетілуіне және олардың әл-ауқат жағдайына қамқорлық жасауға міндетті.

31-бап. Ерлі-зайыптылардың тектерді таңдау құқығы

      1. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) кезiнде ерлi-зайыптылар өз тiлектерi бойынша ортақ тегі ретiнде өздерiнiң бiреуiнiң тегiн таңдайды не ерлi-зайыптылардың әрқайсысы өзiнiң некеге дейiнгi тегiн сақтап қалады, не біреуі (екеуі де) өз тегiне екiншi жұбайдың тегiн қосып алады. Егер ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң болса да некеге тұрғанға дейiнгi тегi қосарлас болса, олардың тектерін қосуға жол берiлмейдi.

      Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу кезінде тегі өзгерген жағдайда, азамат бір ай мерзімде жеке басын куәландыратын құжаттарды ауыстыруға міндетті.

      2. Ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң тегiн өзгертуi екiншiсінің тегiн міндетті түрде өзгертуiне әкеп соқпайды.

      3. Неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған жағдайда ерлi-зайыптылар неке қию (ерлі-зайыпты болу) кезінде таңдаған тектерін сақтауға немесе өздерiнiң некеге дейiнгi тектерін қалпына келтiруге құқылы.

7-тарау. ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛАРДЫҢ МҮЛІКТІК ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ
§1. Ерлі-зайыптылар мүлкінің заңды режимі

32-бап. Ерлі-зайыптылар мүлкінің заңды режимі ұғымы

      1. Егер неке шартында өзгеше белгiленбесе, ерлi-зайыптылардың бiрлескен ортақ меншiгiнiң режимi олардың мүлкiнiң заңды режимi болып табылады.

      2. Ерлi-зайыптылардың шаруа немесе фермер қожалығы мүшелерiнiң бiрлескен ортақ меншiгi болып табылатын мүлiктi иелену, пайдалану және оған билік ету құқығы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнде айқындалады.

33-бап. Ерлі-зайыптылардың бірлескен ортақ меншігі

      1. Ерлi-зайыптылар некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезінде жинаған мүлiк олардың бiрлескен ортақ меншiгi болып табылады.

      2. Тұрғын үй жағдайларын жақсарту және (немесе) емделуге ақы төлеу мақсатында бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан төленетін біржолғы зейнетақы төлемдерін, тұрғын үй жағдайларын жақсарту және (немесе) білім беру ақысын төлеу мақсатында бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан төленетін нысаналы жинақтарды және (немесе) нысаналы жинақ төлемдерін қоспағанда, ерлi-зайыптылардың некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезінде жинаған мүлкiне ерлi-зайыптылардың әрқайсысының еңбек қызметiнен, кәсiпкерлiк қызметтен және зияткерлiк қызмет нәтижелерiнен түскен кіріс сомалары, ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiнен және ерлi-зайыптылардың әрқайсысының бөлек мүлкiнен алынған кіріс сомалары, олар алған зейнетақылар, жәрдемақылар, зейнетақы жинақтары, сондай-ақ арнаулы нысаналы мақсаты жоқ өзге де ақшалай төлемдер (материалдық көмек сомалары, мертігу не денсаулығының өзге де зақымдануы салдарынан еңбек қабiлетiнен айрылуына байланысты нұқсанды өтеуге төленген сомалар және басқалары) жатады. Сондай-ақ ерлi-зайыптылардың ортақ кіріс сомалары есебiнен сатып алынған жылжымалы және жылжымайтын мүлiк, бағалы қағаздар, пайлар, салымдар, кредиттік ұйымдарға немесе өзге де ұйымдарға салынған, жарғылық капиталдағы үлестер және ол отбасында кімнің атына сатып алынғанына не ақша қаражатын ерлi-зайыптылардың қайсысы салғанына қарамастан, ерлi-зайыптылар некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңінде жинаған басқа да кез келген мүлiк, оның ішінде тұрғын үй жағдайларын жақсарту мақсатында бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан төленетін біржолғы зейнетақы төлемдері және (немесе) нысаналы жинақ төлемдері есебінен сатып алынған мүлік ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкi болып табылады.

      3. Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкіне құқық некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңінде үй шаруашылығын жүргiзудi, балаларды бағып-күтудi жүзеге асырған немесе басқа да дәлелдi себептермен жеке табысы болмаған жұбайға да тиесiлi болады.

      Ескерту. 33-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 02.01.2021 № 399-VI (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 16.11.2023 № 40-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

34-бап. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін иелену, пайдалану және оған билік ету

      1. Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн иелену, пайдалану және оған билiк ету ерлi-зайыптылардың екеуінің келiсiмi бойынша жүзеге асырылады.

      2. Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiне билiк ету жөнiнде ерлi-зайыптылардың бiреуi мәмiле жасасқан кезде екiншi жұбайының келiсiмi қажет болады. Екінші жұбайдың тек қана оның талап етуі бойынша оның келісімі болмаған себептері бойынша және егер басқа тарап осы мәмiленi жасасуға екінші жұбайдың келiспеуі туралы бiлгендiгi немесе көрінеу бiлуге тиiс болғандығы дәлелденген жағдайларда ғана сот ерлi-зайыптылардың бiреуiнің ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiне билік ету жөнiнде жасасқан мәмiлені жарамсыз деп тануы мүмкiн.

      3. Ерлi-зайыптылардың бiреуi жылжымайтын мүлікке иелік ету жөнінде мәміле және нотариатта куәландыруды және (немесе) заңда белгіленген тәртіппен тіркеуді қажет ететiн мәмiле жасасуы үшiн екінші жұбайдың нотариатта куәландырылған келiсiмiн алу қажет.

      Аталған мәмiлені жасасуға нотариатта куәландырылған келiсiмi алынбаған жұбай осы мәмiленiң жасалғандығы туралы өзi бiлген немесе бiлуге тиiс болған күннен бастап үш жыл iшiнде мәмiленi сот тәртiбiмен жарамсыз деп тануды талап етуге құқылы.

35-бап. Ерлі-зайыптылардың әрқайсысының меншігі

      1. Мыналар:

      1) некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) дейiн ерлi-зайыптылардың әрқайсысына тиесiлi болған мүлiк;

      2) ерлi-зайыптылардың некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңiнде мұрагерлiк тәртiбiмен немесе өзге де өтеусіз мәмiлелер бойынша сыйға алған мүлкi;

      3) некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңінде ерлi-зайыптылардың ортақ қаражаты есебiнен сатып алынса да, қымбат заттар мен басқа да сән-салтанат заттарын қоспағанда, жеке пайдаланатын заттары (киiм-кешек, аяқкиiм және басқалар) ерлi-зайыптылардың әрқайсысының меншiгi болып табылады.

      2. Некенің (ерлі-зайыптылықтың) іс жүзінде тоқтатылуына байланысты бөлек тұрған кезеңде ерлi-зайыптылардың әрқайсысы жинаған мүлiктi сот олардың әрқайсысының меншiгi деп таниды.

36-бап. Ерлі-зайыптылардың әрқайсысының мүлкін олардың бірлескен ортақ меншігі деп тану

      Егер некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңінде ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкi немесе ерлі-зайыптылардың бірінің мүлкi не олардың кез келгенiнiң еңбегi есебiнен осы мүлiктiң құнын едәуiр арттырған салыным жасалғаны (күрделi жөндеу, реконструкциялау, қайта жабдықтау және басқаларды) анықталса, ерлi-зайыптылардың әрқайсысының мүлкi олардың бiрлескен ортақ меншiгi болып танылады.

37-бап. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу

      1. Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлу ерлi-зайыптылардың кез келгенiнiң талап етуі бойынша некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңiнде де, ол бұзылғаннан кейiн де, сондай-ақ кредит берушi ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiндегi ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң үлесiнен өндiрiп алу үшiн ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлу туралы талабын мәлiмдеген жағдайда да жүргiзiлуi мүмкiн.

      2. Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкi олардың келiсiмi бойынша ерлi-зайыптылар арасында бөлiнуi мүмкiн. Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлiктi бөлу туралы келiсiмi нотариатта куәландырылуға тиіс.

      3. Дау туған жағдайда, ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлу, сондай-ақ ерлi-зайыптылардың осы мүлiктегi үлестерiн айқындау медиация тәртібімен немесе сот тәртiбiмен жүргiзiледi.

      Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлу кезiнде сот кәмелетке толмаған баланың мүдделерін ескере отырып, ерлi-зайыптылардың талап етуi бойынша ерлi-зайыптылардың әрқайсысына қандай мүлiктің берiлуге жататынын айқындайды. Егер ерлi-зайыптылардың бiреуiне құны оған тиесiлi үлестен асатын мүлiк берiлсе, екінші жұбайға тиісті ақшалай немесе өзге өтемақы алып берiледі.

      4. Тек қана кәмелетке толмаған балалардың қажеттерiн қанағаттандыру үшiн сатып алынған заттар (киiм-кешек, аяқкиiм, мектеп және спорт керек-жарағы, музыкалық аспаптар, балалар кiтапханасы және басқалары) бөлуге жатпайды және балалары өзімен бiрге тұратын жұбайға өтемақысыз берiледi.

      Ерлi-зайыптылар өздерiнiң кәмелетке толмаған ортақ балаларының атына ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкi есебiнен салған салымдары сол балаларға тиесiлi болып есептеледi және ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлген кезде есепке алынбайды.

      5. Ерлi-зайыптылардың некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңiнде ортақ мүлкiн бөлген жағдайда ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiнiң бөлiнбеген бөлiгi, сондай-ақ ерлi-зайыптылардың некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңiнде бұдан әрі жинаған мүлкi олардың бiрлескен ортақ меншiгiн құрайды.

      6. Некесi (ерлі-зайыптылығы) бұзылған ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлу туралы ерлi-зайыптылардың талаптарына неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған кезден бастап талап-арыз ескіруінің үш жылдық мерзiмi қолданылады.

      Ескерту. 37-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

38-бап. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу кезінде үлестерді айқындау

      1. Егер олардың арасындағы шартта өзгеше көзделмесе, ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлу және осы мүлiктегi үлестерiн айқындау кезiнде ерлi-зайыптылардың әрқайсысының үлесi тең деп танылады.

      2. Егер жұбайлардың бiреуi дәлелсiз себептермен табыс таппаса немесе ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн екінші жұбайдың келісімінсіз отбасының мүдделерiне нұқсан келтiрiп жұмсаса, сот кәмелетке толмаған балалардың мүдделерiн негiзге ала отырып және (немесе) ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң мүдделерiн негiзге ала отырып, ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiндегi олардың үлестерiнiң теңдiгi негiзiн ескермеуге құқылы.

      3. Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлу кезiнде ерлi-зайыптылардың ортақ борыштары олардың арасында өздерiне берiлген үлеске барабар түрде бөлiнедi.

§2. Ерлі-зайыптылар мүлкінің шарттық режимі

39-бап. Неке шарты

      1. Некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың келiсiмi немесе ерлi-зайыптылардың некедегi (ерлі-зайыптылықтағы) және (немесе) ол бұзылған жағдайдағы мүлiктiк құқықтары мен мiндеттерiн айқындайтын келiсiм неке шарты деп танылады.

      2. Неке шартында некеде (ерлі-зайыптылықтан) туған немесе асырап алынған балалардың мүліктік құқықтары көзделуі мүмкін.

40-бап. Неке шартын жасасу

      1. Неке шарты тіркеуші органға некені (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттiк тiркеу туралы өтініш берілген күннен бастап неке қию (ерлі-зайыпты болу) мемлекеттік тіркелгенге дейін де, некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңiндегі кез келген уақытта да жасалуы мүмкiн.

      Неке қию (ерлі-зайыпты болу) мемлекеттiк тіркелгенге дейiн жасалған неке шарты неке қию (ерлі-зайыпты болу) мемлекеттiк тiркелген күннен бастап күшiне енедi.

      2. Неке шарты жазбаша түрде жасалады және міндетті түрде нотариатта куәландырылуға жатады.

41-бап. Неке шартының мазмұны

      1. Ерлi-зайыптылар неке шартымен Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген бiрлескен ортақ меншiк режимiн өзгертуге, ерлi-зайыптылардың барлық мүлкiне, оның жекелеген түрлерiне немесе ерлi-зайыптылардың әрқайсысының мүлкiне бiрлескен, үлестiк немесе бөлек меншiк режимiн белгiлеуге құқылы.

      Неке шарты ерлi-зайыптылардың қолда бар мүлкiне қатысты да, болашақтағы мүлкіне де қатысты жасалуы мүмкiн.

      Неке шартында ерлi-зайыптылар өзара күтiп-бағу жөнiндегi өз құқықтары мен мiндеттерiн, бiр-бiрiнiң табыстарына қатысу тәсілдерін, өздерінің әрқайсысының отбасылық шығыстар шығару тәртiбiн айқындауға; неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған жағдайда ерлi-зайыптылардың әрқайсысына берiлетiн мүлiктi айқындауға, сондай-ақ неке шартына ерлi-зайыптылардың мүлiктiк қатынастарына қатысты өзге де кез келген ережелердi, сондай-ақ осы некеден (ерлі-зайыптылықтан) туған немесе асырап алынған балалардың мүліктік жағдайын енгізуге құқылы.

      2. Неке шартында көзделген құқықтар мен мiндеттер белгiлi бiр мерзiмдермен шектелуi не белгiлi бiр жағдайлардың туындауына немесе туындамауына қарай қойылуы мүмкiн.

      3. Неке шарты ерлi-зайыптылардың құқық қабiлеттiлігін немесе әрекетке қабiлетiн, олардың өз құқықтарын қорғау үшiн сотқа жүгiну құқығын шектей алмайды; ерлi-зайыптылар арасындағы мүлiктiк емес жеке қатынастарды, ерлi-зайыптылардың балаларға қатысты құқықтары мен мiндеттерiн реттей алмайды; еңбекке қабiлетсiз мұқтаж жұбайдың күтіп-бағу қаражатын алуға құқығын шектейтiн ережелерді және Қазақстан Республикасы неке-отбасы заңнамасының негiзгi бастауларына қайшы келетiн басқа да жағдайларды көздей алмайды.

42-бап. Неке шартын өзгерту және бұзу

      1. Неке шарты ерлi-зайыптылардың келiсiмі бойынша кез келген уақытта өзгертiлуi немесе бұзылуы мүмкiн. Неке шартын өзгерту туралы немесе бұзу туралы келiсiм неке шартының өзi сияқты нысанда жасалады.

      Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде көзделген жағдайларды қоспағанда, неке шартын орындаудан бiржақты бас тартуға жол берiлмейдi.

      2. Ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң талап етуi бойынша неке шарты Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнде шартты өзгерту және бұзу үшiн белгiленген негiздер мен тәртiп бойынша соттың шешiмiмен өзгертiлуi немесе бұзылуы мүмкiн.

      3. Неке шартында неке (ерлі-зайыптылық) тоқтатылғаннан кейiнгi кезеңге көзделген мiндеттемелерді қоспағанда, неке шартының қолданылуы неке (ерлі-зайыптылық) тоқтатылған кезден бастап тоқтатылады.

43-бап. Неке шартын жарамсыз деп тану

      1. Неке шартын сот Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнде көзделген мәмiлелер жарамсыздығының негiздері бойынша толық немесе iшiнара жарамсыз деп тануы мүмкiн.

      2. Егер шарттың талаптары ерлi-зайыптылардың бiреуiн өте қолайсыз жағдайда қалдырса немесе осы некеден (ерлі-зайыптылықтан) туған немесе асырап алынған балалардың мүліктік құқықтарын бұзса, сот ерлi-зайыптылардың осы бiреуiнiң талап етуi бойынша неке шартын толық немесе iшiнара жарамсыз деп тануы да мүмкiн. Осы Кодекстің 41-бабы 3-тармағының талаптарын бұзатын неке шартының талаптары жарамсыз деп танылады.

§3. Ерлі-зайыптылардың міндеттемелер бойынша жауапкершілігі

44-бап. Ерлі-зайыптылардың мүлкінен өндіріп алу

      1. Ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң мiндеттемелерi бойынша тек сол жұбайының мүлкi ғана өндiрiп алынады. Бұл мүлiк жеткiлiксiз болған кезде кредит берушi өндiрiп алу үшiн ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлу кезiнде борышкер жұбайға тиесiлi болатын борышкер жұбайдың үлесiн бөліп беруді талап етуге құқылы.

      2. Егер сот ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң мiндеттемелерi бойынша алынғандардың бәрi отбасының мұқтажына пайдаланылғанын анықтаса, өндiрiп алу ерлi-зайыптылардың ортақ мiндеттемелерi бойынша, сондай-ақ ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң мiндеттемелерi бойынша ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкi өндіріп алынады. Бұл мүлiк жеткiлiксiз болған кезде ерлi-зайыптылар көрсетілген мiндеттемелер бойынша өздерiнiң әрқайсысының мүлкiмен ортақ жауапкершілікте болады.

      Егер соттың үкiмiмен ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкi ерлi-зайыптылардың бiреуi қылмыстық жолмен алған қаражат есебiнен сатып алынғаны немесе көбейтiлгенi анықталса, тиiсiнше ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкi немесе оның бiр бөлiгi өндіріп алынады.

      3. Ерлi-зайыптылардың өздерінің кәмелетке толмаған баласы келтiрген зиян үшiн жауапкершiлiгi Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен айқындалады. Ерлi-зайыптылардың өздерінің кәмелетке толмаған баласы келтiрген зиянды өтеуi кезiнде осы баптың 2-тармағына сәйкес олардың мүлкiнен өндiрiп алыну жүргізіледі.

45-бап. Неке шартын жасасу, өзгерту және бұзу кезіндегі кредит берушілердің құқықтарына кепілдік

      Борышкер жұбайдың кредит берушiсi (кредит берушiлерi) Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексiнiң нормаларына сәйкес, өзгерген мән-жайларға байланысты ерлi-зайыптылар арасында жасалған неке шартының талаптарын өзгертудi немесе оны бұзуды талап етуге құқылы.

3-БӨЛІМ. ОТБАСЫ
8-тарау. БАЛАНЫҢ ТУУ ТЕГІН АНЫҚТАУ

46-бап. Ата-аналардың және баланың құқықтары мен міндеттерінің туындауы үшін негіздер

      1. Бала туғаннан кейін бірден тіркеледі және туылған кезінен бастап атын алуға және азаматтық алуға құқығы, сондай-ақ мүмкіндігіне қарай, өз ата-аналарын білуге құқығы және олардың қамқорлығына құқығы болады.

      2. Ата-аналардың және баланың құқықтары мен міндеттері баланың Қазақстан Республикасының заңында белгіленген тәртіппен куәландырылған тегіне негізделеді.

      3. Бала асырап алушылар мен асырап алынған балалардың құқықтары мен міндеттері асырап алу туралы заңды күшіне енген сот шешіміне негізделеді.

47-бап. Баланың туу тегін анықтау

      1. Баланың анасы жағынан туу тегін (анасын) ананың баланы медициналық ұйымда туғанын растайтын құжаттардың негізінде тіркеуші орган анықтайды.

      Бала медициналық ұйымнан тыс жерде туған жағдайда, оның туу тегін туу фактісін растайтын медициналық құжаттардың негізінде тіркеуші орган анықтайды, ал олар болмаған жағдайда, баланың туу тегінің фактісі сот тәртібімен анықталады.

      2. Бір-бірімен некеде тұратын (ерлі-зайыпты) адамдардан туған баланың туу тегі ата-анасының некені (ерлі-зайыптылықты) қию туралы куәлігімен расталады.

      Бала суррогат анадан туған жағдайда баланың туу тегі суррогат ана болу жөнінде жасалған шарт негізінде куәландырылады.

      3. Егер өзгеше дәлелденбесе, бала неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған, ол жарамсыз деп танылған кезден бастап немесе бала анасының жұбайы қайтыс болған кезден бастап екi жүз сексен күн iшiнде туған жағдайда, анасының бұрынғы жұбайы баланың әкесi болып танылуы мүмкін.

      4. Егер баланың анасы өзінің жұбайы не бұрынғы жұбайы баланың әкесі емес деп мәлімдесе, баланың әкесі баланың өз анасының және әкесінің не жұбайының, бұрынғы жұбайының бұл туралы жазбаша өтініші болған кезде, осы баптың 5-тармағында немесе осы Кодекстің 48-бабында көзделген қағидалар бойынша анықталады. Мұндай өтініш болмаған жағдайда бұл мәселе сот тәртібімен шешіледі.

      Босанған әйелдің жұбайының немесе бұрынғы жұбайының басқа адамның әке болуын анықтауға келісімі ішкі істер органы берген, жедел-іздестіру іс-шаралары жүргізілгені туралы немесе соттың оны хабар-ошарсыз кеткен немесе әрекетке қабілетсіз деп танығаны туралы заңды күшіне енген шешімі туралы растайтын құжат болған кезде міндетті емес.

      5. Баланың анасымен некеде тұрмайтын (ерлі-зайыпты емес) адамның әке болуы баланың әкесi мен анасының тіркеуші органға бiрлесiп өтініш беруі арқылы анықталады. Анасы қайтыс болған, ол әрекетке қабiлетсiз деп танылған, анасының болған жерiн анықтау мүмкiн болмаған жағдайларда немесе ол ата-ана құқықтарынан айырылған жағдайда - қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның келiсiмiмен баланың әкесiнiң өтініші бойынша, мұндай келiсiм болмаған кезде - сот шешiмi бойынша анықталады.

      Егер анасының жұбайы болып табылмайтын еркектiң әке екендiгi анықталған болса, баланың анасы одан:

      қалыпты босанған кезде – босануға дейін күнтізбелік жетпіс күн және босанғаннан кейін күнтізбелік елу алты күн ішінде;

      қиын босанған немесе екі және одан көп бала туған кезде – босануға дейін күнтізбелік жетпіс күн және босанғаннан кейін күнтізбелік жетпіс күн ішінде;

      баланың анасы ядролық сынақтардың әсеріне ұшыраған аумақта тұратын жағдайда, қалыпты босанған кезде – босануға дейін күнтізбелік тоқсан бір күн және босанғаннан кейін күнтізбелік жетпіс тоғыз күн iшiнде (қиын босанған немесе екі және одан көп бала туған жағдайда – күнтізбелік тоқсан үш күн iшiнде ) оны күтіп-бағу бойынша шығыстарға тиiстi ақша қаражатын сот тәртiбiмен талап етуге құқылы.

      Ақша қаражатының мөлшерi және төлемдердің кезеңділігі тараптардың материалдық және отбасылық жағдайы мен назар аударарлық басқа да мүдделерiн негiзге ала отырып, ақша қаражаты төленетін кезге қолданыста болатын айлық есептiк көрсеткiшке еселенген арақатынаспен айқындалады.

      6. Некені (ерлі-зайыптылықты) қию, бұзу туралы куәлікке немесе акт жазбасына, сондай-ақ бала асырап алу, әке болуды анықтау туралы өтінішке сәйкес баланың әкесі ретінде адам көрсетілген тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасынан баланың әкесі туралы мәліметтерді алып тастауды тіркеуші орган соттың тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасындағы баланың әкесі туралы мәліметтерді алып тастау туралы шешімі негізінде жүргізеді.

      Өзге жағдайларда әкесі туралы мәліметтерді алып тастау бала туған кезде некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) анасының өтініші бойынша осы Кодекстің 183-бабына сәйкес жүргізіледі.

      7. Он сегiз жасқа (кәмелетке) толған адамға қатысты әке болуды анықтауға - тек қана оның келiсiмiмен, ал егер ол әрекетке қабiлетсiз деп танылса, оның қорғаншысының немесе қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның келiсiмiмен жол берiледi.

      Ескерту. 47-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

48-бап. Әке болуды сот тәртібімен анықтау

      Бiр-бiрiмен некеде тұрмайтын (ерлі-зайыпты емес) ата-аналардан бала туған жағдайда және ата-аналарының бiрлескен өтініші немесе баланың әкесiнiң өтініші болмаған кезде баланың нақты адамнан туу тегi (әкесі) ата-аналарының бiреуiнiң, бала қорғаншысының немесе қамқоршысының өтініші бойынша немесе баланы асырап отырған адамның өтініші бойынша, сондай-ақ бала кәмелетке толған соң оның өз өтініші бойынша сот тәртiбiмен анықталады. Бұл ретте сот баланың нақты адамнан туу тегiн дәйекті түрде растайтын айғақтарды назарға алады.

49-бап. Соттың әке болуды тану фактісін анықтауы

      Өзiн баланың әкесiмiн деп мойындаған, бiрақ баланың анасымен некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты емес) адам қайтыс болған жағдайда оның әке екенiн тану фактiсi Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу кодексіне сәйкес сот тәртiбiмен анықталуы мүмкiн.

      Әке болуды анықтау туралы, сондай-ақ әке болу фактісін және әке болуды тану фактісін анықтау туралы шешім шығарған сот осы шешім заңды күшіне енген күнінен бастап үш жұмыс күні ішінде оны тіркеуші органға электрондық түрде жіберуге міндетті.

      Ескерту. 49-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

50-бап. Баланың ата-аналары (ата-анасы) туралы туу туралы актілер жазбалары кітабына жазу

      Баланың ата-аналары (ата-анасы) туралы туу туралы актілер жазбалары кітабына жазу осы Кодексте көзделген тәртіппен жүргізіледі.

51-бап. Әке (ана) болуды даулау

      1. Туу туралы актілер жазбалары кiтабына ата-аналардың жазуы баланың әкесi немесе анасы ретiнде жазылған адамның, iс жүзiнде баланың әкесi немесе анасы болып табылатын адамның, бала кәмелетке толған соң оның өзiнiң, баланың қорғаншысының немесе қамқоршысының, сот әрекетке қабiлетсiз деп таныған ата-ана қорғаншысының талап етуi бойынша тек қана сот тәртiбiмен даулануы мүмкiн.

      2. Баланың әкесінің өтініші бойынша немесе әке болудың күшін жою туралы сот шешіміне сәйкес әке мен ананың бірлескен өтініші негiзiнде баланың әкесi болып жазылған адамның талабы, егер жазу кезiнде бұл адамға өзінің іс жүзінде баланың әкесi емес екендiгi белгілі болса, қанағаттандырылмауға тиіс.

      Егер баланың тууы туралы акті жазбасында баланың анасының жұбайы немесе бұрынғы жұбайы баланың әкесі болып көрсетілсе, сот туу туралы актілер жазбасынан баланың әкесі туралы мәліметтерді алып тастау туралы мәселені шешкенге дейін тіркеуші орган әке болуды анықтау туралы өзгерістер енгізуден жазбаша түрде бас тартуға тиіс.

      3. Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдануға жазбаша түрде келiсiм берген адамдардың әке (ана) болуды даулау кезiнде осы мән-жайларға сiлтеме жасауға құқығы жоқ.

      Басқа әйелге эмбрионды ауыстырып салуға келiсiм берген адамдардың, сондай-ақ суррогат ананың ана және әке болуды даулау кезiнде осы мән-жайларға сiлтеме жасауға құқығы жоқ.

      Ескерту. 51-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

52-бап. Бір-бірімен некеде тұрмайтын (ерлі-зайыпты емес)адамдардан туған баланың құқықтары мен міндеттері

      Осы Кодекстің 47-49-баптарында көзделген тәртiппен әке болуы анықталған жағдайда, баланың бiр-бiрiмен некеде тұратын (ерлі-зайыпты) адамдардан туған бала сияқты, ата-аналары мен олардың туыстарына қатысты сондай құқықтары мен мiндеттерi болады.

53-бап. Жеке өмірге қолсұқпаушылық, жеке және отбасылық құпия

      1. Жеке өмір, жеке және отбасылық құпия заңның қорғауында болады.

      2. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыратын жұмыскерлер мен қызметкерлер, сондай-ақ жеке өмір туралы өзгеше түрде хабардар болған басқа да адамдар жеке және отбасылық құпияны сақтауға міндетті.

      3. Азаматтардың жеке және отбасылық өмірі туралы мәліметтерді жария ету Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады.

      4. Тіркеуші органның жұмыскерлері, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелерінің қызметкерлері бала асырап алушының келісімінсіз бала асырап алу туралы қандай да бір мәліметтерді хабарлауға және бала асырап алушылар асырап алынған баланың ата-анасы болып табылмайтындығы туралы ақпарат қамтылатын құжаттарды беруге құқылы емес.

      Асырап алынған бала туралы мәліметтер мемлекеттік органдардың сұрау салулары бойынша Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген құзыреті шегінде ұсынылады.

      Ескерту. 53-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

9-тарау. СУРРОГАТ АНА БОЛУ ЖӘНЕ ҚОСАЛҚЫ РЕПРОДУКТИВТІК
ӘДІСТЕР МЕН ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ

54-бап. Суррогат ана болу шарты

      1. Суррогат ана болу шарты Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасының талаптары сақтала отырып, жазбаша нысанда жасалады және міндетті түрде нотариатта куәландыруға жатады.

      2. Суррогат ана болу шартының жасалуы қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдану нәтижесінде туған балаға ерлі-зайыптылардың (тапсырыс берушілердің) ата-аналық құқықтары және міндеттерінің болуын әдейі көздейді.

      3. Суррогат ана болу шартымен бір мезгілде ерлі-зайыптылар (тапсырыс берушілер) тиісті қызметтер көрсететін, қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолданатын медициналық ұйыммен шарт жасасады.

55-бап. Суррогат ана болу шартының мазмұны

      Суррогат ана болу шартында:

      1) ерлі-зайыптылардың (тапсырыс берушілердің) және суррогат ананың деректері;

      2) суррогат ананың күтіміне арналған материалдық шығыстарды төлеу тәртібі және шарттары;

      3) тараптардың шарт талаптары орындалмаған кездегі құқықтары, міндеттері және жауапкершілігі;

      4) 57-баптың 1-тармағында көзделген өтемақының мөлшері және оны төлеу тәртібі;

      5) өзге де, оның ішінде төтенше оқиға жағдайлары қамтылуға тиіс.

56-бап. Суррогат анаға қойылатын талаптар

      1. Суррогат ана болуға тілек білдірген әйел жиырмадан отыз беске дейінгі жаста, медициналық ұйымның қорытындысымен расталған, қанағаттанарлық тән денсаулығы, психикалық және репродуктивтік денсаулығы, сондай-ақ өзінің дені сау баласы болуға тиіс.

      2. Егер суррогат ана тіркелген некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) жағдайда, суррогат ана болу шартын жасасу кезінде жұбайының нотариат тәртібімен куәландырылуға тиіс жазбаша келісімі ұсынылуы қажет.

      3. Қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолданатын медициналық ұйым балалы болуға тілек білдірген адамдардың өздерінің не донор банктің биоматериалдарының сол үшін пайдаланылғаны туралы толық әрі жеткілікті ақпаратпен оларды қолдану туралы қорытынды шығаруға міндетті.

      Қорытындының бір данасы нотариатта куәландырылған суррогат ана болу шартына қоса беріледі және мәміленің жасалған жері бойынша сақталады.

57-бап. Суррогат ана болу шарты тараптарының құқықтары мен міндеттері

      1. Суррогат ана болу шартын жасасу кезінде ерлі-зайыптылар (тапсырыс берушілер):

      1) суррогат ананың медициналық зерттеп-қараудан өтуімен байланысты материалдық шығыстарды көтеруге;

      2) қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологиялар қолданылуына байланысты материалдық шығыстарды көтеруге;

      3) қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолданатын медициналық ұйымға тән саулығы, психикалық денсаулығы туралы медициналық қорытындыны, сондай-ақ медициналық-генетикалық зерттеп-қараудың нәтижелерін ұсынуға;

      4) суррогат ананың жүктілігі, босануы кезеңінде және босанғаннан кейін елу алты күн ішінде медициналық қызмет көрсету бойынша шығыстарды төлеуге, ал жүктілікпен және босанумен байланысты асқыну болған жағдайда, жетпіс күн ішінде шығыстарды төлеуге міндетті.

      2. Суррогат ана болу шартын жасасу кезінде суррогат ана 56-баптың талаптарына сәйкес:

      1) тапсырыс берушілерге өзінің тән саулығы, психикалық және репродуктивтік денсаулығы туралы медициналық қорытындыны ұсынуға;

      2) дәрігердің үнемі бақылауында болуға және оның ұсынымдары мен тағайындаған емдерін қатаң сақтауға;

      3) өзімен шарт жасасқан адамдарды суррогат ана болу шартында ескерілген кезеңділігімен жүктіліктің барысы туралы хабардар етуге;

      4) туған баланы өзімен суррогат ана болу шартын жасасқан адамдарға беруге міндетті.

      3. Суррогат ана баланы өзге адамдарға беруге құқылы емес.

      4. Суррогат ананың тұрақты жұмысы болған кезде еңбек қызметін жалғастыру мәселесі суррогат ана болу шарты тараптарының өзара келісімі бойынша шешіледі.

      5. Суррогат ана репродуктивтік әдістер мен технологиялар қолданылғаннан кейін суррогат ана болу шартында көзделген жүктілік үшін жауаптылықта болады және табиғи жүкті болу мүмкіндігін болғызбауға міндетті.

      6. Көп құрсақ көтеріп жүкті болу туралы мәселе суррогат ана болу шарты тараптарының өзара келісімі бойынша шешіледі.

58-бап. Қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдану

      1. Тіркелген некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған), сондай-ақ кәмелетке толған, некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) және медициналық ұйымның қорытындысымен расталған, қанағаттанарлық тән саулығы, психикалық және репродуктивтік денсаулығы бар әйелдерге қатысты қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдануға жол беріледі.

      2. Донордың шәуетін қоса алғанда, қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдану нәтижесінде өзі баланы көтеретін және туатын әйел генетикалық ана болып табылады.

      3. Бала қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдану нәтижесінде туған жағдайда, бұл баланың ата-аналары туралы мәліметтер осы Кодексте белгіленген тәртіппен жазылады.

59-бап. Суррогат ана болу шартының немесе қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолданудың құқықтық салдары

      1. Ерлі-зайыптылар (тапсырыс берушілер) суррогат ана болу шарты негізінде қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдану нәтижесінде туған баланың ата-аналары болып танылады.

      Мұндай әдістер мен технологияларды қолдану нәтижесінде не суррогат ана болу шартына сәйкес екі және одан да көп бала туған жағдайда ерлі-зайыптылар (тапсырыс берушілер) әрбір туған бала үшін тең жауаптылықта болады.

      2. Суррогат ана болу шартын жасасқан жұбай (тапсырыс беруші) бала туғаннан кейін туу туралы медициналық куәлікте оның анасы болып жазылады.

      3. Ерлі-зайыптылардың (тапсырыс берушілердің) баладан бас тартуы оның туылғаны тіркеуші органда тіркелгеннен кейін белгіленген тәртіппен ресімделеді.

      Қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологиялар қолдануға өз келісімін берген не суррогат анамен шарт жасасқан ерлі-зайыптылар (тапсырыс берушілер) баладан бас тартқан жағдайда, суррогат анадан материалдық шығыстарды өтеуді талап етуге құқылы емес.

      Суррогат анамен шарт жасасқан ерлі-зайыптылар (тапсырыс берушілер) баладан бас тартқан жағдайда, ана болу құқығы өз қалауы бойынша суррогат анада қалатын болады, ал ол бас тартқан жағдайда, бала мемлекет қамқорлығына беріледі.

      Ерлі-зайыптылар (тапсырыс берушілер) баладан бас тартқан кезде және баланы суррогат ана қабылдап алған кезде бұл адамдар суррогат анаға шартта белгіленген мөлшерде және тәртіппен өтемақы төлеуге міндетті.

      4. Ерлі-зайыптылар (тапсырыс берушілер) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзған жағдайда, суррогат ана болу шарты бойынша туған бала үшін жауапкершілік ерлі-зайыптылардың екеуіне де жүктеледі.

      5. Ерлі-зайыптылардың (тапсырыс берушілердің) біреуі қайтыс болған жағдайда суррогат ана болу шарты бойынша туған бала үшін жауапкершілік олардың көзі тірісіне жүктеледі.

      6. Ерлі-зайыптылардың (тапсырыс берушілердің) екеуі де қайтыс болған және олардың жақын туыстары туған баланы асырап алудан бас тартқан жағдайда, бұл бала суррогат ананың тілегі бойынша - оған, ал ол бас тартқан жағдайда, мемлекет қамқорлығына берілуі мүмкін.

      Қорғаншылық нысанында баланың суррогат анаға не мемлекеттік ұйымдарға берілуі оның суррогат ана болу шарты бойынша ерлі-зайыптылардың (тапсырыс берушілердің) мұрагері ретіндегі құқықтарын тоқтатпайды.

      7. Суррогат ана болу шарты жасалғаннан кейін шартта көрсетілген мерзім ішінде қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологиялардың пайдаланылмауы шарттың жарамсыздығына әкеп соғады.

      8. Суррогат ана болу шарты жасалғаннан кейін суррогат ана табиғи түрде жүкті болған жағдайда шарт бұзылады, ол суррогат ана болу шартына сәйкес тапсырыс берушілер жұмсаған барлық шығыстарды төлейді.

10-тарау. БАЛАНЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ

60-бап. Баланың отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығы

      Өзiнiң мүдделерiне қайшы келетiн жағдайларды қоспағанда, әрбiр баланың отбасында өмiр сүруге және тәрбиеленуге құқығы, өзiнiң ата-аналарын бiлуге құқығы, олардың қамқорлығында болуға құқығы, олармен бiрге тұруға құқығы бар.

      Баланың өз ата-анасының тәрбиесіне, өз мүдделерiнің қамтамасыз етiлуіне, жан-жақты өсiп-жетiлуiне, өзінің адами қадiр-қасиетiнiң құрметтелуiне құқығы бар.

      Ата-аналары болмаған кезде, олар ата-ана құқықтарынан айрылған не олар шектелген кезде және ата-ана қамқоршылығынан айрылған басқа да жағдайларда осы Кодекстің 13, 15 және 18-тарауларында белгiленген тәртiппен қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган баланың отбасында тәрбиелену құқығын қамтамасыз етедi.

61-бап. Баланың ата-аналарымен және басқа да туыстарымен араласу құқығы

      1. Баланың ата-анасының екеуiмен де, аталарымен, әжелерiмен, аға-iнiлерiмен, апа-сiңлiлерiмен (қарындастарымен) және басқа да туыстарымен араласуға құқығы бар. Ата-аналары некесiнiң (ерлі-зайыптылығының) бұзылуы, оның жарамсыз деп танылуы немесе ата-аналарының бөлек тұруы баланың құқығына әсер етпеуге тиiс.

      Ата-аналары бөлек тұрған жағдайда баланың олардың әрқайсысымен араласуға құқығы бар. Сондай-ақ, ата-аналары әртүрлi мемлекеттерде тұрған жағдайда, баланың олармен араласуға құқығы бар.

      2. Арнаулы әлеуметтік қызметтерді алушы болып табылатын баланың Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен өзiнiң ата-аналарымен және басқа да туыстарымен араласуға құқығы бар.

      Ескерту. 61-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

62-бап. Баланың өз пікірін білдіру құқығы

      Бала отбасында өз мүдделерiн қозғайтын кез келген мәселенi шешу кезiнде өзiнiң пiкiрiн бiлдiруге, сондай-ақ кез келген сот немесе әкiмшiлiк iсін қарау барысында тыңдалуға құқылы. Бұл өз мүдделерiне қайшы келетiн жағдайларды қоспағанда, он жасқа толған баланың пiкiрi міндетті түрде ескерiлуге тиіс. Осы Кодексте көзделген жағдайларда, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдар немесе сот он жасқа толған баланың және заңды өкілдердің қатысуымен өзі берген келiсiмiмен ғана шешiм қабылдай алады.

      Баланың пікірі ата-аналарының немесе баланың тұратын жері бойынша басқа да заңды өкілдердің қатысуымен қабылданған, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның шешімімен ресімделеді.

63-бап. Баланың атын, әкесінің атын және тегін алуға құқығы

      1. Баланың атын, әкесiнiң атын және тегiн алуға құқығы бар.

      2. Баланың атын өзара келісім бойынша ата-аналары немесе баланың басқа да заңды өкілдері береді. Әкесінің аты ата-аналарының немесе баланың басқа да заңды өкілдерінің тілегі бойынша оның әкесі болып көрсетілген адамның аты бойынша беріледі.

      Бөлек не дефис арқылы жазылған жағдайда қосарланған ат беруге рұқсат етіледі, бірақ ол екі аттан аспауға тиіс.

      Әкесінің қосарланған аты болған жағдайда, әкесінің қосарланған аты бойынша, олардың біреуі бойынша не әкесінің екі аты бірге жазылып балаға әкесінің атын беруге жол беріледі.

      Әкесі атын өзгерткен кезде - оның кәмелетке толмаған баласының, ал кәмелетке толған бала бұл туралы өтініш берген кезде, оның әкесінің аты өзгереді.

      3. Баланың тегi ата-аналарының тегiмен айқындалады. Ата-аналарының тегi әртүрлi болған кезде ата-аналарының келiсiмi бойынша балаға әкесiнiң немесе анасының тегi берiледi.

      Ата-аналарының қалауы бойынша баланың тегi ұлттық дәстүрлер ескерiле отырып, әкесi сияқты, анасы тарапынан да әкесінің немесе атасының аты берілуі мүмкін.

      4. Ата-аналар арасында баланың атына және (немесе) тегiне қатысты туындаған келiспеушiлiктер сот тәртiбiмен шешiледi.

      5. Егер әкесі анықталмаса, баланың аты анасының көрсетуі бойынша беріледі, әкесінің аты баланың әкесі ретінде жазылған адамның аты бойынша, тегі – анасының тегі бойынша немесе ұлттық дәстүрлер ескеріліп, баланың атасының аты бойынша беріледі.

      6. Егер баланың ата-аналарының екеуі де белгісіз болса, баланың тегін, атын, әкесінің атын қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган, медициналық немесе баланың тұрған жері бойынша оның құқығын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын басқа да ұйымдар береді.

      Ескерту. 63-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

64-бап. Баланың атын және (немесе) тегін өзгерту

      1. Ата-аналарының екеуi де тегiн өзгерткен кезде кәмелетке толмаған балалардың тегi өзгередi.

      Бала он алты жасқа толғанға дейiн ата-аналарының бiрлескен өтiнiшi бойынша тіркеуші орган баланың мүдделерiн негiзге ала отырып, баланың атын, сондай-ақ оған берiлген тектi ата-анасының екіншісінің тегiне өзгертуге рұқсат береді.

      2. Неке (ерлі-зайыптылық) тоқтатылған немесе неке (ерлі-зайыптылық) жарамсыз деп танылған жағдайда бала өзiне туған кезде берiлген тегін сақтайды.

      3. Егер ата-анасы некенің (ерлі-зайыптылықтың) бұзылуын мемлекеттік тіркеуге қарамастан бөлек тұрса не балаға қатысты әке болу анықталса және бала өзімен бірге тұрып жатқан ата-ана оған өзінің тегін бергісі келсе немесе ұлттық дәстүрлерді ескере отырып, баланың тегін әкесінің немесе әкесі жағынан да, анасы жағынан да атасының аты бойынша өзгерткісі келсе, тіркеуші орган баланың мүдделеріне қарай және екінші ата-ананың нотариатта ресімделген пікірін ескере отырып, баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына өзгерістер енгізеді. Ата-ананың тұратын жерiн анықтау мүмкiн болмаған, ол ата-ана құқықтарынан айрылған не олар шектелген, әрекетке қабiлетсiз деп танылған кезде, сондай-ақ ата-ана баланы күтіп-бағудан және тәрбиелеуден дәлелсіз себептермен жалтарған жағдайларда, ата-ананың пiкiрiн ескеру мiндеттi емес.

      4. Алып тасталды – ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      5. Егер бала бiр-бiрiмен некеде тұрмайтын (ерлі-зайыпты емес) адамдардан туса және әкесi заңды тәртiппен анықталмаса, тіркеуші орган баланың мүдделерiн негiзге ала отырып, оның тегiн анасының осындай өтiнiш жасаған кезде болған тегiне өзгертуге рұқсат етеді.

      6. Он жасқа толған баланың аты және (немесе) тегi заңды өкілдердің қатысуымен алынған оның келiсiмiмен ғана өзгертіледі.

      Ескерту. 64-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

65-бап. Баланың ұлты

      1. Баланың ұлты оның ата-аналарының ұлтымен айқындалады.

      2. Егер ата-аналарының ұлты әртүрлi болса, ұлты балаға жеке куәлiк немесе паспорт берiлген кезде оның қалауы бойынша әкесiнiң немесе шешесiнiң қай ұлтқа жататынына сәйкес айқындалады.

      3. Одан әрi баланың ұлты оның өтiнiшi бойынша тек қана ата-аналарының екіншісінің ұлтына өзгертiлуi мүмкiн.

66-бап. Баланың мүліктік құқықтары

      1. Баланың өзi ата-аналарынан және отбасының басқа да мүшелерiнен осы Кодекстің 5-бөлімінде белгіленген тәртіппен және мөлшерде күтіп-бағу қаражатын алуға құқығы бар.

      2. Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар ұйымдарының басшыларын қоспағанда, балаға алимент, жәрдемақы ретінде тиесілі сомалар баланың ата-аналарының немесе басқа заңды өкілдерінің билік етуіне түседі және олар осы сомаларды баланы күтіп-бағуға, білім беруге және тәрбиелеуге жұмсайды.

      2-1. Балаларды күтіп-бағуға арналған алименттерді нысаналы пайдалану және оларға өндіріп алуды қолдану мүмкіндігін болғызбау үшін алименттерді алушының немесе оның өкілінің талабы бойынша Қазақстан Республикасының банк заңнамасында белгіленген тәртіппен алименттерді есепке жатқызу үшін банктік шот ашылады.

      3. Баланың өзі алған табыстарға, өзi сыйға немесе мұрагерлiк тәртiппен алған мүлiкке, сондай-ақ оның өз қаражатына алынған басқа да кез келген мүлiкке меншiк құқығы бар.

      Өз еңбегiнен табыс алатын бала, егер ол ата-аналарымен бiрге тұрса, отбасын күтіп-бағу жөнiндегi шығыстарға қатысуға құқылы.

      Баланың өзiне меншiк құқығымен тиесiлi мүлiкке билiк ету құқығы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiмен айқындалады.

      Ата-аналар баланың мүлкiн басқару жөнiндегi құқықтылықты жүзеге асыру кезiнде оларға осы Кодекстің 128-бабында белгiленген қағидалар қолданылады.

      4. Бірге тұратын бала мен ата-аналар бір-бірінің мүлкін өзара келісім бойынша иеленіп, пайдалана алады.

      5. Ата-аналар мен баланың ортақ меншiк құқығы туындаған жағдайда олардың ортақ мүлiктi иелену, пайдалану және оған билiк ету құқығы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен айқындалады.

      Ескерту. 66-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 21.01.2019 № 217-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

67-бап. Баланың өз құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау құқығы

      1. Баланың өз құқықтары мен заңды мүдделерiнің қорғалуына құқығы бар.

      Баланың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғауды ата-аналары немесе баланың басқа да заңды өкілдері, ал Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде көзделген жағдайларда қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган, прокурор және сот, сондай-ақ ішкі істер органдары және өз құзыреті шегінде өзге де мемлекеттік органдар жүзеге асырады.

      Кәмелетке толғанға дейiн Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес әрекетке толық қабiлеттi деп танылған кәмелетке толмаған баланың өз құқықтары мен мiндеттерiн, оның iшiнде қорғалу құқығын өз бетiнше жүзеге асыруға құқығы бар.

      2. Баланың ата-аналар және басқа да заңды өкілдер тарапынан жасалатын қиянаттан қорғалуға құқығы бар.

      Баланың құқықтары мен заңды мүдделерi бұзылған кезде, оның iшiнде ата-аналар немесе басқа да заңды өкілдер баланы күтіп-бағу, тәрбиелеу, оған бiлiм беру жөнiндегi мiндеттерiн орындамаған кезде немесе тиiсінше орындамаған кезде не ата-ана (қорғаншылық, қамқоршылық) құқықтарын терiс пайдаланған кезде бала - қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға, ал он төрт жасқа толғанда сотқа өз құқықтарын қорғау үшiн өз бетiнше жүгінуге құқылы.

      3. Баланың өмiрiне немесе денсаулығына қауiп төнгендiгi туралы, оның құқықтары мен заңды мүдделерiнiң бұзылғандығы туралы өздеріне белгiлi болған мемлекеттік органдар мен ұйымдардың лауазымды адамдары және өзге де азаматтар бұл туралы баланың нақты тұратын жерi бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға хабарлауға мiндеттi. Мұндай мәлiметтер алынған кезде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган баланың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау жөнiнде қажеттi шаралар қолдануға мiндеттi.

      ЗҚАИ-ның ескертпесі!
      10-тарауды 67-1-баппен толықтыру көзделген – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

11-тарау. АТА-АНАЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ

68-бап. Ата-аналардың құқықтары мен міндеттерінің теңдігі

      1. Ата-аналардың өз балаларына қатысты тең құқықтары және тең мiндеттерi (ата-ана құқықтары) болады.

      2. Осы тарауда көзделген ата-ана құқықтары балалары он сегiз жасқа (кәмелетке) толғанда, сондай-ақ кәмелетке толмаған балалары некеге отырған (ерлі-зайыпты болған) кезде тоқтатылады.

69-бап. Кәмелетке толмаған ата-аналардың құқықтары

      1. Кәмелетке толмаған ата-аналардың баламен бiрге тұруға және оның тәрбиесіне қатысуға құқығы бар.

      2. Некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған), кәмелетке толмаған ата-аналар өздерінде бала туған жағдайда және өздерінің ана және (немесе) әке болуы анықталған кезде олар он алты жасқа толған соң ата-ана құқықтарын өз бетiнше жүзеге асыруға құқылы. Кәмелетке толмаған ата-аналар он алты жасқа толғанға дейiн қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган балаға қорғаншы тағайындайды, ол баланың кәмелетке толмаған ата-аналарымен бiрге оны тәрбиелеуді жүзеге асырады. Баланың қорғаншысы мен кәмелетке толмаған ата-аналары арасында туындаған келiспеушiлiктерді кәмелетке толмаған баланың және ата-аналарының мүдделері мен құқықтарын ескере отырып, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган шешеді.

      3. Кәмелетке толмаған ата-аналардың жалпы негiздерде өздерiнiң әке және ана болуын тануға және оған дау айтуға құқығы бар, сондай-ақ өздері он төрт жасқа толғаннан кейiн сот тәртiбiмен өз балаларына қатысты әке болуды анықтауды талап етуге құқығы бар.

70-бап. Ата-аналардың баланы тәрбиелеу және оған білім беру жөніндегі құқықтары мен міндеттері

      1. Ата-аналар өз баласының денсаулығына қамқорлық жасауға мiндеттi.

      2. Ата-аналардың өз баласын тәрбиелеуге құқығы бар және осыған міндетті.

      Ата-аналардың барлық өзге адамдар алдында баласын тәрбиелеуге басым құқығы бар.

      ЗҚАИ-ның ескертпесі!
      2-тармақтың үшінші бөлігіне өзгеріс енгізу көзделген – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      Бала тәрбиелеушi ата-аналар оның дене бітімі, психикалық, адамгершілік жағынан және рухани дамуына қажеттi өмiр сүру жағдайларын қамтамасыз ету үшін жауаптылықта болады.

      3. Ата-аналар баласының міндетті орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті.

      Ата-аналардың бала жалпы орта білім алғанға дейін оның пікірін ескере отырып, білім беру ұйымын және баланың оқу нысанын таңдауға құқығы бар.

      4. Баланың тәрбиесі мен білім алуына қатысты барлық мәселелерді баланың мүдделерін негізге алып және оның пікірін ескере отырып, өзара келісу арқылы ата-аналар шешеді. Ата-аналардың арасында келіспеушіліктер болған кезде, бұл келіспеушіліктерді шешу үшін қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға немесе сотқа жүгінуге құқылы.

71-бап. Ата-аналардың баланың құқықтары мен мүдделерін қорғау жөніндегі құқықтары мен міндеттері

      1. Ата-аналар өз баласының заңды өкiлдерi болып табылады және арнайы өкiлеттiктерсiз кез келген жеке және заңды тұлғаларға қатысты, оның iшiнде соттарда оның құқықтары мен мүдделерiн қорғайды.

      2. Егер қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган ата-аналар мен баланың мүдделерi арасында қайшылықтар барын анықтаса, ата-аналар өз баласының мүдделерiн бiлдiруге құқылы емес. Ата-аналар мен баланың арасында келiспеушiлiктер болған жағдайда, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган баланың құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн өкiл тағайындауға мiндеттi.

      Егер ата-аналар балаға қатысты ата-ана құқықтарынан айрылған не олар шектелген жағдайда, баланың мүдделерін білдіруге құқылы емес.

71-1-бап. Көпбалалы отбасыларға арналған жеңілдіктер мен әлеуметтік кепілдіктер

      Көпбалалы отбасыларға Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес жеңілдіктер мен әлеуметтік кепілдіктер беріледі.

      Ескерту. 11-тарау 71-1-баппен толықтырылды - ҚР 02.07.2018 № 165-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

72-бап. Ата-ана құқықтарын баланың мүддесінде жүзеге асыру

      Ата-ана құқықтары баланың мүдделеріне қайшы жүзеге асырылмауға тиіс. Баланың мүдделерін қамтамасыз ету оның ата-аналары жасайтын негізгі қамқорлықтың нысанасы болып табылады.

      Ата-ана құқықтарын жүзеге асыру кезінде ата-аналар баланың дене бітімі мен психикалық денсаулығына, оның адамгершілік жағынан дамуына зиян келтіруге құқылы емес. Баланы тәрбиелеу тәсілдері адамның қадір-қасиетін кемсітетін немқұрайлылықты, қатыгездікті, дөрекілікті, баланы қорлауды немесе қанауды болғызбауға тиіс.

73-бап. Баласынан бөлек тұратын ата-ананың ата-ана құқықтарын жүзеге асыруы

      1. Баласынан бөлек тұратын ата-ананың баласымен араласуға, оның тәрбиесі мен баланың бiлiм алуы мәселелерiн және бала үшін басқа да маңызды мәселелерді шешуге қатысуға құқығы бар.

      Егер мұндай араласу баланың тән саулығы мен психикалық денсаулығына, оның адамгершiлiк жағынан дамуына зиян келтiрмесе, баласы өзімен бiрге тұратын ата-ана баланың екiншi ата-анасымен араласуына кедергi жасамауға тиiс.

      2. Ата-аналары бөлек тұратын кезде баланың тұрғылықты жерi мен заңды мекенжайы ата-аналарының келiсімiмен белгіленеді.

      Келiсiм болмаған кезде ата-аналардың арасындағы дау баланың мүдделерiн негiзге алып және оның пiкiрiн ескере отырып, ата-аналардың талап етуі бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қатысуымен медиация тәртібімен шешіледі немесе оны сот шешедi. Бұл ретте сот баланың ата-аналардың әрқайсысына, аға-iнiлерiне және апа-сiңлiлерiне (қарындастарына) үйiрлiгiн, баланың жасын, ата-аналардың адамгершiлiк және өзге де жеке қасиеттерiн, ата-аналардың әрқайсысы мен баланың арасындағы қарым-қатынастарды, баланың дамуы және тәрбиесі үшiн жағдайлар жасау мүмкiндiгiн (ата-аналар қызметiнiң түрiн, жұмысының режимін, ата-аналардың материалдық және отбасылық жағдайын және басқа да осындай жағдайларды) ескередi.

      3. Ата-аналар баладан бөлек тұратын ата-ананың ата-ана құқықтарын жүзеге асыру тәртiбi туралы жазбаша нысанда келiсiм жасасуға құқылы.

      Егер ата-аналар келiсiмге келе алмаса – дауды қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган, ал оның шешімімен келіспеген жағдайда – дау осы органның және баланың ата-аналарының қатысуымен медиация тәртібімен шешіледі немесе оны сот шешедi.

      4. Ата-ана құқықтарын жүзеге асыру тәртібі туралы сот шешiмi орындалмаған жағдайда, кiнәлi ата-ана Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жауаптылықта болады.

      Сот шешiмi қасақана орындалмаған кезде баласынан бөлек тұратын ата-ананың талап етуi бойынша сот баланың мүдделерiн негiзге алып және баланың пiкiрiн ескере отырып, баланы оған беру туралы шешiм шығара алады.

      5. Баласынан бөлек тұратын ата-ананың білім беру ұйымдарынан, медициналық және басқа да ұйымдардан өз баласы туралы ақпарат алуға құқығы бар.

      Ата-ана тарапынан баланың өмiрi мен денсаулығына қатер болған жағдайда ғана ақпарат беруден бас тартылуы мүмкiн. Ақпарат беруден бас тартуға сот тәртiбiмен дау айтылуы мүмкiн.

      Ескерту. 73-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

74-бап. Ата-аналардың баланы басқа адамдардан талап ету құқығы

      1. Ата-аналар баланы заңның немесе сот шешiмiнің негiзiнсiз өз қолында ұстап отырған кез келген адамнан оны қайтаруды талап етуге құқылы. Дау туындаған жағдайда ата-аналар өз құқықтарын қорғау үшiн сотқа жүгінуге құқылы.

      Бұл талаптарды қарау кезiнде сот, егер баланы ата-аналарына беру баланың мүдделерiне сай келмейдi деген қорытындыға келсе, баланың пiкiрiн ескере отырып, ата-аналардың талап-арызын қанағаттандырудан бас тартуға құқылы.

      2. Егер сот ата-аналары да, бала қолында отырған адамның да оның тиісті түрде тәрбиесін және дамуын қамтамасыз етуге жағдайы келмейтінін анықтаса, сот баланы қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қамқорлығына бередi.

12-тарау. АТА-АНА ҚҰҚЫҚТАРЫНАН АЙЫРУ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ШЕКТЕУ

75-бап. Ата-ана құқықтарынан айыру

      1. Егер ата-аналар:

      1) ата-аналық мiндеттерiн орындаудан жалтарса, оның iшiнде алимент төлеуден қасақана жалтарса;

      2) өз баласын перзентханадан (оның бөлімшесінен), жетім балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар ұйымдарынан және өзге де ұйымдардан алудан дәлелсіз себептермен бас тартса;

      3) өздерiнiң ата-ана құқықтарын теріс пайдаланса;

      4) балаға қатыгездік көрсетсе, оның ішінде оған күш қолданса немесе психикасына зорлық жасаса, оның жыныстық тиіспеушілігіне қастандық жасаса;

      5) құмар ойындарға, бәс тігуге, спирттік ішімдіктерге немесе есірткі, психотроптық заттарға және (немесе) сол тектестерге салынса, олар ата-ана құқықтарынан айрылады.

      2. Ата-аналар өз баласының, жұбайының не отбасының басқа да мүшелерінің өмiрiне немесе денсаулығына қарсы қасақана қылмыстық құқық бұзушылық жасаған кезде ата-ана құқықтарынан айырылады.

      Ескерту. 75-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 02.07.2020 № 356-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

76-бап. Ата-ана құқықтарынан айыру тәртібі

      1. Ата-ана құқықтарынан айыру сот тәртiбiмен жүргiзiледi.

      Ата-ана құқықтарынан айыру туралы iстер ата-аналардың бiреуiнiң немесе баланың басқа да заңды өкілдерінің, кәмелетке толмаған балалардың құқықтарын қорғау жөнiндегi мiндеттер жүктелген органдардың немесе ұйымдардың өтініштері, сондай-ақ прокурордың талабы бойынша қаралады.

      2. Ата-ана құқықтарынан айыру туралы iстер прокурордың және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қатысуымен қаралады.

      3. Ата-ана құқықтарынан айыру туралы iстi қарау кезiнде сот ата-ана құқықтарынан айырылған ата-аналардан алимент өндiрiп алу туралы мәселенi шешедi.

      4. Егер сот ата-ана құқықтарынан айыру туралы iстi қарау кезiнде ата-аналардың iс-әрекетiнен қылмыстық жазаланатын әрекет белгілерін байқаса, ол мұны жеке қаулымен прокурордың назарына жеткiзуге мiндеттi.

      5. Ата-ана құқықтарынан айыру туралы сот шешiмi заңды күшiне енген күннен бастап үш күн iшiнде сот бұл шешiмнiң үзінді көшiрмесiн баланың тууын мемлекеттiк тiркеу орыны бойынша тіркеуші органға және баланың тұратын жері бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға жіберуге мiндеттi.

77-бап. Ата-ана құқықтарынан айырудың салдары

      1. Ата-ана құқықтарынан айыру баламен туыстық фактiсiне негiзделген барлық құқықтардан, оның iшiнде одан күтіп-бағу қаражатын алу, сондай-ақ балалары бар азаматтар үшiн белгiленген жеңiлдiктер мен мемлекеттiк жәрдемақыны алу құқықтарынан айрылуға әкеп соғады.

      2. Ата-ана құқықтарынан айыру ата-аналарды өз баласын күтіп-бағу мiндетiнен босатпайды, бұл міндет оны асырап алуға байланысты тоқтатылады.

      3. Бала мен ата-ана құқықтарынан айырылған ата-ананың одан әрi бiрге тұруы туралы мәселе сот тәртiбiмен шешiледi.

      4. Ата-анасы ата-ана құқықтарынан айырылған бала тұрғын жайға меншiк құқығын немесе тұрғын жайды пайдалану құқығын, сондай-ақ ата-аналарымен және басқа да туыстарымен туыстық фактiсiне негiзделген мүлiктiк құқықтарын, оның iшiнде мұра алу құқығын сақтайды.

      5. Баланы басқа ата-анаға беру мүмкiн болмаған кезде немесе ата-аналарының екеуi де ата-ана құқықтарынан айырылған жағдайда, бала қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қамқоршылығына берiледi.

      6. Егер бұл балаға теріс әсер етпесе, ата-ана құқықтарынан айырылған ата-аналардың өтініші бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган баламен жолығуға рұқсат етеді.

      7. Ата-аналары ата-ана құқықтарынан айырылған жағдайда бала асырап алуға соттың ата-аналарды ата-ана құқықтарынан айыру туралы шешімі заңды күшіне енген күннен бастап алты ай өткен соң жол берiледi.

      Ата-аналарының біреуі ата-ана құқықтарынан айырылған баланы асырап алуға екінші ата-анасының келісімімен жол беріледі.

78-бап. Ата-ана құқықтарын қалпына келтіру

      1. Егер ата-аналар мiнез-құлқын, тұрмыс салтын және бала тәрбиесіне көзқарасын өзгерткен болса, сот олардың ата-ана құқықтарын қалпына келтiруi мүмкiн.

      2. Ата-ана құқықтарын қалпына келтiру ата-ана құқықтарынан айырылған ата-ананың өтініші бойынша сот тәртiбiмен жүзеге асырылады. Ата-ана құқықтарын қалпына келтiру туралы iстер ата-ананың, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қатысуымен қаралады.

      3. Егер ата-ана құқықтарын қалпына келтiру баланың мүдделерiне қайшы болса, сот баланың пiкiрiн ескере отырып, ата-аналардың ата-ана құқықтарын қалпына келтiру туралы талап-арызын қанағаттандырудан бас тартуға құқылы.

      Он жасқа толған балаға қатысты ата-ана құқықтары оның келiсiмiмен ғана қалпына келтiрілуі мүмкiн.

      Егер бала асырап алынса және асырап алудың күшi жойылмаса, ата-ана құқықтарын қалпына келтiруге жол берiлмейдi.

      Ескерту. 78-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

79-бап. Ата-ана құқықтарын шектеу

      1. Сот баланың мүддесiн ескере отырып, баланы ата-аналардан оларды ата-ана құқықтарынан айырмай алу жолымен ата-ана құқықтарын шектеу туралы шешiм шығаруы мүмкін.

      Ата-аналары немесе олардың біреуі ата-ана құқықтарынан айырылған немесе шектелген баланы баланың тұрғылықты жері бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган орналастырады.

      2. Егер баланың ата-аналарымен қалуы:

      1) ата-аналарға байланысты емес мән-жайлар (психикасының бұзылуы немесе өзге де созылмалы ауруы, ауыр мән-жайларға душар болуы) бойынша;

      2) ата-аналардың мінез-құлқының салдарынан, бірақ бұл ретте ата-аналарды ата-ана құқықтарынан айыру үшін жеткілікті негіздер анықталмай, ол үшін қауіпті болса, ата-ана құқықтарын шектеуге жол беріледі.

      Егер ата-аналар өз мінез-құлқын өзгертпесе, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган ата-ана құқықтарын шектеу туралы сот шешімі шыққаннан кейін алты ай өткен соң оларды ата-ана құқықтарынан айыру туралы талап-арыз беруге міндетті.

      3. Ата-ана құқықтарын шектеу туралы талапты баланың жақын туыстары және баланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын ұйымдар, сондай-ақ прокурор береді.

      4. Ата-ана құқықтарын шектеу туралы iстер қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган өкілінің міндетті түрде қатысуымен қаралады.

      5. Ата-ана құқықтарын шектеу туралы iстер қаралған кезде сот ата-аналардан балаға алимент өндiрiп алу туралы мәселенi шешуге құқылы.

      Ескерту. 79-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

80-бап. Ата-ана құқықтарын шектеудің салдары

      1. Сот ата-ана құқықтарын шектеген ата-аналар баланы жеке өзi тәрбиелеу құқығынан айрылады, ал осы Кодекстің 79-бабы 2-тармағының 2) тармақшасында көзделген жағдайларда, балалары бар азаматтар үшiн белгiленген жеңiлдiктер мен мемлекеттiк жәрдемақы алу құқығынан да айрылады.

      2. Ата-ана құқықтарын шектеу ата-аналарды баланы күтіп-бағу жөнiндегi мiндеттерден босатпайды.

      3. Өзiне қатысты ата-аналарының ата-ана құқықтары шектелген бала тұрғын жайға меншiк құқығын немесе тұрғын жайды пайдалану құқығын сақтайды, сондай-ақ ата-аналарымен және басқа да туыстарымен туыстық фактiсiне негiзделген мүлiктiк құқықтарын, оның iшiнде мұра алу құқығын сақтайды.

      4. Ата-аналарының екеуiнiң де ата-ана құқықтары шектелген жағдайда бала қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қамқорлығына берiледi.

      5. Егер бұл балаға теріс әсер етпесе, сот ата-ана құқықтарын шектеген ата-аналарға баламен қатынасуға рұқсат етеді. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның не қорғаншысының немесе қамқоршысының, баланың патронат тәрбиешiлерiнiң немесе бала тұрып жатқан ұйым әкiмшiлiгiнiң келiсiмiмен ата-аналардың баламен қатынасуына жол берiледi.

81-бап. Ата-ана құқықтарын шектеу салдарының күшін жою

      1. Егер ата-аналардың ата-ана құқықтары шектелген негiздер жойылса, сот ата-аналардың талабы бойынша баланы ата-аналарына қайтарып беру туралы және осы Кодекстің 80-бабында көзделген шектеулер салдарының күшiн жою туралы шешiм шығарады.

      2. Егер баланы ата-аналарына қайтарып беру оның мүдделерiне қайшы келсе, сот баланың пiкiрiн ескере отырып, талапты қанағаттандырудан бас тартуға құқылы.

82-бап. Баланың өміріне немесе оның денсаулығына тікелей қатер төнген жағдайда баланы айырып алу

      1. Баланың өмiрiне немесе оның денсаулығына тiкелей қатер төнген кезде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган баланы ата-аналардан немесе оны қамқоршылыққа алған басқа да адамдардан дереу айырып алуға құқылы.

      Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган сот шешімі қабылданғанға дейін республикалық маңызы бар қалалардың, астананың, ауданның, облыстық маңызы бар қаланың жергілікті атқарушы органының актісі негізінде баланы дереу айырып алады.

      2. Баланы айырып алу кезінде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган кешіктірмей прокурорға хабарлауға, баланы уақытша орналастыруды қамтамасыз етуге және республикалық маңызы бар қалалардың, астананың, ауданның, облыстық маңызы бар қаланың жергiлiктi атқарушы органы баланы айырып алу туралы актiні шығарғаннан кейiн жетi күн iшiнде ата-аналарды ата-ана құқықтарынан айыру немесе оларды шектеу туралы сотқа талап-арызбен жүгінуге мiндеттi.

83-бап. Баланы айырып алуға байланысты істер бойынша сот шешімдерін орындау

      1. Баланы ата-аналарынан айырып алуға және оны басқа адамға (адамдарға) беруге байланысты сот шешiмдері қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган өкiлiнiң және бала берілетін адамның (адамдардың) мiндеттi түрде қатысуымен, ал қажет болған жағдайларда iшкi iстер органдары өкiлiнiң қатысуымен мәжбүрлі түрде орындалатын болады.

      2. Баланы оның мүдделерiне нұқсан келтiрмей ата-аналарынан айырып алу және оны басқа адамға (адамдарға) беру туралы сот шешімін орындау мүмкiн болмаған кезде, бала соттың ұйғарымы бойынша баланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын ұйымдарда уақытша орналастырылуы мүмкiн.

13-тарау. БАЛА АСЫРАП АЛУ

84-бап. Асырап алуға жол берілетін балалар

      1. Тууы осы Кодексте белгіленген тәртіппен тіркелген және толық тән саулығы, психикалық, рухани және адамгершілік жағынан дамуын қамтамасыз ету мүмкіндіктері ескеріле отырып, кәмелетке толмаған балаларға қатысты тек қана солардың мүддесінде асырап алуға жол беріледі.

      Бұл ретте баланың жас мөлшері, естиярлық дәрежесі және өзін асырап алуға келісімі ескеріледі.

      2. Жалғыз ата-анасы немесе екеуі де:

      1) қайтыс болған;

      2) баладан бас тартқан;

      3) ата-ана құқықтарынан айрылған және олар қалпына келтірілмеген;

      4) туыстарына, асырап алынатын баланың (балалардың) анасымен немесе әкесімен некеде (ерлі-зайыптылықта) тұратын адамдарға баланы асырап алуға келісім берген;

      5) сот тәртібімен әрекетке қабілетсіз, хабар-ошарсыз кеткен деп танылған немесе қайтыс болған деп жарияланған;

      6) белгісіз болған жағдайда, балалар асырап алуға жатады.

      3. Осы баптың 2-тармағының 1) — 3), 5) және 6) тармақшаларында аталған, Республикалық деректер банкінде есепте тұрған балалар азаматтығы мен тұрғылықты жеріне қарамастан, балалардың туыстарына, Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматтарына Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен асырап алуға берілуі мүмкін.

      4. Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын, Республикалық деректер банкінде орталықтандырылған есепте тұрған балалар Қазақстан Республикасынан тыс жерде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматтарына асырап алуға берілуі мүмкін.

      Баланы туыстары, Қазақстан Республикасының аумағында және одан тыс жерде тұратын Қазақстан Республикасының азаматтары асырап алмаған жағдайларда ғана Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын, Республикалық деректер банкінде орталықтандырылған есепте тұрған балалар шетелдіктерге асырап алуға берілуі мүмкін.

      Шетелдіктердің бала асырап алуы туралы істерді қараған кезде сот азаматтығы мен тұрғылықты жеріне қарамастан баланың туыстарының не Қазақстан Республикасы азаматтарының осы баланы бірінші кезекте асырап алу құқығын Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органының іске асырғанын анықтауға міндетті.

      5. Шетелдіктердің бала асырап алуына балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау саласында Қазақстан Республикасымен тең мәнді халықаралық міндеттемелері бар елдердің азаматтарына ғана рұқсат етіледі.

      6. Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын балаларды асырап алуға беру тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.

      7. Осы баптың 2-тармағының 1) — 3), 5) және 6) тармақшаларында аталған балаларды асырап алуға беру туралы рұқсатты қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган комиссия қорытындысы негізінде береді.

      8. Комиссияның қызмет тәртібі мен құрамын Қазақстан Республикасының балалар құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы айқындайды.

      Ескерту. 84-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 09.04.2016 № 501-V (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

85-бап. Балаларды асырап алуға тілек білдірген адамдардың құқықтары мен міндеттері

      1. Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, балаларды асырап алуға тілек білдірген Қазақстан Республикасының азаматтары баланың тұратын жеріндегі қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға бала асырап алуға тілек білдіргені туралы өтініш беруге, сондай-ақ жиынтық кірісінің мөлшері, отбасылық жағдайы, денсаулық жағдайы, сотталмағандығы туралы анықтамалар, психологиялық даярлықтан өткені туралы сертификат ұсынуға және баланы жеке өзі таңдауға, онымен кемiнде екі апта тiкелей қарым-қатынас жасауға міндетті.

      Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген Қазақстан Республикасы азаматтарының осы Кодекске сәйкес өтеусіз негізде психологиялық даярлық алуға құқығы бар.

      2. Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, жетім-балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған бір жасқа дейінгі балаларды асырап алуға тілек білдірген Қазақстан Республикасы азаматтарының бала асырап алудың рәсімдері аяқталғанға дейін балаларды қорғаншылыққа немесе патронатқа алуға құқығы бар.

      3. Бала асырап алуға үміткер Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматтары, шетелдіктер Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына баланы асырап алуға тілек білдіргені туралы жазбаша өтініш, сондай-ақ арнайы уәкілетті шетелдік мемлекеттік органдар және бала асырап алу жөніндегі ұйымдар беретін, табыстары, отбасы жағдайы, денсаулық жағдайы, оның ішінде психикалық, мінез-құлықтық, оның ішінде психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты бұзылушылықтарының (ауруларының) жоқ екендігі туралы, сотталмағандығы туралы, ықтимал ата-аналардың жеке басының адамгершілік қасиеттері туралы анықтамалар береді. Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына құжаттарды табыс еткеннен кейін және асырап алушы баланы асырап алуға келіскен жағдайда асырап алушы баламен кемiнде төрт апта тiкелей қатынаста болуға тиіс.

      Ескерту. 85-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 292-VІ (01.07.2020 бастап қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

86-бап. Бала асырап алушының құқықтары мен міндеттері

      1. Бала асырап алушы баланы тәрбиелеуге, оның денсаулығына, дене бітімі, психикалық, адамгершілік және рухани жағынан дамуына қамқорлық жасауға міндетті.

      2. Бала асырап алушы баланың пікірін және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның ұсынымдарын ескере отырып, баланы тәрбиелеу тәсілдерін өз бетінше айқындауға құқылы және осы Кодексте көзделген талаптарды сақтауға міндетті.

      Республика аумағында тұрақты тұратын, Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын бала асырап алушының жетім баланы және (немесе) ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланы асырап алуға байланысты біржолғы ақшалай төлем алуға құқығы бар.

      Бала асырап алудың күші жойылған жағдайда бала асырап алушы жетім баланы және (немесе) ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланы асырап алуға байланысты төленген біржолғы ақшалай төлемді бюджетке қайтаруға міндетті.

      Жетім баланы және (немесе) ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланы асырап алуға байланысты біржолғы ақшалай төлемді тағайындау, қайтару тәртібін және оның мөлшерін Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы айқындайды.

      3. Бала асырап алушы баланың пікірін ескере отырып, ол міндетті жалпы орта білім алғанға дейін білім беру ұйымын және баланың оқу нысанын таңдауға құқығы бар.

      4. Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын бала асырап алушылар бала он сегіз жасқа толғанға дейін жылына кемінде бір рет бала асырап алу туралы сот шешімі шыққан жер бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға асырап алынған баланың тұрмыс, оқу, тәрбие жағдайы және денсаулық жағдайы туралы есептер ұсынуға міндетті.

      Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде тұрақты тұратын, Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын бала асырап алушылар және шетелдік бала асырап алушылар Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органға бала асырап алу туралы сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін бала он сегіз жасқа толғанға дейін алғашқы үш жылда әрбір алты ай сайын, кейінгі жылдары - жылына кемінде бір рет асырап алынған баланың тұрмыс, оқу, тәрбие жағдайы және денсаулық жағдайы туралы есептер ұсынуға міндетті.

      Жекелеген жағдайларда, есептерді ұсыну кезеңділігі бала асырап алушылардың отбасында қалыптасқан нақты ахуалға байланысты Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органының шешімі бойынша белгіленеді.

      Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде тұрақты тұратын, Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын бала асырап алушылар және шетелдік бала асырап алушылар есептерді бала асырап алушы және бала тұрып жатқан елде орналасқан Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелері арқылы ұсынады.

      Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде тұрақты тұратын, Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын бала асырап алушылар және шетелдік бала асырап алушылар осы тармақта көзделген тәртіппен есептер ұсынбаған немесе уақытылы ұсынбаған жағдайда Қазақстан Республикасында бала асырап алу кезінде олардың мүдделерін білдірген бала асырап алу жөніндегі агенттіктің қызметі осы Кодекстің 112-бабы 8-тармағының 6) тармақшасында көзделген негіздер бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуға жатады.

      Асырап алынған баланың өмір сүру, оқу, тәрбие жағдайлары туралы және денсаулық жағдайы туралы есепті ұсыну тәртібі мен мерзімдерін, нысанын Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы бекітеді.

      Ескерту. 86-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 31.03.2014 № 180-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

87-бап. Бала асырап алу тәртібі

      1. Бала асырап алуды бала асырап алуға тілек білдірген адамдардың (адамның) өтініші бойынша сот жүргізеді. Бала асырап алу туралы істерді сот Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінде көзделген ерекше іс жүргізу тәртібімен жүргізеді.

      Сот балаларды асырап алу туралы істерді бала асырап алушылардың өздерінің, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган өкілінің, сондай-ақ прокурордың міндетті түрде қатысуымен қарайды.

      2. Қазақстан Республикасының азаматтары Қазақстан Республикасының аумағында шетелдік болып табылатын баланы асырап алған кезде баланың заңды өкілінің және бала азаматы болып табылатын мемлекеттің құзыретті органының келісімін, сондай-ақ бұл аталған мемлекеттің заңнамасына сәйкес қажет болса, асырап алуға баланың келісімін алуы қажет.

      3. Бала асырап алушы азаматы болып табылатын шет мемлекеттің құзыретті органы Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын және Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде тұратын баланы асырап алуды жүргізуі оның тұратын жері бойынша жергілікті атқарушы органнан немесе Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерге кеткенге дейін оның ата-аналарынан асырап алуға алдын ала рұқсат алған жағдайда Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады.

      4. Қазақстан Республикасының азаматтарымен некеде тұратын шетелдіктердің Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын баланы Қазақстан Республикасының аумағында асырап алуы осы Кодексте шетелдіктер үшін белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

      Ескерту. 3-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

88-бап. Бала асырап алушылардың құқықтары мен міндеттерінің басталу кезі

      Бала асырап алушының және асырап алынған баланың құқықтары мен міндеттері бала асырап алу туралы сот шешімі заңды күшіне енген күннен бастап туындайды.

      Баланы асырап алу туралы соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап үш жұмыс күні ішінде сот осы шешімнің үзінді көшірмесін бала асырап алу туралы сот шешімі шығарылған жер бойынша тіркеуші органға және шешім шығарылған жер бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға жіберуге міндетті.

      Ескерту. 88-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 31.10.2015 № 378-V Заңымен (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі).

89-бап. Асырап алуға жататын балаларды және балаларды асырап алуға тілек білдірген адамдарды есепке алу

      1. Асырап алуға жататын балаларды есепке алу осы Кодекстің 117-бабының 5 және 6-тармақтарында белгiленген тәртiппен жүзеге асырылады.

      2. Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды асырап алуға тілек білдірген адамдарды есепке алуды Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкiлеттi органы белгiлеген тәртiппен қорғаншылық немесе қамқоршылық жөнiндегi функцияларды жүзеге асыратын органдар жүргiзедi.

      3. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды асырап алуға тілек білдірген, Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын, Қазақстан Республикасынан тыс жерде тұрақты тұратын адамдарды, шетелдiктердi есепке алуды Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі айқындайтын тәртiппен Қазақстан Республикасының шетелдегi мекемелерi жүргiзедi.

      Ескерту. 89-бап жаңа редакцияда - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

90-бап. Бірнеше бала асырап алу

      1. Бiр адамның ағалы-iнiлi және апалы-сiңлiлi (қарындасы) болып табылатын немесе бір-бірімен өзара туыстық қатынасы жоқ бiрнеше баланы асырап алуы мүмкін.

      Өзара туыстық қатынасы жоқ асырап алынған балалардың арасында ағалы-iнiлiлер мен апалы-сiңлiлiлердің (қарындасының) арасындағы сияқты құқықтар мен мiндеттер туындайды.

      2. Асырап алу балалардың мүдделерiне сай келетiн және балалар өздерінің туыстығы туралы білмеген, бірге тұрмаған және бірге тәрбиеленбеген жағдайларды қоспағанда, бір отбасында тәрбиеленген ағалы-iнiлілер мен апалы-сiңлiлілердi (қарындастарды) әртүрлi адамдардың асырап алуына жол берiлмейдi.

91-бап. Бала асырап алушы болуға құқығы бар адамдар

      1. Бала асырап алушы адамның отбасында баланың қалыпты дене бітімі, психикалық, рухани және адамгершілік жағынан дамуы, тәрбиеленуi және бiлiм алуы үшiн жағдайлар болған кезде бала асырап алуға рұқсат етiледi.

      2. Мыналарды:

      1) сот әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлетi шектеулі деп таныған адамдарды;

      2) сот біреуін әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлеті шектеулі деп таныған ерлi-зайыптыларды;

      3) сот ата-ана құқықтарынан айырған немесе сот ата-ана құқықтарын шектеген адамдарды;

      4) өзiне Қазақстан Республикасының заңдарында жүктелген мiндеттердi тиiсiнше орындамағаны үшiн қорғаншы немесе қамқоршы мiндеттерінен шеттетiлген адамдарды;

      5) егер сот олардың кінәсінен бала асырап алудың күшiн жойса, бұрынғы бала асырап алушыларды;

      6) денсаулық жағдайына байланысты ата-ана құқықтарын жүзеге асыра алмайтын адамдарды қоспағанда. Адамның бала асырап алуы, оны қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронатқа қабылдап алуы мүмкін болмайтын аурулар болған кезде, олардың тiзбесiн денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган белгiлейдi;

      7) тұрақты тұрғылықты жері жоқ адамдарды;

      8) дәстүрлi емес жыныстық бағдар ұстанатын адамдарды;

      9) асырап алған кезде қасақана қылмыс жасағаны үшін жойылмаған немесе алынбаған сотталғандығы бар адамдарды, сондай-ақ осы тармақтың 14) тармақшасында аталған адамдарды;

      10) азаматтығы жоқ адамдарды;

      Ескертпе!
      ҚР Конституциялық Соты 91-баптың 2-тармағы 11) тармақшасының конституциялылығын тексеру жөнінде іс жүргізу бастады.

      11) анасының қайтыс болуына немесе оның ата-ана құқықтарынан айырылуына байланысты баланың кемінде үш жыл іс жүзінде тәрбиелену жағдайларын қоспағанда, тіркелген некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) еркек жынысты адамдарды;

      12) асырап алған кезде асырап алынған баланы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен күнкөріс деңгейімен қамтамасыз ететін табысы жоқ адамдарды;

      13) наркологиялық немесе психоневрологиялық диспансерлерде есепте тұратын адамдарды;

      14) адам өлтіру, денсаулыққа қасақана зиян келтіру, халық денсаулығына және имандылыққа, жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтары, экстремистік немесе террористік қылмыстары, адам саудасы үшін сотталғандығы бар немесе болған, қылмыстық қудалауға ұшырап отырған немесе ұшыраған адамдарды (өздеріне қатысты қылмыстық қудалау Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 35-бабы бірінші бөлігінің 1) және 2) тармақшалары негізінде тоқтатылған адамдарды қоспағанда);

      15) Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, осы баптың 4-тармағында белгіленген тәртіппен психологиялық даярлықтан өтпеген Қазақстан Республикасының азаматтарын (баланың жақын туыстарын қоспағанда) қоспағанда, кәмелетке толған адамдар бала асырап алушылар болуы мүмкін.

      3. Бiр-бiрiмен некеде тұрмайтын (ерлі-зайыпты болмаған) адамдар сол бiр баланы бiрлесiп асырап ала алмайды.

      4. Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген Қазақстан Республикасының азаматтарын психологиялық даярлауды жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдар, сондай-ақ жетім балаларға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдары көрсетілген ұйымдардың қаражаты есебінен жүзеге асырады.

      Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген Қазақстан Республикасының азаматтарын психологиялық даярлау бағдарламасының мазмұнына қойылатын талаптарды, оларды психологиялық даярлау жөніндегі қызметті ұйымдастыру тәртібін және осындай даярлықтан өткені туралы сертификаттың нысанын Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы бекітеді.

      Ескерту. 91-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

92-бап. Бала асырап алушы мен асырап алынушы бала арасындағы жас айырмасы

      1. Бала асырап алушы мен асырап алынушы баланың жас айырмасы кем дегенде он алты жас болуға тиіс. Сот дәлелді деп таныған себептер бойынша жас айырмасы қысқартылуы мүмкін.

      2. Өгей әкесi (өгей шешесi) бала асырап алған кезде, осы баптың 1-тармағында белгiленген жас айырмасының болуы талап етiлмейдi.

      Ескерту. 92-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

93-бап. Бала асырап алуға заңды өкілдердің келісімі

      1. Егер ата-ана құқықтарынан айрылмаған болса, баланы асырап алу үшін оның ата-аналарының келісімі қажет.

      Кәмелетке толмаған, жасы он алтыға толмаған ата-аналардың баласын асырап алған кезде, сондай-ақ заңды өкілдерінің келісімі қажет.

      Кәмелетке толмаған ата-аналардың заңды өкілдері болмаған кезде немесе кәмелетке толмаған ата-аналар баланы туған кезде медициналық ұйымда қалдырған және үш айдан аса оның тағдырына ешкім қарайласпаған жағдайда, - қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның келісімі қажет.

      2. Бала асырап алуға ата-аналардың келiсiмi нотариалды куәландырылған немесе ата-анасының қамқорлығынсыз қалған бала тұратын ұйымның басшысы не бала асырап алған жердегі немесе ата-аналар тұратын жердегi қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган растаған өтініште көрсетiлуге тиiс, сондай-ақ бала асырап алу iсiн жүргiзу кезiнде сотта тiкелей бiлдiрiлуi мүмкiн.

      Бала асырап алу туралы сот шешiмi шығарылғанға дейiн ата-аналар бала асырап алуға өздерi берген келiсiмiнiң күшiн жоюға құқылы.

      3. Ата-аналары туыстарына, асырап алынатын баланың (балалардың) анасымен немесе әкесімен некеде (ерлі-зайыптылықта) тұратын адамдарға баланы асырап алуға келісім бере алады. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдар сотқа асырап алудың баланың мүдделеріне сәйкестігі туралы қорытынды береді. Баланы өгей әкесі (өгей шешесі) асырап алған немесе баланы ата-аналарының келісімі бойынша туыстары асырап алған жағдайда, асырап алудың баланың мүдделеріне сәйкестігі туралы қорытынды талап етілмейді.

      4. Қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы балаларды асырап алу үшiн олардың қорғаншыларының немесе қамқоршыларының жазбаша нысандағы келiсiмi қажет.

      5. Баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарт бойынша тәрбиеленiп жатқан балаларды асырап алу үшiн патронат тәрбиешiлерiнiң жазбаша нысандағы келiсiмi қажет.

      6. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған және білім беру ұйымдарындағы, медициналық және басқа да ұйымдардағы балаларды асырап алу үшін осы ұйымдар басшыларының жазбаша нысандағы келісімі қажет.

      7. Осы баптың 1, 4, 5 және 6-тармақтарында аталған адамдардың келісімінсіз, сот баланың мүддесінде оны асырап алу туралы шешім шығаруға құқылы.

      Ата-анасының екеуі не некеде (ерлі-зайыптылы) тұрмаған анасы бас тарту туралы өтінішті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен ресімдеместен, медициналық ұйымда туған баладан бас тартқан жағдайда, сондай-ақ үш жастан аспаған тастанды (ата-анасы бас тартқан) бала табылған кезде, ол қалдырылғаннан немесе табылғаннан кейін үш ай өткен соң сот баланың мүддесінде Қазақстан Республикасы азаматтарының бала асырап алуы туралы істі қарауға құқылы.

      Ескерту. 93-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

94-бап. Баланы ата-аналарының келісімінсіз асырап алу

      Егер ата-аналар:

      1) белгiсiз болған немесе сот оларды қайтыс болған деп жариялаған, хабар-ошарсыз кеткен деп таныған;

      2) сот оларды әрекетке қабiлетсiз деп таныған;

      3) сот оларды ата-ана құқықтарынан айырған;

      4) баламен бiрге тұрмаған және сот дәлелсiз деп таныған себептер бойынша алты айдан астам уақыт бойы оны тәрбиелеу мен күтіп-бағудан жалтарған жағдайларда, олардың баланы асырап алуға келісімі талап етілмейді.

      Некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) ананың Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен ресімделген, медициналық ұйымдағы баладан бас тарту туралы жазбаша өтініші болған кезде сот ата-аналардың баланы асырап алуға келісімін растайтын басқа да құжаттарды талап етуге құқылы емес.

95-бап. Баланың асырап алуға келісімі

      Он жасқа толған баланы асырап алу үшін оның келісімі қажет.

      Баланың асырап алуға келісімін ата-аналарының не баланың басқа да заңды өкілдерінің, прокурордың қатысуымен сот анықтайды.

96-бап. Ерлі-зайыптылардың біреуінің бала асырап алуға келісімі

      1. Егер баланы ерлi-зайыптылардың екеуi асырап алмаса, ерлi-зайыптылардың бiреуi баланы асырап алған кезде бала асырап алуға екінші жұбайдың жазбаша келiсiмi талап етiледi.

      2. Егер ерлi-зайыптылар іс жүзінде отбасылық қатынастарды тоқтатқан болса немесе бiр жылдан астам уақыт бөлек тұрып жатса, бала асырап алуға екiншi жұбайдың келiсiмi талап етiлмейдi.

97-бап. Асырап алынған баланың аты, әкесінің аты және тегі

      1. Асырап алынған баланың өз аты, әкесiнiң аты (егер бар болса) және тегi сақталуы мүмкін.

      2. Егер бұл баланың мүдделерiне қайшы келмесе, асырап алынған балаға бала асырап алушының өтiнiшi бойынша бала асырап алушының тегi, сондай-ақ ол көрсеткен аты берiледi. Егер бала асырап алушы ер адам болса, асырап алынған баланың әкесiнiң аты - асырап алушының аты бойынша, ал баланы некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) әйел асырап алған кезде, ол асырап алынған баланың әкесi ретiнде көрсеткен адамның аты бойынша осы Кодекстің 192-бабына сәйкес айқындалады.

      Егер бала асырап алушы ерлi-зайыптылардың тектерi әртүрлi болса, бала асырап алушы ерлi-зайыптылардың келiсiмi бойынша, асырап алынған балаға олардың бiреуiнiң тегi берiледi.

      3. Баланы некеде тұрмайтын (ерлі-зайыпты болмаған) адам асырап алған кезде, оның өтiнiшi бойынша асырап алынған баланың әкесiнiң (анасының) аты, әкесiнiң аты және тегi бала асырап алушының көрсетуі бойынша тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына жазылады. Бала асырап алушының тілегі бойынша әкесі (анасы) туралы мәліметтер көрсетілмеуі мүмкін.

      Бала асырап алушының өтініші бойынша әкесінің (анасының) көрсетілген тегі бала асырап алушының тегі бойынша беріледі.

      4. Бала асырап алу құпиясын талап ететін жағдайларды қоспағанда, он жасқа толған асырап алынған баланың аты, әкесiнiң аты және тегi оның келiсiмiмен ғана өзгертiлуi мүмкiн.

      5. Асырап алынған баланың атының, әкесiнiң аты мен тегiнің өзгеруі туралы оны асырап алу туралы сот шешiмiнде көрсетiледi.

      6. Тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына өзгерістер, толықтырулар енгізу соттың бала асырап алу туралы заңды күшіне енген шешімі және баланың заңды өкілдерінің өтініші негізінде кез келген тіркеуші органда жүргізіледі.

      Тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына бала және бала асырап алушылар туралы мәліметтер сот шешімінде көрсетілген мәліметтерге сәйкес енгізіледі.

      Ескерту. 97-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

97-1-бап. Шетелдіктердің бала асырап алуы

      1. Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын баланы Қазақстан Республикасының аумағында шетелдіктердің асырап алуы, оның ішінде мұндай бала асырап алудың күшін жою Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүргізіледі.

      2. Шетелдіктер асырап алған, Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын балаларды бақылауды Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелері және Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы жүзеге асырады.

      Ескерту. 13-тарау 97-1-баппен толықтырылды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

98-бап. Асырап алынған баланың туған күнi, айы, жылы мен туған жерінің өзгертілуі

      1. Бала асырап алу құпиясын қамтамасыз ету үшiн бала асырап алушының өтiнiшi бойынша асырап алынған баланың туған күнi, айы, жылы алты айдан аспайтын мерзімге, сондай-ақ оның туған жерi өзгертiлуi мүмкiн.

      Үш жасқа дейiнгi баланы асырап алған кезде ғана асырап алынған баланың туған күнiн, айын, жылын өзгертуге жол берiледi.

      Асырап алынған баланың туған жерін өзгерту Қазақстан Республикасы аумағының шегінде ғана жүргізіледі және баланың жасына қарамастан асырап алушының қалауы бойынша жол беріледі.

      2. Асырап алынған баланың туған күнiнің, айының, жылының және (немесе) туған жерiнiң өзгеруі туралы оны асырап алу туралы сот шешiмiнде көрсетiледi.

      Асырап алынған баланың дербес деректері өзгерген кезде, Жеке сәйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізілімінен жеке сәйкестендіру нөмірін шартты түрде алып тастай отырып, тууды мемлекеттік тіркеу туралы жаңа акт жазбасын тіркеу жүргізіледі.

      3. Соттың бала асырап алу туралы шешімі негізінде тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына өзгерістер, толықтырулар енгізу тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасы тіркелгеннен кейін немесе тууды мемлекеттік тіркеу туралы жоғалған акт жазбасы қалпына келтірілгеннен кейін жүргізіледі.

      Ескерту. 98-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

99-бап. Бала асырап алушыларды асырауға алынған баланың ата-аналары ретінде жазу

      1. Бала асырап алушылардың өтiнiшi бойынша сот туу туралы актілер жазбалары кiтабына оларды өздері асырап алған баланың ата-аналары ретiнде жазу туралы шешiм қабылдайды.

      2. Мұндай жазбаның қажеттiлiгi соттың бала асырап алу туралы шешiмiнде міндетті түрде көрсетiледi.

100-бап. Бала асырап алудың құқықтық салдары

      1. Асырап алынған бала және оның ұрпағы - бала асырап алушылар мен олардың туыстарына қатысы бойынша, ал бала асырап алушылар мен олардың туыстары асырап алынған бала мен оның ұрпағына қатысы бойынша жеке мүлiктiк емес және мүлiктiк құқықтары мен мiндеттерінде шыққан тегi бойынша туыстарына теңестiрiледi.

      2. Асырап алынған бала жеке мүлiктiк емес және мүлiктiк құқықтарынан айрылады және өзiнiң туған ата-аналарына қатысты мiндеттерден босатылады.

      3. Баланы бiр адам асырап алған кезде, егер бала асырап алушы ер адам болса - анасының тiлегi бойынша немесе, егер бала асырап алушы әйел болса - әкесiнiң тiлегi бойынша жеке мүлiктiк емес және мүлiктiк құқықтар мен мiндеттердiң сақталуы мүмкiн.

      4. Бала асырап алушы асырап алынған баланың меншiгiндегi мүлiктiң сақталуы үшiн жауаптылықта болады. Бала асырап алудан бас тартылған жағдайда, осы мүлiктi қайтару жөнiндегi мiндет те бала асырап алушыға жүктеледi.

      5. Асырап алынған баланың ата-аналардың бiреуiмен немесе қайтыс болған ата-анасының туыстарымен қарым-қатынастарының сақталуы туралы бала асырап алу туралы сот шешiмiнде көрсетiледi.

      6. Осы баптың 1 және 2-тармақтарында көзделген бала асырап алудың құқықтық салдары, осы баланың туу туралы актілер жазбалары кітабында бала асырап алушылардың ата-анасы ретiнде жазылуына қарамастан туындайды.

101-бап. Асырап алынған баланың жәрдемақыға және басқа да әлеуметтік төлемдерге құқығының сақталуы

      Өзі асырап алынған кезге қарай ата-аналарының бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы және ерікті жинақтаушы зейнетақы қорларындағы зейнетақы жинақтарына, асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша жәрдемақыларға және басқа да әлеуметтік төлемдерге құқығы бар бала осы құқықты асырап алынған кезде де сақтайды.

      Ескерту. 101-бап жаңа редакцияда - ҚР 21.06.2013 N 106-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

102-бап. Бала асырап алу құпиясы

      1. Бала асырап алу құпиясы заңмен қорғалады.

      2. Ата-аналары, туыстары, баланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асырған ұйымдардың және (немесе) бала асырап алуды мемлекеттiк тiркеудi жүзеге асырған мемлекеттiк органдардың лауазымды адамдары, бала асырап алу туралы шешiм шығарған судьялар, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдардың қызметкерлері, сондай-ақ бала асырап алу туралы өзгедей түрде хабардар болған басқа да адамдар бала асырап алу құпиясын сақтауға мiндеттi.

      Ескерту. 102-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

103-бап. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану

      1. Бала асырап алу:

      1) бала асырап алу туралы сот шешiмі жалған құжаттар негiзiнде қабылданған;

      2) осы Кодекстің 93-бабында аталған адамдардың келісімінсіз бала асырап алынған;

      3) некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) адам басқа жұбайының жазбаша келiсiмiнсiз бала асырап алған;

      4) осы Кодекстің 91-бабының 2-тармағында көзделген ережелер бұзылған жағдайларда жарамсыз деп танылады.

      2. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану сот тәртiбiмен жүргiзiледi.

      3. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы iстi асырап алушылардың, прокурордың және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган өкілінің міндетті түрде қатысуымен сот қарайды.

104-бап. Бала асырап алуды жарамсыз деп тануды талап етуге құқығы бар адамдар

      Асырап алынған баланың ата-аналары, бала асырап алушының жұбайы, бала асырап алуға байланысты құқықтары бұзылған адамдар, прокурор, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы талап қоюға құқылы.

105-бап. Бала асырап алуды жарамсыз деп танудың салдары

      1. Бала асырап алу туралы сот шешiмi шыққан кезден бастап бала асырап алу жарамсыз деп танылады.

      2. Бала асырап алу жарамсыз деп танылған жағдайда, егер бұл баланың мүдделерi үшін қажет болса, асырап алынған баланың және бала асырап алушылардың, бала асырап алушылардың туыстарының өзара құқықтары мен мiндеттерi тоқтатылады және бала мен оның ата-аналарының (оның туыстарының) өзара құқықтары мен мiндеттерi қалпына келтiрiледi.

      3. Егер олар асырап алу кезінде өзгерсе, ата-аналардың талап етуi бойынша балаға бұрынғы аты, әкесiнiң аты (егер бар болса) және тегi берiледi, сол сияқты бұрынғы туған күні, айы, жылы мен туған жері қалпына келтіріледі.

      4. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы сот шешiмi заңды күшiне енген күннен бастап сот үш күн iшiнде осы шешiмнiң үзінді көшірмесін тууды мемлекеттiк тiркеу орны бойынша тіркеуші органға және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарға жiберуге мiндеттi.

      Ескерту. 105-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

106-бап. Бала асырап алудың күшін жою негіздері

      1. Егер бала асырап алушы:

      1) өзіне жүктелген ата-аналар міндеттерін атқарудан жалтарған;

      2) ата-ана құқықтарын теріс пайдаланған;

      3) асырап алынған балаға қатігездік көрсеткен;

      4) асырап алынған балаға күш қолданған немесе психикалық зорлық жасаған;

      5) асырап алынған баланың жыныстық тиіспеушілігіне қастандық жасаған;

      6) психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адам деп танылған;

      7) Қазақстан Республикасының заңнамасында және Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттарда белгіленген бала құқықтарын бұзған жағдайда бала асырап алудың күші жойылады.

      2. Сот баланың мүдделерін негізге алып және оның пікірін ескере отырып, басқа негіздер бойынша да баланы асырап алудың күшін жоюға құқылы.

      Ескерту. 106-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

107-бап. Бала асырап алудың күшін жою

      1. Бала асырап алудың күшiн жою сот тәртiбiмен жүргiзiледi.

      2. Бала асырап алудың күшiн жою туралы iс бала асырап алушылардың, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның, сондай-ақ прокурордың міндетті түрде қатысуымен қаралады.

      3. Бала асырап алудың күшiн жою туралы сот шешiмi заңды күшiне енген күннен бастап бала асырап алу тоқтатылады.

      Бала асырап алудың күшiн жою туралы сот шешiмi заңды күшiне енген күннен бастап үш күн iшiнде сот осы шешiмнiң үзінді көшірмесін тууды мемлекеттiк тiркеу орны бойынша тіркеуші органға және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарға жiберуге мiндеттi.

      Ескерту. 107-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

107-1-бап. Баланы қайта асырап алу

      Сот бала асырап алу туралы шешімнің күшін жойғаннан кейін ғана баланы қайта асырап алу мүмкін болады.

      Ескерту. 13-тарау 107-1-баппен толықтырылды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

108-бап. Бала асырап алудың күшін жоюды талап етуге құқығы бар адамдар

      Баланың ата-аналарының, бала асырап алушылардың, бала асырап алушының жұбайының, он төрт жасқа толған асырап алынған баланың, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның, сондай-ақ прокурордың баланың мүддесінде бала асырап алудың күшiн жоюды талап етуге құқығы бар.

109-бап. Бала асырап алудың күшін жоюдың салдары

      1. Сот бала асырап алудың күшiн жойған кезде, егер бұл баланың мүдделерi үшін қажет болса, асырап алынған баланың және бала асырап алушылардың, бала асырап алушылардың туыстарының өзара құқықтары мен мiндеттерi тоқтатылады және бала мен оның ата-аналарының (оның туыстарының) өзара құқықтары мен мiндеттерi қалпына келтiрiледi.

      2. Бала асырап алудың күшi жойылған кезде бала сот шешiмi бойынша ата-аналарына берiледi. Ата-аналары болмаған кезде, сондай-ақ баланы ата-аналарына беру оның мүдделерiне қайшы келсе, бала қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қамқоршылығына берiледi.

      3. Сот сондай-ақ баланың асырап алынуына байланысты оған берiлген аты, әкесiнiң аты (егер бар болса) және тегi сақталды ма, сондай-ақ бала асырап алу кезінде өзгерген туған күні, айы, жылы мен туған жері қалпына келтірілді ме деген мәселені шешеді.

      Он жасқа толған баланың аты, әкесiнiң аты немесе тегi оның келiсiмiмен ғана өзгертілуі мүмкiн.

      4. Сот баланың мүдделерiн негiзге ала отырып, осы Кодекстің 139 және 141-баптарында белгiленген мөлшерде бұрынғы бала асырап алушыны баланы күтіп-бағуға арналған қаражатты төлеуге мiндеттеуге құқылы.

110-бап. Асырап алынған бала кәмелетке толған соң бала асырап алудың күшін жоюға жол бермеу

      Бала асырап алудың күшiн жоюға бала асырап алушы мен асырап алынған баланың, сондай-ақ егер ата-ана құқықтарынан айырылмаған не олар шектелмеген немесе сот әрекетке қабiлетсiз деп танымаған асырап алынған баланың ата-аналары тiрi болса, олардың өзара келiсiмi болған жағдайларды қоспағанда, егер бала асырап алудың күшiн жою туралы талап қойылған кезде асырап алынған бала кәмелетке толса, бала асырап алудың күшiн жоюға жол берiлмейдi.

14-тарау. Бала асырап алу жөніндегі агенттіктерге және жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдарға аккредиттеу жүргізу

      Ескерту. 14-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

111-бап. Жалпы ережелер

      1. Құрылтайшылары агенттік орналасқан мемлекеттің азаматтары болып табылатын, аккредиттеу туралы өтініш берген кезде өз мемлекетінің аумағында аталған салада филиалдар немесе өкілдіктер құру жолымен өз қызметін кемінде он жыл жүзеге асыратын бала асырап алу жөніндегі агенттіктер (бұдан әрі – агенттіктер), сондай-ақ құрылтайшылары Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын, аккредиттеу туралы өтініш берген кезде жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау жөніндегі қызметті кемінде бес жыл жүзеге асыратын коммерциялық емес ұйымдар аккредиттеуге жатады.

      2. Аккредиттеу агенттіктің филиалы және (немесе) өкілдігі есептік тіркелгенге дейін жүргізіледі.

      3. Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органының, жергілікті атқарушы органдардың, жетім балаларға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдардың жұмыскерлері, олардың жұбайларын (зайыптарын) және жақын туыстарын қоса алғанда, сондай-ақ адам өлтіргені, денсаулыққа қасақана зиян келтіргені, халық денсаулығына және имандылыққа, жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін, экстремистік немесе террористік қылмыстары, адам саудасы үшін сотталғандығы бар немесе болған, қылмыстық қудалауға ұшырап отырған немесе ұшыраған адамдар (өздеріне қатысты қылмыстық қудалау Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 35-бабы бірінші бөлігінің 1) және 2) тармақтары негізінде тоқтатылған адамдарды қоспағанда) агенттік филиалының және (немесе) өкілдігінің қызметкерлері, сондай-ақ жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымның қызметкерлері бола алмайды.

      4. Агенттіктерді және жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдарды аккредиттеу қағидаларын Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы бекітеді.

      5. Қазақстан Республикасының аумағында аккредиттелген агенттіктердің жалпы саны жиырмадан аспауға тиіс.

      Ескерту. 111-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 29.09.2014 № 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

112-бап. Агенттіктерді аккредиттеуді жүргізу тәртібі

      1. Агенттіктерді аккредиттеу, соның ішінде аккредиттеуден бас тарту туралы мәселені Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы қарайды.

      2. Агенттіктің сенім білдірген адамы Қазақстан Республикасының аумағында балаларды асырап алу жөніндегі жұмысты жүзеге асыру үшін мынадай құжаттарды:

      1) құрылтай құжаттарының нотариатта куәландырылған көшірмелерін;

      2) оның тиісті салада қызметті жүзеге асыруға өкілеттігін растайтын, агенттік орналасқан мемлекеттің құзыретті органы берген құжаттың көшірмесін;

      3) агенттіктің өкілеттігін растайтын құжатты берген немесе агенттіктің Қазақстан Республикасының аумағында тиісті қызметті жүзеге асыру мүмкіндігі туралы қызметіне бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттің құзыретті органының ұсыным хатын;

      4) бала асырап алуға үміткерлерге агенттік ұсынатын, көрсетілетін қызметтердің тізбесін;

      5) асырап алынған балалардың тұрмыс жағдайлары мен тәрбиесіне бақылауды жүзеге асыру және белгіленген тәртіппен тиісті есептер және ақпарат беру жөніндегі міндеттемені;

      6) бала асырап алушылардың өздері тұратын мемлекетке келген соң асырап алынған баланың Қазақстан Республикасының консулдық мекемесінде есепке қойылуын бақылауды жүзеге асыру жөніндегі міндеттемесін;

      7) агенттіктің сенім білдірген адамға берген нотариатта куәландырылған сенімхатты;

      8) агенттік орналасқан мемлекеттің аумағында немесе Қазақстан Республикасының аумағында агенттіктің қызметі тоқтатылған жағдайда, белгіленген тәртіппен асырап алынған балалардың өмір сүру және тәрбиелену жағдайлары туралы есептер мен ақпаратты беріп отыратын органды немесе ұйымды тағайындау туралы агенттік орналасқан мемлекеттің құзыретті органының міндеттемесін;

      9) агенттік орналасқан мемлекеттің құзыретті органының баланың қайтыс болу, оған қатыгездік көрсету, оның ішінде балаға физикалық немесе психикалық зорлық-зомбылық жасау, сондай-ақ баланың жыныстық тиіспеушілігіне қастық жасау фактісі анықталған кезден бастап жиырма төрт сағат ішінде Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына хабар беру туралы міндеттемесін;

      10) агенттік орналасқан мемлекеттің құзыретті органының агенттіктің құрылтай құжаттарындағы өзгерістер туралы Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органын хабардар ету туралы міндеттемесін қоса бере отырып, өтініш беруге міндетті.

      Осы тармақтың 1) - 4) тармақшаларында санамаланған құжаттар олар берілген күннен бастап алты ай бойы жарамды болады. Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы қажет болған жағдайда осы құжаттардың түпнұсқа даналарын қосымша сұратуға құқылы.

      Барлық ұсынылған құжаттар Қазақстан Республикасының заңнамасында және Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттарда көзделген тәртіппен заңдастырылуға тиіс.

      3. Агенттікті аккредиттеу туралы шешімді Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы өз құзыреті шегінде аккредиттеу мүмкіндігі туралы тиісті қорытындылар беретін Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігімен, Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігімен, денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органмен, Қазақстан Республикасы Әділет министрлігімен және халықты әлеуметтік қорғау саласындағы уәкілетті органмен келісе отырып қабылдайды.

      4. Аккредиттеуден бас тартқан жағдайда, оны негіздей отырып, Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы аккредиттеу туралы немесе аккредиттеуден бас тарту туралы шешімді ол қабылданған күннен бастап он жұмыс күні ішінде шығарады.

      5. Сенім білдірілген адамның аккредиттеу туралы өтініші Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасында белгіленген мерзімдерде қаралады.

      6. Агенттікті аккредиттеу туралы шешім жоғалған кезде, өкіл тиісті өтініш берілген күннен бастап он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органында оның телнұсқасын алуы мүмкін.

      7. Агенттік бір жыл мерзімге аккредиттеледі. Аккредиттеу туралы шешім иеліктен шығарылмайды және басқа адамдарға беруге жатпайды.

      8. Агенттікті аккредиттеуден, оның қызмет мерзімін ұзартудан және (немесе) оның қызметін мерзімінен бұрын тоқтатудан бас тарту негіздері:

      1) ұсынылған құжаттардың Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген талаптарға сәйкес болмауы;

      2) өз қызметі туралы дәйексіз мәліметтер ұсынуы;

      3) агенттіктің немесе оның филиалдарының және (немесе) өкілдіктерінің қызметі туралы шет мемлекеттің құзыретті органдарынан, сондай-ақ Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарынан келіп түскен келеңсіз ақпараттың болуы;

      4) агенттіктің орналасқан жері, қолайсыз әлеуметтік-экономикалық, саяси, экологиялық ахуал, мемлекетте әскери іс-қимылдардың жүзеге асырылуы;

      5) агенттіктің филиалы және (немесе) өкілдігі қызметкерлерінің Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзуы;

      6) агенттіктің асырап алынған балалардың тұрмыс жағдайлары мен тәрбиесін бақылау және белгіленген тәртіппен тиісті есептер және ақпарат беру жөніндегі өз міндеттемелерін бұзуы;

      7) агенттіктің асырап алынған баланың белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының консулдық мекемесінде есепке қойылуын бақылауды жүзеге асыру жөніндегі өз міндеттемелерін бұзуы;

      8) агенттіктің өз мемлекеті аумағында қызметінің тоқтатылуы;

      9) Қазақстан Республикасының аумағында аккредиттелген агенттіктердің белгіленген санынан асыру болып табылады.

      9. Өз қызметін аккредиттеуден бас тарту туралы шешімді алған агенттік алты ай өткен соң Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына қайтадан жүгінуге құқылы.

      Ескерту. 112-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

112-1-бап. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдарға аккредиттеу жүргізу тәртібі

      1. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымды аккредиттеу, оның ішінде аккредиттеуден бас тарту туралы мәселені Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы қарайды.

      2. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйым агенттіктерді және жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдарды аккредиттеу қағидаларында айқындалған құжаттарды қоса бере отырып, өтініш береді.

      3. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымды аккредиттеу туралы шешімді немесе аккредиттеуден бас тартылған жағдайда оны негіздей отырып, аккредиттеуден бас тарту туралы шешімді қабылданған күнінен бастап он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы береді.

      4. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдар ұзарту құқығымен бір жыл мерзімге аккредиттеледі. Аккредиттеу туралы шешім иеліктен шығарылмайтын болып табылады және басқа тұлғаларға берілуге жатпайды.

      5. Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымды аккредиттеу туралы шешімнің қолданысын:

      1) осы Кодекстің нормалары сақталмаған;

      2) Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына және (немесе) өзге де мемлекеттік органдарға келіп түскен, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымның қызметіне негізді шағымдар болған жағдайда тоқтата тұрады.

      6. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымды аккредиттеуден, аккредиттеу мерзімін ұзартудан бас тартуға, аккредиттеуден айыруға (оны кері қайтарып алуға):

      1) ұсынылған құжаттардың агенттіктерді және жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдарды аккредиттеу қағидаларында белгіленген талаптарға сәйкес келмеуі;

      2) жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымның өз қызметі туралы анық емес мәліметтер ұсынуы;

      3) жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымның жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін бұзуы;

      4) аккредиттеу туралы шешімнің қолданысын тоқтата тұруға алып келген бұзушылықтардың бір ай ішінде жойылмауы;

      5) жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйым қызметінің тоқтатылуы негіз болып табылады.

      7. Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау жөніндегі қызметті жүзеге асыратын, аккредиттеуден бас тарту туралы шешім алған коммерциялық емес ұйым алты ай өткен соң Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына қайтадан өтініш жасауға құқылы.

      Ескерту. 14-тарау 112-1-баппен толықтырылды - ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

113-бап. Агенттіктер филиалдарының және (немесе)өкілдіктерінің қызметін ұзарту, тоқтата тұру және (немесе) тоқтату

      1. Агенттікті аккредиттеу мерзімін ұзарту үшін ол аккредиттеу мерзімі өткенге дейін күнтізбелік отыз күннен кешіктірмей Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына мерзімді ұзарту туралы өтініш береді.

      Агенттікті аккредиттеу мерзімін ұзарту туралы өтінішті Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы өтінішті қабылдаған күннен бастап он жұмыс күні ішінде қарайды. Агенттікті аккредиттеу мерзімін ұзарту туралы (ұзартудан бас тарту туралы) дәлелді шешімді Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы қабылдап, агенттіктің филиалына және (немесе) өкілдігіне шешім қабылданған күннен бастап бес жұмыс күні ішінде жібереді.

      2. Егер олар агенттікті алғашқы аккредиттеуден кейін бір жыл ішінде Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген барлық талаптарды сақтаған болса, осы баптың 1-тармағында көзделген мерзім өткен соң аккредиттеу мерзімі өздігінен ұзартылады.

      3. Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы:

      1) осы Кодекстің нормалары сақталмаған;

      2) Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына және (немесе) өзге де мемлекеттік органдарға агенттік филиалының және (немесе) өкілдігінің қызметіне негізделіп шағымдар жасалған жағдайда, агенттікті аккредиттеу туралы шешімнің қолданылуын тоқтата тұрады.

      Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы Агенттік филиалының және (немесе) өкілдігінің қызметін тоқтату туралы шешім қабылданған күннен бастап бес жұмыс күні ішінде оларға хабарлайды.

      4. Агенттікті аккредиттеу туралы шешімнің қолданылуын тоқтата тұруға әкеп соққан бұзушылықтар бір ай ішінде жойылған кезде Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы оны қайтадан қолданысқа енгізеді.

      5. Агенттіктің филиалдары және (немесе) өкілдіктері мынадай жағдайларда:

      1) балаларды асырап алу жөніндегі қызметін агенттіктің құрылтай құжаттарына сәйкес жүзеге асырмаса;

      2) агенттікті аккредиттеу туралы шешімнің қолданылуын тоқтата тұруға әкеп соққан бұзушылықтарды бір ай ішінде жоймаса;

      3) агенттіктің филиалы және (немесе) өкілдігі қызметін тоқтату туралы өтініш берсе;

      4) агенттікті аккредиттеу туралы шешімнің қолданылу мерзімі өтсе және аккредиттеу мерзімін жаңа мерзімге ұзарту мүмкін болмаса, өз қызметін тоқтатады.

      6. Агенттік филиалдарының және (немесе) өкілдіктерінің қызметін тоқтату мәселелері осы баптың 5-тармағында көрсетілген мән-жайлар анықталған (туындаған) күннен бастап он жұмыс күні ішінде қаралады.

      Агенттік филиалының және (немесе) өкілдігінің қызметін тоқтату туралы дәлелді шешімді Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы қабылдайды және шешім қабылданған күннен бастап он жұмыс күні ішінде оған жібереді.

      7. Агенттік филиалын және (немесе) өкілдігін аккредиттеу, олардың қызмет етуін тоқтата тұру және тоқтату туралы шешімді Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органының ресми интернет-ресурсына шешімді орналастыру арқылы Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы таратады.

      Ескерту. 113-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

114-бап. Агенттік филиалының және (немесе)өкілдігінің құқықтары мен міндеттері

      1. Агенттіктің филиалы және (немесе) өкілдігі:

      1) агенттік орналасқан мемлекеттің азаматтарына бала асырап алуда жәрдем көрсетуге;

      2) асырап алынатын бала туралы белгіленген тәртіппен және көлемде ақпарат алуға;

      3) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен лауазымды адамдардың және мемлекеттік органдардың іс-әрекеттеріне және шешімдеріне шағым жасауға;

      4) Қазақстан Республикасының заңнамасындағы, бала асырап алу тәртібіндегі өзгерістер туралы ақпарат және өздерінің тікелей қызметіне қатысты басқа да ақпарат алуға құқылы.

      2. Агенттіктердің филиалы және (немесе) өкілдігі белгіленген тәртіппен:

      1) аккредиттеу алынғаннан кейін Қазақстан Республикасының заңнамасында заңды тұлғалардың филиалдарын және (немесе) өкілдіктерін есептік тіркеу үшін белгіленген тәртіппен есептік тіркеуден өтуге;

      2) Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілетті органына филиалды (өкілдікті) есептік тіркеу (қайта тіркеу) туралы анықтаманы ұсынуға;

      3) Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілетті органын өз қызметінің басталғаны туралы бес жұмыс күнінен кешіктірмей хабардар етуге;

      4) берілген күнінен бастап алты ай ішінде жарамды болатын (асырап алуға кандидаттардың құжаттарында көрсетілген мерзімдерді қоспағанда) асырап алуға баланы таңдау үшін асырап алушыға кандидаттардың құжаттарын Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына, сондай-ақ асырап алу үшін сотқа ұсынуға;

      5) бала асырап алуға үміткерлердің өтініштері негізінде баланың аты, жасы, жынысы, денсаулық жағдайы туралы ақпарат алуға;

      6) бала асырап алуға үміткерлерді қабылдау мен орналастыруды және оларға бала асырап алуды ресімдеуде қажетті көмек ұйымдастыруға;

      7) бала асырап алу туралы істерді қарау кезінде сот отырыстарына қатысуға, бала асырап алу туралы сот шешімін алуға, сондай-ақ Қазақстан Республикасының шегінен кету үшін туу туралы куәлікті, қажет болған кезде анықтаманы және баланың паспортын ресімдеуде бала асырап алушыларға жәрдем көрсетуге;

      8) Қазақстан Республикасының аумағында бала асырап алуға үміткерлердің, сондай-ақ бала асырап алушылардың мүдделерін білдіру бойынша Қазақстан Республикасының заңнамасымен тыйым салынбаған өзге де қызметті жүзеге асыруға міндетті.

      3. Агенттіктердің филиалдары және (немесе) өкілдіктері Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына аумағында асырап алынған бала тұратын мемлекеттің құзыретті органы дайындаған, бала асырап алушылардың өздерінің отбасындағы балалардың тұрмыс жағдайы мен тәрбиесі туралы есептер (бұдан әрі - есептер) ұсынуды ұйымдастырады.

      4. Бала асырап алу туралы сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін алғашқы үш жылда есеп әрбір алты ай сайын ұсынылады. Кейіннен есептер жыл сайын ұсынылады.

      5. Есептер тиісті шет мемлекеттің ресми тілінде ұсынылады.

      Егер Қазақстан Республикасының заңнамасында өзгеше көзделмесе, ұсынылатын есептер белгіленген тәртіппен заңдастырылуға, сондай-ақ қазақ немесе орыс тіліне аударылуға тиіс. Бұл ретте, аударманың мәтіні не аудармашының қолтаңбасы бала асырап алушылардың тұрғылықты жері бойынша Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерінде куәландырылады не оны Қазақстан Республикасының аумағындағы нотариус куәландырады.

      6. Асырап алынған балаларды консулдық есепке қою туралы есептер мен ақпараттың есепке алынуы Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы айқындайтын тәртіппен жүргізіледі.

      Ескерту. 114-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2012.12.24 N 60-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 13.06.2013 N 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

114-1-бап. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымның құқықтары мен міндеттері

      1. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйым:

      1) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен, Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы айқындаған көлемде жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы ақпаратты олардың заңды өкілдерінің келісуімен алуға;

      2) Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге (асырап алуға, қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронатқа, қабылдаушы отбасыға) қабылдауға тілек білдірген Қазақстан Республикасының азаматтарын іріктеуді жүзеге асыруға;

      3) жетім балаларға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған барлық типтегі (білім беру, медициналық және басқа да) ұйымдар тәрбиеленушілерін отбасыға орналастыруға жәрдем көрсету үшін олардың ата-ана қамқорлығынан айырылуының нақты мән-жайларын айқындауға;

      4) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге құқықтарды жүзеге асыруға құқылы.

      2. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйым Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

      1) бала асырап алу құпиясын сақтауға;

      2) Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген Қазақстан Республикасының азаматтарын писхологиялық даярлауды жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымның қаражаты есебінен жүзеге асыруға;

      3) Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген және қабылдаған азаматтарға құқықтық көмек көрсетуге, психологиялық және психологиялық-педагогикалық консультация беруге;

      4) жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйым отбасыға тәрбиелеуге орналастырған баланың қайтыс болу, оған қатыгездікпен қарау, оның ішінде балаға физикалық немесе психологиялық зорлық-зомбылықты жасау, сондай-ақ баланың жыныстық тиіспеушілігіне қол сұғу фактісі анықталған кезден бастап жиырма төрт сағат ішінде Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына және Қазақстан Республикасының құқық қорғау органдарына хабарлауға;

      5) Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына өзінің қызметі туралы тоқсан сайынғы есепті ұсынуға;

      6) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге міндеттерді сақтауға міндетті.

      Ескерту. 14-тарау 114-1-баппен толықтырылды - ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

4-БӨЛІМ. Қорғаншылық немесе қамқоршылық, Республикалық деректер
банкі, баланы қабылдайтын және бала қонақтайтын отбасылар

      Ескерту. 4-бөлімнің тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

15-тарау. ЖЕТІМ БАЛАЛАРДЫ, АТА-АНАЛАРЫНЫҢ ҚАМҚОРЛЫҒЫНСЫЗ
ҚАЛҒАН БАЛАЛАРДЫ АНЫҚТАУ ЖӘНЕ ОРНАЛАСТЫРУ

115-бап. Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау

      1. Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына және өз өкілеттіктері шегінде басқа да мемлекеттік органдарға, сондай-ақ осы балалардың заңды өкілдеріне жүктеледі.

      2. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалудың нақты мән-жайларын негiзге ала отырып, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды есепке алу жөніндегі қызметті ұйымдастыру, балаларды орналастырудың нысандарын таңдау, сондай-ақ оларды күтіп-бағу, тәрбиелеу және оқыту жағдайларын одан әрi бақылау жергілікті атқарушы органдарға жүктеледі.

      3. Мемлекеттік органдардың өз құзыреті шегіндегі қызметін қоспағанда, жеке және заңды тұлғалардың жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды іріктеу, орналастыру, беру жөнiндегi қызметі бойынша делдалдық және кез келген өзге де қызметке тыйым салынады.

      Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдардың және жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды анықтау және орналастыру бойынша өздеріне жүктелген міндеттерді, балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды орындайтын басқа да ұйымдардың қызметі, сондай-ақ агенттіктердің және жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдардың осы Кодексте көзделген қызметі бала асырап алу жөніндегі делдалдық қызмет болып табылмайды.

      Осы бапта аталған жеке және заңды тұлғалар өз қызметінде коммерциялық мақсаттарды көздей алмайды.

      Ескерту. 115-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

116-бап. Жетім балалардың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау нысандары

      1. Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау оларды отбасына тәрбиелеуге (асырап алуға, қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронатқа, баланы қабылдайтын отбасына) беру арқылы жүзеге асырылады, ал мұндай мүмкіндік болмаған кезде — жетім балаларға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған барлық типтегі ұйымдарға беру арқылы жүзеге асырылады.

      2. Жетім балалардың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған, отбасына тәрбиелеуге (асырап алуға, қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронатқа) берілген балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғауды қамтамасыз ету "Ең төмен әлеуметтік стандарттар және олардың кепілдіктері туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес отбасы және балалар саласындағы ең төмен әлеуметтік стандарт болып табылады.

      Ескерту. 116-бап жаңа редакцияда - ҚР 19.05.2015 № 315-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

117-бап. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды анықтау және есепке алу

      1. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды анықтауды ата-ананың қамқорлығының болмауы туралы өздеріне белгілі болған барлық жеке және заңды тұлғалар жүзеге асырады.

      2. Жеке және заңды тұлғалар жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы олардың тұратын жері бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарды кешіктірмей хабардар етуге міндетті.

      3. Медициналық ұйымдардың лауазымды адамдары жаңа туған бала қалдырылған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністің қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органына бұл туралы хабарлауға міндетті.

      4. Жергілікті атқарушы орган оның ата-аналары немесе оның туыстары жағынан қамқорлықтың болмау фактісі анықталған кезде, мәліметтер алынған күннен бастап үш күн ішінде баланың тұрмыс жағдайын зерттеп-қарап шығуға және баланы орналастыру туралы мәселе шешілгенге дейін оның құқықтары мен мүдделерін қорғауды қамтамасыз етуге міндетті.

      5. Аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органы жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың тұратын жері бойынша олар туралы мәліметтер түскен күннен бастап бір ай ішінде баланы орналастыруды қамтамасыз етеді (Республикалық деректер банкінің бастапқы есебіне алу).

      Баланы отбасына тәрбиеге беру мүмкін болмаған кезде Республикалық деректер банкінің өңірлік есебіне алу және кейіннен баланы Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасына тәрбиелеуге орналастыруда жәрдем көрсету үшін бір ай өткен соң бала туралы мәліметтерді тиісті аумақтық-әкімшілік бірліктердің қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органына жібереді.

      6. Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдары жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасының азаматтарына асырап алуға, қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, баланы қабылдайтын отбасына, патронат тәрбиешілердің отбасына тәрбиелеуге беру мүмкін болмаған кезде өзіне бала туралы мәліметтер түскен күннен бастап екі ай мерзім өткен соң жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Республикалық деректер банкінің орталықтандырылған есебіне қою үшін Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына хабарлауға міндетті.

      Жетім балаларды және ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды есепке алуды ұйымдастыру және олар туралы ақпаратқа қол жеткізу тәртібін Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы айқындайды.

      Ескерту. 117-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

118-бап. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды орналастыру

      1. Асырап алуға, қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа отбасына тәрбиелеуге немесе баланы қабылдайтын немесе қонақтайтын отбасына беру туралы шарт бойынша патронаттық тәрбиелеуге берілген, ал мұндай мүмкіндік болмаған кезде — барлық типтегі ұйымдарға (білім беру, медициналық және басқалар) берілген жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды орналастырған кезде баланың мүддесінде оның ұлты, белгілі бір дінді және мәдениетті ұстанатыны, ана тілі, тәрбиелеу мен оқытуда сабақтастықты қамтамасыз ету мүмкіндігі ескерілуі мүмкін.

      2. Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар, отбасы тәрбиесіне немесе осы баптың 1-тармағында көрсетілген ұйымдарға орналастырылғанға дейін балаларға қорғаншылық немесе қамқоршылық міндеттерін атқару баланың тұрған жері бойынша уақытша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарға жүктеледі.

      Ескерту. 118-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

15-1-тарау. Республикалық деректер банкі

      Ескерту. 4-бөлім 15-1-тараумен толықтырылды - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі).

118-1-бап. Республикалық деректер банкін қалыптастыруға және пайдалануға қойылатын талаптар

      1. Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың орналасқан жері бойынша аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдарының қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдары және Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы республикалық деректер банкін қалыптастырады.

      2. Республикалық деректер банкінде қамтылатын мәліметтер мемлекеттік электрондық ақпараттық ресурстар болып табылады.

      Аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдарының қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдары және Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы мемлекеттік электрондық ақпараттық ресурстарды қорғау жөнінде шаралар қабылдауға міндетті.

      Ескерту. 118-1-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

118-2-бап. Республикалық деректер банкін қалыптастыру

      1. Республикалық деректер банкін қалыптастыру және пайдалану тәртібін Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы айқындайды.

      2. Республикалық деректер банкін қалыптастыру үшін ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы мәліметтерді міндетті тәртіппен ұсынатын, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдар осындай мәліметтерді пайдалануға өз құқықтарын жоғалтпайды.

      Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы мәліметтерді ұсыну қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарды мұндай балаларды Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына тәрбиелеуге орналастыру немесе орналастыруды ұйымдастыру жөніндегі міндеттен босатпайды.

      3. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адам жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың орналасқан жері бойынша аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдарының қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарына немесе кейіннен тіркеу үшін Республикалық деректер банкіне өзі туралы мәлімет береді.

      Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адам мұны олардың тұратын жеріне қарамастан, кез келген облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың аумағында жүзеге асыруға құқылы.

118-3-бап. Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы құпия ақпаратқа қол жеткізу

      1. Балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамдардың жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы құпия ақпаратқа қол жеткізуі олар Республикалық деректер банкінде тіркелген және Республикалық деректер банкінің мәліметтерін жария етпеу туралы міндеттемелерді қабылдаған жағдайда жүзеге асырылады.

      2. Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы құпия ақпаратты жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың тұратын жері бойынша аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдарының қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органы және Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы туынды ақпаратты жасау үшін пайдалана алады.

      Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы туынды ақпаратты коммерциялық мақсаттарда пайдалануға жол берілмейді.

      Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы туынды ақпаратқа Республикалық деректер банкінде қамтылған, жынысы жөніндегі, жасы, денсаулық жағдайы, мінезінің ерекшеліктері, ата-ана қамқорлығының болмау себептері, аға-інілері мен апа-сіңлілерінің (қарындастарының), кәмелетке толған туыстарының бар-жоғы, сондай-ақ отбасыларға тәрбиелеуге орналастырудың ықтимал нысандары туралы ақпарат және балалардың фотосуреттері жатқызылады.

118-4-бап. Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар және балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамдар туралы мәліметтерді Республикалық деректер банкінде есепке алуды тоқтату

      1. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған бала туралы мәліметтерді Республикалық деректер банкінде есепке алуды тоқтатуға:

      ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланы отбасына тәрбиелеуге орналастыру;

      ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланы оның ата-аналарына немесе ата-анасына қайтару;

      ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланың кәмелетке толуы немесе мұндай баланың өзі кәмелетке толғанға дейін толық әрекетке қабілеттілікке ие болуы;

      ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланың қайтыс болуы;

      баланың сот тәртібімен хабар-ошарсыз кеткен деп танылуы, қайтыс болған деп жариялануы негіздер болып табылады.

      2. Баланы өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адам туралы мәліметтерді Республикалық деректер банкінде есепке алуды тоқтатуға:

      адамның баланы өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауы;

      баланы өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамның ол туралы мәліметтерді Республикалық деректер банкінде есепке алуды тоқтату туралы жазбаша нысандағы өтініші;

      адамға баланы өз отбасына тәрбиелеуге қабылдау мүмкіндігін берген мән-жайлардың өзгеруі;

      баланы өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамның қайтыс болуы негіздер болып табылады.

118-5-бап. Республикалық деректер банкіне жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы мәліметтерді ұсыну тәртібі мен мерзімдерін бұзғаны және оларды жария еткені үшін жауаптылық

      Республикалық деректер банкіне жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы мәліметтерді ұсыну тәртібі мен мерзімдерін бұзғаны және оларды жария еткені үшін кінәлі адамдар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.

16-тарау. ҚОРҒАНШЫЛЫҚТЫ НЕМЕСЕ ҚАМҚОРШЫЛЫҚТЫ БЕЛГІЛЕУ ТӘРТІБІ

119-бап. Қорғаншылық немесе қамқоршылық белгіленетін адамдар

      1. Жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағу, тәрбиелеу және оқыту мақсатында, сондай-ақ олардың мүлiктiк және жеке мүлiктiк емес құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн оларға қорғаншылық немесе қамқоршылық белгiленедi.

      2. Сондай-ақ, әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлетi шектеулі кәмелетке толған адамдардың мүлiктiк және жеке мүлiктiк емес құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн қорғаншылық немесе қамқоршылық белгiленедi.

      3. Бұл мән-жайлар балалардың мүдделеріне сай келетін жағдайларды қоспағанда, бір отбасында тәрбиеленген бірге туған ағалы-інілер мен апалы-сіңлілерді әртүрлі адамдардың қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа алуына жол берілмейді.

120-бап. Мемлекеттің қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функциялары

      1. Мемлекет кәмелетке толмағандарға және әрекетке қабілетсіз немесе әрекетке қабілеті шектеулі кәмелетке толған адамдарға қатысты қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі өз функцияларын жергілікті атқарушы органдар арқылы жүзеге асырады.

      2. Мемлекеттік органдардың және ұйымдардың кәмелетке толмағандарға қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі қызметін үйлестіруді және өзара іс-қимылын ұйымдастыруды Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы жүзеге асырады.

      3. Мемлекеттің қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функциялары Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен жүзеге асырылады.

      Ескерту. 120-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.06.2013 N 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

121-бап. Қорғаншылықты немесе қамқоршылықты белгілеу

      1. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдар қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа мұқтаж адамның тұрғылықты жерi бойынша не қамқорлыққа жататын мүліктің орналасқан жері бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық белгiлейдi. Жекелеген жағдайларда қорғаншылық немесе қамқоршылық қорғаншының немесе қамқоршының тұрғылықты жерi бойынша белгiленуi мүмкiн.

      2. Адамды әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлетi шектеулі деп тану туралы шешiм заңды күшiне енген кезден бастап үш күн iшiнде сот оған қорғаншылық немесе қамқоршылық белгiлеу үшiн бұл туралы сол адамның тұрғылықты жерi бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға хабарлауға мiндеттi.

