Арал өңiрiнiң проблемаларын кешендi шешу жөнiндегi 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламаны бекiту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 26 қыркүйектегі N 915 Қаулысы

Қазақстан Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI:
1. Қоса берiлiп отырған Арал өңiрiнiң проблемаларын кешендi шешу жөнiндегi 2007 - 2009 жылдарға арналған бағдарлама (бұдан әрi - Бағдарлама бекiтiлсiн.
2. Орталық және жергiлiктi атқарушы органдар Бағдарламада көзделген iс-шаралардың уақтылы орындалуын қамтамасыз етсiн және жыл сайын 20 қаңтардан және 20 шiлдеден кешiктiрмей Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттiк жоспарлау министрлiгiне оның iске асырылу барысы туралы ақпарат ұсынсын.
3. Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттiк жоспарлау министрлiгi жыл сайын 1 ақпаннан және 1 тамыздан кешiктiрмей Қазақстан Республикасының Үкiметiне Бағдарламаның iске асырылу барысы туралы жиынтық ақпарат ұсынсын.
4. Ақтөбе, Қарағанды, Қызылорда, Оңтүстiк Қазақстан облыстарының әкiмдерiне әзiрленетiн өңiрлiк бағдарламаларда "Арал өңiрiндегi экологиялық қасiрет салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтiк қорғау туралы" Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 30 маусымдағы Заңының қолданысына жатқызылатын аумақтарды дамыту жөнiндегi кешендi шаралар мен тетiктердi көздеу ұсынылсын.
5. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттiк жоспарлау министрлiгiне жүктелсiн.
6. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгiзiледi.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі

Бағдарламаның мазмұны

1. Бағдарламаның паспорты
2. Кiрiспе
3. Проблеманың қазiргi жай-кyйiн талдау
3.1. Жалпы сипаттама
3.2. Экологиялық ахуал
3.3. Халықтың ауыз сумен қамтамасыз етiлуi
3.4. Әлеуметтiк инфрақұрылым
3.5. Арал өңiрi экономикасының жай-күйi
4. Бағдарламаның мақсаты мен мiндеттерi
5. Бағдарламаның негiзгi бағыттары мен iске асыру тетiгi
5.1. Негiзгi бағыттары
5.1.1. Экологиялық ахуалды жақсарту және халықтың экологиялық мәдениетiн арттыру
5.1.2. Халықты сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету
5.1.3. Суды ұтымды пайдалану және егiншiлiк әдiстерiн жақсарту
5.1.4. Нарықтық инфрақұрылымды дамытуға жәрдемдесу
5.1.5. Әлеуметтiк инфрақұрылымды дамыту
5.1.6. Өңiрдiң маркетингi
5.2. Бағдарламаны iске асыру тетiктерi
6. Қажеттi ресурстар мен қаржыландыру көздерi
7. Бағдарламаны iске асырудан күтiлетiн нәтижелер
8. Бағдарламаны iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспары

Қазақстан Республикасы
Үкiметiнiң
2006 жылғы 26 қыркүйектегi
N 915 қаулысымен
бекiтiлген

Арал өңiрiнiң проблемаларын кешендi шешу жөнiндегi 2007-2009 жылдарға арналған бағдарлама

1. Бағдарламаның паспорты

Ескерту. 1-бөлімге өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2008.02.06. N 105 Қаулысымен.

Атауы Арал өңiрiнiң проблемаларын кешендi шешу
жөнiндегi 2007-2009 жылдарға арналған
бағдарлама

Әзiрлеу үшiн Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2006 жылғы
негiздеме 31 наурыздағы N 222 қаулысымен бекiтiлген
Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2006
жылғы 1 наурыздағы "Қазақстанның әлемдегi
бәсекеге барынша қабiлеттi елу елдiң қатарына
кiру стратегиясы" атты Қазақстан халқына
Жолдауын iске асыру жөнiндегi iс-шаралардың
жалпыұлттық жоспарын және Қазақстан
Республикасы Yкiметiнiң 2006-2008 жылдарға
арналған бағдарламасын орындаудың желiлiк
кестесiнiң 104-тармағы;
Қазақстан Республикасы Президентiнiң
Әкiмшiлiгi Басшысының 2005 жылғы 13 мамырдағы
N 41-8.28 бұйрығымен бекiтiлген
Қазақстан Республикасының Президентi
H.Ә.Назарбаев 2005 жылғы 27-28 сәуiрде
Қызылорда облысына жұмыс сапары барысында
берген тапсырмаларды орындау жөнiндегi
iс-шаралардың 4-тармағы

Негiзгi әзiрлеушi Қазақстан Республикасы Экономика және
бюджеттiк жоспарлау министрлiгi

Мақсаты Бағдарламаның мақсаты экологиялық жағдайды
тұрақтандыру, нарықтық және әлеуметтiк
инфрақұрылымды дамыту, өңiрдiң беделін арттыру
арқылы Арал өңiрi халқының тұрмыс сапасының
өлшемдерiн жақсарту болып табылады

Мiндеттерi Экологиялық ахуалды оңалту;
суды ұтымды пайдалану және жерді пайдалану
әдiстерiн жақсарту;
сапалы ауыз суға қол жеткiзудi қамтамасыз ету;
нарықтық және әлеуметтік инфрақұрылымды дамыту;
өңірдің беделін қалыптастыру және ілгерілету

Қаржыландыру Республикалық бюджеттен 7796,7 млн. теңге,
көздері оның ішінде 2007 жылы 1223,4 млн. теңге, 2008
жылы 2051,1 млн. теңге, 2009 жылы
4522,2 млн. теңге көлемiнде;
халықаралық гранттар есебiнен 2007 жылы 86,3
млн. теңге көлемiнде қаражат бөлу көзделiп
отыр.
Республикалық бюджет қаражаты есебiнен
қаржыландырылатын iс-шаралар бойынша
қаражаттың көлемi тиiстi қаржы жылына
арналған республикалық бюджет туралы Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес нақтыланатын
болады.

Бағдарламаны iске Бағдарламаны iске асыру және онда көзделген
асырудан күтiлетiн барлық шараларды қабылдау Арал өңiрiндегi
нәтижелер экологиялық ахуалды жақсартуға, нарықтық
инфрақұрылымды дамытуға, халықты сапалы
ауыз сумен қамтамасыз етуге, суды ұтымды
пайдалануға және Арал өңiрiндегi егiншiлiк
әдiстерiн жетiлдiруге ықпал етуге тиiс.

Iске асыру мерзiмi 2007-2009 жылдар

2. Кiрiспе

Соңғы жылдары мемлекет экологиялық қасiрет нәтижесiнде Арал өңiрiнде қалыптасқан әлеуметтiк-экономикалық проблемаларды шешу жөнiнде ауқымды шаралар қабылдауда.
Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2004 жылғы 7 мамырдағы N 520 қаулысымен бекiтiлген Арал өңiрiнiң проблемаларын кешендi шешу жөнiндегi 2004-2006 жылдарға арналған және Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2005 жылғы 24 қаңтардағы N 49 қаулысымен бекiтiлген, Арал өңiрiне iргелес өңiрлер аумақтарының шөлейттену процесiн тоқтатуға және болдырмауға бағытталған Қазақстан Республикасында шөлейттенуге қарсы күрес жөнiндегi 2005 - 2015 жылдарға арналған бағдарлама қабылданды және iске асырылуда.
Осы және басқа шараларды iске асыру өңiрдiң экологиялық жай-күйiн бiршама жақсартуға, оның мемлекет кепiлдiк берген негiзгi қызметтердi ұсынатын әлеуметтiк және тыныс-тiршiлiктi қамтамасыз етушi инфрақұрылым желiсiмен қамтамасыз етiлу деңгейiн арттыруға көмегiн тигiздi.
Сонымен қатар, Арал өңiрi проблемаларының ауқымдылығы оларды шешу жөнiндегi жұмыстарды жалғастыруды талап етедi. Осыны негiзге ала отырып, Қазақстан Республикасының Президентi Н.Ә.Назарбаев 2005 жылы 27-28 сәуiрде Қызылорда облысына жұмыс сапары барысында берген тапсырмалар бойынша жаңа 2007-2009 жылдарға арналған Арал өңiрiнiң проблемаларын кешендi шешу жөнiндегi бағдарлама әзiрлендi.

3. Проблеманың қазiргi жай-күйiн талдау

3.1. Жалпы сипаттама

Арал өңiрiнiң проблемаларын кешендi шешу жөнiндегi 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламаның қабылдануымен өңiрдегi жағдайды тұрақтандыру жөнiндегi шаралар неғұрлым жүйелi сипатқа ие болды.
Арал өңiрiндегi экологиялық қасiрет себептерi мен салдарын жою жөнiндегi басымдықтар айқындалды.
Көрсетiлген Бағдарлама шеңберiнде республикалық бюджеттен 2004-2006 жылдары Арал өңiрi проблемаларын шешу жөнiндегi iс-шараларды iске асыру үшiн 17356,1 млн. теңге бөлiндi, оның iшiнде 2004 жылы 6271,9 млн. теңге, 2005 жылы 7814,4 млн. теңге, 2006 жылы (бюджеттi нақтылау кезiндегi түзетулердi ескере отырып) 3269,8 теңге бөлiндi.
Көрсетiлген қаражат мынадай жобаларды iске асыруға жiберiлдi:
Сырдария өзенiнiң арнасын реттеу және Арал теңiзінің солтүстiк бөлiгiн сақтау;
Арал теңiзi өңiрiнiң елдi мекендерiн сумен жабдықтау және санитариясы;
Қызылорда қаласында сарқынды суларды биологиялық тазарту станциясын салу;
Қызылорда қаласында сарқынды суларды биологиялық тазарту станциясына дейiн 1 және 12 кәрiздiк-сорғы станциялары бар бас тегеурiндi коллекторларды салу;
Қызылорда облысында бас су өткiзу құрылысы бар Қараөзек өзегiн қайта жаңарту;
Қызылорда қаласында су құбырлары мен кәрiз желiлерiн қайта жаңарту және кеңейту (1-кезек);
Қызылорда қаласының жылу-энергия көздерiн және тұрғын үй секторын iлеспе газға көшiру;
және басқалар.
Тұтастай алғанда, көрсетiлген және басқа да мемлекеттiк және салалық бағдарламалар шеңберiнде Арал өңiрiнiң проблемаларын шешу үшiн 2004 - 2005 жылдары республикалық бюджеттен 32795,98 млн. теңге бөлiнген болатын.
Қазақстан Республикасында шөлейттенуге қарсы күрес жөнiндегi 2005 - 2015 жылдарға арналған бағдарлама шеңберiнде жайылымды пайдалану жүйесiн жетiлдiру, Қызылорда және Оңтүстiк Қазақстан облыстарындағы шөлейттену процестерiн болдырмау мақсатында егiстiктi жайылымдар жасау, Қызылорда облысында қайталама тұздалған топырақты қалпына келтiру және мелиорациялау жөнiндегi пилоттық жобаны әзiрлеу және iске асыру жөнiндегi шаралар қабылдануда.
Қабылданып жатқан шаралардың нәтижесiнде соңғы жылдары Арал өңiрiнде демографиялық көрсеткiштердiң жақсарғаны байқалады.
2005 жылы бала туудың республикалық көрсеткiшi халықтың әр 1000 адамына 18,4-тен келген кезде, Оңтүстiк Қазақстан облысында бұл индикатор 25,9-ды, Қызылорда облысында - 22,5-тi құрайды. Ақтөбе облысында да бала туу орташа республикалық көрсеткiштен жоғары.
Өлiм-жiтiм көрсеткiштерi соңғы жылдары Арал өңiрiнiң аудандарында да төмендеу үрдiсiне ие болды және орташа республикалық деңгейден төмен қалыптасты.
Арал өңiрiнде елдiң басқа өңiрлерiмен салыстырғанда халықтың өмiр сүру деңгейiн жақсартуға бағытталған қосымша әлеуметтiк қорғау шаралары iске асырылуда. Мысалы, жыл сайын республикалық бюджеттен экологиялық қасiрет аймақтарында тұратын халыққа атаулы әлеуметтiк және тұрғын үй көмегiн көрсетуге арналған нысаналы трансферттер бөлiнiп келдi.
Сонымен қатар, халықтың өмiр сүру жағдайының едәуiр нашарлауына алып келген Арал өңiрiндегi экологиялық қасiрет себептерi мен салдарын жою үшiн капиталды қажет ететiн iрi жобаларды iске асыру арқылы мемлекеттiң одан әрi мақсатты қолдауы қажет.
Сонымен бiрге орасан күйзелiске ұшыраған, табиғи және әлеуметтiк-экономикалық проблемаларға толы, тыныс-тiршiлiктi қамтамасыз ету үшiн жарамсыз және даму үшiн перспективасы жоқ өңiр ретiндегi Арал өңірі туралы соңғы он жылдықтарда қалыптасқан таптаурын көзқарасты өзгерту қажет.
Қолданылып жатқан шаралардың нәтижесi осы ұғымды өзгертуге, Арал өңiрiн үлкен мүмкiндiктер өңiрi ретiнде қабылдауға жәрдемдесуi тиiс, бұл оның экономикалық дамуының, инвестициялық тартымдылығының қосымша факторы болады.

