Теңiз геофизикалық жұмыстарын жүргiзу кезiндегi қауiпсiздiк техникасының ЕРЕЖЕЛЕРI

------------Бұйрықтан үзінді---------

"Заңға тәуелдi актiлердi жетiлдiру жөнiндегi шаралар туралы" Қазақстан Республикасы Премьер-Министрiнiң 2004 жылғы 20 наурыздағы N 77-ө өкiмiне сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетi жанындағы Өнеркәсiптегі жұмыстардың қауiпсiз жүргiзiлуiн қадағалау және тау-кен қадағалау комитетiнiң, Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар жөнiндегi мемлекеттiк комитетiнiң, Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар жөнiндегi агенттiгi төрағасының кейбір шешімдерiнiң күшi жойылды деп танылсын.

Министр

Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинеті жанындағы
Өнеркәсiптегi жұмыстардың қауiпсiз жүргізілуін қадағалау
және тау-кен қадағалау комитетiнiң, Қазақстан Республикасы
Төтенше жағдайлар жөніндегі мемлекеттiк комитетiнiң,
Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар жөнiндегi агенттiгi
төрағасының күші жойылған кейбiр шешімдерінің тізбесі

1. Теңiздегi геофизикалық жұмыстарды жүргiзу кезiндегi техника қауiпсiздiгi ережесi. Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетi жанындағы Өнеркәсiптегi жұмыстардың қауiпсіз жүргізiлуiн қадағалау және тау-кен қадағалау комитетi 1995 жылы 21 шiлдеде бекiткен (Қазақстан Республикасының Әдiлет министрлiгiнде 1995 жылғы 15 мамырда N 171 нөмірмен тiркелген)...

------------------------------------

І. КIРIСПЕ

Мұнай мен газды iздеудiң сейсмикалық барлау әдiстерi қауiптi жағдай болып табылады. Бұл нұсқаудың мақсаты осыған байланысты сұрақтарды түсiндiру.

          1.1. ҚАУIПСIЗДIК ТЕХНИКАСЫ ЖӨНIНДЕГI БАҒДАР
      Геофизикалық кемедегi адамдар кеме үстiндегi барлық уақытта қауiпсiздiк жағдайында болулары қажет.
      1.1.1. Ол адамдар үшiн сақтандыру шаралары алдын ала жүргiзiлуi керек және мына жағдайларды мiндеттi түрде қамтуы тиiс:
      а) Кеменiң құрылым жобасы, онда құтқару жабдықтарының тұрған орындары мен мiндеттерi қоса түсiндiрiледi. Алғашқы медициналық көмек көрсету аптечкасы, апат болған жағдайда жиналатын орын.
      б) Апат болған жағдайда iстелетiн әрекеттердi және сақтық шараларын түсiндiру.
      1.1.2. Кемеде тұрақты iстейтiн жұмыскерлер үшiн осы шаралардан басқа қосымша мыналарды iстеу керек:
      а) Команданы бойына қарай сапқа тұрғызу және жауапты адамдарды тағайындау.
      б) Апат болған жағдайдағы мiндеттерi және орналасу орындары.
      в) Iстелетiн жұмыс түрлерi және соған байланысты туатын қауiп-қатерлер.
      г) Қауiпсiздiк ережелерi
      д) Қауiпсiздiк және қоршаған ортаны қорғау шаралары.
      1.1.3. Уақытша келушілер кеме капитанынан не оның кеме көмекшiсiнен қауiпсiздiк техникасы (ҚТ) жайындағы нұсқауды портта тұрғанда алуы керек. Апат жағдайы туа қалғанда олар тез арада кемеден кетулерi керек. Барлық уақытша қызметшiлер мен келушiлердiң жолбасшылары болуға тиiс.
      1.1.4. Кеме бортында жұмыс iстейтiн немесе ұзақ уақыт бойы сонда болатын әрбiр адам қауiпсiздiк техникасына жауапты кiсi арқылы түсiнiктеме алулары керек. Олар кем дегенде мыналарды қамтиды:
      а) Апат кезiндегi iс-әрекет және тұратын орындарының бағдарламасы.
      б) Құтқару жилеттерiнiң тұрған жерлерi.
      в) Апат кезiнде жиналатын жер.
      г) Әрбiр адамға қауiпсiздiк техникасының негiзгi талаптарын көрсететiн қысқаша нұсқаудың көшiрмесiн беру.
      д) Әрбiр адамда жеке басын қорғау құралының болуын тексеру. Егер ондай құралдары жоқ болса, солармен қамтамасыз ету.
      е) Егер келушiлер банк тұрған жаққа қарай (палубаның артқы бөлiгi) жүрсе, онда олардың бәрiне құтқару жилеттерi берiлiп, экипаж мүшелерiнiң бiреуi жолбасшылық жасауы керек.
      1.2. ҚАУIПСIЗДIК ТЕХНИКАСЫ ЖӨНIНДЕГI КЕҢЕСТЕР
      Апатқа жақын нақтылы жағдайларды талдау үшiн және команданы алдын ала сақтандыру шараларымен таныстыру үшiн қажетiне қарай қысқаша 15-20 минуттық жиналыстарды өткiзу.
      Қысқаша жиналыстарда қаралуға болмайтын жаңа материалдар мен объектiлердi талқылау мақсатында тұрақты кесте бойынша жақсы ұйымдастырылған жиналыстар өткiзiлуi керек. Бұл жиналыстардың хаттамалары оған қатысқандар мен команда мүшелерiнiң сандары көрсетiлiп үнемi жазылып отыруы керек.
      1.3. ЖАЛПЫ ЖАҒДАЙЛАР
      Теңiз геофизикалық жұмыстары кезiнде қауiп-қатерлi тәуекелдiк iстер мейлiнше аз болуы керек. Кемеге келмес бұрын қауiпсiздiк техникасына жауапты қызметтен (ҚТ) қауiпсiздiк техникасы туралы нұсқау алу керек.
      Нұсқаудың негiзгi тармақтары мыналар:
      1.3.1. Кеме мен борттағы барлық қызметкерлер үшiн жауапкершiлiк Капитанға жүктеледi.
      1.3.2. Сейсмикалық құралдары үшiн геофизикалық команданың бастығы Капитанмен бiрге жауап бередi.
      1.3.3. Қауiпсiздiк техникасын және айналаны қоршаған ортаны қорғаудың белгiленген талаптары геофизикалық қызметкерлер үшiн де, барлық команда үшiн де ортақ мiндет. Осы мiндеттердi орындауда жаттығулар мен тәжiрибелiлiк үлкен маңыз атқарады.
      1.3.4. Геофизикалық кеме бортындағы экипаж тез тұтанатын материалдардың - газ, негiзi сутектi көмiр болатын ингибаторлар, жарылғыш заттардың жанында тамақтанады, жұмыс iстейдi, дем алады. Сондықтан, әрбiр адамның қауiпсiздiк техникасын сақтауы экипаждың қалған мүшелерiнiң өмiрiмен тiкелей байланысты. Ендеше, ешқандай қателесу деген болмауы керек және қауiпсiздiк ережесi сақталуға тиiс.
      1.3.5. Жарылғыш заттарды және олардың компоненттерi - газ және оталғыш сұйықтықтарды сақтау және пайдалану жөнiндегi талаптар қатаң орындалуы керек. Осы мiндеттердi ұқыпты сақтай және орындай отырып, сiз өз өмiрiңiздi және экипаждағы басқа жолдастарыңыздың өмiрiн қорғайсыз. Кемедегi жаттығудың, өрттен сақтану жұмыстарының мақсаты апат жағдайында қызметкерлерге әбден үйреншiктi жағдайды қалыптастыру болып табылады.
      1.3.6. Экипаждың құрал-жабдықтарды пайдалану кезiндегi, қауiпсiздiк техникасымен танысуы үшiн айына кем дегенде бiр рет жаттығу сабақтары өткiзiлу керек.
      1.3.7. Апат бола қалған жағдайда экипаж әрдайым көрнекi жерде iлулi тұруға тиiс апат жоспары бойынша жұмыс iстеу керек. Қызметкерлер каютасында да апат бола қалған жағдайда кемедегi орны көрсетiлген апат кестесi iлулi тұруға тиiс.
      1.3.8. Құтқару кеудешелерi iлгiшке iлулi немесе әрбiр төсектiң жанында солар үшiн жасалған арнайы орындарда тұруға тиiс. Барлық құтқару кеудешелерi халықаралық теңiз ережелерiне сәйкес болуы керек.
      1.3.9. Борттағы құтқару жилеттерi экипаж мүшелерi мен жолаушылардың санынан кемiнде 50 %-ке артық болуы керек.
      Суға батырмайтын қосымша дөңгелектер апат жағдайында жиналатын орынның қасында сақталып, машина бөлiмiнiң экипажы мен келушiлер үшiн қол жетерлiк жерде тұруы қажет.
      1.3.10. Кеменiң баспалдағын қойғанда оның тұтқасының, тым болмаса бiр жағында бар-жоғын тексеру керек. Одан басқа, барлық баспалдақтардың астында қорғағыш тор болуы қажет.
      1.3.11. Адамдарды немесе заттарды бiр кемеден екiншi кемеге тасымалдау тек жақсы бақыланатын жағдайларда кеме докта тұрғанда не платформаға тоқтаған кезде жүргiзiлгенi дұрыс. Теңiз үстiндегi осындай көшу жұмыстары кезiнде әрбiр жұмысшы жеке жүзгiш құралдар киюi қажет. Қондырғының не платформаның қасында жұмыс iстейтiн адамда сенiмдi радиобайланыс болуы керек.
      1.3.12. Герметикалық люктi жапқанда қауiпсiздiктi сақтау үшiн не iстеу керектiгiн бiлген жөн. Мұндай люктер мен есiктердi таза ұстап, герметикалығын сақтау үшiн сырламаған дұрыс.
      1.3.13. Тұрмыс бөлмелерiн таза ұстап, сақтық шараларын жасау бақытсыз жағдайларға душар болудан қорғайды. Барлық бөлiмшелер мен құралдарды таза ұстаңыздар.
      1.3.14. Барлық тетiктер мен аспаптарды дұрыс ұстап, дұрыс пайдаланыңыздар және уақытында жөндеуден өткiзiп отырыңыздар.
      1.3.15. Газдың, дизельдiк жанармайдың, кабель майының және басқа заттардың ағуын, сыртқа шығуын жедел тоқтатыңыз.
      1.3.16. Бортта болған кезiңiзде кеме қанатына асылып тұруға немесе оған қойылған қалқаларға отыруға болмайды.
      1.3.17. Жiптi, трос және кабельдi тартып оған күш түсiргенде үзiлiп кетiп қауiптi жарақат болуы мүмкiн. Сондықтан одан арырақ тұрып, жiп, трос, кабельдiң бүтiндiгiн тексерiңiз.
      1.3.18. Кеме шайқалғанда берiк және қолайлы жағдайды ұстаныңыз. Қажеттi аяқ киiм киген жөн. (Сандал, сланц киюге болмайды).
      Тиiстi аяқ киiмсiз жұмыс iстеуге болмайды. Қажетiне қарай лифтi, құтқарғыш арқанды пайдаланыңыз.
      1.3.19. Кемедегi барлық сақтандыру белгiлерiне көңiл бөлiңiз.
      1.3.20. Өз бөлiмшелерiндегi барлық апат кнопкаларын және құралдар, өрт шлангысы, өрт сөндiргiш, балта, құтқарғыш кеудешелер, дөңгелектер, сал, қалта фонары және алғашқы көмек көрсететiн аптечкалардың орын-орындарын бiлiңiз.
      1.3.21. Ауа-райының қолайсыз кезiнде палубаға жалғыз шықпаңыз.
      1.3.22. Суға сүңгитiн жұмыстар жүргiзiлген уақытта сейсмикалық жұмыстарды iстеуге болмайды. Ондай жерлерге тақау жұмыстарды бастамас бұрын iс-әрекетiңiздi суға сүңгуiрлермен келiсiп алыңыз.

II. ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДIҢ ҚАУIПСIЗДIК ТЕХНИКАСЫ

      2.1. ДЕНСАУЛЫҚ ЖӘНЕ ГИГИЕНА
      Экипаждың әрбiр мүшесi өз денсаулығын бақылауға мiндеттi. Естерiңiзде болсын:
      2.1.1. Денсаулықтың дұрыстығына жұмыс пен демалуды тиiмдi үйлестiре бiлгенде, уақытылы құнарлы тамақ iшiп, жеткiлiктi ұйықтап және майлы тамақ, iшiмдiк, темекi, есiрткi пайдаланбағанда ғана жетуге болады.
      2.1.2. Қарапайым инфекция бiр адамнан екiншi адамға кеме бортында тезiрек жұғады. Сондықтан сақтандыру шараларын қолдану да, нәтижелi емделу де бiрдей жүруi керек.
      2.1.3. Адамдардың жарақаттанған не iскен жерлерiн бiрден тазалап, дәрiгерлiк алғашқы көмек көрсетiлуi шарт.
      2.1.4. Көптелген ауыр инфекцияларға қарсы егiп, вакцинация жасау керек. Олар белгiлi бiр уақытта, қажетiне қарай, дәрiгерлiк шарттарға сәйкес келетiндей етiп жасалғаны дұрыс.
      2.1.5. Каспийдегi безгек ауруының қаупi маса шағуына қарсы жүргiзiлген шараға байланысты азаяды. Мұндай шараларға мыналар жатады: торды пайдалану (масахана) және сымнан жасалған елеуiш, есiк, терезе, люктердi жабу, масаға қарсы әртүрлi сұйық заттарды пайдалану. Үстiдегi киiм де маса шағудан сақтайды, сондықтан қараңғы түскенде жұмыскерлер денесi ашық киiммен сыртқа шығуға болмайды. Безгекке қарсы алдын ала шаралар да безгекпен ауыру қаупiн азайтады.
      2.1.6. Ұзақ уақыт мұнаймен қоян қолтық жұмыс iстеген адам терi ауруымен ауыруы мүмкiн. Егер мұнай терiге тисе сутектi көмiртегi қышқылы негiзiн қатыстырмай, таза жуынуы керек. Жұмыс киiмдерi жиi жуылуға тиiс. Сутектi көмiртегiне малынған шүберектi қалтада ұстауға болмайды.
      2.1.7. Жұмыскерлер уландырғыш және басқа қауiптi заттарды ұқыпсыз пайдаланса тез арада хабарлап, тиiстi шара қолдану керек.
      2.1.8. Күйдiргiш сода, ағартатын ұнтақ не сұйық тағы басқа заттардан дененiң күйiп қалуы мүмкiн. Мұндай химикаттар басқа заттармен қосылғанда әсiресе қауiптi, сондықтан оларды араластыруға болмайды.
      2.1.9. Жоғары ылғалдылық не ыстықта күн өтiп кетуi, өлiм жағдайына дейiн апаруы мүмкiн. Осындай жағдайда жұмыс iстегенде кем дегенде күнiнен 4,5 л су (мұзды су емес) iшкен жөн. Суды аз-аздан жиi iшкен дұрыс. Жабық бөлмеде болғанда оны желдету керек.
      2.1.10. Әсiресе ыстық уақытта күнде ұзақ тұруға болмайды. Күн астында жұмыс iстеу қажет болғанда, басты және дененi қорғайтындай киiм кию керек. Дененi күннен, құрғақ желден сақтау үшiн қорғағыш крем пайдаланған жөн.
      2.1.11. Күн өткендiктiң негiзгi белгiлерi мыналар: әлсiздiк, бас ауру, бас айналу, көрудiң бұзылуы, құлақта шуыл пайда болу, жүрек айну (құсу), беттерiнiң қызаруы, температураның 38-39 градусқа дейiн көтерiлуi, қан тамырының жиi соғуы, ентiгу. Ауыр жағдайда есiнен тану, елес пайда болу, сандырақтау, талықсу.
      2.1.12. Күн өткенде ең алдымен температураны түсiрiп, дем алуға көмек жасау керек. Зардап шеккен адамды көлеңкеге жатқызып, сыртқы киiмiн шешiп, басын аздап көтеру керек. Жүректiң маңайы мен желкеге суық компресс қойып, суықтықты көп iшкiзу керек (егер iше алмаса суық судан клизма жасаған жөн). Есiн бiлмеген жағдайда мұсатыр спиртiн иiскетiп, есiн жиған соң көп қылып шай, кофе, жүрек дәрiлерiн (корвалол, кордиамин және т.б.) 15-20 тамшыдан беру керек.
      2.2. ҚОРҒАҒЫШ КИIМДЕР
      2.2.1. Әрбiр жұмыстың түрi мен ыңғайына қарай сәйкес киiм мен аяқ киiм алдын ала дайындалуы керек.
      2.2.2. Киiм тым қолқылдаған кең, салбыраған баусыз және қалтасыз үлкен болмауы керек. Ондай киiмдер машинаның қозғалатын тетiктерi мен бөлiктерiне, қоршауларға шығыңқы бөлшектерге iлiнiп қалып, жарақаттануға әкелiп соғу мүмкiн.
      2.2.3. Жейделер мен комбинезондардың жеңдерi ұзын болғаны дұрыс, өйткенi олар қысқа жеңдi киiмге қарағанда күюден көбiрек сақтайды.
      2.2.4. Машинамен жұмыс iстегенде шарфты тағуға, свитер тағы басқа мойны жабық киiм киюге болмайды, сақина, әсемдiк бұйымдар тақпау керек. Ұзын шашты арнаулы бас киiмнiң астына түйiп қойған жөн.
      2.2.5. Жұмыстың кейбiр түрлерi үшiн биялай не сыртқы қолғап пайдалану керек.
      2.2.6. Қатты каскалар не сақтандырғыш аяқ киiмдер команда басшысының бұйрығы бойынша немесе тиiстi нұсқауда көрсетiлгендей кездерде киiледi.
      2.2.7. Көзге не көз бен бетке бiрдей жүретiн керектi сақтандырғыш құралдарды таңдағанда қауiптiң түрi мен дәрежесiн есептеп, сақтанудың мүмкiн болған мөлшерi мен ыңғайлылығы еске алынады.
      Көздiң жарақаттануының негiзгi себептерi мыналар:
      а) инфрақызыл сәуле (газбен дәнекерлеу)
      б) ультракүлгiн сәуле (электрлiк дәнекерлеу)
      в) химикаттардың әсерi (батарея қышқылдары және т.б.)
      г) бөлшектердiң және сырт нәрселердiң әсерлерi (тiк ұшақ, жел)
      д) күштi күн сәулесi.
      Көру үшiн киетiн жай көзiлдiрiктер көздi қорғай алмайды. Көздi қорғайтын әртүрлi көзiлдiктер бар. Солардан қажетiн таңдап алуға болады. Сонымен қатар, рецепт бойынша жазғызып алатын қорғағыш көзiлдiрiктер де болады.
      2.2.8. Шуылы көп жерде iстейтiн барлық адам құлаққа дыбыстан қорғайтын құлақ аспабын киюi керек. Шуылдың ұдайы әсер етуi құлақтың естiмей қалуына апарып соғады.
      2.3. АРНАУЛЫ ЖҮЗГIШ ҚҰРАЛДАР. ҚОРҒАҒЫШ ЖИЛЕТТЕР
      Суға батырмайтын құралдар өте көп. Соның iшiнде орындалатын жұмысқа қажеттi құралдарды, қорғағыш жилеттердi таңдай бiлу керек.
      Қорғағыш құралдардың бiр-бiрiнен айырмасы, атқару мiндетiнде емес қорғау дәрежесiне байланысты болады. Жүзу құралдары әлсiремеген адамға ғана көмек жасау, дененi тiк бағыттан 60 градусқа бұру арқылы су бетiнде қалуына көмектеседi. Қорғағыш жилет әлсiреген не талықсыған адамды бетiн жоғарыға қарайтындай етiп бұрады, бұл жағдайда басы су бетiнде жоғары тұруы керек.
      Арнайы жүзгiш құралдарды бағалағанда мынадай маңызды параметрлерiн есепке алу керек:
      2.3.1. Бұл құрал Теңiз және су регистрiнде (көрсеткiшiнде) суға кетуден сақтайтын құрал ретiнде бекiтiлген бе және (МО) SОLАS-тың талабына (Дүниежүзiлiк Теңiз Бiрлестiгi), (Суда адам өмiрiн қорғау Конвенциясы) сәйкес келе ме?
      2.3.2. Бұл құрал әртүрлi жағдайлар орнықсыз емес пе? Тiк бағыттан 60-градус бұрыш жасап бетiңмен жоғары қарап тұру үшiн пенопласты қабына салғанда оның төсенiшi бүкiл кеуденi жауып, жартысы немесе жартысынан аздауы арқаны жауып тұруы жөн.
      Пенопластың қозғалуына, оның жүзгiштiк бөлiнiмдерiне әсер ететiн пенопластың тозған не жыртылған жерiн есте ұстау керек.
      2.3.3. Егер құтқару құралында сырғытпа - молния пайдаланылса, онда оның жоғары және төменгi жағында баулар тағылып, сапасы жоғары болғаны жөн.
      2.3.4. Құтқару құралында зардап шеккен адамдарды судан шығарып алу үшiн қолданылатын белдiк не бау болуы керек.
      2.3.5. Қолайлылығы және жақсы көрiнуi еске алынуы тиiс. Егер құралдың аяқтың арасына ыңғайланған бауы болмаса, адам құралдың iшiне қарай төмен құлап, иығындағы бау басының жоғарғы тұсымен бiрдей деңгейде түседi. Бас үшiн қосымша сүйенiш болуы ойластыру керек.
      2.3.6. Iлгекке iлiнген не қорғағыш жилеттiң кiшкене қалтасына салынған ысқырғыш болу керек. Жилет, жақсы көрiну үшiн, сары не қошқыл сары бояуға боялуы қажет, ал жарықты шағылдыратын иықтарындағы және жағасындағы жолақтар, қосымша артықшылығы болып табылады.