      3. Адамға қорғаншылықты немесе қамқоршылықты немесе мүлікке қорғаншылықты белгiлеу қажеттiгi туралы тиiстi органдарға белгiлi болған кезден бастап жиырма жұмыс күні iшiнде қорғаншылық немесе қамқоршылық белгiленедi.

      4. Мүдделi адамдар қорғаншы немесе қамқоршы тағайындауға Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шағым жасауы мүмкiн.

      Ескерту. 121-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

122-бап. Қорғаншылар немесе қамқоршылар

      1. Мыналарды:

      1) сот әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлетi шектеулі деп таныған адамдарды;

      2) сот ата-ана құқықтарынан айырған немесе сот ата-ана құқықтарын шектеген адамдарды;

      3) өзiне Қазақстан Республикасының заңында жүктелген мiндеттердi тиiсiнше орындамағаны үшiн қорғаншы немесе қамқоршы мiндеттерінен шеттетiлген адамдарды;

      4) егер сот олардың кiнәсi бойынша бала асырап алудың күшiн жойса, бұрынғы бала асырап алушыларды;

      5) денсаулық жағдайына байланысты қорғаншы немесе қамқоршы мiндеттерін жүзеге асыра алмайтын адамдарды;

      6) тұрақты тұратын жері жоқ адамдарды;

      7) қорғаншылықты (қамқоршылықты) белгілеу кезінде қасақана қылмыс жасағаны үшін жойылмаған немесе алынбаған сотталғандығы бар адамдарды, сондай-ақ осы тармақтың 12) тармақшасында аталған адамдарды;

      8) азаматтығы жоқ адамдарды;

      9) анасының қайтыс болуына немесе оның ата-ана құқығынан айырылуына байланысты баланың кемінде үш жыл іс жүзінде тәрбиелену жағдайларын қоспағанда, тіркелген некеде (ерлі-зайыптылықта) тұрмайтын еркек жынысты адамдарды;

      10) қорғаншылықты немесе қамқоршылықты белгілеу кезінде қамқорлыққа алынушыны Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен күнкөріс деңгейімен қамтамасыз ететін табысы жоқ адамдарды;

      11) наркологиялық немесе психоневрологиялық диспансерлерде есепте тұратын адамдарды;

      12) адам өлтіру, денсаулыққа қасақана зиян келтіру, халық денсаулығына және имандылыққа, жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтары, экстремистік немесе террористік қылмыстары, адам саудасы үшін сотталғандығы бар немесе болған, қылмыстық қудалауға ұшырап отырған немесе ұшыраған адамдарды (өздеріне қатысты қылмыстық қудалау Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 35-бабы бірінші бөлігінің 1) және 2) тармақшалары негізінде тоқтатылған адамдарды қоспағанда);

      13) Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, осы Кодекстің 91-бабының 4-тармағында белгіленген тәртіппен психологиялық даярлықтан өтпеген Қазақстан Республикасының азаматтарын (баланың жақын туыстарын қоспағанда) қоспағанда, кәмелетке толған адамдар ғана қорғаншылар немесе қамқоршылар бола алады.

      Егер кәмелетке толмаған адамға туысы, өгей әкесі (өгей шешесі) тұлғасында дереу қорғаншы немесе қамқоршы тағайындау қажет болса, ол баланы отбасына тәрбиелеуге қабылдаған кезден бастап күнтізбелік бір жыл ішінде психологиялық даярлықтан өткен жағдайда, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдар психологиялық даярлықтан өткізбестен қорғаншылықты немесе қамқоршылықты белгілеуге құқылы. Қорғаншы немесе қамқоршы белгіленген мерзімде психологиялық даярлықтан өтпеген жағдайда, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган қорғаншылықтың немесе қамқоршылықтың күшін жою туралы мәселеге бастамашылық жасайды.

      2. Қорғаншы немесе қамқоршы тек қана оның келiсiмiмен тағайындалуы мүмкiн. Егер бұл қамқорлыққа алынушының мүдделерiне қайшы келмесе, жұбайы, ата-аналары, туыстары немесе қамқорлыққа алынушыға жақын басқа да адамдар қорғаншы немесе қамқоршы болып тағайындалуда басым құқыққа ие болады.

      Егер қамқорлыққа алынушылардың мүдделерiнiң арасында қайшылықтар болмаса, бiрнеше адам үшін бiр қорғаншы немесе қамқоршы тағайындауға жол берiледi.

      3. Әрекетке қабiлеттi және ата-ана құқықтарынан айрылмаған, бiрақ олардың тәрбиесін жүзеге асыра алмайтын ата-аналардың кәмелетке толмаған балаларына қорғаншы немесе қамқоршы тағайындау кезінде, қорғаншылар немесе қамқоршылар ата-аналардың тiлегi ескерiле отырып тағайындалады.

      Балаға қорғаншы немесе қамқоршы тағайындау кезiнде қорғаншының немесе қамқоршының адамгершiлiк және өзге де жеке қасиеттерi, оның қорғаншылық немесе қамқоршылық мiндеттерiн орындауға қабiлетi, қорғаншы немесе қамқоршы мен баланың арасындағы қатынастар, қорғаншының немесе қамқоршының отбасы мүшелерiнiң балаға көзқарасы, сондай-ақ, егер бұл мүмкiн болса, баланың өз тiлегi ескерiледi.

      Егер кәмелетке толмаған балаға қорғаншы немесе қамқоршы болып тағайындалатын адам некеде тұрса (ерлі-зайыпты болса), оның жұбайының келiсiмi талап етiледi.

      4. Қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа мұқтаж және тиiстi білім беру, медициналық ұйымдардағы, халықты әлеуметтiк қорғау ұйымдарындағы адамдардың қорғаншылары немесе қамқоршылары осы ұйымдардың әкiмшiлiктері болып табылады.

      Қорғаншының немесе қамқоршының мұндай ұйымға баланы уақытша орналастыруы қорғаншының немесе қамқоршының осы балаға қатысты құқықтары мен мiндеттерiн тоқтатпайды.

      5. Қорғаншылар немесе қамқоршылар кез келген адамдарға қатысты, оның iшiнде сотта өкiлеттiктерін арнайы растамастан, өз қамқорлығына алынғандардың құқықтары мен мүдделерiн қорғайды.

      Ескерту. 122-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 292-VІ (01.07.2020 бастап қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

17-тарау. ҚОРҒАНШЫЛАРДЫҢ НЕМЕСЕ ҚАМҚОРШЫЛАРДЫҢ ЖӘНЕ
ҚАМҚОРЛЫҚҚА АЛЫНҒАНДАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫ

123-бап. Қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы адамдардың құқықтары

      Осы Кодекстің 60-62 және 67-баптарында көзделген құқықтармен қатар, қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы адамдардың сондай-ақ:

      1) өздерінің адамдық қадыр-қасиеттерінің құрметтелуіне;

      2) қорғаншы немесе қамқоршы тарапынан қамқорлық жасалуына;

      3) осы Кодекстің 126-бабының 4-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, онымен бірге тұруға;

      4) өздеріне тиесілі алиментке, жәрдемақыға және басқа да әлеуметтік төлемдерге;

      5) тұрғын үйге меншік құқығын немесе тұрғын үйді пайдалану құқығын сақтауға;

      6) қорғаншы немесе қамқоршы тарапынан жасалатын қиянаттан қорғалуға;

      7) қорғаншының немесе қамқоршының отбасында тәрбиеленуге;

      8) өздеріне күтіп-бағу, тәрбиелеу, білім алу және жан-жақты даму үшін жағдайлардың қамтамасыз етілуіне;

      9) тұрғын үйі болмаған жағдайда оны Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасына сәйкес алуға құқықтары бар.

124-бап. Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған және білім беру, медициналық ұйымдардағы және басқа да ұйымдардағы балалардың құқықтары

      1. Осы Кодекстің 60-62 және 67-баптарында көзделген құқықтармен қатар, жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған және білім беру, медициналық ұйымдардағы және басқа да ұйымдардағы балалардың сондай-ақ:

      1) күтіп-бағуға, тәрбиеленуге, білім алуға, жан-жақты дамуға, өздерінің адамгершілік қадыр-қасиеттерінің құрметтелуіне, өз мүдделерінің қамтамасыз етілуіне;

      2) өздеріне тиесілі алиментке, жәрдемақыға және басқа да әлеуметтік төлемдерге;

      3) тұрғын үйге меншік құқығын немесе оны пайдалану құқығын сақтауға, ал тұрғын үйі болмаған жағдайда, оны Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасына сәйкес алуға;

      4) жергілікті атқарушы органдар жүзеге асыратын жұмысқа орналасуда жәрдем көрсетілуіне құқықтары бар.

      2. Осы ұйымдар түлектерінің құқықтарын қорғау қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарға жүктеледі.

125-бап. Қорғаншылардың немесе қамқоршылардың өз міндеттерін атқаруы

      1. Қорғаншылар заң жүзiнде қамқорлыққа алынушылардың өкiлдерi болып табылады және олардың атынан және олардың мүддесінде барлық қажеттi мәмiлелердi жасайды.

      2. Қамқоршылар өздерiнiң қамқоршылығындағы адамдардың өз бетiнше жасауға құқығы жоқ мәмiлелердi жасауға келiсiм бередi, қамқорлыққа алынушыларға өз құқықтарын жүзеге асыруына және мiндеттерiн атқаруына жәрдем көрсетедi, сондай-ақ оларды үшiншi тұлғалардың тарапынан жасалатын қиянаттардан қорғайды.

      Қорғаншы немесе қамқоршы қамқорлыққа алынушыларды өз есебiнен күтіп-бағуға мiндеттi емес. Қамқорлыққа алынушыны күтіп-бағу қамқорлыққа алынушының алатын жалақысы, алиментi және басқа да әлеуметтiк төлемдерi есебiнен, сондай-ақ оған тиесiлi мүлiктің есебiнен жүзеге асырылады.

      Қамқорлыққа алынушыны күтіп-бағуға жеткiлiктi қаражат болмаған кезде, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдар оны күтіп-бағуға жәрдемақы тағайындайды.

      Қорғаншыларға немесе қамқоршыларға жетім баланы (жетім балаларды) және ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланы (балаларды) күтіп-бағуға жәрдемақы тағайындау тәртібін және төлеу мөлшерін Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы айқындайды.

      3. Қорғаншылар немесе қамқоршылар өздерiнiң қамқорлығына алынғандарды күтіп-бағу, олардың күтімі мен емделуiн қамтамасыз ету, олардың құқықтары мен мүдделерiн қорғау жөнінде қамқорлық жасауға мiндеттi. Көрсетілген мiндеттер сот әрекет қабiлетi шектеулі деп таныған кәмелетке толған адамдардың және әрекетке толық қабілетті деп жарияланған кәмелетке толмағандардың қамқоршыларына жүктелмейдi.

      4. Егер адам әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп танылған негіздер жойылса, қорғаншы немесе қамқоршы қамқорлыққа алынушыны әрекетке қабілетті деп тану туралы сотқа өтініш беруге міндетті.

      Ескерту. 125-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

126-бап. Баланың қорғаншысының немесе қамқоршысының құқықтары мен міндеттері

      1. Баланың қорғаншысы немесе қамқоршысы қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы баланы тәрбиелеуге, оның денсаулығына, дене бітімі, психикалық, адамгершiлiк және рухани жағынан дамуына қамқорлық жасауға мiндеттi.

      Көрсетілген міндеттер сот тәртібімен әрекет қабілеті шектелген кәмелетке толған адамдардың қамқоршыларына жүктелмейді.

      Қорғаншы немесе қамқоршы баланың пiкiрi мен қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның ұсынымдарын ескере отырып, сондай-ақ осы Кодекстің 72-бабында көзделген талаптар сақталған жағдайда, қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы баланы тәрбиелеудiң тәсілдерін өз бетінше айқындауға құқылы.

      Қорғаншы немесе қамқоршы баланың пiкiрiн ескере отырып, баланың бiлiм алу ұйымын және оқу нысанын таңдауға құқығы бар және баланың міндетті орта бiлiм алуын қамтамасыз етуге мiндеттi.

      2. Қорғаншы немесе қамқоршы қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы баланы өздерiнде заңды негiздерсiз ұстап отырған кез келген адамдардан, оның iшiнде баланың жақын туыстарынан қайтарып алуды сот арқылы талап етуге құқылы.

      3. Мұндай араласу баланың мүдделерiне сай келмейтін жағдайларды қоспағанда, қорғаншы немесе қамқоршы баланың өз ата-аналарымен және басқа да жақын туыстарымен араласуына кедергі келтіруге құқылы емес.

      4. Қамқорлыққа алынушылар білім беру ұйымында немесе медициналық ұйымда тәрбиеленуде немесе емделуде болған жағдайларды қоспағанда, кәмелетке толмағандардың қорғаншылары немесе қамқоршылары өздерiнің қамқорлығына алғандармен бiрге тұруға мiндеттi. Бұл қамқорлыққа алынушының тәрбиесiне және оның құқықтары мен мүдделерiн қорғауға қолайсыздық туғызбайтын болса, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның рұқсатымен қамқоршының он алты жасқа толған қамқорлыққа алынушыдан бөлек тұруына жол берiледi.

      Қорғаншылар немесе қамқоршылар қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарға тұрғылықты жерiнiң өзгергенi туралы хабарлауға мiндеттi.

      5. Қорғаншы кемiнде алты айда бiр рет қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға қамқорлыққа алынушының денсаулық жағдайы туралы және оны тәрбиелеу жөнiндегi, сондай-ақ оның мүлкiн басқару жөнiндегi жұмыс туралы есептер беруге мiндеттi.

127-бап. Әрекетке қабілетті азаматтарды қамқоршылыққа алу

      1. Денсаулық жағдайына байланысты өз құқығын жүзеге асыра алмайтын және қорғай алмайтын және мiндеттерiн орындай алмайтын әрекетке қабiлеттi кәмелетке толған адамның өтiнiшi бойынша оған қамқоршылық белгiленуi мүмкiн.

      2. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган әрекетке қабiлеттi кәмелетке толған адамның келiсiмiмен ғана оған қамқоршы тағайындауы мүмкiн.

      3. Әрекетке қабiлеттi кәмелетке толған қамқорлыққа алынушыға тиесiлi мүлiкке билiк етудi қамқоршы қамқорлыққа алынушымен жасалған тапсырма шарты немесе мүлiктi сенiмгерлікпен басқару негiзiнде жүзеге асырады.

      Қамқоршы қамқорлыққа алынушыны күтіп-бағуға және оның тұрмыстық қажеттерiн қанағаттандыруға бағытталған тұрмыстық және өзге де мәмiлелердi жасасуды қамқорлыққа алынушының келiсiмiмен жүзеге асырады.

      4. Әрекетке қабiлеттi кәмелетке толған адамның талап етуі бойынша оны қамқоршылыққа алу тоқтатылуы мүмкiн.

      Қамқоршылыққа алынған адамның қамқоршысы осы Кодекстің 129-бабында көзделген жағдайларда өзiне жүктелген мiндеттердi орындаудан босатылады.

128-бап. Қамқорлыққа алынушының мүлкіне билік ету

      1. Қамқорлыққа алынушының өз бетінше билiк етуге құқығы бар табыстарын қоспағанда, қамқорлыққа алынған адамның табыстарын, оның iшiнде қамқорлыққа алынушының мүлкiн басқарудан түскен оған тиесілі табыстарды тек қана қамқорлыққа алынушының мүддесінде және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның алдын ала рұқсатымен қорғаншы немесе қамқоршы жұмсайды.

      Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның алдын ала рұқсатынсыз, қорғаншы немесе қамқоршы қамқорлыққа алынушының табысы ретiнде оған тиесiлi, қамқорлыққа алынушыны күтіп-бағу үшiн қажеттi сома есебiнен ең төмен күнкөріс шегінде шығыстар шығаруға құқылы.

      Жетім балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар ұйымдарының басшылары тәрбиеленушілердің алименттен, жәрдемақылардан түскен қаражаттарын және басқа да әлеуметтік төлемдерін банк шоттарынан алуға құқығы жоқ.

      2. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның алдын ала рұқсатынсыз қорғаншы қамқорлыққа алынушының мүлкін иеліктен шығару, оның ішінде айырбастау немесе сыйға тарту жөніндегі мәмілелерді жасасуға немесе оның атынан кепілгерлік, осы мүлікті жалға (жалдауға), өтеусіз пайдалануға беру немесе кепілге салу шартын, қамқорлыққа алынушының заң бойынша және өсиет бойынша мұрагерлікпен тиесілі құқықтарынан бас тартуына, оның мүлкін бөлуге немесе одан үлесті бөліп алуға әкеп соғатын мәмілелерді жасасуға, сондай-ақ қамқорлыққа алынушының мүлкін азайтуға әкеп соғатын кез келген мәмілелерді жасасуға, ал қамқоршы оларды жасасуға келісім беруге құқылы емес. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган көрсетілген мәмiлелердің нәтижесiнде қорғаншы алған қаражаттың қалай жұмсалуға тиiс екенiн айқындайды.

      Қамқорлыққа алынушының мүлкiн басқару тәртiбi Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалады.

      3. Мүлiктi қамқорлыққа алынушыға сый ретiнде немесе өтеусіз пайдалануға берудi қоспағанда, қорғаншының немесе қамқоршының, олардың жұбайлары мен жақын туыстарының қамқорлыққа алынушымен мәмiлелер жасасуға, сондай-ақ мәмiлелер жасасу немесе қамқорлыққа алынушы мен қорғаншы немесе қамқоршының жұбайы және олардың жақын туыстары арасында сот iстерiн жүргiзу кезінде қамқорлыққа алынушының атынан өкiлдiк етуге құқылы емес.

      Қамқорлыққа алынушының қорғаншыға немесе қамқоршыға, оның жұбайына немесе туыстарына осы адам қорғаншы немесе қамқоршы болып тағайындалғанға дейін туындаған борыштары қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның рұқсатымен төленедi.

129-бап. Қорғаншыларды немесе қамқоршыларды өз міндеттерін атқарудан босату және шеттету

      1. Кәмелетке толмаған қамқорлыққа алынушы оның ата-аналарына немесе оны асырап алушыларға қайтарылған жағдайларда, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган қорғаншыны немесе қамқоршыны өз мiндеттерiн атқарудан босатады.

      Қамқорлыққа алынушы тиісті білім беру ұйымына, медициналық және медициналық-әлеуметтік ұйымға немесе басқа да арнайы ұйымға орналастырылған кезде, егер бұл қамқорлыққа алынушының мүдделерiне қайшы келмесе, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган бұрын тағайындалған қорғаншыны немесе қамқоршыны өз мiндеттерiн атқарудан босатады.

      2. Қорғаншы немесе қамқоршы дәлелдi себептер болған кезде (науқастануы, мүлiктiк жағдайының өзгеруi, қамқорлыққа алынушымен өзара түсiнiстіктің болмауы және басқалары) өз өтiнiшi бойынша немесе қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның бастамасы бойынша өз мiндеттерiн атқарудан босатылады.

      3. Қорғаншының немесе қамқоршының өз міндеттерін тиісінше атқармауына, оның ішінде қорғаншылықты немесе қамқоршылықты жеке басының мақсаттарына пайдалануына не қамқорлыққа алынушыны қадағалаусыз және қажетті көмексіз қалдыруына тыйым салынады.

      Осы тармақтың бірінші бөлігінде көзделген жағдайларда, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган қорғаншыны немесе қамқоршыны осы міндеттерді атқарудан шеттетуге және қажетті шаралар қолдануға міндетті.

130-бап. Қорғаншылықты немесе қамқоршылықты тоқтату

      1. Қамқорлыққа алынушыны әрекетке қабiлеттi деп тану немесе қорғаншының немесе қамқоршының не қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның өтініші бойынша оның әрекет қабiлетi шектелуiнiң күшiн жою туралы сот шешiм шығарған жағдайларда кәмелетке толған адамдарға қорғаншылық немесе қамқоршылық тоқтатылады.

      2. Қамқорлыққа алынған жас бала он төрт жасқа толған соң оған қорғаншылық тоқтатылады, ал қорғаншылық мiндетiн жүзеге асырған адам бұл туралы қосымша шешiмсiз кәмелетке толмаған баланың қамқоршысы болады.

      3. Қамқорлыққа алынушы он сегiз жасқа толған соң, сондай-ақ ол некеге отырған (ерлі-зайыпты болған) кезде кәмелетке толмаған балаға қамқоршылық ерекше рұқсатсыз-ақ тоқтатылады.

131-бап. Қорғаншылардың немесе қамқоршылардың әрекеттеріне шағым жасау

      Қорғаншылардың немесе қамқоршылардың әрекеттеріне қамқорлыққа алынушының мүддесінде оның тұрғылықты жеріндегі қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға, сотқа Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.

      Ескерту. 131-бап жаңа редакцияда - ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

132-бап. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдардың шешімдеріне шағым жасау

      Мүдделі тұлғалар барлық мәселелер бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдардың шешімдеріне Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шағым жасауы мүмкін.

      Ескерту. 132-бап жаңа редакцияда - ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

17-1-тарау. Баланы қабылдайтын отбасы

      Ескерту. 4-бөлім 17-1-тараумен толықтырылды - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі).

132-1-бап. Баланы қабылдайтын отбасы

      1. Баланы қабылдайтын ата-аналардың, жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың тұратын жері бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган мен білім беру ұйымы арасында жасалған жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын отбасына беру туралы шарт жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын отбасына беруге негіз болып табылады.

      Аға-інілер мен апа-сіңлілерді (қарындастарды) қоспағанда, баланы қабылдайтын отбасы тәрбиелеуге кемінде төрт және оннан аспайтын жетім баланы, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланы қабылдай алады.

      2. Баланы қабылдайтын отбасылар туралы ережені Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы бекітеді.

132-2-бап. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын отбасына беру туралы шарт

      1. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын отбасына беру туралы шартта жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағу, тәрбиелеу және оларға білім беру жағдайлары, баланы қабылдайтын ата-аналардың құқықтары мен міндеттері, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган мен жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар болған білім беру ұйымының баланы қабылдайтын ата-аналарға қатысты міндеттері, сондай-ақ осындай шартты тоқтатудың негіздері мен салдарлары көзделуге тиіс.

      Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар баланы қабылдайтын ата-аналарға көрсетілген шартта көзделген мерзімге тәрбиелеуге беріледі.

      Баланы қабылдайтын отбасына берілген әрбір жетім балаға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаға жеке шарт жасалады.

      Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын отбасына беру туралы шарттың мерзімі аяқталған жағдайда, оның отбасында болу мерзімін ұзарту жаңа шарттың негізінде жүргізіледі.

      2. Баланы қабылдайтын ата-аналарға еңбекақы және ақшалай төлемдер төлеу тәртібі мен мөлшері Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалады.

      3. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын ата-аналарға беру туралы шартты мерзімінен бұрын бұзу:

      1) дәлелді себептер (ауруы, отбасылық немесе материалдық жағдайының өзгеруі, баламен өзара түсіністіктің болмауы, балалар арасындағы жанжалды қатынастар және басқалар) болған кезде баланы қабылдайтын ата-аналардың бастамасы бойынша;

      2) жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағу, тәрбиелеу және оларға білім беру үшін қолайсыз жағдайлар туындаған кезде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның немесе жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар болған білім беру ұйымының бастамасы бойынша;

      3) бала ата-аналарына қайтарылған, туыстарына берілген немесе бала асырап алынған жағдайларда мүмкін болады.

132-3-бап. Баланы қабылдайтын ата-аналар

      1. Баланы қабылдайтын ата-аналар тәрбиелеуге қабылданған жетім балаларға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға қатысты қорғаншылар мен қамқоршылар сияқты дәл сондай құқықтар мен міндеттерді иеленеді. Оларға осы Кодекстің 122-бабының 1-тармағында көзделген талаптар қойылады.

      2. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағу, тәрбиелеу және оларға білім беру үшін қолайлы жағдайлар жасау үшін баланы қабылдайтын ата-аналардың меншік құқығында әр адамға кемiнде он бес шаршы метр мөлшерінде жеке тұрғынжайы немесе пайдалану құқығымен тұрғынжайы болуға тиіс.

      3. Баланы қабылдайтын ата-аналар алты айда бір реттен сиретпей жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар болған білім беру ұйымдарына жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың денсаулық жағдайы туралы және оларды тәрбилеу жөніндегі жұмыс туралы есептерді, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарға жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағуға бөлінген қаражатты жұмсау туралы, сондай-ақ олардың мүлкін басқару жөніндегі есепті ұсынуға міндетті.

132-4-бап. Баланы қабылдайтын отбасына берілетін жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар

      1. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын отбасына беру туралы шарт бойынша беру үшін оларды алдын ала таңдауды жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар болатын білім беру ұйымымен және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органмен келісу бойынша жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамдар жүзеге асырады.

      Балалардың мүдделеріне сай келетін және балалар өзінің туыстық қатынасы туралы білмейтін, бірге тұрмаған және бірге тәрбиеленбеген жағдайларды қоспағанда, аға-інілер мен апа-сіңлілерді (қарындастарды) ажыратуға жол берілмейді.

      2. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын ата-аналарға беру олардың пікірлері ескеріле отырып жүзеге асырылады. Он жасқа толған жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар өздерінің келісімдерімен ғана берілуі мүмкін.

      3. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды беру кезінде баланы қабылдайтын ата-аналардың имандылық және өзге де жеке қасиеттері, баланы қабылдайтын ата-аналардың міндеттерін орындауға олардың қабілеттілігі, баланы қабылдайтын ата-аналар мен жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар арасындағы қарым-қатынастар ескеріледі.

      4. Баланы қабылдайтын ата-аналарға берілген жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар өздеріне тиесілі алименттерге, бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан және ерікті жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетін ата-аналарының зейнетақы төлемдеріне, жәрдемақыларға және басқа да әлеуметтік төлемдерге құқығын, сондай-ақ тұрғынжайға меншік құқығын немесе тұрғынжайды пайдалану құқығын сақтайды. Тұрғынжай болмаған кезде баланы қабылдайтын ата-аналарға берілген жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасына сәйкес оларға тұрғынжай берілуіне құқығы бар.

      Жетім балаларға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға тиесілі ақшалай қаражатты және басқа да мүлікті сақтау жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын ата-аналарға беру туралы шарттың қолданылу уақытында баланы қабылдайтын ата-аналарға жүктеледі.

      Баланы қабылдайтын ата-аналарға берілген жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар осы Кодекстің 60, 61, 62 және 67-баптарында көзделген құқықтарды да иеленеді.

132-5-бап. Баланы қабылдайтын ата-аналарға берілген жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағуды қаржыландыру

      Баланы қабылдайтын ата-аналарға берілген жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағуды қаржыландыру Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы белгілеген тәртіппен және мөлшерде жүзеге асырылады.

18-тарау. ПАТРОНАТ

133-бап. Патронат

      1. Патронат нысанындағы қорғаншылық немесе қамқоршылық кәмелетке толмаған жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған, оның ішінде білім беру ұйымдарындағы, медициналық немесе басқа да ұйымдардағы балаларға белгіленеді.

      2. Баланы тәрбиелеуге алуға тілек білдірген адам мен қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган арасында жасалған баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарт патронаттың туындауына негіз болып табылады.

      3. Патронаттық тәрбие туралы ережені Қазақстан Республикасының балалар құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы бекітеді.

      Ескерту. 133-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

134-бап. Баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарт

      1. Баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарт баланы күтіп-бағу, тәрбиелеу және білім беру жағдайларын, патронат тәрбиешілердің құқықтары мен міндеттерін, патронат тәрбиешілерге қатысты қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның міндеттерін, сондай-ақ мұндай шарттың тоқтатылу негіздері мен салдарларын көздеуге тиіс.

      Бала патронат тәрбиешіге көрсетілген шартта көзделген мерзімге тәрбиелеуге беріледі.

      Патронаттық тәрбиелеуге берілген әрбір балаға жеке шарт жасалады.

      Баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарттың мерзімі аяқталған жағдайда, оның отбасында болу мерзімін ұзарту жаңа шарттың негізінде жүргізіледі.

      2. Патронат тәрбиешілердің еңбегіне ақы және оларға ақшалай төлем төлеу тәртібі мен мөлшері Қазақстан Республикасының заңнамасымен айқындалады.

      3. Баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарт:

      1) дәлелді себептері (науқастануы, отбасылық немесе материалдық жағдайының өзгеруі, баламен өзара түсіністіктің болмауы, балалар арасындағы жанжалдар және басқалар) болған кезде патронат тәрбиешілердің бастамасы бойынша;

      2) баланы күтіп-бағу, тәрбиелеу және білім беру үшін қолайсыз жағдайлар туындаған кезде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның бастамасы бойынша;

      3) бала ата-анасына қайтарылған, туыстарына берілген немесе бала асырап алынған жағдайларда мерзімінен бұрын бұзылуы мүмкін.

135-бап. Патронат тәрбиешілер

      1. Патронат тәрбиешілердің тәрбиелеуге қабылдап алынған балаға қатысы бойынша қорғаншылар мен қамқоршылар сияқты құқықтары мен міндеттері болады. Оларға осы Кодекстің 122-бабында көзделген талаптар қойылады.

      2. Патронат тәрбиешілерді іріктеуді қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдар Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті орган бекіткен патронат тәрбиешілерге қойылатын талаптар туралы қағидаларға сәйкес жүргізеді.

136-бап. Патронат белгіленетін бала

      1. Баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарт бойынша беру үшін оны алдын ала таңдауды қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органмен және баланы күтіп-бағатын ұйым әкімшілігінің келісімі бойынша баланы отбасына қабылдауға тілек білдірген адамдар жүзеге асырады.

      Ағалы-інілерді, апалы-сіңлілерді ажыратуға, бұл балалардың мүдделеріне сай келетін және балалар өздерінің туыстығы туралы білмеген, бірге тұрмаған және бірге тәрбиеленбеген жағдайларды қоспағанда, жол берілмейді.

      2. Баланы патронат тәрбиешілерге беру оның пікірі ескеріле отырып, жүзеге асырылады. Он жасқа толған бала оның келісімімен ғана берілуі мүмкін.

      3. Патронат тәрбиешілерге берілген бала өзіне тиесілі алименттерге, бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан және ерікті жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетін ата-аналарының зейнетақы төлемдеріне, жәрдемақыларға және басқа да әлеуметтік төлемдерге құқығын, сондай-ақ тұрғын жайға меншік құқығын немесе тұрғын жайды пайдалану құқығын сақтайды. Патронат тәрбиешілерге берілген баланың тұрғын жайы болмаған кезде Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасына сәйкес оған тұрғын жай берілуіне құқығы бар.

      Тәрбиеленушіге тиесілі ақшалай қаражатты және басқа да мүлікті сақтау баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарттың қолданылу уақытына патронат тәрбиешіге жүктеледі.

      Патронат тәрбиешілерге берілген бала осы Кодекстің 60-62 және 67-баптарында көзделген құқықтарға да ие болады.

      Ескерту. 136-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 21.06.2013 N 106-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

137-бап. Патронат тәрбиешілерге берілген баланы күтіп-бағу

      1. Патронат тәрбиешілерге берілген әрбір баланы күтіп-бағуға Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы белгілеген тәртіппен және мөлшерде ай сайын ақшалай қаражат төленеді.

      2. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган патронат тәрбиешілерге қажетті көмек көрсетуге, баланың өмірі мен тәрбиесіне қалыпты жағдай жасауға жәрдемдесуге міндетті, сондай-ақ патронат тәрбиешілерге жүктелген баланы күтіп-бағу, тәрбиелеу және білім беру жөніндегі міндеттердің орындалуын бақылауды жүзеге асыруға міндетті.

      Ескерту. 137-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

18-1-тарау. Бала қонақтайтын отбасы

      Ескерту. 4-бөлім 18-1-тараумен толықтырылды - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

137-1-бап. Бала қонақтайтын отбасы

      Баланы қонақтайтын отбасына қабылдауға тілек білдірген адамдар және бала тұрып жатқан ұйым, баланың тұрғылықты жері бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган арасында жасалған, баланы қонақтайтын отбасына беру туралы шарт баланы қонақтайтын отбасына беруге негіз болып табылады.

      Бала қонақтайтын отбасы бірнеше жетім баланы, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланы қабылдай алады.

      2. Бала қонақтайтын отбасы туралы ережені Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы бекітеді.

137-2-бап. Баланы қонақтайтын отбасына беру туралы шарт

      1. Баланы қонақтайтын отбасына беру туралы шартта баланы күтіп-бағу және тәрбиелеу шарттары, баланы қонақтайтын отбасына қабылдаған адамдардың құқықтары мен міндеттері, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның, бала тұрып жатқан ұйымның міндеттері, сондай-ақ мұндай шартты тоқтату негіздері мен салдарлары көзделуге тиіс.

      Бала қонақтайтын отбасына көрсетілген шартта көзделген мерзімге беріледі.

      Бала қонақтайтын отбасына берілген әрбір балаға бөлек шарт жасалады.

      2. Қонақта тәрбиелеу кезінде баланы күтіп-бағуға арналған ақшалай төлем және баланы қонақтайтын отбасына қабылдаған адамның еңбегіне ақы төлеу жүргізілмейді.

      3. Баланы қонақтайтын отбасына беру туралы шарт:

      1) дәлелді себептері (науқасы, отбасылық немесе материалдық жағдайының өзгеруі, баламен өзара түсіністіктің болмауы, балалар арасында жанжалдар және басқалар) болған кезде бала қонақтайтын отбасына баланы қабылдаған адамдардың бастамасы бойынша;

      2) баланы күтіп-бағу мен тәрбиелеу үшін қолайсыз жағдайлар туындаған кезде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның, бала тұрып жатқан ұйымның бастамасы бойынша;

      3) бала қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, асырап алған отбасына, патронатқа берілген немесе баланы асырап алған жағдайларда мерзімінен бұрын бұзылуы мүмкін.

137-3-бап. Бала қонақтайтын отбасына баланы қабылдаған адам

      1. Бала қонақтайтын отбасына баланы қабылдайтын адамға баланы беру ол Республикалық деректер банкінде тіркелген жағдайда жүзеге асырылады.

      2. Бала қонақтайтын отбасына баланы қабылдаған адам оның заңды өкілі болып табылмайды және ол:

      1) баланы Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерге әкетуді жүзеге асыруға;

      2) баланы медициналық көмек көрсету үшін медициналық ұйымға орналастыру немесе ішкі істер органдарына жеткізу жағдайларынан басқа, баланы үшінші тұлғалардың (жеке және (немесе) заңды тұлғалардың) қадағалауына қалдыруға;

      3) бала қонақтайтын отбасына баланы беру туралы шарттың өзге де талаптарын бұзуға құқылы емес.

      3. Бала қонақтайтын отбасына баланы қабылдаған адам:

      1) бала отбасында уақытша болған кезеңде оның өмірі мен денсаулығы үшін жауапты болуға;

      2) бала қонақтайтын отбасына беру туралы шарт мерзімі өткен соң бала тұрып жатқан ұйымға баланы дереу қайтаруға;

      3) баланың өміріне және (немесе) денсаулығына қауіп төндіретін жағдайдың туындағаны, баланың науқастанғаны, оның жарақат алғаны, оның медициналық ұйымға немесе ішкі істер органдарына орналастырылғаны туралы жиырма төрт сағат ішінде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарға немесе бала тұрып жатқан ұйымға хабарлауға;

      4) Бала қонақтайтын отбасы туралы ереженің өзге де шарттарын сақтауға міндетті.

137-4-бап. Бала қонақтайтын отбасына берілетін бала

      1. Шарт бойынша бала қонақтайтын отбасына баланы беру үшін баланы алдын ала таңдауды бала тұрып жатқан білім беру ұйымымен және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органмен келісу бойынша бала қонақтайтын отбасына қабылдауға тілек білдірген адам жүзеге асырады.

      Балалардың мүддесіне сай келетін және балалар өзінің туыстық қатынасы туралы білмейтін, бірге тұрмаған және бірге тәрбиеленбеген жағдайларды қоспағанда, аға-iнiлер мен апа-сiңлілердi (қарындастарды) ажыратуға жол берілмейді.

      2. Бала қонақтайтын отбасына баланы қабылдауға тілек білдірген адамға баланы беру оның пікірі ескеріле отырып жүзеге асырылады. Он жасқа толған бала оның келісімімен ғана берілуі мүмкін.

5-БӨЛІМ. ОТБАСЫ МҮШЕЛЕРІНІҢ АЛИМЕНТТІК ҚАТЫНАСТАРЫ
19-тарау. АТА-АНАЛАР МЕН БАЛАЛАРДЫҢ АЛИМЕНТТІК МІНДЕТТЕМЕЛЕРІ

138-бап. Ата-аналардың кәмелетке толмаған балаларды күтіп-бағу жөніндегі міндеттері

      1. Ата-аналар өздерінің кәмелетке толмаған балаларын күтіп-бағуға міндетті. Кәмелетке толмаған балаларды күтіп-бағудың тәртібі мен нысанын ата-аналар дербес айқындайды.

      Ата-аналар өздерінің кәмелетке толмаған балаларын, сондай-ақ жалпы орта, техникалық және кәсiптiк, орта бiлiмнен кейiнгi бiлiм беру жүйесінде, күндізгі оқу нысаны бойынша жоғары бiлiм беру жүйесiнде оқитын кәмелетке толған балаларын күтіп-бағу туралы келісім (алимент төлеу туралы келісім) жасасуға құқылы.

      2. Егер ата-аналар өздерінің кәмелетке толмаған балаларына, сондай-ақ жалпы орта, техникалық және кәсiптiк, орта бiлiмнен кейiнгi бiлiм беру жүйесінде, күндізгі оқу нысаны бойынша жоғары бiлiм беру жүйесiнде оқитын жиырма бір жасқа дейінгі кәмелетке толған балаларына күтіп-бағу қаражатын ерікті түрде бермеген жағдайда, бұл қаражат олардан сот тәртібімен өндіріп алынады.

      3. Ата-аналардың алимент төлеу туралы келісімі болмаған кезде, кәмелетке толмаған балаларға күтіп-бағу қаражаты берілмеген кезде және сотқа талап-арыз берілмеген кезде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган кәмелетке толмаған балаларға олардың ата-аналарынан алимент өндіріп алу туралы талап-арыз беруге құқылы.

139-бап. Кәмелетке толмаған балаларды күтіп-бағуға сот тәртібімен өндіріп алынатын алименттің мөлшері

      1. Алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде сот кәмелетке толмаған балаларға олардың ата-аналарынан алиментті ай сайын мынадай мөлшерде: бір балаға - ата-анасы табысының және (немесе) өзге де кірісінің - төрттен бір бөлігін; екі балаға - үштен бір бөлігін; үш және одан да көп балаға тең жартысын өндіріп алады.

      2. Бұл үлестердің мөлшерін сот тараптардың материалдық немесе отбасылық жағдайларын және назар аударарлық өзге де мән-жайларды ескере отырып, кемітуі немесе көбейтуі мүмкін.

140-бап. Кәмелетке толмаған балаларға алимент ұсталатын жалақының және (немесе) өзге де кірістің түрлері

      Ата-ананың алатын және алимент ұсталатын жалақысы және (немесе) өзге де кірісі түрлерінің тізбесін Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі бекітеді.

      Ескерту. 140-бап жаңа редакцияда - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

141-бап. Тұрақты ақша сомасында балаларға алимент өндіріп алу

      1. Ата-аналардың кәмелетке толмаған балаларына алимент төлеу туралы келісімі болмаған кезде және ата-ананың табысына және (немесе) өзге де кірісіне үлестік қатынаста алимент өндіріп алу мүмкін болмаған, қиындық тудырған немесе тараптардың бірінің мүдделерін елеулі түрде бұзатын жағдайларда, сот тұрақты ақша сомасында немесе бір мезгілде үлеспен және тұрақты ақша сомасында ай сайын өндіріп алынатын алимент мөлшерін айқындауға құқылы.

      Мұндай жағдайларға тұрақты емес, өзгермелі табысы және (немесе) өзге де кірісі бар не, егер ата-ана табысын және (немесе) өзге де кірісін толығымен немесе ішінара заттай алатын ата-аналардан алимент өндіріп алу жатады.

      2. Күндізгі оқу нысаны бойынша жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру жүйесінде, жоғары білім беру жүйесінде оқитын жиырма бір жасқа дейінгі балаларға күтіп-бағу қаражатын өндіріп алу алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде сот тәртібімен тұрақты ақша сомасында жүргізіледі.

      3. Тұрақты ақша сомасының мөлшерін сот тараптардың материалдық және отбасылық жағдайлары мен басқа да назар аударарлық мән-жайларды ескере отырып, баланың бұрынғы қамтамасыз етілу деңгейін мүмкіндігінше сақтайтын көлемдегі айлық есептік көрсеткіш мөлшерін негізге алып айқындайды.

      4. Егер ата-аналардың әрқайсысының қолында балалар қалатын болса, алименттің мөлшері оның біреуінен аз қамтылған екіншісінің пайдасына осы баптың 3-тармағына сәйкес ай сайын өндіріп алынатын және сот айқындайтын тұрақты ақша сомасында белгіленеді.

142-бап. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға алимент өндіріп алу және оны пайдалану

      Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға алимент осы Кодекстің 138-141-баптарына сәйкес өндіріп алынады және балалардың қорғаншысына немесе қамқоршысына немесе олардың патронат тәрбиешілеріне төленеді.

      Қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронат тәрбиешіге берілген балаларға арналған алимент төлемдерінің сомасы екінші деңгейдегі банктерде ашылған осы балалардың депозиттік шоттарына аударылады.

143-бап. Еңбекке жарамсыз кәмелетке толған балалардың алимент алуға құқығы

      1. Еңбекке жарамды ата-аналар өздерінің көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз кәмелетке толған балаларын күтіп-бағуға міндетті.

      2. Алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде еңбекке жарамсыз кәмелетке толған балаларға алимент мөлшерін сот алимент төлеу кезіндегі қолданылып жүрген айлық есептік көрсеткіштің еселенген қатынасында, тараптардың материалдық және отбасылық жағдайлары мен басқа да назар аударарлық мүдделерін негізге ала отырып, айқындайды.

144-бап. Ата-аналардың балаларды күтіп-бағуға арналған қосымша шығыстарға қатысуы

      1. Алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде және ерекше жағдайлар (кәмелетке толмаған балалардың немесе көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз кәмелетке толған балалардың ауыр науқастануы, мертігуі, оларға бөгде адамның бағып-күтуіне ақы төлеу қажеттігі және басқа да мән-жайлар) болған кезде сот осы мән-жайлардан туындаған қосымша шығыстарды көтеруге қатысуға ата-аналардың әрқайсысын тартуы мүмкін.

      2. Егер ата-аналардың қосымша шығыстарды көтеруге қатыстырылу тәртібі және осы шығыстардың мөлшері екіжақты келісім бойынша айқындалмаса, онда сот ата-аналардың, басқа да балалардың материалдық және отбасылық жағдайлары мен тараптардың назар аударарлық мүдделерін негізге ала отырып, ай сайын төленуге тиісті алиментті төлеу кезіндегі айлық есептік көрсеткіштің еселенген қатынасында белгілейді.

      3. Сот ата-аналарды нақты шеккен қосымша шығыстарды өтеуге де, балаларды күтіп-бағуға болашақта жасалуға тиіс қосымша шығыстарды өтеуге де қатысуын міндеттеуге құқылы.

145-бап. Кәмелетке толған балалардың ата-аналарын күтіп-бағу жөніндегі міндеттері

      1. Еңбекке жарамды кәмелетке толған балалар өздерінің көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз ата-аналарын күтіп-бағуға және оларға қамқорлық жасауға міндетті.

      2. Алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз ата-аналарға алимент олардың еңбекке жарамды кәмелетке толған балаларынан сот тәртібімен өндіріп алынады.

      3. Балалардың әрқайсысынан өндіріп алынатын алименттің мөлшерін сот ата-аналары мен балаларының материалдық және отбасылық жағдайлары мен тараптардың басқа да назар аударарлық мүдделерін негізге ала отырып, алимент төлеу кезіндегі айлық есептік көрсеткіштің еселенген қатынасында белгілейді.

      4. Алимент мөлшерін айқындау кезінде сот балалардың бәріне, олардың біреуіне немесе бірнешеуіне талап қойылғанына қарамастан, осы ата-ананың еңбекке жарамды кәмелетке толған балаларының бәрін ескеруге құқылы.

      5. Егер сот ата-аналардың осы балаларына қатысты ата-аналық міндеттерін орындаудан бұрын жалтарғанын анықтаса, балалар өздерінің көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз ата-аналарын күтіп-бағу жөніндегі міндеттерінен босатылуы мүмкін.

      Балалары ата-ана құқықтарынан айырылған ата-аналарына алимент төлеуден босатылады.

      6. Кәмелетке толған, асырап алынған балалардың асырап алушыларды күтіп-бағу жөніндегі міндеттері балалардың ата-аналары алдындағы міндеттері сияқты айқындалады.

146-бап. Кәмелетке толған балалардың ата-аналарына жасалған қосымша шығыстарға қатысуы

      1. Кәмелетке толған балалар еңбекке жарамсыз ата-аналарына қамқорлық жасамаған кезде және ерекше мән-жайлар (ата-анасының ауыр науқастануы, мертігуі, оны бөгде адамның бағып-күткені үшін ақы төлеу қажеттігі, оны медициналық-әлеуметтік мекемеге орналастыру және басқалары) болған кезде сот кәмелетке толған балаларын осы мән-жайлардан туындаған қосымша шығыстарды көтеруге тартуы мүмкін.

      2. Кәмелетке толған балалардың әрқайсысының қосымша шығыстарды көтеру тәртібі мен осы шығыстардың мөлшерін сот осы Кодекстің 145-бабының 3, 4 және 5-тармақтарында белгіленген талаптар сақталған кезде ата-аналар мен балаларының материалдық және отбасылық жағдайларын және тараптардың басқа да назар аударарлық мүдделерін ескере отырып айқындайды.

      3. Қосымша шығыстарды көтеру тәртібі мен осы шығыстардың мөлшері тараптардың келісімімен айқындалуы мүмкін, мұндай келісім болмаған жағдайда дау сот тәртібімен шешіледі.

20-тарау. ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛАРДЫҢ ЖӘНЕ БҰРЫНҒЫ ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛАРДЫҢ
АЛИМЕНТТІК МІНДЕТТЕМЕЛЕРІ

147-бап. Ерлі-зайыптылардың бірін-бірі күтіп-бағу жөніндегі міндеттері

      1. Ерлі-зайыптылар бірін-бірі материалдық жағынан қолдауға міндетті.

      2. Мұндай қолдаудан бас тартқан және ерлі-зайыптылардың арасында алимент төлеу туралы келісім болмаған жағдайда, алимент төлеуге қажетті қаражаты бар екінші жұбайдан:

      1) еңбекке жарамсыз мұқтаж жұбайының;

      2) жүктілігі кезеңінде және ортақ баласы туған күннен бастап үш жыл бойы зайыбының;

      3) мүгедектігі бар ортақ баланы он сегіз жасқа толғанға дейін бағып-күтуді жүзеге асырып отырған, сондай-ақ он сегіз жасқа толған соң мүгедектігі бар ортақ балаға бірінші немесе екінші топтағы мүгедектік белгіленген жағдайда көмекке мұқтаж жұбайының сот тәртібімен алимент беруді талап етуге құқығы бар.

      Ескерту. 147-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 27.06.2022 № 129-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

148-бап. Бұрынғы жұбайдың неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан кейін алимент алуға құқығы

      1. Алимент төлеуге қажетті қаражаты бар бұрынғы жұбайынан алимент төлеуді сот тәртібімен талап етуге:

      1) жүктілігі кезеңінде және ортақ баласы үш жасқа толғанға дейін бұрынғы зайыбының;

      2) мүгедектігі бар ортақ баланы он сегіз жасқа толғанға дейін бағып-күтуді жүзеге асырып отырған, сондай-ақ он сегіз жасқа толған соң мүгедектігі бар ортақ балаға бірінші немесе екінші топтағы мүгедектік белгіленген жағдайда көмекке мұқтаж бұрынғы жұбайының;

      3) неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғанға дейін еңбекке жарамсыз болып қалған көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз бұрынғы жұбайының құқығы бар.

      2. Алименттің мөлшері және оны неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан кейін бұрынғы жұбайына беру тәртібі бұрынғы ерлі-зайыптылардың арасындағы келісіммен айқындалуы не сот айқындауы мүмкін.

      Ескерту. 148-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 27.06.2022 № 129-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

149-бап. Ерлі-зайыптылардан және бұрынғы ерлі-зайыптылардан сот тәртібімен өндіріп алынатын алименттің мөлшері

      Ерлі-зайыптылардың (бұрынғы ерлі-зайыптылардың) арасында алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде, жұбайдан (бұрынғы жұбайдан) сот тәртібімен өндіріп алынатын алименттің мөлшерін ерлі-зайыптылардың (бұрынғы ерлі-зайыптылардың) материалдық және отбасылық жағдайларын және тараптардың басқа да назар аударарлық мүдделерін негізге ала отырып, алимент төлеу кезіндегі қолданылып жүрген айлық есептік көрсеткіштің еселенген қатынасында сот айқындайды.

150-бап. Жұбайды екінші жұбайды күтіп-бағу жөніндегі міндеттен босату немесе бұл міндеттің мерзімін шектеу

      1. Сот жұбайдың көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз екінші жұбайды күтіп-бағу міндетінен босатуы немесе некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңде де, неке бұзылғаннан кейін де бұл міндетті белгілі бір мерзімге:

      1) егер көмекке мұқтаж жұбайының еңбекке қабілетсіздігі құмар ойындарға, бәс тігуге, спирттік ішімдіктерге, есірткі, психотроптық заттарға, сол тектестерге салынуы салдарынан немесе оның қасақана қылмыстық құқық бұзушылық жасауы салдарынан басталған;

      2) ерлі-зайыптылар некеде (ерлі-зайыптылықта) ұзақ тұрмаған (бес жылға дейін);

      3) алимент төлеуді талап ететін жұбай отбасында лайықсыз мінез-құлық көрсеткен жағдайларда шектеуі мүмкін.

      2. Бұрынғы жұбайын күтіп-бағу жөніндегі міндет мынадай жағдайларда:

      1) күтіп-бағуға құқығы бар жұбай жаңа некеге отырса (ерлі-зайыпты болса);

      2) осы Кодекстің 148-бабында көзделген мән-жайлар жойылса, сот шешімімен тоқтатылады.

      Ескерту. 150-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 02.07.2020 № 356-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

21-тарау. ОТБАСЫНЫҢ БАСҚА МҮШЕЛЕРІНІҢ АЛИМЕНТТІК МІНДЕТТЕМЕЛЕРІ

151-бап. Еңбекке жарамды ағалары мен апаларының өздерінің кәмелетке толмаған туған інілері (қарындастары)мен сіңлілерін күтіп-бағу жөніндегі міндеттері

      Кәмелетке толмаған көмекке мұқтаж інілері (қарындастары) мен сіңлілерінің өз ата-аналарынан күтіп-бағу қаражатын алуға мүмкіндігі болмаған жағдайда, өздерінің алимент төлеуге қажетті қаражаты бар еңбекке жарамды, кәмелетке толған бірге туған ағалары мен апаларынан сот тәртібімен алимент алуға құқығы бар.

152-бап. Атасы мен әжесінің немерелерін күтіп-бағу жөніндегі міндеттері

      Өздерінің еңбекке жарамды ата-аналарынан, бірге туған кәмелетке толған еңбекке жарамды ағалары мен апаларынан күтіп-бағу қаражатын алуға мүмкіндік болмаған жағдайда, кәмелетке толмаған көмекке мұқтаж немерелердің өздерінің алимент төлеуге қажетті қаражаты бар әжесі мен атасынан сот тәртібімен алимент алуға құқығы бар.

153-бап. Немерелердің атасы мен әжесін күтіп-бағу міндеті

      Өздерінің кәмелетке толған еңбекке жарамды балаларынан немесе жұбайынан (бұрынғы жұбайынан) күтіп-бағу қаражатын алу мүмкін болмаған жағдайда, көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз атасы мен әжесі өздерінің алимент төлеуге қажетті қаражаты бар еңбекке жарамды кәмелетке толған немерелерінен сот тәртібімен алимент талап етуге құқылы.

154-бап. Тәрбиеленушілердің өздерін іс жүзінде тәрбиелеген адамдарды күтіп-бағу міндеті

      1. Кәмелетке толмаған балаларды іс жүзінде тәрбиелеген және күтіп-баққан еңбекке жарамсыз мұқтаж адамдардың, егер олар өздерінің кәмелетке толған еңбекке жарамды балаларынан немесе немерелерінен не жұбайларынан (бұрынғы жұбайларынан) күтіп-бағу қаражатын ала алмаса, өздерінің кәмелетке толған еңбекке жарамды тәрбиеленушілерінен сот тәртібімен күтіп-бағу қаражатын беруді талап етуге құқығы бар.

      2. Егер іс жүзінде тәрбиелеген адамдар тәрбиеленушілерді бес жылдан аз уақыт күтіп-бақса және тәрбиелесе, сондай-ақ өздерінің тәрбиеленушілерін тиісті түрде күтіп-бақпаса және тәрбиелемесе, сот тәрбиеленушілерді осы адамдарды күтіп-бағу жөніндегі міндеттен босатуға құқылы.

      3. Осы баптың 1-тармағында көзделген міндеттер қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы не патронаттағы адамдарға жүктелмейді.

155-бап. Өгей ұлдар мен өгей қыздардың өгей әкесін және өгей шешесін күтіп-бағу жөніндегі міндеттері

      1. Өздерінің өгей ұлдарын немесе өгей қыздарын тәрбиелеген және күтіп-баққан, көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз өгей әке мен өгей шеше, егер олар өздерінің кәмелетке толған еңбекке жарамды балаларынан немесе немерелерінен не жұбайларынан (бұрынғы жұбайларынан) күтіп-бағу қаражатын ала алмаса, осыған қажетті қаражаты бар еңбекке жарамды, кәмелетке толған өгей ұлдарынан немесе өгей қыздарынан сот тәртібімен күтіп-бағу қаражатын беруді талап етуге құқылы.

      2. Егер өгей әке мен өгей шеше өгей балалары мен өгей қыздарын бес жылдан аз уақыт тәрбиелесе және күтіп-бақса, сондай-ақ олар өздерінің тәрбиелеу немесе күтіп-бағу жөніндегі міндеттерін тиісті түрде атқармаса, сот өгей ұлдар мен өгей қыздарды өгей әкесін немесе өгей шешесін күтіп-бағу міндеттерінен босатуға құқылы.

156-бап. Отбасының басқа мүшелерінен сот тәртібімен өндіріп алынатын алименттің мөлшері

      1. Осы Кодекстің 151-155-баптарында аталған адамдарға алименттің мөлшері мен оны төлеу тәртібі тараптардың келісімімен айқындалуы мүмкін.

      2. Тараптардың келісімі болмаған кезде сот тәртібімен өндіріп алынатын алименттің мөлшерін сот әрбір жеке жағдайда алимент төлеуші мен алушының материалдық және отбасылық жағдайлары мен тараптардың басқа да назар аударарлық мүдделерін негізге ала отырып, алимент төлеген кезде қолданылып жүрген айлық есептік көрсеткіштің еселенген қатынасында белгілейді.

      3. Егер отбасының алимент талап етуші мүшесін бір мезгілде бірнеше адам күтіп-бағуға міндетті болса, сот олардың материалдық және отбасылық жағдайларына қарай олардың әрқайсысының алимент төлеу жөніндегі міндетін орындауға қатысу мөлшерін айқындайды. Алимент мөлшерін айқындау кезінде сот алимент төлеуге міндетті адамдардың бәріне, олардың біреуіне немесе бірнешеуіне талап-арыз берілгеніне қарамастан, сол адамдардың бәрін ескеруге құқылы.

22-тарау. АЛИМЕНТ ТӨЛЕУ ТУРАЛЫ КЕЛІСІМ

157-бап. Алимент төлеу туралы келісім жасау

      Алимент төлеу (алименттің мөлшері, оны төлеудің шарттары мен тәртібі) туралы келісім алиментті төлеуге міндетті адам мен оны алушының арасында, ал алиментті төлеуге міндетті адам және (немесе) алимент алушы әрекетке қабілетсіз болған кезде, осы адамдардың заңды өкілдерінің арасында жасалады.

158-бап. Алимент төлеу туралы келісімнің нысаны

      Соттан тыс тәртіппен жасалған алимент төлеу туралы келісімді:

      1) нотариус – алимент төлеу туралы келісім;

      2) медиатор – дауды (жанжалды) реттеу туралы келісім;

      3) адвокаттар, заң консультанттары палатасының мүшелері болып табылатын тұлғалар – партисипативтік рәсім тәртібімен алимент төлеу туралы дауды реттеу туралы келісім нысанында жазбаша түрде жасайды.

      Ескерту. 158-бап жаңа редакцияда – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

159-бап. Алимент төлеу туралы келісімді жасау, орындау, өзгерту, бұзу және жарамсыз деп тану тәртібі

      1. Алимент төлеу туралы келісімді жасауға, орындауға, өзгертуге, бұзуға және жарамсыз деп тануға Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің азаматтық-құқықтық мәмілелерді жасауды, орындауды, өзгертуді, бұзуды және жарамсыз деп тануды реттейтін нормалары қолданылады.

      2. Алимент төлеу туралы келісімді орындаудан біржақты бас тартуға немесе оның шарттарын біржақты өзгертуге тыйым салынады.

      3. Тараптардың материалдық немесе отбасылық жағдайлары елеулі түрде өзгеріске ұшыраған жағдайда және алимент төлеу туралы келісімді өзгерту немесе бұзу жөніндегі келісімге қол жетпеген кезде, мүдделі тарап осы келісімді өзгерту туралы немесе бұзу туралы сотқа талап-арызбен жүгінуге құқылы. Алимент төлеу туралы келісімді өзгерту немесе бұзу туралы мәселені шешу кезінде сот тараптардың назар аударарлық кез келген мүддесін ескеруге құқылы.

160-бап. Алимент алушының мүддесін бұзатын алимент төлеу туралы келісімді жарамсыз деп тану

      Егер алимент төлеу туралы келісімде көзделген кәмелетке толмаған баланы немесе кәмелетке толған әрекетке қабілетсіз отбасы мүшесін күтіп-бағу шарттары олардың мүдделерін елеулі түрде бұзатын болса, атап айтқанда, осы Кодекстің 161-бабы 2-тармағының талаптары сақталмаған жағдайда, мұндай келісім кәмелетке толмаған баланың немесе кәмелетке толған әрекетке қабілетсіз отбасы мүшесінің заңды өкілінің, сондай-ақ қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның немесе прокурордың талап етуі бойынша сот тәртібімен жарамсыз деп танылуы мүмкін.

161-бап. Алимент төлеу туралы келісім бойынша төленетін алименттің мөлшері

      1. Алимент төлеу туралы келісім бойынша төленетін алименттің мөлшерін тараптар осы келісімде айқындайды.

      2. Кәмелетке толмаған балаларға алимент төлеу туралы келісім бойынша белгіленетін алименттің мөлшері олардың сот тәртібімен алимент өндіріп алған кездегі алуы мүмкін алименттің мөлшерінен төмен болмауға тиіс.

162-бап. Алимент төлеу туралы келісім бойынша алимент төлеудің тәсілдері мен тәртібі

      1. Алимент төлеу туралы келісім бойынша алимент төлеудің тәсілдері мен тәртібі осы келісімде айқындалады.

      2. Алимент оны төлеуге міндетті адамның табысына және (немесе) өзге де кірісіне үлеспен кезең-кезеңмен төленіп тұратын тұрақты ақша сомасымен; біржолғы төленетін тұрақты ақша сомасымен; мүлік беру жолымен, сондай-ақ келісімде қол жеткізілген өзге де тәсілдермен төленуі мүмкін.

      Алимент төлеу туралы келісімде алимент төлеудің әртүрлі тәсілдерін ұштастыру көзделуі мүмкін.

23-тарау. АЛИМЕНТТІ СОТ ТӘРТІБІМЕН ТӨЛЕТТІРУ ЖӘНЕ ӨНДІРІП АЛУ ТӘРТІБІ

163-бап. Алиментті сот шешімі бойынша өндіріп алу

      Осы Кодекстің 143-155-баптарында аталған отбасы мүшелері алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде алимент өндіріп алу туралы талаппен сотқа жүгінуге құқылы.

164-бап. Алимент алу үшін өтініш беру мерзімдері

      1. Алимент алуға құқығы бар адам, егер бұрын алимент төлеу туралы келісім бойынша алимент төленбеген болса, алимент алу құқығы туындаған кезден бастап өткен мерзімге қарамастан, сотқа алимент өндіріп алу туралы өтініш жасауға құқылы.

      2. Алимент сотқа өтініш жасалған кезден бастап тағайындалады.

      Егер сотқа өтініш беруден бұрын күтіп-бағуға қаражат алу шаралары қолданылғанын, бірақ алиментті төлеуге міндетті адамның оны төлеуден жалтаруы салдарынан алимент алынбағанын сот анықтаған болса, сотқа өтініш жасалған кезден бастап үш жыл мерзім шегінде өткен кезеңге алимент өндіріп алынуы мүмкін.

165-бап. Ұйымның лауазымды адамының алиментті ұстап қалу міндеті

      Алимент төлеуге міндетті адамның жұмыс орны бойынша ұйымның лауазымды адамы осы Кодекстің 158-бабында көзделген алимент төлеу туралы келісімнің негізінде немесе атқару құжатының негізінде төленген күнінен бастап алуға жататын оның жалақысынан және өзге де кірісінен алимент алатын адамның пайдасына ай сайын алимент ұстап қалуға және оны алимент төлеуге міндетті адамның есебінен жалақының және өзге де кірістің төленген күнінен бастап үш күн мерзімнен кешіктірмей төлеуге немесе аударуға міндетті.

      Төлеушіден ұсталған, бірақ алушыға уақтылы аударылмаған алиментті төлеуді кешіктіргені үшін жауапкершілік ұйымның лауазымды адамына жүктеледі.

      Ескерту. 165-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 26.06.2020 № 349-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

166-бап. Алимент төлеу туралы келісімнің негізінде алиментті ұстап қалу

      Осы Кодекстің 158-бабында көзделген алимент төлеу туралы келісімнің негізінде алиментті ұстап қалу, егер осындай келісімнің және атқару құжаттарының негізінде ұстап қалудың жалпы сомасы алимент төлеуге міндетті адам жалақысының және өзге де кірісінің елу пайызынан аспайтын болса, жүргізіледі.

      Ескерту. 166-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

167-бап. Алимент төлеуге міндетті адамның жұмыс орнын немесе тұрғылықты жерін ауыстырғаны туралы хабарлау міндеті

      1. Сот шешімі немесе осы Кодекстің 158-бабында көзделген алимент төлеу туралы келісім негізінде алиментті ұстап қалатын ұйымның лауазымды адамы алиментті өндіріп алу туралы шешімнің орындалатын жері бойынша сот орындаушысына және алимент алушы адамға алиментті төлеуге міндетті адамның жұмыстан босағаны туралы, сондай-ақ, егер бұл өзіне белгілі болса, оның жаңа жұмыс орны немесе тұрғылықты жері туралы үш күн мерзімде хабарлауға міндетті.

      2. Алимент төлеуге міндетті адам сот орындаушысы белгілеген мерзімде осы сот орындаушысына және сондай-ақ алимент алушы адамға жұмыс орнының немесе тұрғылықты жерінің өзгергені туралы, ал кәмелетке толмаған балаларға алимент төлеген кезде қосымша табысының немесе өзге де кірісінің болуы туралы хабарлауға және хабарлағаны туралы растама алуға тиіс.

      Ескерту. 167-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

168-бап. Алимент төлеуге міндетті адамның мүлкінен өндіріп алу

      1. Алимент төлеу туралы келісіммен немесе сот шешімімен белгіленген мөлшерде алиментті өндіріп алу, сондай-ақ алимент бойынша берешекті өндіріп алу алимент төлеуге міндетті адамның табысынан және өзге де кірісінен жүргізіледі, табысы және өзге де кірісі жеткіліксіз болған кезде алимент сол алимент төлеуге міндетті адамның банктердегі шотындағы және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын өзге де ұйымдардағы ақшалай қаражатынан ұсталады. Бұл қаражат жеткіліксіз болған кезде ол алимент төлеуге міндетті адамның заң бойынша өндіріп алуға болатын кез келген мүлкінен өндіріп алынады.

      2. Алимент төлеуге міндетті адамның шотындағы ақшалай қаражатынан және оның өзге де мүлкінен алимент өндіріп алу Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен жүргізіледі.

169-бап. Алимент бойынша берешек мөлшерін белгілеу

      1. Алимент төлеу туралы келісімнің негізінде немесе атқару құжатының негізінде өткен кезең үшін алимент өндіріп алу атқару құжаты не осы Кодекстің 158-бабында көзделген алимент төлеу туралы келісім табыс етілгенге дейінгі үш жыл мерзім шегінде жүргізіледі.

      Алимент төлемдерiн жалақыдан немесе өзге де кірістерден қатарынан үш ай бойы өндiрiп алу мүмкiн болмаған кезде борышкердiң Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес өндiрiп алуға болмайтын мүлкінен басқа мүлкiнен өндiрiп алынады.

      2. Атқару құжатының негізінде немесе осы Кодекстің 158-бабында көзделген алимент төлеу туралы келісімнің негізінде алимент ұстап қалу алиментті төлеуге міндетті адамның іздестірілуіне байланысты жүргізілмеген жағдайларда, осы баптың 1-тармағында белгіленген мерзімге қарамастан және күтіп-бағуға алимент тағайындалған адамның кәмелетке толғанына қарамастан, алимент бүкіл кезең үшін өндіріп алынады.

      3. Осы Кодекстің 139-бабына сәйкес кәмелетке толмаған балаларға төленетін алимент бойынша берешектің мөлшерін алимент төлеуге міндетті адамның алимент өндіріп алынбаған кезеңдегі жалақысы мен өзге де кірісін негізге ала отырып, сот орындаушысы айқындайды. Егер алимент төлеуге міндетті адам осы кезеңде жұмыс істемеген болса немесе оның жалақысы мен өзге де кірісін растайтын құжаттар ұсынылмаса, ай сайынғы төлемдер және (немесе) алимент бойынша берешек сол берешекті өндіріп алу кезіндегі Қазақстан Республикасындағы орташа айлық жалақының мөлшері негізге алына отырып айқындалады.

      Бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеп жатқан адамдар үшін, егер борышкер осы кезеңде жұмыс істемеген болса, алимент бойынша берешек бір айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айқындалады.

      Мүгедектігі бар адам болып табылатын борышкерлер үшін ай сайынғы төлем немесе алимент бойынша берешек – олардың ай сайынғы жалақысынан және өзге де кірісінен, ал егер олар жұмыс істемейтін жағдайда бюджет қаражатынан және (немесе) Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан төленетін ай сайынғы жәрдемақылардан және (немесе) әлеуметтік төлемдерден айқындалады.

      4. Сот орындаушысының алимент бойынша берешекті айқындауымен келіспеген кезде кез келген тарап Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен сот орындаушысының іс-әрекетіне шағым жасай алады.