3.2. Экологиялық ахуал

Арал теңiзi бассейнiндегi экологиялық жағдайды жақсарту үшiн Арал өңiрiнiң проблемаларын кешендi шешу жөнiндегi 2004 - 2006 жылдарға арналған бағдарламаның шеңберiнде "Сырдария өзенiнiң арнасын реттеу және Арал теңiзiнiң солтүстiк бөлiгiн сақтау - 1-кезең" (бұдан әрi - САРАТС-1) жобасының бiрiншi кезеңiн iске асыру бiрiншi кезектегi маңызға ие.
Жобаны iске асыру нәтижесiнде 2006 жылғы ақпандағы деректер бойынша Арал теңiзiнiң солтүстiк бөлiгiнiң деңгейi Балтық жүйесi бойынша (жобаны iске асыру басталғанға дейiн 39 метр) 41,4 метрлiк белгiге дейiн жеттi. Бұл ретте, су бетiнiң аумағы 2606-дан 3156,6 шаршы км-ге дейiн, су көлемi - 17,7-ден 25,2 текше км-ге дейiн ұлғайды, ал судың минералдануы бiр литрге 23-тен 12 граммға дейiн азайды.
Алдын ала есептеулер бойынша судың көбеюiнiң қазiргi қарқыны сақталған кезде Арал теңiзiнiң солтүстiк бөлiгiндегi судың деңгейi 2006 жылдың соңына қарай Балтық жүйесi бойынша 42 метр белгiге жетедi, яғни жобалық көлемге жобада көзделген мерзiмнен 1-1,5 жыл бұрын жетедi.
Қазалы және Қызылорда гидротораптарынан төменiрек Сырдария өзенiнiң өткiзу қабiлетi 60-тан 400 текше м/сек. дейiн және тиiсiнше 400-ден 760 текше м/сек. дейiн ұлғайды.
Көлдер жүйесiн суландыру алаңы 6,3 мың гектарға, Қазалы гидроторабына "байланған" шабындықтар 7 мың гектарға және Қызылорда гидроторабына "байланған" суармалы жер 17 мың гектарға жеттi.
Қазiргi уақытта САРАТС-1 жобасының бiрiншi кезеңiн iске асыру жалғасуда.
Бұдан басқа, 2002 - 2005 жылдары Арал өңiрінде 2 мұнай және 143 өздiгiнен төгiлiп жатқан, оның iшiнде құрамындағы радионуклидтерi жоғары 121 ұңғыма жойылды. Нәтижесiнде 300 мыңнан астам шаршы метр алаңдағы жер бетi сулары мен топырақтың мұнай өнімдерiмен және радионуклидтермен одан әрi ластануының алды алынды және шамамен 9 мың текше м/тәулiк көлемiнде жер асты тұщы судың шығысы қысқарды.
Сонымен бiрге, қабылданып отырған шараларға қарамастан, техногендiк жүктеме және Арал өңiрiнiң топырақ жамылғысының шөлейттенуi жалғасуда. Бұл ретте, топырақ түзудiң теңгерiмдi табиғи процестерi бұзылуда, топырақтың құнарлылығы мен өнiмдiлiгi азаюда, қоршаған ортаның ластану, топырақ жамылғысының сортаңдану мен азу процестерi күшеюде.
Жер ресурстарын пайдалануда жiберілген маңызды кемшiлiктер едәуiр учаскелерiн су басқан және сортаңдалған суармалы жерлердің қайтарымының төмендеуiне әкелдi. Жыл сайын айналымнан суармалы жердiң 10-15 %-ның шығарылуы жалғасып отыр, Арал өңiрiнiң оңтүстiк бөлiгiнде жайылымның 20-25 %-ы жарамсыз. Үш мың жайылма көлдердiң 123-i ғана қалды, шабындықтардың өнiмдiлiгi 4 eceгe азайды, топырақтың шөлейттену және сортаңдану процесі күшейiп отыр.
Суару және коллекторлық-дренаждық желiлердiң техникалық жай-күйi және олардың пайдалы әрекет коэффициентi жер, сондай-ақ су құрылғыларының тозу көздерi бола отырып, өте төмен деңгейде қалып отыр.
Суарылатын, құрғатылмаған және шала құрғатылған жерлердiң сортаңдану және сондай-ақ батпақтану процестерiмен қатар тыңайтқыштар қалдықтарының жинақталуы, улы химикаттармен, дефолианттармен ластануы байқалып отыр.
Арал теңiзiнiң кеуiп қалған табанында әртүрлi сортаңдардың iрi массивтерi қалыптасты. Зерттелген 1533 мың га алаңның 755 мың га немесе шамамен 50 %-ы сортаң.
3,0 мыңнан астам га аумақта сексеуiл дәнiн себу жөнiндегi жыл сайынғы жұмыстар жеткiлiксiз, өйткенi Арал теңiзiнiң кеуiп қалған табанының қазақстандық бөлiгi шамамен 2,4 млн. га құрайды.
2004 - 2005 жылдар бойы жүргiзiлген зерттеулерге сәйкес өңiрдегi судың сапасы микробиологиялық және санитарлық-химиялық көрсеткiштер бойынша санитарлық нормаларға сәйкес келмейдi.
Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлiгi "Қазгидромет" республикалық мемлекеттiк кәсiпорнының Арал өңiрiнiң экологиясы өңiрлiк орталығы 2003 - 2005 жылдар аралығында жүргiзген қоршаған ортаның ластануы мен халық денсаулығының жай-күйiн мониторингiлiк зерттеулер халықты сапалы ауыз сумен қанағаттанғысыз қамтамасыз етiлуi халықтың денсаулығы нашарлауының маңызды себептерiнiң бiрi болып табылады деген қорытынды жасауға мүмкiндiк бердi.
Бұл ретте, ауыз сумен жабдықтау көздерiнiң неғұрлым қолайсыз жағдайы Қызылорда қаласында қалыптасқан, олар кермектiгi, лайлылық, түстiлiк, сульфаттардың, құрғақ қалдықтың болуы сияқты химиялық-талдамалық көрсеткiштер бойынша шектi жол берiлетiн шоғырлануға (бұдан әрi - ШЖШ) сәйкес келмейдi.
Оңтүстiк Қазақстан облысының Арал өңiрiнiң аймағына кiретiн өңiрлерiнде де жағдай оңып тұрған жоқ, онда мемлекеттiк гидрометеорологиялық мониторинг деректерi бойынша Сырдария, Келес, Бадам өзендерiнде мыс пен сульфат бойынша ШЖШ бiрнеше есе асатын жер бетi суларының ластануы байқалып отыр.
Өңiрде жер бетi суларының ресурстары шектеулi болғандығына және өзiнiң сапалық сипаттамалары бойынша халық пен шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң қажеттiлiгiн қанағаттандыра алмайтындығына байланысты судың жер асты запастарын пайдалану маңызды болып отыр. Осыған байланысты перспективада минералдылығы жоғары жер асты суларын тұщыту жөнiндегi қондырғыларды қолдана отырып, жергiлiктi су тартқыштар салу қажеттiлiгi туындайды.
Арал өңiрi аумағында қоршаған ортаның барлық көрсеткiштерiнiң жаппай және жүйелi мониторингi жолға қойылмағанын атап өткен жөн. Ауа сынамасын бiр жолғы iрiктей отырып, тоқсан сайынғы мониторинг Қызылорда қаласында ғана жүзеге асырылады. Арал өңiрiнiң қалған аумақтарында атмосфералық ауаның ластануын бақылау жүргiзiлген жоқ.
Тұтастай алғанда, қабылданып жатқан шараларға қарамастан, өңiрдегi экологиялық жағдай мейлiнше күрделi болып қалып отыр.
Экологиялық қолайсыздық халықтың денсаулығына және бiрiншi кезекте ана мен бала денсаулығына әсер етедi. Әлеуметтiк маңызы бар аурулардың (қаны аздық, туберкулез, несеп-жыныс жүйесiнiң аурулары, гипертензиялық бұзылу, жүктi әйелдердiң, туудың және туғаннан кейiнгi кезеңнiң патологиясы) өсуi есебiнен әйелдердiң экстрагениталдық патологиясы ұлғайды. Бұл аудандарда аллергиялық ауру жиi байқалуда. Республиканың басқа аудандарындағы балалармен салыстырғанда Арал өңiрiндегi балалардың антропометрикалық деректерiнiң неғұрлым төмен екендiгi байқалуда.
Қызылорда облысында жоғары аналар өлiм-жiтiмi сақталуда (тiрi туған әр 100 мың балаға 79,1), бұл республикалық көрсеткiштен шамамен 2 eceгe жоғары.
2000 - 2005 жылдардағы Арал өңiрi аймағы халқының ауырушаңдығы көрсеткiштерiн талдау Арал өңiрiнiң барлық аудандарында эндокриндi, жүйке, ас қорыту жүйесi, несеп органдары жүйесi ауруларының өскенiн көрсеттi.
Сонымен бiрге, бұл халық денсаулығының нашарлауымен ғана емес, сондай-ақ жыл сайын жүргiзiлетiн алдын ала медициналық тексерулер барысында ауруларды анықтаудың жақсаруымен де түсiндiрiледi.

3.3. Халықтың ауыз сумен қамтамасыз етiлуi

Республика өңiрлерi бойынша талдау және салыстырмалы деректер Арал өңiрiндегi сумен жабдықтау объектiлерiн салу және қайта жаңарту соңғы жылдары жедел қарқынмен жүзеге асырылғанының куәсi.
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2002 жылғы 23 қаңтардағы N 93 қаулысымен бекiтiлген 2002 - 2010 жылдарға арналған "Ауыз cу" салалық бағдарламасы шеңберiнде республикалық бюджет қаражаты есебiнен 2002 - 2003 жылдары Арал өңiрiнде 195 км-ден астам су құбыры желiлерi салынды немесе қайта жаңартылды.
Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2003 жылғы 10 шiлдедегi N 1149 Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының ауылдық аумақтарын дамытудың 2004 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасын және 2002 - 2010 жылдарға арналған "Ауыз cу" салалық бағдарламасын iске асыру шеңберiнде өңiрдi ауыз сумен жабдықтауды дамытуға республикалық бюджеттен 2004 - 2006 жылдары 6107,6 млн. теңге сомасында қаражат бөлiндi.
2004 жылы Қызылорда облысының Жалағаш, Жосалы кенттерiндегi және Жиделi топтық су құбыры (2-кезегiн қайта жаңарту), Ақтөбе облысының Байғанин және Оңтүстiк Қазақстан облысының Қарақұр ауылдарында су құбыры желiлерi салынды немесе қайта жаңартылды.
2005 - 2006 жылдары Арал-Сарыбұлақ (IV кезек), Жиделi және Кентау-Түркiстан топтық су құбырлары сияқты iрi объектiлердiң құрылысы, Қызылорда облысының Қазалы қаласын сумен жабдықтау жобасы аяқталды (немесе аяқталу сатысында), Қызылорда облысының Жаңақорған, Тереңөзек кенттерiнiң, Ақтөбе облысының Ноғайты ауылының сумен жабдықтау объектiлерi, Қарағанды облысының Жездi кентiндегi су құбыры желiлерi және басқалар қайта жаңартылды.
Қызылорда облысында Арал өңiрiнiң проблемаларын кешендi шешу жөнiндегi 2004 - 2006 жылдарға арналған бағдарлама шеңберiнде "Арал теңiзi өңiрiнiң елдi мекендерiн сумен жабдықтау және санитариясы" жобасы iске асырылуда. Жоба шеңберiнде жалпы ұзындығы 22 км Арал-Сарыбұлақ топтық су аққысы желiлерiн қыздырылған шойыннан жасалған құбырлар төсеп, Арал қаласының қолданыстағы су тарату құбыры желiсiн полиэтилен құбырларымен қайта жаңарту, 3 мыңнан астам үйдi қалпына келтiрiлген желiге қосу, су тарту колонналарын және өрт сөндiру гидранттарын орнату және тегеурiндi су мұнараларын салу және басқа да жұмыстар жүргiзiлдi.
Қазiргi уақытта халықтың су құбыры суымен қамтамасыз етiлу деңгейi бойынша (75%) Қызылорда облысы республиканың басқа облыстары арасында алдыңғы орындардың бiрiн иеленедi.
Ақтөбе облысы бойынша 2005 жылы Арал өңiрiндегi халықтың су құбыры суымен қамтамасыз етiлуi 60,4 %-ды құрады, орталықтандырылмаған көздерден 2000 жылғы 70 %-ға қарағанда - 39,5%-ды құрады. Жұмыс iстемейтiн бу құбырларының үлес салмағы 2000 жылғы 15,3 %-дан 2005 жылы 10,6 %-ға төмендедi.
Сонымен бiрге Арал өңiрiнде жұмыс iстеп тұрған су құбырларының санитарлық-техникалық жай-күйi қанағаттанғысыз күйде қалып отыр, бұл су құбыры құрылыстары мен тарату желiлерiнде апатты жағдайлардың жиi болуына алып келедi. Бiрқатар су құбырларында тазарту және зарарсыздандыру қондырғыларының қажеттi кешенi жоқ.
Судың тапшылығынан Оңтүстiк Қазақстан облысының ауылдық жерлерiндегi халықты сумен қамтамасыз етуде неғұрлым қиын жағдай қалыптасып отыр, мұнда Арал өңiрi аймақтарының бiрқатар елдi мекендерiнде су тұтыну үлесi норма бойынша тәулiгiне 150 литрдiң орнына шамамен 30 литрдi құрайды.
Арал өңiрiнiң жергiлiктi атқарушы органдары ішкi су құбыры желiлерiн салу және оларды салынып жатқан топтық су құбырларына қосу мәселелерiн тиiсiнше пысықтамайды. Бұл республикалық бюджеттен бөлiнген қаражаттың тиiмсiз жұмсалуына алып келедi.

3.4. Әлеуметтiк инфрақұрылым

Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2004 жылғы 11 қазандағы N 1459 Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасында бiлiм берудi дамытудың 2005 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы және Қазақстан Республикасындағы ауылдық аумақтарды дамытудың 2004 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы шеңберiнде өңiрдiң бiлiм беру жүйесiн дамытуға республикалық бюджеттен 2004 - 2006 жылдары 3456,3 млн. теңге бөлiндi. Осы жылдары 11 бiлiм беру объектiсiнiң құрылысы салынды және аяқталады, 10 құрылыс басталды және жалғастырылады.
2000 жылмен салыстырғанда өңiрдiң жалпы бiлiм беретiн мектептерiнiң желiсi 31 бiрлiкке ұлғайды.
Қазақстан Республикасының ауылдық аумақтарын дамытудың 2004 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы шеңберiнде өңiрдiң денсаулық сақтау жүйесiн дамытуға 2004 - 2006 жылдары бюджеттен 3240,4 млн. теңге бөлiндi. Бұдан басқа, Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2004 жылғы 13 қыркүйектегi N 1438 Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау iсiн реформалау мен дамытудың 2005 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы шеңберiнде 2006 жылы республикалық бюджеттен Қызылорда облысының Байқоңыр қаласында әйелдер консультациясы бар перзентхана үйiн салуды бастауға 100,0 млн. теңге бөлiндi.
2004 - 2006 жылдары 9 денсаулық сақтау объектiсiнiң құрылысы салынды және аяқталатын болады, 7 объектiнiң құрылысы басталды және жалғастырылады.
Бұдан басқа, денсаулық сақтау және бiлiм беру желiлерiн дамыту жергiлiктi бюджеттердiң қаражаты есебiнен де жүзеге асырылады.
Сонымен бiрге, егер оқушы орындарын ұлғайту бiлiм беру қызметтерiне қол жетiмдiлiктi қамтамасыз ететiн болса, аурухана төсектерiн жай ғана ұлғайту өңiр халқының денсаулығы проблемаларының барлық кешенiн шеше бермейдi. Арал өңiрiнiң денсаулық сақтау iсiнде негiзгi назар қалыптасып отырған экологиялық жағдайда аурудың алдын алу, салауатты өмiр салтын жүргiзу жөнiнде халыққа бiлiм беру жұмысы, тұрмысты дұрыс ұйымдастыру жағына аударылуға тиiс.