ҚҰТҚАРУ КЕУДЕШЕЛЕРI НЕГIЗIНЕН ҮШ ТҮРЛI
БОЛАДЫ:

      А. Жабық қапқа салынған пенепластан жасалған төсенiшi бар жүзгiш қорғағыш кеудеше.
      Б. Ауызбен үрлейтiн түтiктерi бар және iлгегiн тартқанда жұмыс iстейтiн көмiр қышқыл газы толтырылған балонмен жабдықталған қорғағыш кеудешелер.
      В. Газды автоматты түрде үрленетiн қорғағыш кеудеше. Көмiр қышқыл газы толтырылған балоны суға түскен соң дереу өз бетiмен жұмыс жасайды және ауызбен үрлегенде не iлгектi тартқанда газ толады.
      Екi түрi (Б,В) де үрленбеген қалыпта адам денесiне ыңғайлы киiледi, бiрақ ешқайсысы да әбден жел толтырмайынша қорғағыш кеудеше бола алмайды. Егер суға құлағанда талықсыған күйде болсаң, қолдан үрленетiн кеудеше (Б түрi) көмектесе алмайды, сондықтан кемеде А не В түрiндегi кеудешелердi пайдалану ұсынылады. Автоматты үрленетiн не iлгектi тарту арқылы жұмыс iстейтiн қорғағыш кеудешенi (Б және В) ешбiр жағдайда да тiкұшақта отырғанда киюге болмайды, себебi тiқұшақ тосыннан қону керек болса кеудеше газға толып кетедi де, адам авариялық есiктен шыға алмай қалады.
      Суық су ең қауiптi жау болып есептеледi, себебi суға тосыннан түсу дем алуды әрi жиiлетiп, әрi ауырлатады және үрей тудырады. Осындай жағдайға алғашқы болып душар болған адам суда тырбыңдап қалады да, iлгектi тартуы не ауызбен үрлеп толтыру қиынға соғады. Бұл да А және В кеудешелерiнiң артықшылығын көрсететiн бiр дәлел.
      Қорғағыш кеудешелердi жасағанда, оларды киiп және ретке келтiру 30 секундтан аспайтындай етiп ыңғайлануы абзал. Кеудешелерде көзге анық көрiнiп тұратын ортаға орналасқан жүк көтеретiн арқандар (стропка) (қатты өрiлген iлгегi бар, ол арқылы суға кеткен адам шығарып алынады), iлгекте не кiшi қалтаға орналасқан ысқырғыш болуы керек. Қорғағыш кеудеше әлсiреген не талықсыған адамды бетi жоғары қарайтындай етiп бұрады (егер үрленген кеудеше киген болса 5 секунд iшiнде, ал автоматты, не газы қолмен үрленетiн кеудеше болса 10 секунд iшiнде) және дененi тiк бағыттағы 30 градустан 60-градусқа дейiн бұрыш жасай ұстап, ауызға су кетпейтiндей ету керек. Қорғағыш кеудеше көзге көрнектi болу үшiн сары не қошқыл сары түстi болғаны дұрыс.
      Газды қолмен не автоматты түрде үрленетiн кеудешелерiнiң үлгiсi жел алдын ала толтырылған кеудешеге қарағанда көп жұмыс iстеудi қажет етедi. Көмiрқышқыл газды құбыршаларды оның берiк бекемдiгiн тексеру мақсатында уақ-уақ өлшеп отыру қажет.
      Су бетiнде, судың iшiнде не суға бату қаупi бар қозғалыста жүретiн жерде жұмыс iстейтiндердiң барлығы да жеке-жеке жүзгiш құралдармен пайдалануы керек.

АРНАЙЫ ЖҮЗГIШ ҚҰРАЛДАРДА МЫНАЛАР
БОЛУЫ КЕРЕК:

     А. Басты суға батырмай жоғары ұстап тұратын жүзгiш жаға.
     Б. Судағы адамның бетiн жоғары қаратып бұратын, кеуденiң айналасындағы жүзетiн бөлiктер.
     В. Кеудеше жоғары көтерiлiп, не басынан сыпырылып кетпес үшiн белiне не кеудесiне байлап бекiтетiн белбеу.
     Г. Жағаның артқы жағында адамды судан шығаруға не сүйреуге көмектесетiн шығыршық немесе iлгек жiп.
     2.4. ЖҮЗУ СЫНАҚТАРЫ
     Суда не екi өзеннiң қосылған жерiнде жұмыс iстейтiн қызметкерлер жүзу сынағынан өтулерi керек. Ол үшiн суда жүзетiн арнайы киімдердi киедi. Бұл сынақта адам арнаулы толық киiмiмен 50 м жердi кем дегенде 5 минутта жүзiп өтуi керек және өз қалпына сақтап (су iшiндегi күйi) 2 минут тұруы керек.
      2.5. ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАР
      2.5.1. Қол жабдықтарын дұрыс пайдалана бiлмеудiң салдары жеңiл, бiрақ жанға батарлықтай жарақаттарға душар етедi. Жағдайға сай келетiн құрал-жабдықтарды пайдалану керек, тозған бөлшектерiн, тiстерiн, бұрандалы бастарды (головка), тұтқаны, сақтандыратын қаптаманы ауыстырып отыру қажет. Қашау, бұрағыштар және тағы басқа өткiр құралдарды дұрыс буып-түю керек. Жөндеуге келмейтiн ақауы бар құралдарды қолдануға болмайды. Қажеттi жерiнде көздi қорғай бiлу жөн. От алғыш жарылғыштар бар орындарда ұшқын шығармайтын құралдарды (мыс, қола және жез) пайдалану дұрыс.
      2.5.2. Бұранда кiлттерге түтiктердi кигiзуге болмайды.
      2.5.3. Барлық электрлiк қол құралдары жермен жалғасқан, не тоқ өткiзбейтiн таспамен (лента) екi қабат оралуы керек. Үш тарамды сымнан қосылған кабельдi қолданғанда, жермен жалғасқан құралдарды пайдаланады. Ылғалды жерде жұмыс iстейтiн құралдарды қолданғанда жермен жалғасуы жоқ бұзылса, тоқты айырғыш болғаны жөн.
      2.5.4. Кейбiр құралдардың сақтандырғыш қаптары болады. Егер ондай құралдарды қаптарынан алынған не бұзылған болса, қорғауышын жөндегенше не ауыстырылғанға дейiн ондай құралмен пайдалануға болмайды.
      2.6. АУЫР ЗАТТАРДЫ КӨТЕРУ
      Белдiң зақымдануы көп ретте салақтықтан немесе ауыр заттарды көтеру кезiнде қауiпсiздiк ережелерiн сақтамағандықтың салдарынан болады. Мысалы, ауыр жүктi көтеру кезiнде ең алдымен жүрелеп отырып алып, сонан соң көтерер затты денеңе жақын ұстап барып түрегелу арқылы белдiң зақымданып ауырғанынан сақтануға болады. Ал қажет болған жағдайда басқалардың көмектесiп жiберулерiн өтiнген жөн.
      Жарақаттанудан алдын ала сақтану үшiн мына ережелердi орындаңыз:
      2.6.1. Аяғыңыздың нық тұруын қадағалаңыз.
      2.6.2. Денеңiздi түзу, тiк ұстаңыз. Ауырлық салмақты арқаңызға емес, аяғыңызға салуға тырысыңыз.
      2.6.3. Көтерер жүктiң салмағын алдын ала мөлшерлеп алыңыз. Егер жүк тым ауыр болса, басқалардан көмек сұраңыз. Бiр адамға ауырлық түсiрмеу үшiн жүктi белгi берiлгенде ғана көтерiп не түсiру қажет.
      2.6.4. Ауыр жүктердi тасығанда жадағай шаналардың, астаушалардың, кеспелтектердiң, жүк көтергiштердiң, тыянақтардың, доңғалақтардың, қол арбалардың артықшылықтарын пайдаланған жөн.
      2.6.5. Қырын тұрған қалпыңызда жүктi ешқашан көтеруге не түсiруге болмайды.
      2.6.6. Көтерiлiп бара жатқанда ауыр заттардың астында еш уақытта тұрмаңыз.
      2.6.7. Жеңiл жүктердi көтергенде де дәл ауыр жүктердi көтерген кездегiдей әрекет жасаңыз. Мұндай реттiлiк тәртiбiн орындамау жарақаттануға жиi душар етедi.
      2.6.8. Ауыр жүктердi көтерудiң мынадай мөлшерлiк белгiлерi бар екенiн үнемi есте ұстау қажет. Жалғыз кiсi ауыр жүктi тегiс жермен 25 метр жерге апаруы үшiн оның салмағы: 18 жастан асқан әйелдер үшiн - 15 кг; он сегiз жастан асқан еркек үшiн - 50 кг болуы шарт. Ал салмағы 50 кг-нан 80 кг-ға дейiн жететiн жүктi кемiнде екi ересек адам көтередi.
      2.7. IШIМДIК ЖӘНЕ ЕСIРТКIЛЕР
      Iшiмдiк iшу және есiрткi пайдалану жарақаттану мен апат болу жағдайларын арттыра түседi. Сондықтан да, қызметтiк мiндетiңiздi атқару кезiнде iшiмдiк iшуге, тыйым салынған есiрткiлердi ұстауға немесе соның әсерiнде болуға жол берiлмейдi.
      Жазып берiлген немесе сатып алынған дәрiлер де жұмыстың орындалуыа керi ықпал жасаулары мүмкiн. Егер әлгiнде дәрiгер жұмыс барысында бөгет жасайтындай болса, ондайда алдын ала дәрiгерлерден кеңес алу немесе дәрiнiң қолданылуы туралы анықтамамен танысу дұрыс.
      2.8. СУЫҚ КҮНДЕРI ЖҰМЫС IСТЕУ
      Суық күндердiң әсерi жұмысты аяқтау мерзiмiне қосымша уақытты қажет ететiндiгiн есепке алу - маңызды жағдайлардың бiрi. Сондықтан жоспарлау кезiнде мұндай қосымша мерзiмдi есепке алу қажет.
      2.8.1. Суық аймақтардағы айнала ортаның барлық жағдайлары маңызды болып есептеледi, сондықтан да оның ешқайсысын да елеусiз қалдыруға болмайды. Ең жиi кездесетiн, ең қауiптi саналатын жағдай желдiң өзгеруiне қарай құбылатын суық температура.
      2.8.2. Жаз бен қыстың алмасу шағындағы суық мезгiлдерде Каспий жағалауының ерекшелiк жағдайы үшiн әртүрлi температураның құбылуы кең алқапты қамтиды. Ондай құбылу аптап ыстықтан сақылдаған аязға шейiн ауысады.
      2.8.3. Суықтың адамға тигiзетiн зиянды зардаптарының бiрi гипотермия деп аталатын күйге душар қылады. Ондай жағдайда бойдағы жылудың жоғалуы салдарынан дененiң температурасы қайта пайда болар жылудан көрi жылдамырақ төмендейдi. Дененiң қалыпты температурасы 37 С. Егер температура 34 С төмен түссе, адам бағдардан айрылып, ессiз күйге душар болуы мүмкiн. Егер дененiң темратурасы 31-32 С төмендесе, жүрек тоқтап қалып, өлiмге душар болады.
      2.8.4. (дене негiздерiнiң немесе оның бөлшектерiнiң суықтың әсерiнен зақымдануы) егер аяқ-қолдың бармақтары мен бақайларының ұштарына өзге денелермен бiрдей жылу жетпесе гипотермиясыз-ақ үсiкке (дене негiздерiнiң немесе оның жеке бөлшектерiнiң суықтық әсерiнен зақымдануы) шалдыға бередi. Егер дене судың қату температурасынан төмен болып ашылып қалса, онда гипотермия мен үсiну күйi бiр уақытта қатарынан жүредi.
      Зардапқа ұшыраған адамның кез-келген дене мүшесiн жiбiту кезектi өте мұқияттықты әрi сақтықты қажет қылады. Әйтпесе, дененiң екiншi рет үсiкке ұшырауы мүмкiн.
      2.8.5. Температураның кету кезеңiнен төмен болуына байланысты гипотермиялық мынадай кездерде ұшырайды: суық суға бату, желдiң әсерi (желдiң әсерiнен суыну), дененiң арықтауы және тамақтанудың жетiспеуi.
      2.8.6. Суықтан зақымданудың осыған ұқсас түрi табан қуысында кездеседi (дымқыл не сулы ортада, үсiк шалмастан бұрын-ақ зақымдануы). Батырылған табан (табан қуысындағы зақымдануға ұқсас ұзақ уақыт өкшенiң суда батырылып жүруi). Бүкiл дене суға бiр минут уақыт батқанда дененiң iшкi температурасы бiрдей төмендеп, суына бастайды. Дұрыс киiнбеген адамды құрғақ қатты суықтың әсерi де осындай жағдайға ұшыратады.
      2.9. АЛҒАШҚЫ ДӘРIГЕРЛIК КӨМЕК
      2.9.1. Үсiкке шалдығу
      Суықтың әсерiнен болған кез келген зақымдану жағдайында мынадай алғашқы көмектер берiлуi керек:
      2.9.1.1. Бiрден көңiл бөлу госпитальда не медициналық көмек көрсету бөлiмшелерiнде маман дәрiгерлердiң көмегiн алу.
      2.9.1.2. Үсiкке шалдығу. Үсiкке шалдығу-қату нүктесiнен төмен температурада әсер еткенде дененiң кейбiр мүшелерiнiң үсуi. Бұл төменгi температурада, әсiресе жел кезiнде, болатын қауiп.
      2.9.1.3. Үсудiң мынадай белгiлерi бар: тоңа бастау, сонан соң жансыздану; шанышқылау, кемiрiп не тартылып ауыру; дененiң қызаруы, одан кейiн сұрғылт тартып соңынан бозарады.
      2.9.1.4. Сақтандыру шаралары:
      а) Бет, құлақ, көз, бас, мұрын, қол, аяқты қоса қорғайтындай етiп, киiмдердi жеткiлiктi кию керек;