      5. Баланың алимент төлеуден жалтарып жүрген ата-анасын іздестіру кезеңінде төленген, балаға Қазақстан Республикасының Әлеуметтік кодексінде белгіленген ай сайынғы жәрдемақы сомалары төленген сомалардың он пайызын бюджет кірісіне есептеу арқылы сол ата-аналардан өндіріп алынады.

      Ескерту. 169-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 15.01.2014 № 164-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2020 № 349-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.06.2022 № 129-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

170-бап. Алимент бойынша берешекті төлеуден босату

      1. Алимент бойынша берешекті төлеуден босату немесе тараптардың келісімі бойынша алимент төлеген кезде осы берешекті азайту, кәмелетке толмаған балаларға алимент төлейтін жағдайларды қоспағанда, тараптардың өзара келісімі бойынша жүргізілуі мүмкін.

      2. Алимент төлеуге міндетті адамның талап-арызы бойынша сот, егер алимент осы адамның науқастануына байланысты немесе басқа да дәлелді себептер бойынша төленбегенін және оның материалдық және отбасылық жағдайы алимент бойынша пайда болған берешекті өтеуге мүмкіндік бермейтінін анықтаса, оны алимент бойынша берешекті төлеуден толық немесе ішінара босатуға құқылы.

171-бап. Алиментті уақтылы төлемеу

      1. Алимент төлеу туралы келісім бойынша алимент төлеуге міндетті адамның және (немесе) сот шешімі бойынша алимент төлеуге міндетті адамның кінәсінен берешек пайда болған кезде кінәлі адам алимент алушыға кешіктірген әрбір күні үшін төленбеген алимент сомасының оннан бір пайызы мөлшерінде тұрақсыздық айыппұлын төлейді.

      2. Алимент алушы алименттің уақтылы төленбеуіне кінәлі адамнан алиментті төлеу жөніндегі міндетін орындауды кешіктіруден келтірілген бүкіл залалының тұрақсыздық айыппұлымен жабылмаған бөлігін де өндіріп алуға құқылы.

172-бап. Алиментті есепке жатқызуға және кері өндіріп алуға жол бермеу

      1. Алиментті басқа қарсы талаптармен есепке жатқызуға болмайды.

      2. Төленген алимент сомасын:

      1) Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінде көзделген;

      2) алимент алушы тарапынан алдап, қорқытып немесе күш қолданып жасалған алиментті төлеу жөніндегі келісім жарамсыз деп танылған жағдайларды қоспағанда, кері талап етуге болмайды.

      3. Егер осы баптың 2-тармағының 2) тармақшасында тізбеленген іс-әрекеттерді кәмелетке толмаған баланың немесе кәмелетке толған әрекетке қабілетсіз алимент алушының өкілі жасаса, алимент кері өндіріп алынбайды, ал төленген алименттің сомасы алимент төлеуге міндетті адамның талап-арызы бойынша кінәлі өкілден өндіріп алынады.

173-бап. Алиментті индекстеу

      Сот шешімі бойынша тұрақты ақша сомасында өндіріп алынатын алименттің индекстелуін алиментті ұстап қалатын орын бойынша ұйымның әкімшілігі айлық есептік көрсеткіштің мөлшеріне барабар түрде жүргізеді.

174-бап. Алимент төлеуге міндетті адам Қазақстаннан тыс жерлерге уақытша кеткен немесе тұрақты тұруға кеткен жағдайда алимент төлеу

      1. Алимент төлеуге міндетті адам Қазақстаннан тыс жерлерге уақытша кеткен немесе тұрақты тұруға кеткен жағдайда, ол заң бойынша күтіп-бағуға қаражат беруге міндетті отбасы мүшелерімен осы Кодекстің 157-162-баптарына сәйкес алимент төлеу туралы келісім жасасуға құқылы.

      2. Келісімге қол жеткізілмеген кезде мүдделі адам алименттің мөлшерін тұрақты ақша сомасында белгілеу туралы немесе алиментті біржолғы төлеу туралы не белгілі бір мүлікті алимент есебіне беру туралы немесе алиментті өзге де тәсілмен төлеу туралы талаппен сотқа жүгінуге құқылы.

      3. Алиментті төлегенін растайтын құжаттары болмаған жағдайда борышкерге Қазақстаннан тыс жерлерге тұрақты тұру үшін кетуге рұқсат берілмейді.

175-бап. Сот бұрын белгілеген алимент мөлшерін өзгерту және алимент төлеуден босату

      1. Егер алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде алимент мөлшері сот тәртібімен белгіленгеннен кейін тараптардың бірінің материалдық немесе отбасылық жағдайы өзгерсе, сот кез келген тараптың талап етуі бойынша белгіленген алимент мөлшерін өзгертуге немесе алимент төлеуге міндетті адамды оны төлеуден босатуға құқылы. Алимент мөлшері өзгертілген немесе оны төлеуден босатылған кезде сот тараптардың назар аударарлық өзге де мүддесін ескеруге құқылы.

      2. Егер кәмелетке толған әрекетке қабілетті адамның алименттер төлеуге міндетті адамға қатысты қасақана қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны анықталса немесе кәмелетке толған әрекетке қабілетті адам отбасында лайықсыз мінез-құлық көрсеткен жағдайда, сот оған алименттер өндіріп беруден бас тартуға құқылы.

      Ескерту. 175-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.07.2014 № 227-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

176-бап. Алимент төлеу жөніндегі міндеттерді тоқтату

      1. Алимент төлеу туралы келісімде белгіленген алимент төлеу жөніндегі міндет осы келісімнің қолданылу мерзімі аяқталғанда немесе осы келісімде көзделген негіздер бойынша, сондай-ақ тараптардың бірі қайтыс болғанда тоқтатылады.

      2. Сот тәртібімен өндіріп алынатын алиментті төлеу:

      1) бала кәмелетке толғанда немесе кәмелетке толмаған балалар кәмелетке толғанға дейін толық әрекетке қабілетті болған жағдайда немесе алимент төлеу туралы келісімде көрсетілген жасқа толғанда;

      2) күтіп-бағу үшін алимент өндіріп алынған бала асырап алынғанда;

      3) сот алимент алушының еңбекке жарамдылығы қалпына келтірілген немесе көмекке мұқтаждығы тоқтатылған деп танығанда;

      4) еңбекке жарамсыз, бұрынғы жұбайының көмегіне мұқтаж болып келген алимент алушы жаңа некеге отырғанда (ерлі-зайыпты болғанда);

      5) алимент алушы адам немесе алимент төлеуге міндетті адам қайтыс болғанда тоқтатылады.

ЕРЕКШЕ БӨЛІМ
6-БӨЛІМ. АЗАМАТТЫҚ ХАЛ АКТІЛЕРІ
24-тарау. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

177-бап. Мемлекеттік тіркеуге жататын азаматтық хал актілері

      Туу, қайтыс болу, неке қию (ерлі-зайыпты болу), некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу (соттың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы шешімі бойынша некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды қоспағанда) тіркеуші органдарда осы Кодексте белгіленген мерзімдерде міндетті мемлекеттік тіркеуге жатады.

      Бала асырап алу және әке болуды анықтау оқиғалары мен фактілері тиісті өзгерістер, толықтырулар енгізу арқылы тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасында көрсетіледі. Соттың шешімі бойынша некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасында оған некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы белгі қою арқылы көрсетіледі.

      Қайтыс болу туралы куәлікті және Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасында көзделген өзге де жағдайларды қоспағанда, қайтыс болған адамдарға қатысты азаматтық хал актілерін тіркеуге, қалпына келтіруге, қайтыс болған адамның дербес деректеріне өзгерістер, түзетулер және толықтырулар енгізуге, сондай-ақ азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы қайталама куәліктерді беруге тыйым салынады.

      Ескерту. 177-бап жаңа редакцияда - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

178-бап. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы бастапқы, қайталама куәліктер мен анықтамалар беру

      1. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы куәліктер мен анықтамалар өздеріне қатысты акт жазбасы жасалған адамдарға электрондық нысанда немесе олардың қалауы бойынша қағаз жеткізгіште азаматтық хал актілері мемлекеттік тіркелгеннен кейін беріледі.

      Электрондық нысанда берілген азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы куәлік, анықтама құжатты берген тіркеуші орган бастығының электрондық-цифрлық қолтаңбасы арқылы куәландырылады.

      Қағаз жеткізгіште берілген азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы куәлік, анықтама құжатты берген тіркеуші орган бастығының қолтаңбасымен, тіркеуші органның елтаңбалы мөрімен бекемделеді.

      Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы куәлікті, анықтаманы берген, Қазақстан Республикасы шет елдегі мекемесінің лауазымды адамының қолтаңбасымен және Қазақстан Республикасы шет елдегі мекемесінің елтаңбалы мөрімен бекемделген құжат қағаз жеткізгіште беріледі.

      Қағаз жеткізгіштегі азаматтық хал актісін мемлекеттік тіркеу туралы бастапқы куәлік жоғалған немесе пайдалануға жарамсыз болған жағдайда, тіркеуші органдар, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі акт жазбасының негізінде азаматтық хал актісін мемлекеттік тіркеу туралы қайталама куәлік береді.

      2. Балаларына қатысты ата-ана құқықтарынан айырылған ата-анаға балалардың туу туралы қайталама куәліктері құқықтары қалпына келтірілгенге дейін қайтадан берілмейді.

      Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы қайталама куәліктер некесін (ерлі-зайыптылықты) бұзған немесе некесі (ерлі-зайыптылық) жарамсыз деп танылған ерлі-зайыптыларға не ерлі-зайыптылардың біреуі қайтыс болғаннан кейін берілмейді.

      Неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан немесе ол жарамсыз деп танылғаннан не ерлі-зайыптылардың біреуі қайтыс болғаннан кейін қажет болған кезде неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы анықтама беріледі, онда некені тоқтату негізі көрсетіледі.

      3. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы куәліктер, анықтамалар қазақ немесе орыс тілінде толтырылады.

      Азаматтар (ата-аналар, ерлі-зайыптылар, бала асырап алушылар, қайтыс болған адам) туралы мәліметтер олардың жеке басын куәландыратын құжаттарға сәйкес толтырылады.

      4. Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда, азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы куәліктер, анықтамалар нотариат куәландырған сенімхатпен берілуі мүмкін.

      Ескерту. 178-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

179-бап. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді жүргізетін органдар

      1. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді Қазақстан Республикасының аумағында – тіркеуші органдар, Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде Қазақстан Республикасының шет елдердегі мекемелері жүргізеді.

      2. Ауылдарда, кенттерде, ауылдық округтерде ауылдың, кенттің, ауылдық округтің әкімі тиісті ауыл, кент, ауылдық округ аумағында тұратын азаматтардың азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуге құжаттар қабылдауды және осы Кодексте көзделген мерзімдерде оларды азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу және Жеке тұлғалар туралы мемлекеттік дерекқорға мәліметтер енгізу үшін ауданның немесе облыстық маңызы бар қаланың тиісті тіркеуші органына беруді, сондай-ақ азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы куәліктер, қажет болған кезде анықтамалар беруді және табыс етуді жүргізеді.

      3. Тіркеуші органның жұмыскері, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің қызметкері өздеріне, өздерінің жұбайларына (зайыптарына) және жақын туыстарына қатысты азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді жүргізуге құқылы емес.

      Тіркеуші органның жұмыскеріне, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің қызметкеріне, оның жұбайына (зайыбына) және жақын туысына қатысты азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді тіркеуші органның басқа жұмыскері, Қазақстан Республикасы шет елдегі мекемесінің басқа қызметкері жүзеге асырады немесе басқа тіркеуші органда, Қазақстан Республикасының шет елдегі басқа мекемесінде жүзеге асырылады.

      Ескерту. 179-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

180-бап. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеудің қағидалары мен тәртібі

      1. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеудің қағидалары, сондай-ақ некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың денсаулық жағдайы мен отбасылық жағдайы туралы бір-бірін өзара хабардар етуі, олардың болашақ ерлі-зайыптылар және ата-аналар ретіндегі құқықтары мен міндеттерін түсіндіру тәртібі осы Кодекске сәйкес белгіленеді.

      2. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді ұйымдастыру, оларға өзгерістер, түзетулер, толықтырулар енгізу, азаматтық хал актілерінің күшін жою және қалпына келтіру тәртібін Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі әзірлейді және бекітеді.

      Ескерту. 180-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

181-бап. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы акт кітаптары, акт жазбалары, куәліктер мен анықтамалар

      Ескерту. 181-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      1. Акт кітаптары тігілген және қатаң реттілікпен нөмірленген, оларды құрастырған тіркеуші орган бастығының қолтаңбасымен және елтаңбалы мөрімен бекемделген бірдей екі жүз акт жазбаларын қамтып, екі данада қалыптастырылады. Акт жазбаларының бірдейлігін тіркеуші органның жұмыскерлері қамтамасыз етеді.

      Акт кітаптарының бірінші даналары азаматтық хал актісін бастапқы мемлекеттік тіркеу орны бойынша – ауданның (қаланың) тіркеуші органының архивінде, екінші данасы облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың тіркеуші органының архивінде сақталады.

      2. Электрондық нысандағы және қағаз жеткізгіштегі азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбаларының, куәліктер мен анықтамалардың нысандарын Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі бекітеді.

      3. Акт кітаптарының бірінші және екінші даналарын бір үй-жайда (ғимаратта) сақтауға тыйым салынады.

      4. Қазақстан Республикасының аумағында тіркеуші органдарда және Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерінде тіркелген акт жазбаларының электрондық нұсқалары Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалған уәкілетті органда Жеке тұлғалар туралы мемлекеттік дерекқордың орталық серверінде сақталады.

      5. Бастапқы тіркеу орны бойынша акт кітаптары жетпіс бес жыл бойы сақталады, содан кейін тиісті мемлекеттік мұрағатқа беріледі.

      6. Екінші даналардың акт кітаптары белгіленген мерзім өткеннен кейін жойылуға жатады.

      Ескерту. 181-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

182-бап. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу қызметтерін көрсетуге ақы төлеу

      1. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу қызметтерін көрсетуге ақы төлеу мөлшерін Қазақстан Республикасының Әділет министрлігімен және монополияға қарсы органмен келісу бойынша мемлекеттік қызметтер көрсету саласындағы уәкілетті орган айқындайды.

      2. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу қызметтерін көрсеткені үшін ақы төлеуден мыналар босатылады:

      1) азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркегені және азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы қайталама куәліктер мен анықтамаларды бергені үшін – растайтын құжаттарды көрсеткен кезде Ұлы Отан соғысының ардагерлері, жеңілдіктері бойынша Ұлы Отан соғысының ардагерлеріне теңестірілген ардагерлер және басқа мемлекеттердің аумағындағы ұрыс қимылдарының ардагерлері, Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы қажырлы еңбегі мен мінсіз әскери қызметі үшін бұрынғы КСР Одағының ордендерімен және медальдарымен наградталған адамдар, 1941 жылғы 22 маусым – 1945 жылғы 9 мамыр аралығында кемiнде алты ай жұмыс iстеген (қызмет өткерген) және Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы қажырлы еңбегi мен мiнсiз әскери қызметі үшін бұрынғы КСР Одағының ордендерiмен және медальдарымен наградталмаған адамдар, мүгедектігі бар адамдар, сондай-ақ бала кезінен мүгедектігі бар адамның, мүгедектігі бар баланың ата-анасының бірі, қорғаншылар (қамқоршылар);

      2) туу туралы қайталама куәліктерді бергені үшін – мемлекеттік ұйымдар;

      3) баланың тууын мемлекеттік тіркегені және туу туралы куәлікті бергені үшін – жеке тұлғалар;

      4) қайтыс болуды мемлекеттік тіркегені және қайтыс болу туралы куәліктерді, қайталама куәліктерді, анықтамаларды және хабарламаларды бергені үшін – жеке тұлғалар;

      5) азаматтық хал актілерінің күшін жойғаны үшін – жеке тұлғалар;

      6) азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу кезінде жіберілген қателерге байланысты азаматтық хал актілерінің жазбалары өзгертілген, толықтырылған, қалпына келтірілген және түзетілген кезде оларға куәліктерді бергені үшін – жеке тұлғалар;

      7) әке болуды анықтауға, Қазақстан Республикасы азаматтарының бала асырап алуына байланысты тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбаларына өзгерістер, толықтырулар енгізгені және бала асырап алу мен әке болуды анықтауға байланысты туу туралы қайталама куәліктерді бергені үшін – жеке тұлғалар.

      Ескерту. 182-бап жаңа редакцияда – ҚР 06.02.2023 № 194-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

183-бап. Азаматтық хал актілерінің жазбаларын өзгерту, толықтыру және түзету тәртібі

      1. Тіркеу туралы бастапқы акт жазбалары, сондай-ақ жеткілікті негіздер болған кезде және мүдделі адамдардың арасында дау болмаған кезде азаматтық хал актілерінің жазбаларына өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізуді тіркеуші орган жүргізеді. Мүдделі адамдардың арасында дау болған кезде азаматтық хал актілерінің жазбаларына өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізу мәселелері медиация тәртібімен немесе сот тәртібімен шешіледі.

      2. Азаматтық хал актілерінде жазылған жазбаларға өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізу туралы өтініштер өтініш берушінің қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органға беріледі.

      3. Шетелде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының, сондай-ақ азаматтық хал актілерін Қазақстан Республикасының тіркеуші органдарында тіркеген шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың өтініштері Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерi арқылы бастапқы жазбаның сақталған орны бойынша тіркеуші органға беріледі.

      4. Азаматтық хал актілерінің жазылған жазбаларына өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізуді жазба жасалған жердегі тіркеуші орган жүргізеді. Азаматтық хал актілерінің жазбаларына өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізуден бас тартуға Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.

      Ескерту. 183-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

184-бап. Азаматтық хал актілерінің жазбаларын қалпына келтіру

      1. Азаматтық хал актілерінің жоғалған жазбаларын қалпына келтіру туралы өтініш сол өтініш берушінің қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органға, ал шетелде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының, сондай-ақ азаматтық хал актілерін Қазақстан Республикасының тіркеуші органдарында тіркеген шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың өтініштері Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерi арқылы бастапқы жазбаның мемлекеттік тіркелген (жоғалған) орны бойынша тіркеуші органға беріледі.

      2. Азаматтық хал актілері жазбаларын қалпына келтіру тиісті жазбаның бұрын болғанын растайтын құжаттар болған кезде немесе мемлекеттік тіркеу орны мен уақыты көрсетіле отырып, акт жазбасын қалпына келтіру туралы сот шешімінің негізінде жүргізіледі.

      3. Тарихи отанына қайта оралған адамдарға қатысты азаматтық хал актілерінің жазбаларын қалпына келтіру жеткілікті негіздер болған кезде және осы фактіні құжаттық растау (акт жазбасының болмауы (жоғалғаны) туралы анықтама немесе хабарлама) мүмкін болған кезде немесе ішкі істер органдарының осы адамдардың Қазақстан Республикасына заңды түрде келгені туралы растамасы және олардың Қазақстан Республикасының азаматтығын беру туралы өтініші болған кезде ғана жүргізіледі.

      4. Азаматтық хал актілері жазбаларының жоғалғанын сол жоғалған жазба жасалған жер бойынша азаматтық хал актілері жазбасының облыстық (қалалық) мұрағаты растауға тиіс.

      5. Тіркеуші органның жоғалған жазбаны қалпына келтіруі мүмкін болмаған кезде азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу фактісі Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінде белгіленген қағидалар бойынша сот тәртібімен белгіленеді.

      6. Азаматтық хал актілері жазбаларын қалпына келтіруді мемлекеттік тіркеуді өтініш берілген жер бойынша тіркеуші орган жүргізеді.

      Ескерту. 184-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

185-бап. Азаматтық хал актілерінің жазбаларын жою

      1. Азаматтық хал актілерінің жазбасы:

      1) сот шешімінің негізінде;

      2) мүдделі адамдардың өтініші бойынша;

      3) жойылуға жататын бастапқы, қалпына келтірілген немесе қайтадан жазылған жазбаны тапқан тіркеуші органның бастамасы бойынша жойылуы мүмкін.

      2. Азаматтық хал актілерінің жазбаларын жою туралы өтініш сотқа немесе өтініш берушінің қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органға, ал шетелде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының, азаматтық хал актілерін Қазақстан Республикасының тіркеуші органдарында тіркеген және шетелде тұрақты тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың өтініштері Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерi арқылы жойылуға жататын акт жазбасының сақталу орны бойынша тіркеуші органға беріледі.

      3. Азаматтық хал актілерінің жазбаларын жою өтініш берушінің қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органда жүргізіледі.

      Ескерту. 185-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

186-бап. Жеке адамдардың азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу тәртібін сақтау міндеті

      1. Жеке адамдар осы Кодексте белгіленген азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу тәртібін сақтауға міндетті.

      2. Тіркеуші органдарда азаматтық хал актілерін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген мерзімде мемлекеттік тіркеу міндеті азаматтарға жүктеледі.

      3. Азаматтық хал актілерін тіркеу кезінде некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) кедергі келтіретін мән-жайларды жасыруға немесе жалған мәліметтер беруге тыйым салынады.

      4. Өкіл арқылы ерлі-зайыптылардың бірлескен өтініші негізінде неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды), некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды, тегін, атын, әкесінің атын ауыстыруды тіркеуге және баланың ата-анасының бірлескен өтініші негізінде әке болуды анықтау кезінде тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына өзгерістер, толықтырулар енгізуге жол берілмейді.

      Ескерту. 186-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

25-тарау. БАЛАНЫҢ ТУУЫН МЕМЛЕКЕТТІК ТІРКЕУ

187-бап. Баланың тууын мемлекеттік тіркеу үшін негіз

      Ескерту. 187-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      1. Баланың тууын мемлекеттік тіркеу үшін туу туралы медициналық куәлік немесе туу фактісін анықтау туралы сот шешімінің көшірмесі негіз болып табылады.

      Медициналық ұйымнан тыс жерде, оның ішінде үйде босанған жағдайда, туу туралы медициналық куәлікті анасының жеке басын куәландыратын құжаттарына сәйкес, анасы босанғаннан кейін жүгінген босандыру ұйымының жауапты медициналық қызметкері ресімдейді.

      Ата-анасының жеке басын куәландыратын құжаттар болмаған жағдайда баланың тууын мемлекеттік тіркеу кезінде баланың ата-анасы туралы мәліметтер азаматтық хал актілерінің ақпараттық жүйесіндегі мәліметтерге сәйкес толтырылады.

      Бала медициналық ұйымда туылған және анасының жеке басын куәландыратын құжаттары болмаған жағдайларда, туу фактісін мемлекеттік тіркеу кезінде анасының тегі, аты, әкесінің аты (бар болған кезде) туу туралы медициналық куәлікке сәйкес толтырылады, оған анасы туралы мәліметтер оның сөзі бойынша жазылғаны туралы белгі қойылады.

      Бұдан әрі баланың анасы туралы мәліметтер Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасында белгіленген тәртіппен туу туралы акт жазбасында толықтырылады.

      Туу туралы медициналық куәлік болмаған жағдайда, баланың тууын мемлекеттік тіркеу туу фактісін анықтау туралы сот шешімінің көшірмесі негізінде жүзеге асырылады.

      Азаматтық хал актілеріне ата-анасының атын, әкесінің атын (егер бар болса), тегін, ұлтын жазу осы Кодекстің 50, 51 және 63-баптарына сәйкес жүргізіледі.

      Баланы суррогат ана туған жағдайда, туу туралы медициналық куәлік баланың тууын мемлекеттік тіркеу үшін негіз болып табылады.

      2. Баланың туу туралы медициналық куәлігі баланың анасы туралы барлық қажетті мәліметтерді (тегі, аты, әкесінің аты (егер бар болса), сондай-ақ баланың туған күнін, айын, жылын және жынысын, құжаттың берілген күнін қамтуға тиіс. Қазақстан Республикасының аумағында берілген, қағаз жеткізгіштегі баланың туу туралы медициналық куәлігі – медициналық ұйымның лауазымды адамының қолтаңбасымен және мөрімен расталуға тиіс, ал электрондық нысанда медициналық ұйымның лауазымды адамының электрондық цифрлық қолтаңбасы арқылы куәландырылуға тиіс.

      Медициналық ұйымда баланың туу фактісі туралы мәліметтер туылған кезден бастап бір жұмыс күні ішінде азаматтық хал актілерінің ақпараттық жүйесіне беріледі.

      3. Кәмелетке толмаған ата-аналардың бала тууын, сондай-ақ суррогат ана туған баланы мемлекеттік тіркеу жалпы тәртіппен жүргізіледі.

      4. Алып тасталды – ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      Ескерту. 187-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

188-бап. Баланың тууын мемлекеттік тіркеу орны

      1. Баланың тууын мемлекеттiк тiркеу ата-анасының не олардың бiреуiнiң қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тiркеушi органда жүргiзіледi.

      2. Егер ата-анасы бір-бірімен некеде тұрмаса (ерлі-зайыпты болмаса), баланың тууын мемлекеттік тiркеу туралы өтiнiшпен бір мезгілде әке болуды анықтау туралы өтiнiш берiледi.

      3. Тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасында баланың туылған жері деп баланың тууын мемлекеттік тіркеу кезінде қабылданған Қазақстан Республикасы әкімшілік-аумақтық бірлігінің атауына сәйкес баланың нақты туылған жерінің атауы көрсетіледі.

      Экспедицияларда және шалғай жерлерде, сондай-ақ анасы теңіз, өзен, әуе кемесінде немесе пойызда болған кезде туылған баланың туылған жері деп баланың тууын мемлекеттік тіркеу жүргізілетін әкімшілік-аумақтық бірлік көрсетіледі.

      Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде туылған баланың туылған жері деп баланың нақты туылған жерінің атауы көрсетіледі.

      4. Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде туылған баланың тууын мемлекеттік тіркеу Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерінде не ата-анасының немесе олардың біреуінің қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органда шетелдік тіркеуші органдарда тіркелгеніне қарамастан, мынадай құжаттардың бірін:

      1) туу туралы куәліктің түпнұсқасын;

      2) туу туралы акт жазбасының көшірмесін;

      3) туу туралы медициналық куәліктің түпнұсқасын көрсеткен кезде осы Кодексте белгіленген мерзімдерде жүргізіледі.

      Осы тармақтың бірінші бөлігінде көрсетілген құжаттар болмаған кезде, соттың туу фактісін анықтау туралы шешімінің көшірмесі көрсетіледі.

      Ескерту. 188-бап жаңа редакцияда - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

189-бап. Баланың тууы туралы өтініш беру мерзімдері

      Баланың тууы туралы өтінішті оның ата-аналары не басқа да мүдделі адамдар тіркеуші органдарға ол туған күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірмей беруге тиіс, ал бала өлі туған жағдайда, босанған кезден бастап бір жұмыс күнінен кешіктірмей медициналық ұйымның жауапты лауазымды адамы өтінішті береді.

      Бала Қазақстан Республикасынан тыс жерде туған жағдайда баланың тууы туралы өтінішті оның ата-аналары не басқа да мүдделі адамдар Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелеріне оның туған күнінен бастап екі айдан кешіктірмей беруге тиіс.

      Ескерту. 189-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

190-бап. Баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы өтініш

      1. Баланың тууын мемлекеттік тiркеу туралы өтінішті ата-анасы немесе олардың бiреуi, ал олар қайтыс болған, науқастанған немесе өзге де себептермен өтініш жасау мүмкiн болмаған жағдайда – мүдделi адамдар немесе бала туған кезде анасы жатқан медициналық ұйымның әкiмшiлiгi бередi. Баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы өтінішке, егер ата-анасы немесе олардың біреуі шетелдік не азаматтығы жоқ адам болса, шетелдіктің немесе азаматтығы жоқ адамның жеке басын куәландыратын құжаттың, егер неке Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде қиылса (ерлі-зайыпты болса), неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәліктің көшірмесі қоса беріледі.

      Егер баланың тууын мемлекеттік тіркеуге ата-анасы емес, басқа адамдар өтініш жасаса, онда осы адамдар өтініш берушінің жеке басын куәландыратын құжатты, сондай-ақ баланың тууын тіркеуге оның өкілеттігін растайтын құжатты ұсынуы тиіс.

      Екі немесе одан да көп баланы мемлекеттік тіркеу кезінде өтініш әрқайсысына қатысты бөлек беріледі.

      Баланың тууын мемлекеттік тіркеу "Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес өтініш берушінің таңдауы бойынша проактивті көрсетілетін қызмет арқылы жүзеге асырылған кезде баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы өтінішті ұсыну талап етілмейді.

      Басқа мемлекеттің аумағында тұрақты тұратын шетелдік, азаматтығы жоқ адам жеке басын куәландыратын құжаттарды көрсетумен қатар, олардың мәтінінің нотариат куәландырған қазақ немесе орыс тіліндегі аудармасын ұсынады.

      Шетелдіктің, азаматтығы жоқ адамның жеке басын куәландыратын құжаттары мәтіні аудармасының дұрыстығы шетелдік азаматы болып табылатын мемлекеттің немесе азаматтығы жоқ адам тұрақты тұратын мемлекеттің дипломатиялық өкілдігінде немесе консулдық мекемесінде не сыртқы саяси ведомствосында куәландырылуы мүмкін.

      2. "Азаматтарға арналған үкімет" мемлекеттік корпорациясына не "электрондық үкіметтің" веб-порталы арқылы өтініш жасаған кезде баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы өтініш мемлекеттік қызмет көрсету тәртібін айқындайтын заңға тәуелді нормативтік құқықтық актіге сәйкес беріледі.

      Ескерту. 190-бап жаңа редакцияда - ҚР 2013.01.08 № 64-V (2013.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгерістер енгізілді - ҚР 17.11.2015 № 408-V (01.03.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

191-бап. Әкесі қайтыс болғаннан кейін немесе неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан кейін не неке жарамсыз деп танылғаннан кейін туған баланың тууын мемлекеттік тіркеу

      Некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезде бойға біткен және әкесі қайтыс болғаннан кейін немесе неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан кейін не неке (ерлі-зайыптылық) жарамсыз деп танылғаннан кейін туған баланың тууын мемлекеттік тіркеу, егер әкесі қайтыс болған немесе неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған не ол жарамсыз деп танылған күннен бастап екі жүз сексен күннен аспаса, жалпы негізде жүргізіледі.

192-бап. Баланың туу туралы акт жазбасына ата-аналары туралы мәліметтерді енгізу тәртібі

      1. Бір-бірімен некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) әкесі мен анасы туу туралы жазбалар кітабына олардың кез келгенінің өтініші бойынша баланың ата-аналары болып жазылады. Мұндай жазбаға неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлік негіз болып табылады.

      2. Некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) және қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдануға өз келісімін жазбаша нысанда берген адамдар, осы әдістерді қолдану нәтижесінде өздерінде бала туылған жағдайда туу туралы актілер жазбасының кітабына оның ата-аналары болып жазылады.

      Суррогат ана болу шартына сәйкес бала туылған жағдайда, ерлі-зайыптылар туу туралы актілер жазбасының кітабына оның ата-аналары болып жазылады.

      3. Бала тууды тіркеу кезінде, егер ата-аналарының арасында неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған, оны сот жарамсыз деп таныған немесе жұбайы қайтыс болған жағдайда, бірақ неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған, оны жарамсыз деп таныған немесе жұбайы қайтыс болған кезден бастап екі жүз сексен күннен аспаса, анасы туралы мәлімет осы Кодекстің 187-бабында көрсетілген құжаттардың негізінде, баланың әкесі туралы мәлімет неке қию немесе некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәліктің немесе акт жазбасының, әкесінің қайтыс болуы туралы куәліктің немесе акт жазбасының негізінде енгізіледі.

      Егер бала неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған, оны жарамсыз деп таныған күннен бастап екі жүз сексен күн өткеннен кейін туса, бұрынғы жұбайы әке болуды анықтау негізінде ғана баланың әкесі болып жазылуы мүмкін.

      Босанған әйелдің жұбайы болып табылмайтын адам жазбаша мойындаған жағдайда және оның күйеуінің жазбаша келісімі болған кезде тууды тіркеу кезінде баланың әкесі болып осы адам жазылады.

      Босанған әйелдің жұбайының немесе бұрынғы жұбайының басқа адамның әке болуын анықтауға келісімі ішкі істер органы берген, жедел-іздестіру іс-шаралары жүргізілгені туралы немесе соттың оны хабар-ошарсыз кеткен немесе әрекетке қабілетсіз деп танығаны туралы заңды күшіне енген шешімі туралы растайтын құжат болған кезде міндетті емес.

      4. Егер баланың ата-анасы бір-бірімен некеде тұрмаса (ерлі-зайыпты болмаса), анасы туралы мәлімет осы Кодекстің 187-бабында көрсетілген құжаттардың негізінде енгізіледі.

      Мұндай жағдайда тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына әкесі туралы мәліметтер:

      1) егер әке болу баланың тууын мемлекеттік тіркеумен бір мезгілде анықталатын болса, осы Кодекстің 192-1-бабының 1-тармағында көрсетілген негіздер бойынша;

      2) егер әкесі анықталмаса, некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) анасының өтініші бойынша енгізіледі.

      Тууды жазу кiтабында баланың әкесiнің тегі - анасының тегi бойынша, баланың аты мен әкесiнiң аты оның көрсетуі бойынша жазылады. Енгізілген мәліметтер әке болуды анықтау туралы мәселені шешуге кедергі болып табылмайды.

      Баланың әкесі туралы мәліметтер анасының тілегі бойынша туу туралы актілер жазбасына енгізілмеуі мүмкін;

      3) өзін баланың әкесімін деп мойындаған адамның өтініші бойынша, оған баланың анасының келісімі болған кезде енгізіледі.

      Анасы туралы мәліметтер осы Кодекстің 187-бабында көрсетілген құжаттардың негізінде енгізіледі, әкесі туралы мәліметтер осы адамның көрсетуі бойынша жазылады.

      Бұдан әрі баланың анасы туу туралы акт жазбасына енгізілген баланың әкесі туралы мәліметтермен келіспеген кезде түзетулер белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

      Ескерту. 192-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

192-1-бап. Әке болуды анықтау кезінде баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына өзгерістер, толықтырулар енгізу

      1. Әке болуды анықтау кезінде баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына өзгерістер, толықтырулар:

      1) ата-анасының әке болуды анықтау туралы бірлескен өтініші;

      2) анасы қайтыс болған, анасы қайтыс болды деп жарияланған, анасы хабар-ошарсыз кетті деп танылған, анасы әрекетке қабілетсіз деп танылған, анасы ата-ана құқықтарынан айырылған не оның ата-ана құқықтары шектелген, анасының тұрғылықты жерін анықтау мүмкін болмаған жағдайларда әкесінің өтініші;

      3) соттың әке болуды анықтау, сондай-ақ әке болуды тану фактісін және әке болу фактісін анықтау туралы шешімі негізінде енгізіледі.

      2. Егер сот әрекетке қабілетсіз деп таныған адам, сондай-ақ осы әрекетке қабілетсіз адамның қорғаншысы өтініш беруші болып табылса, баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына өзгерістер, толықтырулар енгізуден бас тартылады.

      Ескерту. 25-тарау 192-1-баппен толықтырылды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

193-бап. Бала ата-анасының қай ұлтқа жататынын жазу тәртібі

      Егер тууды тіркеу кезінде өтініш беруші ата-анасының қай ұлтқа жататынын көрсетуге тілек білдірсе, онда баланың туу туралы акт жазбасында ата-анасының - Қазақстан Республикасы азаматтарының ұлты Қазақстан Республикасы азаматтарының жеке басын куәландыратын құжаттарда көрсетілген ұлтына сәйкес көрсетіледі.

      Шетелдік болып табылатын ата-ананың қай ұлтқа жататыны туралы мәлімет оның шетелдік паспортына сәйкес көрсетіледі.

      Шетелдіктің шетелдік паспортында ұлты туралы мәлімет болмаған кезде оның ұлты өзі азаматы болып табылатын шет мемлекеттің құзыретті органы берген құжатқа сәйкес айқындалуы мүмкін.

      Ескерту. 193-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2013.01.29 N 74-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

194-бап. Баланың тууын мемлекеттік тіркеу кезінде оған тегін, атын, әкесінің атын беру тәртібі

      1. Тууды мемлекеттік тіркеу кезінде баланың тегі ата-аналарының тегімен айқындалады. Ата-аналарының тегі әртүрлі болған кезде балаға ата-анасының келісімі бойынша әкесінің немесе анасының тегі беріледі. Ата-аналарының тілегі бойынша баланың тегі ұлттық дәстүрлер ескеріле отырып, баланың әкесінің немесе атасының атымен жазылады. Баланың тегіне қатысты ата-аналарының арасында туындаған келіспеушіліктер сот тәртібімен шешіледі.

      2. Азаматтардың тілегі бойынша ұлты қазақ адамдардың тегі мен әкесінің атын жазуда қазақ тіліне тән емес: –ов, -ев, -ова, -ева, -ин, -н, -ины, -на, -овна, -евна, -ович, -евич аффикстері алып тасталады, ал олардың орнына әкесінің атына: –ұлы, -қызы деген сөздер қосылып бірге жазылады.

      Жеке адамның тегіне "тегі", "ұрпағы", "немересі", "шөбересі", "келіні" деген және басқа да сөздерді қосып жазуға жол берілмейді.

      3. Ұлты қазақ адамдардың әкесінің аты тегін ауыстырған кезде оның міндетті түрде бірінші болып тұруына, одан кейін атының жазылуына жол беріледі, ал әкесінің аты қалауы бойынша жазылады.

      Әкесінің атына "-ұлы, -қызы" деген жалғау қосылып, тегін ауыстырған жағдайларда, әкесінің аты жазылмайды.

      4. Басқа ұлт адамдарының тілегі бойынша олардың тегін, атын және әкесінің атын жазу олардың ұлттық ерекшеліктеріне сәйкес жүргізілуі мүмкін.

      Ескерту. 194-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

195-бап. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде туған баланың тууын мемлекеттік тіркеу

      Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде туған баланың тууын мемлекеттік тіркеу келген елдің аумағында орналасқан Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерінде не басқа елде қызметін қоса атқаратын Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерінде жүргізіледі.

196-бап. Тауып алынған, тастанды (бас тартылған) баланың тууын мемлекеттік тіркеу тәртібі

      1. Тауып алынған, тастанды (бас тартылған) баланың тууы ішкі істер органдарының, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның, білім беру ұйымдары әкімшілігінің немесе бала орналастырылған медициналық ұйымның өтініші бойынша тауып алынған, бас тартылған немесе қалдырылған күннен бастап жеті тәуліктен кешіктірілмей тіркелуге тиіс.

      Өтінішке бала тауып алынған кездегі уақыт, орын және мән-жайлар көрсетіле отырып, ішкі істер органы немесе қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган жасаған хаттама немесе акт; тауып алынған баланың жасы мен жынысын растайтын медициналық ұйым берген құжат және басқа да бала туралы дербес мәліметтер қоса тіркеледі.

      2. Медициналық ұйымда баладан бас тартылған жағдайда, осы ұйымның әкімшілігі Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген нысан бойынша анасының жазбаша өтінішін ресімдеу жөнінде шаралар қолданады.

      3. Баланы белгісіз ана қалдырып кеткен жағдайда медициналық ұйымның әкімшілігі екі куәгердің қатысуымен хаттама жасайды. Тууды мемлекеттік тіркеу кезінде хаттамалар тастанды (ата-анасы бас тартқан) баланы тіркеу туралы медициналық ұйымның лауазымды адамының өтінішіне қоса беріледі.

197-бап. Өлі туған немесе өмірінің алғашқы аптасында шетінеген баланы мемлекеттік тіркеу

      1. Өлі туған баланы және өмірінің алғашқы аптасында шетінеген баланы мемлекеттік тіркеу тіркеуші органда бала туған немесе шетінеген кезден бастап бес тәуліктен кешіктірілмей жүргізіледі.

      2. Баланың өлі тууы медициналық ұйым немесе жеке дәрігерлік практикамен айналысатын дәрiгер берген перинатальдық қайтыс болуы туралы медициналық куәліктің негізінде тіркеледі.

      Өлі туған баланың туу туралы куәлігі берілмейді. Өлі туған балаға қатысты өлі туған баланы мемлекеттік тіркеу туралы анықтама беріледі.

      3. Бала өмірінің алғашқы аптасында қайтыс болған жағдайда оның тууын мемлекеттік тіркеу - туу туралы медициналық анықтаманың негізінде, ал қайтыс болған жағдайда перинатальдық қайтыс болуы туралы куәліктің негізінде жүргізіледі.

      Туу және қайтыс болу туралы жасалған акт жазбаларының негізінде қайтыс болу туралы куәлік немесе хабарлама беріледі. Ата-анасының өтінуі бойынша баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы анықтама беріледі.

      Одан әрі қайтыс болу туралы куәлік қана қайтадан беріледі.

      4. Тіркеуші органға баланың өлі тууы туралы немесе баланың тууы және өмірінің алғашқы аптасында қайтыс болғандығы туралы мәлімдеу міндеті:

      1) бала туылған немесе бала шетінеген медициналық ұйымның басшысына;

      2) дәрігері баланың өлі тууы, баланың өмірінің алғашқы аптасында қайтыс болуы фактісін анықтаған медициналық ұйымның басшысына;

      3) медициналық ұйымнан тыс жерде туған жағдайда жеке дәрігерлік практикамен айналысатын дәрiгерге жүктеледі.

      Ескерту. 197-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

198-бап. Бір жасқа толған және одан үлкен баланың тууын мемлекеттік тіркеу

      1. Бір жасқа толған және одан үлкен баланың тууын мемлекеттік тіркеу осы Кодекстің 187-бабында көрсетілген тууды мемлекеттік тіркеу үшін негіздер болған кезде ата-аналарының немесе өзге де мүдделі адамдардың жазбаша өтініші бойынша жүргізіледі.

      Бала кәмелетке толғаннан кейін тууын мемлекеттік тіркеу оның жазбаша өтініші бойынша жүргізіледі.

      2. Бір жасқа толған және одан асқан баланың тууын мемлекеттік тіркеуді тіркеуші органның қорытындысы негізінде ауданның, қаланың тіркеуші органы жүргізеді.

      Ескерту. 198-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

199-бап. Шетелдіктердің балаларының тууын мемлекеттік тіркеу

      Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты немесе уақытша тұратын шетелдіктердің балаларының тууын мемлекеттік тіркеу Қазақстанның аумағында орналасқан тиісті шет мемлекеттердің дипломатиялық өкілдіктерінде немесе консулдық мекемелерінде не, егер Қазақстан Республикасында мұндай жоқ болса, қызметін қоса атқаратын шетелдегі мекемелерде жүргізіледі.

      Шетелдіктердің, оның ішінде Қазақстан Республикасының аумағында болу заңдылығы расталмаған шетелдіктердің балаларының тууын мемлекеттік тіркеу олардың қалауы бойынша олар тұрақты немесе уақытша тұратын жердегі тіркеуші органдарда жүргізіледі.

      Ескерту. 199-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

200-бап. Баланың тууын салтанатты жағдайда мемлекеттік тіркеу

      Ата-аналардың тілегі бойынша тіркеуші орган баланың тууын салтанатты жағдайда мемлекеттік тіркеуді өз үй-жайында не арнайы осыған арналған мемлекеттік неке сарайларында қамтамасыз етеді.

201-бап. Баланың туу туралы жазбалар кітабына енгізілетін мәліметтер

      Баланың туу туралы акт жазбасына мынадай деректер:

      1) баланың тууын мемлекеттік тіркеу күні;

      2) балаға берілген жеке сәйкестендіру нөмірі;

      3) баланың туу туралы акт жазбасының нөмірі;

      4) тегі, аты, қалауы бойынша - әкесінің аты, баланың жынысы, туған күні, айы, жылы, туған жері;

      5) туған балалардың саны (біреу, егіз немесе одан да көп бала);

      6) баланың тірі туғандығы туралы немесе баланың өлі туғандығы туралы белгі;

      7) баланың туу фактісін растайтын құжат туралы мәліметтер;

      8) алып тасталды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);

      9) ата-аналарының тегі, аты, әкесінің аты (егер бар болса), туған күні, айы, жылы, жасы, тұрақты тұрғылықты жері, заңды мекенжайы, азаматтығы, табыс көзі немесе жұмыс орны, білімі және, егер жеке басын куәландыратын құжаттарда көрсетілген болса, олардың ұлты;

      10) соның негізінде баланың әкесі туралы мәліметтер енгізілген құжат туралы мәліметтер;

      11) өтініш беруші туралы мәліметтер;

      12) берілген туу туралы куәліктің сериясы мен нөмірі енгізіледі.

      Ескерту. 201-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

202-бап. Баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы куәлік беру

      Баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасының негізінде белгіленген үлгідегі туу туралы куәлік беріледі.

      Туу туралы куәлік жаңа туған баланың ата-аналарына, басқа уәкілетті адамдарға немесе бала тұратын ұйымның өкілдеріне беріледі.

      Екі немесе одан да көп бала туған жағдайда туу туралы куәлік әрбір балаға беріледі.

203-бап. Баланың туу туралы куәлігі

      Баланың туу туралы куәлігі мынадай мәліметтерді:

      1) баланың тегін, атын, әкесінің атын (егер бар болса), туған күні, айы, жылы мен туған жерін;

      2) акт жазбасының жасалған күнін және нөмірін;

      3) жеке сәйкестендіру нөмірін;

      4) ата-аналарының тектерін, аттарын, әкелерінің аттарын (егер бар болса), егер жеке басын куәландыратын құжаттарда көрсетілген болса, ұлтын;

      5) ата-аналарының азаматтығын;

      6) мемлекеттік тіркеу орнын (тіркеуші органның атауын);

      7) туу туралы куәліктің берілген күнін;

      8) құжат берген тіркеуші органның атауын қамтиды.

      Ескерту. 203-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

26-тарау. ӘКЕ БОЛУДЫ АНЫҚТАУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ТІРКЕУ

      Ескерту. 26-тарау алып тасталды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

27-тарау. НЕКЕ ҚИЮДЫ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫ БОЛУДЫ) МЕМЛЕКЕТТІК ТІРКЕУ

220-бап. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу үшін негіз

      Тіркеуші органдар, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы бірлескен өтініші негізінде неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеуді жүргізеді.

      Ескерту. 220-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

221-бап. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу орны

      Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың тілегі бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органда жүргізіледі.

222-бап. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш беру мерзімі және неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу мерзімі

      1. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш тіркеуші органға, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесіне некені (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттік тіркегенге дейін күнтізбелік он бес күн бұрын беріледі.

      2. Некені (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттік тіркеуді тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы бірлескен өтініш берілгеннен кейінгі келесі жұмыс күнінен бастап есептелетін күнтізбелік он бесінші күні жүргізеді.

      Егер мерзімнің аяқталуы жұмыс күніне тура келмесе, онда одан кейінгі жұмыс күні мерзімнің аяқталған күні болып есептеледі.

      Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу уақытын тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек білдірген адамдардың келісуі бойынша тағайындайды. Мемлекеттік тiркеудің уақыты сол үй-жайда қайтыс болуды және некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тiркеген уақытпен сәйкес келмейтiндей есеппен тағайындалуға тиіс.

      3. Егер неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш берген кезде некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың екеуінің тіркеуші органда, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінде болуы мүмкін болмаса немесе оған қатысуы тым қиын болса (бір-бірінен алыста тұруы, ауыр науқастануы, жүріп-тұру қиындығына байланысты мүгедектігі, әскери қызмет өткеруі және басқалары), белгіленген нысан бойынша толтырылған және некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың екеуі қол қойған неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы өтінішті олардың біреуі бере алады.

      Жоқ адамның қолтаңбасын тіркеуші органның бастығы, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің қызметкері куәландыруы және азаматтың тұрған жеріндегі тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің мөрімен бекемделуі мүмкін, нотариус немесе Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес нотариаттық әрекеттер жасау құқығы берілген өзге де лауазымды адам, сондай-ақ мынадай тәртіппен:

      1) әскери қызметшілерді – тиісті әскери бөлімнің командирі;

      2) жүзу уақытында Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туын көтеріп жүзетін теңіз кемелерінде немесе ішкі жүзу кемелерінде болатын Қазақстан Республикасының азаматтарын – осы кемелердің капитандары;

      3) экспедицияларда болатын адамдарды – осы экспедициялардың бастықтары;

      4) стационарлық медициналық ұйымдарда болатын адамдарды – осы ұйымдардың бас дәрігерлері;

      5) қамаққа алу және бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны өтеп жатқан, мекемелерде ұсталатын адамдарды – тиісті мекемелердің бастықтары;

      6) жүріп-тұруында қиындықтар бар мүгедектігі бар адамдарды – дәрігерлік-консультативтік комиссияның төрағасы куәландыруы мүмкін.

      Ескерту. 222-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

223-бап. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу мерзімдерін қысқарту және ұзарту

      1. Некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың бірлескен өтініші бойынша, тиісті құжаттармен (дәрігерлік-біліктілік комиссиясының жүктілік туралы анықтамасы, денсаулық жағдайы туралы анықтама, басқа да ерекше мән-жайларды растайтын анықтамалар) расталған дәлелді себептер (жүктілік, баланың тууы, тараптардың бірінің өміріне тікелей қатер төнуі және басқа да ерекше мән-жайлар) болған кезде тіркеуші органның бастығы, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің қызметкері неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу орны бойынша неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу мерзімін күнтізбелік он бес күн өткенге дейін қысқартады не бұл мерзiмдi ұзартады, бірақ ол күнтізбелік он бес күннен аспауға тиіс.

      Мерзiмдi қысқарту уақыты әрбiр жеке жағдайда нақты мән-жайларға байланысты айқындалады.

      2. Жекелеген жағдайларда, неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеудi күту мерзiмi неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеуге кедергi келтіретін мән-жайлар болған кезде ғана тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің бастамасы бойынша ұлғайтылуы мүмкiн. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы жазба жасалғанға дейiн тіркеуші органның жұмыскері, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің қызметкері жазбаны тоқтата тұруға және өтініш берушiден күнтізбелік он бес күннен асыруға болмайтын белгiленген мерзiмде тиiстi құжаттық дәлелдемелер ұсынуды талап етуге міндеттi.

      Тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі мүдделi адамдардың өтінуі бойынша немесе өз бастамасымен қажеттi тексеруді жүргiзеді. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеудi кейінге қалдыру туралы неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш берген адамдар хабардар етіледі. Неке қиюға (ерлі-зайыпты болуға) заңды кедергiлер болған кезде тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі оны мемлекеттік тiркеуден бас тартады.

      Егер мұндай кедергiлер туралы мәлiметтер расталмаса, некенi (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттік тiркеу жалпы негiздерде жүргiзiледi. Аталған мән-жайларды тексеру күнтізбелік он бес күн ішінде аяқталуға тиiс.

      Күнтізбелік он бес күнді қысқарту немесе ұлғайту туралы рұқсатты – тіркеуші органның бастығы, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің қызметкері, ал олар болмаған кезде олардың мiндетiн атқарушы адам неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы өтінішке қарар түрінде бередi.

      Егер некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек бiлдiрушiлер дәлелдi себептер бойынша белгiленген күнi тіркеуші органға немесе Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесіне келе алмайтын болса, неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеу мерзiмi олардың өтінуі бойынша басқа уақытқа ауыстырылады.

      Ескерту. 223-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

224-бап. Некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш

      1. Некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі белгілеген нысан бойынша беріледі. Белгіленген үлгідегі өтініш нысаны болмаған жағдайда, өтініштің мәтінінде көзделген мәліметтердің бәрі еркін түрде қамтылуға тиіс.

      Өтініш нысанында қамтылған барлық сұрақтарға толық әрі дәл жауаптар берілуге тиіс.

      2. Некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш беру кезінде:

      1) Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын немесе шетелде уақытша болатын Қазақстан Республикасының азаматы жеке куәлiгiн не паспортын; шетелде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматы - оның шетелде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматы ретiнде есепке алынғаны туралы шетелдегi консулдық мекеменiң белгiсi бар Қазақстан Республикасы азаматының паспортын ұсынады; Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын шетелдік, шетелдіктің Қазақстан Республикасында тұруға арналған ықтиярхатын ұсынады. Қазақстан Республикасында уақытша болатын шетелдік Қазақстан Республикасының iшкi iстер органы берген Қазақстан Республикасында уақытша тұруға рұқсат ететін құжатын ұсынады; Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын азаматтығы жоқ адам тұрғылықты жерi бойынша тiркелгендiгi туралы Қазақстан Республикасы iшкi iстер органдарының белгiсi бар азаматтығы жоқ адамның куәлiгiн ұсынады. Қазақстан Республикасында уақытша болатын азаматтығы жоқ адам оның жеке басын куәландыратын, өзі тұратын елдiң құзыреттi органдары берген және Қазақстан Республикасының iшкi iстер органдарында белгiленген тәртiппен тiркелген құжатын ұсынады.

      Басқа мемлекеттің аумағында тұрақты тұратын шетелдiк, азаматтығы жоқ адам жеке басын куәландыратын құжаттарды ұсынумен қатар олардың мәтiнiнiң нотариатта куәландырылған қазақ тiлiндегi немесе орыс тiлiндегi аудармасын беруге тиiс.

      Шетелдіктің, азаматтығы жоқ адамның жеке басын куәландыратын құжаттардың мәтіні аудармасының дұрыстығы шетелдік азаматы болып табылатын мемлекеттiң немесе азаматтығы жоқ адам тұрақты тұратын мемлекеттің дипломатиялық өкілдігінде немесе консулдық мекемесінде не сыртқы саясат ведомствосында куәландырылуы мүмкiн;

      2) осы Кодекстің 10-бабында көрсетілген белгiленген неке жасын азайту қажеттігін растайтын құжаттарды;

      3) бұрынғы некелері (ерлі-зайыптылықтары) туралы мәліметтерді;

      4) балалары бар екендiгi туралы мәлiметтерді;

      5) бір-бірінің денсаулық жағдайы және материалдық жағдайы туралы, сондай-ақ некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) кедергінің жоқтығы туралы хабардар екендігі туралы қолхатты ұсыну қажет.

      Ескерту. 224-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 29.01.2013 N 74-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

225-бап. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу кезінде ерлі-зайыптылардың тектерін жазу тәртібі

      1. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу кезінде некеге дейінгі тегін екінші жұбайының тегіне өзгертуге тілек білдірген жұбайға неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасында ортақ тек ретінде таңдап алынған тегі көрсетіледі.

      2. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасын жасаған кезде бұрынғы тектерінде қалуға тілек білдірген ерлі-зайыптылардың тектері өзгертілмейді.

      3. Өзінің некеге дейінгі тегіне екінші жұбайының тегін қосып жазуға тілек білдірген жұбайға неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасында қосылатын тегі некеге дейінгі тегінен кейін сызықша арқылы жазылады.

      4. Ерлі-зайыптылардың тектерін таңдауы некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы бірлескен жазбаша өтініште көрсетіледі.

226-бап. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу тәртібі

      1. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеуді осы Кодексте белгіленген тәртіппен тіркеуші органдар, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелері жүргізеді.

      2. Егер некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдар (адамдардың біреуі) ауыр науқастануы салдарынан немесе басқа да дәлелді себеппен тіркеуші органға, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесіне келе алмайтын болса, неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу үйінде, медициналық немесе өзге де ұйымда некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың қатысуымен жүргізіледі.

      3. Тіркеуші органның жұмыскері, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің қызметкері:

      1) некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек білдіру туралы берілген өтініштерді жария етеді;

      2) некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдарға болашақ жұбайлардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді;

      3) некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) келісімді және жұбайлардың таңдаған тегі туралы шешімді анықтайды;

      4) неке қиюға (ерлі-зайыпты болуға) кедергілердің жоқ екендігін анықтайды;

      5) мемлекет атынан неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы белгіленген үлгідегі куәлікті береді.

      4. Неке қиюға (ерлі-зайыпты болуға) кедергілер болмаған кезде азаматтық хал актілерін жазу кітабына неке (ерлі-зайыптылық) туралы жазба енгізіледі, оған некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдар қолын қояды және тіркеуші орган бастығының қолтаңбасымен және елтаңбалы мөрімен не Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі лауазымды адамының қолтаңбасымен және мөрімен бекемделеді.

      5. Тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі, егер неке қиюға (ерлі-зайыпты болуға) кедергі келтіретін мән-жайлардың бар екендігін растайтын дәлелдемелері болса, неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеуден бас тартады.

      6. Тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеуден бас тартуына Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.

      Ескерту. 226-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

227-бап. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) салтанатты жағдайда мемлекеттік тіркеу

      Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) салтанатты жағдайда мемлекеттік тіркеу некеге отыратындардың (ерлі-зайыпты болатындардың) тілегі бойынша тіркеуші органдардың арнайы жабдықталынған үй-жайларында не арнайы осыған арналған мемлекеттік неке сарайларында жүргізіледі.

228-бап. Қазақстан Республикасы азаматтарының шетелдіктермен немесе азаматтығы жоқ адамдармен неке қиюын (ерлі-зайыпты болуын) мемлекеттік тіркеу

      1. Қазақстан Республикасы азаматтарының шетелдіктермен немесе азаматтығы жоқ адамдармен неке қиюын (ерлі-зайыпты болуын) мемлекеттік тіркеу Қазақстан Республикасының тіркеуші органдарында Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жалпы негіздерде не некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек білдірген адам азаматы болып табылатын шет мемлекеттің дипломатиялық өкілдігінде, консулдық мекемесiнде жүргізіледі.

      2. Шетелдікпен некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш берумен бір мезгілде шетелдік өзі азаматы болып табылатын мемлекеттің құзыретті органынан некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) рұқсатты, егер мұндай рұқсат алу шет мемлекеттің заңнамасына сәйкес талап етілсе, ұсынуға тиіс.

      Мұндай рұқсат болмаған кезде тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі өтінішті қабылдау кезiнде некеге отырушыларға (ерлі-зайыпты болушыларға) және бірінші кезекте Қазақстан Республикасының азаматына (азаматшасына), олардың некесi (ерлі-зайыптылығы) ол некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адам азаматы болып табылатын елде жарамсыз болып танылуы мүмкiн екендiгiн түсiндiруге тиiс.

      Егер мұндай түсiндiрулерге қарамастан, өтініш берушiлер неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеуді талап етіп сұраса, бұл неке (ерлі-зайыптылық) тiркеледi.

      Қазақстан Республикасы азаматтарының қандастармен некесін қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеу Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жалпы негіздерде жүргiзiледi.

      3. Қазақстан Республикасының аумағында азаматтығы жоқ адаммен неке қию (ерлі-зайыпты болу) шарттары, егер ол адамның Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұрғылықты жері болса, Қазақстан Республикасының заңнамасымен айқындалады.

      Ескерту. 228-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.05.2020 № 327-VI ("Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" ҚР Кодексіне (Салық кодексі) тиісті өзгерістер мен толықтырулар қолданысқа енгізілген күннен кейін қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

229-бап. Қазақстан Республикасының шетелдiк мекемелерiнде, дипломатиялық өкілдіктерінде және шет мемлекеттердің шетелдік мекемелерінде неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу

      1. Қазақстан Республикасы аумағының шегінен тыс жерде тұратын Қазақстан Республикасының азаматтары арасындағы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының азаматы мен шетелдік, азаматтығы жоқ адам арасындағы неке (ерлі-зайыптылық) Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерiнде қиылуы мүмкін.

      2. Егер Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмесе, Қазақстан Республикасының аумағында шет мемлекеттердің дипломатиялық өкілдіктерінде немесе консулдық мекемелерінде шетелдіктер арасында қиылған неке (ерлі-зайыптылық) Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады.

      Ескерту. 229-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

230-бап. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде қиылған некені (ерлі-зайыптылықты) тану

      1. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде Қазақстан Республикасы азаматтарының арасында және Қазақстан Республикасының азаматтары мен шетелдіктердің немесе азаматтығы жоқ адамдардың арасында қиылған неке (ерлі-зайыптылық), ол аумағында неке қиылған мемлекеттің заңнамасын сақтай отырып жасалса, осы Кодекстің 10 және 11-баптарында көзделген жағдайлардан басқа, Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады.

      2. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде шетелдіктер арасында қиылған неке (ерлі-зайыптылық), ол аумағында жасалған мемлекеттің заңнамасын сақтай отырып қиылса, егер ол Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмесе, Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады.

231-бап. Қазақстан Республикасында немесе Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде қиылған некенің (ерлі-зайыптылықтың) жарамсыздығы

      Қазақстан Республикасында немесе Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде қиылған некенің (ерлі-зайыптылықтың) жарамсыздығы неке қию (ерлі-зайыпты болу) кезінде қолданылған Қазақстан Республикасының заңнамасымен айқындалады.

232-бап. Некеге құқық қабілеттілігі туралы анықтамалар беру тәртібі

      1. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі белгілеген нысан бойынша некеге құқық қабілеттілігі туралы анықтама Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу үшін Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын не бұрын тұрған азаматтарға беріледі.

      2. Некеге құқық қабілеттілігі туралы анықтаманы кез келген тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі азаматтық хал актілерінің ақпараттық жүйесіндегі мәліметтер негізінде береді.

      Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасының бар-жоғын тексеру он алты жастан бастап жүргізіледі.

      3. Анықтамалар алу үшін өтініш беруші мынадай құжаттарды:

      1) жеке басын куәландыратын құжатты;

      2) егер өтініш беруші бұрын некеде тұрса (ерлі-зайыпты болса), Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде берілген некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлiкті, анықтаманы немесе сот шешімін не жұбайының (зайыбының) қайтыс болуы туралы куәлiкті немесе анықтаманы көрсетеді.

      Ескерту. 232-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

233-бап. Бас бостандығынан айыру орындарында күзетпен қамауда отырған немесе жазасын өтеп жүрген адаммен неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу

      1. Бас бостандығынан айыру орындарында күзетпен қамауда отырған немесе жазасын өтеп жүрген адаммен неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеуді тіркеуші органдар некеге тұратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың қатысуымен осы Кодексте көзделген неке қию (ерлі-зайыпты болу) шарттарын сақтай отырып, адамның күзетпен ұстау немесе жазасын өтеп жүрген орны бойынша, тиісті мекеменің әкімшілігі айқындаған үй-жайда жүргізеді.

      2. Күзетпен қамауда отырған адаммен неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеуді тіркеуші орган осы іс жүргізуінде жатқан адамды немесе органды хабардар еткеннен кейін жүргiзедi.

      Ескерту. 233-бап жаңа редакцияда - ҚР 18.04.2017 № 58-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

234-бап. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасының мазмұны

      1. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасына мынадай мәліметтер:

      1) некеге отыратындардың (ерлі-зайыпты болатындардың) әрқайсысының тегі (неке қиылғанға (ерлі-зайыпты болғанға) дейінгі және одан кейінгі), аты, әкесінің аты (егер бар болса), туған күні, айы, жылы мен туған жері, жасы, азаматтығы, егер жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілген болса, ұлты, табыс көзі немесе жұмыс орны, тұрғылықты жері және заңды мекенжайы, білімі, отбасылық жағдайы;

      2) ортақ балалары туралы мәліметтер;

      3) некеге отыратындардың (ерлі-зайыпты болатындардың) жеке басын куәландыратын құжаттардың деректемелері;

      4) акт жазбасының жасалған күні және нөмірі;

      5) неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы берілген куәліктің нөмірі енгізіледі.

      2. Неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған немесе жарамсыз деп танылған жағдайда неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасына қажетті мәліметтер енгізіледі. Мұндай мәліметтерді енгізу некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу немесе жарамсыз деп тану туралы сот шешімінің не ерлі-зайыптылардың бірлескен өтініші бойынша тіркеуші органдарда, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелерінде некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы жазбаның негізінде жүргізіледі.

      Ескерту. 234-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

235-бап. Мүдделі адамның өтініші бойынша неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы жазбаны тоқтата тұру

      Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы жазба жасалғанға дейін мүдделі адамнан неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу үшін кедергілердің бар екендігі туралы өтініш келіп түскен жағдайда, тіркеуші органның бастығы, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің қызметкері жазбаны тоқтата тұруға және өтініш берушіден белгіленген мерзімде тиісті құжаттық дәлелдемелер ұсынуды талап етуге міндетті. Жазбаны тоқтата тұру мерзімі күнтізбелік он бес күннен аспауға тиіс.

      Ескерту. 235-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

236-бап. Жұбайларға неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлікті беру

      Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлік некеге отыратын адамдардың әрқайсысына неке (ерлі-зайыптылық) мемлекеттік тіркелген күні неке қиылған орын бойынша электрондық нысанда беріледі.

      Жұбайлардың қалауы бойынша неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлік қағаз жеткізгіште берілуі мүмкін.

      Ескерту. 236-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

237-бап. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлік

      Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлік мынадай мәліметтерді:

      1) некеге отыратындардың (ерлі-зайыпты болатындардың) әрқайсысының тегін неке қиылғанға (ерлі-зайыпты болғанға) дейінгі, атын, әкесінің атын (егер бар болса), туған күні, айы, жылы мен туған жерін, азаматтығын, егер жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілген болса, ұлтын;

      2) некенің қиылған (ерлі-зайыпты болған) күнін;

      3) актінің жасалған күнін және нөмірін;

      4) ерлі-зайыптылардың тегін таңдау туралы мәліметтерді;

      5) неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу орнын, тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің атауын;

      6) неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәліктің берілген күнін;

      7) неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы берілген куәліктің сериясы мен нөмірін;

      8) құжат берген тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің атауын қамтиды.

      Ескерту. 237-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

28-тарау. НЕКЕНІ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛЫҚТЫ) БҰЗУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ТІРКЕУ

238-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу үшін негіздер

      1. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы ерлі-зайыптылардың бірлескен өтініші, белгіленген тәртіппен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға құқығы бар ерлі-зайыптылардың біреуінің өтініші некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеуге негіздер болып табылады.

      2. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды тіркеуші органдарда, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелерінде мемлекеттік тіркеу кәмелетке толмаған ортақ балалары жоқ және бір-біріне мүліктік және өзге де талаптар қоймайтын ерлі-зайыптылардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға өзара келісімі кезінде жүргізіледі.

      3. Алып тасталды - ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

      4. Ерлі-зайыптылардың ортақ кәмелетке толмаған балаларының болуына қарамастан, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу ерлі-зайыптылардың біреуінің өтініші бойынша:

      1) жұбайын хабар-ошарсыз кеткен деп тану туралы соттың заңды күшіне енген шешімінің;

      2) жұбайын әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп тану туралы соттың заңды күшіне енген шешімінің;

      3) жұбайының қылмыс жасағаны үшін кемінде үш жыл мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталғандығы туралы сот үкімінің негізінде тіркеуші органдарда, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелерінде бұзылады.

      Ескерту. 238-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

239-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу орны

      Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу ерлі-зайыптылардың немесе олардың біреуінің қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органда, Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде – болатын жеріндегі Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінде жүргізіледі.

      Ескерту. 239-бап жаңа редакцияда - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

240-бап. Ерлі-зайыптылардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы бірлескен өтініші бойынша некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу мерзімдері

      Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеуді тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы бірлескен өтініш берілген күннен бастап бір айлық мерзім өткеннен кейін некені (ерлі-зайыптылықты) бұзушылардың өздері қатысқан кезде жүргізеді.

      Мерзімді есептеу өтініш берілгеннен кейінгі келесі күннен басталады және келесі айдың тиісті күнінде бітеді. Егер бұл күн жұмыс күніне тура келмесе, онда одан кейінгі жұмыс күнi мерзiмнiң аяқталған күнi болып есептеледі.