3.5. Арал өңiрi экономикасының жай-күйi

Арал өңiрiн әлеуметтiк-экономикалық дамыту жөнiндегi, оның iшiнде Арал өңiрiнiң проблемаларын кешендi шешу жөнiндегi 2004 - 2006 жылдарға арналған бағдарламаны iске асыру шеңберiнде мемлекет қабылдаған шаралар өңiр экономикасындағы жағдайды тұрақтандыруға мүмкiндiк бердi, оның әлеуетiн одан әрi өсiру үшiн жағдай жасады.
Мысалы, Арал өңiрiнiң проблемаларын кешендi шешу жөнiндегi 2004 - 2006 жылдарға арналған бағдарламаны iске асыру шеңберiнде "Қызылорда қаласында жылу-энергия көздерi мен тұрғын үй секторын iлеспе газға көшiру" жобасы бойынша электр қуаты 50 МBт және жылу қуаты 90 Гкал/сағ. газ-турбиналық электр станциясын салуды аяқтау өңiрдiң iшiнара энергетикалық тәуелсiздiгiн қамтамасыз еттi. Нәтижесiнде жылыту тарифтерi 1 шаршы метр үшiн 98 теңгеден 58 теңгеге дейiн немесе 59,1 % төмендедi, 1 текше метр газдың құны 6 теңгенi құрады.
Сайып келгенде, жобаны iске асыру өңiрдегi инвестициялық ахуалдың жақсаруына, энергия қажетсiнетiн өндiрiстердiң дамуына алып келдi.
Қазiргi уақытта кварц құмы кен орындары базасында табақты шыны өндiрiсi жөнiндегi зауыт салу басталды.
2006 жылы саздақ кен орындары негiзiнде жоғары сапалы керамикалық кiрпiш шығаратын 3 зауыт пайдалануға берiледi және әк тас пен құрғақ құрылыс қоспаларын шығару өндiрiсiн ұйымдастыру жөнiндегi жоба iске асырылады.
"Сырдария өзенiнiң арнасын реттеу және Арал теңiзiнiң солтүстiк бөлiгiн сақтау" жобасының 1-кезеңiн iске асыру 39,5 га балық өсiрiлетiн көлдердi қалпына келтiруге және суландыруға әрi Арал өңiрiнде балық саласын дамытуға мүмкiндiк бердi.
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003 жылғы 29 желтоқсандағы N 1344 қаулысымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының балық шаруашылығын дамытудың 2004 - 2006 жылдарға арналған бағдарламасы шеңберiнде Арал теңiзiнiң Солтүстiк бөлiгiнде балық ресурстарын және сирек кездесетiн бағалы балық түрлерiн толықтыру жөнiнде жұмыстар жүргiзiлуде.
Балық шаруашылығы өндiрiсiн дамыту үшiн Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003 жылғы 31 желтоқсандағы N 1389 қаулысымен бекiтiлген Шағын қалаларды дамытудың 2004 - 2006 жылдарға арналған бағдарламасы шеңберiнде "Арал қаласында шыны-пластика қайықтар шығару жөнiндегi технологияларды дамыту" жобасы iске асырылуда.
Ақтөбе облысының Арал өңiрi аймағында орналасқан аудандарында өнеркәсiп өнiмдерi өндiрiсiнiң өсуi байқалады.
Мысалы, 2004 жылғы деңгейге қарағанда 2005 жылы өнеркәсiп өнiмi өсуi Шалқар ауданында 2,9 есе, Темiрде - 39,4 %-ға, Байғанинде - 17,3 %-ға, Ырғызда - 15,6 %-ға өстi.
Байғанин ауданында 2005 жылы "Yмiт" жаңа мұнай кен орны ашылды, оны iске қосу жаңа жұмыс орындарын құруға, ауданды одан әрi орнықты дамыту әлеуетiн кеңейтуге мүмкiндiк бередi.
Арал өңiрiнде экономиканың негiзгi салаларының бiрi - ауыл шаруашылығы болып табылады.
Сонымен бiрге, құрғақ климат жағдайында ылғалды көп қажет ететiн ауыл шаруашылығы дақылдары өндiрiсiне бағдарлану, суармалы инфрақұрылымның жетiлмегендiгi су қорларын тиiмсiз пайдалануға алып келедi.
Күрiш өсiрудiң қалыптасқан технологиясында суландыру және коллекторлы-дренажды желiге көп күш түседi, тұнбаланады және олар жиi iстен шығады, бұл агроэкологиялық жағдайды одан әрi нашарлатады.
Осыған байланысты, нарықта сұранысқа ие және құрғақшылық пен тұзға төзімділігімен ерекшеленетін өңделетін дақыл түрлерiнiң әр алуандылығын көбейту қажеттiгi өңiр үшін басты проблемалардың бiрi болып табылады. Бұл өңірді тұрақты дамыту және шөлейттенуге қарсы күрес үшін суландыру суын ұтымды пайдалануға ғана емес, сонымен бірге жергілікті халықтың өмір сүру деңгейін көтеруге де мүмкіндік береді.
Қазіргi уақытта күрiш өсірудiң (көшеттiк әдiс және өсiрiлген тұқымнан күріш себу) жаңа технологиялары бар, бұлар суландыру суы нормаларын азайтуға, топырақтың қайтадан сорлануының алдын алуға ықпал етедi.
Су үнемдеу технологиясы өсiмдiк шаруашылығын әртараптандыруға да байланысты, ол бұл өңiр үшiн дәстүрлi емес техникалық (қант қызылшасы, сафлор, қытай бұршағы, мақта және тағы басқа) және астық (күздiк қара бидай, copгo, арпа, сұлы және басқалары) дақылдары егiстерiн кеңейту қажеттiгiн көздейдi.
Өңiрдiң экономикасында туризмдi дамыту маңызды рөл атқарған болар едi, ол үшiн тиiстi әлеует бар: Арал теңiзi, Түркiстан қаласы, Қамбаш көлi, "Байқоңыр" ғарыш айлағы және басқалары.
Алайда, туристiк инфрақұрылымның жоқтығы, нашар менеджмент, көлiк-коммуникациялық инфрақұрылымның, сервистiк қызмет көрсетудiң төмен деңгейi саланың дамуын тежейдi.

4. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері

Бағдарламаның мақсаты экологиялық жағдайды тұрақтандыру, нарықтық және әлеуметтiк инфрақұрылымды дамыту, өңiрдiң беделiн арттыру арқылы Арал өңiрi халқының тұрмыс сапасының көрсеткіштерiн жақсарту болып табылады.
Қойылған мақсаттарға қол жеткiзу үшiн Бағдарламада мынадай мiндеттердi шешу көзделедi:
экологиялық жағдайды оңалту;
суды ұтымды пайдалану және жер ресурстарын тиiмдi пайдалану;
сапалы ауыз суға қол жеткiзудi қамтамасыз ету;
нарықтық және әлеуметтiк инфрақұрылымды дамыту;
өңiрдiң беделiн қалыптастыру және iлгерiлету.

5. Бағдарламаның негiзгi бағыттары мен iске асыру тетiгi

5.1. Негiзгi бағыттары

Қойылған мақсаттарға қол жеткiзу және мiндеттердi шешу мынадай негiзгi бағыттар бойынша жүзеге асырылады:
экологиялық жағдайды оңалту және халықтың экологиялық мәдениетiн арттыру жөнiндегi iс-шараларды iске асыру;
халықты сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету жөнiндегi iс-шараларды iске асыру;
суды ұтымды пайдалану және жердi пайдалану әдiстерiн жақсарту;
нарықтық инфрақұрылымды дамытуға жәрдемдесу;
әлеуметтiк инфрақұрылымды дамыту;
өңiрдiң маркетингi.

Арал өңiрiнiң халқын әлеуметтiк қорғау мәселелерi "Арал өңiрiндегi экологиялық қасiрет салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтiк қорғау туралы" Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 30 маусымдағы Заңына сәйкес шешiлетiн болады.

5.1.1. Экологиялық ахуалды жақсарту және халықтың экологиялық мәдениетiн арттыру

Арал өңiрiнiң экологиялық ахуалын жақсарту үшiн:
Сырдария өзенiнiң арнасын реттеу және Арал теңiзiнiң солтүстiк бөлiгiн сақтау жөнiндегi жобаны (1-кезең) аяқтау;
"Сырдария өзенiнiң арнасын реттеу және Арал теңiзiнiң солтүстiк бөлiгiн сақтау (2-кезең)" жобасы бойынша жоба алдындағы құжаттаманы әзiрлеудi қамтамасыз ету;
Қызылорда қаласында улы химикаттарды сақтайтын арнайы сақтау қоймаларын (көмiндi) салу;
Қызылорда қаласында өндiрiстiк және тұрмыстық қалдықтарды сорттауға және көмуге арналған полигон салу;
Қызылорда облысы Қызылорда қаласында сарқынды суларды биологиялық тазарту станциясына дейiн 1 және 12 кәрiздiк-сорғы станциялары бар бас тегеурiндi коллекторлар салуды аяқтау;
Арал теңiзi өңiрiнiң елдi мекендерiн сумен жабдықтау және санитария жобасын аяқтау;
Арал-Сырдария бассейнiнде бағалы балық түрлерiн сақтау, молықтыру және ұтымды пайдалану жөнiндегi iс-шараларды одан әрi iске асыру жөнiнде шаралар қабылдау;
Арал өңiрiнiң ауылдық аумақтарына экологиялық-демографиялық тексеру жүргiзу, әкiмшiлiк аудандардың экологиялық паспорттарын жасау;
Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Даму Бағдарламасымен Арал өңiрiнiң әлеуметтiк проблемаларын зерттеуге техникалық көмек тарту мәселелерiн пысықтау көзделедi.
Табиғатты ұтымды пайдаланудың маңызды элементi болып табылатын халықтың экологиялық мәдениетiн арттыру үшiн:
Арал өңiрiнде экологиялық мәдениеттi арттырудың өңiрлiк тұжырымдамаларын әзiрлеу;
экологиялық бiлiм беру жөнiндегi жобаларды iске асыратын халықаралық экологиялық қорлармен, үкiметтiк емес ұйымдармен (бұдан әрi - ҮЕҰ) жүйелi жұмыс жүргiзу;
облыстық және қалалық әкiмдiктерге халықтың экологиялық мәдениетiн арттыруға бағытталған халықаралық гранттарды орналастыру жөнiндегi конкурстарға қатысуды ұсыну;
экологиялық қолайсыз өңірлерде экологиялық бiлiм беру жөнiндегi әлемдік тәжірибені зерделеу көзделіп отыр.

5.1.2. Халықты сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету

Халықтың сапалы ауыз суға қол жеткiзуiн қамтамасыз етудi жақсарту үшiн:
Қызылорда қаласындағы су құбыры және кәріз желілерін қайта жаңарту және кеңейту;
салынып жатқан топтық су құбырларына қосылатын елдi мекендердiң iшкi су құбырлары желiлерiн қайта жаңартуды жүзеге асыру жөнiнде шаралар қабылдау;
Ақтөбе облысы Ырғыз ауданының "Ырғыз-Тельман-Коминтерн" магистральды су аққысын қайта жаңартуды жүргiзy;
Қызылорда облысы Қармақшы ауданының Жосалы аудан орталығында су құбырын салу (3-кезең);
Қызылорда облысы Сырдария ауданының Нағи Iлиясов атындағы кентiнде сумен қамтамасыз ету жүйесiн қайта жаңартуды және кеңейтудi жүргiзу;
ауылдық су құбыры желiлерi мен құрылыстарында профилактикалық жөндеу жұмыстарын жүргiзу жөнiнде шаралар қабылдау көзделедi.
Бұдан басқа, 2002 - 2010 жылдарға арналған "Ауыз cу" салалық бағдарламасын iске асыру шеңберiнде 2007 - 2009 жылдары Арал өңiрiнiң сумен жабдықтау жүйесiн жетiлдiруге республикалық бюджеттен 4081,2 млн. теңге сомасында қаражат бөлу жоспарланып отыр.
2007 жылы Оңтүстiк Қазақстан облысының Түркiстан қаласын сумен жабдықтау құрылысының жобасын iске асыруды; 2008 жылы Оңтүстiк Қазақстан облысы Созақ ауданының Тасты-Шу топтық су құбырын қайта жаңартуды, Қызылорда облысы Қазалы ауданының Қазалы қаласы мен Әйтеке би кентiндегi қолданыстағы су құбыры желiлерiн қайта жаңарту, "Қазалыны/Жаңа Қазалыны сумен жабдықтау" жобасын аяқтау, 2009 жылы - Қызылорда облысының Октябрь топтық су құбырын салуды аяқтау жоспарланып отыр.
Қазақстан Республикасының ауылдық аумақтарын дамытудың 2004 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасын iске асыру шеңберiнде 2007 жылы Ақтөбе облысы Темiр ауданының Кеңқияқ кентiнде сумен жабдықтау жүйесiн қайта жаңартуды, Қызылорда облысы Қармақшы ауданының Тасбөгет кентiнде сумен жабдықтау және су бөлу жүйелерiн қайта жаңарту мен кеңейтудi, Төретам кентiнде тарату желiлерiн қайта жаңартуды, Шиелi ауданының Шиелi кентiнде су құбырлары желiлерiн қайта жаңартуды аяқтауға республикалық бюджеттен 683,4 млн. теңге бөлу жоспарлануда.
Ескерту. 5.1.2-кіші бөлімге өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008.02.06. N 105 Қаулысымен.

5.1.3. Суды ұтымды пайдалану және егiншiлiк әдiстерiн жақсарту

Топырақ бетiнiң нашарлауын, тұздануын, батпақтануын болдырмау үшін:
Қызылорда облысында күрiш шаруашылығының жаңа технологиялары мен күрiштiң ылғалды аз қажетсiнетiн сорттарын енгiзу;
жаңа технологиялар мен Арал өңiрi аймағы үшiн дәстүрлi емес тұзға төзiмдi, ылғалды аз қажетсiнетiн дақылдарды енгiзу жолымен өсiмдiк шаруашылығын әртараптандыру жөнiнде шаралар қабылдау;
суармалы жердiң қарашiрiксiзденуiн болдырмауға бағытталған технологияларды енгiзу;
егiншiлiкке, оның iшiнде минералды тыңайтқыштар мен өсiмдiктердi қорғау құралдарын пайдалануда экологиялық қауiпсiз технологияларды енгiзу жөнiнде шаралар қабылдау;
инфрақұрылымы мен қайта өңдеу өнеркәсiбi нашар дамыған жекелеген аудандарда орналасқан судың үлестiк шығысы жоғары тұзды, өнiмдiлiгi аз жердi ауыл шаруашылығы айналымынан шығару мәселелерiн пысықтау;
Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Даму Бағдарламасымен Арал өңiрiнiң табиғи ресурстарын пайдалану мен басқаруды жақсартуға техникалық көмек тарту мәселелерiн пысықтау көзделiп отыр.