      б) Тар киiм, аяқ киiм, биялайларды киюге болмайды, себебi ол қан айналысын бұзуы мүмкiн;
      в) Қолдың саусақтарын, аяқтың бармақтарын қозғалтып отыру. Беттiң, құлақтың жылуын сақтау үшiн оларды уқалау және жансызданған не домбыққан жердi табу.
      г) Үсiнудiң белгiсiн байқау үшiн бiрiн-бiрi бақылап отыру. Үсiк беткi қабатты ғана шалуы (тек терiнiң ғана үсуi) не тереңдей үсiнуi мүмкiн (терiнiң астына жайылу). Егер дененiң ашық жерi аз уақыт қана суықта болса, онда дененiң бетi ғана үсуi ықтимал, ал керiсiнше болса, қатты үсiкке шындап ұшырағаны. Егер үсiген жер тым тереңдеп кетсе, ондайды сол жерде емдеуге тырыспай, емделушiнi тез арада ауруханаға не дәрiгерлiк көмек бөлiмшелерiне жедел жеткiзу керек.
      2.9.1.5. ДЕНЕНIҢ БЕТКI ҚАБАТЫНЫҢ ҮСIНУIН ЕМДЕУ
      а) Жылы қолыңмен беттi басып, ауырғанды сезгенге дейiн ұстау керек;
      б) Үсiнген ашық саусақты қойынға тығу керек;
      в) Уқалап жылытуға, отқа қақтауға, ыстық сумен не қармен ысқылау арқылы қыздыруға болмайды. Жiбiтiлгеннен кейiн ауыратындығына дайын болу керек;
      г) Жетiк бiлетiн медицина қызметкерiне хабарлау.
      2.9.1.6. ТЕРЕҢДЕГЕН ҮСIКТI ЕМДЕУ
      а) Сол жерде емдеуге болмайды. Емделушiнi қолда бар көмекпен ауруханаға не дәрiгерлiк көмек көрсету бөлiмiне тез арада жеткiзiлуi керек.
      б) Үсiген жердi одан ары суық шалудан сақтау керек, бiрақ жiбiтуге тырысудың қажетi жоқ.
      2.9.1.7. Табанның ор болып үсiнуi.
      Бұл да, суықтың, дымқыл не ылғал ауаның әсерiнен болатын үсiнуге ұқсас жарақат. 0 С тен 10 С температура аралығында болады. Бұл бiртiндеп үсiнуге жақын, екi жағдайдың да алғашқы себебi бiрдей, тек суықтың дәрежесi әртүрлi. Себептерi мыналар: аяқ-қолдың қозғалмау (аяқтың, табанның отырған, тұрған жағдайда астыда болуы); денеге шақ емес киiм; аяқ киiмнiң, шұлықтың және басқа киiмдердiң тар болуынан денеге қан жүрмей қалуы.
      Алдын алу үшiн мыналарды iстеу қажет:
      а) Аяқты құрғақ ұстау, су өтпейтiн аяқ киiм, жүн шұлық қию. Жылы қалпын сақтау үшiн аяқты қозғап отыру жөн.
      б) Ыңғайы келген кезде, күнiне тым болмаса бiр рет, шұлық пен аяқ киiмдi таза және құрғақ киiмдермен ауыстырып отыру дұрыс.
      в) Егер аяқ ылғалданса оны тезiрек кептiру керек. Оны қолмен ысқылауға болады. Аяққа арналған ұнтақты сеуiп құрғақ шұлық қию керек.
      г) Егер ылғал аяқ киiм мен шұлықты аустыру мүмкiн болмаса қайта-қайта тiзе бүгiп, саусақтарды қозғалтып отыру керек.
      д) Ешқашан тар аяқ киiмдi кимеген жөн.
      2.9.1.8. Тереңдеген үсiктi емдеу:
      а) Аяқтың үстiн абайлау керек. Оны уқалауға және қысуға болмайды.
      б) Аяқты кәдiмгi ақ сабынмен абайлап жуып, кептiрiп және сәл көтерiп, ауада ұстап тұру керек.
      в) Емделушiнi жылытуға болады, бiрақ аяғы 20 С бөлме температурасынан аспауға тиiс;
      г) Дәрiгерлiк көмектер көрсетiлген соң маман дәрiгердiң емделуiнен өтуi керек. Қажет жағдайда емделушiнi орнынан ауыстыруға болады, бiрақ зақымдалған аяғын басуға рұқсат етiлмейдi.
      2.9.1.10. СУҒА БАТЫРЫЛҒАН ТАБАН
      Былай зақымдану да шор табанның түрi сияқты аяқты ұзақ уақыт су iшiнде болуы салдарынан туады, тек үсiп не домбығуға әлi жете қоймаған. Мұндай зақымдану шор табанның пайда болуымен бiрдейлiктi себептi (суға малынған дене мүшесiнiң температурасының төмендеуi) оның ем-домы мен тазартуы да соған ұқсас болады.
      2.9.1.11. СУҒА ТОЛЫҚ БАТУ
      Қата бастаған суға аз уақыт батудың өзi немесе жұқа киiнген адамға құрғақ қатты суықтың әсерi бүкiл дененi мұздатып, оның көпшiлiк iшкi температурасын да төмендетедi.
      Төменде көрсетiлген дәрiгерлiк алғашқы көмек дер кезiнде және толық болуы керек, сонан кейiн зақымданушы тез жеткiзiлiп, дәрiгерлiк қараудан өтуi қажет. Мiндеттi шарттар:
      а) Адамның үстiндегi су киiмдi шешiп алып, оған мүмкiндiгiнше құрғақ киiм кигiзу керек немесе ұйықтайтын қапқа жатқызады. Зардап шеккеннiң денесiн екiншi адамның денесiмен жылыту оның температурасының қалыпқа келуiнiң ең тиiмдi жолы;
      б) Егер зардап шегушiнiң демi шықпаса немесе үзiк, бiрқалыпты дем алмаса, дереу ауызбен аузына үрлеп қолдан дем алғызу қажет;
      в) Есiнен танбаған адамға жылы сұйықтық iшкiзедi, бiрақ оны есiнен танып жатқан адамға iшкiзуге болмайды, шашалып қалуы мүмкiн;
      г) Адамды тек жатқан қалпында ғана көтерiп жеткiзедi, өз аяғымен жүргенде ауырлық түсiп, қан айналысына ауырлық туғызады;
      д) Зақымданушыны кiдiртпей дәрiгерге жеткiзу қажет.
      2.9.2. ЕСIНЕН ТАНУ
      Мұндай күйге адам қан айналысы көлемiнiң азаюынан ұшырайды. Оның себебi ауыр жарақаттанудан, қанның көп кетуiнен, ауырғандықтан, әсерленудiң бұзылуынан немесе дененiң қатты суыққа ұшырауынан болады, өйткенi саусақ, бармақтарға дейiн жетiп айналып тұратын қан жүрiсi осы жағдайлардың салдарынан азаяды. Қалыпты температурада естен тану тез жүредi және тереңiрек өршидi.
      Естен танудың белгiлерiне қорқу, тершеңдiк, өңнiң бозаруы, тез-тез соққан әлсiз қан тамыры, терiнi суық дымқылдың жабуы, мәнсiз, бозарған көз жанары, қарашықтың үлкейiп, шөлiркей беру жатады.
      Қазiргi медицинаның көмегi зор, ондай көмек көрсетiлмеген жағдайда зардап шегушiнiң хал-жағдайы төмендеп есiнен тануға дейiн барады, тiптi өлiмге ұшырауы да мүмкiн.
      Естен тануда көрсетiлетiн дәрiгерлiк алғашқы көмектер:
      а) Адамды мүмкiндiгiнше ыңғайлы қылып, ұзынынан жатқызыңыз;
      б) Егер басы жарақаттанбаған болса, дем алуына қиындық келмесе немесе басқадай қолайсыздық келтiрмесе, аяғын 20-25 см көтерiп қойыңыз;
      в) Дұрыстап жатқызу, жақсылап орау, таңғыш дөңгелектi дәл қою арқылы ауырған жердiң әсерiн азайту;
      г) Адамды өз қолайымен жатқызып, оны құсатындай жағдайға душар қылмаңыз;
      д) Адамды жылы көрпемен, ұйықтайтын қаппен жауып, жылыту;
      е) Адамды мезгiлiнде және толық дәрiгерлiк көмекпен қамтамасыз ету.
      2.9.3. КҮННIҢ КҮЙДIРУI
      Қату температурасынан төмен температура кезiнде де күннiң күйдiруiне ұшырау мүмкiн. Шағылысқан күн сәулесi ерiн айналасы, мұрын, т.б. сезiмтал мүшелердi күйгiзедi. Күн сәулесiнiң күйгiзу әсерi таза ауа мен биiк жерде азаяды.
      Сақтану шаралары мыналардан тұрады:
      а) Күннен сақтау кремiн үнемi өзiмен бiрге алып жүру, беттiң күн сәулесi тiке түсетiн жерлерiне жағып қою;
      б) Ауа-райының жұмсақ күндерi мойын мен құлақты шарф орау арқылы сақтау;
      в) Қырыну үшiн арналған күшi жоғары алкоголдiк қоспа қосылған лосьондар мен сабындарды пайдалануға болмайды;
      г) Күлдiреу пайда болғанда тездетiп дәрiгерлiк көмек бөлiмшесiне апару керек. Күлдiреген жер, әсiресе ерiн, инфекцияның жұғуына себептер болады.
      2.9.4. КӨЗДIҢ ҚАРЫҒУЫ
      Қарығу - көздiң күюi. Қарығу қарда шағылған ашық күн сәулесiнен болады. Әсiресе қар жаңадан жауғанда және күн сәулесi аздап ылғал не тұманмен көлеңкеленген кезде қарығады.
      Қарығу ұқыпсыздықтан не күннен сақталатын УФ көзiлдiрiгiн кимегендiктен болатын жағдай. Көзiлдiрiктi көз ауырғаннан кейiн кию кеш болуы да мүмкiн, себебi көздiң ауыруы, көздiң қатты күюiнен болады.
      Күю белгiлерi: көздiң, көздiң айналасының шаншып ауыруы, көз қарашығының үлкеюi. Қосымша белгiлерi: көздiң жасаурауы және қызаруы, көздiң әсерiнен бастың ауыруы, жарық әсер еткенде аурудың күшейте түсуi.
      Алғашқы дәрiгерлiк көмек мыналардан тұрады:
      а) Көздi таңып қою (көздi қозғағандағы ауырғанын қойғызады).
      б) Көзге дымқыл шүберек басу.
      в) Демалу.