      Бір айлық мерзімнің қысқартылуы мүмкін емес.

      Егер ерлі-зайыптылар некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу үшін өздеріне белгіленген күні тіркеуші органға, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесіне келе алмаса, олар тіркеуші органға, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесіне некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы өтінішпен қайтадан жүгіне алады, ол некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу үшін тағы бір айлық мерзім тағайындайды.

      Егер ерлі-зайыптылардың бірі некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы өтінішті қайта бергеннен кейін некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу үшін тіркеуші органға, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесіне келе алмаса, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу ол болмаған кезде, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға оның нотариат куәландырған келісімі болғанда жүргізілуі мүмкін.

      Ескерту. 240-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

241-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу туралы өтініш

      1. Кәмелетке толмаған ортақ балалары жоқ ерлі-зайыптылардың өзара келісімі бойынша некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу, жұбайын хабар-ошарсыз кеткен деп тану туралы заңды күшіне енген сот шешімінің; жұбайын әрекетке қабілетсіз деп тану туралы заңды күшіне енген сот шешімінің; жұбайының қылмыс жасағаны үшін кемінде үш жыл мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталғандығы туралы сот үкімінің негізінде некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу туралы өтініштердің нысанын Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі бекітеді.

      Осы Кодекстің 238-бабының 4-тармағында көзделген некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу үшін негіздер, сондай-ақ соттың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы заңды күшіне енген шешімі азаматтық хал актілерінің ақпараттық жүйесіне электрондық түрде келіп түседі.

      2. Осы Кодекстің 238-бабының 2 және 4-тармақтарында көзделген негіздер бойынша некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы өтінішке неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлік, егер ол қағаз жеткізгіште берілген болса, қоса берілуге тиіс.

      Егер неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасы тіркеуші органда сақталмаса, неке (ерлі-зайыптылық) туралы акт жазбасын қалпына келтіру талап етіледі.

      3. Әрекетке қабілетсіз жұбайдың қорғаншысы басқа адамдардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу туралы мәлімдеме жасауына нотариатта куәландырылған сенімхат негізінде уәкілеттік бере алады.

      4. Ерлі-зайыптылардың бірлескен өтініші негізінде некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеуді қоспағанда, егер ерлі-зайыптылардың біреуі некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу үшін тіркеуші органға келе алмаған жағдайда, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес оларға, оның мүдделерін білдіру үшін сенімхат беріледі.

      Ескерту. 241-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

242-бап. Хабар-ошарсыз кеткен деп танылған, әрекетке қабілетсіз немесе ұзақ мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталған адаммен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу

      Хабар-ошарсыз кеткен деп танылған, әрекетке қабілетсіз немесе қылмыс жасағаны үшін кемінде үш жыл мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталған адаммен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеген жағдайда, тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі өтініш түскен күннен бастап бір апта мерзімде ол туралы қамауда жатқан жұбайға не әрекетке қабілетсіз жұбайдың қорғаншысына немесе хабар-ошарсыз кеткен деп танылған жұбайдың мүлкіне қорғаншыға хабарламаны алған күннен бастап қырық бес күн мерзім белгілей отырып хабарлауға міндетті, осы мерзім ішінде олар некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы өтініш бойынша өздерінің арасында дау бар екені туралы жазбаша хабарлауға құқылы.

      Белгіленген мерзімдерде жауаптың болмауы, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзудан бас тарту некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу үшін кедергілер болып табылмайды.

      Ескерту. 242-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

243-бап. Ерлі-зайыптылардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзғаннан кейін тектерін сақтауы немесе өзгертуі

      Некеге отыру (ерлі-зайыптылыққа тұру) кезінде өз тегін басқа текке өзгерткен жұбай, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу кезінде ортақ тегін сақтау немесе осы тегін некеге дейінгі тегіне өзгерту туралы некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы өтініште көрсетуге тиіс.

      Соттың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы шешімі негізінде тегін өзгерткен кезде азамат жеке басын куәландыратын құжаттарды бір айлық мерзімде ауыстыруға міндетті.

      Тегі өзгертілген жеке басын куәландыратын құжаттарды уәкілетті мемлекеттік орган соттың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы шешімі негізінде береді.

      Ескерту. 243-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

244-бап. Шетелдіктермен немесе азаматтығы жоқ адамдармен некені (ерлі-зайыптылықты)бұзуды мемлекеттік тіркеу

      1. Қазақстан Республикасының азаматтары мен шетелдіктер немесе азаматтығы жоқ адамдар арасындағы некені (ерлі-зайыптылықты), сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында шетелдіктер арасындағы некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүргізіледі.

      2. Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде тұратын Қазақстан Республикасының азаматы Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде тұратын жұбайымен (зайыбымен) некені (ерлі-зайыптылықты) оның азаматтығына қарамастан Қазақстан Республикасының сотында бұзуға құқылы. Егер Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес некені (ерлі-зайыптылықты) тіркеуші органда бұзуға жол берілген жағдайда, неке (ерлі-зайыптылық) Қазақстан Республикасының шетелдегi мекемелерiнде бұзылуы мүмкін.

      3. Қазақстан Республикасының азаматтары мен шетелдіктер немесе азаматтығы жоқ адамдар арасында Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде тиісті шет мемлекеттің заңнамасын сақтай отырып, жасалған некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады.

      4. Шетелдіктер арасында Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде тиісті шет мемлекеттің заңнамасын сақтай отырып, жасалған некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады.

245-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы акт жазбасының мазмұны

      Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы акт жазбасына мынадай мәліметтер:

      1) бұрынғы ерлі-зайыптылардың әрқайсысының тегі неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғанға дейінгі және одан кейінгі, аты, әкесінің аты (егер бар болса), туған күні, айы, жылы мен туған жері, жасы, азаматтығы, егер жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілсе, ұлты, тұрғылықты жері және заңды мекенжайы, білімі, табыс көзі немесе жұмыс орны, некенің (ерлі-зайыптылықтың) саны туралы мәліметтер;

      2) неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасының жасалған күні, нөмірі және неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу жүргізілген тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің атауы;

      3) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға негіз болып табылатын құжат;

      4) некенің (ерлі-зайыптылықтың) тоқтатылған күні;

      5) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзған адамдардың жеке басын куәландыратын құжаттардың деректемелері;

      6) алып тасталды - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      7) өтініш беруші туралы мәліметтер;

      8) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәліктің сериясы мен нөмірі енгізіледі.

      Ескерту. 245-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

246-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлік беру

      Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы акт жазбасының негізінде некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлікті тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі ерлі-зайыптылардың әрқайсысына некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу мемлекеттік тіркелген орын бойынша электрондық нысанда береді.

      Қалауы бойынша ерлі-зайыптылардың әрқайсысына некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлік қағаз жеткізгіште берілуі мүмкін.

      Ескерту. 246-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

247-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлік

      Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлік мынадай мәліметтерді:

      1) атын, әкесінің атын (егер бар болса), тегін неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғанға дейінгі және одан кейінгі, туған күні, айы, жылы мен туған жерін, азаматтығын, егер бұрынғы ерлі-зайыптылардың әрқайсысының жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілген болса, ұлтын;

      2) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеуге негіз болып табылатын құжат туралы мәліметтерді;

      3) некенің (ерлі-зайыптылықтың) тоқтатылған күнін;

      4) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы актінің жасалған күні мен нөмірін;

      5) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлік берілген адамның атын, әкесінің атын (егер бар болса), тегін;

      6) құжаттың берілген күнін және оны берген тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің атауын;

      7) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәліктің сериясы мен нөмірін;

      8) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеуді жүзеге асырған тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің атауын қамтиды.

      Ескерту. 247-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

29-тарау. БАЛА АСЫРАП АЛУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ТІРКЕУ

      Ескерту. 29-тарау алып тасталды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

30-тарау. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру

      Ескерту. 30-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

257-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру үшін негіз

      Ескерту. 257-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыруды он алты жасқа толған және атын және (немесе) әкесінің атын, тегін ауыстыруға тілек білдірген адамның жеке өтініші бойынша тіркеуші органдар жүргізеді.

      Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру мынадай дәлелді себептер:

      1) атының, әкесiнiң атының, тегiнiң оғаш естiлуi;

      2) атының, әкесiнiң атының, тегiнiң айтуға қиындық келтіруі;

      3) егер некені (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттік тіркеу кезінде некеге дейінгі тектерінде қалса немесе некені (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттік тіркегеннен кейін жұбайы (зайыбы) тегін басқасына ауыстырса, жұбайымен (зайыбымен) ортақ текте болғысы келген жұбайының (зайыбының) тілегі;

      4) егер неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған кезде бұл туралы мәлімделмесе, некеге дейiнгi тегiн алғысы келуі;

      5) бұрынғы некеден (ерлі-зайыптылықтан) туған балаларымен ортақ текте болғысы келуі;

      6) жұбайы қайтыс болған жағдайда некеге дейiнгi тегiн алғысы келуі;

      7) жұбайы қайтыс болған жағдайда өтiнiш берушi некеге дейiнгi тегiнде болғанда, балаларымен ортақ текте болғысы келуі;

      8) өтініш беруші таңдаған ата-аналарының бірінің ұлтына (ата-аналарының ұлты әртүрлі болған кезде) сәйкес келетін атты және (немесе) текті алғысы келуі;

      9) құжаттардағы атынан өзгеше, өмірде нақты қалыптасқан атын алғысы келуі;

      10) егер некеге отырған (ерлі-зайыпты болған) кезде жұбайының тегі қабылданса, некеге дейінгі тегін алғысы келуі;

      11) ұлттық дәстүрлерге байланысты әкесiнiң немесе атасының аты бойынша текте болғысы келуі;

      12) өтініш берушіні іс жүзінде тәрбиелеген адамның тегі мен аты бойынша текті және (немесе) әкесінің атын алғысы келуі;

      13) жынысын хирургиялық жолмен өзгерткен кезде таңдаған жынысқа сәйкес келетін атты, әкесінің атын, текті алғысы келуі кезінде жүргізіледі.

      Ескерту. 257-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

258-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру орны

      Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы өтініш өтініш берушінің таңдауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органға, Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде – құжаттарды кейіннен тіркеуші органға жіберу үшін Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесіне беріледі.

      Ескерту. 258-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

259-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы өтініш

      Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы өтініште мынадай мәліметтер:

      1) өтініш берушінің аты, әкесінің аты (егер бар болса), тегі;

      2) таңдаған аты, әкесінің аты, тегі;

      3) атын, әкесінің атын, тегін ауыстырудың себептері көрсетілуге тиіс.

260-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы өтінішті қарау тәртібі

      Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы өтінішті қарауды тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасына сәйкес жүргізеді.

      Ескерту. 260-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

261-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы өтінішке қоса берілетін құжаттардың тізбесі

      Ескерту. 261-бап алып тасталды - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

262-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстырудан бас тарту

      Ескерту. 262-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      Тіркеуші органның атын, әкесінің атын, тегін ауыстырудан бас тартуына сот тәртібімен шағым жасалуы мүмкін.

      Ескерту. 262-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

263-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы акт жазбасының мазмұны

      Ескерту. 263-бап алып тасталды - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

264-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыруға байланысты өзгертуге жататын мәліметтер

      Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыруға байланысты өзгертуге жататын мәліметтер туу туралы, некені (ерлі-зайыптылықты) қию немесе бұзу туралы тиісті акт жазбаларына атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы қорытындының негізінде енгізіледі.

      Тіркеуші органдар атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру жүргізілгенін растау үшін туу туралы, некені (ерлі-зайыптылықты) қию немесе бұзу туралы тиісті куәлік береді.

      Ескерту. 264-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

265-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы куәлік беру

      Ескерту. 265-бап алып тасталды - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

266-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы куәлік

      Ескерту. 266-бап алып тасталды - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

267-бап. Азаматтың аты, әкесінің аты, тегі ауыстырылғаны туралы хабарланатын мемлекеттік органдар тізбесі

      Ескерту. 267-бап алып тасталды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

31-тарау. ҚАЙТЫС БОЛУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ТІРКЕУ

268-бап. Қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу үшін негіз

      Қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу үшін:

      1) медициналық ұйым берген, қайтыс болу туралы белгіленген нысандағы құжат;

      2) қайтыс болу фактісін белгілеу туралы немесе адамды қайтыс болды деп жариялау туралы соттың заңды күшіне енген шешімі негіз болып табылады.

      Денсаулық сақтаудың медициналық ақпараттық жүйесі денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органның ақпараттық жүйесімен интеграцияланған кезде қайтыс болу туралы белгіленген нысандағы құжатты медициналық ұйым қайтыс болған кезден бастап бір күннен кешіктірмей денсаулық сақтаудың медициналық ақпараттық жүйесіне ғана енгізеді.

      Осы баптың екінші бөлігінде көрсетілген ақпараттық жүйелер интеграцияланбаған жағдайда, қайтыс болу туралы белгіленген нысандағы құжатты медициналық ұйым қайтыс болған кезден бастап бір күннен кешіктірмей денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органның ақпараттық жүйесіне де, денсаулық сақтаудың медициналық ақпараттық жүйесіне де енгізеді.

      Ескерту. 268-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

269-бап. Қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу орны

      Қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органда жүргізіледі.

      Ескерту. 269-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

270-бап. Қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу тәртібі

      Азаматтық хал актілерінің ақпараттық жүйесінде медициналық ұйым берген қайтыс болу туралы құжат болған кезде қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу автоматты түрде жүргізіледі.

      Азаматтық хал актілерінің ақпараттық жүйесінде медициналық ұйым берген қайтыс болу туралы құжат болмаған кезде қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу мүдделі адамның өтініші бойынша қайтыс болуды мемлекеттік тіркеуге негіз болып табылатын құжаттар беріле отырып жүргізіледі.

      Ескерту. 270-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

271-бап. Мәйіттері танылмаған және талап етілмеген адамдардың қайтыс болуын мемлекеттік тіркеу

      Ескерту. 271-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      Мәйіттері танылмаған және талап етілмеген адамдардың қайтыс болуын мемлекеттік тіркеуді сот-медициналық сараптама ұйымының лауазымды адамының жазбаша өтініші бойынша тіркеуші органдар жүргізеді.

      Мәйіттері танылмаған адамдардың қайтыс болуын мемлекеттік тіркеу кезінде қайтыс болу туралы актінің жазбасына қайтыс болу туралы медициналық куәлікте қамтылған, мемлекеттік тіркеу үшін қажетті мәліметтер ғана енгізіледі.

      Егер қайтыс болған адам кейіннен танылған болса, ол туралы жетіспейтін мәліметтер қайтыс болу туралы медициналық куәліктің және мәлімдеме жасаушының жазбаша өтінішінің негізінде қайтыс болу туралы актінің жазбасына қорытынды жасалмастан енгізіледі.

      Мәйіттері танылмаған және талап етілмеген адамдардың мемлекеттік тіркелгені туралы жергілікті атқарушы органдардың тиісті қызметіне Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі белгілеген нысан бойынша қайтыс болу туралы анықтама беріледі.

      Ескерту. 271-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

272-бап. Қайтыс болу туралы акт жазбасының мазмұны

      Қайтыс болу туралы акт жазбасына мынадай мәліметтер:

      1) қайтыс болған адамның аты, әкесінің аты (егер бар болса), тегі, туған күні, айы, жылы мен туған жері, соңғы тұрғылықты жері, жынысы, азаматтығы, егер жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілсе, ұлты, қайтыс болған күні мен орны;

      2) қайтыс болу фактісін растайтын құжаттың негізінде қайтыс болу себебі;

      3) қайтыс болу фактісін растайтын құжат;

      4) қайтыс болу туралы мәлімдеме жасаған мәлімдеме жасаушының аты, әкесінің аты (егер бар болса), тегі, тұрғылықты жері не органның, ұйымның атауы және заңды мекенжайы;

      5) қайтыс болу туралы куәліктің сериясы мен нөмірі енгізіледі.

273-бап. Қайтыс болу туралы куәлікті және хабарламаны беру

      Қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу жасалғаннан кейін қайтыс болу туралы хабарламаны "электрондық үкімет" веб-порталы арқылы алуға болады.

      Қайтыс болған адамның жақын туыстарына, мұрагерлері аясына кіретін басқа адамдарға не қайтыс болған адам қамқорлығында болған азаматтарға, сондай-ақ қайтыс болған адам тұрған немесе жазасын өтеген мемлекеттік ұйымдардың өкілдеріне қайтыс болу туралы куәлік беріледі.

      Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде пайдалану қажет болған жағдайда осы баптың екінші бөлігінде аталған адамдарға олардың өтініші бойынша кез келген тіркеуші орган, сондай-ақ Қазақстан Республикасының шет елдердегі мекемесі қайтыс болу туралы акт жазбасының негізінде қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу туралы қағаз жеткізгіштегі куәлікті береді.

      Басқа туыстарына қайтыс болу туралы куәлік мұрагерлік іс қарауында жатқан нотариустың хабархаты бойынша беріледі.

      Мәйіттері танылмаған және талап етілмеген адамдардың қайтыс болу туралы куәлігі барлық қажетті мәліметтер қайтыс болу туралы акт жазбасына енгізілгеннен кейін ғана беріледі.

      Ескерту. 273-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

274-бап. Қайтыс болу туралы куәлік

      Қайтыс болу туралы куәлік мынадай мәліметтерді:

      1) қайтыс болған адамның атын, әкесінің атын (егер бар болса), тегін, туған күні, айы, жылы мен туған жерін, жасын, қайтыс болған күні мен орнын;

      2) қайтыс болу туралы акт жазбасының жасалған күні мен нөмірін;

      3) құжаттың берілген күнін және оны берген тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің атауын;

      4) қайтыс болу туралы куәліктің сериясы мен нөмірін;

      5) қайтыс болуды мемлекеттік тіркеуді жүзеге асырған тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің атауын қамтиды.

      Ескерту. 274-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

7-БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ НЕКЕ-ОТБАСЫ ЗАҢНАМАСЫ
НОРМАЛАРЫНЫҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
32-тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ НЕКЕ-ОТБАСЫ ЗАҢНАМАСЫ
НОРМАЛАРЫНЫҢ ШЕТЕЛДІКТЕРГЕ ЖӘНЕ АЗАМАТТЫҒЫ ЖОҚ АДАМДАРҒА
ҚОЛДАНЫЛУЫ

275-бап. Ерлі-зайыптылардың мүліктік емес және мүліктік жеке құқықтары мен міндеттері

      Ерлі-зайыптылардың мүліктік емес және мүліктік жеке құқықтары мен міндеттері аумағында өздері бірге тұратын тұрғылықты жері бар мемлекеттің заңнамасымен, ал бірге тұратын тұрғылықты жері болмаған кезде аумағында олардың соңғы бірге тұратын тұрғылықты жері болған мемлекеттің заңнамасымен айқындалады. Бұрын бірге тұратын тұрғылықты жері болмаған ерлі-зайыптылардың мүліктік емес және мүліктік жеке құқықтары мен міндеттері Қазақстан Республикасының аумағында Қазақстан Республикасының заңнамасымен айқындалады.

276-бап. Әке (ана) болуды анықтау және оны даулау

      1. Әке (ана) болуды анықтау және оған дау айту бала туған кезде азаматы болған мемлекеттің заңнамасымен айқындалады.

      2. Әке (ана) болуды анықтаудың және оған дау айтудың тәртібі Қазақстан Республикасының аумағында Қазақстан Республикасының заңнамасымен айқындалады. Егер Қазақстан Республикасының заңнамасында тіркеуші органдарда әке (ана) болуды анықтауға жол берілсе, баланың Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде тұратын ең болмаса біреуі Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын ата-аналары әке (ана) болуды анықтау туралы Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерiне өтініш беруге құқылы.

277-бап. Ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері

      Ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері, оның ішінде ата-аналардың балаларын күтіп-бағу жөніндегі міндеті аумағында олардың бірге тұратын тұрғылықты жері бар мемлекеттің заңнамасымен айқындалады. Ата-аналар мен балалардың бірге тұратын тұрғылықты жері болмаған кезде ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері бала азаматы болып табылатын мемлекеттің заңнамасымен айқындалады. Талапкердің талап етуі бойынша алименттік міндеттемелерге және ата-аналар мен балалардың арасындағы басқа да қатынастарға аумағында бала тұрақты тұрып жатқан мемлекеттің заңнамасы қолданылуы мүмкін.

278-бап. Кәмелетке толған балалардың, сондай-ақ отбасының басқа да мүшелерінің алименттік міндеттемелері

      Ата-аналардың пайдасына алименттік міндеттемелер, сондай-ақ отбасының басқа да мүшелерінің алименттік міндеттемелері аумағында олардың бірге тұратын тұрғылықты жері бар мемлекеттің заңнамасымен айқындалады. Бірге тұратын тұрғылықты жері болмаған кезде мұндай міндеттемелер алимент алуға құқығы бар адам азаматы болып табылатын мемлекеттің заңнамасымен айқындалады.

279-бап. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу

      1. Қазақстан Республикасынан тыс жерде тұрақты немесе уақытша тұратын Қазақстан Республикасының азаматтарына қатысты азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерi жүргізеді және олар жасаған акт жазбалары Қазақстан Республикасы астанасының тіркеуші органына беріледі.

      2. Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерiнде азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу кезінде, егер мүдделі адамдар Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылса, Қазақстан Республикасының заңнамасы қолданылады.

      Ескерту. 279-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

280-бап. Азаматтық хал актілерінің жасалуын растайтын шет мемлекеттердің құжаттарын тану

      Қазақстан Республикасының азаматтарына, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға қатысты тиісті мемлекеттердің заңдары бойынша шет мемлекеттердің құзыретті органдары берген Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде азаматтық хал актілерінің жасалғанын растайтын құжаттар, егер олар Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмесе, сондай-ақ консулдық ресмилендірілген не арнайы мөртаңба (апостиль) болған кезде Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады. Азаматтық хал актілерінің ақпараттық жүйесінде мемлекеттік тіркелуге жататын туу туралы акт жазбасын қоспағанда, мүдделі адамдардың өтініші бойынша тіркеуші орган немесе Қазақстан Республикасының шет елдердегі мекемесі азаматтық хал актілерінің ақпараттық жүйесінде Қазақстан Республикасының шегінен тыс жердегі азаматтық хал актісін тіркеу туралы белгі қояды.

      Қазақстан Республикасының құзыретті органдары босқындар мен мәжбүрлеп қоныс аударушыларға бұрынғы тұрған жері бойынша неке қию (ерлі-зайыпты болу), туу туралы куәліктерді және азаматтық хал актілерінің басқа да құжаттарын алуға жәрдем көрсетуге міндетті.

      Ескерту. 280-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

33-тарау. ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ ӨТПЕЛІ ЕРЕЖЕЛЕР

281-бап. Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасын бұзғаны үшін жауаптылық

      Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасын бұзу Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады.

282-бап. Осы Кодексті қолдану тәртібі

      1. Осы Кодекс оны қолданысқа енгізгеннен кейін туындаған құқықтық қатынастарға қолданылады.

      2. Осы Кодекстің 112-бабы 2-тармағының 8), 9) және 10) тармақшаларының ережелері қолданысқа енгізілген күнге дейін Қазақстан Республикасының аумағында аккредиттеуді алған бала асырап алу жөніндегі агенттіктер көрсетілген тармақшалардың ережелері қолданысқа енгізілген күннен бастап бір жыл ішінде Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілетті органына тиісті міндеттемелер ұсынуға міндетті.

      3. Осы баптың 2-тармағында көрсетілген мерзім өткен соң осы Кодекстің 112-бабының 2-тармағы 8), 9) және 10) тармақшаларының ережелеріне сәйкес міндеттемелер ұсынбаған бала асырап алу жөніндегі агенттіктер Қазақстан Республикасының аумағында өз қызметін тоқтатады.

      Ескерту. 282-бап жаңа редакцияда - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

283-бап. Осы Кодексті қолданысқа енгізу тәртібі

      1. Осы Кодекс алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

      2. "Неке және отбасы туралы" 1998 жылғы 17 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының (Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 1998 ж., № 23, 430-құжат; 2001 ж., № 24, 338-құжат; 2004 ж., № 23, 142-құжат; 2006 ж., № 1, 5-құжат; 2007 ж., № 3, 20-құжат; № 9, 67-құжат; № 20, 152-құжат; 2011 ж., № 6, 49-құжат) күші жойылды деп танылсын.

Қазақстан Республикасының


Президенті

Н. НАЗАРБАЕВ


On Marriage (Matrimony) and Family

The Code of the Republic of Kazakhstan dated 26 December, 2011 No. 518-IV.

      Unofficial translation

      This Code determines purposes, objectives, principles and legal regulatory basis of marriage and family (matrimonial) relations, secure protection of rights and interests of a family, considering its development as priority direction of social state policy of the Republic of Kazakhstan.

GENERAL PART
SECTION 1. GENERAL PROVISIONS
Chapter 1. MARRIAGE AND FAMILY LEGISLATION OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Article 1. Basic definitions, used in this Code

      1. The following basic definitions shall be used in this Code:

      1) acts of civil status - the legally executed circumstances that individualize a person and with whom the origin, existence and termination of his (her) rights and obligations is linked;

      2) the civil status registration authority (hereinafter referred to as the registration authority) is the State Corporation "Government for Citizens", which carries out the state registration of civil status acts and other types of public services related to the state registration of civil status acts;

      2-1) information system of acts of civil status – an information system designed for the state registration of acts of civil status, making changes, corrections, additions, cancellation and restoration of acts of civil status, also containing information constituting personal data of individuals;

      3) accreditation - the official recognition by the authorized body in the field of protection of the rights of children of the Republic of Kazakhstan of the right of adoption agencies and organizations to assist in the placement of orphans, children left without parental care in families of citizens of the Republic of Kazakhstan to carry out their activities;

      4) alimony - a financial or material allowance, which is obliged to be provided by one person to other person, having the right to its receipt;

      5) a child (children) left without a custody of parents (parent) - a child (children) that lost a custody of one or both parents, due to restriction or deprivation of their parental rights, recognition as missing, declaration as decedent, recognition as incapable or partially capable, service of sentence in the places of deprivation of freedom, avoidance of the child’s nurturing or protection of his (her) rights and interests, as well as with refusal to take a child from an educational or healthcare organization, as well as in other cases of absence of parental custody and that is in need for the security of required protection of his (her) rights and interests, provided by the Laws of the Republic of Kazakhstan;

      6) an abandoned child (children) - a child, whose parent (parents) abandoned from his (her) further nurturing, education, material support by executing the relevant juridical documents;

      7) establishment of paternity - establishment of paternity of a person, in respect of a child by registering body or in a judicial proceeding, if a person is not married to mother of the child;

      8) a child (children) - a person under eighteen years of age (age of majority);

      9) adoption - a legal form of transferring a child (children) into nurturing to family, on the basis of court decision that consequently emerges personal non-property and property rights and obligations, equating to the rights and obligations of the relatives by birth;

      10) adoption agencies - the non-commercial foreign organizations, carrying out activity on adoption of children in the territory of its state and accredited to carry out such activity in the territory of the Republic of Kazakhstan in the manner, established by this Code;

      10-1) a guest family - is a family temporarily taking up orphans, children left without parental care, being in organizations of all types (educational, medical, etc.) for periods not connected to the educational process (vacations, weekends and holidays);

      11) a childhood - a legal status of persons under the age of majority;

      11-1) an adoptive family - is a form of placement in the family, which has accepted for the upbringing of at least four and not more than ten orphans, children left without parental care, being in educational organizations for orphans, children left without parental care;

      12) legal representatives of a child - parents (parent), adoptive parents, guardian or custodian, foster parent (foster parents), foster educator and other persons substituting them, carrying out care, education, upbringing, protection of rights and interests of a child in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan;

      13) close relatives - parents (parent), children, adoptive parents, adopted children, brothers and sisters of the full and half blood, grandfather, grandmother, grandchildren;

      14) a sham marriage (matrimony) a marriage (matrimony) contracted in the manner, established by the Law of the Republic of Kazakhstan, without intention of spouses or one of them to create a family;

      15) identification document - a tangible object of a standard form with information on private data of an individual, attached on it, permitting to confirm a personality and legal status of its owner for the purpose of evidence of identification;

      The identification documents include the documents, mentioned in paragraph 1 of Article 6 of the Law of the Republic of Kazakhstan “On identification documents”;

      16) legal relation - a relationship between one of the spouses towards the close relatives of the other spouse;

      17) an orphan child (children-orphans) - a child (children), whose parents or one of the parents died;

      17-1) an organization to provide assistance in the placement of orphans, children left without parental care in the families of citizens of the Republic of Kazakhstan - a non-profit organization that provides, on a gratuitous basis in the territory of the Republic of Kazakhstan, assistance in the placement of orphans, children left without care parents, for upbringing in families in accordance with the competence established by this Code, citizens of the Republic of Kazakhstan permanently residing in the territory of the Republic of Kazakhstan, wishing to accept and adopt children for upbringing, and accredited to carry out such activities in the manner prescribed by this Code;

      17-2) Republican databank of orphans, children left without parental care, and persons wishing to take children into foster care in their families (hereinafter - the Republican Databank) - a database containing information on orphans, children left without parental care, as well as on persons wishing to accept orphans, children left without parental care, for upbringing in their families;

      17-3) a large family - a family with four or more minor children living together, including children enrolled full-time in general education or vocational programs in organizations of general secondary, technical and vocational, post-secondary, higher and ( or) postgraduate education, after they reach the age of majority until the time of graduation from educational organizations (but not more than until they reach the age of twenty-three);

      18) authorized body in the scope of protection of children’s rights - the central executive body, determined by the Government of the Republic of Kazakhstan;

      19) guardianship - a legal form of protection of the rights and interests of a child (children) aged fourteen to eighteen, as well as adults limited by the court in legal capacity due to abuse of gambling, betting, alcohol or narcotic drugs;

      20) is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 01.04.2019 № 240-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication);

      21) a trusteeship - a legal form of protection of the rights and interests of children under the age of fourteen years and persons, recognized incapable by court;

      22) a trustee or a guardian - a person appointed to carry out the functions on trusteeship or guardianship, in the manner, established by the Law of the Republic of Kazakhstan;

      23) assisted reproductive methods and technologies - a complex of medical arrangements on diagnostics, treatment and rehabilitation, oriented to correction of reproductive activity of citizens;

      24) financial condition - existence or absence of job wages, pension, other incomes; their amount; existence of property; receipt or non-receipt of financial support from other family members;

      25) treaty regime of property - property regime of spouses, established by the marriage contract;

      26) a marriage (matrimony) - a union with equal rights between a man and a woman, concluded with free and full agreement of parties, in the manner, established by the Law of the Republic of Kazakhstan with the purpose of creating a family, creating property and personal non-property rights and obligations between the spouses;

      27) marriage (matrimonial) age - the age, established by this Code, at which a person shall have the right to enter into marriage (matrimony);

      28) a sole mother - a woman that gave a birth to child (children), but not married, registered in the registering bodies;

      29) a family - a scope of persons, linked by the property and personal non-property rights and obligations, emerging from marriage (matrimony), affinity, legal relation, adoption or other form of adoption of children on care, and called to strengthening and development of family relations;

      30) a marital status - a marriage (matrimony) or a single state, or a dissolution of marriage (matrimony), widowhood, existence or absence of children or other family members;

      30-1) a child (children) in need of special social services - a child (children) whose life activity is impaired as a consequence of the circumstances provided for by the legislation of the Republic of Kazakhstan on social protection, and who cannot overcome these circumstances on their own or with the help of the family;

      31) a foster care - a form of nurturing, whereby children-orphans, children left without a custody of parents (parent) shall be transferred into foster care to the families under a contract, concluded by authority body, carrying out the functions on trusteeship and guardianship, and by the person that expressed desire for taking care of a child (children);

      32) reproductive health - a human health, reflecting his (her) ability to reproduce full-fledged descendants;

      33) a surrogate mother - a woman, carried a child after application of assisted reproductive methods and technologies and giving a birth of a child (children) for customers, according to surrogacy contract;

      34) surrogate motherhood - a carrying and birth of a child (children), including the cases of castling births under the contract between surrogate mother and spouses with the remuneration payment;

      35) surrogacy contract - a notarized written agreement between married persons (in matrimony) willing to have a child, and a woman that gave her agreement to carry and give a birth to a child by the application of assisted reproductive methods and technologies;

      36) relatives - persons being in the kinship, having common ancestors to the great grandfather and great grandmother.

      2. The definitions “child (children)” and “child”, “parents (parent)” and “parents”, “spouses (husband, wife)” and “spouses” shall be equal, unless otherwise provided by this Code.

      Footnote. Article 1 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.01.2013 No. 74-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 05.07.2014 № 236-V (shall be enforced from 01.01.2015); dated 29.09.2014 № 239-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); dated 18.04.2017 № 58-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); dated 02.07.2018 № 165-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 240-VI dated 01.04.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); No. 292-VI dated December 27, 2019 (see Art. 2 for the enactment procedure); dated 02.07.2020 № 356-VI (shall enter into force upon the expiry of ten calendar days after the day of the first official publication); dated 14.07.2022 No. 141-VII (see Art. 2 for the enactment procedure); dated 20.04.2023 No. 226-VII (shall be enforced from 01.07.2023).

Article 2. Basis of marriage and family legislation of the Republic of Kazakhstan

      1. The marriage (matrimony) and family, motherhood, paternity and childhood shall be under the state protection.

      2. The marriage and family legislation of the Republic of Kazakhstan shall be based on the principles of:

      1) voluntariness of marriage (matrimonial) union between a man and a woman;

      2) equality of marriage and family rights in family;

      3) inadmissibility of arbitrary interference by someone in the family affairs;

      4) solution of intra family’s issues by the mutual agreement;

      5) priority of the family nurturing of children, carrying for their development and prosperity;

      6) priority protection of rights and interests of minors, elderly and disabled members of family;7) securing of unimpeded exercise of the rights by members of family, possibility of judicial protection of these rights;

      8) wellness maintenance of all family members;

      3. The marriage (matrimony) concluded only by state bodies shall be admitted.

      The marriage (matrimony), concluded by religious rites and ceremonies shall not be equated to the marriage (matrimony), registered in the registering bodies and shall not create the relevant legal consequences.

      The factual cohabitation of a man and a woman, as well as persons of the same sex shall not be recognized as the marriage (matrimony).

      4. Any forms of restriction of the rights of citizens during contracting marriage (matrimony) based on origin, social, official and property position, race, nationality, language, treatment of religion or any other circumstances shall be forbidden.

      In marriage and family (matrimonial) relations, the rights of citizens may be restricted only on the basis of the Law and only inasmuch as this is necessary for the purpose of protection of constitutional system, public order, rights and freedom of a person, health and morality of population.

Article 3. Relations regulated by marriage and family legislation of the Republic of Kazakhstan

      The marriage and family legislation of the Republic of Kazakhstan shall:

      1) establish the rights and obligations, property and personal non-property relations between family members such as spouses, parents and children, and between other relatives and other persons in cases and within the limits, provided by the marriage and family legislation of the Republic of Kazakhstan;

      2) establish conditions and procedure for contracting a marriage (matrimony), termination of marriage (matrimony) and recognition of its invalidation;

      3) determine the forms and procedure for placing children-orphans and children left without a custody of parents in family;

      4) regulate procedure for the state registration of acts of civil status;

      5) defines the functions of the bodies carrying out the state registration of acts of civil status.

      Footnote. Article 3 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 4. Marriage and family legislation of the Republic of Kazakhstan

      1. The marriage and family legislation of the Republic of Kazakhstan shall be based on the Constitution of the Republic of Kazakhstan; consists of this Code, other regulatory legal acts of the Republic of Kazakhstan.

      2. If an international treaty, ratified by the Republic of Kazakhstan established other rules than those contended in this Code, the rules of international treaty shall be applied.

Article 5. Execution of civil legislation of the Republic of Kazakhstan to marriage and family (matrimonial) relations

      1. The civil legislation of the Republic of Kazakhstan shall be executed to the property and personal non-property relations between family members, mentioned in Article 3 of this Code, not regulated by the marriage and family legislation of the Republic of Kazakhstan, insofar as it is not inconsistent with the essence of marriage and family (matrimonial) relations.

      2. Regulations of marriage and family and (or) civil legislation of the Republic of Kazakhstan, regulating similar relations (analogy by the Law) shall be applied, in cases when relations, provided by Article 3 of this Code are not directly regulated by the legislation of the Republic of Kazakhstan or by the agreement of parties and there are no rules, practiced for them, insofar as it is not inconsistent with their essence.

      In case of impossibility to use the analogy by the Law in required cases, the rights and obligations of the subjects of marriage and family (matrimonial) relations shall be determined proceeding from the common principles and meaning of marriage and family or civil legislation of the Republic of Kazakhstan and requirements of conscientiousness, rationality and justice (analogy by the Law), as well as in compliance with the principles of operation of the Law in time, space and scope of persons.

Chapter 2. EXERCISE AND PROTECTION OF MARRIAGE AND FAMILY (MATRIMONIAL) RIGHTS

Article 6 Exercise of rights and obligations in marriage and family (matrimonial) relations.

      Citizens shall dispose the rights, belonged to them, emerging from the marriage and family (matrimonial) relations, including the right to protect these rights, at their own convenience, unless otherwise provided by the legislative acts of the Republic of Kazakhstan.

      The exercise of marriage and family (matrimonial) rights and fulfillment of obligations shall not violate the rights, freedom and legal interests of other family members and other legal entities.

Article 7. Protection of marriage and family rights

      The Protection of marriage and family (marital and family) rights is carried out in the manner established by this Code and other laws of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 7 in the wording of the Law of the RK dated 29.06.2020 № 351-VI (shall enter into force from 01.07.2021).

Article 8. Application of the limitation of action in marriage and family (matrimonial) relations

      1. The limitation of action shall not be extended to requests, emerged from marriage and family (matrimonial) relations with the exception of cases, when the term for protection of violated right is established by this Code.

      2. During the application of rules, establishing a limitation of actions, in consideration of disputes, emerged from marriage and family (matrimonial) relations, a court shall govern by the standards of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan.

SECTION 2. MARRIAGE (MATRIMONY)
Chapter 3. CONDITIONS AND PROCEDURE FOR CONCLUSION OF MARRIAGE (MATRIMONY)

Article 9. Conditions of conclusion of marriage (matrimony)

      1. Conclusion of marriage (matrimony) requires free and complete agreement of a man and a woman, entering into marriage (matrimony) and their attainment of marriage age.

      2. Marriage (matrimony) may not be concluded in existence of circumstances, mentioned in Article 11 of this Code.

Article 10. Marriage age

      1. Marriage age shall be established for men and women at eighteen years of age.

      2. At the place of state registration of conclusion of marriage, registering bodies may reduce marriage (matrimonial) age for a term of not less than two years in existence of following reasonable excuses:

      1) pregnancy;

      2) birth of common child.

      3. Request on reducing marriage (matrimonial) age may be submitted by persons, willing to enter into marriage (matrimony) and their parents or guardians, specifying the reasons, making it necessary to reduce established marriage (matrimonial) age.

      4. Reduce of marriage age shall be allowed only upon the agreement of persons entering into marriage (matrimony).

      5. Marriage (matrimony) between persons, not attained marriage (matrimonial) age, or a person, attained marriage (matrimonial) age with a person, not attained marriage (matrimonial) age shall be allowed only with a written agreement of parents or guardians of the persons, not attained marriage (matrimonial) age.

Article 11. Persons, the conclusion of marriage (matrimony) of whom is not allowed

      Conclusion of marriage (matrimony) shall not be allowed between:

      1) persons of the same sex;

      2) persons, at least one of whom is married;

      3) close relatives;

      4) adoptive parents and adopted children, children of adoptive parents and adopted children;

      5) persons, at least one of whom is recognized incapable as a consequence of mental disease or dementia by enforced court decision.

Article 12. Medical checkup of persons, entering into marriage (matrimony)

      1. Public health organizations shall provide counseling and checkup, on medical as well as medicogenetic issues and issues of reproductive health services of the persons, willing to enter into marriage (matrimony) only by their mutual agreement.

      2. The results of medical checkup of a person entering into marriage shall be a medical secrecy and may be reported to a person, with whom it intends to conclude marriage (matrimony) only upon the agreement of a person who passed the checkup.

      Exceptions shall apply in cases, when a person entering into marriage has a disease that creates a threat of health to another person entering into marriage (matrimony).

Article 13. Procedure for conclusion of marriage (matrimony)

      1. Marriage (matrimony) shall be concluded in registering bodies or in especially dedicated state wedding registry offices, by the personal presence of persons entering into marriage (matrimony).

      In exceptional cases (serious illness, disability associated with movement difficulties, detention or in places of deprivation of liberty), when one of the persons wishing to marry cannot come to the registering authority, the state registration of the marriage is performed at home, in a medical or other organization in the presence of persons entering into marriage, with mandatory coordination with the administration of the relevant organization.

      2. Marriage (matrimony) is concluded after fifteen calendar days from the date of submission of the application to the registration authority by those wishing to enter into marriage (matrimony).

      In existence of legitimate reasons that are duly documented, a registering body may reduce or increase this term, at the place of state registration of conclusion of marriage (matrimony).

      In existence of special circumstances (pregnancy, birth of a child, immediate danger to life of one of parties and other special circumstances), the state registration of conclusion of marriage (matrimony) shall be performed on a day of filing of the application, at the wish of those who enter into marriage (matrimony).

      3. The state registration of conclusion of marriage (matrimony) shall be performed in the manner, prescribed by this Code.

      4. The refusal of the registering authority to register a marriage (matrimony) may be appealed by persons wishing to enter into marriage (matrimony) or by one of them, as well as by their legal representatives in the manner prescribed by the Laws of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 13 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 03.12.2015 № 433-V (shall be enforced from 01.01.2016); dated 29.06.2020 № 351-VI (shall enter into force from 01.07.2021); dated 29.06.2020 № 351-VI (shall enter into force from 01.07.2021); dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Chapter 4. TERMINATION OF MARRIAGE (MATRIMONY)

Article 14. Termination of marriage (matrimony)

      Termination of marriage (matrimony) shall be a termination of legal relations between spouses, in consequence of circumstances beyond their control (death, declaration of one of them as decedent or recognition as missing) or in consequence of activities on individual initiative both of two, as well as one of spouses by dissolution of marriage (matrimony) in the manner, prescribed by this Code.

      Termination of marriage (matrimony) between spouses shall not suspend and terminate legal relations between parents and children, born or adopted in this marriage (matrimony).

Article 15. Termination of marriage (matrimony) in consequence of death of one of spouses, his (her) declaration as decedent by court or recognition as missing

      1. Marriage (matrimony) shall be terminated in consequence of death of one of spouses, as well as his (her) declaration as decedent by court or recognition as missing.

      2. In case of appearance of a spouse, declared decedent or recognized as missing by court and in case of reversal of the relevant juridical decisions, a marriage (matrimony) may be reinstated by registering body with the joint application of spouses.

      3. Marriage may not be reinstated if other spouse has entered into new marriage (matrimony), with the exception of cases, when at the moment of conclusion of marriage (matrimony) the parties (or one party) knew that the spouse, recognized as missing or declared decedent is alive.

Article 16. Dissolution of marriage (matrimony)

      1. Marriage (matrimony) may be terminated by its dissolution upon the application of one or both of spouses, as well as upon the application of trustee of a husband (a wife), who recognized by court incapable.

      2. Dissolution of marriage (matrimony) is impossible without the agreement of a wife during her pregnancy and within the first year of child’s life.

Article 17. Dissolution of marriage (matrimony) in registering bodies

      1. Dissolution of marriage (matrimony) shall be performed in registering bodies, by the mutual agreement to dissolution of marriage (matrimony) of spouses, who have no common minors, and in the absence of property and other complaints to one another.

      2. Independently from existence of minors of the spouses, the marriage (matrimony) shall be dissolved in registering bodies upon the application of one of the spouses if the other spouse is:

      1) recognized as missing by the court;

      2) recognized incapable;

      3) recognized partially capable;

      4) convicted of committing a crime to deprivation of freedom for a term of not less than three years.

      3. The state registration of dissolution of marriage (matrimony) shall be performed by registering body in the manner, prescribed by this Code.

Article 18. Consideration of disputes arising between spouses in the dissolution of marriage (marriage)

      Disputes regarding the division of common property, payment of funds for maintenance of a disabled spouse, as well as minor children, arising between spouses in the dissolution of marriage are considered in mediation or in a judicial procedure.

      Footnote. Article 18 in the new wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.11.2014 № 254-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication).

Article 19. Dissolution of marriage (matrimony) in a judicial proceeding

      1. Dissolution of marriage (matrimony) shall be performed in a judicial proceeding, if it is found that the further cohabitation and family preservation is not possible.

      2. Dissolution of marriage (matrimony) in a judicial proceeding shall be performed in the following cases:

      1) existence of common minors, with the exception of cases provided by paragraph 2 of Article 17 of this Code;

      2) absence of agreement of one of spouses to dissolution of marriage (matrimony);

      3) if one of the spouses evades the dissolution of marriage (matrimony) by actions or omissions, in spite of the absence of objections;

      4) existence of property and other claims to one another.

      3. Dissolution of marriage (matrimony) shall be performed in a judicial proceeding upon expiry of one month from the date of filing the application on dissolution of marriage (matrimony) to the court by spouses.

      4. In exceptional cases, a court shall have the right to dissolve marriage (matrimony) before expiration of the term, mentioned in paragraph 3 of this Code.

Article 20. Dissolution of marriage (matrimony) in a judicial proceeding in the absence of agreement of one of spouses to dissolution of marriage (matrimony)

      In the absence of agreement of one of spouses to dissolution of marriage (matrimony), a court shall have the right to use efforts for reconciliation of spouses and adjourn examination of the case, fixing a time limit within six months.

      In case of adjournal of examination of the case with specifying the time for reconciliation, a court shall decide the issues, provided by subparagraphs 2) and 4) of paragraph 2 of Article 22 of this Code, at the suit of one of the spouses.

      Dissolution of marriage (matrimony) shall be performed, if the measures for reconciliation of spouses proved to be issueless and the spouses (or one of them) insist on dissolution of marriage (matrimony).

Article 21. Dissolution of marriage (matrimony) in a judicial proceeding on other grounds

      1. In the absence of mutual agreement to dissolution of marriage (matrimony) of spouses, having common minors and in the absence of property or other complaints to one another, a court shall have the right to dissolve marriage (matrimony) without establishing the motives of dissolution of marriage (matrimony).

      2. If in the absence of property complaints to one another, one of the spouses, having common minors, files an application on dissolution of marriage (matrimony) and the other spouse, in spite of absence of complaints, evades from the dissolution of marriage (matrimony) by actions and omissions, a court shall have the right to dissolve marriage (matrimony) without explanation of reasons of dissolution of marriage (matrimony).

Article 22. Issues, solved by court during rendering of decision on dissolution of marriage (matrimony)

      1. When dissolving a marriage (matrimony) in a judicial proceeding, the spouses may submit for consideration by the court an agreement as to which of them the minor children will live with, on the procedure for paying for the maintenance of children and (or) a disabled needy spouse, the amount of these payments or on division of the common property of the spouses, on determining the order of communication between the parent and the child. The court decision shall indicate the names of the spouses after the dissolution of the marriage (matrimony).

      2. If there is no agreement between spouses on the issues, mentioned in paragraph 1 of this Article as well as if it is established that this agreement violates the interests of children or one of the spouses, court shall be obliged to:

      1) decide with whom of the parents, the minors will live after dissolution of marriage (matrimony);

      2) decide which of the parents and in which amount of allowance will pay the alimony for maintenance of children;

      3) perform the partition of common property after demand of spouses, being in their joint property, in recognition of the interests of minors and (or) interests of the spouses;

      4) decide the amount of allowance, after demand of a spouse, having the right for receipt of allowance from another spouse;

      5) determine the order of communication between the parent and the child.

      3. In case, the partition of property concerns the interests of third parties, the court shall have the right to appropriate the demand on partition of property to the separate proceeding.

      Footnote. Article 22 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 27.03.2023 No. 216-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 23. Moment of termination of marriage (matrimony) at its dissolution

      1. Marriage (matrimony), dissolved in registering bodies shall be terminated from the date of the state registration of dissolution of marriage (matrimony) in a civil register, and during dissolution of marriage (matrimony) in court - from the date of enforcement of judicial decision on dissolution of marriage (matrimony).

      Court is obliged to submit the copy of court decision to a registering body at the place of rendering of decision within three days from the date of enforcement of judicial decision on dissolution of marriage (matrimony) as well as at the place of the state registration of conclusion of marriage (matrimony).

      2. A court decision on dissolution of marriage (matrimony) that has entered into legal force shall not be subject to state registration with the registering authorities.

      Spouses shall have the right to enter (register) a new marriage (matrimony) after the entry into force of a court decision on divorce (matrimony).

      Footnote. Article 23 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 24. Consequences of termination of marriage (matrimony)

      By the termination of marriage (matrimony), the property and personal non-property rights and obligations of spouses, emerged from their marriage and family (matrimonial) relations shall be terminated, with the exception of the cases, provided by this Code.

Chapter 5. INVALIDITY OF MARRIAGE (MATRIMONY)

Article 25. Recognition of marriage as invalid

      1. Marriage (matrimony) shall be recognized invalid by court under violation of conditions, established by Articles 9-11 of this Code, as well as in the following cases:

      1) during conclusion of sham marriage (matrimony);

      2) during conclusion of the forced marriage (matrimony);

      3) if one of the persons, entered into marriage (matrimony) concealed existence of disease, creating a real danger to members of created family, personal and public safety from another.

      2. Court shall be obliged to send the statement from this court decision to the a registering body, at the place of the state registration of conclusion of marriage (matrimony) within three days from the date of enforcement of the court decision on recognition of marriage (matrimony) as invalid.

      3. Marriage (matrimony) shall be recognized invalid from the date of its conclusion.

Article 26. Persons, having the right to require recognition of marriage (matrimony) as invalid

      1. The following persons shall have the right to submit request on recognition of marriage (matrimony) as invalid:

      1) a minor spouse, his (her) legal representatives or a prosecutor, if a marriage (matrimony) is concluded with a person, not attained marriage (matrimonial) age;

      2) a spouse, whose rights are offended by conclusion of marriage (matrimony), as well as a prosecutor, if a marriage (matrimony) is concluded in the absence of willful agreement of one of the spouses for its conclusion, in consequence of concussion, artifice, ignorance or impossibility to conceive the significance of his actions and control them, on the strength of condition at the moment of state registration of conclusion of marriage (matrimony);

      3) a spouse, who didn’t know on existence of circumstances, precluding conclusion of marriage (matrimony), trustee of a spouse, recognized incapable, a spouse on a previous undissolved marriage (matrimony);

      4) a prosecutor, as well as a spouse, who didn’t know about shame of marriage (matrimony) in case of conclusion of sham marriage (matrimony);

      5) a spouse, whose rights are violated in existence of circumstances, mentioned in subparagraph 3 of paragraph 1 of Article 25 of this Code.

      2. During consideration of the case on recognition of marriage (matrimony) as invalid, concluded with a person, not attained marriage (matrimonial) age, as well as with a person, recognized incapable by court, authority body, exercising the functions of trusteeship and guardianship shall be involved to participation in this case.

Article 27. Circumstances, removing invalidity of marriage (matrimony)

      1. If by the time of consideration of the case on invalidity of marriage (matrimony), the circumstances preventing conclusion of marriage (matrimony) are ceased, a court shall have the right to accept a marriage (matrimony) as valid thereafter.

      2. A court may reject a suit on recognition of marriage (matrimony) as invalid, concluded with a person, not attained marriage (matrimonial) age, if it is required by the interests of a minor spouse, as well as in the absence of his (her) agreement to recognition of marriage (matrimony) as invalid.

      3. Court may not accept a marriage (matrimony) as valid, if persons, registered this marriage (matrimony) created a family in fact, before judicial consideration of the case.

      4. Marriage (matrimony) may not be recognized invalid after its dissolution, with the exception of cases of existence of close relationships between spouses, or when one of the spouses is in the other undissolved marriage (matrimony) at the moment of the state registration of marriage (matrimony).

Article 28. Consequences of recognition of marriage (matrimony) as invalid

      1. Marriage (matrimony), recognized invalid by court, shall not engender the rights and obligations of spouses, provided by this Code, with the exception of cases established by paragraphs 4 and 5 of this Article.

      2. A legal regime of property, acquired jointly by persons, whose marriage (matrimony) is recognized invalid, shall be regulated by the standards of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan. In this case, a marriage contract, concluded between spouses shall be recognized invalid.

      3. Recognition of marriage (matrimony) as invalid shall not prejudice the rights of children, born in this marriage (matrimony) or within two hundred and eighty days from the date of recognition of marriage (matrimony) as invalid.

      4. During rendering of decision on recognition of marriage (matrimony) as invalid, a court shall have the right to declare the right to receive financial support by a spouse (spouse in good faith), who didn’t know the circumstances being the ground for recognition of marriage (matrimony) as invalid during conclusion of marriage (matrimony) from the other spouse in accordance with Articles 148 and 149 of this Code, and in respect of division of property, acquired jointly before recognition of marriage (matrimony) as invalid, shall have the right to apply provisions, established by Articles 33, 37 and 38 of this Code, as well as accept a marriage contract as valid fully or partially.

      A spouse in good faith shall have the right to seek for the compensation of caused material and moral damage from the other spouse in accordance with the Civil Code of the Republic of Kazakhstan.

      5. During recognition of marriage (matrimony) as invalid, a spouse in good faith shall have the right to preserve a last name, chosen by him in the course of the state registration of conclusion of marriage (matrimony).

Chapter 6. PERSONAL RIGHTS AND OBLIGATIONS OF SPOUSES

Article 29. Origin of rights and obligations of spouses

      The rights and obligations of spouses shall be created from the date of the state registration of conclusion of marriage (matrimony).

Article 30. Equality of spouses in family

      1. Spouses shall have equal rights and incur equal obligations.

      2. Each of spouses shall be free in choice of business occupation, professional occupation and religion.

      3. Issues of motherhood, paternity, nurturing, education of children, place of residence, place of temporary residence and other issues of family life shall be jointly solved by spouses.

      4. Spouses shall be obliged to build their relationships relying on a mutual respect and assistance, make a contribution to prosperity and strengthening of family, to be careful of health, development and possessions of children.

Article 31. Right of choice of last name by spouses

      1. In the course of conclusion of marriage (matrimony), spouses shall choose the last name of one of them as common last name at their own wish, or each of spouses preserve their premarital last name, or one of them (or both) combines his (her) last name to the last name of the other spouse. The combining of last names shall not be allowed, if the premarital last name of one of spouses is already compound.

      In case of change of last names in the course of the state registration of conclusion of marriage (matrimony), a citizen shall be obliged to change identity papers within one month.

      2. Change of last name by one of spouses shall not entail the regulatory change of last name of the other spouse.

      3. In case of dissolution of marriage (matrimony), spouses shall have the right to preserve last name, chosen in the course of conclusion of marriage (matrimony), or re-establish their premarital last names.

Chapter 7. PROPERTY RIGHTS AND OBLIGATIONS OF SPOUSES
§ 1. Legal regime of property of spouses

Article 32. Concept of legal regime of property of spouses

      1. Legal regime of property of spouses shall be regime of their common joint property, unless otherwise provided by marriage contract.

      2. Marriage and family rights to possess, use and dispose the property, being a joint property of peasant or farm enterprise members, shall be determined by the Civil Code of the Republic of Kazakhstan.

Article 33. Common joint property of spouses

      1. A property, gained by spouses during marriage (matrimony) shall be their common joint property.

      2. The property acquired by the spouses during marriage (matrimony) includes the amounts of income of each of the spouses from work, entrepreneurial activity and the results of intellectual activity, the amounts of income from the common property of the spouses and the separate property of each of the spouses, pensions, benefits, pension savings received by them, with the exception of one-time pension payments from a unified accumulative pension fund for the purpose of improving housing conditions and (or) paying for treatment, target savings and (or) payments of target savings from the unified accumulative pension fund in order to improve housing conditions and (or) pay for education, as well as other monetary payments that do not have a special purpose (amounts of financial assistance, amounts paid in compensation for damage due to disability, injury or other damage to health, and others). The common property of the spouses is also movable and immovable property acquired at the expense of the sum of the total income of the spouses, securities, shares, deposits, shares in the authorized capital contributed to credit organizations or other organizations, and any other property acquired by the spouses during marriage (matrimony), regardless in whose name in the family it is acquired or who of the spouses contributed funds, including property, acquired at the expense of one-time pension payments and (or) payments of target savings from the unified accumulative pension fund in order to improve housing conditions.

      3. The right to common property shall also belong to a spouse that was engaged in household management, childcare or for other legitimate reasons didn’t have independent income during the marriage (matrimony).

      Footnote. Article 33 as amended by the Law of the RK dated 02.01.2021 № 399-VI (shall enter onto force from 01.01.2021); dated 16.11.2023 No. 40-VIII (effective from 01.01.2024).

Article 34. Possession, use and disposition of common property of spouses

      1. Possession, use and disposition of common property of spouses shall be carried out by the mutual agreement of spouses.

      2. In the consummation of transaction by one of spouses on disposition of common property of the spouses, the agreement of the other spouse shall be suggested. The transaction, consummated by one of the spouses on disposition of common property of the spouses may be recognized invalid on the grounds of absence of the agreement of other spouse only after his (her) demand and only in cases if it is proved, that the other party knew or should have known about dissent of the other spouse to make this transaction.

      3. For consummation of transaction on disposition of immobility by one of spouses and the transaction, requiring a notarial certification and (or) registration in prescribed legal procedure, it is necessary to obtain a notarized agreement of the other spouse.

      The spouse, whose notarized agreement for settlement of mentioned transaction was not received, shall have the right to demand invalidation of the transaction in a judicial proceeding within three years from the date, when he has known or should have known about consummation of transaction.

Article 35. Property of each of spouses

      1. The property of each of spouses shall be:

      1) a property, belonged to each of spouses before marriage (matrimony);

      2) a property, received by spouses in the period of marriage (matrimony) as a gift, under procedure of inheritance or other honorary transactions;

      3) items of private use (clothes, footwear and others), with the exception of treasures and other luxury goods, even though acquired at the common expense of spouses during marriage (matrimony).

      2. Property, gained by each of spouses during estrangement shall be adjudged by court as ownership of each of the spouses, due to factual termination of marriage (matrimony).

Article 36. Recognition of property of each of spouses as their common ownership

      Property of each of spouses shall be recognized as their common ownership, if it is established that during the marriage (matrimony), investments were incurred on account of common property of spouses or property of the other spouse or work of each of them, that greatly increased the cost of this property (capital repair, reconstruction, redesign and others).

Article 37. Partition of common property of spouses

      1. Partition of common property of spouses may be performed both in the period of marriage (matrimony) and after its dissolution after demand of each of spouses, as well as in case of assertion of a claim on partition of common property of spouses, for levy of execution on a share of one of spouses in the common property of spouses by a creditor.

      2. Common property of spouses may be divided between the spouses under their agreement. The agreement of partition of common property of spouses shall be notarized.

      3. In the event of a dispute, the division of common property of spouses, as well as determination of the spouses' shares in this property, shall be made in the mediation or judicial procedure.

      When dividing the common property of spouses, the court, at the request of the spouses, taking into account the interests of a minor child, determines which property is to be transferred to each of the spouses. In the event that one of the spouses receives the property, the value of which exceeds the share due to him, another spouse receives appropriate monetary or other compensation.

      4. Items, acquired only for repletion of wants of minors (clothes, footwear, school supplies and sports requisites, musical instruments, children’s library and others) shall not be subject to partition and shall be transferred without compensation to the spouse, living with children.

      Contributions, made by spouses on account of common property of spouses in the name of their common minors shall be treated as belonging to these children and shall not be considered in the course of partition of common property of spouses.

      5. In case of partition of common property of spouses during marriage (matrimony), the part of common property of spouses, which was not divided, as well as a property, gained by spouses during the marriage (matrimony) hereinafter shall be their joint property.

      6. The limitation of action, lasting for a period of three years from the moment of dissolution of marriage (matrimony) shall be applied to demands of spouses on partition of common property of spouses, the marriage (matrimony) of which is dissolved.

      Footnote. Article 37 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.11.2014 № 254-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication).

Article 38. Determination of shares in partition of common property of spouses

      1. In partition of common property of spouses and determination of shares in this property, the shares of each of spouses shall be recognized as equal, unless otherwise provided by the agreement.

      2. Court shall have the right to depart from the beginning of owelty of spouses’ shares in their common property, proceeding from the interests of minors and (or) one of spouses, if the other spouse didn’t receive incomes without a valid excuse or dissaved the common property of spouses to the detriment of home interests without the agreement of the other spouse.

      3. The joint debts of spouses shall be divided between spouses in proportional shares, awarded to them, in the course of partition of their common property.

§ 2. Treaty regime of property of spouses

Article 39. Marriage contract

      1. The marriage contract shall be recognized as the agreement of persons, entering into marriage (matrimony) or agreement of spouses, establishing property rights and obligations of spouses in marriage (matrimony) and (or) in case of its dissolution.

      2. The marriage contract may provide the property rights of children, born or adopted in marriage (matrimony).

Article 40. Conclusion of marriage contract

      1. The marriage contract may be concluded both from the date of filing of application to a registering body on the state registration of marriage (matrimony), till the state registration of conclusion of marriage (matrimony), and at any time during the marriage (matrimony).

      The marriage contract, concluded before the state registration of conclusion of marriage (matrimony) shall be enforced from the date of the state registration of conclusion of marriage (matrimony).

      2. The marriage contract shall be concluded in written form and shall be subject to be compulsorily notarized.

Article 41. Contain of marriage contract

      1. Spouses shall have the right to change regime of joint property, established by the Laws of the Republic of Kazakhstan, according to the marriage contract, establish regime of joint, participatory share or separate ownership on all the property of spouses, on its separate types or on the property of each of spouses.

      The marriage contract may be concluded both in respect of existing and future property of spouses.

      In the marriage contract, spouses shall have the right to determine their rights and obligations by mutual allowance, methods of participation in incomes to one another, order of incurring of expenses by each of them; to determine a property, which will be transferred to each of spouses in case of dissolution of marriage (matrimony), as well as include any other provisions in a marriage contract, concerning the property relations of spouses, as well as property status of children, born or adopted in this marriage (matrimony).

      2. The rights and obligations, provided by marriage contract may be restricted by the specified periods or may be dependent from happening or non-happening of particular conditions.

      3. The marriage contract may not restrain capability or legal competence of the spouses, their right to judicial recourse for protection of their rights; govern personal non-property relations between spouses, rights and obligations of spouses in respect of children; provide provisions that restrain the right of incapable spouse in need for receipt of allowance, and other conditions which are inconsistent with fundamental principles of matrimonial legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 42. Modification and dissolution of marriage contract

      1. The marriage contract may be modified or dissolved at any time by the mutual agreements of spouses. The agreement of modification or termination of marriage contract shall be concluded in the same form as the marriage contract.

      The unilateral repudiation of a marriage contract shall not be allowed, with the exception of cases, provided by the Civil Code of the Republic of Kazakhstan.

      2. Upon request of one of spouses, the marriage contract may be modified or dissolved by court decision, on the grounds and in the manner, prescribed by the Civil Code of the Republic of Kazakhstan for modification and dissolution of the contract.

      3. Validity of marriage contract shall be terminated upon the termination of marriage (matrimony), with the exception of obligations, which provided by the marriage contract for the period after termination of marriage (matrimony).

Article 43. Recognition of marriage contract as invalid

      1. The marriage contract may be recognized invalid by court in full or in part, on the grounds of invalidity of legal transactions, provided by the Civil Code of the Republic of Kazakhstan.

      2. The court may also recognize marriage contract as invalid in full or in part upon request of one of spouses, if conditions of the contract put this spouse in disadvantage or offend the property rights of children, born or adopted in this marriage (matrimony). Conditions of marriage contract, violating requirements of paragraph 3, Article 41 of this Code shall be recognized invalid.

§ 3. Responsibility of spouses on obligations

Article 44. Levy of execution upon property of spouses

      1. On the obligations of one of spouses, the execution shall be levied only upon the property of this spouse. In deficiency of this property, a creditor shall have the right to request apportionment of participatory share of a spouse-debtor, which would be due to a spouse-debtor in partition of common property of spouses for levy of its execution.

      2. The execution shall be levied upon common property of spouses on common obligations of spouses, as well as on the obligations of one of spouses, if the court establishes that all that was gained on the obligations of one of spouses was used for family needs. In deficiency of this property, spouses shall jointly and severally incur liability due to mentioned circumstances by the property of each of them.

      If it is established by the court verdict that common property of spouses was acquired or increased at the expense of one of spouses by criminal way, the execution shall be levied respectively to common property of spouses or its part.

      3. The responsibility of spouses for damage, caused by their minor shall be determined by the Civil Code of the Republic of Kazakhstan. The levy of execution upon the property of spouses during compensation of damage, caused by their minor shall be performed in accordance with paragraph 2 of this Article.

Article 45. Guarantees of rights of creditors in the course of conclusion, modification and dissolution of marriage contract

      A creditor (creditors) of a spouse-debtor shall have the right to request the modification of conditions or dissolution of marriage contract, concluded between spouses, due to the modified circumstances in accordance with the standards of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan.

SECTION 3. FAMILY
Chapter 8. ESTABLISHMENT OF A CHILD’S BIRTH

Article 46. Grounds for creation of rights and obligations of parents and a child

      1. A child shall be registered with immediate effect from the birth, and from the moment of birth shall have the right for name and acquisition of nationality, as well as, as much as possible shall have the right to know his (her) parents and to be cared by them.

      2. The rights and obligations of parents and a child shall be based on the birth of a child, certified in the manner, prescribed by the Law of the Republic of Kazakhstan.

      3. The rights and obligations of adoptive parents and adopted children shall be based on the enforced court decision on adoption.

Article 47. Establishment of child’s birth

      1. The birth of a child from mother (motherhood) shall be established by a registering body on the basis of documents, confirming the birth of a child by a mother in a healthcare organization.

      In case of the child’s birth out of a healthcare organization, his (her) birth shall be established by a registering body on the basis of medical documents, confirming the fact of birth, and in case of their absence, the fact of birth of a child shall be established in a judicial proceeding.

      2. The birth of a child from married persons shall be confirmed by certificate on conclusion of the parent’s marriage (matrimony).

      In case of the child’s birth by a surrogate mother, the birth of a child shall be certified on the basis of concluded contract of the surrogate motherhood.

      3. In case of child’s birth within two hundred and eighty days from the moment of dissolution of marriage (matrimony), recognition of its invalidity or from the moment of death of a spouse of a child’s mother, a former spouse of mother may be admitted as a father of a child, unless the contrary is proved.

      4. If the mother of a child declares that her spouse or former spouse is not the father of a child, the paternity in respect of a child shall be established according to the standards, provided by paragraph 5 of this Article or Article 48 of this Code, in existence of written application by mother and father of a child or a spouse, former spouse. In the absence of such application, this issue shall be solved in a judicial proceeding.

      The consent of the spouse or ex-spouse of the woman who gave birth to the establishment of paternity from another person shall not be necessary if there is a supporting document on the conduct of operational-search activities issued by the internal affairs body, or on the entry into force of a court decision on recognizing him as missing or incompetent.