5.1.4. Нарықтық инфрақұрылымды дамытуға жәрдемдесу

Арал өңiрiнiң экономикасын мемлекеттiк қолдау нарықтық инфрақұрылымның одан әрi дамуын қамтамасыз ету жолымен жүзеге асырылатын болады.
Энергияны көп қажет ететiн өндiрiстерге инвестициялар тарту және өңiр халқын газбен қамтамасыз ету мақсатында Қызылорда облысы Арал ауданының Құланды газ кен орнын игеру мәселесi қаралатын болады.
Қызылорда қаласындағы жылу энергия көздері мен тұрғын үй секторын ілеспе газға көшіру" жобасын іске асыру жалғасатын болады.
Энергиямен жабдықтауды жақсарту үшiн Қызылорда облысының Қармақшы ауданы Төретам кентiнде "Западная" қосалқы станциясын салу мәселесiн қарау көзделiп отыр.
Нарықтық инфрақұрылымды жақсартуда автомобиль жолдарын және басқа да қатынас жолдарын дамыту негiзгi басым бағыттардың бiрi болып табылады. Осы мақсатта Жезқазған - Сексеуiл, Бейнеу - Шалқар темiр жолдарын салу мәселелерi пысықталатын болады.
Ескерту. 5.1.4-кіші бөлімге өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008.02.06. N 105 Қаулысымен.

5.1.5. Әлеуметтiк инфрақұрылымды дамыту

2007 - 2009 жылдары Арал өңiрi халқының бiлiм беру, денсаулық сақтау және әлеуметтiк қорғау қызметтерiне қол жетiмдiлiгiн қамтамасыз ету үшiн:
Қызылорда қаласының Александров кентiнде 994,3 млн. теңге сомасына 150 орындық мүгедектерге арналған оңалту орталығын салуды бастау;
Қазақстан Республикасында бiлiм берудi дамытудың 2005 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасын іске асыру шеңберiнде 1538,4 млн. теңге сомасына 5 бiлiм беру объектiсiн салу;
Қазақстан Республикасының ауылдық аумақтарын дамытудың 2004 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасын iске асыру шеңберiнде 3445,8 млн. теңге сомасына 20 бiлiм берудiң объектiсiн және 3405,3 млн. теңге сомасына 10 денсаулық сақтау объектiсiн салу;
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау iсiн реформалау мен дамытудың 2005 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасын iске асыру шеңберiнде Қызылорда облысының Байқоңыр қаласында құны 1620,0 млн. теңге әйелдер консультациясы бар перзентхана үйiн салуды аяқтау;
Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2006 жылғы 6 қаңтардағы N 17 қаулысымен бекiтiлген Мүгедектердi оңалтудың 2006 - 2008 жылдарға арналған бағдарламасын iске асыру шеңберiнде Қызылорда қаласының Александров кентiнде құны 2798,8 млн. теңге ересектер мен балаларға арналған психоневрологиялық интернаттар салуды бастау көзделiп отыр.

5.1.6. Өңiрдiң маркетингi

Арал өңiрiнiң серпiнді экономикалық дамуы үшiн оның инвестициялық тартымдылығының негiзгi факторларының бipi болып табылатын өңiрдiң беделiн арттырудың маңызы зор.
Өңiрдiң беделiн қалыптастыру және iлгерiлету;
Арал өңiрiнiң жергiлiктi атқарушы органдарының маңызды мiндеттерiнiң бipi болуға тиіс. Осыған байланысты олар өңiрдiң маркетингi бойынша мынадай бағыттарды қамтитын жеке iс-қимыл жоспарын әзiрлеуi қажет:
өңiрдiң брендiн қалыптастыру және iлгерiлету-инвестициялық маркетинг;
туристiк маркетинг;
өңiрдiң ақпараттық саясаты.
Өңiрдiң брендiн қалыптастыру және iлгерiлету:
өңірдің стратегиялық ресурстарын айқындаумен маркетингтiк зерттеулер жүргізуді;
Арал өңiрi үшiн беделдiк жобалар мен идеяларды әзірлеу жөнінде ҮЕҰ мен халық үшiн конкурстар өткiзудi;
маркетингтiк зерттеулердiң нәтижелерi бойынша өңірдің даму стратегиясына негiзделген Арал өңiрінің маркетингтік стратегиясын қалыптастыруды қамтиды.
Инвестициялық маркетинг:
әлеуеттi инвесторлармен мақсатты жұмысты;
өңiрдiң инвестициялық паспортын әзiрлеудi және оны мамандандырылған инвестициялық сайттарда орналастыруды;
өңiрдiң мүдделерiн алға жылжыту үшiн өңiр өкiлдерiнiң форумдарға, инвестициялық жәрмеңкелерге, конференцияларға қатысуын;
өңiрде инвестициялық алаңқайлар тiзiлiмiн дайындауды;
өңірде модельдік инвестициялық жобаларды іске асыруды;
инвестициялық жобалар жәрмеңкесін өткізуді;
әлеуметтiк маңызы бар үздiк инвестициялық жобаға конкурс өткізудi;
өңiр үшiн стратегиялық инвесторларды анықтауды, олардың әлеуметтiк көтермелеу жөнiндегi шараларды әзiрлеуді;
өңiрде жұмыс iстейтiн инвесторлар арасында олардың қажеттiлiктерi мен проблемаларын анықтау үшiн форумдар өткізуді;
инвестициялық маркетингтiң нәтижелiлiгi мониторингiн;
Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2003 жылғы 17 мамырдағы N 1096 Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003 - 2015 жылдарға арналған стратегиясы шеңберiнде өңiрдегi экологиялық ахуалды ескере отырып, Арал өңiрi экономикасының нақты секторындағы инвестициялық жобаларды қаржыландыру мәселелерiн пысықтауды қамтиды.
Туристiк маркетинг:
туризм саласын дамыту жөнiнде ұсыныстар әзiрлеудi;
қонақ үй секторын қоса алғанда, тиiстi инфрақұрылымдарды дамытуды;
туристiк бағыттарды әзiрлеудi;
халықаралық туристiк компаниялар үшiн жарнамалық туристiк турлар ұйымдастыруды;
туристiк нарық үшiн өңiр туралы жарнамалық өнiм шығаруды;
туристiк секторда жұмыс iстейтiн басқарушы персоналды оқытуды қамтиды.
Өңiрдiң ақпараттық саясаты:
бұқаралық ақпарат құралдары (бұдан әрi - БАҚ) мен журналистер арасында Арал өңiрi туралы, өңiрдiң даму проблемалары туралы үздiк ақпараттық материалға конкурстар өткiзудi;
өңiрдiң ақпараттық ортасын қалыптастыруда жергiлiктi БАҚ-пен өнiмдi iс-қимыл жасауды;
мамандандырылған халықаралық БАҚ-тарда өңiр туралы ақпарат орналастыруды;
мақсатты аудиторияларға (бизнес-құрылымдарға, халыққа және басқаларға) есептелген өңiр туралы ақпараттық және жарнамалық өнiмдер шығаруды қамтиды.

5.2. Бағдарламаны iске асыру тетiктерi

Бағдарламаны iске асыру оны iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспары негiзiнде жүзеге асырылатын болады.
Iс-шаралардың кешендiлiгi атқарушы билiктiң барлық деңгейлерiнiң қызметiн үйлестiруге және мүмкiндiктерiн Арал өңiрiндегi экологиялық ахуалды жақсарту жөнiндегi iс-шаралар жоспарының барлық бағыттары бойынша мақсатты және келiсiлген iс-қимылды қамтамасыз етуге жұмылдыруға мүмкiндiк бередi.
Бағдарламаны iске асыру тетiгiнiң тиiмдiлiгiн Арал өңiрiнiң проблемаларын шешудiң негiзгi бағыттары бойынша iс-қимылдың мақсаттылығымен және келiсiлуiмен қамтамасыз ету ұйғарылып отыр: экологиялық ахуалды оңалту және сапалы ауыз суға қол жеткiзудi қамтамасыз ету, су ресурстарын пайдаланудың тиiмдiлiгiн арттыру және жердi пайдалану әдiстерiн жақсарту, нарықтық инфрақұрылымды дамыту, өңiрдiң маркетингi.
Бұдан басқа, Арал өңiрiн оңалту жөнiндегi нақты шаралар экологияны оңалтуды, сумен жабдықтауды және елдiң инфрақұрылымын дамытуды көздейтiн басқа да бағдарламалық құжаттаpдa көрiнiс табады.
Ақтөбе, Қарағанды, Қызылорда және Оңтүстiк Қазақстан облыстарының әкiмдерiне әзiрленетiн өңiрлiк бағдарламаларда "Арал өңiрiндегi экологиялық қасiрет салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтiк қорғау туралы" Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 30 маусымдағы Заңының қолданысына жатқызылатын аумақтарды дамыту жөнiндегi кешендi шаралар мен тетiктердi көздеу ұсынылып отыр.
Қазақстан Республикасының Үкiметi Бағдарламаның аралық қорытындыларының тұрақты мониторингiн жүзеге асыратын болады және қажет болғанда оны iске асыру жөнiндегi Iс-шаралар жоспарын белгiленген тәртiппен түзететiн болады.

6. Қажеттi ресурстар және қаржыландыру көздерi

Арал өңiрiнiң проблемаларын шешуге республикалық бюджеттен 2007 - 2009 жылдар iшiнде барлығы 25269,7 млн. теңге, оның iшiнде 2007 жылы 7831,1 млн. теңге, 2008 жылы 7716,5 млн. теңге, 2009 жылы 9722,1 млн. теңге бөлiнетiн болады.
Осы Бағдарламаның iс-шараларын iске асыру шеңберiнде республикалық бюджеттен 7796,7 млн. теңге, оның iшiнде 2007 жылы 1223,4 млн. теңге, 2008 жылы 2051,1 млн. теңге, 2009 жылы 4522,2 млн. теңге көлемiнде қаражат бөлiнетiн болады.
Сондай-ақ iс-шараларды қаржыландыру қолданыстағы мемлекеттiк және салалық бағдарламалар шеберiнде жүзеге асырылатын болады, оларға:
Қазақстан Республикасының ауылдық аумақтарын дамытудың 2004 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы;
Қазақстан Республикасында бiлiм берудi дамытудың 2005 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы;
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау iсiн реформалау мен дамытудың 2005 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы;
Қазақстан Республикасының автожол саласын дамытудың 2006 - 2012 жылдарға арналған бағдарламасы;
2002 - 2010 жылдарға арналған "Ауыз cу" салалық бағдарламасы;
Мүгедектердi оңалтудың 2006 - 2008 жылдарға арналған бағдарламасы жатады.
Республикалық бюджет қаражаты есебiнен қаржыландырылатын iс-шаралар бойынша қаражат көлемi тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес нақтыланатын болады.
Бұдан басқа, Бағдарламаның жекелеген iс-шараларының iске асырылуын халықаралық гранттар қаражаты есебiнен жүзеге асыру көзделiп отыр.
Ескерту. 6-бөлімге өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008.02.06. N 105 Қаулысымен.

7. Бағдарламаны iске асырудан күтiлетiн нәтижелер

Тұтастай алғанда Бағдарламаны iске асыру Арал өңiрiнде экологиялық ахуалды жақсартуға, халықты сапалы ауыз сумен қамтамасыз етуге, суды және жердi пайдалану жүйесiн жетiлдiруге ықпал етуi тиiс.
"Сырдария өзенiнiң арнасын реттеу және Арал теңiзiнiң солтүстiк бөлiгiн сақтау" жобасының 1-кезеңi аяқталатын болады, оның нәтижелерi бойынша Арал теңiзiнiң солтүстiк бөлiгiндегi су деңгейi және Сырдария өзенi арнасының өткiзу қабiлетi және басқалары артады.
Қызылорда қаласының жылу энергия көздері мен тұрғын үй секторын ілеспе газға көшіру" жобасын іске асыру жалғасатын болады.
Қызылорда қаласында су құбыры және кәрiз желiлерi қайта жаңартылады және кеңейтiледi.
Су ресурстарын пайдаланудың оңтайлы жүйесi құрылатын болады.
Егiншiлiктi жүргiзудiң жаңа технологиялары, күрiштiң неғұрлым тұрақты әрi ылғалды аз қажетсiнетiн сорттары енгiзiлетiн болады.
Өсiмдiк шаруашылығын әртараптандыру жөнiндегi шаралар асырылатын болады, нарықта сұранысқа ие және құрғақшылыққа әрі тұзға төзiмдiлiгiмен ерекшеленетiн екпе дақылдардың түрлерi кеңейтiледi, бұл cуды тиiмдi пайдалануға ғана емес, жергiлiктi халықтың тұрмыс деңгейiн көтеруге де ықпалын тигiзедi.
Ескерту. 7-бөлімге өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008.02.06. N 105 Қаулысымен.

8. Арал өңірінің проблемаларын кешенді шешу жөніндегі 2007 - 2009 жылдарға арналған бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары

Ескерту. 8-бөлімге өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008.02.06. N 105 Қаулысымен.