      г) Көпшiлiк жағдайларда уақыт өткен сайын қарығу басылады. Егер күн сәулесi әсер етпей қайта жарақаттанбаса, көз тамшысын пайдаланғаннан кейiн бiрнеше күннен соң жазыла бастайды.
      2.9.5. IШТIҢ ЖҮРМЕУI
      Суық күндерi дәретке отырудың қолайсыздығынан iш жүрмей қалады. Iштiң жүрмеуi тамақты iшудегi өзгерiстен және сұйықты қажеттi мөлшерде қабылдамаудан да болады.
      Дұрыс тамақтанып, табиғи қажетiне қарай суық iшiп отыру, уақытында дәретке барып отыру iштiң қатуынан сақтандырады.
      Егер iштiң қатуы қайталана берсе медицина қызметкерлерiмен ақылдасу жөн.
      2.9.6. ИIС ТИЮ
      Иiс тигiзетiн газ СО-ның төменгi концентрациясынсыз өзi өте қауiптi, өлiмге душар етуi мүмкiн, өйткенi оның иiсi жоқ. Иiс тию плита, от, бензинмен жанатын қыздырғыштар және iштен жану двигательдердi пайдаланған барлық жабық жерде ылғи да қауiптi болып табылады.
      СО-дан уланудан сақтану үшiн адам отыратын не жұмыс iстейтiн жердi ұдайы таза ауамен желдетiп отыру керек.
      Улану белгiлерi бiлiнбейдi. Бiрақ та аз уланғанның өзiнде мыналарды байқауға болады:
      а) Бас ауыруы, бас айналу, есiнеу, әлсiздiк, жүрек айну, терiнiң қызаруы, құлақтың шулауы.
      б) Бiраздан кейiн жүрек соғуы жиiлейдi.
      в) Иiс тию алдын ала бiлiнбейдi, сондықтан адам тiзесi бүгiлiп қалғанша қауiптi сезбейдi. Одан кейiн ол жүре де, еңбектей де алмайды. Есiнен айрылады не өледi.
      Алғашқы медициналық көмек:
      а) Уланған адамды бiрден таза ауаға шығару керек, бiрақ оны жылы ұстаған жөн.
      б) Қысты күнi үйге таза ауа кiргiзу керек.
      в) Сырттан келген суық ауаның әсерiнен уланған адам әлсiзденуi мүмкiн. Сондықтан ауа сырттан келiп тұрса оны жылы болу үшiн ұйықтайтын қапқа салу керек.
      г) Уланған адам ешқашан дене шынықтыру жаттығуын жасауға болмайды, өйткенi жаттығу қосымша оттегiн қабылдауды қажет етедi.
      д) Егер уланған адам дұрыс дем алмай, қалтырап аузымен ауаны қармай бастаса, тез арада жасанды дем алғызушының қимылы уланған адамның дем алысымен бiрдей ырғақта болуы дұрыс.
      е) Оттегiнiң баруы қаннан көмiрқышқыл газын тездетiп шығарып, уланған адамның жазылуын мүмкiндiгiнше тездетедi.
      ж) Иiс тию өте қауiптi зақымдану болып табылады. Иiс тиген адам қозғалуға болмайды, кем дегенде бiр күн жылы жерде болуы керек. Дененiң қалыпты температурасын ұстауға ыстық су құйылған шөлмек не грелка жақсы көмек көрсетедi.
      з) алғашқы дәрiгерлiк көмек көрсетiлгеннен кейiн маман дәрiгерге қаралу керек.
      2.9.7. ЗАРДАП ШЕККЕНДЕРГЕ КӨМЕК ЖӘНЕ ОЛАРДЫ КӨШIРУ
      Зардап шеккен қызметкерлердi қолда бар көлiкпен ең жақын ауруханаларға жеткiзу қажет.
      Алғашқы дәрiгерлiк көмекке жататындар:
      а) Суықтан және естен танудан сақтау.
      б) Зардап шегушiнi ұйықтайтын қапқа жатқызу.
      в) Құрсақ аймағы ауырғаннан басқа жағдайда, жылы сұйық iшкiзу.
      г) Тоқтамаған қанды дененi басу арқылы тоқтатуды қадағалау. Қажет болса, резеңке бұрауды пайдалану, зақымданушыны тез арада дәрiгерге қарату. Резеңке бұрау салу өте сақтықты қажет етедi.
      2.9.8. ДЕНЕДЕГI ПАРАЗИТТЕР
      Паразиттер денеде халықтың жиi қоныстанған, үй жағдайы нашар, жуынатын жердiң, моншаның жетiспеуiнен болатын құбылыс. Сондықтан күнде кешке киiмдi және дененi қарап отыру керек. Егер паразиттер болса, онда олармен күресу үшiн мыналарды орындау керек:
      а) Киiмдi аязға iлiп, одан кейiн қағу және биттердi щеткамен тазалауға болады, бiрақ сiркесi кетпейдi, сондықтан киiмдi жоғарғы температурада қыздыру керек.
      б) Жәндiктердi жоятын ұнтақтарды пайдалану керек. Киiмдi киердiң алдында мiндеттi түрде жуған жөн.
      2.9.9. Сақтық шаралары
      Резеңке бұрау аяқ-қолдың ашық және жабық сынықтары не қанды басқаша тоқтатуға болмайтындай жағдайда қолданылады.
      Бұрау ретiнде мықты жалпақ материалдан белбеудi пайдалану керек. Сым, жiп, ширатылған жiп не басқа жiңiшке материалдарды пайдалануға болмайды.
      Аяқ қолдың жараланған жерiнiң үстiнен айналдырып жартылай түйiн жасап, түйiнге қысқа таяқты қойып түйiндi толығымен тартып, байлау, таяқты қан тоқтағанша бұрап, бекiтiп қою. Жарақаттанған адамның маңдайына түстi қарындашпен, күйемен және т.б. "ҚТ" (ТК) деп және уақытын жазып қою керек. Бұрауды орап тастауға болмайды.
      Егер дәрiгер кешiксе 20-30 минуттан кейiн (2 сағаттан аспауы керек) бұрауды аздап босату керек. Егер қан тоқтаса бұрауды босатқан қалпында қалдырып, қан ақса қайта тарта салатындай етiп қою керек.
      Жарақаттанған адамды ауруханаға апарылғанға дейiн бұрауды ұдайы бақылып отыру керек.
      2.10. ЖАЙ ТҮСУДЕН САҚТАНУ
      Жай түсу - өте қауiптi және бүлдiретiн табиғат опаты. Ол адамдарды күйдiредi, жарақаттандырады және өлтiредi, құралдарды iстен шығарады, тоғайды және басқа жерлерде өрт болуы мүмкiн. Найзағай ең жоғарғы нүктенi не биiк нәрселердi бүлдiредi, өйткенi ол-өте аз уақытта жер мен бұлттың арасында болатын құбылыс.
      Жай кез келген жерде соғады, сондықтан найзағай ойнай бастағанда мынадай сақтану шараларын қолдану керек:
      а) Барлық қопару жұмыстарын тоқтатып, жарылғыштардан аулақ кету, алып келе жатқан жарылғыштарды жерге қойып, кем дегенде 30 м жерге аулақ кету. Найзағай тоқтағаннан кейiн тағы 30 минут тосу керек. Скважиналарды қопарғыш дәрiлермен жабдықтауға, қопарғыштардың, қопаруға дайындалған скважиналардың қасында найзағай бiткенше отыруға болмайды.
      б) Жазатын сейсмографтық құралдардың барлық сымдарын ағыту. Барлық кабельдердiң және жазатын сейсмографтардың қоршау сымдардың шетiне тиiп тұрмағанын бақылау керек.
      в) Екiжақты көшпелi радио пайдаланылса, хабар берудi тоқтатып, антеннаны суыру керек не жерге тигiзбей төмен қаратып қою керек.
      г) Тез тұтанғыш және тез жарылғыш материалдарға жақындамау керек.
      д) Барлық металл құрал-саймандарға, түсiрiлетiн және тимейтiн болат құрамаларға, трубаларға және темiр бiлiктерге айқындамаған дұрыс.
      е) Күштi тоқ желiсiнен, кабельдерден алыс тұру керек. Металл өткiзгiштердiң бойымен найзағай тоғы алыс жерге жетедi.
      ж) Жерлестiрiлген машинадағы операцияны тоқтатып, одан алыс кету керек.
      з) Резина дөңгелегi бар көлiктерде болған жөн, көлiк ашық ойпаң жерге қойылуы керек, ағаштың астына қоюға болмайды.
      и) Жерлестiрiлмеген металл құрамаларына жайтартқыш пайдаланылады. Жарылғыштар сақталатын металл жәшiктер сыммен не жерге қағылған темiр бiлiкпен жерлестiрiлуi керек.
      2.11. ПРОТИВОГАЗДАР
      Бригада мүшелерi, қажет болған жағдайда, противогаздарды дұрыс пайдалана бiлуi керек.
      Противогаздардың iстелетiн жұмыстың ерекшелiгiне байланысты әртүрлi қосымшалары болуы керек. Бiр ғана элементтi противогаздар мына шарттар орындалғанда пайдаланылады:
      2.11.1. Бет әлпеттiң мүсiнi бойынша сызылған маска беттi тығыз және ыңғайлы жабуы керек.
      2.11.2. Бетке арналған масканың әртүрлi размерлерге келетiндiгi тексерiлген болуы керек.
      2.11.3. Көрудi жақсарту үшiн сүзгiштерi (фильтры) мен патрондары ортаға орналастырылмауы керек.
      2.11.4. Маска төрт жерден тиянақталып, бетке сай болуы керек.
      2.11.5. Дем алған кездегi әлсiздiктi азайту үшiн клапондар жүйесi болу керек.
      2.11.6. Тазалап, дезинфекциялау үшiн тез бөлшектенуi керек.
      Органикалық буланудан (бензин, бояу, т.б.) сақтану үшiн пайдаланылатын противогаздардың ресми мақұлданған екi элементтi патроны болуы керек. Екi элементтi противогаздарда да алдыңғы бiр элементтi противогаздарға қойылған шарттар орындалуы керек.