      5. The paternity of a sole person with the mother of a child shall be established by filing of the joint application to a registering body by father and mother of a child. In case of mother’s death, recognition of her as incapable, impossibility to establish location area of the mother or in case of deprivation of her parental rights - upon the application of the father of a child, with the agreement of a body, carrying out the functions of rusteeship and guardianship functions, in the absence of such agreement - by the court decision.

      If the authenticity of paternity of a man who is not a spouse of the mother is established, the mother of a child shall have the right to request in a judicial proceeding from him the appropriate monetary funds for the costs of her maintenance:

      in normal childbirth - within seventy calendar days before the childbirth and fifty-six calendar days after the childbirth;

      in case of complicated childbirth or the birth of two or more children – within seventy calendar days before the childbirth and seventy calendar days after the childbirth;

      in case of residing the child’s mother on the territory affected by nuclear tests, in normal childbirth – within ninety-one calendar day before the childbirth and seventy-nine calendar days (in case of complicated childbirth or the birth of two or more children – within ninety-three calendar days) after the childbirth.

      The amount of monetary funds and periodicity of payments shall be determined by the court proceeding from financial and family status and other noteworthy interests of the parties in a multiple ratio to the monthly calculation index acting at the time of payment of monetary funds.

      6. The exclusion of information about the child's father from the act record on state registration of birth, where the person is indicated by the child's father according to the certificate or act record on the conclusion, dissolution of marriage (matrimony), as well as the application for adoption, establishment of paternity, shall be made by the registering authority on the basis of a court decision on the exclusion of information about the father of the child in the act record on state registration of birth.

      In other cases, the exclusion of information about the father shall be made upon the request of the mother who was not married at the time of the birth of the child, in accordance with Article 183 of this Code.

      7. The establishment of paternity in respect of a person, attained eighteen years of age (age of majority) shall be allowed only with his (her) agreement, and if he (she) is recognized incapable - with the agreement of his (her) trusteeship or body, carrying out the functions on trusteeship and guardianship.

      Footnote. Article 47 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 01.04.2019 № 240-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 48. Establishment of paternity in a judicial proceeding

      In case of birth of a child, the parents, who are not married together, and in the absence of parent’s joint application or application of the father of a child, the birth of a child from particular person (paternity) shall be established in a judicial proceeding upon application of one of the parents, trustee or guardian of a child or upon the application of a person, who has a child at his expense, as well as upon the application of a child himself (herself), upon reaching of majority age by him. By this, the court shall take into consideration the evidences that trustworthy confirm the birth of a child from particular person.

Article 49. Establishment of the fact of acknowledgement of paternity by court

      In case of death of a person, recognized himself as the father of a child, but was not married with the mother of a child, the fact of recognition of his paternity may be established in a judicial proceeding, in accordance with the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan.

      The court that made the decision on the establishment of paternity, as well as on the establishment of the fact of paternity and the fact of recognition of paternity, shall be obliged to send this decision within three working days from the date of its entry into legal force to the registering authority in electronic form.

      Footnote. Article 49 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 50. Register on parents (parent) of a child in the register of birth

      Register on parents (parent) of a child in the registry of birth shall be performed in the manner, provided by this Code.

Article 51. Contestation of paternity (maternity)

      1. The parents’ register in the register of birth may be contested only in a judicial proceeding, upon request of a person, registered as the father or mother of a child, person who are actually the father or mother of a child, child himself (herself) upon his (her) reaching the majority age, trustee or guardian of a child, trustee of a parent, recognized incapable by court.

      2. Request of a person, registered as the father of a child on the basis of joint application of the father and mother, upon application of the father of a child or according to the court decision on cancellation of paternity may not be satisfied, if this person knew, that actually he is not the father of a child, at the moment of register.

      If in the record of the child's birth act the father indicates the spouse or ex-spouse of the child's mother by the registering authority, it shall be refused in writing to amend the paternity acknowledgement until the court decides to exclude information about the child's father from the record of the birth certificate.

      3. Persons, who gave the written agreement to application of assisted reproductive technologies in the manner, prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan, shall not have the right to cite on these circumstances at the contestation of paternity (motherhood).

      Persons, who gave the agreement to implantation of embryon to another woman, as well as a surrogate mother, shall not have the right to cite on these circumstances at the contestation of motherhood and paternity.

      Footnote. Article 51 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 52. Rights and obligations of a child, born by not married persons

      In establishment of paternity in the manner, prescribed by Articles 47-49 of this Code, a child shall have the similar rights and obligations in respect of parents and their relatives, as the child, born by married persons.

Article 53. Privacy, personal and family secret

      1. A private life, personal and family secret shall be under guardianship of the Law.

      2. Employees and workers engaged in state registration of acts of civil status, as well as other persons otherwise aware of private life, are obliged to keep personal and family secrets.

      3. Disclosure of information on personal and family life of citizens shall entail a liability, established by the Laws of the Republic of Kazakhstan.

      4. Employees of the registering body, employees of foreign institutions of the Republic of Kazakhstan are not entitled to report any information about adoption without the consent of the adoptive parent and issue documents containing information that the adoptive parents are not the parents of the adopted child.

      Information about the adopted child shall be provided upon the request of state bodies within their competence, established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 53 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Chapter 9. SURROGATE MOTHERHOOD AND APPLICATION OF ASSISTED REPRODUCTIVE METHODS AND TECHNOLOGIES

Article 54. Surrogacy contract

      1. A surrogacy contract shall be concluded in a written form in compliance with requests of the civil legislation of the Republic of Kazakhstan and shall be subject to be notarized.

      2. Conclusion of surrogacy contract shall admittedly suggest parental rights and obligations of spouses (customers) to a child, born in a result of application of assisted reproductive methods and technologies.

      3. Contemporaneously with the surrogacy contract, spouses (customers) shall conclude a contract with a healthcare organization, applying assisted reproductive methods and technologies, which will provide the relevant services.

Article 55. Content of surrogacy contract

      A surrogacy contract shall contain:

      1) the data of spouses (customers) and a surrogate mother;

      2) the order and conditions of payment of financial expenses for maintenance of a surrogate mother;

      3) the rights, obligations and responsibility of parties in case of non-fulfillment of the contract conditions;

      4) the amount and order of compensations, provided by paragraph 1 of Article 57;

      5) the other conditions, as well as the acts of providence.

Article 56. Requirements, specified to a surrogate mother

      1. A woman, willing to be a surrogate mother shall be at the age from twenty to thirty five years, with satisfactory physical, mental and reproductive health, confirmed by opinion of a healthcare organization, as well as have own healthy child.

      2. In case, if a surrogate mother is married, the notarized agreement of the spouse shall be provided in a written form, during conclusion of the surrogate contract.

      3. A healthcare organization, applying the assisted reproductive methods and technologies shall be obliged to pronounce the opinion on their appliance with total and comprehensive information on the used biological material of these persons, willing to have a child, or a donated bank.

      One copy of the opinion shall be attached to the notarized surrogacy contract and shall be kept at the place of settlement of transaction.

Article 57. The rights and obligations of parties of the surrogacy contract

      1. During conclusion of the surrogacy contract, the spouses (customers) shall be obliged to:

      1) incur the financial expenses, linked with medical checkup of a surrogate mother;

      2) incur the financial expenses, linked with application of assisted reproductive methods and technologies;

      3) provide the medical opinion of physical and mental health to healthcare organizations, applying the assisted reproductive methods and technologies, as well as results of a medicogenetic checkup;

      4) disburse expenses of medical service of a surrogate mother during the period of pregnancy, maternity and within fifty six days after childbearing, and in case of birth complications linked with pregnancy and childbearing shall be obliged to disburse expenses within seventy days after the childbearing.

      2. During conclusion of surrogacy contract, in accordance with requirements of Article 56, a surrogate mother shall be obliged to:

      1) provide medical opinion of her physical, mental and reproductive health to customers;

      2) be followed up by a doctor and fully comply with his (her) recommendations and medical disposals;

      3) inform the persons that concluded the contract with her, on gestation course with periodicity, mentioned in the surrogacy contract;

      4) transfer a child to the persons, concluded the surrogacy contract with her.

      3. A surrogate mother shall not have the right to transfer a child to other persons.

      4. In existence of a permanent employment of a surrogate mother, the issue of continuation of labour activity shall be decided by the mutual agreement of parties of the surrogate contract.

      5. A surrogate mother shall incur a liability for pregnancy, provided by the surrogacy contract after application of assisted reproductive methods and technologies, and shall be obliged to preclude the possibility of natural pregnancy.

      6. The issue on carrying of a multiple pregnancy shall be decided by the mutual agreement of the parties of the surrogacy contract.

Article 58. Application of assisted reproductive methods and technologies

      1. The application of assisted reproductive methods and technologies shall be allowed in respect of the married women, as well as in respect of sole women, attained the majority age and having satisfactory physical, mental and reproductive health, confirmed by the opinion of a healthcare organization.

      2. A woman, carrying and giving a birth to a child in a result of assisted reproductive methods and technologies, including the usage of a donor’s semen, shall be genetic mother.

      3. In case of a child’s birth in a result of application of assisted reproductive methods and technologies, information about the parents of this child shall be registered in the manner, prescribed by this Code.

Article 59. Legal implications of a surrogacy contract or application of assisted reproductive methods and technologies

      1. Spouses (customers) shall be recognized as the parents of a child, born in a result of assisted reproductive methods and technologies on the basis of the surrogacy contract.

      In case of birth of two and more children in a result of application of such methods and technologies or according to the surrogacy contract, spouses (customers) shall incur liability for each born child in equal measure.

      2. A wife (customer), concluded the surrogacy contract shall be registered as the mother of a child after his (her) birth in the medical birth certificate.

      3. Surrender of a child shall be formed in established manner after registration of his (her) birth in a registering body by spouses (customers).

      In case of surrender of a child, the spouses (customers) who gave their agreement for application of assisted reproductive methods and technologies or concluded the contract with a surrogate mother shall not have the right to request compensation of the financial expenses.

      In case of surrender of a child by spouses (customers) that concluded the contract with a surrogate mother, the right to motherhood shall remain at her wish, but in case of her surrender, a child shall be transferred on custody of the state.

      In case of surrender of a child by spouses (customers) and in case of child adoption by a surrogate mother, these persons shall be obliged to pay compensation in amount and in the manner, prescribed by the contract.

      4. In case of dissolution of marriage (matrimony) of spouses (customers), the responsibility for a child, born under the surrogacy contract shall be vested in both spouses (customers).

      5. In case of death of one of spouses (customers), the responsibility for a child, born under the surrogacy contract, shall be vested in a living spouse.

      6. In case of death of both spouses (customers) and refusal of their close relatives to adopt a born child, this child may be transferred to a surrogate mother at her wish, and in case of her refusal, a child shall be transferred on custody of the state.

      Transfer of a child to a surrogate mother or on custody of the state shall not forfeit his (her) rights as a heir of spouses (customers).

      7. Disuse of assisted reproductive methods and technologies after conclusion of the surrogacy contract within the term specified by the contract shall entail a nullity of the contract.

      8. In case of occurrence of natural pregnancy of a surrogate mother after conclusion of the surrogacy contract, the contract shall be dissolved with disbursal of expenses by her, expended by customers in accordance with the surrogacy contract.

Chapter 10. RIGHTS OF A CHILD

Article 60. Right of a child to live and to be nurtured in a family

      Every child shall have the right to live and to be nurtured in a family, right to know his parents, right to be cared by them, right for a joint residence with them, with the exception of cases, when it conflicts with his (her) interests.

      A child shall have the right to be nurtured by his (her) parents, right to security of his (her) interests, universal development, respect of his (her) human dignity.

      In the absence of parents, in forfeiture or restriction of their parental rights and in the other cases of forfeit of parental custody, the right of a child to be nurtured in family shall be secured by authority body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship in the manner, prescribed by chapters 13, 15 and 18 of this Code.

Article 61. Right of a child to communicate with parents and other relatives

      1. A child shall have the right to communicate with both parents, grandfathers, grandmothers, brothers, sisters and other relatives. The parents’ dissolution of marriage (matrimony), recognition of its invalidity or estrangement of parents shall not influence on the rights of a child.

      In case of estrangement of parents, a child shall have the right to communicate with each of them. A child shall have the right to communicate with his (her) parents also in case of their living in different countries.

      2. A child who is a recipient of special social services shall have the right to communicate with his parents and other relatives in the manner prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 61 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.04.2023 No. 226-VII (shall be enforced from 01.07.2023).

Article 62. Right of a child to express the sentiment

      A child shall have the right to express his (her) sentiment in decision of any question that affects his (her) interests in a family, as well as have the right to be heard in the course of any judicial examination or administrative proceeding. The public hearing of a child, attained the age of ten years shall be obligatory, with the exception of cases when it conflicts with his (her) interests. In cases provided by this Code, the bodies, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, or the court may adopt decision only with the agreement of a child, attained the age of ten years and given to him (her) in the presence of legal representatives.

      The opinion of a child shall be formed by decision of authority body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, adopted in the presence of parents or other legal representatives at child’s location area.

Article 63. Right of a child to name, patronymic and last name

      1. A child shall have the right to name, patronymic and last name.

      2. A child shall be named by his (her) parents, with their agreement or by other legal representatives of a child. The patronymic shall be given at the wish of parents or other legal representatives after a person, mentioned as his (her) father.

      Assignment of a hyphenated name with separate spelling or with a hyphen shall be allowed, but no more than two names.

      In the case of a father's hyphenated name, it shall be allowed to assign a patronymic to the child by the father's hyphenated name, by one of them, or in the joined-up writing of both father's names.

      In change of name of a father, the patronymic of his minor shall be changed, and the patronymic of his adult child - only when filing the application by him.

      3. The last name of a child shall be determined as the last name of parents. If parents have different last names, a child shall be given by the last name of the father or mother by their agreement.

      The last name of a child may be given at the wish of parents in the name of the father or grandfather of the child both from the father’s and mother’s side, in recognition of national heritage.

      4. The controversions emerged between parents, concerning the name and (or) last name of a child shall be resolved in a judicial proceeding.

      5. If paternity is not established, the name of a child shall be given by order of the mother; the patronymic shall be given by the name of a person, registered as father of the child; the last name - by the name of the mother’s last name or in recognition of national heritage by the name of grandfather of the child.

      6. If both parents of a child are unknown, the child’s last name, first name and patronymic shall be given by a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, healthcare and other organizations, carrying out the functions of protection of the rights of a child at his location.

      Footnote. Article 63 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 64. Change of name and (or) last name of a child

      1. The last name of a minor shall be changed in change of the last name by both parents.

      Proceeding from the child’s interests, a registering body shall allow the change of the child’s name, as well as given last name to the last name of other parent by joint application of parents until attainment of sixteen years of age by a child.

      2. In case of termination of marriage (matrimony) or recognition of marriage (matrimony) as invalid, a child shall preserve his (her) last name received by him (her) at birth.

      3. If the parents live separately, regardless of the state registration of the dissolution of marriage (matrimony), or paternity has been established in relation to the child and the parent with whom the child lives wishes to give him his surname or change the surname by the name of the father or grandfather of the child, both from the father's side and the mother, taking into account national traditions, the registering authority depending on the interests of the child and taking into account the opinion of the other parent, notarized, makes changes to the act record of the state registration of the birth of the child. Consideration of the parent's opinion shall not be necessary if it is impossible to establish his/her location, deprivation or restriction of his/her parental rights, recognition as incompetent, as well as in cases of the parent's evasion without good reason from the maintenance and upbringing of the child.

      4. Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

      5. If a child is born by unmarried persons, and paternity is not established in a judicial proceeding, a registering body shall allow the change of his (her) last name to the mother’s last name, which she has at the moment of making such request proceeding from the interests of a child.

      6. Change of the first name and (or) last name of a child, attained the age of ten years shall be performed only with his (her) agreement, received in the presence of legal representatives.

      Footnote. Article 64 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 65. Nationality of a child

      1. A nationality of a child shall be determined by nationality of his (her) parents.

      2. If the nationality of the parents is different, it shall be determined at the wish of a child, in accordance with the national origin of the father and mother by the time of issuance of certificate of identity or passport.

      3. In the following, the nationality of a child may be changed only to the nationality of the other parent upon his (her) application.

Article 66. Property rights of a child

      1. A child shall have the right to receive a financial support from his (her) parents and other family members in the manner and amount, prescribed by section 5 of this Code.

      2. The amounts, owed to a child in capacity of alimony, benefits shall go into disposal of parents and other legal representatives of a child, with the exception of directors of organizations for children-orphans, children left without a parental custody, and shall be expended by them for maintenance of a child, his (her) education and nurturing.

      2-1. For the targeted use of alimony intended for the maintenance of children, and to exclude the possibility of foreclosure on them at the request of the recipient of alimony or his (her) representative, a bank account for the transfer of alimony shall be opened in the manner prescribed by the banking legislation of the Republic of Kazakhstan.

      3. A child shall have the right of ownership on the earned incomes, property received by him (her) as a gift or in order of succession, as well as any other property, purchased on his (her) funds.

      A child receiving incomes in consequence of his (her) work shall have the right to share the expenses on maintenance of family in case if he (she) lives with parents.

      The right of a child for disposition of beneficially owned property belonging to him (her) shall be determined by the Civil Code of the Republic of Kazakhstan.

      In carrying out of legal powers to manage the child’s property by parents, they shall be extended by the rules established by Article 128 of this Code.

      4. A child and parents, who share residence together, may own and use the property of each other by the mutual agreement.

      5. In case of creation of the right of common property of parents and a child, their rights of possession, use and disposition of common property shall be determined by the Civil Code of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 66 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 21.01.2019 № 217-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 67. Right of a child to protect his (her) rights and legal interests

      1. A child shall have the right to protect his (her) rights and legal interests.

      Protection of rights and legal interests of a child shall be carried out by parents or other legal representatives of a child, and in cases, provided by the legislative acts of the Republic of Kazakhstan, by authority body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, a prosecutor and a court, as well as law enforcement agencies and other state bodies within their competence.

      A minor, recognized fully capable in his (her) own behalf shall have the right to exercise his (her) own rights and obligations, including the right to protection, in accordance with the Laws of the Republic of Kazakhstan until attainment of the majority age.

      2. A child shall have the right to be protected from abuse by parents or other legal representatives.

      In case of violation of the rights and legal interests of a child, including the cases of non-compliance or improper performance of obligations on maintenance of a child, nurturing and education by the parents or other legal representatives, or in the abuse of parental (trustee, tutorial) rights, a child shall have the right to apply for defense of his (her) own rights to a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship on his (her) own behalf, and after attainment of the age of fourteen years - to the court.

      3. The civil servants of state bodies and organizations and other citizens who came to knowledge on a danger to child’s life or health, violation of his (her) rights and legal interests shall be obliged to report about this to a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship at the actual location area of a child. Upon the receipt of this information, a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship shall be obliged to use the reasonable efforts on defense of rights and legal interests of a child.

Chapter 11. RIGHTS AND OBLIGATIONS OF PARENTS

Article 68. Equality of rights and obligations of parents

      1. Parents shall have equal rights and incur equal obligations in respect of their children (parental rights).

      2. Parental rights, provided by this chapter shall be terminated upon the attainment of the age of eighteen years by children (age of majority), as well as in entering into marriage (matrimony) by minors.

Article 69. Rights of minor parents

      1. Minor parents shall have the right to joint residence with a child and participation in his (her) nurturing.

      2. In case of birth of a child and in the course of establishment of motherhood and (or) paternity, the minor unmarried parents shall have the right to exercise parental rights upon their attainment of the age of sixteen years. Until the attainment of the age of sixteen years by minor parents, a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship shall appoint the trustee to a child, who will carry out his (her) nurturing jointly with minor parents of a child. The controversions emerged between the child’s trustee and minor parents shall be resolved by a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship in recognition of interests and rights of a minor and parents.

      3. Minor parents shall have the right to admit and litigate their paternity and motherhood on a common basis, as well as have the right to demand establishment of paternity in respect of their children in a judicial proceeding upon their attainment of the age of fourteen years.

Article 70. Rights and obligations of parents on the child’s nurturing and education

      1. Parents shall be obliged to take care of health of their child.

      2. Parents shall have the right and shall be obliged to nurture their child.

      Parents shall have the priority right to nurturing of their child towards all the other persons.

      Parents, nurturing a child, shall incur a liability for providing the conditions of life for his (her) physical, mental, moral and intellectual development.

      3. Parents shall be obliged to provide the secondary-level education to a child.

      In recognition of the child’s opinion, parents shall have the right of choice of the educational institutes and modes of study of a child, till his (her) receipt of the secondary-level education.

      4. All issues relating to the nurturing and education of a child shall be resolved by parents on their mutual agreement, proceeding from the child’s interests and in recognition of his (her) opinion. In existence of controversions between parents, they shall have the right to seek the resolutions of these disagreements to a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, or to a court.

Article 71. Rights and obligations of parents on defense of rights and interests of a child

      1. Parents shall be legal representatives of their child and speak in defense of his (her) rights and interests in respect of any individual and legal persons, as well as in the court with no discretionary powers.

      2. Parents shall not have the right to represent their child’s interests, if a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship established that the interests between parents and a child have contraventions. In case of controversions between parents and a child, a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship shall be obliged to appoint an authorized agent to defense the rights and interests of a child.

      Parents shall not have the right to represent the interests of a child, in case if they are deprived or restricted in parental rights in respect of him (her).

Article 71-1. Benefits and social guarantees for large families

      Large families shall be provided with benefits and social guarantees in accordance with the legislative acts of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Chapter 11 is supplemented by Article 71-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.07.2018 № 165-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 72. Execution of parental rights in behalf of a child

      Parental rights may not be exercised in contravention with the child’s interests. Ensuring of interests of a child shall be a primary concern of his (her) parents.

      In execution of parental rights, parents shall not have the right to injure the physical and mental health of the child’s moral development. The method of nurturing of a child shall exclude neglectful, abusive, rough, degrading treatment, outrage or exploitation of a child.

Article 73. Execution of parental rights by a parent living separate from a child

      1. A parent living separate from a child shall have the right to communicate with a child, to participate in his (her) nurturing, to solve the issues concerning the child’s education and other important issues for a child.

      A parent who shares residence with his (her) child shall not preclude the communication of a child with the other parent, if such communication shall not injure the physical or mental health of a child and his (her) moral development.

      2. Residence and legal address of a child when the parents live apart are established by agreement of the parents.

      In the absence of an agreement, the dispute between the parents is resolved by way of mediation or by a court with the participation of the body that performs the functions of guardianship or custody, at the request of the parents on the basis of the interests of a child and taking into account his opinion. At that, the court takes into account the affection of the child to each of the parents, brothers and sisters, the age of the child, the moral and other personal qualities of the parents, the relationship between each parent and the child, the possibility of creating conditions for the child for development and upbringing (occupation, working time, material and marital status of parents and other similar conditions).

      3. Parents have the right to conclude in writing an agreement on the procedure for the exercise of parental rights by a parent living apart from the child.

      If the parents cannot come to an agreement, the dispute is resolved by the body that performs the functions of guardianship or custody, and in case of disagreement with its decision - in the mediation procedure or by the court with the participation of this body and the parents of the child.

      4. In the failure to execute the court decision on the order of exercise of parental rights, a liable parent shall incur liability, provided by the Laws of the Republic of Kazakhstan.

      In case of malicious failure to execute the court decision, the court, upon request of a parent, living separate from a child, may decide to transfer a child to him (her), based on the child’s interests and in recognition of the child’s opinion.

      5. A parent, living separate from a child shall have the right to receive information of his (her) child from educational institutes, healthcare and other organizations.

      Reporting may be refused only in case of existence of threat to life and health of a child on the side of a parent. The refusal in reporting of information may be contested in a judicial proceeding.

      Footnote. Article 73 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.11.2014 № 254-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication).

Article 74. Right of parents to reclamation of a child from other persons

      1. Parents shall have the right to demand a return of a child from any person, holding him (her) at his (her) own place without legal basis or on the basis of court decision. In case of origin of the dispute, parents shall have the right to seize the court for defense of their rights.

      In considering these requests, in recognition of a child, the court shall have the right to dismiss a claim of parents, if it comes to conclusion that the transfer of a child to parents is not in the interests of a child.

      2. If it is established by the court that neither parents, nor a person, who shares residence with a child are unable to ensure his (her) proper nurturing and development, the court shall transfer a child on a custody of a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship.

Chapter 12. DEPRIVATION AND RESTRICTION OF PARENTAL RIGHTS

Article 75. Deprivation of parental rights

      1. Parents shall be deprived of parental rights if they:

      1) evade from performance of parental obligations including malicious evasion from the payment of alimony;

      2) abandon to take their child with no legitimate excuses from a maternity clinic (department), organizations for children-orphans and children left without a parental custody, and other organizations;

      3) abuse their parental rights;

      4) abuse a child, including carrying out of physical or mental act of outrage against him (her), entrench upon his (her) sexual immunity;

      5) abuse gambling, betting, alcoholic beverages or narcotic drugs, psychotropic substances and/or their analogues.

      2. Parents are deprived of parental rights when they commit an intentional criminal offense against the life or health of their child, spouse or other family members.

      Footnote. Article 75 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 03.07.2014 № 227-V (shall be enforced from 01.01.2015); dated 02.07.2020 № 356-VI (shall enter into force upon the expiry of ten calendar days after the day of first official publication).

Article 76. Order of deprivation of parental rights

      1. Deprivation of parental rights shall be performed in a judicial proceeding.

      Cases on deprivation of parental rights shall be considered upon the application of one of the parents or other legal representatives of a child, bodies or organizations, obligated to protect the rights of minors, as well as at the suit of a prosecutor.

      2. Cases on deprivation of parental rights shall be considered with the participation of a prosecutor and a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship.

      3. In consideration of the case on deprivation of parental rights, the court shall decide the issue of the alimony recovery for a child from parents, deprived of parental rights.

      4. If during consideration of the case on deprivation of parental rights, the court detects characteristic features of the criminally punishable act, it shall be obliged to disclose this to a prosecutor by a special determination.

      5. The court shall be obliged to send the abbreviate from this decision to a registering body at the place of state registration of the child’s birth and to a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, according to the place of residence of a child within three days from the date of enforcement of the court decision on the deprivation of parental rights.

Article 77. Consequences of the deprivation of parental rights

      1. The deprivation of parental rights shall entail forfeiture of all rights, based on the fact of blood relation with a child, including the rights to receive financial support from him (her), as well as facilities and state benefits, established for citizens, having children.

      2. The deprivation of parental rights shall not release parents from an obligation to maintain their child, which shall be terminated with his (her) adoption.

      3. The issue on the further joint residence of a child with a parent, deprived of parental rights shall be resolved in a judicial proceeding.

      4. A child in respect of whom the parents are deprived of parental rights shall preserve the right to property of a dwelling place or the right to use a dwelling place, as well as property rights, based on the fact of blood relation with parents and other relatives, including the right to receipt inheritance.

      5. If it is impossible to transfer a child to the other parent or in case of deprivation of parental rights of both of the parents, a child shall be transferred on custody of a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship.

      6. Upon request of parents deprived of parental rights, a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship shall allow appointments with a child, if it doesn’t have a negative impact on the child.

      7. In case of deprivation of parental rights of the parents, the adoption of a child shall be allowed upon expiry of six months from the date of enforcement of the court decision to deprive parents of their parental rights.

      Adoption of a child, one of whose parents is deprived of parental rights shall be allowed with agreement of the other parent.

Article 78. Restoration of parental rights

      1. Parents may be restored in parental rights by the court, in cases if they changed their behavior, lifestyle and attitude to the nurturing of a child.

      2. Restoration of parental rights shall be carried out in a judicial procedure upon the application of a parent deprived of parental rights. Cases of restoration of parental rights are considered with the participation of the parent, the body exercising the functions of guardianship or custody.

      3. The court shall have the right to dismiss a claim of parents on restoration of parental rights, in recognition of the child’s opinion, if the restoration of parental rights is inconsistent with interests of the child.

      The restoration of parental rights in respect of a child, attained the age of ten years shall be possible only with his (her) agreement.

      It is prohibited to restore parental rights, if a child is adopted and adoption is not cancelled.

      Footnote. Article 78 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2017 № 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication).

Article 79. Restriction of parental rights

      1. The court may come to decision on restriction of parental rights by removal of a child from custody of parents without depriving their parental rights, in recognition of the interests of the child.

      The placement of a child in respect of whom the parents or one of them is deprived or restricted of parental rights, shall be performed by a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship according to the child’s place of residence.

      2. The restriction of parental rights shall be allowed, if leaving of a child with parents is dangerous for him (her):

      1) due to circumstances, beyond the control of parents (mental derangement or other chronic illness, set of reduced circumstances);

      2) due to the parents' behavior, but at the same time, the sufficient grounds for deprivation of parental rights are not established.

      If parents do not change their behavior, a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship shall be obliged to commence a suit of deprivation of parental rights upon expiry of six months after rendering the decision by the court on deprivation of parental rights.

      3. The suit on deprivation of parental rights shall be fied by the close relatives of a child, organizations, carrying out the functions of protection of child’s rights, a prosecutor.

      4. Cases on limitation of parental rights are considered with the mandatory participation of a representative of the body exercising the functions of guardianship or custody.

      5. In consideration of the case on restriction of parental rights, the court shall have the right to resolve the issue on alimony recovery from parents to a child.

      Footnote. Article 79 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2017 № 91-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication).

Article 80. Consequences of restriction of parental rights

      1. Parents whose parental rights are restricted by the court shall forfeit the right to individual nurturing of a child, and in cases, provided by subparagraph 2) of paragraph 2 of Article 79 of this Code, also the right to benefits and state benefit payments, established for citizens having children.

      2. Restriction of parental rights shall not release parents from obligations on financial support of a child.

      3. A child, in respect of whom the parents are deprived of parental rights, shall preserve the right to property of a dwelling place or the right to use a dwelling place, and as well as preserve the property rights, based on the fact of blood relation with parents and other relatives, including the right to inheritance.

      4. In case of restriction of parental rights of both of the parents, a child shall be transferred on custody of a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship.

      5. The parents whose parental rights are restricted by the court shall be allowed to communicate with a child, if it doesn’t have a negative impact on the child. The communication between parents and a child shall be allowed only with the agreement of a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, a trustee or a guardian, foster tutors of a child or administration of organizations in which the child is placed.

Article 81. Cancellation of consequences of restriction on parental rights

      1. If the grounds have revolted, in which the parents were restricted of parental rights, the court shall decide to return a child to the parents and to cancel consequences of restrictions, at the suit of the parents, provided by Article 80 of this Code.

      2. In recognition of the child’s opinion, the court shall have the right to dismiss a claim, if return of a child to parents conflicts with his (her) interests.

Article 82. Removal of a child in instant danger to life or his (her) health

      1. In instant danger to life or health of a child, a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship shall have the right to remove a child with immediate effect from the parents or other persons, being in their custody.

      The immediate removal of a child shall be conducted by a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship on the basis of the act of local executive body of the cities of republican significance, capital, a city of oblast subordinance before decision of the court.

      2. In removal of a child, a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship shall be obliged to give a notice immediately to a prosecutor, to ensure a temporary placement of a child and within seven days after rendering of the suit of removal of a child, by a local executive body of the cities of republican significance, capital, a city of oblast subordinance, to file a claim in court on restriction or deprivation of parental rights of the parents.

Article 83. Enforcement of court decisions with regard to case, linked with removal of a child

      1. Compulsory execution of court decisions, linked with removal of a child from parents and his (her) transfer to another person (persons) shall be performed with the obligatory participation of a representative body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, and person (persons) to whom the child shall be transferred, and in cases of need - with participation of representative of internal affairs bodies.

      2. If it is impossible to execute the court decision on removal of a child from parents and his (her) transfer to another person (persons) without prejudice to his (her) interests, the child may be temporarily placed in organizations, carrying out the functions of protection of child’s rights on the basis of determination of a court.

Chapter 13. ADOPTION OF A CHILD

Article 84. Children in respect of whom adoption shall allowed

      1. Adoption shall be allowed only in respect of minors, whose birth is registered in the manner, prescribed by this Code, and only in their interests in recognition of possibility of ensuring full physical, mental, intellectual and moral development.

      By this, the age, maturity degree and agreement of a child shall be recognized for adoption.

      2. Children shall be subject to be adopted, whose only parent or both parents:

      1) died;

      2) abandoned a child;

      3) are deprived and not restored of parental rights;

      4) gave consent to adoption of a child to relatives, persons who are married with mother or father of the adopted child (children);

      5) are recognized incapable, recognized as missing or declared decedent;

      6) unknown.

      3. Children specified in subparagraphs 1) - 3), 5) and 6) of paragraph 2 of this article who are registered in the Republican databank may be transferred for adoption to the relatives of children regardless of citizenship and residence, citizens of the Republic of Kazakhstan, permanently residing in the territory of the Republic of Kazakhstan, in accordance with the procedure established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

      4. Children who are citizens of the Republic of Kazakhstan and who are in the centralized register in the Republican databank may be transferred for adoption to the citizens of the Republic of Kazakhstan permanently residing outside the Republic of Kazakhstan.

      Children who are citizens of the Republic of Kazakhstan who are in the centralized register in the Republican databank may be transferred for adoption to foreigners only in cases where the child cannot be adopted by relatives, citizens of the Republic of Kazakhstan, residing in the territory of the Republic of Kazakhstan and beyond.

      In consideration of the case on adoption of a child by foreign persons, the court shall be obliged to be satisfied in enforcement of the rights by an authorized body of the Republic of Kazakhstan in the scope of protection of children’s rights to priority adoption of this child by the relatives, independently from their legal nationality and place of residence, or by the citizens of the Republic of Kazakhstan.

      5. Adoption of children by foreign persons shall be allowed only by citizens of the country, having equivalent international obligations with the Republic of Kazakhstan in the scope of defense of the rights and interests of children.

      6. The order of transfer of children, being the citizens of the Republic of Kazakhstan for the adoption, shall be approved by the Government of the Republic of Kazakhstan.

      7. Permission to transfer the children for adoption specified in subparagraphs 1) - 3), 5) and 6) of paragraph 2 of this article is issued by the body exercising the functions of guardianship or custody, on the basis of the opinion of the commission.

      8. Order of activities and composition of the commission are determined by the authorized body in the field of protection of children's rights of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 84 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 29.09.2014 № 239-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication).

Article 85. Rights and obligations of persons, willing to adopt children

      1. Citizens of the Republic of Kazakhstan permanently residing in the territory of the Republic of Kazakhstan, wishing to adopt children, shall be obliged to submit to the body that carries out the functions of guardianship or trusteeship, at the location of the child, an application for the desire to adopt a child, as well as submit certificates on the amount of total income, marital status, health status, no criminal record , a certificate of psychological training and personally choose the child, have direct contact with him for at least two weeks.

      Citizens of the Republic of Kazakhstan permanently residing in the territory of the Republic of Kazakhstan, wishing to accept orphans, children left without parental care, for upbringing in their families, shall have the right to receive psychological training in accordance with this Code free of charge.

      2. Citizens of the Republic of Kazakhstan, permanently residing in the territory of the Republic of Kazakhstan, willing to adopt children-orphans, children left without a parental custody, till the age of one year shall have the right to take a tutorship or to take children under the patronage until the end of the procedure of adoption.

      3. Citizens of the Republic of Kazakhstan permanently residing outside the Republic of Kazakhstan, foreigners applying for adoption of a child, shall submit to the authorized body for the protection of the rights of children of the Republic of Kazakhstan a written application on the desire to adopt a child, as well as certificates of income, marital status, state of health, including the absence of mental and behavioral disorders (diseases), including those related to the use of psychoactive substances, about the absence of a criminal record, about the personal moral qualities of potential parents, issued by specially authorized foreign state bodies and adoption organizations. After submitting documents to the authorized body for the protection of children's rights and with the consent of the adopter to adopt the child, the adopter must have direct contact with the child for at least four weeks.

      Footnote. Article 85 as amended by laws of the Republic of Kazakhstan No.272 VI- of 25.11.2019 (shall go into effect ten calendar days after its first official publication); No. 292-VI dated December 27, 2019 (see Art. 2 for the enactment procedure); dated 07.07.2020 № 361-VI (shall enter into force upon the expiry of ten calendar days after the day of first official publication).

Article 86. Rights and obligations of an adoptive parent

      1. An adoptive parent of a child shall be obliged to nurture a child, to be careful of his (her) health, physical, mental, moral and intellectual development.

      2. An adopter has the right to independently determine the methods of upbringing a child, taking into account the opinion of the child and recommendations of the body exercising the functions of guardianship or custody, and must comply with the requirements provided for by this Code.

      The adopter who is a citizen of the Republic of Kazakhstan permanently residing in the territory of the Republic has the right to receive a lump sum payment in connection with the adoption of an orphan and (or) a child left without parental care.

      The adopter is obliged to return to the budget the lump sum payment paid in connection with the adoption of an orphan and (or) a child left without parental care, in case of cancellation of adoption.

      The order of assigning, refunding and the amount of a one-time cash payment in connection with the adoption of an orphan child and (or) a child left without parental care shall be determined by the authorized children rights protection body of the Republic of Kazakhstan.

      3. In recognition of the child’s opinion an adoptive parent shall have the right to choose educational institutes and modes of study of a child before receipt of the obligatory common secondary-level education by him (her).

      4. Adoptive parents being the citizens of the Republic of Kazakhstan, permanently residing in the territory of the Republic of Kazakhstan, shall be obliged to file reports on conditions of life, education, nurturing and health status of an adopted child, at least annually to a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, at the place of rendering the court decision of a child adoption, until attainment of the age of eighteen years by a child.

      Adoptive parents, being the citizens of the Republic of Kazakhstan, permanently residing in the territory of the Republic of Kazakhstan, and foreign adoptive parents shall be obliged to file reports on conditions of life, education, nurturing and health status of an adopted child to an authorized body in the scope of protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan, for the initial three years, every six months after the enforcement of the court decision on adoption and in the ensuing years at least annually until the attainment of the age of eighteen years by a child.

      In the certain circumstances, the periodicity of the presentation of reports shall be established by decision of an authorized body in the scope of protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan, depending on particular situation, formed in the family of adoptive parents.

      Adoptive parents, being the citizens of the Republic of Kazakhstan, permanently residing in the territory of the Republic of Kazakhstan, and foreign adoptive parents shall file reports through the foreign establishments of the Republic of Kazakhstan, situated in the country of residence of an adoptive parent and a child.

      In case of failure to present or late presentation of reports by adoptive parents, being the citizens of the Republic of Kazakhstan, permanently residing beyond the borders of the Republic of Kazakhstan and by foreign adoptive parents in the manner, provided by this paragraph, the activity of agency on adoption, representing their interests in the course of adoption of a child in the Republic of Kazakhstan shall be early terminated on the grounds, provided by subparagraph 6) of paragraph 8 of Article 112 of this Code.

      The procedure and terms for granting, the form of the report on living conditions, education, upbringing and the state of health of the adopted child are approved by the authorized body in the field of protection of the children’s rights of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 86 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 31.03.2014 № 180-V (shall be enforced from 01.01.2015); dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); dated 19.04.2023 No. 223-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 87. Procedure for adoption of a child

      1. Adoption shall be performed by the court upon the application of persons (person), willing to adopt a child. The consideration of cases on adoption of a child shall be performed by the court in a special procedure, provided by the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan.

      The cases on adoption of children shall be considered by the court with the obligatory participation of adoptive parents, representative of a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, as well as a prosecutor.

      2. During adoption of a child, being a foreign person in the territory of the Republic of Kazakhstan by the citizens of the Republic of Kazakhstan, it is necessary to obtain the agreement of legal representative of a child and competent body of the state, the citizen of which is a child, as well as, if it is required in accordance with the legislation of mentioned state, the agreement of a child on adoption.

      3. Adoption of a child, being the citizen of the Republic of Kazakhstan and residing beyond the borders of the Republic of Kazakhstan, performed by a competent body of a foreign state, the citizen of which is an adoptive parent, shall be accepted as valid in the Republic of Kazakhstan, on condition of obtaining the preliminary permit to adopt from a local executive body, at the place of his (her) or his (her) parents’ residence, before departure beyond the territory of the Republic of Kazakhstan.

      4. Adoption in the territory of the Republic of Kazakhstan by foreigners married to citizens of the Republic of Kazakhstan, of a child who is a citizen of the Republic of Kazakhstan, shall be carried out in accordance with the procedure established by this Code for foreigners.

      Footnote. Article 87 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication).

Article 88. Accrual of rights and obligations of adoptive parents

      Rights and obligations of an adoptive parent and an adoptive child shall be created from the date of enforcement of the court decision on adoption of a child.

      Within three working days from the date of entry into force of the court decision on adoption of a child, the court is obliged to send the extract from this decision to the registering authority at the place where the decision on adoption is made and to the body that carries out the functions of guardianship or custody at the place of the decision.

      Footnote. Article 88 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 31.10.2015 № 378-V (shall be enforced from 01.01.2016).

Article 89. Registration of children to be adopted and persons wishing to adopt children

      1. Registration of children to be adopted is carried out in accordance with the procedure established by paragraphs 5 and 6 of Article 117 of this Code.

      2. Registration of persons who are citizens of the Republic of Kazakhstan permanently residing in the territory of the Republic of Kazakhstan, wishing to adopt orphans, children left without parental care, is carried out by bodies exercising the functions of guardianship or custody in the manner established by the authorized body in the field of protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan.

      3. Registration of persons who are citizens of the Republic of Kazakhstan permanently residing outside the Republic of Kazakhstan, foreigners wishing to adopt orphans, children left without parental care who are citizens of the Republic of Kazakhstan, is made by foreign institutions of the Republic of Kazakhstan in the manner determined by the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 89 in the new wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.09.2014 № 239-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication).

Article 90. Adoption of several children

      1. One person may adopt several children, being brothers and sisters or not related between each other.

      Between adopted children, not related between each other the rights and obligations shall be created as between brothers and sisters.

      2. Adoption of brothers and sisters, nurtured in one family by different persons shall not be allowed, with the exception of cases when adoption is in the interests of children and children do not know about their kinship, not resided and nurtured jointly.

Article 91. Persons, having the right to be adopted

      1. Adoption shall be allowed in existence of conditions for normal physical, mental, intellectual and moral development, nurturing and education of a child in the family of adoptive parent.

      2. Adoptive parents may be the persons of majority age with the exception of:

      1) persons, recognized incapable or partially capable by the court;

      2) spouses, one of whom is recognized incapable or partially capable by the court;

      3) persons deprived or restricted of parental rights by the court;

      4) persons, disbarred from the obligations of a trustee or a guardian for defective performance of assigned obligations to him (her) by the Laws of the Republic of Kazakhstan;

      5) former adoptive parents, if the adoption is cancelled due to their fault by the court;

      6) persons who, for reasons of health, cannot exercise parental rights. The list of diseases in which a person cannot adopt a child, take him into custody or guardianship, patronage, is established by the authorized body in the field of public health;

      7) persons, who don’t have permanent place of residence;

      8) persons, maintaining the different sexual orientation;

      9) persons who have an outstanding or unexpunged conviction for commission of an intentional crime at the time of adoption, as well as persons specified in subparagraph 14) of this paragraph;

      10) stateless persons;

      11) unmarried male persons, with the exception of cases of the factual nurturing of a child for not less than three years, due to the death of mother or deprivation of her parental rights;

      12) persons, who as of the time of adoption have no income, ensuring the minimum subsistence income for an adopted child, established by the legislation of the Republic of Kazakhstan;

      13) persons, registered in narcological or psychoneurologic dispensaries.

      14) persons who have or have been convicted, subject or subjected to criminal prosecution (except for persons whose criminal prosecution was terminated on the basis of subparagraphs 1) and 2) of part one of Article 35 of the Criminal Procedure Code of the Republic of Kazakhstan) for criminal offenses: murder, deliberate harm to health, against health of the population and morality, sexual inviolability, for extremist or terrorist crimes, human trafficking;

      15) citizens of the Republic of Kazakhstan permanently residing in the territory of the Republic of Kazakhstan who have not undergone psychological training in the manner prescribed by paragraph 4 of this article (with the exception of close relatives of the child).

      3. Unmarried persons may not jointly adopt one and the same child.

      4. Psychological training of citizens of the Republic of Kazakhstan permanently residing in the territory of the Republic of Kazakhstan, wishing to accept orphans, children left without parental care, for upbringing in their families, shall be carried out by organizations to assist in the placement of orphans, children left without care of parents, families of citizens of the Republic of Kazakhstan, as well as educational organizations for orphans, children left without parental care, at the expense of these organizations.

      Requirements for the content of the psychological training program, the procedure for organizing psychological training activities for citizens of the Republic of Kazakhstan permanently residing in the territory of the Republic of Kazakhstan, wishing to accept orphans, children left without parental care for upbringing in their family, and the form of a certificate of such training shall be approved by the authorized body in the field of protecting the rights of children of the Republic of Kazakhstan.


      Footnote. Article 91 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 29.09.2014 № 239-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); No. 292-VI dated December 27, 2019 (see Art. 2 for the enactment procedure).

Article 92. Age difference between an adoptive parent and an adopted child

      1. Difference in age between the adopter and the adopted child must be not less than sixteen years. For reasons recognized by the court as valid, the age difference can be reduced.

      2. During adoption of a child by a stepfather (stepmother), the age difference, established by paragraph 1 of this Article shall not be required.

      Footnote. Article 92 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication).

Article 93. Agreement of legal representatives for adoption of a child

      1. For adoption of a child, the agreement of his (her) parents shall be required, if they are not deprived of parental rights.

      During adoption of a child of minor parents, not attained the age of sixteen years, the agreement of legal representatives shall be also required.

      In the absence of legal representatives of minor parents or in case, if a child is neglected by minor parents in a healthcare organization at birth and no one is interested in his (her) fortune for more than three months, the agreement of a body, carrying out the functions of trusteeship and guardianship shall be required.

      2. The agreement of parents to adopt a child shall be expressed in application, notarized or certified by the head of organization in which the child resides, without a parental custody, or by a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship at the place of adoption of a child or at the place of residence of parents, as well as may be expressed directly in the court during the process of adoption.

      Before rendering of court decision on adoption of a child, the parents shall have the right to revoke their agreement to adoption.

      3. Parents can give consent to adoption of a child by relatives, persons who are married with mother or father of the adopted child (children). The bodies exercising the functions of guardianship or custody shall submit to the court a conclusion on conformity of the adoption to the interests of the child. The conclusion on conformity of the adoption to the interests of the child is not required in the case of adoption of the child by his stepfather (stepmother) or adoption of the child by the consent of the parents by relatives.

      4. For adoption of children being under trusteeship or guardianship, the agreement of their trustees and guardians shall be required in a written form.

      5. For adoption of children being in care under agreement on transfer of a child to the foster care, the agreement of foster parents shall be required in a written form.

      6. For adoption of children-orphans, children left without a parental custody and placed in educational organizations, healthcare and other organizations, the agreement of the heads of these organizations shall be required in a written form.

      7. In recognition of the child’s interests, the court shall have the right to decide on his (her) adoption, without the agreement of persons, mentioned in paragraphs 1, 4, 5 and 6 of this Article.

      In case of surrender of a child after his (her) birth in a healthcare organization, without an execution of the application of surrender by both parents or a sole mother, in the manner, prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan, as well as in case if an abandoned child at the age of no more than three years is detected, the court shall have the right to consider a case of adoption by the citizens of the Republic of Kazakhstan for the benefit of a child upon expiry of three months after abandonment or detection of a child.

      Footnote. Article 93 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication).

Article 94. Adoption of a child without the agreement of parents

      The agreements of parents for adoption of their child shall not be required in cases if they:

      1) are unknown or declared decedent, recognized as missing by the court;

      2) recognized incapable;

      3) deprived of parental rights;

      4) live separately from a child and evade from his (her) nurturing and financial support for more than six months by excuses, recognized by court as unreasonable.

      In existence of executed written application on surrender of a child in a healthcare organization by a sole mother in the manner, prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan, the court shall not have the right to demand and obtain other documents, confirming the agreement of parents to adoption.

Article 95. The agreement of a child to adoption

      For the adoption of a child, attained the age of ten years, his (her) agreement shall be required.

      The agreement of a child to adoption shall be established by the court in the presence of parents or other legal representatives of a child, a prosecutor.

Article 96. The agreement to adoption of a child by one of spouses

      1. During adoption of a child by one of spouses, the written agreement of the other spouse to adoption shall be required, if a child is not adopted by both spouses.

      2. The agreement of spouse to adoption shall not be required, if spouses factually terminated family relations or live separately for more than one year.

Article 97. First name, patronymic and last name of an adopted child

      1. The first name, patronymic (in existence of it) and last name of an adopted child may be preserved.

      2. Upon the request of the adopter, the adopted child shall be assigned the last name of the adopter, as well as the name indicated by him/her, if this does not contradict the interests of the child. The patronymic of the adopted child shall be determined by the name of the adoptive parent if the adoptive parent is a man, and when the child is adopted by a woman who is not married (matrimony), by the name of the person indicated by her as the father of the adopted child in accordance with Article 192 of this Code.

      If the last names of adoptive parents are different, the last name of a child shall be given by the last name of one of them with the agreement of adoptive parents.

      3. When a child is adopted by a person who is not married (matrimony), upon his/her request, the name, patronymic and surname of the father (mother) of the adopted child shall be recorded in the act record on state registration of birth at the direction of the adopter. Upon the request of the adoptive parent, information about the father (mother) may not be indicated.

      The surname of the father (mother), indicated upon the request of the adoptive parent, shall be assigned by the name of the adoptive parent.

      4. Change of the first name, patronymic and last name of an adopted child, attained the age of ten years may be performed only with his (her) agreement, with the exception of cases, requiring the secrecy of adoption.

      5. Change of the first name, patronymic and last name of an adopted child shall be specified in the court decision on his (her) adoption.

      6. Amendments, additions to the act record on state registration of birth shall be made in any registering body on the basis of a court decision on adoption that has entered into legal force and an application by the child's legal representatives.

      Information about the child and adoptive parents shall be entered into the act record on state registration of birth in accordance with the information specified in the court decision.

      Footnote. Article 97 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 97-1. Adoption of a child by foreigners

      1. The adoption by foreigners of a child who is a citizen of the Republic of Kazakhstan, including the cancellation of such adoption, on the territory of the Republic of Kazakhstan shall be carried out in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

      2. Control over children adopted by foreigners who are citizens of the Republic of Kazakhstan shall be carried out by foreign institutions of the Republic of Kazakhstan and the authorized body in the field of protecting the rights of children of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Chapter 13 as supplemented by Article 97-1 in accordance with Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 98. Change of the date and place of birth of an adopted child

      1. For the purpose of ensuring of the confidentiality of adoption upon request of an adoptive parent, the date of birth of an adopted child may be changed, but not more than six months, as well as the place of his (her) birth.

      Change of the date of birth of an adopted child shall be allowed only in adoption of a child under the age of three years.

      Change of the place of birth of an adopted child shall be performed only within the territory of the Republic of Kazakhstan and shall be allowed only upon request of an adoptive parent independently from the age of the child.

      2. Change of the date and (or) place of birth of an adopted child shall be specified in the court decision on his (her) adoption.

      When the personal data of the adopted child is changed, a new act record on the state registration of birth shall be registered with the conditional exclusion of the individual identification number from the National Register of Individual Identification Numbers.

      3. Amendments, additions to the vital record on state registration of birth on the basis of a court decision on adoption shall be made after registration of vital record on state registration of birth or restoration of a lost vital record on state registration of birth.

      Footnote. Article 98 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 99. Register of adoptive parents in capacity of parents of the adopted child

      1. Upon request of adoptive parents, the court shall adopt decision on register of adoptive parents in register of birth in capacity of parents of the adopted child by them.

      2. The necessity of performance of this register shall be compulsory specified in the court decision on adoption of a child.

Article 100. Legal consequences of adoption of a child

      1. An adopted child and his (her) posterity in respect of adoptive parents and their relatives, and adoptive parents and their relatives in respect of the adopted child and his (her) posterity shall be equated in personal non-property and property rights and obligations to relatives by blood.

      2. An adopted child shall forfeit personal non-property and property rights and shall be released from his (her) obligations in respect of his (her) natural parents.

      3. During adoption of a child by one person, the personal non-property and property rights and obligations may be preserved at the wish of the mother, if an adoptive parent is a man, or at the wish of the father, if an adoptive parent is a woman.

      4. Responsibility for the safety of property, being in the ownership of an adopted child, shall rest on adoptive parent. In case of abdication of adoption, the obligation on return of this property also shall be imposed on the adoptive parent.

      5. Preservation of relations between an adopted child and one of parents or relatives of a decedent parent shall be specified in the court decision on adoption of a child.

      6. Legal consequences of adoption of a child, provided by paragraphs 1 and 2 of this Article shall be applied independently from record of adoptive parents, in capacity of parents in register of births of this child.

Article 101. Preservation of the right to allowances and other social benefits of an adopted child

      A child, having the right to pension savings of parents in provident pension funds, allowances on the occasion of death of a wage-earner and other social benefits by the moment of his (her) adoption, shall preserve this right during his (her) adoption.

      Footnote. Article 101 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 21.06.2013 No. 106-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 102. The secrecy of adoption of a child

      1. The secrecy of adoption of a child shall be protected by the Law.

      2. Parents, relatives, officials of organizations exercising functions for the protection of the rights of the child, and (or) government bodies that carry out state registration of adoption; judges who made the decision on adoption, employees of organizations to assist in the placement of orphans, children left without parental care, into families of citizens of the Republic of Kazakhstan, as well as other persons who are otherwise aware of the adoption of a child, shall be obliged to keep the secret of adoption.

      Footnote. Article 102 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 292-VI dated December 27, 2019 (see Art. 2 ).

Article 103. Recognition of adoption as invalid

      1. Adoption shall be recognized invalid in the following cases:

      1) adoption of the court decision on adoption, on the basis of false documents;

      2) commitment of adoption without the agreements of persons, specified in Article 93 of this Code;

      3) adoption by a married person without the written agreement of the other spouse;

      4) violation of provisions, provided by paragraph 2 of Article 91 of this Code;

      2. Recognition of adoption as invalid shall be performed in a judicial proceeding.

      3. The case on recognition of adoption as invalid shall be considered by the court with compulsory participation of adoptive parents, prosecutor and representative of a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship.

Article 104. Persons, having the right to demand recognition of adoption as invalid

      Demand on recognition of adoption as invalid may be submitted by the parents of adopted child, by the spouse of adoptive parent, by persons whose rights are violated by adoption, by a prosecutor or by a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship.

Article 105. Consequences of recognition of adoption as invalid

      1. Adoption shall be recognized invalid from the moment of making the court decision on adoption.

      2. In case of recognition of adoption as invalid, the mutual rights and obligations of an adopted child and adoptive parents, relatives of adoptive parents shall be terminated and the mutual rights and obligations of a child and his (her) parents (relatives) shall be restored, if it complies with the child’s interests.

      3. Upon request of parents, the former first name, patronymic (in its existence) and last name shall be given back to a child, as well as the former date and place of birth shall be restored, if they were changed during adoption.

      4. Within three days from the date of entry into force of the court decision on the recognition of the adoption as invalid, the court shall be obliged to send an extract from this decision to the registering body and bodies exercising functions of custodianship or guardianship at the place of state registration of birth.

      Footnote. Article 105 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 106. Grounds for cancellation of child adoption

      1. Adoption of a child may be cancelled in cases, if an adoptive parent:

      1) evades parental obligations imposed on him (her);

      2) abuses parental rights;

      3) abuses an adopted child;

      4) carried out physical or mental abuse against an adopted child;

      5) encroaches on sexual integrity of an adopted child;

      6) recognized as a person with a mental, behavioral disorder (disease) associated with the use of psychoactive substances;

      7) violates the rights of an adopted child, established by the legislation of the Republic of Kazakhstan and international treaties in which the Republic of Kazakhstan participates.

      2. The court shall have the right to cancel adoption of a child by the other reasons, proceeding from the interests of a child and in recognition of his (her) opinion.

      Footnote. Article 106 as amended by the Law of the RK dated 07.07.2020 № 361-VI (shall enter into force upon the expiry of ten calendar days after the day of first official publication).

Article 107. Cancellation of adoption of a child

      1. Cancellation of adoption of a child shall be performed in a judicial proceeding.

      2. The case on cancellation of adoption of a child shall be considered with compulsory participation of adoptive parents, body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, as well as a prosecutor.

      3. Adoption shall be terminated from the date of enforcement of the court decision on cancellation of adoption of a child.

      Within three days from the date of entry into force of the court decision on the cancellation of the adoption of the child, the court shall be obliged to send an extract from this decision to the registering body and bodies exercising functions of custodianship or guardianship at the place of state registration of birth.

      Footnote. Article 107 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 107-1. Re-adoption of a child

      Re-adoption of a child shall be possible only after the court cancels the decision to adopt the child.

      Footnote. Chapter 13 as supplemented by Article 107-1 in accordance with Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 108. Persons, possessing the right to ask for cancellation of adoption of a child

      Parents, adoptive parents, spouse of an adoptive parent, an adopted child, attained the age of fourteen years, a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, as well as a prosecutor shall have the right to ask for cancellation of adoption of a child on behalf of a child.

Article 109. Consequences of cancellation of adoption

      1. In cancellation of adoption of a child by the court, the mutual rights and obligations of an adopted child and adoptive parents, relatives of adoptive parents shall be forfeited, and the mutual rights and obligations of a child and his (her) parents (relatives) shall be restored, if it complies with the child’s interests.

      2. In cancellation of adoption, a child shall be given to his (her) parents under court decision. In the absence of parents, as well as if transfer of a child to his (her) parents contradicts his (her) interests, the child shall be placed under the custody of a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship.

      3. Court shall also solve a question, if a child preserves his (her) first name, patronymic (in its existence) and last name, given to him (her) due to his (her) adoption, as well as if the date and place of birth restores, being changed during adoption.

      Change of the first name, patronymic (in its existence) and last name of a child, attained the age of ten years shall be allowed only with his (her) agreement.

      4. The court, based upon the child’s interests shall be entitled to charge the former adoptive parent with allowance to maintain a child in the amount, established by Articles 139 and 141 of this Code.

Article 110. Inadmissibility of cancellation of adoption upon attainment of age of majority by an adopted child

      Cancellation of adoption of a child shall not be allowed, if by the date of demand on cancellation of adoption, an adopted child is attained the age of majority, with the exception of cases, when such cancellation is mutually agreed by an adoptive parent and an adopted child, as well as parents of an adopted child, if they are alive, not deprived or restricted in the parental rights or not recognized incapable by the court.

Chapter 14. Accreditation of adoption agencies and organizations to assist in the placement of orphans, children left without parental care in the families of citizens of the Republic of Kazakhstan

      Footnote. The title of Chapter 14 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 292-VI dated December 27, 2019 (see Art. 2 for the enactment procedure).

Article 111. General provisions

      1. Agencies for adoption (hereinafter referred to as agencies) shall be subject to accreditation, the founders of which are citizens of the state of location of the agency, carrying out their activities in this area on the territory of their state for at least ten years at the time of filing an application for accreditation by creating branches or representative office, as well as non-commercial organizations, the founders of which are citizens of the Republic of Kazakhstan, which carry out activities to protect the rights and interests of orphans, children left without parental care, for at least five years at the time of filing an application for accreditation .

      2. Accreditation shall be conducted before accounting registration of a branch and (or) representative office of agency.

      3. Employees of the branch and (or) representative office of the agency, as well as employees of the organization for provision of assistance in the placement of orphans, children left without parental care, in the families of citizens of the Republic of Kazakhstan may not be employees of the authorized body in the field of protecting the rights of children of the Republic of Kazakhstan, local executive bodies, organizations for orphans, children left without parental care, including their spouses and close relatives, as well as persons who have or have had a criminal record, who are or have been subjected to criminal prosecution (except for persons whose criminal prosecution was terminated for on the basis of paragraphs 1) and 2) of the first part of Article 35 of the Criminal Procedure Code of the Republic of Kazakhstan) for criminal offenses: murder, deliberate harm to health, against public health and morality, sexual inviolability, for extremist or terrorist crimes, human trafficking.

      4. The rules for the accreditation of agencies and organizations for provision of assistance in the placement of orphans, children left without parental care, into families of citizens of the Republic of Kazakhstan shall be approved by the authorized body in the field of protecting the rights of children of the Republic of Kazakhstan.

      5. The total number of accredited agencies in the territory of the Republic of Kazakhstan should not exceed twenty.

      Footnote. Article 111 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 29.09.2014 № 239-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); No. 292-VI dated December 27, 2019 (see Art. 2 for the enactment procedure).

Article 112. Order of conducting accreditation of agencies

      1. The issue on accreditation of agency, including refusal in accreditation shall be considered by an authorized body in the scope of protection of the children’s rights of the Republic of Kazakhstan.

      2. An authorized representative of agency shall be obliged to submit the application to carry out the work on adoption of children in the territory of the Republic of Kazakhstan with the following documents, accompanied by:

      1) notarized copies of constitutive documents;

      2) copy of a document on location of an agency, issued by the competent body of the state, confirming his (her) powers to carry out activity in the relevant sphere;

      3) letter of introduction of a competent body of the state, issued a document, confirming the powers of agency, or carrying out a control of activity of the agency, on possibility of carrying out the relevant activity in the territory of the Republic of Kazakhstan;

      4) list of services, provided by the agency for candidates on adoptive parents;

      5) obligations on carrying out the control of living and education conditions of adopted children and supplying the relevant reports and information in established manner;

      6) obligations on carrying out the control of registration of an adopted child in a consular office of the Republic of Kazakhstan on arrival of adoptive parents to the state of their residence;

      7) notarized letter of attorney, issued by the agency to an authorized representative;

      8) the obligation of the competent authority of the state of the location of the agency to appoint a body or organization that will submit reports and information on living conditions and upbringing of the adopted children in the prescribed manner in the event of termination of the agency's activities on the territory of the state of the agency's location or on the territory of the Republic of Kazakhstan;

      9) the obligation of the competent authority of the state of the location of the agency to inform the authorized body in the field of protection of children's rights of the Republic of Kazakhstan within twenty-four hours from the moment of establishing the fact of death, cruel treatment of the child, including physical or mental violence against the child, the sexual inviolability of the child;

      10) the obligation of the competent authority of the state of the location of the agency to notify the authorized body in the field of protection of the children’s rights of the Republic of Kazakhstan about changes in the constituent documents of the agency.

      Documents, listed in subparagraphs 1) - 4) of this paragraph shall be valid within six months from the date of their issuance. If it is necessary, an authorized body in the scope of children’s right shall have the right to additionally ask for originals of these documents.

      All provided documents shall be legalized in the manner, prescribed by the Laws of the Republic of Kazakhstan and international treaties in which Republic of Kazakhstan participates.

      3. Decision on accreditation of agency shall be made by an authorized body in the scope of protection of children’s right of the Republic of Kazakhstan on agreement with the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Kazakhstan, the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Kazakhstan, an authorized body in the scope of health care services, the Ministry of Justice of the Republic of Kazakhstan and an authorized body on social protection, presenting the relevant conclusions on possible accreditation within their competence.

      4. Decision on accreditation of agency or refusal in accreditation shall be issued by an authorized body in the scope of children’s right of the Republic of Kazakhstan within ten business days from the date of its adoption with the reasons in case of refusal in accreditation.

      5. The proxy's application for accreditation shall be considered within the time limits established by the legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative procedures.

      6. In case of loss of decision on accreditation of agency, a representative may receive its copy in an authorized body in the scope of protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan within ten business days from the date of submission of the relevant application.

      7. Agencies shall be accredited for the term of one year. Decision on accreditation shall be unalienable and shall not be subject to transferring to the other persons.

      8. Grounds for refusal in accreditation of agency, extension of its activity and (or) early cessation of its activity shall be:

      1) non-compliance of provided documents with requirements, established by the legislation of the Republic of Kazakhstan;

      2) delivery of inaccurate information on its activity;

      3) existence of negative information on activity of an agency or its branches and(or) representative offices, acquired from competent bodies of a foreign state, as well as state bodies of the Republic of Kazakhstan.

      4) the untoward social and economic, political, ecological situations, carrying out of military actions within the state of location area of an agency;

      5) violation of the legislation of the Republic of Kazakhstan by personnel of a branch and (or) representative office of an agency;

      6) the violation of obligations on carrying out the control of living and education conditions of adopted children and on provision of the relevant reports and information in the established manner by an agency;

      7) the violation of obligations on carrying out of the control of registration of an adopted child in a consular office of the Republic of Kazakhstan in the established manner;

      8) termination of activity of an agency in the territory of its state;

      9) exceeding the established number of accredited agencies on the territory of the Republic of Kazakhstan.

      9. Agency, received the decision on refusal in accreditation of their activity shall have the right to re-refer to an authorized body in the scope of protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan upon expiry of six months.

      Footnote. Article 112 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); dated 29.06.2020 № 351-VI (shall enter into force from 01.07.2021).

Article 112-1. The procedure for accreditation of organizations to assist in the placement of orphans, children left without parental care in families of citizens of the Republic of Kazakhstan

      1. The issue of accreditation of an organization providing assistance in the placement of orphans, children left without parental care, in families of citizens of the Republic of Kazakhstan, including the refusal of accreditation, shall be considered by the authorized body in the field of protection of the rights of children of the Republic of Kazakhstan.

      2. An organization for providing assistance in the placement of orphans, children left without parental care in the families of citizens of the Republic of Kazakhstan shall submit an application with the attachment of documents determined by the rules of accreditation of agencies and organizations for the provision of assistance in the placement of orphans, children left without care parents, families of citizens of the Republic of Kazakhstan.

      3. A decision on the accreditation of an organization to provide assistance in the placement of orphans, children left without parental care, in the families of citizens of the Republic of Kazakhstan or on the refusal of accreditation shall be issued by the authorized body in the field of protecting the rights of children of the Republic of Kazakhstan within ten working days from the date of its acceptance with justification in case of denial of accreditation.

      4. Organizations providing assistance in the placement of orphans, children left without parental care in the families of citizens of the Republic of Kazakhstan shall be accredited for a period of one year with the right of extension. The decision on accreditation shall be inalienable and not transferable to other persons.

      5. The validity of the decision on accreditation of the organization for rendering assistance in the placement of orphans, children left without parental care in families of citizens of the Republic of Kazakhstan shall be suspended by the authorized body in the field of protection of the rights of children of the Republic of Kazakhstan in the event of:

      1) non-compliance with the norms of this Code;

      2) the existence of justified complaints about the activities of the organization to provide assistance in the placement of orphans, children left without parental care, in the families of citizens of the Republic of Kazakhstan, who entered the authorized body in the field of protection of the rights of children of the Republic of Kazakhstan and (or) other state bodies.

      6. Grounds for refusing accreditation of an organization providing assistance in placing orphans, children left without parental care, in families of citizens of the Republic of Kazakhstan, in extending the accreditation period, deprivation (revocation) of accreditation shall be:

      1) non-compliance of the submitted documents with the requirements established by the rules of accreditation of agencies and organizations to provide assistance in the placement of orphans, children left without parental care in families of citizens of the Republic of Kazakhstan;

      2) the submission by the organization for assistance in the placement of orphans, children left without parental care, in the families of citizens of the Republic of Kazakhstan, inaccurate information about its activities;

      3) violation of the rights and legitimate interests of orphans, children left without parental care by the organization for rendering assistance in the placement of orphans, children left without parental care in families of citizens of the Republic of Kazakhstan;

      4) non-elimination within one month of violations that led to the suspension of the decision on accreditation;

      5) termination of the activities of the organization to provide assistance in the placement of orphans, children left without parental care in the families of citizens of the Republic of Kazakhstan.