Р/с N №	Іс-шара	Аяқтау нысаны	Орындалуына (іске асырылуына) жауапты	Орындау (іске асыру) мерзімі	Болжалды шығыстар (млн. теңге)	Қаржыландыру көздері
1	2	3	4	5	6	7
1. Экологиялық ахуалды жақсарту және халықтың экологиялық мәдениетін арттыру
1	Қызылорда қаласында улы химикаттарды сақтау үшін арнайы сақтау қоймасын (көмінді) салу	ЭБЖМ-ге ақпарат	Қоршағанортамині	2009 жылғы 20 шілде	2008 жыл - 126,0 2009 жыл - 196,8	Республикалық бюджет
2	Қызылорда қаласында өндірістік және тұрмыстық қалдықтарды сорттауға және көмуге арналған полигон салу	ЭБЖМ-ге ақпарат	Қоршағанортамині	2009 жылғы 20 шілде	2008 жыл - 200,0 2009 жыл - 137,0	Республикалық бюджет
3	Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау	ЭБЖМ-ге ақпарат	АШМ, Қызылорда облысының әкімі	2009 жылғы 20 шілде	2007 жыл - 312,1 2008 жыл - 325,9 2009 жыл - 22,6	Республикалық бюджет
4	Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау (2-кезең)» жобасы бойынша жоба алдындағы құжаттаманы әзірлеуді қамтамасыз ету	ЭБЖМ-ге ақпарат	АШМ	2008 жылғы 20 қаңтар	2007 жыл - 154,5 (68,2 - республикалық бюджет, 86,3 - Халықаралық Қайта Құру және Даму Банкінің гранты)	Республикалық бюджет, Халықаралық Қайта Құру және Даму Банкінің гранты
5	Қызылорда облысы Қызылорда қаласында сарқынды суларды биологиялық тазарту станциясына дейін 1 және 12 кәріздік-сорғы станциялары бар бас тегеурінді коллекторлар салуды аяқтау	ЭБЖМ-ге ақпарат	Қоршағанортамині	2008 жылғы 20 қаңтар	2007 жыл - 200,0	Республикалық бюджет

6	"Арал теңізі өңірінің елді мекендерін сумен жабдықтау және санитариясы"»жобасын аяқтау	ЭБЖМ-ге ақпарат	АШМ	2008 жылғы 20 қаңтар	2007 жыл - 19,5	Республикалық бюджет
7	Арал өңіріндегі экологиялық қасірет салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы» Қазақстан Республикасы Заңының қолданысына жататын ауылдык аймақтарға экологиялык-демографиялық зерттеу жүргізу, әкімшілік аудандардың экологиялық паспорттарын жасау	ЭБЖМ-ге ақпарат	Қоршағанортамині	2009 жылғы 20 қаңтар	2008 жыл - 9,0	Республикалық бюджет
8	Арал-Сырдария бассейнінде бағалы балық түрлерін сақтау, молықтыру және ұтымды пайдалану жөніндегі іс-шараларды одан әрі іске асыру жөнінде шаралар қабылдау	ЭБЖМ-ге ақпарат	АШМ, Қызылорда облысының әкімі	Жыл сайын, 20 қаңтар, 20 шілде	Талап етілмейді
9	Арал өңірінде халықтың экологиялық мәдениетін арттыру жөніндегі шаралар кешенін әзірлеу және іске асыру	ЭБЖМ-ге ақпарат	Қызылорда, Ақтөбе, Оңтүстік Қазақстан облыстарының әкімдері	Жыл сайын, 20 қаңтар	Талап етілмейді
10	Біріккен Ұлтттар Ұйымының Даму Бағдарламасымен бірге Арал өңірінің әлеуметтік проблемаларын зерттеуге техникалық көмек тарту мәселелерін пысықтау	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	ЭБЖМ	2008 жылғы 20 қаңтар	Талап етілмейді

2. Халықты сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету
11	Қызылорда қаласындағы қазіргі су құбыры мен кәріз желілері жүйесін қайта жаңарту	ЭБЖМ-ге ақпарат	ИСМ, Қызылорда облысының әкімі	2008 жылғы 20 шілде	2007 жыл - 523,6 2008 жыл - 535,5 2009 жыл - 544,2	Республикалық бюджет
12	Салынып жатқан топтық су құбырларына қосылатын елді мекендердің ішкі су құбыры желілерін қайта жаңартуды жүзеге асыру жөнінде шаралар қабылдау	ЭБЖМ-ге ақпарат	АШМ, Ақтөбе, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан облыстарының әкімдері	Жыл сайын, 20 қаңтар, 20 шілде	Талап етілмейді
13	Ауылдық су құбыры желілері мен құрылыстарына профилактикалық жөндеу жұмыстарын жүргізу жөнінде шаралар қабылдау	ЭБЖМ-ге ақпарат	АШМ, Ақтөбе, Қарағанды, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан облыстарының әкімдері	Жыл сайын, 20 қаңтар, 20 шілде	Талап етілмейді
14	Ақтөбе облысы Ырғыз ауданының Ырғыз-Тельман-Коминтерн магистральды су аққысын қайта жаңарту	ЭБЖМ-ге ақпарат	АШМ, Ақтөбе облысының әкімі	2009 жылғы 20 шілде	2008 жыл - 40,0 2009 жыл - 140,0	Республикалық бюджет
15	Қызылорда облысы Қармақшы ауданының Жосалы аудан орталығында су құбырын салу (3-кезең)	ЭБЖМ-ге ақпарат	АШМ, Қызылорда облысының әкімі	2009 жылғы 20 шілде	2008 жыл - 100,0 2009 жыл - 150,0	Республикалық бюджет
16	Қызылорда облысы Сырдария ауданының Нағи Ілиясов атындағы кентінде сумен жабдықтау жүйесін қайта жаңарту және кеңейту	ЭБЖМ-ге ақпарат	АШМ, Қызылорда облысының әкімі	2009 жылғы 20 шілде	2008 жыл - 40,0 2009 жыл - 70,3	Республикалық бюджет
3. Суды ұтымды пайдалану және егіншілік әдістерін жақсарту
17	Күріш шаруашылығының жаңа технологияларын, ылғалды аз қажетсінетін күріш сорттарын енгізу жөніндегі шараларды қабылдау	ЭБЖМ-ге ақпарат	АШМ, Қызылорда облысының әкімі	Жыл сайын, 20 каңтар	Талап етілмейді

18	Өсімдік шаруашылығын жаңа технологияларды және Арал өңірі аймағы үшін дәстүрлі емес тұзға төзімді және ылғалды аз қажетсінетін дақылдарды енгізу жолымен әртараптандыру жөнінде шаралар қабылдау	ЭБЖМ-ге ақпарат	АШМ, Қызылорда облысының әкімі	Жыл сайын, 20 қаңтар	Талап етілмейді
19	Суармалы жерлердің қарашіріксізденуін болдырмауға бағытталған технологияларды енгізу жөнінде шаралар қабылдау	ЭБЖМ-ге ақпарат	АШМ, Қызылорда облысының әкімі	Жыл сайын, 20 қаңтар	Талап етілмейді
20	Егіншілікке, оның ішінде минералды тыңайтқыштар мен өсімдіктерді қорғау құралдарын пайдалануда экологиялық кауіпсіз технологияларды енгізу жөнінде шаралар қабылдау	ЭБЖМ-ге ақпарат	АШМ, Қызылорда облысының әкімі	Жыл сайын, 20 қаңтар	Талап етілмейді
21	Судың үлестік шығысы жоғары сортандаңған, құнарлығы төмен жерлерді ауыл шаруашылығы айналымынан шығару мәселелерін пысықтау	ЭБЖМ-ге ақпарат	Қызылорда облысының әкімі	Жыл сайын, 20 қаңтар	Талап етілмейді
22	Біріккен Ұлтттар Ұйымының Даму Бағдарламасымен бірге Арал өңірінде табиғи ресурстарды пайдалануды және басқаруды жақсартуға техникалық көмек тарту мәселелерін пысықтау	ЭБЖМ-ге ақпарат	АШМ, Қызылорда, Ақтөбе, Оңтүстік Қазақстан облыстарының әкімдері	2008 жылғы 20 қаңтар	Талап етілмейді

4. Нарықтық инфрақұрылымды дамытуға жәрдемдесу
23	Қызылорда облысы Қармақшы ауданының Төретам кентінде»Западная қосалқы станциясын салу мәселесін қарау	ЭБЖМ-ге ақпарат	ЭМРМ, Қызылорда облысының әкімі	2007 жылғы 20 шілде	Талап етілмейді
24	Қызылорда облысының Арал ауданында Құланды газ кен орнын игеру мәселесін қарау	ЭБЖМ-ге ақпарат	ЭМРМ, Қызылорда облысының әкімі	2008 жылғы 20 қаңтар	Талап етілмейді
24 -1	Қызылорда қаласындағы жылу энергия көздері мен тұрғын үй секторын ілеспе газға көшіру	ЭБЖМ- ге ақ- парат	ЭМРМ, Қызылорда облысының әкімі	2009 жылғы 20 шілде	2008 жыл - 1000,0 2009 жыл - 3010,8	Рес- публи- калық бюджет
25	Жезқазған - Сексеуіл, Бейнеу -Шалқар темір жолдарын салу мәселесін пысықтау	ЭБЖМ-ге ақпарат	ККМ	2008 жылғы 20 қаңтар	Талап етілмейді
5. Әлеуметтік инфрақұрылымды дамыту
26	Қызылорда облысы Қызылорда қаласының Александров кентінде мүгедектер- ге арналған 150 орындық оңалту орта- лығын салу	ЭБЖМ-ге ақпарат	Еңбекмині, Қызылорда облысының әкімі	2009 жылғы 20 шілде	2008 жыл - 49,7 2009 жыл - 944,6	Республикалық бюджет
26 -1	Қызылорда облысының Арал қаласында спорттық- сауықтыру кешенін салу	ЭБЖМ-ге ақпарат	Қызылорда облысының әкімі	2009 жылғы 20 қаңтар	2007 жыл - 100,0 2008 жыл - 131,0	Респу- блика- лық бюджет
6. Өңірдің маркетингі
27	Өңірдің маркетингі бойынша Іс-қимыл жоспарын әзірлеу	ЭБЖМ-ге ақпарат	Қызылорда, Ақтөбе, Оңтүстік Қазақстан облыстарының әкімдері	2008 жылғы 20 қаңтар	Талап етілмейді
28	Арал өңірінде туристік саланы дамыту жөнінде ұсыныстар әзірлеу	ЭБЖМ-ге ұсыныс	ТСМ, Қызылорда, Ақтөбе, Оңтүстік Қазақстан облыстарының әкімдері	2007 жылғы 20 шілде	Талап етілмейді
29	Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық даму стратегиясы шеңберінде өңірдегі экологиялық жағдайды ескере отырып, Арал өңірі экономикасының нақты секторындағы инвестициялық жобаларды қаржыландыру мәселелерін пысықтау	ЭБЖМ-ге ақпарат	ИСМ,»Қазына» орнықты даму қоры» акционерлік қоғамы, Ақтөбе, Қарағанды, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан облыстарының әкімдері	2008 жылғы 20 қаңтар	Талап етілмейді
	ЖИЫНЫ (жылдар бойынша қаржыландыру көлемі)				2007 жыл - 1223,4 2008 жыл - 2051,1 2009 жыл - 4522,2 2007 жыл - 86,3	Республикалық бюджет Халықаралық гранттар қаражаты

Ескертпе . Аббревиатуралардың толық жазылуы:

Қоршағанортамині - Қоршаған ортаны қорғау министрлігі
АШМ - Ауыл шаруашылығы министрлігі
ЭМРМ - Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі
ИСМ - Индустрия және сауда министрлігі
ЭБЖМ - Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі
Еңбекмині - Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі
ТСМ - Туризм және спорт министрлігі
ККМ - Көлік және коммуникация министрлігі

Об утверждении Программы по комплексному решению проблем Приаралья на 2007-2009 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 26 сентября 2006 года N 915

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемую Программу по комплексному решению проблем Приаралья на 2007-2009 годы (далее - Программа).

2. Центральным и местным исполнительным органам обеспечить своевременное выполнение мероприятий, предусмотренных Программой, и ежегодно, не позднее 20 января и 20 июля, представлять информацию о ходе ее реализации в Министерство экономики и бюджетного планирования Республики Казахстан.

3. Министерству экономики и бюджетного планирования Республики Казахстан ежегодно, не позднее 1 февраля и 1 августа, представлять в Правительство Республики Казахстан сводную информацию о ходе реализации Программы.

4. Рекомендовать акимам Актюбинской, Карагандинской, Кызылординской, Южно-Казахстанской областей в разрабатываемых региональных программах предусматривать комплексные меры и механизмы по развитию территорий, подпадающих под действие Закона Республики Казахстан от 30 июня 1992 года "О социальной защите граждан, пострадавших вследствие экологического бедствия в Приаралье".

5. Контроль за выполнением настоящего постановления возложить на Министерство экономики и бюджетного планирования Республики Казахстан.

6. Настоящее постановление вводится в действие со дня подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан

Утверждена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 26 сентября 2006 года N 915

Программа
по комплексному решению проблем Приаралья
на 2007-2009 годы Содержание Программы

1. Паспорт
2. Введение
3. Анализ современного состояния проблемы
3.1. Общая характеристика
3.2. Экологическая ситуация
3.3. Обеспеченность населения питьевой водой
3.4. Социальная инфраструктура
3.5. Состояние экономики Приаралья
4. Цель и задачи Программы
5. Основные направления и механизм реализации Программы
5.1. Основные направления
5.1.1. Улучшение экологической ситуации и повышение экологической
культуры
5.1.2. Обеспечение населения качественной питьевой водой
5.1.3. Рациональное водопользование и улучшение методов земледелия
5.1.4. Содействие развитию рыночной инфраструктуры
5.1.5. Развитие социальной инфраструктуры
5.1.6. Маркетинг региона
5.2. Механизмы реализации Программы
6. Необходимые ресурсы и источники финансирования
7. Ожидаемые результаты от реализации Программы
8. План мероприятий по реализации Программы

1. Паспорт Программы

Наименование Программа по комплексному решению
проблем Приаралья на 2007-2009 годы
Основание Пункт 104 Сетевого графика исполнения
для разработки Общенационального плана мероприятий по
реализации Послания Президента
Республики Казахстан народу Казахстана
от 1 марта 2006 года "Стратегия
вхождения Казахстана в число пятидесяти
наиболее конкурентоспособных стран
мира" и Программы Правительства
Республики Казахстан на 2006-2008
годы, утвержденного постановлением
Правительства Республики Казахстан от
31 марта 2006 года N 222;
пункт 4 мероприятий по выполнению
поручений Президента Республики Казахстан
Н.А. Назарбаева, данных в ходе рабочей
поездки в Кызылординскую область
27-28 апреля 2005 года, утвержденных
Руководителем Администрации Президента
Республики Казахстан от 13 мая 2005 года
N 41-8.28
Основной разработчик Министерство экономики и бюджетного
планирования Республики Казахстан
Цель Целью Программы являются улучшение
параметров качества жизни населения
Приаралья через стабилизацию
экологической ситуации, развитие
рыночной и социальной инфраструктуры,
повышение имиджа региона
Задачи Оздоровление экологической ситуации;
рациональное водопользование и улучшение
методов землепользования;
обеспечение доступа к качественной
питьевой воде;
развитие рыночной и социальной
инфраструктуры;
формирование и продвижение имиджа
региона
Источники Предполагается выделение средств:
финансирования из республиканского бюджета в объеме
3474,8 млн. тенге, в том числе в 2007
году 1182,3 млн. тенге, в 2008 году
904,1 млн. тенге, в 2009 году
1388,4 млн. тенге;
за счет международных грантов в объеме
86,3 млн. тенге в 2007 году.
Объемы средств по мероприятиям,
финансируемым за счет средств
республиканского бюджета, будут
уточняться в соответствии с Законом
Республики Казахстан о республиканском
бюджете на соответствующий финансовый
год.
Ожидаемые Реализация Программы и принятие всех
результаты предусмотренных в ней мер должны
от реализации способствовать улучшению экологической
Программы ситуации в Приаралье, обеспечению
населения качественной питьевой водой,
рациональному водопользованию и
совершенствованию методов земледелия
в Приаралье
Сроки реализации 2007-2009 годы

2. Введение

В последние годы государством предпринимаются значительные меры по решению социально-экономических проблем, сформировавшихся в регионе Приаралья в результате экологического бедствия.
Приняты и реализуются Программа по комплексному решению проблем Приаралья на 2004-2006 годы, утвержденная постановлением Правительства Республики Казахстан от 7 мая 2004 года N 520, и Программа по борьбе с опустыниванием в Республике Казахстан на 2005-2015 годы, утвержденная постановлением Правительства Республики Казахстан от 24 января 2005 года N 49, направленная на приостановление и предотвращение процесса опустынивания и территорий регионов, прилегающих к Приаралью.
Реализация этих и других мер способствовала некоторому улучшению экологического состояния региона, повышению уровня его обеспеченности сетью социальной и жизнеобеспечивающей инфраструктурой, предоставляющей основные гарантированные государством услуги.
Вместе с тем масштабность проблем Приаралья требует продолжения работ по их решению. Исходя из этого по поручению Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева, данному в ходе рабочей поездки в Кызылординскую область 27-28 апреля 2005 года, разработана новая Программа по комплексному решению проблем Приаралья на 2007-2009 годы.