III. ТАСУ КЕЗIНДЕГI ҚАУIПСIЗДIК ТЕХНИКАСЫ

      3.1. Су бетiмен тасымалдау. Қайықтан қайыққа ауысу
      3.1.1. Ауысып мiнудiң түрiн таңдау жүйеленген жұмыс жоспарының бiр бөлiгi ретiнде қаралуға тиiстi. Үлкен кемелер бiр-бiрiне жақындасқанда, қызметкерлерге, көршiлес кеме мен корабльдiң белгiлi бiр арашығын басқышпен өтуге тура келетiндiгi есте болу керек. Теңiзде ауысу, көбiне, қосалқы және сүңгуiр қайықтар арқылы жүзеге асады. Мұндай ауысуларда көршi үлкен кемелерден гөрi шағындау жұмысшы кемесiн "Борт сыртындағы адам" ("Человек за бортом") пайдаланған қолайлы.
      Температураға және ауа-райына қарай бiр кемеден екiншi кемеге ауысатын адам өзiне сәйкес келетiн арнайы құтқарғыш құралдармен жабдықталғаны жөн, қажет болса, сүңгитiн костюм киюi керек.
      Бiр кемеден екiншi кемеге ауысқанда барлық қауiпсiздiктi сақтау үшiн мына шарттарды бiлуi қажет:
      3.1.1.1. Екi кемеде де ауысып мiну болардың алдындағы қандай кедергiлер болса да жою керек.
      3.1.1.2. Екi кемеден де керек емес заттардың жолдан алынғандығына көз жеткiзу керек.
      3.1.1.3. Кеменiң бетi тайғанақ еместiгiн тексеру керек.
      3.1.1.4. Ауысып мiнудi күндiз және жақсы көрiнетiн мезгiлде жүргiзу керек.
      3.1.1.5. Кеменiң қайықпен түйiсер тұсындағы бөгет жасар заттардың барлығын алып тастау керек.
      3.1.1.6. Жүк жеке апарылуы керек. Ешкiм де жүктi өзiмен бiрге алуға болмайды.
      3.1.1.7. Ауысу кезiнде арнайы батпайтын құралдар, сәйкес аяқ киiм және киiм кию керек.
      3.1.1.8. Ауыстыру кезiнде белгiлi бiр белгiленген тәртiптi сақтау жөн, адамдарды бiр-бiрден тасымалдау керек.
      3.1.1.9. Ауысып мiну аяқталғаннан кейiн кеме қызметкерлерi бiр борттан екiншi бортқа ауыстыратын орыннан тез кетулерi керек.
      3.1.1.10. Капитан қауiптi деп санаған жағдайда, қандай да бiр затты көшiруге рұқсат етiлмейдi.
      3.1.2. Қызметкерлердi тасымалдау үшiн қажеттi көтерме.
      Қызметкерлердi қажет болғанда тасымалдау кемесiнен бұрғылау қондырғысына не платформаға платформадағы көтергiш кранға бекiтiлген көтерме арқылы ауыстыру үшiн мынадай талаптарды орындау керек:
      3.1.2.1. Қорғағыш су костюмiн кию керек.
      3.1.2.2. Өзiнiң жеке жүзетiн құрамын кию.
      3.1.2.3. Кемеде ауысу үшiн корабль командасы қажеттi көмектi жасау керек.
      3.1.2.4. Ешқандай затты ұстамай қолдың бос болғаны жөн. Жүк кәрзеңкенiң iшiне салынған болу керек.
      3.1.2.5. Қызметкерлер кәрзеңке бортына тепе-тең болу үшiн бiркелкi орналасқаны жөн.
      3.1.2.6. Адамдар аяқтарын ашып және жiп iлгектерден ұстап, нық тұрулары керек.
      3.1.2.7. Платформа көтергiш кранындағы ауыстыруға жауапты адамның ауыстыруға барлығы дайын болғандығына көзi жеткенде, тор судан теңiзге қарай кемеден жоғары көтерiлуi керек. Көтеру мүмкiндiгiнше тез, байқап, тербелiссiз орындалуға тиiс.
      3.1.2.8. Операция кезiнде құтқарғыш дөңгелектер, қайықтың iлмектерi, жiптер, авария болған жағдайда пайдалану үшiн, алуға ыңғайлы орында болғандары жөн.
      3.1.3. ШАҒЫН ҚАЙЫҚТАР
      3.1.3.1. Шағын қайықтар тек капитанның рұқсатымен ғана пайдаланылуы керек. Шағын қайықтарда жұмысқа кемi екi адам тартылуы керек.
      3.1.3.2. Бұл мiндеттi қайықтан басқа қосымша резервте тағы кеме болуы керек. Бұл жоғары жылдамдықты катер, сенiмдi сүйенiшi бар қайық, күзет қайығы не басқа лайықты кеме болуы мүмкiн.
      Қайық суда әлi пайдаланылмаған болса, онда команда тез арада суға түсiруге әзiрлеуi керек. Авария болған жағдайда жоғары жылдамдықты құтқарған катер суға түсiрiлiп және 2 минут аралығында кемеден жүзiп шығуы керек.
      3.1.3.3. Құтқарған қайық не "Борт сыртындағы адам" ("Человек за бортом") қайығы болып, кезекшi не жұмыс қайығы ретiнде пайдалануға болмайды.
      3.1.3.4. Негiзгi құрамға (состав) капитанның рұқсатынсыз кеменi тастап кетуге болмайды.
      3.1.3.5. Қорғауыш кеудешенi қайыққа отырмастан бұрын киiп және жағаға қайтып келгенге дейiн шешпеуi керек. Тағы басқа қорғайтын киiмдердi киген жөн.
      3.1.3.6. Двигательдермен жабдықталған шағын қайықтарда (катерлер) қосымша двигательдер, бұранда және трансмиссиялық бiлiк болуы керек.
      3.1.3.7. Бензиндi двигательдерге қарағанда дизельдi двигательдер тиiмдiрек болады.
      3.1.3.8. Қайыққа қажеттi сыйымдылықтан артық асыруға болмайды. Әр уақытта теңiз жағдайы және ауа райын есепке алып отыру керек.
      3.1.3.9. Қайықты пайдаланбас бұрын, кем дегенде мынадай құрал-жабдықтардың болуын тексеру керек:
      а) Негiзгi қайықпен байланыс жасау үшiн су өткiзбейтiн радиоқабылдағыш.
      б) Ескек.
      в) Алғашқы дәрiгерлiк көмек беретiн аптечка.
      г) Толы және бүтiн жанармай құйылған бак.
      д) Құтқарғыш арқан және дөңгелек.
      е) Двигательдi жөндейтiн құрал-саймандардың жиынтығы, жабдықтар және қосымша от алдырғыш свеча.
      ж) Якорлық шынжыр.
      з) Өрт сөндiргiш.
      и) Қалта фонары (жарықты жыпылықтататын); пышақ; белгi беретiн шырақ.
      к) Iшетiн су.
      л) Теңiз якоры.
      Команда двигатель, радиоқабылдағыш, құрал-саймандар және жабдықтарды жауапты адам тексергенге дейiн, бортқа жiберiлмейдi. Тексерiлгеннен кейiн кемеге тиеуге және жүзiп кетуiне рұқсат берiледi.
      3.1.4. АУА ДВИГАТЕЛIМЕН ЖҰМЫС IСТЕЙТIН ҚАЙЫҚТАР
      3.1.4.1. Кеме жүрген барлық уақытта да құтқарғыш кеудеше киiп отыру керек.
      3.1.4.2. Двигательдерi iстеп тұрған мұндай қайықтармен жүрген кезде көз бен құлақты қорғайтын құралдарды кию керек.
      3.1.4.3. Барлық заттарды тор не брезентпен сенiмдi етiп жауып қойып, пропеллерден алысырақ қою керек. Барлық пропеллердiң қорғағыш қаптары болғаны жөн.
      3.1.4.4. Ауа двигательдi қайықты, басқалар сияқты, артық жүкпен ауырлатпау керек. Қайықта жүк және жолаушы үшiн белгiлi бiр шек қойылғаны жөн.
      3.1.4.5. Тиелген жүк қайықтың бетiне тең бөлiну керек.
      3.1.4.6. Қайық қозғалып келе жатқанда жүруге не түрегелiп тұруға болмайды.
      3.1.4.7. Еш уақытта қол мен аяқты қайық бортынан шығаруға болмайды.
      3.1.4.8. Ауа двигательдi қайық белгiлi бiр жылдамдықпен (40 км-сағ аспауы) жүруi керек.
      3.1.4.9. Мұндай көпшiлiк қайықтардың газ шығатын қақпақшалары ашық болады. Сондықтан қайықта өрт болудан сақтану керек.