      7. A non-profit organization carrying out activities to protect the rights and interests of orphans, children left without parental care, which received a decision to refuse accreditation, shall have the right to reapply to the authorized body in the field of protecting the rights of children of the Republic of Kazakhstan after six months.

      Footnote. Chapter 14 as supplemented by Article 112-1 in accordance with Law of the Republic of Kazakhstan No. 292-VI dated December 27, 2019 (see Article 2 for the enactment procedure).

Article 113. Extension, suspension and (or) termination of activity of branches and (or) representative offices

      1. For extension of term on accreditation of agency, they shall be submitted by the application on extension of the term to an authorized body in the scope of protection of the children’s rights of the Republic of Kazakhstan not later than thirty calendar days before expiration of the term of accreditation.

      Application on extension of the term of accreditation of agency shall be considered by an authorized body in the scope of protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan within ten business days from the date of application acceptance. The motivated decision on extension (or refusal in extension) of the term of accreditation of agency shall be accepted by an authorized body in the scope of protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan and sent to a branch and (or) representation office of an agency within five business days from the date of decision-making.

      2. Term of accreditation shall be automaticallyextended upon expiry of the term, provided in paragraph 1 of this Article, in case they met all the requirements, established by the legislation of the Republic of Kazakhstan within one year after the first accreditation of agency.

      3. Validity of decision on accreditation of agency shall be suspended by an authorized body in the scope of protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan in case of:

      1) non-compliance with the standards of this Code;

      2) existence of justified complaints on activity of a branch and (or) representative office of an agency to an authorized body in the scope of protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan and (or) other state bodies.

      A branch and (or) representative office of an agency shall be notified by an authorized body in the scope of protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan within five business days from the date of decision on suspension of their activity.

      4. In elimination of violations within one month, entailed suspension of validity of decision on accreditation of agency, its validity shall be restored by an authorized body in the scope of protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan.

      5. The activity of branches and (or) representative offices of an agency shall be terminated in the following cases:

      1) non-carrying out of activity on adoption of children in accordance with the constitutive documents of an agency;

      2) the elimination of violations within one months, entailed suspension of validity of decision on accreditation of an agency;

      3) the presentation of application on termination of activity by a branch and (or) representative office of an agency;

      4) the expiration of validity of decision on accreditation of an agency and impossibility to extend the term of accreditation for a new term.

      6. The issues of termination of activity of branches and (or) representative offices of agencies, shall be considered within ten business days from the date of detection (origin) of circumstances, mentioned in paragraph 5 of this Article.

      The motivated decision on the termination of activity of a branch and (or) representative office of an agency shall be accepted and sent to it by an authorized body in the scope of protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan within ten business days from the date of decision-making.

      7. Decision on accreditation, suspension and termination of the activities of the branch and (or) representative office of the agency is distributed by the authorized body in the field of protection of children's rights of the Republic of Kazakhstan by posting the decision on the official Internet resource of the authorized body in the field of protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 113 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication).

Article 114. Rights and obligations of a branch and (or) representative office of an agency

      1. A branch and (or) a representative office of an agency shall have the right to:

      1) assist in adoption to the citizens of the state at the location of the agency;

      2) receive information about an adopted child in established manner and volume;

      3) appeal against actions and decisions of civil servants and state bodies in the manner, prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan;

      4) receive information on changes in legislation of the Republic of Kazakhstan, order of adoption and other information, concerning their direct activity.

      2. In the permitted manner, a branch and (or) representative office of an agency shall be obliged to:

      1) pass a record registration for the record registration of branches and (or) representative offices of legal persons, after receipt of accreditation in the manner, prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan;

      2) present the reference on record registration (reregistration) of a branch (representative office) to an authorized body on protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan.;

      3) inform an authorized body on protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan about start of its activity not later than five business days;

      4) submit to the authorized body in the field of protection of the children’s rights of the Republic of Kazakhstan the documents of candidates for adopters for selection of a child for adoption, which are valid for six months from the date of their issuance (except for the periods indicated in the documents of the candidates for adopters), and also to the court for adoption;

      5) receive information of a child, on the basis of the application of candidate-adoptive parents: first name, age, sex, health condition;

      6) organize an appointment and accommodation of candidate-adoptive parents and required assistance in the execution of adoption;

      7) participate in court sessions when considering adoption cases, receive court decisions on adoption, also assist adoptive parents in obtaining a certificate, if necessary, a birth certificate and a child's passport for traveling outside the Republic of Kazakhstan;

      8) carry out the other activity upon representation of the interests of candidate -adoptive parents, as well as of adoptive parents, not prohibited by the legislation of the Republic of Kazakhstan in the territory of the Republic of Kazakhstan.

      3. Branches and (or) representative offices of agencies shall organize the presentation of reports of adoptive parents on conditions of life and nurturing of children in their families to an authorized body in the scope of protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan, prepared by a competent body of the state, in the territory of which an adopted child lives (hereinafter - reports).

      4. The first three years after the enforcement of the court decision on adoption, the report shall be presented after every six months. In the following, the reports shall be presented annually.

      5. The reports shall be presented on the official language of a relevant foreign state.

      The presented reports shall be legalized in the permitted manner, unless otherwise provided by the legislation of the Republic of Kazakhstan, as well as shall be translated into Kazakh and Russian languages. By this, the translation or signature of a translator shall be identified in the foreign establishments of the Republic of Kazakhstan at place of residence of adoptive parents or by a notary in the territory of the Republic of Kazakhstan.

      6. Accounting of reports and information on the registration of adopted children on a consular register shall be maintained in the manner, determined by an authorized body in the scope of protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 114 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 24.12.2012 No. 60-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 13.06.2013 No. 102-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 114-1. The rights and obligations of the organization to provide assistance in the placement of orphans, children left without parental care in the families of citizens of the Republic of Kazakhstan

      1. An organization to provide assistance in the placement of orphans, children left without parental care in the families of citizens of the Republic of Kazakhstan shall have the right to:

      1) receive information in the amount determined by the authorized body in the field of protecting the rights of children of the Republic of Kazakhstan, in the manner prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan, about orphans, children left without parental care, with the consent of their legal representatives;

      2) carry out the selection of citizens of the Republic of Kazakhstan permanently residing in the territory of the Republic of Kazakhstan, wishing to accept orphans, children left without parental care, for upbringing in their family (adoption, guardianship or guardianship, patronage, foster family);

      3) determine the specific circumstances of the loss of parental care of pupils of all types of organizations for orphans, children left without parental care (educational, medical and others) to assist their placement in families;

      4) exercise other rights provided for by the laws of the Republic of Kazakhstan.

      2. An organization to provide assistance in the placement of orphans, children left without parental care, in families of citizens of the Republic of Kazakhstan in the manner prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan shall be obliged to:

      1) keep the adoption secret;

      2) carry out psychological training of citizens of the Republic of Kazakhstan permanently residing in the territory of the Republic of Kazakhstan, wishing to accept orphans, children left without parental care, for upbringing in their families, at the expense of the organization to assist in the placement of orphans, children, those left without parental care, to the families of citizens of the Republic of Kazakhstan;

      3) provide legal assistance, psychological and psychological and pedagogical advice to citizens permanently residing in the territory of the Republic of Kazakhstan, wishing to accept and have adopted orphans, children left without parental care for upbringing in their families;

      4) inform the authorized body in the field of protecting the rights of children of the Republic of Kazakhstan and the law enforcement agencies of the Republic of Kazakhstan within twenty-four hours from the moment of establishing the fact of death, cruelty to a child, including physical or mental violence against a child, as well as an attempt on sexual inviolability a child who has been raised in a family by an organization to assist in the placement of orphans, children left without parental care, into families of citizens of the Republic of Kazakhstan;

      5) submit a quarterly report on its activities to the authorized body in the field of protecting the rights of children of the Republic of Kazakhstan;

      6) comply with other obligations provided for by the laws of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Chapter 14 as supplemented by article 114-1 in accordance with Law of the Republic of Kazakhstan No. 292-VI dated December 27, 2019 (see article 2 for the enactment procedure).

SECTION 4. CUSTODY OR GUARDIANSHIP, REPUBLICAN DATABANK, FOSTER AND GUEST FAMILIES

      Footnote. The title of Section 4 in the new wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication).

Chapter 15. DETECTION AND ARRANGEMENT OF CHILDREN-ORPHANS, CHILDREN LEFT WITHOUT A PARENTAL CUSTODY

Article 115. Protection of rights and interests of children-orphans, children left without a parental custody

      1. Protection of rights and interests of children-orphans, children left without a parental custody shall be entrusted to an authorized body in the scope of protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan and other state bodies within their competence, as well as to legal representatives of these children.

      2. Activity arrangement on registration of children-orphans, children left without a parental custody, shall be entrusted to local executive bodies, proceeding from specific circumstances of forfeit of the parental custody, choice of the form of the children’s arrangement, as well as the following control of conditions of maintenance, nurturing and education.

      3. The mediatory and any other activity of individuals and legal entities on selection, arrangement, transfer of children-orphans, children left without a parental custody shall be prohibited, with the exception of state bodies within their competence.

      The activities of bodies performing guardianship or custodianship functions and other organizations performing their duties to identify and arrange for orphans, children left without parental care, the functions of protecting the rights of children, as well as the activities of agencies and organizations for the provision of assistance in the placement of orphans, children left without parental care, in the families of citizens of the Republic of Kazakhstan, provided for by this Code.

      Individuals and legal entities, mentioned in this Article may not pursue the commercial purposes in their activity.

      Footnote. Article 115 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 292-VI dated December 27, 2019 (see Art. 2 for the enactment procedure).

Article 116. Forms of protection of the rights and interests of orphans, children left without parental care

      1. Protection of the rights and interests of orphans, children left without parental care, is carried out by transferring them for upbringing to the family (adoption, custody or guardianship, patronage, foster family), and in the absence of such opportunity - to the organization of all types for orphans, children left without parental care.

      2. Ensuring protection of the rights and interests of orphans, children left without parental care, transferred for upbringing to the family (adoption, custody or guardianship, patronage) is the minimum social standard in the family and children area in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan "On minimum social standards and their guarantees".

      Footnote. Article 116 in the new wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 19.05.2015 № 315-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication).

Article 117. Detection and registration of children-orphans, children left without a parental custody

      1. Detection of children-orphans, children left without a parental custody shall be carried out by all individuals and legal entities that came to knowledge about the absence of parental custody.

      2. Individuals and legal entities shall be obliged to immediately inform bodies, carrying out the functions of trusteeship and guardianship about children-orphans, children left without a parental custody, at their location.

      3. Civil servants of healthcare organizations shall be obliged to notify a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, related relevant administrative-territorial entity on abandonment of newly born child within three business days from the date of abandonment.

      4. A local executive body shall be obliged to carry out investigation of the child’s life conditions and provide protection of the child’s rights and interests before solution of the issue on his (her) arrangement, in establishment of the fact of absence of a custody from the side of his (her) parents or relatives, within three days from the date of receipt of information.

      5. Local executive body of districts, towns of regional significance, cities of republican significance, the capital at the location of orphans, children left without parental care, provides the child's placement (primary registration of the Republican databank) within a month from the date of receipt of information about them.

      If it is not possible to transfer the child for upbringing to the family, after the expiration of a month, they send information about the child to the body that carries out the functions of guardianship or custody, the relevant administrative-territorial units for the regional registration of the Republican databank and assist subsequent placement of the child for upbringing in the family of citizens of the Republic of Kazakhstan, permanently residing in the territory of the Republic of Kazakhstan.

      6. Local executive bodies of oblasts, cities of republican significance, the capital, if it is impossible to transfer orphans, children left without parental care, to the citizens of the Republic of Kazakhstan for adoption, guardianship or custody, foster families, foster care in the family after two months period from the date of receipt of information about the child, must report to the authorized body in the field of protection of children's rights of the Republic of Kazakhstan for the centralized registration of orphans, children, left without parental care, of the Republican databank.

      The procedure for organizing the registration of orphans and children left without parental care and access to information about them is determined by the authorized body in the field of protection of the children’s rights of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 117 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 29.09.2014 № 239-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication).

Article 118. Arrangement of children-orphans, children left without a parental custody

      1. In the interests of the child in placement of orphans, children left without parental care, transferred for upbringing in the family for adoption, custody or guardianship or under the contract for transfer of a child to the foster or guest family, foster care, and in the absence of such opportunities - to the organizations of all types (educational, medical and others) where his nationality, belonging to a particular religion and culture, native language, the ability to ensure continuity in education and training can be taken into account.

      2. Before arrangement of children-orphans, children left without a parental custody in care of a family or in organizations, mentioned in paragraph 1 of this Article, the performance of obligations of a trustee or a guardian of children shall be temporary assigned on bodies, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, at location of a child.

      Footnote. Article 118 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication).

Chapter 15-1. Republican databank

      Footnote. Section 4 is supplemented by chapter 15-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced from 01.01.2017).

Article 118-1. Requirements for formation and use of the Republican databank

      1. The republican databank is formed by bodies that perform functions of guardianship or custody, local executive bodies of districts, towns of regional significance, oblasts, cities of republican significance, the capital at the location of orphans, children left without parental care, and the authorized body in the field of protection of children's rights of the Republic of Kazakhstan.

      2. Information contained in the Republican databank is the state electronic information resources.

      The bodies exercising the functions of guardianship or custodianship, local executive bodies of districts, cities of regional significance, regions, cities of republican significance, the capital and the authorized body in the field of protecting the rights of children of the Republic of Kazakhstan shall be obliged to take measures to protect state electronic information resources.

      Footnote. Article 118-1 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 292-VI dated December 27, 2019 (see Art. 2 for the enactment procedure).

Article 118-2. Formation of the Republican databank

      1. Procedure for formation and use of the Republican databank shall be determined by the authorized body in the field of protection of children's rights of the Republic of Kazakhstan.

      2. The bodies that carry out the functions of guardianship or custody, providing mandatory information about children left without parental care, for formation of the Republican databank, do not lose their rights to use such information.

      Provision of information on children left without parental care does not exempt the bodies performing functions of guardianship or custody from the responsibility to arrange or organize the placement of such children for the upbringing in the families of the citizens of the Republic of Kazakhstan permanently residing in the territory of the Republic of Kazakhstan.

      3. A person who wishes to take up orphans, children left without parental care, for upbringing in his family, provides information about himself to the bodies that carry out the functions of guardianship or custody, local executive bodies of districts, towns of regional significance, oblasts, cities of republican significance, the capital at the location of orphans, children left without parental care, or to the Republican databank for subsequent registration.

      A person who wishes to take up orphans, children left without parental care, for upbringing in his family, has the right to do this on the territory of any oblast, city of republican significance, the capital, regardless of their place of residence.

Article 118-3. Access to confidential information about orphans, children left without parental care

      1. Access for persons, wishing to take up children for upbringing in their families, to confidential information on orphans, children left without parental care, is carried out if they are registered in the Republican databank and undertake obligations on non-disclosure of information of the Republican databank.

      2. Confidential information about orphans, children left without parental care, may be used by the body that carries out the functions of guardianship or custody, local executive bodies of districts, towns of regional significance, cities of republican significance, the capital at the location of orphans, children, left without parental care, and the authorized body in the field of protection of children's rights of the Republic of Kazakhstan to create derivative information about orphans, children left without parental care.

      The use of derivative information about orphans, children left without parental care, is not allowed for commercial purposes.

      Information on sex, age, state of health, characteristics of the nature, the reasons for the absence of parental care, the presence of brothers and sisters, adult relatives, as well as the possible forms of placement for upbringing in families and photos of the children is related to the derivative information on orphans, children left without parental care, contained in the Republican databank.

Article 118-4. Cessation of registration of information about orphans, children left without parental care, and persons wishing to take up children for upbringing in their families, in the Republican databank

      1. Grounds for cessation of registration of information about a child left without parental care in the Republican databank are:

      placement of a child left without parental care for upbringing in a family;

      return of a child left without parental care to his parents or parent;

      achievement by the child, left without parental care, of majority or obtaining by such child of full legal capacity before reaching the age of majority;

      death of a child left without parental care;

      recognition of a child in judicial order as missing, and declaring him dead.

      2. Grounds for cessation of registration of information about a person wishing to take up a child for upbringing in his family, in the Republican databank are:

      taking up a child by the person for upbringing in his family;

      a statement in writing of a person wishing to take up a child for upbringing in his family, about cessation of registration of information about him in the Republican databank;

      change in circumstances that gave the person the opportunity to take up a child for upbringing in his family;

      death of a person wishing to take up a child for upbringing in his family.

Article 118-5. Responsibility for violation of procedure and deadlines for submitting data to the Republican databank and disclosing information about orphans, children left without parental care

      Persons guilty of violating the procedure and deadlines for submitting data to the Republican databank and disclosing information about orphans, children left without parental care are liable in accordance with the laws of the Republic of Kazakhstan.

Chapter 16. ORDER OF ESTABLISHMENT OF TRUSTEESHIP OR GUARDIANSHIP

Article 119. Persons, over whom the trusteeship or guardianship shall be established

      1. Trusteeship or guardianship shall be established over children-orphans, children left without a parental custody, for the purpose of their maintenance, nurturing and education, as well as for their protection of property and personal non-property rights and interests.

      2.The trusteeship or guardianship shall be also established for protection of property and personal non-property rights and interests of incapable and partially capable adult persons.

      3. The trusteeship or guardianship of blood brothers and sisters, raised in a one family by different persons shall not be allowed, with the exception of cases, when such circumstances are in the interests of children.

Article 120. State functions on trusteeship or guardianship

      1. The state shall exercise its functions of trusteeship or guardianship in relation to minors and incapable or partially capable adult persons through local executive bodies.

      2. The coordination of activity and cooperation procedures of state bodies and organizations of trusteeship or guardianship over minor shall be carried out by an authorized body in the scope of protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan.

      3. The state functions of trusteeship or guardianship shall be exercised in the manner, prescribed by the Government of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 120 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 13.06.2013 No. 102-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 121. Establishment of trusteeship or guardianship

      1. Trusteeship or guardianship shall be established by bodies, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, at place of residence of a person, being in need of trusteeship or guardianship, or at location of a property, subject to trusteeship. In particular cases, the trusteeship or guardianship may be established at place of the residence of a trustee or a guardian.

      2. The court shall be obliged to notify a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship about enforcement of decision on recognition of a person as incapable or partially capable, within three business days, at place of residence of this person for establishment a trusteeship or guardianship over him (her).

      3. Guardianship or custodianship shall be established within twenty working days from the moment when the relevant authorities became aware of the need to establish guardianship or custodianship over a person or guardianship over property.

      4. The appointment of a guardian or custody may be appealed by the persons concerned in accordance with the procedure established by the laws of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 121 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 29.06.2020 № 351-VI (shall enter into force from 01.07.2021).

Article 122. Trustees or guardians

      1. Trustees of guardians may be only the persons of majority age with the exception of:

      1) persons, recognized incapable or partially capable by the court;

      2) persons, deprived or restricted of parental rights by the court;

      3) a trustee or a guardian, suspended from obligations for improper execution of duties assigned to him (her) by the Law of the Republic of Kazakhstan;

      4) former adoptive parents, if their adoption is cancelled due to their fault;

      5) persons who may not exercise the obligations of a trustee or a guardian due to their health condition;

      6) persons who do not have a permanent place of residence;

      7) persons who have an outstanding or unexpunged previous conviction for commission of an intentional crime at the time of establishment of guardianship (custody), as well as persons specified in subparagraph 12) of this paragraph;";

      8) stateless persons;

      9) males who are not in the registered marriage, except for cases of actual upbringing of a child for at least three years in connection with the death of the mother or deprivation of her parental rights;

      10) persons who, at the time of establishment of guardianship or custody, do not have income that provides the fostering with a minimum living wage established by the legislation of the Republic of Kazakhstan;

      11) persons who are registered at the narcological or psycho-neurological dispensaries;

      12) persons who have or have been convicted, subject or subjected to criminal prosecution (with the exception of persons whose criminal prosecution was terminated on the basis of subparagraphs 1) and 2) of part one of Article 35 of the Criminal Procedure Code of the Republic of Kazakhstan) for criminal offenses: murder, deliberate harm to health, against health of the population and morality, sexual inviolability, for extremist or terrorist crimes, human trafficking;

      13) citizens of the Republic of Kazakhstan permanently residing in the territory of the Republic of Kazakhstan who have not undergone psychological training in the manner prescribed by paragraph 4 of Article 91 of this Code (with the exception of close relatives of the child).

      If a minor needs to immediately appoint a guardian or trustee in the person of a relative, stepfather (stepmother), the bodies performing the functions of custodianship or guardianship have the right to establish custodianship or guardianship without undergoing psychological training, provided that they undergo psychological training within one calendar year from the date of the child's admission to the family. If the guardian or trustee has not passed psychological training within the prescribed period, the body performing the functions of custodianship or guardianship initiates the issue of revocation of custodianship or guardianship.

      2. A trustee or a guardian may be appointed only with his (her) agreement. If it is not inconsistent with the interests of a ward, a spouse, parents, relatives and other persons close to a ward shall have the priority right on appointment as a trustee or a guardian.

      It is acceptable to appoint the only one trustee or guardian for several persons, if there are no contradictions between interests of wards.

      3. In appointment of trusteeship or guardianship over minors, whose parents are capable and not deprived of parental rights, but may not exercise their nurturing, the trustees or guardians shall be appointed in recognition of the wish of the parents.

      The moral and other qualities of a trustee or a guardian, his (her) capacity to perform the duties of a trustee or a guardian, the relations between a trustee or a guardian and a child, the relations of family members of a trustee or a guardian to a child, as well as if it is possible, a wish of a child himself (herself) shall be considered in appointment of a trustee or a guardian to a child.

      If a person, appointed as a trustee or a guardian over a minor is married, the obligatory agreement of his (her) spouse shall be required.

      4. Trustees or guardians of persons, being in need of trusteeship or guardianship and being in the relevant educational organizations, healthcare organizations, organizations of social protection of population shall be the administrations of these organizations.

      The temporary placement of a child in this organization by a trustee or a guardian shall not terminate the rights and obligations of a trustee or guardian in respect of this child.

      5. Trustees or guardians shall speak in defence of the rights and interests of their wards in respect of any persons, including in the court without the special confirmation of powers.

      Footnote. Article 122 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); No. 292-VI dated December 27, 2019 (see Art. 2 for the enactment procedure); dated 03.05.2022 No. 118-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Chapter 17. LEGAL STATUS OF TRUSTEES OR GUARDIANS AND WARDS

Article 123. Rights of persons, being under the trusteeship or guardianship

      Beside the rights, provided by Articles 60-62 and 67 of this Code, the persons, being under the trusteeship or guardianship, also shall have the right to:

      1) respect of their human dignity;

      2) care from the side of a trustee or guardian;

      3) joint residence with him (her), with the exception of cases, provided by paragraph 4 of Article 126 of this Code;

      4) alimony, payable to them and other social insurance benefits;

      5) preservation of the right to property of a dwelling place and right to use a dwelling place;

      6) protection from the abuse on the side of a trustee or a guardian;

      7) nurturing in the family of a trustee or a guardian;

      8) securing of conditions for maintenance, nurturing, education and balanced growth;

      9) receive a dwelling place in case of its absence in accordance with the housing legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 124. Rights of children-orphans, children left without a parental custody and being in educational, healthcare and other organizations

      1. Beside the rights provided by Articles 60-62 and 67 of this Code, children-orphans, children left without a parental custody, being in educational, healthcare and other organizations, also shall have the right to:

      1) maintenance, nurturing, education, balanced growth, respect of their human dignity, securing of their interests;

      2) alimony, payable to them and other social insurance benefits;

      3) preservation of the right to property of a dwelling place and right to its use, and in the absence of a dwelling place, they shall have the right for its receipt in accordance with the housing legislation of the Republic of Kazakhstan;

      4) assistance of employment, carrying out by local executive bodies.

      2. Protection of rights of graduates of these organizations shall be assigned to bodies, carrying out the functions of trusteeship or guardianship.

Article 125. Performance of obligations by trustees or guardians

      1.Trustees shall be representatives of their wards by authority of the Law and shall make all reasonable transactions in their name and in their interests.

      2. Guardians shall give their agreement on consummation of those transactions, which persons, being under the guardianship shall not have the right to consummate independently, shall provide assistance to wards in exercising of their rights and in performance of obligations, as well as protect them from the abuses on the side of third parties.

      A trustee or a guardian shall not be obliged to maintain wards at his (her) expense. Maintenance of a ward shall be carried out at the expense of obtainable job wages, alimony and other social insurance benefits of a ward, as well as at the expense of property, belonged to him (her).

      In the absence of sufficient funds for the care of a ward, bodies, carrying out the functions of trusteeship or guardianship shall set an allowance for his (her) maintenance.

      The procedure for assigning and the amount of payment of benefits to guardians or custodians for the maintenance of an orphan child (orphans) and a child (children) left without parental care shall be established by the authorized children rights protection body of the Republic of Kazakhstan.

      3. Trustees or guardians shall be obliged to take charge on the maintenance of their wards, on provision of their care and medical treatment, protection of their rights and interests. The mentioned obligations shall not be assigned on guardians of adult persons, being recognized partially capable by the court, and minors, recognized entirely capable.

      4. If the grounds in which a person was recognized incapable or partially capable revolted, a trustee or a guardian shall be obliged to petition the court on recognition of a ward as capable.

      Footnote. Article 125 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 19.04.2023 No. 223-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 126. Rights and obligations of a trustee or a guardian of a child

      1. A trustee or a guardian of a child shall be obliged to nurture a child under trusteeship or guardianship, to take care of his (her) health condition, physical, mental, moral and intellectual development.

      The mentioned obligations shall not be assigned on guardians of adult persons, restricted in capacity by the court.

      A trustee or a guardian shall have the right to independently determine the methods of nurturing of a child, being under trusteeship or guardianship, in recognition of the child’s opinion and recommendations of a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, as well as in compliance of requirements, provided by Article 72 of this Code.

      A trustee or a guardian shall have the right to choose an educational organization and the modes of study of a child and shall be obliged to provide a receipt of compulsory secondary-level education, in recognition of child’s opinion.

      2. A trustee or a guardian shall have the right to demand return of a child, being under trusteeship or guardianship by a court action, from any persons, holding a child at his own place without legal basis, including the close relatives of a child.

      3. A trustee or a guardian shall not have the right to prevent communication between a child and his (her) parents and other close relatives, with the exception of cases, when such communication is inconsistent with the interests of a child.

      4. Trustees or guardians of minors shall be obliged to live in the same household with their wards, with the exception of cases, when the wards are in care or under treatment in an educational or healthcare organization. The separate residence of a guardian and a ward, attained sixteen years of age shall be allowed, upon authorization of a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, upon condition that it will not affect adversely on the nurturing and protection of rights and interests of the ward.

      Trustees or guardians shall be obliged to notify the bodies, carrying out the functions of trusteeship or guardianship about relocation.

      5. A trustee shall be obliged to file reports on conditions of the ward’s life and work on his (her) nurturing, as well as on estate administration to a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship not less than once every six months.

Article 127. Guardianship under capable citizens

      1. Upon request of adult capable person that may not exercise and protect his (her) rights and perform obligations due to health condition, the guardianship may be established over him (her).

      2. A guardian of an adult capable person may be appointed by a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, only with the agreement of this person.

      3. Disposition of property belonging to an adult capable ward shall be carried out by a guardian on the grounds of contract of agency or trust administration of property, concluded with the ward.

      Consummation of domestic and other transactions, oriented for the care of a ward and the satisfaction of his (her) domestic needs shall be carried out by a guardian with the agreement of the ward.

      4. The guardianship over an adult capable person may be terminated after demand of this person.

      A guardian of a person, being under the guardianship shall be released from performance of obligations assigned to him (her) in cases, provided by Article 129 of this Code.

Article 128. Disposition of property of a ward

      1. Incomes of a ward, including the incomes, accrued to the ward from his (her) estate administration, with the exception of the incomes, of which the ward shall have the right to use independently may be expended by a guardian or a trustee wholly in interests of the ward and upon a prior permission of a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship.

      Without a prior permission of a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, a trustee or a guardian shall have the right to incur expenses within minimum of subsistence at the expense of sums, accrued to the ward in capacity of his (her) income, required for maintenance of the ward.

      Directors of organizations for children-orphans and children left without a parental custody shall not have the right to withdraw the funds from accounts of foster-children, received from alimony, benefits and other social insurance benefits.

      2. A trustee shall not have the right to make a transaction without a prior permission of a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, and a guardian shall not have the right to give agreement on consummation of transactions in the name of the ward on alienation, including the property exchange and enfeoffment of a ward, or make a contract of guarantee, letting of the property (lease) to uncompensated use or in a gage, the transactions, entailing the expropriation of the ward’s rights of succession under the Law and under the will, the division of his (her) property or apportionment of participatory share from it, as well as any other transactions, entailing reduction of the ward’s property. A body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship shall determine whereby a trustee shall disburse the funds, received by a trustee in result of mentioned transactions.

      The order of the ward’s estate administration shall be determined by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

      3. A trustee or a guardian, their spouses and close relatives shall not have the right to make transactions with a ward, with the exception of transfer of property to the ward as a gift or for uncompensated use, as well as represent the ward during making transactions or case prosecution between a ward and a spouse of a trustee or a guardian and their close relatives.

      Debts of a ward to a trustee or a guardian, his spouse or relatives, occurred before appointment of this person as a trustee or a guardian, shall be paid upon authorization of a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship.

Article 129. Dismissal and removal of trustees or guardians from performance of their obligations

      1. A body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship shall release a trustee or a guardian from performance of his (her) obligations, in case of return of a minor ward to his (her) parents or his (her) adoptive parents.

      In the placement of a ward to the relevant educational, healthcare, medical and social and other specific organizations, a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship shall release the previously appointed trustee or guardian from performance of his (her) obligations, if this is not inconsistent with the interests of the ward.

      2. In existence of justifiable reasons (illness, change of property status, misunderstanding between a ward and others) a trustee or a guardian shall be released from performance of his (her) obligations upon his (her) request or at the instigation of a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship.

      3. Improper execution of obligations by a trustee or a guardian shall be prohibited, including use of the trusteeship or guardianship for lucrative purposes or abandonment of a ward without care and necessary aid.

      In cases, provided by the first part of this paragraph, a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship shall be obliged to dismiss a trustee or a guardian from performance of these obligations and use reasonable efforts.

Article 130. Termination of trusteeship or guardianship

      1. The trusteeship or guardianship over adult persons shall be terminated in cases of rendering of decision by the court on recognition of a ward as capable or cancellation of his (her) legal capacity upon application of a trustee or a guardian, or a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship.

      2. The trusteeship over a minor ward shall be terminated upon attainment of the age of fourteen years by him (her), and a person, performing the obligations of a trustee shall become a guardian of the minor without a supplementary decision.

      3. The guardianship over minors shall be terminated, upon attainment of the age of eighteen years by a ward, as well as in his (her) entering into marriage (matrimony) without a special permission.

Article 131. Appeal against actions of guardians or custody

      The actions of guardians or custody may be appealed to the body exercising the functions of guardianship or custody, the court at the place of residence of the ward in the interests of the latter in the order established by the Laws of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 131 in the wording of the Law of the RK dated 29.06.2020 № 351-VI (shall enter into force from 01.07.2021).

Article 132. Appeal against decisions of bodies exercising guardianship or custody functions

      Decisions of bodies exercising guardianship or custody functions in all matters may be appealed by interested persons in accordance with the procedure established by the Laws of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 132 in the wording of the Law of the RK dated 29.06.2020 № 351-VI (shall enter into force from 01.07.2021).

Chapter 17-1. Foster family

      Footnote. Section 4 is supplemented by chapter 17-1 in accordance with Law of the Republic of Kazakhstan № 501-V dated 09.04.2016 (shall be enforced from 01.01.2017).

Article 132-1. Foster family

      1. Grounds for the transfer of orphans, children left without parental care, to a foster family are an agreement on the transfer of orphans, children left without parental care, to a foster family concluded between foster parents, the body that exercises the functions of guardianship or custody, and the organization of education at the location of orphans, children left without parental care.

      A foster family can take up for upbringing at least four and not more than ten orphans, children left without parental care, with the exception of brothers and sisters.

      2. Regulations on foster families are approved by the authorized body in the field of protection of children's rights of the Republic of Kazakhstan.

Article 132-2. Agreement on transfer of orphans, children left without parental care, to a foster family

      1. An agreement on transfer of orphans, children left without parental care, to a foster family must provide for the conditions of maintenance, upbringing and education of orphans, children left without parental care, the rights and duties of foster parents, the responsibilities of the body exercising the functions of guardianship or custody, and the education organization in which the orphans, children left without parental care were placed, in relation to foster parents, as well as the grounds and consequences of termination of such an agreement.

      Orphans, children left without parental care are transferred to foster parents for the period specified in the said agreement.

      For each orphan, a child left without parental care, transferred to a foster family, a separate agreement is drawn up.

      In the event that the term of the contract for transfer of orphans, children left without parental care to the foster family expires, the extension of the stay in the family is made on the basis of a new agreement.

      2. Procedure and amount of remuneration of labor and cash payments to foster parents shall be determined by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

      3. Early termination of the agreement on transfer of orphans, children left without parental care, to the foster parents is possible:

      1) at the initiative of foster parents, if there are valid reasons (illness, change in family or financial situation, lack of understanding with the child, conflict relations between children and others);

      2) at the initiative of the body exercising the functions of guardianship or custody, or the education organization in which the orphans, children left without parental care were placed, in the event of unfavorable conditions for the maintenance, upbringing and education of orphans, children left without parental care;

      3) in cases of the return of the child to the parents, transfer to the relatives or adoption of the child.

Article 132-3. Foster parents

      1. Foster parents in relation to the orphans, children left without parental care, have the same rights and duties as guardians and custodians. They are subject to the requirements provided for by paragraph 1 of Article 122 of this Code.

      2. Foster parents should have a dwelling on the basis of the right of ownership or on the basis of the right to use the dwelling to create favorable conditions for the maintenance, upbringing and education of orphans, children left without parental care, in the amount of not less than fifteen square meters per person.

      3. At least once every six months, foster parents must submit reports to the education organizations where the orphans, children left without parental care were placed, on the state of health of orphans, children left without parental care, and work on their upbringing to the bodies exercising the functions of guardianship or custody, a report on expenditure of funds allocated for the maintenance of orphans, children left without parental care, as well as on the management of their property.

Article 132-4. Orphans, children left without parental care, who are transferred to a foster family

      1. Pre-selection of orphans, children left without parental care, for the transfer of them under a contract for transfer to foster parents is carried out by persons wishing to take up orphans, children left without parental care, for upbringing in their families in agreement with the education organization in which orphans and children left without parental care are placed, and the body exercising the functions of guardianship or custody.

      Separation of brothers and sisters is not allowed, except when it meets the interests of children and children do not know about their relationship, did not live and were not brought up together.

      2. Transfer of orphans, children left without parental care, to the foster parents is carried out taking into account their opinion. Orphans, children left without parental care, who have reached the age of ten, can be transferred only with their consent.

      3. When transferring orphans, children left without parental care, the moral and other personal qualities of foster parents, their ability to fulfill the duties of foster parents, the relationship between the adoptive parents and orphans, children left without parental care are taken into account.

      4. Orphans, children left without parental care, transferred to foster parents, retain the right to alimony due to them, pension payments of parents from the unified accumulative pension fund and voluntary accumulative pension funds, allowances and other social payments, as well as the right of ownership to housing or the right to use the housing. In the absence of housing, the orphans, children left without parental care, transferred to foster parents, are entitled to receive housing in accordance with the housing legislation of the Republic of Kazakhstan.

      Safety of funds and other property belonging to orphans, children left without parental care, is assigned to foster parents for the duration of the agreement on transfer of orphans, children left without parental care, to foster parents.

      Orphans, children left without parental care, transferred to foster parents, also have the rights provided for by Articles 60, 61, 62 and 67 of this Code.

Article 132-5. Financing of maintenance of orphans, children left without parental care, transferred to foster parents

      Financing of maintenance of orphans, children left without parental care, transferred to foster parents, is carried out in the manner and amount established by the authorized body in the field of protection of children's rights of the Republic of Kazakhstan.

Chapter 18. FOSTER CARE

Article 133. Foster care

      1. The trusteeship or guardianship in the form of foster care shall be established over minor children-orphans, children left without a parental custody, including children located in educational, healthcare and other organizations.

      2. The ground for origin of foster care shall be the agreement on transfer of a child into foster care, concluded between a person, willing to take care of a child, and a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship.

      3. Regulation on foster care is approved by the authorized body in the field of protection of children's rights of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 133 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.09.2014 № 239-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication).

Article 134. Agreement on transfer of a child into foster care

      1. Agreement on transfer of a child into foster care shall provide the conditions of maintenance, nurturing and education of a child, the rights and obligations of foster parents, the obligations of a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, in respect of foster parents, as well as the grounds and consequences of termination of this agreement.

      A child shall be transferred into foster care to a foster parent for the term, provided by mentioned agreement.

      An individual agreement shall be drafted for each child transferred into foster care.

      In case of expiration of agreement on transfer of a child into foster care, the extension of his (her) stay in a family shall be performed on the grounds of new agreement.

      2. The order and amount of payments for labour and money payments to foster parents shall be determined by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

      3. The early dissolution of agreement on transfer of a child into foster care shall be possibly as follows:

      1) at the instigation of foster parents, in existence of justifiable reasons (disease, change of family status or material condition, absence of mutual understanding with a child, conflicts between children and others);

      2) at the instigation of a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship upon incurrence of unfavourable conditions for maintenance, nurturing and education of a child;

      3) in case of the child’s return to parents, the transfer to relatives or adoption of a child.

Article 135. Foster parents

      1. Foster parents shall have the same rights and obligations as trustees or guardians in respect of a child, taken in care. The claims, provided by Article 122 of this Code shall be laid to them.

      2. Selection of foster parents shall be performed by bodies, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, in accordance with rules on requirements to foster parents, approved by an authorized body in the scope of protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan.

Article 136. A child over whom the foster care shall be established

      1. Preselecting of a child for his (her) transfer into foster care under agreement on transfer into foster care shall be carried out by persons, willing to adopt a child in a family, in concurrence with a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, and the administration of organizations in which a child is maintained.

      Separation of brothers and sisters shall not be allowed, with the exception of cases, when it is in the interests of children and when they do not know about their kinship, didn’t live together and were not nurtured jointly.

      2. Transfer of a child into foster care shall be carried out in recognition of his (her) opinion. A child, attended the age of ten years may be transferred only with his (her) agreement.

      3. A child, transferred into foster care shall preserve the right to his (her) alimony, pension payments of parents from a unified retirement savings plan and voluntary retirement savings plans, benefits and other social insurance benefits, as well as the right to property of a dwelling place or the right to use a dwelling place. In the absence of a dwelling place, a child, transferred into foster care shall have the right on a grant of a dwelling place in accordance with the housing legislation of the Republic of Kazakhstan.

      Preservation of monetary funds and other property, belonging to a foster child shall be assigned on a foster parent for the period of validity of agreement on a transfer of a child into foster care.

      A child, transferred into foster care shall have the rights, provided by Articles 60-62 and 67 of this Code.

      Footnote. Article 136 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 21.06.2013 No. 106-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 137. Maintenance of a child, transferred into foster care

      1. Funds shall be paid monthly for the maintenance of each child transferred to foster care in the manner and amount established by the authorized children rights protection body of the Republic of Kazakhstan.

      2. A body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship shall be obliged to provide assistance to foster parents, contribute creation of normal conditions for child living and nurturing, as well as obliged to carry out control of compliance with the obligations, assigned on foster parents on maintenance, nurturing and education of a child.

      Footnote. Article 137 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 19.04.2023 No. 223-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Chapter 18-1. Guest family

      Footnote. Раздел 4 is supplemented by chapter 18-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication).

Article 137-1. Guest family

      1. Grounds for transfer of a child to a guest family is the agreement on transfer of a child to a guest family, concluded between the persons wishing to take up a child to the guest family, and the organization where the child is placed, and the body that exercises the functions of guardianship or custody at the place of residence of the child.

      A guest family may take up several orphans, children left without parental care.

      2. Regulation on a guest family is approved by the authorized body in the field of protection of children's rights of the Republic of Kazakhstan.

Article 137-2. Agreement on transfer of a child to a guest family

      1. An agreement on transfer of a child to a guest family should provide for the conditions of the child's maintenance and upbringing, the rights and duties of the persons who take up the child in the guest family, the responsibilities of the body that exercises the functions of guardianship or custody, the organization in which the child is placed, and the grounds and consequences of termination of such an agreement.

      A child is transferred to the guest family for the period stipulated by the said agreement.

      For each child, transferred to a guest family, a separate contract is drawn up.

      2. In the case of guest upbringing, a cash payment for the maintenance of the child and remuneration of labor of the person who takes up the child to the guest family is not made.

      3. Early termination of the agreement on transfer of a child to the guest family is possible:

      1) at the initiative of persons who took up the child to a guest family, if there are valid reasons (illness, change in family or financial situation, lack of understanding with the child, conflict relations between children and others);

      2) at the initiative of the body exercising the functions of guardianship or custody, the education organization in which the child is placed, in the event of unfavorable conditions for the maintenance and upbringing of the child;

      3) in cases of transfer of a child for guardianship or custody to the foster family, patronage or adoption of the child.

Article 137-3. Person who took up a child to a guest family

      1. Transfer of a child to the person who takes up a child to the guest family is carried out upon condition of his registration in the Republican databank.

      2. A person who has taken up a child to a guest family is not his legal representative and does not have the right:

      1) to carry out the child's export outside the territory of the Republic of Kazakhstan;

      2) to leave the child under the supervision of third parties (individual and (or) legal entities), except for cases when the child is placed in a medical organization for medical assistance or delivery to the internal affairs bodies;

      3) to violate other conditions of the agreement on transfer of the child to the guest family.

      3. A person who has taken up a child to a guest family is obliged to:

      1) bear responsibility for the life and health of the child during his / her temporary stay in the family;

      2) after expiration of the contract on transfer to the guest family, immediately return the child to the organization where the child is placed;

      3) within twenty-four hours to inform the bodies exercising the functions of guardianship or custody or the organization in which the child is placed about the occurrence of a situation that threatens the life and / or health of the child, his illness, injury to him, placing him in a medical organization or to the internal affairs bodies;

      4) comply with other requirements of the Regulation on a guest family.

Article 137-4. A child transferred to a guest family

      1. Preliminary selection of a child for transferring under the contract to the guest family is carried out by the person wishing to take up a child to the guest family, in agreement with the education organization in which the child is placed and the body exercising the functions of guardianship or custody.

      Separation of brothers and sisters is not allowed, except when it meets the interests of children and children do not know about their relationship, did not live and were not brought up together.

      2. Transfer of a child to the person wishing to take up a child to the guest family is carried out taking into account his opinion. A child who has reached the age of ten can be transferred only with his consent.

SECTION 5. ALIMENTARY RELATIONSHIPS OF FAMILY MEMBERS
Chapter 19. ALIMENTARY OBLIGATIONS OF PARENTS AND CHILDREN

Article 138. Obligations of parents on maintenance of minors

      1. Parents shall be obliged to maintain their minors. Order and form of provision of maintenance of minors shall be established independently by parents.

      Parents shall have the right to conclude an agreement on maintenance of their minors as well as adult children, studying at the system of general secondary, technical and vocational, post-secondary education, at the system of higher education on an intramural basis (agreement of alimony payment).

      2. In case, if parents don’t provide the funds in their own free will on maintenance of their minors, as well as adult children studying at the system of general secondary, technical and vocational, post-secondary education, at the system of higher education on an intramural basis at the age to twenty one year, these funds shall be recovered from him (her) in a judicial proceeding.

      3. In the absence of parents’ agreement on alimony payment, in case of non-provision of maintenance to minors and in the non-presentation of the suit to the court, a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship shall have the right to bring the suit on alimony recovery on minors against their parents.

Article 139. Amount of alimony, recovered on maintenance of minors in a judicial proceeding

      1. In the absence of agreement on alimony payment, the alimony for minors shall be recovered by the court from their parents on a monthly basis in amount: for one child - one fourth, for two children - one third, for three and more children - a half of salary and (or) other income of parents.

      2. Amount of these shares may be decreased or increased by the court in recognition of financial and family condition of parties and other noteworthy circumstances.

Article 140. Types of wages and (or) other income, from which maintenance deduction is made for minor children

      The list of types of wages and (or) other income that parents receive and from which maintenance deduction is made, is approved by the Ministry of Justice of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 140 in the new wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.09.2014 № 239-V(shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication).

Article 141. Alimony recovery for children in a lump sum of money

      1. In the absence of parents’ agreement on alimony payment for minors and in cases, when the alimony recovery in a shared proportion to the salary and (or) other income of a parent is impossible, difficult or significantly violates the interests of one of parties, the court shall have the right to determine the amount of alimony, recovered on a monthly basis in a lump sum of money or both in shares and in a lump sum of money, at the same time.

      Such cases include the alimony recovery from parents, having irregular, varying earnings and (or) other income, or if a parent receives a salary and (or) other income specifically in full or in part.

      2. Recovery of maintenance on a child, studying at the system of general secondary, technical and vocational, post-secondary education, at the system of higher education on an intramural basis at the age to twenty one year, in the absence of agreement on alimony payment shall be performed in a judicial proceeding in a lump sum of money.

      3. Amount of a lump sum of money shall be determined by the court proceeding from monthly calculation index in the volume of the highest possible preservation of the former level of his (her) support, in recognition of the financial condition and family status of parties and other noteworthy circumstances.

      4. If each of parents keeps children, the amount of alimony from one of parents in favour of the other less self-sufficient parent, shall be determined in a lump sum of money, recovered on a monthly basis and determined by the court in accordance with paragraph 3 of this Article.

Article 142. Recovery and use of alimony for children left without a parental custody

      Alimony shall be recovered for children left without a parental custody, in accordance with Articles 138-141 of this Code and shall be paid to a trustee or a guardian of children or their foster parents.

      The sums of alimony payments for children, transferred under the trusteeship or guardianship, foster care, shall be put on deposit accounts of these children, opened in the second-tier banks.

Article 143. Right for receipt of alimony by disabled adult children

      1. Ablebodied parents shall be obliged to maintain their disabled adult children, being in need of care.

      2. In the absence of agreement on alimony payment, the amount of alimony for disabled adult children shall be determined by the court in a multiple ratio to the monthly calculation index, acting at the moment of alimony payment, based on the financial condition and family status and other noteworthy interests of parties.

Article 144. Participation of parents in additional expenses on maintenance of children

      1. In the absence of agreement on alimony payment and in existence of exceptional circumstances (serious illness, injuries of minors or disabled adult children, being in need of care, necessity of payment for their external care and other circumstances) each of parents may be involved by the court to participate in incurring additional expenses, induced by these circumstances.

      2. If the order of parents’ participation in incurring additional expenses and amount of these expenses is not determined by mutual agreement, they shall be determined by the court, based on financial condition and family status of parents, other children and noteworthy interests of parties in a multiple ratio to the monthly calculation index, at the moment of alimony payments which shall be subject to be paid every month.

      3. The court shall have the right to compel parents to take participation both in the factual incurred additional expenses, and in additional expenses which shall be performed on maintenance of children in the future.

Article 145. Obligations of adult children on the parents’ maintenance

      1. The ablebodied adult children shall be obliged to maintain their disabled parents, being in need of care and take care of them.

      2. In the absence of agreement on alimony payment, the alimony for disabled parents, being in need of care shall be recovered from ablebodied adult children in a judicial proceeding.

      3. The amount of alimony, recovered from each of children shall be determined by the court based on financial condition and family status of parents and children and other noteworthy interests of parties in a multiple ratio to the monthly calculation index at the moment of alimony payment.

      4. During determination of amount of alimony, the court shall have the right to consider all the ablebodied adult children of this parent, independently from whether the request was submitted to all children, to one child or some of them.

      5. Children may be released from the obligations on maintenance of their disabled parents, being in need of care, if the court establishes that the parents, previously evaded from the performance of their parental obligations in respect of these children.

      Children shall be released from alimony payment to parents, deprived of parental rights.

      6. The obligations of adopted children, attained the age of majority on maintenance of adoptive parents shall be determined in the same manner as the obligations of children in respect of their parents.

Article 146. Participation of adult children in additional expenses for the parents

      1. In the absence of care of adult children for disabled parents and in existence of exceptional circumstances (serious illness, parent’s injury, necessity of payment for their external care, placement in a medical and social agency and others), adult children may be involved by the court to participate in incurring additional expenses, induced by these circumstances.

      2. The order of incurring additional payments by each of adult children and amount of these expenses shall be determined by the court in recognition of financial conditions and family status of parents, children and other noteworthy interests of parties in compliance with requirements, established by paragraphs 3, 4 and 5 of Article 145 of this Code.

      3. The order of incurring additional payments and amount of these expenses may be determined by the agreement of parties, and in case of absence of such agreement, the dispute shall be solved in a judicial proceeding.

Chapter 20. ALIMENTARY OBLIGATIONS OF SPOUSES AND FORMER SPOUSES

Article 147. Marriage and family obligations on mutual maintenance

      1. Spouses shall be obliged to provide financial support to each other.

      2. In case of a refusal from such support and absence of the agreement on alimony payment between spouses, the following persons shall have the right to claim alimony payment from other spouse, having necessary funds, in a judicial proceeding:

      1) a disabled spouse, being in need;

      2) a wife across pregnancy and within three years from the date of common child’s birth;

      3) a spouse in need who takes care of a common child with a disability until he reaches the age of eighteen, as well as in the case a common child with a disability upon reaching the age of eighteen years receives the first or second disability category.

      Footnote. Article 147 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 27.06.2022 No. 129-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 148. Right of a former spouse to receive alimony after dissolution of marriage (matrimony)

      1. The following persons shall have the right to claim alimony payments from a former spouse, having necessary funds, in a judicial proceeding:

      1) a former wife across pregnancy and until attainment of the age of three years by their common child;

      2) a former spouse in need caring for a common child with a disability until he reaches the age of eighteen, as well as in the case a common child with a disability upon reaching the age of eighteen years receives the first or second disability category;

      3) disabled former spouse, being in need, who became disabled before the dissolution of marriage (matrimony).

      2. The amount of alimony and order of its provision to a former spouse after dissolution of marriage (matrimony) may be determined by the agreement between former spouses, or by the court.

      Footnote. Article 148 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 27.06.2022 No. 129-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 149. Amount of alimony, recovered on spouses and former spouses in a judicial proceeding

      In the absence of agreement on alimony payment between spouses (former spouses), the amount of alimony, recovered on a spouse (former spouse) in a judicial proceeding shall be determined by the court, based on financial condition and family status of spouses (former spouses) and other noteworthy interests of parties in a multiple ratio to the monthly calculation index, acting as from the date of alimony payment.

Article 150. Release of spouse from the obligation on maintenance of other spouse or restriction of this obligation by the term

      1. The court may release a spouse from the obligation to maintain the other disabled spouse, being in need of care or restrict this obligation by a specified term both during the marriage (matrimony) and after its dissolution in the following cases:

      1) if the disability of the spouse in need of assistance occurred as a result of abuse of gambling, betting, alcohol, narcotic drugs, psychotropic substances, their analogues or as a result of the commission of a deliberate criminal offense;

      2) a short duration (up to five years) of marriage (matrimony);

      3) a disgraceful behavior in family of a spouse, requiring alimony payment.

      2. The obligation to maintain a former spouse shall be terminated by the court decision in the following cases:

      1) new marriage (matrimony) of a spouse, having the right on maintenance provided by Article 148 of this Code.

      2) disruption of circumstances, provided by Article 148 of this Code.

      Footnote. Article 150 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 03.07.2014 № 227-V (shall be enforced from 01.01.2015); dated 02.07.2020 № 356-VI (shall enter into force upon the expiry of ten calendar days after the day of first official publication).

Chapter 21. ALIMENTARY OBLIGATIONS OF OTHER FAMILY MEMBERS

Article 151. Obligations of ablebodied brothers and sisters on maintenance of their blood minor brothers and sisters

      Minor brothers and sisters, being in need of care shall have the right to receive alimony from their ablebodied adult blood brothers and sisters in a judicial proceeding, having necessary funds for this, if it is found impossible to receive maintenance from their parents.

Article 152. Obligations of a grandfather and a grandmother on maintenance of grandchildren

      Minor grandchildren, being in need of care shall have the right to receive alimony from a grandfather and a grandmother in a judicial proceeding, having necessary funds for this, if it is found impossible to receive maintenance from their ablebodied parents, ablebodied adult blood brothers and sisters.

Article 153. Obligations of grandchildren on maintenance of a grandfather and a grandmother

      Disabled grandfather and grandmother, being in need of care shall have the right to seek the receipt of alimony in a judicial proceeding from their ablebodied adult grandchildren, having necessary funds for this, if it is found impossible to receive maintenance from their adult ablebodied children or a spouse (former spouse).

Article 154. Obligations of foster children to maintain the persons, nurtured them in fact

      1. Disabled persons, being in need of care, nurtured and maintained minor children in fact shall have the right to seek the receipt of maintenance from their ablebodied foster children, attained the age of majority in a judicial proceeding, if they may not receive the maintenance from their adult ablebodied children or grandchildren, or from spouses (former spouses).

      2. Court shall have the right to release foster children from the obligation to maintain the persons, nurtured them in fact, if the latter maintained and nurtured them for less than five years, as well as if they maintained and nurtured their foster children unduly.

      3. Obligations provided by paragraph 1 of this Article shall not be assigned on the persons under trusteeship or guardianship or foster care.

Article 155. Obligations of stepsons and stepdaughters on maintenance of a stepfather and a stepmother

      1. Disable stepfather or stepmother, being in need of care that nurtured and maintained their stepsons or stepdaughters shall have the right to seek the receipt of maintenance from ablebodied adult stepsons or stepdaughters, having necessary funds for this, if they may not receive maintenance from their adult ablebodied children or grandchildren or from spouses (former spouses).

      2. Court shall have the right to release stepsons and stepdaughters from the obligations to maintain a stepfather or a stepmother, if the latter nurtured and maintained them for less than five years, as well as if they performed their obligations on nurturing and maintenance of stepsons and stepdaughters unduly.

Article 156. Amount of alimony, recovered on other family members in a judicial proceeding

      1. Amount and order of alimony payment for persons, mentioned in Articles 151-155 of this Code may be determined by the agreement of parties.

      2. In the absence of agreement between parties, the amount of alimony, recovered in a judicial proceeding shall be established by the court, based on financial condition and family status of a payer and a recipient of alimony and other noteworthy interests of parties in the each specific case, in a multiple ratio to the monthly calculation index, acting as from the date of alimony payment.

      3. If several persons shall be concurrently obliged to maintain a family member, requiring for alimony, the court shall determine the amount of participation of each of them in performance of obligation on alimony payment, depending on their financial condition and family status. During determination of amount of alimony payments, the court shall have the right to consider all the persons, obliged to pay alimony, independently of whether the suit is brought to one or all these persons, or some of them.

Chapter 22. AGREEMENT ON ALIMONY PAYMENT Article 157. Conclusion of agreement on alimony payment

      Agreement on alimony payment (amount, condition and order of alimony payment) shall be concluded between a person, obliged to pay alimony, and their recipient, and if a person, obliged to pay alimony and (or) a recipient of alimony is disabled, the alimony payment agreement shall be concluded between legal representatives of these persons.

Article 158. The form of an agreement on payment of alimony

      An agreement on the payment of alimony, concluded out of court, is drawn up in writing in the form of:

      1) an agreement on the payment of alimony – by a notary;

      2) an agreement on the settlement of a dispute (conflict) by a mediator;

      3) an agreement on the settlement of a dispute on the payment of alimony in a participatory procedure – by lawyers, persons who are members of the Chamber of Legal Advisers.

      Footnote. Article 158 – as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.12.2021 No. 84-VII (effective ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 159. Procedure for conclusion, execution, modification, dissolution and invalidation of agreement on alimony payment

      1. Regulations of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan, regulating conclusion, execution, modification, dissolution and invalidation of the civil transactions shall be applied to conclusion, execution, modification, dissolution and invalidation of agreement on alimony payment.

      2. The unilateral refusal from execution of agreement on alimony payment or the unilateral alteration of its conditions shall be prohibited.

      3. In case of essential change of financial condition or family status of parties and in case of failure to reach the agreement on modification or dissolution of agreement on alimony payment, an interested party shall have the right to file a claim in the court for modification or dissolution of this agreement. During deciding the issue on modification or dissolution of agreement on alimony payment, the court shall have the right to consider any noteworthy interest of parties.

Article 160. Invalidation of agreement on alimony payment, violating the interests of alimony recipient

      If conditions of provision of maintenance for a minor or adult incapable family member, provided by agreement on alimony payment, essentially violate their interests, particularly in case of non-conformity of requirements of paragraph 2 of Article 161 of this Code, such agreement may be recognized invalid in a judicial proceeding upon request of a legal representative of a minor or adult incapable family member, as well as upon request of authority body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, or a prosecutor.

Article 161. Amount of alimony, paid under agreement on alimony payment

      1. Amount of alimony, paid under agreement on alimony payment shall be determined by parties of this agreement.

      2. Amount of alimony, established under agreement on alimony payment for minors may not be lower than the amount of alimony, which they could receive at the alimony recovering in a judicial proceeding.

Article 162. Methods and procedure for alimony payment under agreement on alimony payment

      1. Methods and procedure for alimony payment under agreement on alimony payment shall be determined by this agreement.

      2. Alimony may be paid in participatory shares to earning and (or) other income of a person, obliged to pay the alimony in a lump sum of money, paid on a periodic basis; in a lump sum of money, paid non-recurrently; through the granting of property, as well as other methods relative to which the agreement is reached.

      The agreement on alimony payment may provide a combination of different methods of alimony payments.

Chapter 23. PROCEDURE FOR PAYMENT AND RECOVERY OF ALIMONY IN A JUDICIAL PROCEEDING

Article 163. Alimony recovery under court decision

      In the absence of agreement on alimony payment, the family members, mentioned in Articles 143-155 of this Code shall have the right to go to the court with request on alimony recovery.

Article 164. Terms to apply for alimony application

      1. A person, having the right to receive alimony shall have the right to go to the court with the application on alimony recovery irrespective of the term, expired from the moment of creation of a right on alimony, if the alimony was not previously paid under agreement on alimony payment.

      2. Alimony shall be adjudged from the date of reference to the court.

      Alimony for the previous period may be recovered within three years from the date of reference to the court, if the court establishes that the measures to receive the funds for maintenance were taken before going to the court, but alimony was not received as a consequence of evasion from its payment by a person, obliged to pay it.

Article 165. Obligation of a civil servant of organization to deduct alimony

      The official of the organization at the place of work of the person obliged to pay alimony, on the basis of an agreement on the payment of alimony provided for in Article 158 of this Code, or on the basis of an executive document, is obliged to withhold alimony monthly from his salary and other income to be received from the date of their payments in favor of the person receiving alimony, and pay or transfer they are paid at the expense of the person obliged to pay alimony, no later than three days from the date of payment of wages and other income.

      Responsibility for detention of alimony payment, deducted from a payer, but not transferred to a recipient in proper time shall be assigned on a civil servant of organization.

      Footnote. Article 165 as amended by the Law of the RK dated 26.06.2020 № 349-VI (shall enter into force upon the expiry of ten calendar days after the day of first official publication); dated 20.12.2011 No. 84-VII (effective ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 166. Alimony deduction on the basis of agreement on alimony payment

      Withholding of alimony on the basis of an agreement on the payment of alimony provided for in Article 158 of this Code is carried out if the total amount of deductions on the basis of such an agreement and executive documents does not exceed fifty percent of the salary and other income of the person obliged to pay alimony.

      Footnote. Article 166 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.12.2011 No. 84-VII (effective ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 167. Obligation to inform on a change of place of work or place of residence of a person, obliged to pay the alimony

      1. An official of an organization who withheld alimony on the basis of a court decision or an agreement on the payment of alimony provided for in Article 158 of this Code shall, within three days, inform the bailiff at the place of execution of the decision on the recovery of alimony and the person receiving alimony, about the dismissal of the person obliged to pay alimony, as well as about his new place of work or residence, if he knows it.

      2. A person, obliged to pay the alimony shall notify an officer of justice and take acknowledgement on notification, as well as a person, receiving the alimony on change of place of work and place of residence within the period, specified by an officer of justice, and in paying the alimony to minors - shall notify on existence of additional earnings or other income.

      Footnote. Article 167 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.12.2011 No. 84-VII (effective ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 168. Levy of execution on property of a person, obliged to pay the alimony

      1. The alimony recovery in amount, established by the agreement on alimony payment or the court decision as well as the alimony debt recovery shall be performed from the earnings or other income of a person, obliged to pay the alimony; at insufficiency of earnings or other income, the alimony shall be deducted from the monetary funds in bank accounts and other financial institutions, carrying out specific types of banking activity of a person, obliged to pay the alimony. At insufficiency of these earnings the alimony recovery shall be levied upon any property of a person, obliged to pay the alimony on which the execution may be levied in accordance of the Law.

      2. Levy of execution upon monetary funds on accounts of a person, obliged to pay the alimony, and upon his (her) other property shall be performed in the manner, provided by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 169. Determination of alimony debt amount

      1. The recovery of alimony for the past period on the basis of an agreement on the payment of alimony or on the basis of an enforcement document shall be carried out within the three-year period preceding the presentation of the enforcement document, or an agreement on the payment of alimony provided for in Article 158 of this Code.

      If it is impossible to recover alimony payments from wages or other income for three consecutive months, the recovery is applied to the debtor's property, except for property that cannot be levied in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

      2. In cases where the withholding of alimony on the basis of an enforcement document or on the basis of an agreement on the payment of alimony provided for in Article 158 of this Code has not been carried out in connection with the search for a person obliged to pay alimony, the recovery of alimony is carried out for the entire period, regardless of the period established by paragraph 1 of this Article, and the person reaching the age of majority, for the maintenance of which alimony was awarded.

      3. The amount of maintenance debt paid for minor children in accordance with Article 139 of this Code is determined by the bailiff based on the wages and other income of the person obliged to pay alimony for the period during which the recovery of alimony was not made. In cases where a person obliged to pay alimony has not worked during this period or if documents confirming his salary and other income have not been submitted, monthly payments and/or alimony arrears shall be determined based on the average monthly salary in the Republic of Kazakhstan at the time of collection of arrears.

      For persons, serving a sentence in places of deprivation of freedom, if a debtor didn’t work during this period, the alimony debt shall be determined in amount of one monthly calculation index.

      For debtors who are persons with disabilities, the monthly payment or alimony arrears is determined from their monthly salary and other income, and if they do not work, it is determined from monthly benefits and (or) social benefits paid from budgetary funds and (or) the State Social Insurance Fund.

      4. In case of disagreement with determination of alimony debt by an officer of justice, the either party may appeal the actions of the officer of justice in the manner, provided by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

      5. The amounts of the monthly child benefits established by the Social Code of the Republic of Kazakhstan, paid during the period of the search for his parents who evade payment of alimony, shall be recovered from these parents with the charge of ten percent of the amounts paid to the budget revenue.

      Footnote. Article 169 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 15.01.2014 № 164-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); dated 26.06.2020 № 349-VI (shall enter into force upon the expiry of ten calendar days after the day of first official publication); dated 20.12.021 No. 84-VII (effective after ten calendar days after the date of its first official publication); dated 27.06.2022 No. 129-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication); dated 20.04.2023 No. 226-VII (shall be enforced from 01.07.2023).

Article 170. Release from alimony debt payment

      1. During payment of alimony under agreement of parties, the release from alimony debt or decrease of this debt shall be possible by the mutual agreement of parties, with the exception of cases of alimony payment for minors.

      2. The court shall have the right to release a person, obliged to pay alimony wholly or partially from the alimony debt payment, upon his (her) claim, if he (she) establishes that alimony non-payment had the place due to illness of this person or other justifiable reasons and his (her) financial condition and family status preclude his (her) ability to discharge the formed alimony debt.

Article 171. Delayed alimony payment

      1. In creation of the debt due to the fault of a person, obliged to pay the alimony under agreement on alimony payment and (or) a person, obliged to pay the alimony by the court decision, the guilty person shall pay a penalty in amount of one tenth percent from the sum of unpaid alimony for each day of delay to alimony recipient.

      2. An alimony recipient shall have right to recover all the losses, caused by delay in performances of alimentary obligations in the part, not covered by the penalty from a person, guilty in delayed alimony payment.

Article 172. Inadmissibility of offset and reverse recovery of alimony

      1. Alimony may not be offset by other counter requirements.

      2. Paid alimony sums may not be demanded back, with the exception of cases:

      1) provided by the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan;

      2) recognition of the agreement on alimony payment invalid due to its conclusion under the influence of deceit, threats or violence from the side of alimony recipient.

      3. If the actions, listed in subparagraph 2) of paragraph 2 of this Article are performed by a representative of a minor or adult incapable alimony recipient, the reverse alimony recovery shall not be performed, and sums of paid alimony shall be recovered from the guilty representative at the suit of a person, obliged to pay alimony.

Article 173. Alimony indexation

      Alimony indexation, recovered by the court decision in a lump sum of money shall be performed by the administration of organization at the place of alimony deduction proportionally to the rate of monthly calculation index.

Article 174. Alimony payment in case of temporary departure or departure for a permanent place of residence beyond the borders of the Republic of Kazakhstan of a person, obliged to pay the alimony

      1. In case of temporary departure or departure for a permanent place of residence beyond the borders of the Republic of Kazakhstan of a person, obliged to pay the alimony, the person shall have the right to conclude the agreement on alimony payment with family members to whom he (she) is obliged to provide maintenance in accordance with Articles 157-162 of this Code.

      2. In case of failure to reach the agreement, an interested person shall have the right to go to the court with request on determination of alimony amount in a lump sum or on immediate alimony compensation or on granting particular property on account of alimony, or on alimony payment by other means.

      3. In the absence of documents, confirming the alimony payment, a debtor shall not be allowed to leave for a permanent place of residence beyond the borders of the Republic of Kazakhstan.

Article 175. Change of the previously established alimony amount by court and release from alimony payment

      1. If in the absence of agreement on alimony payment after establishment of alimony amount in a judicial proceeding, the financial condition and family status of one of parties was changed, the court shall have the right to change the established alimony amount or release a person, obliged to pay alimony from its payment, upon request of either party.

      In change of alimony or release from its payment, the court shall have the right to consider any noteworthy interest of parties.

      2. The court has the right to refuse to collect alimony for an adult capable person if it has been established that it committed an intentional criminal offense in respect of a person obliged to pay alimony, or in the case of an unworthy behavior of an adult capable person in the family.

      Footnote. Article 175 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 03.07.2014 № 227-V (shall be enforced from 01.01.2015).

Article 176. Termination of obligation on alimony payment

      1. Obligations on alimony payment, established by the agreement on alimony payment shall be terminated with the expiration of validity of this agreement or on the grounds, provided by this agreement, as well as in case of death of one of parties.

      2. Alimony payment, recovered in a judicial proceeding shall be terminated:

      1) upon attainment of the age of majority by a child or in case of acquisition of full capacity by minors before their attainment of the age of majority or the age, mentioned in the agreement on alimony payment;

      2) during adoption of a child, on maintenance of whom the alimony was recovered;

      3) when the court recognizes the rehabilitation of earning capacity or termination of need of a alimony recipient;

      4) in case of re-marriage of disabled former spouse, being in need of care- an alimony recipient;

      5) due to death of a person, receiving the alimony, or a person, obliged to pay alimony.