3. Анализ современного состояния проблемы

3.1. Общая характеристика

С принятием Программы по комплексному решению проблем Приаралья на 2004-2006 годы, меры по стабилизации ситуации в регионе приобрели более системный характер.
Определены приоритеты по устранению причин и последствий экологического бедствия в регионе Приаралья.
В рамках указанной Программы из республиканского бюджета в 2004-2006 годах для реализации мероприятий по решению проблем Приаралья выделено 17356,1 млн. тенге, в том числе в 2004 году выделено 6271,9 млн. тенге, в 2005 году - 7814,4 млн. тенге, в 2006 году (с учетом корректировок при уточнении бюджета) - 3269,8 млн. тенге.
Указанные средства были направлены на реализацию следующих проектов:
регулирование русла реки Сырдарьи и сохранение северной части Аральского моря;
водоснабжение и санитария населенных пунктов региона Аральского моря;
строительство станции биологической очистки сточных вод в городе Кызылорде;
строительство главных напорных коллекторов с канализационно-насосными станциями 1 и 12 до станции биологической очистки сточных вод в городе Кызылорде;
реконструкция притока Караозек с головным сбросным сооружением в Кызылординской области;
реконструкция и расширение водопроводных и канализационных сетей в городе Кызылорде (1 очередь);
перевод теплоэнергоисточников и жилого сектора города Кызылорды на попутный газ;
и другие.
В целом в рамках указанной и других государственных и отраслевых программ для решения проблем Приаралья в 2004-2006 годах из республиканского бюджета было выделено 32795,98 млн. тенге.
В рамках Программы по борьбе с опустыниванием в Республике Казахстан на 2005-2015 годы предпринимаются меры по совершенствованию системы использования пастбищ, созданию сеяных пастбищ с целью предотвращения процессов опустынивания в Кызылординской и Южно-Казахстанской областях, разработке и реализации пилотного проекта по реконструкции и мелиорации вторично-засоленных почв в Кызылординской области и другие мероприятия.
В результате принимаемых мер за последние годы в регионе Приаралья отмечается улучшение демографических показателей.
При республиканском показателе рождаемости в 2005 году 18,4 на 1000 человек населения, в Южно-Казахстанской области данный индикатор составляет 25,9, Кызылординской - 22,5. Рождаемость в Актюбинской области также превышает среднереспубликанский показатель.
Показатели смертности за последние годы в районах Приаралья имеют тенденцию к снижению и сложились ниже среднереспубликанского уровня.
В Приаралье реализуются дополнительные в сравнении с другими регионами страны меры социальной защиты, направленные на улучшение жизненного уровня населения. Так ежегодно из республиканского бюджета выделялись целевые трансферты на оказание адресной социальной и жилищной помощи населению, проживающему в зонах экологического бедствия.
Вместе с тем для устранения причин и последствий экологического бедствия в Приаралье, приведших к значительному ухудшению условий жизни населения, необходима дальнейшая целевая поддержка государства посредством реализации крупных капиталоемких проектов.
Одновременно необходимо менять сложившееся за последние десятилетия стереотипное представление о Приаралье как о регионе сугубо депрессивном, полном природных и социально-экономических проблем, не пригодном для жизнедеятельности и бесперспективном для развития.
Результаты принимаемых мер должны способствовать изменению этого представления, восприятию Приаралья как региона больших возможностей, что послужит дополнительным фактором его экономического развития, инвестиционной привлекательности.

3.2. Экологическая ситуация

Для улучшения экологической обстановки в бассейне Аральского моря первостепенное значение имеет реализация в рамках Программы по комплексному решению проблем Приаралья на 2004-2006 годы первой фазы проекта "Регулирование русла реки Сырдарьи и сохранение северной части Аральского моря - фаза 1" (далее - РРССАМ - 1).
В результате реализации проекта по данным на февраль 2006 года уровень северной части Аральского моря достиг отметки 41,4 метров по Балтийской системе (до начала реализации проекта 39 метров). При этом площадь зеркала воды увеличилась с 2606 до 3156,6 кв. км, объем воды - с 17,7 до 25,2 куб. км, а минерализация воды уменьшилась с 23 до 12 грамм на литр.
По предварительным расчетам при сохранении нынешних темпов поступления воды ее уровень в северной части Аральского моря достигнет отметки 42 м по Балтийской системе уже к концу 2006 года, то есть наберет проектный объем раньше намеченных проектом сроков на 1-1,5 года.
Увеличилась пропускная способность реки Сырдарья ниже Казалинского и Кызылординского гидроузлов с 60 до 400 куб. м/сек. и с 400 до 760 куб. м/сек. соответственно.
Площадь обводнения озерных систем достигла 6,3 тыс. га, сенокосов - 7 тыс. га, "подвешенных" к Казалинскому гидроузлу, и 17 тыс. га орошаемых земель, "подвешенных" к Кызылординскому гидроузлу.
В настоящее время реализация первой фазы проекта РРССАМ-1 продолжается.
Кроме того, в 2002-2005 годах в Приаралье ликвидированы 2 нефтяные и 143 самоизливающиеся гидрогеологические скважины, в том числе 121 с повышенным содержанием радионуклидов. В результате предотвращено дальнейшее загрязнение поверхностных вод и почв нефтепродуктами и радионуклидами на площади более 300 тыс. кв. м и сокращены потери пресных подземных вод в объеме около 9 тыс. куб. м/сутки.
Вместе с тем техногенные перегрузки и опустынивание почвенного покрова Приаралья, несмотря на принимаемые меры, продолжаются. При этом происходит разрушение сбалансированных природных процессов почвообразования, потеря плодородия и продуктивности почв, усиливаются процессы загрязнения окружающей среды, засоления и дефляции почвенного покрова.
Серьезные недостатки в использовании земельных ресурсов привели к невысокой отдаче орошаемых земель, значительные участки которых подвержены подтоплению и засолению. Ежегодно из оборота продолжает выводиться 10-15 % орошаемых земель, в южной части Приаралья пришли в негодность 20-25 % пастбищ. Из трех тысяч пойменных озер осталось лишь 123, продуктивность сенокосов уменьшилась в 4 раза, усиливаются процессы опустынивания и засоления почв.
Техническое состояние оросительных и коллекторно-дренажных сетей и их коэффициент полезного действия остаются на очень низком уровне, становясь источником деградации как земельных, так и водных устройств.
Наряду с процессами засоления и заболачивания орошаемых, не дренированных и слабодренированных земель, наблюдаются накопление остатков удобрений, загрязнение ядохимикатами, дефолиантами.
На осушенном дне Аральского моря сформировались крупные массивы различных солончаков. Из 1533 тыс. га обследованной площади 755 тыс. га или около 50 % приходится на солончаки.
Проводимые ежегодно работы по высадке семян саксаула на площади свыше 3,0 тыс. га не достаточны, так как казахстанская часть осушенного дна Аральского моря составляет порядка 2,4 млн. га.
Согласно проведенным исследованиям в течение 2004-2005 годов качество воды в регионе по микробиологическим и санитарно-химическим показателям не соответствует санитарным нормам.
Мониторинговые исследования за состоянием загрязнения окружающей среды и здоровья населения, проведенные с 2003 по 2005 годы Региональным центром экологии Приаралья республиканского государственного предприятия "Казгидромет" Министерства охраны окружающей среды Республики Казахстан, позволили сделать вывод, что неудовлетворительное обеспечение населения доброкачественной питьевой водой является одной из важных причин ухудшения здоровья населения.
При этом наиболее неблагоприятное положение с источниками питьевого водоснабжения обстоит в городе Кызылорде, которые по химико-аналитическим показателям, как жесткость, мутность, цветность, наличие сульфатов, сухого остатка не соответствуют предельно-допустимым концентрациям (далее - ПДК).
Не лучшее положение и в регионах Южно-Казахстанской области, входящих в зону Приаралья, где по данным государственного гидрометеорологического мониторинга отмечаются загрязнения поверхностных вод, многократно превышающие ПДК по меди и сульфатам в реках Сырдарья, Келес, Бадам.
В связи с тем, что ресурсы поверхностных вод в регионе ограничены и по своим качественным характеристикам не могут удовлетворить потребности населения и хозяйствующих субъектов, большое значение приобретает использование имеющихся запасов подземных вод. В связи с этим в перспективе возникает необходимость строительства локальных водозаборов с применением установок по опреснению высокоминерализованных подземных вод.
Необходимо отметить, что на территории Приаралья не налажен повсеместный и системный мониторинг всех параметров окружающей среды. Ежеквартальный мониторинг с разовым отбором проб воздуха осуществлялся только в городе Кызылорде. На остальных территориях Приаралья наблюдения за загрязнением атмосферного воздуха не проводились.
В целом несмотря на принимаемые меры экологическая обстановка в регионе остается достаточно сложной.
Экологическое неблагополучие отражается на здоровье населения, и в первую очередь на здоровье матери и ребенка. Увеличилась экстрагенитальная патология женщин за счет роста социально значимых заболеваний (анемия, туберкулез, заболевания мочеполовой системы, гипертензионные расстройства, патология беременности, родов и послеродового периода). Чаще в данных районах наблюдаются аллергические заболевания. У детей регионов Приаралья отмечаются более низкие по сравнению с детьми других районов республики антропометрические данные.
В Кызылординской области сохраняется высокая материнская смертность (79,1 на 100 тысяч живорожденных), что почти в 2 раза выше республиканского показателя.
Анализ показателей заболеваемости населения зоны Приаралья за 2000-2005 годы показывает, что практически во всех районах Приаралья отмечается рост заболеваний эндокринной, нервной, пищеварительной системы, органов мочевыводящей системы.
Вместе с тем это объясняется не только ухудшением здоровья населения, но и улучшением выявляемости заболеваний в ходе проводимых ежегодных профилактических медицинских осмотров.

3.3. Обеспеченность населения питьевой водой

Анализ и сравнительные данные по регионам республики свидетельствуют о том, что строительство и реконструкция объектов водоснабжения в Приаралье за последние годы осуществляются ускоренными темпами.
За счет средств республиканского бюджета в 2002-2003 годах в рамках отраслевой программы "Питьевые воды" на 2002-2010 годы, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 января 2002 года N 93, в регионе Приаралья было построено или реконструировано более 195 км водопроводных сетей.
В рамках реализации Государственной программы развития сельских территорий Республики Казахстан на 2004-2010 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 10 июля 2003 года N 1149, и отраслевой программы "Питьевые воды" на 2002-2010 годы на развитие питьевого водоснабжения региона из республиканского бюджета в 2004-2006 годах выделены средства в сумме 6107,6 млн. тенге.
Построены или реконструированы в 2004 году водопроводные сети в поселках Жалагаш, Жосалы и Жиделинский групповой водопровод (реконструкция 2 очереди) Кызылординской области, селах Байганин Актюбинской области и Каракур Южно-Казахстанской области.
В 2005-2006 годах завершено (или находится на стадии завершения) строительство таких крупных объектов, как Арало-Сарыбулакский (IV очередь), Жиделинский и Кентау-Туркестанский групповые водопроводы, проект водоснабжения города Казалинска Кызылординской области, реконструированы объекты водоснабжения поселков Жанакорган, Теренозек Кызылординской области, села Ногайты Актюбинской области, водопроводные сети в поселке Жезды Карагандинской области и другие.
В Кызылординской области в рамках Программы по комплексному решению проблем Приаралья на 2004-2006 годы реализуется проект "Водоснабжение и санитария населенных пунктов региона Аральского моря". В рамках проекта проведены реконструкция линий Арало-Сарыбулакского группового водовода общей протяженностью 22 км с укладкой труб из ковкого чугуна, существующей распределительной водопроводной сети города Аральска полиэтиленовыми трубами, подключение более 3 тыс. домов к восстановленной сети, установка водозаборных колонн и пожарных гидрантов, строительство водонапорных башен и другие работы.
В настоящее время по уровню обеспеченности населения водопроводной водой (75 %) Кызылординская область уже занимает одно из лидирующих мест среди других областей республики.
По Актюбинской области в 2005 году обеспеченность населения в регионах Приаралья водопроводной водой составила 60,4 %, из децентрализованных источников - 39,5 % против 70 % в 2000 году. Удельный вес не работающих водопроводов снизился с 15,3 % в 2000 году до 10,6 % в 2005 году.
В то же время в регионах Приаралья санитарно-техническое состояние действующих водопроводов продолжает оставаться неудовлетворительным, что приводит к частым аварийным ситуациям на водопроводных сооружениях и разводящих сетях. Ряд водопроводов не имеет необходимый комплекс очистных и обеззараживающих сооружении.
Из-за дефицита воды наиболее тяжелая ситуация складывается с водообеспечением населения сельской местности Южно-Казахстанской области, где в некоторых населенных пунктах регионов Приаралья удельное водопотребление составляет около 30 литров в сутки при норме 150 л/сутки.
Местными исполнительными органами регионов Приаралья должным образом не прорабатываются вопросы строительства внутренних водопроводных сетей и их подключение к строящимся групповым водопроводам. Это приводит к нерациональному использованию средств выделенных из республиканского бюджета.