SPECIAL PART
SECTION 6. ACTS OF CIVIL STATUS
Chapter 24. GENERAL PROVISIONS

Article 177. Acts of civil status, subject to state registration

      Birth, death, marriage (matrimony), dissolution of marriage (matrimony) (except for the dissolution of marriage (matrimony) by a court decision on the dissolution of marriage (matrimony) are subject to mandatory state registration with the registration authorities within the time limits established by this Code.

      The events and facts of adoption and establishment of paternity shall be reflected in the vital record on state registration of birth by making appropriate changes and additions. Dissolution of marriage (matrimony) by a court decision shall be reflected in the vital record on the conclusion of marriage (matrimony) by putting a mark on the dissolution of marriage (matrimony) in it.

      In respect of deceased persons, it is prohibited to register, restore acts of civil status, make changes, corrections and additions to the personal data of the deceased, as well as issue repeated certificates of state registration of acts of civil status, with the exception of death certificates and other cases provided for by the marriage and family legislation of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 177 as reworded by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 178. Issuance of primary, repeated certificates and certificates of state registration of acts of civil status

      1. Certificates and certificates of state registration of acts of civil status shall be issued after the state registration of acts of civil status to persons in respect of whom an act record has been made, in electronic form or on paper at their request.

      The certificate, certificate of state registration of acts of civil status, issued in electronic form, are certified by means of an electronic digital signature of the head of the registering authority that issued the document.

      The certificate, certificate of state registration of acts of civil status, issued on paper, are sealed with the signature of the head of the registering authority, the stamp of the registering authority that issued the document.

      Certificate, certificate of state registration of acts of civil status outside the Republic of Kazakhstan, signed by an official of a foreign institution of the Republic of Kazakhstan and the stamp of the foreign institution of the Republic of Kazakhstan that issued the document, are issued on paper.

      In case of loss or unsuitability for use of the primary certificate of state registration of the act of civil status on paper on the basis of the act record the registration authorities, the foreign institution of the Republic of Kazakhstan shall issue a repeated certificate of state registration of the act of civil status.

      2. Parents shall not be issued repeated birth certificates of children in respect of whom they have been deprived of parental rights until their restoration.

      Repeated marriage (matrimony) certificates are not issued to spouses who have dissolved their marriage (matrimony) or whose marriage (matrimony) has been declared invalid, or after the death of one of the spouses.

      If necessary, after the dissolution of the marriage (matrimony) or its invalidation or the death of one of the spouses, a certificate of marriage (matrimony) is issued, which indicates the basis for its termination.

      3. Certificates, certificates of state registration of acts of civil status are filled in Kazakh or Russian.

      Information about citizens (parents, spouses, adoptive parents, deceased) is filled in according to their identity documents.

      4. In cases stipulated by the legislation of the Republic of Kazakhstan, certificates, certificates of state registration of acts of civil status may be issued by a notarized power of attorney.

      Footnote. Article 178 – as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 179. Bodies performing state registration of acts of civil status

      1. State registration of acts of civil status is carried out on the territory of the Republic of Kazakhstan by registration authorities, outside the Republic of Kazakhstan – by foreign institutions of the Republic of Kazakhstan.

      2. In villages, settlements, rural districts, the akim of a village, settlement, rural district receives documents for the state registration of civil status acts of citizens living in the territory of the corresponding village, settlement, rural district, and submits them to the appropriate registration authority of the district or town of regional significance for state registration of civil status acts and entering information into the State Database on individuals within the time limits provided for by this Code, as well as issues and delivers certificates, if necessary, certificates of state registration of acts of civil status.

      3. An employee of the registering body, an employee of a foreign institution of the Republic of Kazakhstan shall not have the right to carry out the state registration of acts of civil status in respect of himself, his spouses and close relatives.

      The state registration of civil status acts in respect of an employee of the registering authority, an employee of a foreign institution of the Republic of Kazakhstan, his spouse and a close relative is carried out by another employee of the registering authority, an employee of a foreign institution of the Republic of Kazakhstan or in another registering body, a foreign institution of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 179 – as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 180. Rules and procedure for state civil registration

      1. Rules of state civil registration, as well as procedure for mutual report of those, entering into marriage (matrimony) on their health condition and family status, explanation of their rights and obligations as future spouses and parents shall be established in accordance with this Code.

      2. The procedure for organizing the state registration of acts of civil status, making changes, corrections, additions, cancellation and restoration of acts of civil status shall be developed and approved by the Ministry of Justice of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 180 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 181. Act books, act records, certificates and certificates of state registration of acts of civil status

      Footnote. The title of Article 181 - in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141–VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

      1. Act books are formed in two copies from two hundred identical act records, laced and numbered in strict sequence, sealed with the signature of the head and the stamp of the registering authority that compiled them. The identity of the act records is ensured by the employees of the registering authority.

      The first copies of the act books are stored at the place of primary state registration of the civil status act in the archive of the registering authority of the district (town), the second copy - in the archive of the registering authority of the region, the city of republican significance, the capital.

      2. Forms of act records, certificates and certificates of state registration of acts of civil status in electronic form and on paper are approved by the Ministry of Justice of the Republic of Kazakhstan.

      3. Keeping of the first and second copies of register books in one premise (building) shall be prohibited.

      4. The storage of electronic versions of the act records registered with the registration authorities in the territory of the Republic of Kazakhstan and in foreign offices of the Republic of Kazakhstan shall be carried out on the central server of the State Database on individuals in the authorized body determined by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

      5. Register books at the place of the primary registration shall be kept within seventy five years, and then shall be submitted to the relevant Public Record Office.

      6. Register books from the second copies shall be subject to be destructed upon expiry of established term.

      Footnote. Article 181 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.09.2014 № 239-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 14.07.2022 No. 141–VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 182. Payment for state civil registration services

      1. The amount of payment for state civil registration services shall be established by the authorized public services body in agreement with the Ministry of Justice of the Republic of Kazakhstan and the antimonopoly body.

      2. The following persons shall be exempted from payment for state civil registration services:

      1) veterans of the Great Patriotic War, veterans equated in benefits to veterans of the Great Patriotic War, and veterans of military operations on the territory of other states, persons awarded orders and medals of the former USSR for dedicated work and exemplary military service in the rear during the Great Patriotic War, persons who worked (served) for at least six months from June 22, 1941 to May 9, 1945 and were not awarded orders and medals of the former USSR for dedicated work and exemplary military service in the rear during the Great Patriotic War, persons with disabilities, and also one of the parents of a person with a disability since childhood, a child with a disability, guardians (custodians) upon presentation of supporting documents - for state civil registration and issuance of duplicate certificates and statements of state civil registration;

      2) state organizations - for the issuance of duplicate birth certificates;

      3) individuals - for the state registration of the birth of a child and the issuance of a birth certificate;

      4) individuals - for state registration of death and for the issuance of certificates, duplicate certificates, certificates and notifications of death;

      5) individuals - for the annulment of civil registration deeds;

      6) individuals - for issuing certificates to them when changing, supplementing, restoring and correcting civil status records in connection with errors made during the state registration of civil acts;

      7) individuals - for changes, additions to the records on state registration of birth in connection with the establishment of paternity, adoption of a child by citizens of the Republic of Kazakhstan and the issuance of duplicate birth certificates in connection with adoption and establishment of paternity.

      Footnote. Article 182 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 06.02.2023 No. 194-VII (shall be enforced from 01.07.2023).

Article 183. Procedure for amendments, additions and corrections of registers for acts of civil status

      1. Introduction of changes, additions and corrections in the acts of civil status in the presence of the primary record of registration, as well as sufficient grounds and in the absence of a dispute between the interested persons, is made by the registering authority. In the presence of a dispute between interested parties, the issues of making changes, additions and corrections to the acts of civil status are resolved in the mediation or judicial procedure.

      2. Applications for amendments, additions and corrections to the existing civil status records shall be submitted to any registering body in the territory of the Republic of Kazakhstan upon the request of the applicant.

      3. Citizens of the Republic of Kazakhstan permanently residing abroad, as well as foreign persons and stateless persons, registered the acts of civil status in registering bodies of the Republic of Kazakhstan shall submit the applications through the foreign establishments of the Republic of Kazakhstan to a registering body at the place of keeping of the primary record.

      4. Introduction of amendments, additions and corrections to existing civil registration records shall be made by the registration authority at the location of the record. The refusal to introduce amendments, additions and corrections to the civil registry may be appealed in accordance with the procedure established by the Laws of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 183 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.11.2014 № 254-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 29.06.2020 № 351-VI (shall enter into force from 01.07.2021).

Article 184. Restoration of registers for acts of civil status

      1. Applications for the restoration of lost civil status records shall be submitted to any registering authority on the territory of the Republic of Kazakhstan upon the request of the applicant, and by citizens of the Republic of Kazakhstan permanently residing abroad, as well as foreigners and stateless persons who registered civil status acts with the registering authorities of the Republic of Kazakhstan, through the foreign establishments of the Republic of Kazakhstan to the registering authority at the place of state registration (loss) of the primary record.

      2. Restoration of registers for acts of civil status shall be performed in existence of the documents, confirming that the relevant register occurred previously, or on the basis of the court decision on restoration of register act, specifying the place and time of the state registration.

      3. The restoration of the records of the acts of civil status in respect of persons who have returned to their historical homeland is carried out if there are sufficient grounds and only if it is possible to document this fact (certificate or notification of the absence (loss) of an act record) or confirmation by the internal affairs bodies of the legal entry into the Republic of Kazakhstan of these persons and their application for citizenship of the Republic of Kazakhstan.

      4. The loss of registers for acts of civil status shall be confirmed by oblast (municipal) archival repository of register for acts of civil status at the place where the lost register located.

      5. If it is impossible to restore the lost register by a registering body, the fact of the civil state registration shall be established in a judicial proceeding by the rules, established by the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan.

      6. The state registration of restoration of the civil status act shall be carried out by the registering authority at the place of filing the application.

      Footnote. Article 184 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 185. Cancellation of the registers for acts of civil status

      1. Register for acts of civil status may be cancelled:

      1) on the basis of court decision;

      2) upon application of interested persons;

      3) at the instigation of a registering body, detected the primary, restored or repeated record, which is subject to cancellation.

      2. Applications for the cancellation of civil status records shall be submitted to the court or to any registering body on the territory of the Republic of Kazakhstan upon the request of the applicant, and by citizens of the Republic of Kazakhstan permanently residing abroad, foreigners and stateless persons who registered civil status acts with the registering authorities of the Republic of Kazakhstan and permanently residing abroad, through the overseas establishments of the Republic of Kazakhstan to the registering authority at the place of storage of the act record to be canceled.

      3. Cancellation of records of acts of civil status shall be carried out in any registering body on the territory of the Republic of Kazakhstan upon the request of the applicant .

      Footnote. Article 185 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 186. Obligation to comply with procedure for the state civil registration by individuals

      1. Individuals shall be obliged to comply with procedure for the state civil registration, established by this Code.

      2. The obligation of the state civil registration in registering bodies shall be assigned on citizens within the terms, established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

      3. During the civil registration, the hiding of circumstances, preventing marriage (matrimony), or presentation of false statements shall be prohibited.

      4. Registration of the conclusion of marriage (matrimony), dissolution of marriage (matrimony) on the basis of a joint application of the spouses, change of surname, first name, patronymic and amendments, additions to the act record on state registration of birth when paternity is established on the basis of a joint application of the child's parents through a representative shall be prohibited.

      Footnote. Article 186 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Chapter 24. STATE REGISTRATION OF BIRTH OF A CHILD

Article 187. Ground for state registration of the birth of a child

      Footnote. The title of Article 187 - in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141–VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

      1. The ground for the state registration of a child's birth is a medical birth certificate or a copy of a court decision on establishment of the fact of birth.

      In the case of childbirth outside a medical organization, including at home, a medical birth certificate is issued in accordance with the documents certifying the identity of the mother by the responsible medical worker of the organization of maternity care, where she applied after childbirth.

      If there are no documents proving the identity of the parents, at the time of the state registration of the child's birth, information about the child's parents is filled in according to the information system of civil status acts.

      In cases of the birth of a child in a medical organization and the absence of documents certifying the identity of the mother, at the time of state registration of the fact of birth, the surname, first name, patronymic (if any) of the mother are filled in according to the medical birth certificate, in which there is a note that the information about the mother is recorded from her words.

      In the future, information about the child's mother in the act record of the birth certificate is supplemented in accordance with the procedure established by the marriage and family legislation of the Republic of Kazakhstan.

      In the absence of a medical birth certificate, the state registration of the birth of a child is carried out on the basis of a copy of the court decision on the establishment of the fact of birth.

      The name, patronymic (if any), surname, nationality of the parents are recorded in the civil status acts in accordance with Articles 50, 51 and 63 of this Code.

      In the case of the birth of a child by a surrogate mother, the ground for the state registration of the birth of a child is a medical birth certificate.

      2. The child's medical birth certificate must contain all the necessary information about the child's mother (surname, first name, patronymic (if any), as well as the date of birth and gender of the child, the date of issue of the document. A medical birth certificate of a child issued in the territory of the Republic of Kazakhstan on paper must be certified by the signature of an official and the seal of a medical organization, and in electronic form it must be certified by an electronic digital signature of an official of a medical organization.

      Information about the fact of the birth of a child in a medical organization is submitted to the information system of civil status acts within one working day from the moment of delivery.

      3. The state registration of birth of a child of minor parents, as well as a child, born by a surrogate mother shall be performed according to the standard order.

      4. Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).
      Footnote. Article 187 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 188. Place of state registration of the birth of a child

      1. State registration of the birth of a child shall be carried out in any registering body on the territory of the Republic of Kazakhstan upon the request of the parents or one of them.  

      2. If the parents are not married to each other, simultaneously with the application for state registration of the child's birth, an application for establishing paternity shall be submitted.

      3. In the act record on state registration of birth, the place of birth of the child shall indicate the name of the place of actual birth of the child in accordance with the name of the administrative-territorial unit of the Republic of Kazakhstan adopted at the time of state registration of the birth of the child.

      The administrative-territorial unit where the state registration of the child's birth is made shall indicate the place of birth of a child born on expeditions and in remote areas, as well as while the mother is on a sea, river, aircraft or train.

      The place of birth of a child born outside the Republic of Kazakhstan shall indicate the name of the place of actual birth of the child.

      4. State registration of the birth of a child born outside the Republic of Kazakhstan shall be carried out in foreign establishments of the Republic of Kazakhstan or in any registering authority on the territory of the Republic of Kazakhstan upon the request of the parents or one of them within the time limits established by this Code, regardless of registration with foreign registering authorities upon presentation of one of following documents:

      1) the original birth certificate;

      2) copies of the birth certificate;

      3) the original medical birth certificate.

      In the absence of the documents specified in part one of this paragraph, a copy of the court decision on establishing the fact of birth shall be submitted.

      Footnote. Article 188 as reworded by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 189. Terms for submission of application on birth of a child

      An application on the birth of a child must be submitted by his parents or other interested persons to the registering authorities not later than three working days from the date of his birth, and in case of the birth of a dead child, the application must be submitted by the responsible official of the medical organization not later than one working day from the moment of delivery.

      In the case of the birth of a child outside the Republic of Kazakhstan, the application on the birth of a child must be submitted by parents or other interested persons to a foreign institution of the Republic of Kazakhstan not later than two months from the date of its birth.

      Footnote. Article 189 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 190. Application on state registration of birth of a child

      1. An application for state registration of the birth of a child shall be submitted by the parents or one of them, and in the event of their death, illness or impossibility for other reasons, to make a statement - by interested persons or the administration of the medical organization in which the mother was at the birth of the child. Copies of the identity document of a foreigner or stateless person shall be attached to the application for state registration of the birth of a child, if the parents or one of them is a foreigner or a stateless person, of the marriage (matrimony) certificate, if the marriage (matrimony) was concluded outside the Republic of Kazakhstan.

      If not the parents, but other persons applied for the state registration of the child's birth, then these persons must present an identity document of the applicant, as well as a document confirming his/her authority to register the birth of the child.

      In case of state registration of two or more children, an application shall be submitted for each separately.

      Submission of an application for state registration of the birth of a child shall not be required in the implementation of state registration of the birth of a child through a proactive service at the choice of the applicant in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan "On Public Services".

      A foreigner, a stateless person permanently residing in the territory of another state, along with the presentation of identity documents, shall present a notarized translation of their text in Kazakh or Russian.

      The accuracy of the translation of the text of the documents proving the identity of a foreigner, stateless person, can be certified at a diplomatic mission or consular office or in the foreign policy department of the state of which the foreigner is a citizen, or the state of permanent residence of the stateless person.

      2. When contacting the State Corporation "Government for Citizens" or through the "electronic government" web portal, an application for state registration of the birth of a child shall be submitted in accordance with a by-law regulatory legal act that determines the procedure for rendering public services.

      Footnote. Article 190 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 08.01.2013 No. 64-V (shall be enforced from 01.01.2013); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.11.2015 № 408-V (shall be enforced from 01.03.2016); No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 191. State registration of birth of a child, born after father’s death or dissolution of marriage (matrimony) or its recognition as invalid

      The state registration of birth of a child, conceived during the marriage (matrimony) and born after father’s death or dissolution of marriage (matrimony) or its recognition as invalid, shall be performed on common basis, if from the date of father’s death or dissolution of marriage (matrimony) or its recognition as invalid two hundred and eighty days passed.

Article 192. Procedure for introduction of information on parents in birth statement

      1. A father and mother married together shall be registered as the parents of a child in the register of births upon application of either of them. The basis for such register shall be a marriage (matrimony) certificate.

      2. Married persons that gave a written agreement for application of assisted reproductive methods and technologies, in case of birth of a child in the result of application of these, methods shall be registered as the parents of this child in the birth statement.

      In case of birth of a child, spouses shall be registered as his (her) parents in a register of births, according to the surrogacy contract.

      3. When registering the birth of a child, if the marriage (matrimony) between the parents is dissolved, declared invalid by the court, or the spouse has died, but no more than two hundred and eighty days have passed since the dissolution of the marriage (matrimony), invalidation or death of the spouse, information about the mother shall be entered on the basis of the documents specified in Article 187 of this Code, information about the child's father - on the basis of a certificate or act record on the conclusion or dissolution of marriage (matrimony), a certificate or act record on the death of the father.

      If the child was born after two hundred and eighty days from the date of dissolution of the marriage (matrimony), its recognition as invalid, the former spouse may be registered as the child's father only on the basis of establishing paternity.

      In the case of a written recognition by a person who is not the spouse of the woman who gave birth, and with the written consent of her husband, this person shall be recorded as the father of the child, when registering the birth.

      The consent of the spouse or ex-spouse of the woman who gave birth to the establishment of paternity from another person shall not be necessary if there is a supporting document on the conduct of operational-search activities issued by the internal affairs body, or on the entry into force of a court decision on recognizing him as missing or incompetent.

      4. In the event that the parents of the child are not married to each other, information about the mother shall be entered on the basis of the documents specified in Article 187 of this Code.

      Information of father in this case shall be introduced:

      1) on the grounds specified in paragraph 1 of Article 192-1 of this Code, in the event that paternity is established simultaneously with the state registration of the birth of a child;

      2) upon application of a sole mother, if paternity is not established.

      In register of births, the last name of the father of a child shall be registered according to the last name of the mother, and the first name and patronymic of the child’s father shall be registered by her order. The introduced information shall not be an obstacle for decision of issue on establishment of paternity.

      At will of a mother, information on a child’s father may not be introduced into the birth statement;

      3) upon application of a person, recognized himself as the father of a child, in existence of agreement of a mother of a child.

      Information of a mother shall be introduced on the basis of documents, mentioned in Article 187 of this Code, information of a father shall be introduced by the order of this person.

      In the following, in case of disagreement of a mother of a child with the introduced information about a father of a child in the birth statement, the corrections shall be performed in established manner.

      Footnote. Article 192 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 192-1. Amendments, additions to the vital record on the state registration of the birth of a child when establishing paternity

      1. Changes, additions to the act record on the state registration of the birth of a child when establishing paternity shall be made on the basis of:

      1) a joint statement of parents on the establishment of paternity;

      2) statements by the father in cases of the death of the mother, the declaration of the mother as deceased, the recognition of the mother as missing, the recognition of the mother as incompetent, the deprivation or restriction of the mother in parental rights, the impossibility of establishing the mother's place of residence;

      3) a court decision on establishing paternity, as well as establishing the fact of recognition of paternity and the fact of paternity.

      2. If the applicant is a person recognized by the court as incapable, as well as the guardian of this incapacitated person, it shall be refused to make changes, additions to the record on state registration of the birth of a child.

      Footnote. Chapter 25 as supplemented by article 192-1 in accordance with Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 193. Procedure for registration of nationality of child’s parents

      If during the registration of birth, an applicant expresses a wish to specify the nationality of parents, the nationality of parents-citizens of the Republic of Kazakhstan shall be stated in birth statement, in accordance with nationality, specified in documents, certifying identity of the citizens of the Republic of Kazakhstan.

      Information on nationality of a parent, being a foreigner shall be stated in accordance with his (her) foreign passport.

      In the absence of information about nationality in foreign passport of a foreign person, the latter may be determined in accordance with the document, issued by a competent body of a foreign state, of which he (she) is a citizen.

      Footnote. Article 193 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.01.2013 No. 74-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 194. Procedure for giving the last name, first name, patronymic to a child during the state registration of his (her) birth

      1. During the state registration of birth, the last name of a child shall be determined by the last name of parents. In different last names of parents, the last name of a father or mother shall be given to this child, under their agreement. At the wish of parents, the last name of a child shall be performed from the name of a father or grandfather of a child, in recognition of national traditions. Disagreements, arising between parents in respect of the last name of a child shall be resolved in a judicial proceeding.

      2. At the wish of citizens, the affixes that alien to Kazakh language shall be excluded from the usage in writing of last names and patronymics of persons of Kazakh origin: -ov, -yev, -ova, -yeva, -in, -n, -iny, -na, -ovna, -yevna, -ovich, -yevich, and instead of them: -uly, -kyzy shall be used in patronymics as a solid word.

      It shall not be allowed to write the last names of an individual with addition of words ”tegy”, “urpagy”, “nemeresy”, “shoberesy”, “kelyny” and others.

      3. It is allowed to write the name of persons of Kazakh nationality in the order when the father's name replaces the surname, which necessarily comes first, then the name, and the patronymic is recorded at will.

      In cases where the father's name replaces the surname with the addition of the endings -uly, -kyzy, the patronymic is not recorded.

      4. Writing of the last names, first names and patronymics by persons of other nationalities may be performed in accordance with their national features, at their wish.

      Footnote. Article 194 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 195. State registration of birth of a child, born beyond the borders of the Republic of Kazakhstan

      The state registration of birth of a child, born beyond the borders of the Republic of Kazakhstan shall be performed in the foreign establishments of the Republic of Kazakhstan, located in the territory of receiving country, or pluralistically in the foreign establishments of the Republic of Kazakhstan in the other country.

Article 196. Procedure for state registration of birth of a found, neglected (abandoned) child

      1. Birth of a found, neglected (abandoned) child shall be registered upon the application of law enforcement bodies, a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, administration of an education or healthcare organization, where a child is placed, not later than seven days of detection, denial or abandonment.

      The application shall be accompanied with a protocol or act, made by the law enforcement body or a body, carrying out the functions of trusteeship or guardianship, specifying time, place and circumstances at which a child was found; a document, issued by a healthcare organization, confirming the age and gender of a found child, and other personal information about a child.

      2. In case of surrender of a child in a healthcare organization, the administration of this organization shall take measures on execution of written application of the mother in the form, established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

      3. In case of abandonment of a child by unknown mother, the administration of a healthcare organization shall draw up a protocol in the presence of two witnesses. During the state registration of birth, the protocols shall be accompanied to the application of an civil servant of a healthcare organization on registration of neglected (abandoned) child.

Article 197. State registration of a child, born dead or died during the first week of life

      1. The state registration of a child, born dead, and a child died during the first week of life shall be performed in a registering body not later than five days from the date of childbearing or death of a child.

      2. Birth of dead child shall be registered on the basis of medical certificate on perinatal death, issued by a healthcare organization or a physician in private practice.

      The birth certificate of a stillborn child is not issued. In respect of a stillborn child, a certificate of state registration of a stillborn child is issued.

      3. In case of death of a child during the first week of life, the state registration of his (her) birth shall be performed on the basis of medical birth certificate, and the state registration of his (her) death - on the basis of certificate of perinatal death.

      On the basis of the compiled records of birth and death certificates, a death certificate or notification is issued. At the request of parents, a certificate of state registration of the birth of a child is issued.

      In the following, repeated certificates of death shall be issued as well.

      4. Obligation on notification of registering bodies on still-born child or on birth and death of a child during the first week of life shall be assigned on:

      1) administrator of a healthcare organization in which a childbearing was performed or in which a child died;

      2) administrator of a healthcare organization, a doctor of which established the fact of still-born child, death of a child during the first week of life;

      3) physician in private practice in case of childbearing out of a healthcare organization.

      Footnote. Article 197 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 198. State registration of birth of a child, attained the age of one or more years

      1. State registration of the birth of a child who has reached one year of age or more, if there are grounds for state registration of birth specified in Article 187 of this Code, shall be carried out upon a written application from parents or other interested persons.

      Upon attainment of the age of majority by a child, the state registration of birth shall be performed upon his (her) written application.

      2. State registration of the birth of a child who has reached one year or more shall be carried out by the registering body of a district, city on the basis of the conclusion of the registering body.

      Footnote. Article 198 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.09.2014 № 239-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 199. State registration of birth of foreign persons’ children

      The state registration of birth of foreign persons’ children, permanently or temporary residing in the territory of the Republic of Kazakhstan shall be performed in diplomatic representations or consular institutions of relevant foreign states, located in the territory of the Republic of Kazakhstan or pluralistically in the foreign establishments, if there are no such in the Republic of Kazakhstan.

      The state registration of the birth of children of foreigners, including foreigners whose legality of stay in the territory of the Republic of Kazakhstan has not been confirmed, is carried out at their request in the registration authorities at the place of their permanent or temporary residence.

      Footnote. Article 199 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 200. State registration of birth of a child in ceremonial surroundings

      At the wish of parents, a registering body shall conduct the state registration of birth of a child in ceremonial surroundings in own premises or in especially intended state marriage palaces.

Article 201. Information, introduced into register of births

      The following data shall be introduced into register of births:

      1) date of state registration of birth of a child;

      2) personal identification number assigned to a child;

      3) number of birth statement of a child;

      4) last name, first name, and optional patronymic, gender, date, birth place of a child;

      5) number of born children (one, twins or more children);

      6) note of live birth or birth of a dead child;

      7) information of a document, confirming the fact of birth of a child;

      8) excluded by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication);

      9) last names, first names, patronymics (in existence of them), dates of births, age, permanent residence, legal address, citizenship, income source or place of work, education of parents and their nationality, if it is indicated in documents, certifying the identity;

      10) information of document on the basis of which information of a father is introduced;

      11) information about an applicant;

      12) serial number of the issued birth certificate.

      Footnote. Article 201 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 202. Issuance of certificate on state registration of birth of a child

      On the basis of act register on the state registration of birth of a child, the birth certificate of standard form shall be issued.

      Birth certificate shall be issued to parents of newly-born child, other authorized persons or representatives of organizations in which a child is located.

      In case of birth of two or more children, the birth certificate shall be issued to each of a child.

Article 203. Birth certificate

      Birth certificate shall contain the following information:

      1) last name, first name, patronymic (in existence of it), date and place of birth of a child;

      2) date of making and number of act register;

      3) personal identification number;

      4) last names, first names, patronymics (in existence of them), nationality of parents, if it is specified in documents, certifying the identity;

      5) citizenship of parents;

      6) place of state registration (name of a registering body);

      7) date of issuance of birth certificate;

      8) the name of the registering authority that issued the document.

      Footnote. Article 203 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Chapter 26. STATE REGISTRATION OF ESTABLISHMENT OF PATERNITY

      Footnote. Chapter 26 is excluded by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Chapter 27. STATE REGISTRATION OF CONCLUSION OF MARRIAGE (MATRIMONY)

Article 220. Ground for state registration of marriage (matrimony)

      The state registration of marriage (matrimony) is carried out by registration authorities, a foreign institution of the Republic of Kazakhstan on the basis of a joint application for marriage (matrimony) of persons entering into marriage (matrimony).

      Footnote. Article 220 – as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 221. Place of state registration of conclusion of marriage (matrimony)

      The state registration of marriage (matrimony) conclusion shall be performed in any registering body in the territory of the Republic of Kazakhstan at the wish of persons, entering into marriage (matrimony).

Article 222. The term for filing an application for marriage (matrimony) and the term for state registration of marriage (matrimony)

      1. An application for marriage (matrimony) is submitted to the registration authority, a foreign institution of the Republic of Kazakhstan fifteen calendar days before the state registration of marriage (matrimony).

      2. The state registration of marriage (matrimony) is carried out by the registering body, the foreign institution of the Republic of Kazakhstan on the fifteenth calendar day, which is calculated from the next working day after the filing of a joint application for marriage (matrimony).

      If the end of the term falls on a non-working day, then the day of the end of the term is considered to be the next working day.

      The time of state registration of marriage (matrimony) is appointed by the registering body, the foreign institution of the Republic of Kazakhstan in consultation with persons wishing to marry (matrimony). The time of state registration should be appointed in such a way that it does not coincide with the time of state registration of death and dissolution of marriage (matrimony) in the same room.

      3. If the presence of both persons entering into marriage (matrimony) at the registration authority, foreign institution of the Republic of Kazakhstan when submitting an application for marriage (matrimony) is impossible or extremely difficult (remoteness of residence from each other, serious illness, disability associated with difficulties in movement, military service, etc.), the application for marriage (matrimony), completed in accordance with the prescribed form and signed by both persons entering into marriage (matrimony), may be submitted by one of them.

      The signature of an absent person may be attested by the head of the registering authority, an employee of a foreign institution of the Republic of Kazakhstan and sealed with the seal of the registering authority, a foreign institution of the Republic of Kazakhstan at the location of the citizen, a notary or other official who, in accordance with the laws of the Republic of Kazakhstan, is granted the right to perform notarial acts, as well as in the following order:

      1) military personnel – the commander of the corresponding military unit;

      2) citizens of the Republic of Kazakhstan who are sailing on sea vessels or inland navigation vessels sailing under the State flag of the Republic of Kazakhstan – captains of these vessels;

      3) persons who are on expeditions – the heads of these expeditions;

      4) persons who are in inpatient medical organizations – the chief physicians of these organizations;

      5) persons held in institutions serving sentences of arrest and deprivation of liberty – by the heads of the relevant institutions;

      6) persons with disabilities who have difficulties in movement – the chairman of the medical advisory commission.

      Footnote. Article 222 – as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 223. Reduction and extension of terms of state registration of conclusion of marriage (matrimony)

      1. Based on a joint application of persons entering into marriage (matrimony), if there are valid reasons (pregnancy, birth of a child, immediate threat to the life of one of the parties and other special circumstances), confirmed by relevant documents (certificate of the medical qualification commission on pregnancy, certificate of health, certificates confirming other special circumstances), the head of the registering authority, an employee of a foreign institution of the Republic of Kazakhstan at the place of state registration of marriage (matrimony) reduces the period of state registration of marriage (matrimony) before the expiration of fifteen calendar days or increases this period, but not more than fifteen calendar days.

      The time on which the term may be reduced shall be determined in each particular case, depending on specific circumstances.

      2. In some cases, an increase in the waiting period for the state registration of marriage (matrimony) is possible at the initiative of the registering authority, a foreign institution of the Republic of Kazakhstan only if there are circumstances preventing the state registration of marriage (matrimony). Prior to making a record of marriage (matrimony), an employee of the registering authority, an employee of a foreign institution of the Republic of Kazakhstan are obliged to suspend the record and require the applicant to submit relevant documentary evidence within the prescribed period, which may not exceed fifteen calendar days.

      The registration authority, the foreign institution of the Republic of Kazakhstan, at the request of interested persons or on their own initiative, carry out the necessary verification. Persons who have submitted an application for marriage (matrimony) are notified of the postponement of the state registration of marriage (matrimony). If there are legal obstacles to the conclusion of marriage (matrimony), the registering authority, the foreign institution of the Republic of Kazakhstan refuse to register it.

      If the information about such obstacles is not confirmed, the state registration of marriage (matrimony) is carried out on a general basis. The verification of these circumstances must be completed within fifteen calendar days.

      Permission to reduce or increase fifteen calendar days is issued in the form of a resolution on the application for marriage (matrimony) by the head of the registering authority, an employee of a foreign institution of the Republic of Kazakhstan, and in their absence – by the person performing their duties.

      If those wishing to enter into marriage (matrimony) for valid reasons cannot appear at the registration authority or at a foreign institution of the Republic of Kazakhstan on the prescribed day, the time for state registration of marriage (matrimony) at their request is postponed to another time.

      Footnote. Article 223 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 224. Application on entering into marriage (matrimony)

      1. The application for marriage (matrimony) is submitted in the form established by the Ministry of Justice of the Republic of Kazakhstan. In the absence of a standard application form, the text of the application in any form must contain all the information provided.

      For all the issued, contained in the form of application, the full and exact answers shall be given.

      2. In submitting the application on entering into marriage (matrimony) it is necessary to present:

      1) a citizen of the Republic of Kazakhstan permanently residing in the Republic of Kazakhstan or temporary staying abroad shall present certificate of identity or passport; a citizen of the Republic of Kazakhstan permanently residing abroad, - passport of the citizen of the Republic of Kazakhstan with a mark of a consular institution in foreign countries on registration as a citizen of the Republic of Kazakhstan permanently residing abroad; a foreign person permanently residing in the Republic of Kazakhstan shall present the registration certificate of a foreign person in the Republic of Kazakhstan. A foreign person temporary staying in the Republic of Kazakhstan shall present the document, issued by a law enforcement body of the Republic of Kazakhstan, permitting the part-time residence in the Republic of Kazakhstan; a stateless person permanently residing in the Republic of Kazakhstan shall present certificate of identity of a stateless person with a mark of law enforcement bodies of the Republic of Kazakhstan on registration at the place of residence. A stateless person temporary staying in the Republic of Kazakhstan shall present the document, certifying his (her) identity, issued by competent bodies of country of his (her) residence and registered in the manner, established by law enforcement bodies of the Republic of Kazakhstan.

      In addition with presentation of documents, certifying the identity, a foreign person, stateless person permanently residing in the territory of other state shall present the notarized translation of its text into Kazakh or Russian languages.

      Accuracy of translation of the texts of documents, certifying the identity of a foreign person, stateless person may be notarized in a diplomatic representation or consular institution or in the foreign service of a state of which a foreign person is a citizen, or a state of permanent residence of a stateless person;

      2) documents, certifying the necessity to reduce established marriage age, specified in Article 10 of this Code;

      3) information about previous marriages (matrimonies);

      4) information about children;

      5) receipt on actual knowledge about health status and financial condition of each other, as well as on absence of impediments of entering into marriage (matrimony).

      Footnote. Article 224 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.01.2013 No. 74-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 225. Procedure for registration of the last name of spouses during state registration of conclusion of marriage (matrimony)

      1. During state registration of conclusion of marriage (matrimony), a last name, chosen as the common last name shall be specified in the statement on conclusion of marriage (matrimonial) to a spouse that expressed desire to change premarital last name to the last name of other spouse.

      2. In drawing up of act register on conclusion of marriage (matrimony), the last names of spouses willing to retain their last names shall not be changed.

      3. If a spouse that expressed desire to add the last name of other spouse to his (her) premarital last name, the attached last name shall be written after premarital last name and shall be separated by a hyphen in the statement on conclusion of marriage (matrimony).

      4. The last name chosen by spouses shall be specified in joint written application on entering into marriage (matrimony).

Article 226. Procedure for state registration of marriage (matrimony)

      1. State registration of marriage (matrimony) is carried out by registration authorities, foreign institutions of the Republic of Kazakhstan in accordance with the procedure established by this Code.

      2. If the persons (one of the persons) entering into marriage (matrimony) cannot (cannot) appear at the registration authority, a foreign institution of the Republic of Kazakhstan due to a serious illness or for another good reason, the state registration of marriage (matrimony) is carried out at home, in a medical or other organization in the presence of persons entering into marriage (matrimony).

      3. Employee of the registration authority, employee of the foreign institution of the Republic of Kazakhstan:

      1) announces the submitted applications for the desire to enter into marriage (matrimony);

      2) explains to persons entering into marriage (matrimony) the rights and obligations of future spouses;

      3) finds out the consent to enter into marriage (matrimony) and the decision on the surname chosen by the spouses;

      4) finds out the absence of obstacles to marriage (matrimony);

      5) on behalf of the state, a certificate of the established pattern of marriage (matrimony) is issued.

      4. In the absence of obstacles to the conclusion of marriage (matrimony), an entry on marriage (matrimony), signed by persons entering into marriage (matrimony), and sealed with the signature of the head and the stamp of the registering authority or the signature of an official and the seal of a foreign institution of the Republic of Kazakhstan, shall be entered into the civil status act.

      5. The registering body, the foreign institution of the Republic of Kazakhstan shall refuse the state registration of marriage (matrimony) if they have evidence confirming the existence of circumstances preventing the conclusion of marriage (matrimony).

      6. The refusal of the registering body, the foreign institution of the Republic of Kazakhstan in the state registration of marriage (matrimony) may be appealed in accordance with the procedure established by the laws of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 226 – as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 227. State registration of conclusion of marriage (matrimony) in ceremonial surroundings

      At the wish of persons, entering into marriage (matrimony) the state registration of conclusion of marriage (matrimony) shall be performed in ceremonial surroundings in the special prepared indoor premises of registering bodies or in the special intended state marriage palaces.

Article 228. State registration of conclusion of marriage (matrimony) of citizens of the Republic of Kazakhstan with foreign persons or stateless persons

      1. State registration of conclusion of marriage (matrimony) of citizens of the Republic of Kazakhstan with foreign persons or stateless persons shall be performed in registering bodies of the Republic of Kazakhstan on common basis in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan or in a diplomatic representation, consular institution of a foreign state, of which a person willing to enter into marriage (matrimony) is a citizen.

      2. Simultaneously with submission of the application on entering into marriage (matrimony), a foreign person shall present a marriage (matrimony) license with a foreign person from a competent body of the state of which he (she) is a citizen, if such license is required in accordance with the legislation of a foreign state.

      In the absence of such a permit, the registering authority, the foreign institution of the Republic of Kazakhstan, when accepting the application, must explain to those entering into marriage (matrimony) and, first of all, to a citizen of the Republic of Kazakhstan that their marriage (matrimony) may be invalidated in the country of which the person with whom he (she) marries (matrimony) is a citizen.

      If despite such explanations the applicants insist on the state registration of conclusion of marriage (matrimony), this marriage (matrimony) shall be registered.

      State registration of marriage (matrimony) of citizens of the Republic of Kazakhstan with compatriots shall be carried out on a general basis in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

      3. Conditions of conclusion of marriage (matrimony) by a stateless person in the territory of the Republic of Kazakhstan shall be determined by the legislation of the Republic of Kazakhstan, if a person has a permanent place of residence in the territory of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 228 as amended by the Law of the RK dated 13.05.2020 № 327-VI (shall enter into force after the day of introduction of relevant amendments and additions to the Code of the RK"On taxes and other mandatory payments to the budget" (Tax Code)); dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 229. State registration of conclusion of marriage (matrimony) in foreign establishments of the Republic of Kazakhstan, diplomatic representations and foreign establishments of foreign states

      1. Marriage (matrimony) between citizens of the Republic of Kazakhstan, as well as between a citizen of the Republic of Kazakhstan and a foreigner, stateless person residing outside the territory of the Republic of Kazakhstan, may be concluded in foreign establishments of the Republic of Kazakhstan.

      2. Marriage (matrimony) between foreign persons, concluded in the territory of the Republic of Kazakhstan in diplomatic representations or consular institutions of foreign states shall be recognized valid if it is not inconsistent with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 229 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 230. Recognition of marriage (matrimony), concluded beyond the borders of the Republic of Kazakhstan

      1. Marriage (matrimony) between citizens of the Republic of Kazakhstan and between citizens of the Republic of Kazakhstan and foreign persons or stateless persons, concluded beyond the borders of the Republic of Kazakhstan shall be recognized valid in the Republic of Kazakhstan, in compliance of legislation of the state in the territory of which it is concluded, with the exception of cases, provided by Articles 10 and 11 of this Code.

      2. Marriage (matrimony) between foreign persons, concluded beyond the borders of the Republic of Kazakhstan in compliance with legislation of a state in the territory of which it is concluded shall be recognized valid in the Republic of Kazakhstan,, if it is not inconsistent with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 231. Invalidation of marriage (matrimony), concluded in the Republic of Kazakhstan or beyond the borders of the Republic of Kazakhstan

      Invalidation of marriage (matrimony), concluded in the Republic of Kazakhstan or beyond the borders of the Republic of Kazakhstan shall be determined by the legislation of the Republic of Kazakhstan which was in force as from the date of conclusion of marriage (matrimony).

Article 232. Procedure for issue of certificates of marriageability

      1. Certificate of marriageability shall be issued to citizens, permanently residing or previously resided in the territory of the Republic of Kazakhstan for the state registration of conclusion of marriage (matrimony) beyond the borders of the Republic of Kazakhstan in form, established by the Ministry of Justice of the Republic of Kazakhstan.

      2. A certificate of marital legal capacity is issued by any registering body, a foreign institution of the Republic of Kazakhstan on the basis of information from the information system of civil status acts.

      Verification of the existence of an act record on state registration of the conclusion of marriage (matrimony) shall be carried out from the age of sixteen.

      3. In order to receive the certificate, an applicant shall present the following documents:

      1) document, certifying identity;

      2) a certificate, certificate or court decision on the dissolution of marriage (matrimony) or a certificate or certificate of death of a spouse issued outside the Republic of Kazakhstan, if the applicant was previously married (matrimony).

      Footnote. Article 232 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of his first official publication).

Article 233. State registration of marriage with a person in custody or serving a sentence in places of deprivation of liberty

      1. State registration of marriage with a person in custody or serving a sentence in places of deprivation of liberty shall be performed by registering authorities in the presence of persons entering into marriage, in a room determined by the administration of the relevant institution, at the place of detention or serving the punishment of the person in compliance with the conditions of entering into marriage, provided for by this Code.

      2. State registration of marriage with a person in custody is made by the registering authority after notification of the person or the body in whose proceedings the case is.

      Footnote. Article 233 in the new wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 18.04.2017 № 58-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication).

Article 234. Content of statement on conclusion of marriage (matrimony)

      1. Statement on conclusion of marriage (matrimony) shall include the following information:

      1) last name (before and after conclusion of marriage (matrimony), first name, patronymic (in its existence), date and place of birth, age, citizenship, nationality if stated in the document, certifying identity, income source or place of work, place of residence and legal address, education, family status of each of each of persons, entering into marriage (matrimony);

      2) information about common children;

      3) reference details of the documents certifying identity of persons, entering into marriage (matrimony);

      4) date of composition and number of the statement;

      5) number of issued certificate on conclusion of marriage (matrimony).

      2. In case of dissolution or recognition of marriage (matrimony) as invalid, the necessary information shall be entered into the record of the act of marriage (matrimony). Such information is entered on the basis of a court decision on the dissolution or recognition of marriage (matrimony) as invalid or a record of the dissolution of marriage (matrimony) in the registration authorities, foreign institutions of the Republic of Kazakhstan on the joint application of the spouses.

      Footnote. Article 234 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 235. Suspension of the record of marriage (matrimony) at the request of the interested person

      In case of receipt of an application from an interested person about the presence of obstacles to the state registration of marriage (matrimony) before making a record of marriage (matrimony), the head of the registering authority, an employee of a foreign institution of the Republic of Kazakhstan is obliged to suspend the record and require the applicant to submit relevant documentary evidence within the appointed time. The period of suspension of record may not exceed fifteen calendar days.

      Footnote. Article 235 – as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 236. Issuance of a marriage certificate (matrimony) to spouses

      The certificate of marriage (matrimony) is issued in electronic form to each of the persons entering into marriage on the day of the state registration of marriage (matrimony) at the place of its conclusion.

      At the request of the spouses, a certificate of marriage (matrimony) can be issued on paper.

      Footnote. Article 236 – as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 237. Certificate on conclusion of marriage (matrimony)

      Certificate on conclusion of marriage (matrimony) shall contain the following information:

      1) last name (before conclusion of marriage (matrimony)), first name, patronymic (in its existence), date and place of birth, citizenship, nationality, if it is stated in the document, certifying identity of each of persons, entering into marriage (matrimony);

      2) date of conclusion of marriage (matrimony);

      3) date of composition and number of statement;

      4) information about choice of spouses’ last name;

      5) the place of state registration of marriage (matrimony) - the name of the registering authority, foreign institution of the Republic of Kazakhstan;

      6) date of issue of certificate on conclusion of marriage (matrimony);

      7) serial number of issued certificate on conclusion of marriage (matrimony);

      8) the name of the registering authority, the foreign institution of the Republic of Kazakhstan that issued the document.

      Footnote. Article 237 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Chapter 28. STATE REGISTRATION OF DISSOLUTION OF MARRIAGE (MATRIMONY)

Article 238. Grounds for state registration of dissolution of marriage (dissolution)

      1. The grounds for state registration of dissolution of marriage (matrimony) shall be a joint application of the spouses for dissolution of marriage (matrimony), a statement of one of the spouses in the prescribed manner, who has the right to dissolve the marriage (matrimony).

      2. The state registration of the dissolution of marriage (matrimony) in the registration authorities, foreign institutions of the Republic of Kazakhstan is carried out with mutual consent to the dissolution of marriage (matrimony) of spouses who do not have common minor children, and the absence of property and other claims to each other.

      3. Excluded by the Law of the RK dated 07.07.2020 № 361-VI (shall enter into force upon the expiry of ten calendar days after the day of first official publication).

      4. Regardless of whether the spouses have common minor children, the marriage (matrimony) is dissolved in the registration authorities, foreign institutions of the Republic of Kazakhstan at the request of one of the spouses on the basis of:

      1) enforced court decision on recognition of a spouse as missing;

      2) enforced court decision on recognition of a spouse incapable or partially capable;

      3) decreet on conviction against a spouse for commission of a crime to deprivation of freedom for the period of not less than three years.

      Footnote. Article 238 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 07.07.2020 № 361-VI (shall enter into force upon the expiry of ten calendar days after the day of first official publication); dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 239. Place of state registration of divorce (matrimony)

      The state registration of the dissolution of marriage (matrimony) is carried out in any registering body on the territory of the Republic of Kazakhstan at the request of the spouses or one of them, outside the Republic of Kazakhstan – in a foreign institution of the Republic of Kazakhstan at the place of stay.

      Footnote. Article 239 as reworded by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 240. Terms of the state registration of the dissolution of marriage (matrimony) on the joint application of the spouses for dissolution of marriage (matrimony)

      The state registration of the dissolution of marriage (matrimony) is carried out by the registering body, the foreign institution of the Republic of Kazakhstan in the personal presence of those dissolving marriage (matrimony) after a month from the date of filing a joint application for the dissolution of marriage (matrimony).

      The calculation of the term begins on the day after the application is submitted and expires on the corresponding day of the following month. If this number falls on a non-working day, then the working day following it is considered to be the expiration date.

      The monthly period cannot be shortened.

      If the spouses cannot appear at the registration authority, the foreign institution of the Republic of Kazakhstan for the state registration of the dissolution of marriage (matrimony) on the day appointed by them, they can re-apply for the dissolution of marriage (matrimony) to the registration authority, the foreign institution of the Republic of Kazakhstan, which again appoint a month period for the state registration of the dissolution of marriage (matrimony).

      If one of the spouses cannot appear at the registration authority, the foreign institution of the Republic of Kazakhstan for the state registration of the dissolution of marriage (matrimony) after the repeated submission of the application for the dissolution of marriage (matrimony), the dissolution of marriage (matrimony) may be performed in his absence in the presence of his notarized consent to the dissolution of marriage (matrimony).

      Footnote. Article 240 – as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 241. Application on state registration of dissolution of marriage (matrimony)

      1. Form of applications for dissolution of marriage (matrimony) by mutual consent of spouses who do not have common minor children, for state registration of divorce (matrimony) on the basis of: a court decision that entered into legal force on recognizing the spouse as missing; a court decision that has entered into legal force on recognizing a spouse as legally incompetent; a court verdict on the conviction of a spouse for committing a crime to imprisonment for a term of at least three years shall be approved by the Ministry of Justice of the Republic of Kazakhstan.

      The grounds for the state registration of the dissolution of marriage (matrimony) provided for in paragraph 4 of Article 238 of this Code, as well as the court decision on the dissolution of marriage (matrimony) that has entered into legal force, are entered into the information system of civil status acts in electronic form.

      2. A certificate of marriage (matrimony) must be attached to the application for the dissolution of marriage (matrimony) on the grounds provided for in paragraphs 2 and 4 of Article 238 of this Code, if it was issued on paper.

      If the record of the act of marriage (matrimony) in the registering authority has not been preserved, it is required to restore the act record of marriage (matrimony).

      3. A guardian of an incapacitated spouse may, on the basis of a notarized power of attorney, authorize other persons to make an application for state registration of divorce (matrimony).

      4. If one of the spouses cannot appear at the registering body for state registration of divorce (matrimony), with the exception of state registration of divorce (matrimony) on the basis of a joint application of the spouses, in accordance with the Civil Code, they shall be issued a power of attorney to represent his/her interests.

      Footnote. Article 241 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 242. State registration of dissolution of marriage (matrimony) with a person, recognized as missing, incapable or convicted to the lengthy term of deprivation of freedom

      In case of state registration of the dissolution of a marriage (matrimony) with a person recognized as missing, incapacitated or convicted of committing a crime to imprisonment for a period of at least three years, the registering authority, the foreign institution of the Republic of Kazakhstan are obliged to notify the spouse in custody or the guardian of the incapacitated spouse about it within a week from the date of receipt of the application, or a guardian over the property of a recognized missing spouse with the establishment of a forty-five-day period from the date of receipt of the notification, during which they have the right to inform in writing about the existence of a dispute with them on the application for the dissolution of marriage (matrimony).

      Failure to answer within the established time frame, refusal to dissolve marriage (matrimony) shall not be obstacles to dissolution of marriage (matrimony).

      Footnote. Article 242 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 243. Preservation or change of last name by spouses after dissolution of marriage (matrimony)

      A spouse that changed his (her) last name upon marriage (matrimony) to another shall specify about preservation of common last name or its change to premarital last name during the state registration of dissolution of marriage (matrimony) in the application on dissolution of marriage (matrimony).

      If the surname is changed on the basis of a court decision on dissolution of marriage (matrimony), the citizen shall be obliged to exchange identity documents within a month.

      Identity documents for the changed surname shall be issued by an authorized state body on the basis of a court decision on divorce (matrimony).

      Footnote. Article 243 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 244. State registration of dissolution of marriage (matrimony) with foreign persons or stateless persons

      1. Dissolution of marriage (matrimony) between citizens of the Republic of Kazakhstan and foreign persons or stateless persons, as well as marriage (matrimony) between foreign persons in the territory of the Republic of Kazakhstan shall be performed in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

      2. A citizen of the Republic of Kazakhstan, residing beyond the borders of the Republic of Kazakhstan shall have the right to dissolve marriage (matrimony) with a spouse, residing beyond the borders of the Republic of Kazakhstan independently from his (her) citizenship in a court of the Republic of Kazakhstan. In case if it is allowed to dissolve a marriage (matrimony) in registering bodies in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan, the marriage (matrimony) may be dissolved in foreign establishments of the Republic of Kazakhstan.

      3. Dissolution of marriage (matrimony) between citizens of the Republic of Kazakhstan and foreign persons or stateless persons, committed beyond the borders of the Republic of Kazakhstan shall be recognized valid in the Republic of Kazakhstan in compliance of the legislation of a relevant foreign state.

      4. Dissolution of marriage (matrimony) between foreign persons, committed beyond the borders of the Republic of Kazakhstan shall be recognized valid in the Republic of Kazakhstan in compliance of the legislation of a relevant foreign state.

Article 245. Content of statement on dissolution of marriage (matrimony)

      The following information shall be introduced into the statement on dissolution of marriage (matrimony):

      1) last name (before and after dissolution of marriage (matrimony), first name, patronymic (in its existence), date and place of birth, age, citizenship, nationality if it is stated in the document, certifying identity, place of residence and legal address, education, income source or place of work, information of number of marriages (matrimonies) of each of former spouses;

      2) the date of compilation, the record number of the act of marriage (matrimony) and the name of the registering authority, the foreign institution of the Republic of Kazakhstan, in which the state registration of marriage (matrimony) was carried out;

      3) document, being the reason for dissolution of marriage (matrimony);

      4) date of termination of marriage (matrimony);

      5) reference details of documents, certifying identity of persons dissolved marriage (matrimony);

      6) excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication);

      7) information on an applicant;

      8) serial number of certificate on dissolution of marriage (matrimony).

      Footnote. Article 245 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 246. Issuance of a certificate of dissolution of marriage (matrimony)

      A certificate of dissolution of marriage (matrimony) on the basis of an act record of the dissolution of marriage (matrimony) is issued in electronic form to each of the spouses at the place of state registration of the dissolution of marriage (matrimony) by the registering authority, a foreign institution of the Republic of Kazakhstan.

      At the request of each of the spouses, a certificate of dissolution of marriage (matrimony) can be issued on paper.

      Footnote. Article 246 – as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 247. Certificate on dissolution of marriage (matrimony)

      Certificate on dissolution of marriage (matrimony) shall contain the following information:

      1) first name, patronymic (in its existence), last name (before and after dissolution of marriage (matrimony), date and place of birth, citizenship, nationality if it is stated in the document, certifying identity of each of former spouses;

      2) information about the document, being the reason for the state registration of dissolution of marriage (matrimony);

      3) date of termination of marriage (matrimony);

      4) date of creation and number of statement on dissolution of marriage (matrimony);

      5) first name, patronymic (in its existence), last name of a person that is issued by the certificate on dissolution of marriage (matrimony);

      6) the date of issue and the name of the registering authority, the foreign institution of the Republic of Kazakhstan that issued the document;

      7) serial number of the certificate on dissolution of marriage (matrimony);

      8) the name of the registering authority, the foreign institution of the Republic of Kazakhstan, which carried out the state registration of the dissolution of marriage (matrimony).

      In case if marriage (matrimony) is dissolved in a judicial proceeding, the date of the enforcement of court decision on dissolution of marriage (matrimony) shall be stated in the certificate on dissolution of marriage (matrimony).

      Footnote. Article 247 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Chapter 29. STATE REGISTRATION OF ADOPTION OF A CHILD

      Footnote. Chapter 29 is excluded by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Chapter 30. Change of name, patronymic, surname

      Footnote. The title of Chapter 30 - in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141–VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 257. Ground for changing the name, patronymic, surname

      Footnote. The title of Article 257 - in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141–VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

      The change of the name, patronymic, surname is made by the registration authorities on the personal application of a person who has reached the age of sixteen and wants to change the name and (or) patronymic, surname.

      Change of first name, patronymic, last name shall be performed by the following justifiable reasons:

      1) dissonance of first name, patronymic, last name;

      2) difficulty of pronunciation of first name, patronymic, last name;

      3) the desire of the spouse (spouse) to share a surname with the spouse (spouse), if during the state registration of marriage (matrimony) they remained on premarital surnames or the spouse (spouse) after the state registration of marriage (matrimony) changed the surname to another;

      4) wish to have premarital last name if it is not declared upon dissolution of marriage (matrimony);

      5) wish to have a common last name with children from the previous marriage( matrimony);

      6) wish to have a premarital last name in case of death of a spouse;

      7) wish to have a common last name with children in case of death of a spouse, and if an applicant had premarital last name;

      8) wish to have first name and (or) last name that are consistent with the chosen nationality of one of parents (when parents have different nationalities) by an applicant;

      9) wish to have first name, factually well-established in life that is different from the first name in documents;

      10) wish to have premarital last name if the last name of a spouse was taken upon entering into marriage (matrimony);

      11) wish to have last name by the name of a father or grandfather as national tradition demands;

      12) the desire to bear the last name and (or) patronymic by the last name and first name of the person who actually raised the applicant;

      13) wish to have first name, patronymic, last name that are consistent with the chosen gender in case of transsexual surgery.

      Footnote. Article 257 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated 25.11.2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 258. Place of change of name, patronymic, surname

      An application for a change of name, patronymic, surname is submitted to any registration authority on the territory of the Republic of Kazakhstan at the applicant's choice, outside the Republic of Kazakhstan – to a foreign institution of the Republic of Kazakhstan for subsequent sending of documents to the registration authority.

      Footnote. Article 258 – as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 259. Application on change of first name, patronymic, last name

      The application on change of first name, patronymic, last name shall contain the following information:

      1) first name, patronymic (in its existence), last name of an applicant;

      2) chosen first name, patronymic, last name;

      3) reasons for change of first name, patronymic, last name.

Article 260. Procedure for considering an application for a change of name, patronymic, surname

      Consideration of an application for a change of name, patronymic, surname is carried out by the registering body, a foreign institution of the Republic of Kazakhstan in accordance with the marriage and family legislation of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 260 - as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 261. List of documents accompanied to application on change of first name, patronymic, last name

      Footnote. Article 261 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 262. Refusal to change the name, patronymic, surname

      Footnote. The title of Article 262 - in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141–VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

      Refusal of a registering body to change first name, patronymic, last name may be appealed in a judicial proceeding.

      Footnote. Article 262 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141–VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 263. Content of statement on change of first name, patronymic, last name

      Footnote. Article 263 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 264. Article 264. Information subject to change in connection with the change of name, patronymic, surname

      The information subject to change in connection with the change of name, patronymic, surname in the relevant records of birth, marriage or dissolution of marriage (matrimony) is entered on the basis of the conclusion on the change of name, patronymic, surname.

      Registration authorities in confirmation of the made change of the name, patronymic, surname issue the corresponding certificate of birth, conclusion or dissolution of marriage (matrimony).

      Footnote. Article 264 – as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 265. Issue of certificate on change of first name, patronymic, last name

      Footnote. Article 265 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 266. Certificate on change of first name, patronymic, last name

      Footnote. Article 266 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 267. List of state bodies, notified of the change of first, patronymic, surname of a citizen

      Footnote. Article 267 is excluded by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Chapter 31. STATE REGISTRATION OF DEATH

Article 268. Basis for state registration of death

      Basis for state registration of death shall be:

      1) a document of established form on death, issued by a healthcare organization;

      2) enforced court decision on establishment of the facts of death or declaration of a person as decedent.

      If there is an integration of the medical information system of healthcare with the information system of the authorized body in the field of healthcare, a document of the prescribed form on death is entered by a medical organization only into the medical information system of healthcare no later than one day from the moment of death.

      In the absence of integration of the information systems specified in part two of this article, a document of the prescribed form on death shall be entered by a medical organization not later than one day from the date of death both into the information system of the authorized body in the field of healthcare and into the medical information system of healthcare.

      Footnote. Article 268 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 269. Place of state registration of death

      State registration of death shall be carried out in any registering body on the territory of the Republic of Kazakhstan .

      Footnote. Article 269 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 270. Procedure for state registration of death

      If there is a death certificate issued by a medical organization in the information system of civil status acts, the state registration of death is carried out automatically.

      In the absence of a death certificate issued by a medical organization in the information system of civil status acts, state registration of death is carried out at the request of the interested person with the submission of documents that are the basis for state registration of death.

      Footnote. Article 270 – as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 271. State registration of the death of persons whose corpses have not been identified and are not in demand

      Footnote. The title of Article 271 - in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141–VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

      The state registration of the death of persons whose corpses have not been identified and are not in demand is carried out by the registration authorities on the written application of an official of the forensic medical examination organization.

      At the state registration of death of persons whose bodies are unidentified, information which is necessary for the state registration contained in a medical certificate of death shall be introduced into the death statement.

      If thereafter a decedent is identified, missing information about him (her) shall be introduced into the death statement, on the basis of medical certificate of death and written request of an applicant without composition of conclusion.

      Certificate of death in the form, established by the Ministry of Justice of the Republic of Kazakhstan shall be issued to the relevant service of local executive bodies on the state registration of persons, whose bodies are unidentified and unclaimed.

      Footnote. Article 271 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 272. Content of death statement

      The following information shall be introduced into the death statement:

      1) first name, patronymic (in its existence), last name, date and place of birth, last place of residence, gender, citizenship, nationality if it is stated in the document, certifying identity, date and place of death of a decedent;

      2) cause of death on the basis of the document, confirming the fact of death;

      3) document, confirming the fact of death;

      4) first name, patronymic (in its existence), last name, place of residence of an applicant or name and legal address of a body, an organization which made the death statement;

      5) serial number of certificate of death.

Article 273. Issuance of death certificate and notification

      After the state registration of death, a death notification can be obtained through the e-government web portal.

      Close relatives of the deceased, other persons included in the circle of his heirs, or citizens in whose care the deceased was, as well as representatives of state organizations in which the deceased lived or served his sentence, are issued a death certificate.

      If it is necessary to use it outside the Republic of Kazakhstan, the persons specified in part two of this Article, upon their application, by any registering authority, as well as by a foreign institution of the Republic of Kazakhstan, on the basis of the death certificate, are issued a certificate of state registration of death on paper.

      To other relatives, a death certificate is issued upon notification of the notary who has the inheritance file.

      The death certificate of persons whose corpses have not been identified and are not in demand is issued only after all the necessary information has been entered into the act record of the death certificate.

      Footnote. Article 273 – as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 274. Certificate of death

      Certificate of death shall contain the following information:

      1) first name, patronymic (in its existence), last name, date and place of birth, age of a decedent, date and place of death;

      2) date of composition and number of death statement;

      3) the date of issue and the name of the registering authority, the foreign institution of the Republic of Kazakhstan that issued the document;

      4) serial number of certificate of death;

      5) the name of the registering body, the foreign institution of the Republic of Kazakhstan that carried out the state registration of death.

      Footnote. Article 274 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan No. 272-VI dated November 25, 2019 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

SECTION 7. APPLICATION OF REGULATIONS OF MARRIAGE AND FAMILY LEGISLATION OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN
Chapter 32. APPLICATION OF REGULATIONS OF MARRIAGE AND FAMILY LEGISLATION OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN TO FOREIGN PERSONS AND STATELESS PERSONS

Article 275. Personal non-property and property rights and obligations of spouses

      Personal non-property and property rights and obligations of spouses shall be determined by the legislation of a state in the territory of which they have joint place of residence, and in the absence of joint place of residence - by the legislation of a state, in the territory of which they had the last joint place of residence. Personal non-property and property rights and obligations of spouses that had no joint the place of residence before shall be determined in the territory of the Republic of Kazakhstan by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 276. Establishment and contestation of paternity (maternity)

      1. Establishment and contestation of paternity (maternity) shall be determined by the legislation of a state of which a child is a citizen by birth.

      2. In the territory of the Republic of Kazakhstan, the procedure for establishment and contestation of paternity (maternity) shall be determined by the legislation of the Republic of Kazakhstan. In cases if the legislation of the Republic of Kazakhstan permits establishment of paternity (maternity) in registering bodies, parents of a child, residing beyond the borders of the Republic of Kazakhstan, at least one of whom is a citizen of the Republic of Kazakhstan shall have the right to apply with the application on establishment of paternity (maternity) to foreign establishments of the Republic of Kazakhstan.

Article 277. Rights and obligations of parents and children

      Rights and obligations of parents and children, including parental obligation to maintain children shall be determined by the legislation of a state in the territory of which they have joint abiding place. In the absence of joint abiding place of parents and children, the rights and obligations of the parents and children shall be determined by the legislation of a state of which a child is a citizen. The legislation of a state in the territory of which a child lives, may be applied upon request of a plaintiff to the alimentary obligations and other relations between parents and children.

Article 278. Alimentary obligations of children, attained the age of majority, as well as other family members

      Alimentary obligations in behalf of parents, as well as alimentary obligations of other family members shall be determined by the legislation of a state in the territory of which they have joint abiding place. In the absence of joint abiding place such obligations shall be determined by the legislation of a state of which a person is a citizen, holding the rights to receive the alimony.

Article 279. State registration of acts of civil status of citizens of the Republic of Kazakhstan residing beyond the borders of the Republic of Kazakhstan

      1. The state registration of acts of civil status in respect of citizens of the Republic of Kazakhstan permanently or temporarily residing outside the Republic of Kazakhstan is carried out by foreign institutions of the Republic of Kazakhstan, and the act records made by them are transferred to the registration authority of the capital of the Republic of Kazakhstan.

      2. During the state registration of acts of civil status in foreign establishments of the Republic of Kazakhstan, the legislation of the Republic of Kazakhstan shall be applied if interested persons are the citizens of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 279 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.09.2014 № 239-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication); dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 280. Recognition of the documents of foreign states, confirming commitment of acts of civil status

      Documents, issued by competent bodies of foreign states, confirming commitment of acts of civil status beyond the borders of the Republic of Kazakhstan, in accordance with the Law of the relevant states in respect of citizens of the Republic of Kazakhstan, foreign persons and stateless persons shall be recognized valid in the Republic of Kazakhstan, if they are not inconsistent with the legislation of the Republic of Kazakhstan, and in existence of a consular certification or a special stamp (apostille). At the request of interested persons, a registration authority or a foreign institution of the Republic of Kazakhstan makes a note on the registration of a civil status act outside the Republic of Kazakhstan in the information system of civil status acts, with the exception of the birth certificate, which is subject to state registration in the information system of civil status acts..

      Competent bodies of the Republic of Kazakhstan shall be obliged to provide cooperation for refugees and forced migrants to receive marriage (matrimony) certificates, birth certificates and other documents of civil status at the place of previous residence.

      Footnote. Article 288 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 No. 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Chapter 33. CONCLUDING AND TRANSITIONAL PROVISIONS

Article 281. Responsibility for violation of marriage and family legislation of the Republic of Kazakhstan

      Violation of marriage and family legislation of the Republic of Kazakhstan shall entail responsibility, established by the Laws of the Republic of Kazakhstan.

Article 282. Order of application of this Code

      1. This Code applies to legal relationships that arose after its enactment.

      2. Adoption agencies that have received accreditation in the territory of the Republic of Kazakhstan before the day of putting into effect the provisions of subparagraphs 8), 9) and 10) of paragraph 2 of Article 112 of this Code are obliged, within one year from the date of introduction of the provisions of these sub-paragraphs, to submit corresponding obligations to the authorized body for protection of children’s rights of the Republic of Kazakhstan.

      3. Upon expiration of the period specified in paragraph 2 of this article, adoption agencies that have not submitted obligations in accordance with the requirements of the subparagraphs 8), 9) and 10) of paragraph 2 of Article 112 of this Code shall cease their activity on the territory of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 282 in the new wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 09.04.2016 № 501-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day its first official publication).

Article 283. Order of enforcement of this Code

      1. This Code enters into force upon expiry of ten calendar days from its first official publication.

      2. Declare to be no longer in force the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17 December, 1998 “On marriage and family” (Bulletin of the Parliament of the Republic of Kazakhstan, 1998, No. 23, Article 430; 2001, No. 24, Article 338; 2004, No. 23, Article 142; 2006, No. 1, Article 5; 2007, No. 3, Article 20; No. 9, Article 67; No. 20, Article 152; 2011, No. 6, Article 49).

      The President of the Republic of Kazakhstan N. Nazarbayev