3.4. Социальная инфраструктура

В рамках Государственной программы развития образования в Республике Казахстан на 2005-2010 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 11 октября 2004 года N 1459, и Государственной программы развития сельских территорий Республики Казахстан на 2004-2010 годы на развитие сети образования региона в 2004-2006 годах направлено из республиканского бюджета 3456,3 млн. тенге. За эти годы построено и будет завершено строительство 11, начато и продолжено строительство 10 объектов образования.
По сравнению с 2000 годом сеть общеобразовательных школ региона увеличилась на 31 единицу.
В рамках Государственной программы развития сельских территорий Республики Казахстан на 2004-2010 годы на развитие системы здравоохранения региона из республиканского бюджета выделено в 2004-2006 годах 3240,4 млн. тенге. Кроме того, в рамках Государственной программы реформирования и развития здравоохранения Республики Казахстан на 2005-2010 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 13 сентября 2004 года N 1438, выделено 100,0 млн. тенге на начало строительства в 2006 году родильного дома с женской консультацией в городе Байконыр Кызылординской области.
В 2004-2006 годах построено и будет завершено строительство 9, начато и продолжено строительство 7 объектов здравоохранения.
Кроме того, развитие сети здравоохранения и образования осуществляется и за счет средств местных бюджетов.
Вместе с тем, если увеличение ученических мест обеспечивает доступность образовательных услуг, то простое увеличение больничных коек еще не решает всего комплекса проблем здоровья населения региона. Основной акцент в здравоохранении Приаралья должен быть смещен в сторону профилактики заболеваний, образовательной работы с населением по ведению здорового образа жизни, правильной организации быта в сложившихся экологических условиях.

3.5. Состояние экономики Приаралья

Предпринятые государством меры по социально-экономическому развитию Приаралья, в том числе и в рамках реализации Программы по комплексному решению проблем Приаралья на 2004-2006 годы позволили стабилизировать ситуацию в экономике региона, создали условия для дальнейшего наращивания ее потенциала.
Так завершение строительства газотурбинной электростанции электрической мощностью 50 МВт и тепловой мощностью 90 Гкал/час по проекту "Перевод теплоэнергоисточников и жилого сектора в городе Кызылорде на попутный газ" в рамках реализации Программы по комплексному решению проблем Приаралья на 2004-2006 годы обеспечило частичную энергетическую независимость региона. В результате тарифы на отопление снизились с 98 тенге до 58 тенге за 1 кв. м. или на 59,1 %, стоимость 1 куб. м газа составила 6 тенге.
В конечном итоге реализация проекта привела к улучшению инвестиционного климата в регионе, развитию энергоемких производств.
В настоящее время начато строительство завода по производству листового стекла на базе месторождений кварцевых песков.
В 2006 году в Кызылординской области вводятся в эксплуатацию 3 завода по выпуску высококачественного керамического кирпича на основе месторождений суглинков и реализация проекта по организации производства по выпуску извести и сухих строительных смесей.
Реализация 1 фазы проекта "Регулирование русла реки Сырдарьи и сохранение северной части Аральского моря" способствовала восстановлению и обводнению 39,5 га рыбоводных озер и развитию рыбной отрасли в Приаралье.
В рамках Программы развития рыбного хозяйства Республики Казахстан на 2004-2006 годы, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 29 декабря 2003 года N 1344, ведутся работы по воспроизводству рыбных ресурсов и редких ценных видов рыб в Северной части Аральского моря.
Для развития рыбохозяйственного производства в рамках Программы развития малых городов на 2004-2006 годы, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 31 декабря 2003 года N 1389, реализуется проект "Развитие технологии по выпуску стеклопластиковых лодок в городе Аральске".
Отмечается рост производства промышленной продукции в районах Актюбинской области, расположенных в зоне Приаралья.
Так в 2005 году рост промышленной продукции к уровню 2004 года в Шалкарском районе составил 2,9 раза, Темирском - 39,4 %, Байганинском - 17,3 %, Иргизском - 15,6 %.
В Байганинском районе в 2005 году открыто новое месторождение нефти "Умит", разработка которого позволит создать новые рабочие места, расширить потенциал для дальнейшего стабильного развития района.
Одним из основных отраслей экономики в регионе Приаралья является сельское хозяйство.
Вместе с тем, ориентация на производство влагоемких сельскохозяйственных культур в условиях засушливого климата, несовершенства оросительной инфраструктуры приводит к нерациональному использованию водных ресурсов.
При существующей технологии возделывания риса оросительные и коллекторно-дренажные сети испытывают огромные нагрузки, происходит заиление и они часто выходят из строя, что еще более ухудшает агроэкологическую обстановку.
В этой связи одной из главных проблем для региона является необходимость расширения разнообразия видов возделываемых культур, пользующихся спросом на рынке и отличающихся засухоустойчивостью и солеустойчивостью. Это позволит не только рационально использовать оросительную воду для устойчивого развития региона и борьбы с опустыниванием, но и поднять уровень жизни местного населения.
В настоящее время имеются новые технологии возделывания риса (рассадный метод и посев риса проращенными семенами), которые способствуют снижению норм оросительной воды, предотвращению вторичного засоления почвы.
Технологии водосбережения связаны также с диверсификацией растениеводства, которая предполагает необходимость расширения посевов нетрадиционных для этого региона технических (сахарная свекла, сафлор, соя, хлопчатник и так далее) и зерновых (озимая рожь, сорго, ячмень, овес и другие) культур.
В экономике региона значительную роль могло бы сыграть развитие туризма, для которого имеется соответствующий потенциал: Аральское море, город Туркестан, озеро Камбаш, космодром "Байконур" и так далее.
Однако отсутствие туристической инфраструктуры, слабый менеджмент, низкий уровень транспортно-коммуникационной инфраструктуры, сервисного обслуживания сдерживают развитие отрасли.

4. Цель и задачи Программы

Целью Программы является улучшение параметров качества жизни населения Приаралья через стабилизацию экологической ситуации, развитие рыночной и социальной инфраструктуры, повышение имиджа региона.
Для достижения поставленной цели Программой предусматривается решение следующих задач:
оздоровление экологической ситуации;
рациональное водопользование и эффективное использование земельных ресурсов;
обеспечение доступа к качественной питьевой воде;
развитие рыночной и социальной инфраструктуры;
формирование и продвижение имиджа региона.

5. Основные направления и механизм реализации Программы

5.1. Основные направления

Достижение поставленной цели и решение задач будут осуществляться по следующим основным направлениям:
реализация мероприятий по улучшению экологической ситуации и повышению экологической культуры населения;
реализация мероприятий по обеспечению населения качественной питьевой водой;
рациональное водопользование и улучшение методов землепользования;
содействие развитию рыночной инфраструктуры;
развитие социальной инфраструктуры;
маркетинг региона.
Вопросы социальной защиты населения регионов Приаралья будут решаться в соответствии с Законом Республики Казахстан от 30 июня 1992 года "О социальной защите граждан, пострадавших вследствие экологического бедствия в Приаралье".

5.1.1. Улучшение экологической ситуации и повышение экологической культуры населения

Для улучшения экологической ситуации региона Приаралья предусматривается:
завершить проект по регулированию русла реки Сырдарьи и сохранению северной части Аральского моря (1 фаза);
обеспечить разработку предпроектной документации по проекту "Регулированию русла реки Сырдарьи и сохранению северной части Аральского моря (2 фаза)";
построить специальное хранилище (могильник) для хранения ядохимикатов в городе Кызылорде;
построить полигон для сортировки и захоронения промышленных и бытовых отходов в городе Кызылорде;
завершить строительство главных напорных коллекторов с канализационно-насосными станциями 1 и 12 до станции биологической очистки сточных вод в городе Кызылорде Кызылординской области;
завершить проект водоснабжения и санитарии населенных пунктов региона Аральского моря;
принять меры по дальнейшей реализации мероприятий по сохранению, воспроизводству и рациональному использованию ценных видов рыб Арало-Сырдарьинского бассейна;
провести эколого-демографические обследования сельских территорий Приаралья, создать экологические паспорта административных районов;
проработать с Программой Развития Организации Объединенных Наций вопросы привлечения технической помощи на исследование социальных проблем Приаралья.
Для повышения экологической культуры населения, являющейся важным элементом рационального природопользования, предусматриваются:
разработка региональных концепций повышения экологической культуры в Приаралье;
систематическая работа с международными экологическими фондами, неправительственными организациями (далее - НПО), реализующими проекты по экологическому образованию;
рекомендовать областным и городским акиматам принять участие в конкурсах по размещению международных грантов, направленных на повышение экологической культуры населения;
изучение мирового опыта по экологическому образованию в экологически неблагополучных регионах.

5.1.2. Обеспечение населения качественной питьевой водой

Для улучшения обеспечения доступа населения к качественной питьевой воде предусматривается:
завершить реконструкцию и расширение водопроводных и канализационных сетей в городе Кызылорде (1 очередь);
принять меры по осуществлению реконструкции внутренних водопроводных сетей населенных пунктов, подключаемых к строящимся групповым водопроводам;
провести реконструкцию магистрального водовода "Иргиз-Тельман-Комитерн" Иргизского района Актюбинской области;
построить водопровод в районном центре Жосалы Кармакшинского района Кызылординской области (3 этап):
провести реконструкцию и расширение системы водоснабжения в поселке имени Наги Ильясова Сырдарьинского района Кызылординской области;
Принять меры по проведению профилактических ремонтных работ на сельских водопроводных сетях и сооружениях.
Кроме того, в рамках реализации отраслевой программы "Питьевые воды" на 2002-2010 годы на совершенствование системы водоснабжения региона Приаралья в 2007-2009 годах планируется выделение средcтв из республиканского бюджета в сумме 4081,2 млн. тенге.
В 2007 году планируется завершение реализации проекта водоснабжения города Туркестан Южно-Казахстанской области, в 2008 году - реконструкции Тасты-Шуйского группового водопровода в Сузакском районе Южно-Казахстанской области, реконструкции существующих водопроводных сетей в городе Казалинске и кенте Айтеке би Казалинского района, проекта "Водоснабжение Казалинска/НовоКазалинска" в Кызылординской области, в 2009 году - строительства Октябрьского группового водопровода в Кызылординской области.
В рамках реализации Государственной программы развития сельских территорий Республики Казахстан на 2004-2010 годы на реконструкцию систем водоснабжения в 2007 году планируется выделение из республиканского бюджета 683,4 млн. тенге на завершение реконструкции системы водоснабжения в поселках Кенкияк Темирского района Актюбинской области, реконструкции и расширения систем водоснабжения и водоотведения в поселке Тасбогет, реконструкции разводящих сетей в поселке Торетам Кармакшинского района, реконструкции водопроводной сети в поселке Шиели Шиелинского района в Кызылординской области.

5.1.3. Рациональное водопользование и улучшение методов земледелия

Для предотвращения деградации почвенного покрова, его засоления и заболачивания предусматривается:
внедрить новые технологии рисоводства и маловлагопотребляемые сорта риса в Кызылординской области;
принять меры по диверсификации растениеводства путем внедрения новых технологий и солеустойчивых, маловлагопотребляемых культур, нетрадиционных для зоны Приаралья;
внедрить технологии, направленные на предотвращение дегумификации орошаемых земель;
принять меры по внедрению экологически безопасных технологий в земледелии, в том числе в применении минеральных удобрений и средств защиты растений;
проработать вопросы вывода из сельскохозяйственного оборота засоленные малоплодородные земли с высоким удельным расходом воды, расположенных в отдаленных районах со слабо развитой инфраструктурой и перерабатывающей промышленностью;
проработать с Программой Развития Организации Объединенных Наций вопросы привлечения технической помощи на улучшение использования и управления природными ресурсами в регионе Приаралья.

5.1.4. Содействие развитию рыночной инфраструктуры

Государственная поддержка экономики региона Приаралья будет осуществляться путем обеспечения дальнейшего развития рыночной инфраструктуры.
В целях привлечения инвестиций в энергоемкие производства и обеспечения населения региона газом будет рассмотрен вопрос разработки газового месторождения Куланды в Аральском районе Кызылординской области.
Для улучшения энергоснабжения предусматривается рассмотреть вопрос строительства подстанции "Западная" в поселке Торетам Кармакшинского района Кызылординской области.
Одним из основных приоритетных направлений в улучшении рыночной инфраструктуры является развитие автомобильных дорог и других путей сообщения. В этих целях будет проработан вопрос строительства железных дорог Жезказган - Саксаульская, Бейнеу - Шалкар.

5.1.5. Развитие социальной инфраструктуры

Для обеспечения доступности населению региона Приаралья услуг образования, здравоохранения и социальной защиты в 2007-2009 годах предусматривается:
начать строительство реабилитационного центра для инвалидов на 150 мест в поселке Александровка города Кызылорды на сумму 994,3 млн.тенге;
в рамках реализации Государственной программы развития образования в Республике Казахстан на 2005-2010 годы строительство 5 объектов образования на сумму 1538,4 млн. тенге;
в рамках реализации Государственной программы развития сельских территорий Республики Казахстан на 2004-2010 годы строительство 20 объектов образования на сумму 3445,8 млн. тенге и 10 объектов здравоохранения на сумму 3405,3 млн.тенге;
в рамках реализации Государственной программы реформирования и развития здравоохранения Республики Казахстан на 2005-2010 годы будет завершено строительство родильного дома с женской консультацией в городе Байконыр Кызылординской области стоимостью 1620, млн. тенге;
в рамках реализации Программы реабилитации инвалидов на 2006-2008 годы, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 6 января 2006 года N 17, будет начато строительство психоневрологических интернатов для взрослых и детей в поселке Александровка города Кызылорды стоимостью 2798,8 млн. тенге.

5.1.6. Маркетинг региона

Для динамичного экономического развития Приаралья большое значение имеет повышение имиджа региона, который является одним из основных факторов его инвестиционной привлекательности.
Формирование и продвижение имиджа региона должны стать одним из важных задач местных исполнительных органов регионов Приаралья. В этой связи необходима разработка ими отдельного плана действий по маркетингу региона, включающего в себя следующие направления:
формирование и продвижение бренда региона;
инвестиционный маркетинг;
туристический маркетинг;
информационная политика региона.
Формирование и продвижение бренда региона включают:
проведение маркетинговых исследований с анализом стратегических ресурсов региона и определением регионального брендинга;
проведение конкурсов для НПО и населения по разработке имиджевых проектов и идей для Приаралья;
формирование маркетинговой стратегии регионов Приаралья по результатам маркетинговых исследований, базирующейся на стратегии развития региона.
Инвестиционный маркетинг включает:
целевую работу с потенциальными инвесторами;
разработку инвестиционного паспорта региона и размещение его на специализированных инвестиционных сайтах;
участие представителей региона в форумах, инвестиционных ярмарках, конференциях для лоббирования интересов региона;
подготовку реестра инвестиционных площадок в регионе;
реализацию модельных инвестиционных проектов в регионе;
проведение ярмарок инвестиционных проектов;
проведение конкурсов на лучший социально значимый инвестиционный проект;
определение стратегических инвесторов для региона, разработку мер по поощрению их социальной активности;
проведение форумов среди действующих инвесторов в регионе для выявления их потребностей и проблем;
мониторинг результативности инвестиционного маркетинга;
проработку вопроса финансирования инвестиционных проектов в реальном секторе экономики Приаралья в рамках Стратегии индустриально-инновационного развития Республики Казахстан, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 17 мая 2003 года N 1096, с учетом экологической ситуации в регионе.
Туристический маркетинг включает:
разработку предложений по развитию туристской отрасли;
развитие соответствующей инфраструктуры, включая гостиничный сектор;
разработку туристических маршрутов;
организацию рекламных туристических туров для международных туристических компаний;
издание рекламной продукции о регионе для туристического рынка;
обучение управленческого персонала, работающего в туристическом секторе.
Информационная политика региона включает:
проведение конкурсов среди средств массовых информации (далее - СМИ) и журналистов на лучший информационный материал о Приаралье, о проблемах развития региона;
продуктивное взаимодействие с местными СМИ в формировании информационной среды региона;
размещение информации о регионе в специализированных международных СМИ;
издание информационной и рекламной продукции о регионе с расчетом на целевые аудитории (бизнес-структуры, население и другие).

5.2. Механизм реализации Программы

Выполнение Программы будет осуществляться на основе плана мероприятий по ее реализации.
Комплексность мероприятий позволит скоординировать деятельность и мобилизовать возможности всех уровней исполнительной власти на обеспечение целенаправленных и согласованных действий по всем направлениям плана мероприятий по улучшению экологической ситуации в Приаралье.
Эффективность механизма реализации Программы предполагается обеспечить целенаправленностью и согласованностью действий по основным направлениям решения проблем региона Приаралья: оздоровление экологической ситуации и обеспечение доступа к качественной питьевой воде, повышение эффективности использования водных ресурсов и улучшения методов землепользования, развитие рыночной инфраструктуры, маркетинг региона.
Кроме того, конкретные меры по оздоровлению региона Приаралья найдут отражение и в других программных документах, предусматривающих оздоровление экологии, водоснабжения и развитие инфраструктуры.
Рекомендуется акимам Актюбинской, Карагандинской, Кызылординской, Южно-Казахстанской областей в разрабатываемых региональных программах предусматривать комплексные меры и механизмы по развитию территорий, подпадающих под действие Закона Республики Казахстан от 30 июня 1992 года "О социальной защите пострадавших вследствие экологического бедствия в Приаралье".
Правительство Республики Казахстан будет осуществлять регулярный мониторинг промежуточных итогов Программы и при необходимости корректировать в установленном порядке План мероприятий по ее реализации.

6. Необходимые ресурсы и источники финансирования

Всего на решение проблем Приаралья из республиканского бюджета в течение 2007-2009 годы будет выделено 20947,8 млн. тенге, в том числе в 2007 году - 7790,0 млн. тенге, в 2008 году - 6569,5 млн. тенге, в 2009 году - 6588,3 млн. тенге.
В рамках реализации мероприятий данной Программы будут выделены средства из республиканского бюджета в объеме 3474,8 млн. тенге, в том числе в 2007 году - 1182,3 млн. тенге, в 2008 году - 904,1 млн. тенге, в 2009 году - 1388,4 млн. тенге.
Финансирование мероприятий также будет осуществляться в рамках действующих государственных и отраслевых программ, к которым относятся:
Государственная программа развития сельских территорий Республики Казахстан на 2004-2010 годы;
Государственная программа развития образования в Республике Казахстан на 2005-2010 годы;
Государственная программа реформирования и развития здравоохранения Республики Казахстан на 2005-2010 годы;
Программа развития автодорожной отрасли Республики Казахстан на 2006-2012 годы;
Отраслевая программа "Питьевые воды" на 2002-2010 годы;
Программа реабилитации инвалидов на 2006-2008 годы.
Объемы средств по мероприятиям, финансируемым за счет средств республиканского бюджета, будут уточняться в соответствии с Законом Республики Казахстан о республиканском бюджете на соответствующий финансовый год.
Кроме того, реализацию отдельных мероприятий Программы предполагается осуществить за счет средств международных грантов.

7. Ожидаемые результаты от реализации Программы

В целом реализация Программы будет способствовать улучшению экологической ситуации в Приаралье, обеспечению населения качественной питьевой водой, совершенствованию системы водо- и землепользования.
Будет завершена 1 фаза проекта "Регулирование русла реки Сырдарьи и сохранение северной части Аральского моря", по результатам которого повысится уровень воды в северной части Аральского моря и пропускная способность русла реки Сырдарья и другие.
Будут реконструированы и расширены водопроводные и канализационные сети в городе Кызылорде.
Будет создана оптимальная система использования водных ресурсов.
Будут внедрены новые технологии ведения земледелия, более устойчивые и маловлагопотребляемые сорта риса.
Будут реализованы меры по диверсификации растениеводства в регионе Приаралья, расширены виды возделываемых культур, пользующихся спросом на рынке и отличающихся засухоустойчивостью и солеустойчивостью, что будет способствовать не только эффективному использованию воды, но и поднятию уровня жизни местного населения.

8. План мероприятий
по реализации Программы по комплексному решению проблем
Приаралья на 2007-2009 годы

N п/ п	Мероприятие	Форма завер- шения	Ответ- ственный за ис- полнение (реали- зацию)	Срок испол- нения (реали- зации)	Пред- пола- гаемые расходы (млн. тенге)	Источ- ники финан- сиро- вания
1	2	3	4	5	6	7
	1. Улучшение экологической ситуации и повышение экологической культуры населения
1	Построить специальное хранилище (могильник) для хранения ядохимикатов в городе Кызылорде	Инфор- мация в МЭБП	МООС	20 июля 2009 года	2008 год - 126,0 2009 год - 196,8	Респуб- ликанский бюджет
9	Построить полигон для сортировки и захоронения промышленных и бытовых отходов в городе Кызылорде	Инфор- мация в МЭБП	МООС	20 июля 2009 года	2008 год - 200,0 2009 год - 137,0	Респуб- ликанский бюджет
3	Завершить проект "Регулирование русла реки Сырдарьи и сохранение северной части Аральского моря (1 фаза)"	Инфор- мация в МЭБП	МСХ	20 января 2009 года	2007 год - 371,0 2008 год - 89,1	Респуб- ликанский бюджет
4.	Обеспечить разработку предпроектной документации по проекту "Регулирование русла реки Сырдарьи и сохранение северной части Аральского моря (2 фаза)"	Инфор- мация в МЭБП	МСХ	20 января 2008 года	2007 год - 154,5 (68,2 - респуб- ликан- ский бюджет, 86,3 - грант Между- народ- ного банка рекон- струк- ции и разви- тия)	Респуб- ликанский бюджет, грант Между- народного банка реконст- рукции и развития
5.	Завершить строительство главных напорных коллекторов с канализационно- насосными станциями 1 и 12 до станции биологической очистки сточных вод в городе Кызылорда Кызылординской области	Инфор- мация в МЭБП	МООС	20 января 2008 года	2007 год - 200,0	Респуб- ликанский бюджет
6.	Завершить проект "Водоснабжение и санитария населенных пунктов региона Аральского моря"	Инфор- мация в МЭБП	МСХ	20 января 2008 года	2007 год - 19,5	Респуб- ликанский бюджет
7	Провести эколого- демографические обследования сельских территорий, подпадающих под действие Закона Республики Казахстан "О социальной защите граждан, пострадавших вследствие экологического бедствия в Приаралье", создать экологические паспорта административных районов	Инфор- мация в МЭБП	МООС	20 января 2009 года	2008 год - 9,0	Респуб- ликанский бюджет
8	Принять меры по дальнейшей реализации мероприятий по сохранению, воспроизводству и рациональному использованию ценных видов рыб Арало- Сырдарьинского бассейна	Инфор- мация в МЭБП	МСХ, аким Кызыл- ордин- ской области	20 января, 20 июля еже- годно	Не тре- буются
9	Разработать и реализовать комплекс мер по повышению экологической культуры населения Приаралья	Инфор- мация в МЭБП	Акимы Кызыл- ордин- ской, Актю- бинской, Южно- Казах- станской областей	20 января еже- годно	Не тре- буются
10	Проработать с Программой Развития Организации Объединенных Наций вопросы привлечения технической помощи на исследование социальных проблем Приаралья	Инфор- мация Прави- тель- ству Респуб- лики Казах- стан	МЭБП	20 января 2008 года	Не тре- буются
	2. Обеспечение населения качественной питьевой воде
11	Завершить реконструкцию и расширение водопроводных и канализационных сетей в городе Кызылорде (1 очередь)	Инфор- мация в МЭБП	МИТ, аким Кызыл- ординской области	20 января 2008 года	2007 год - 523,6	Респуб- ликанский бюджет
12	Принять меры по осуществлению реконструкции, внутренних водопроводных сетей населенных пунктов, подключаемых к строящимся групповым водопроводам	Инфор- мация в МЭБП	МСХ, акимы Актюбин- ской, Кызыл- ордин- ской, Южно- Казах- станской областей	20 января, 20 июля еже- годно	Не тре- буются
13	Принять меры по проведению профилактических ремонтных работ на сельских водопроводных сетях и сооружениях	Инфор- мация в МЭБП	МСХ, акимы Актю- бинской, Кара- гандин- ской, Кызыл- ордин- ской, Южно- Казах- станской областей	20 января, 20 июля еже- годно	Не тре- буются
14	Реконструировать магистральный водовод "Иргиз- Тельман- Комитерн" Иргизского района Актюбинской области	Инфор- мация в МЭБП	МСХ, аким Актю- бинской области	20 июля 2009 года	2008 год - 40,0 2009 год - 140,0	Респуб- ликанский бюджет
15	Построить водопровод в районном центре Жосалы Кармакшинского района Кызылординской области (3 этап)	Инфор- мация в МЭБП	МСХ, аким Кызыл- ордин- ской области	20 июля 2009 года	2008 год - 100,0 2009 год - 150,0	Респуб- ликанский бюджет
16	Реконструировать и расширить системы водоснабжения в поселке имени Наги Ильясова Сырдарьинского района Кызылординской области	Инфор- мация в МЭБП	МСХ, аким Кызыл- ордин- ской области	20 июля 2009 года	2008 год - 40,0 2009 год - 70,3	Респуб- ликанский бюджет
	3. Рациональное водопользование и улучшение методов земледелия
17	Принять меры по внедрению новых технологий рисоводства, маловлагопотреб- ляемых сортов риса	Инфор- мация в МЭБП	МСХ, аким Кызыл- ордин- ской области	20 января еже- годно	Не тре- буются
18	Принять меры по диверсификации растениеводства путем внедрения новых технологий и солеустойчивых и маловлаго- потребляемых культур, нетра- диционных для зоны Приаралья	Инфор- мация в МЭБП	МСХ, аким Кызыл- ордин- ской области	20 января еже- годно	Не тре- буются
19	Принять меры по внедрению технологий, направленных на предотвращение дегумификации орошаемых земель	Инфор- мация в МЭБП	МСХ, аким Кызыл- ордин- ской области	20 января еже- годно	Не тре- буются
20	Принять меры по внедрению экологически безопасных технологий в земледелии, в том числе в применении минеральных удобрений и средств защиты растений	Инфор- мация в МЭБП	МСХ, аким Кызыл- ордин- ской области	20 января еже- годно	Не тре- буются
21	Проработать вопросы вывода из сельскохозяйст- венного оборота засоленных мало- плодородных земель с высоким удельным расходом воды	Инфор- мация в МЭБП	Аким Кызыл- ордин- ской области	20 января еже- годно	Не тре- буются
22	Проработать с Программой Раз- вития Организа- ции Объединенных Наций вопросы привлечения технической помощи на улучшение использования и управления природными ресурсами в регионе Приаралья	Инфор- мация в МЭБП	МСХ, акимы Кызыл- ордин- ской, Актю- бинской, Южно- Казах- стан- ской областей	20 января 2008 года	Не тре- буются
	4. Содействие развитию рыночной инфраструктуры
23	Рассмотреть вопрос строительства подстанции "Западная"»в поселке Торетам Кармак- шинского района Кызылординской области	Инфор- мация в МЭБП	МЭМР, аким Кызыл- ордин- ской области	20 июля 2007 года	Не тре- буются
24	Рассмотреть вопрос разработки газового месторождения Куланды в Аральском районе Кызылординской области	Инфор- мация в МЭБП	МЭМР, аким Кызыл- ордин- ской области	20 января 2008 года	Не тре- буются
25	Проработать вопрос строительства железных дорог Жезказган - Саксаульская, Бейнеу - Шалкар	Инфор- мация в МЭБП	МТК	20 января 2008 года	Не тре- буются
	5. Развитие социальной инфраструктуры
26	Построить реабилитационный центр для инвалидов на 150 мест в поселке Александровка города Кызылорды	Инфор- мация в МЭБП	МТСЗН, аким Кызыл- ординской области	20 июля 2009 года	2008 год - 300,0 2009 год - 694,3	Респуб- ликанский бюджет
	6. Маркетинг региона
27	Разработать План действий по маркетингу региона	Инфор- мация в МЭБП	Акимы Кызыл- ординской области, Актю- бинской, Южно- Казах- станской областей	20 января 2008 года	Не тре- буются
28	Разработать предложения по развитию туристской отрасли и региона Приаралья	Предло- жение в МЭБП	МТС, акимы Кызыл- ординской области, Актю- бинской, Южно- Казах- станской областей	20 июля 2007 года	Не тре- буются
29	Проработать вопросы финансирования инвестиционных проектов в реальном секторе экономики Приаралья в рамках Стратегии индустриально- инновационного развития Республики Казахстан с учетом экологической ситуации в регионе	Инфор- мация в МЭБП	МИТ, акцио- нерное общество "Фонд устой- чивого развития "Казына", акимы Актюбин- ской, Караган- динской, Кызыл- ординской, Южно- Казах- станской областей	20 января 2008 года	Не тре- буются
ИТОГО (объемы финансирования по годам)					2007 год - 1182,3 2008 год - 904,1 2009 год - 1388,4 2007 год - 86,3	Респуб- ликанский бюджет Средства между- народных грантов

Примечание. Расшифровка аббревиатур:

МООС - Министерство охраны окружающей среды
МСХ - Министерство сельского хозяйства
МЭМР - Министерство энергетики и минеральных ресурсов
МИТ - Министерство индустрии и торговли
МЭБП - Министерство экономики и бюджетного планирования
МТСЗН - Министерство труда и социальной защиты населения
МТС - Министерство туризма и спорта
МТК - Министерство транспорта и коммуникаций