( Құжаттың 3.1.4.10. тармақшасының болмағандығынан, орысша мәтінді ұсынамыз)

          3.1.4.10. Управляющий лодкой несет ответственность за безопасность на его лодке.
      3.1.4.11. Тез от алатын материалдарды тасыған кезде темекi шегуге болмайды, сондықтан темекi тартуға болмайтындығын бiлдiретiн жазу (таңба) болуы керек.
      3.1.4.12. Қайықтың арт жағынан жақындауға болмайды. Кеменiң арт жағы қайықты жүргiзушiге көрiнбейдi. Өзiңнiң қайықта отырғандығын жүргiзушiге ұдайы хабарлап отыру керек.
      3.1.4.13. Қайық жүргенде барлығы белдiктi асынып отыру керек.
      3.2.ТIКҰШАҚТАҒЫ ЖҰМЫСТАР
      Барлық жолаушылар тiкұшақпен жүк тасу қауiпсiздiгi және авариялық ситуация кезiнде қалай тiрi қалу туралы курстан өтуi керек.
      3.2.1. ЖАЛПЫ ЖАҒДАЙЛАР
      3.2.1.1. Кемедегi тiкұшақ айналасындағы қоршап тұрған жiп тор кез келген уақытта пайдалануға жететiн ыңғайлы жерде тұруы керек. Жұмыс кезiнде ол әрбiр 1,5 метрден кейiн бекiтiлген және қатты тартылған болуы керек. Торды әр пайдаланғаннан кейiн инспектор (тексерушi) тексерiп отырады. Барлығы тiкұшаққа отырғанда және түскенде сақтану шараларын ұмытпауы керек.
      3.2.1.2. Қону шырағы және прожекторды тiк ұшақ алаңына жауапты диспетчер тексередi.
      3.2.1.3. Диспетчер сонымен қатар, әрбiр қону алдында, өрт сөндiрушi құралдардың жай-жапсарын да тексередi.
      3.2.1.4. Радиобайланыс жүйесiнiң күйiн және бағытталмаған маякты бақылайды.
      3.2.1.5. Тiкұшақ ұшар алдында алаң қажет емес заттардан тазартылуы керек.
      3.2.1.6. Тiк ұшақты қабылдауға дайын емес тiкұшақ алаң халықаралық "Жоқ" ("NO") белгiсiмен белгiленуi керек.
     3.2.2. ҰШУ АЛДЫНДАҒЫ ДАЙЫНДЫҚ
     3.2.2.1. Тiк ұшақ компаниясынан мыналарды сұрау керек:
     а) Ауа кемесiнiң түрi, салмағы, ротор қалақтарының ұзындығы.
     б) Ауа кемесiнде әсер ететiн радиожиiлiгi.
     в) Ауа кемесiндегi шартты белгi.
     г) Ұшу және қайтып келу уақыты.
     д) Тiкқұшақ алаңына қажет шарттар (жiп тордың болуы, мөлшерi
және т.б.).
     3.2.2.2. Тiкұшақ компаниясына мыналарды хабарлау қажет:
     а) Тiкұшақ ауласының жайы, мөлшерi, үйлер, кедергiлер (крандар,
антенналар және т.б.).
     б) Берiлген ауданда сол уақыттағы ауа райы туралы мәлiмет.
     в) Кеменiң жұмыс радиожиiлiгi (ары және берi).
     г) Тұрған орны туралы хабар.
     д) Байланыс маягының бағыттарын нақтылап хабарлау, коды және
жиiлiгi.
     е) Сол аудандағы жиiлiгi және коды жоғары қондырғыларды
нақтылап хабарлау.
      ж) Теңiз байланысы туралы басқа да кез келген нақты хабарлар: диапазон және азимут (пеленг), байланыс маягы не жоғары жиiлiктi барлық бағыттағы маяк (дальномер (аралықты) қондырғыларының станциясы).
      з) Кемеге кедергiсiз қонатын тiкұшақ орны.
      е) Тiкұшақ зерттеуiнiң маршруты бойынша құс ұяларының және тюлень шығып жататын жатақтың болуы.
      к) жанар май құйып беретiн қондырғы, апат болған жағдайда белгiлi бiр уақытта ғана жұмыс iстейтiн қону алаңы (бұрғылау мұнарасы, платформалар, аралдар және т.б.).
      л) Жолаушылар саны, қол жүгiнiң салмағы және жүк. Жүк кеме бортында өлшенуi қажет.
      м) Авария кезiндегi эвакуацияда зардап шеккендердiң саны, жарақаттану не ауру дәрежесi және зембiлдердiң (носилка) саны.
      Тiкұшақ жақындағанда және одан кеткенде ұзын заттарды көлденең ұстау керек.
      3.2.3. ТIКҰШАҚ БАЗАДАН АТТАНАР АЛДЫНДА
      3.2.3.1. Ауа кемесiнiң түрi анықталғаннан кейiн жолаушылармен қауiпсiздiк техникасы туралы мына нұсқауларды таныстыру керек:
      а) Тiкұшақпен ұшатындардың барлығы тiкұшақ экипажының командирiнiң бұйрығына тiкелей бағынуы керек. Тiкұшақ қонғаннан кейiн кемедегiлердiң барлығы әдейi сайланған адамның бақылауында болады.
      б) Шамның қызыл белгiсi жанғанға дейiн, жауапты адамның жол бастауынсыз тiкұшаққа жақындауға болмайды.
      в) Тiкұшақтың моторын қосқан кезде ұшып кететiн киiмдердi: қалпақ, мойын орағышты киюге болмайды.
      г) Тiкұшаққа отыратындар экипаж оларды көретiн болып отыруы керек. Алдыңғы ұстап (несущие) тұрған бұранда ауа кемесiнiң алдындағы жағында төмен орналасқан, сондықтан экипаж түзу жүруiне болмайды. Сақ болыңыздар! Күштi жел қалақтардың бағытына әсер етуi мүмкiн.
      д) Тiкұшақта отырғандардың барлығы сақтану белдiгiн тартулары, құлақты қорғайтын аспапты және жеке жүзетiн құралды - ол қорғағыш костюм болуы не үрленбейтiн қорғағыш кеудеше (А түрi, болуы да мүмкiн) кию.
      е) Тiкұшақтағы барлық жолаушылар апат кезiнде қосымша шығатын жермен және апат кезiндегi қажеттi құрал-жабдықтардың орнымен танысулары керек.
      Бұл хабарды тiкұшақ iшiндегi барлық жолаушыларға жеткiзу қажет (көбiне тiк ұшақ қабырғасына iлiнген кесте түрiнде).
      ж) Тiкұшақ қонуға төмендеген кезде барлық жолаушылар белдiктерi тартылған қалпында орындарында отырулары қажет. Ауа кемесiнен шығу қауiптi болмаған кезде, оларға шығуға хабар берiледi. Қауiпсiздiк техникасының барлық құрал-жабдықтары келешекте тiкұшақта басқа жолаушылар пайдалану үшiн қайтарылады.
      3.2.3.2. Жүктi тасу үшiн алда тосып отырған ауа кемесiнiң түрi туралы экспедиторлармен қысқаша нұсқау жүргiзу. Бiреуi есiктi бақылап отыруы керек (оларды дұрыс ашып жабу). Экспедиторлар жүк таситын тiкұшағының iшiнде тартулы белбеумен отырғанда жұмысты қалай iстеудi меңгерулерi керек.
      3.2.3.3. Тiкұшақ салонында қажет емес заттардың болмауын тексеру керек.
      3.2.3.4. Тiкұшақтың көтергiш краны төменгi позицияға орналастырылғанын және бекiтiлгендiгiн тексеру керек.
      3.2.3.5. Жұмыс қайығының сенiмдi бекiтiлгендiгiн тексеру керек.
      3.2.3.6. Өртке қарсы құралдары және өрт сөндiрушiлердiң қорғаушы киiмдерiн дайындау қажет.
      3.2.3.7. Апат жағдайындағы түнгi жұмыста қондыратын шамдар мен прожекторларды тексеру керек.
      3.2.3.8. Байланыс торабының (радиобайланыс, төменгi жиiлiктi станция, бағытталмаған маяк) жұмысын тексеру керек.
      3.2.3.9. Ауа транспорттық инспекциясын кезектi ауада ұшу аймағындағы жақын тұратын қондырғылар мен мұнаралар туралы хабардар ету қажет.
      3.2.4. КЕМЕГЕ БАРАТЫН ЖОЛДА
      3.2.4.1. Жолдағы ауа кемесiмен байланыс жасап тұру қажет.
      3.2.4.2. Ауа кемесi ұшып кеткеннен кейiн онымен тез арада байланыс жасау керек.
      Кемеге өзiн танытатын шартты белгiнi толық пайдалану қажет.
      Егер бiр байланыс жасалған болса шартты белгi алғашқы не ақырғы екi әрiпке дейiн қысқартылуы мүмкiн. Тек осы аймақта жұмыс iстейтiн, осы әрiптерi қысқартылған басқа ауа кемесi болмауы керек.
      3.2.4.3. Тiкұшаққа бағытталмаған маяктың жиiлiгiн, шартты белгi және оның әсер ету уақытын хабарлау керек.
      3.2.4.4. Тiкұшаққа кеменiң тұрған орнын, жылдамдығын және қозғалу бағытын хабарлау керек.
      3.2.4.5. Кеме тiкұшақты және тiкұшақтағы ұшқыш кеменi көргенде ұшқыштан қону операциясын орындау үшiн, радиожиiлiктi кеменiң жиiлiгiне өзгертудi сұрау керек. Ұшқыш жиiлiктi өзгертер алдында оған кеменiң жиiлiгi хабарланады. Осы жоғарыда айтылған жұмыстарды орындау тәртiбi кемеге 3,5 км қалғанда орындалады.
      3.2.5. КЕМЕГЕ ҚОНУ
      Тiкұшақты және оның бортындағы құрал-жабдықтарды қабылдау үшiн, ұшып-қону алаңының дайын болуына қондыру диспетчерi жауапты болады.
      Диспетчер алдын ала ұшқыштың қонатындығы туралы хабардар болуы керек. Егер ұшқыш тiкұшақтың роторын тоқтатқысы келсе, онда диспетчер ротор айналып тұрған кезде ауа кемесiне ешкiмнiң жақындамауын қадағалау керек.
      3.2.5.1. Тiкұшақ төмендердiң алдында, қону алаңын әзiрлеу үшiн, диспетчер мына жағдайларды тексеруi керек:
      а) Ұшып-қону алаңы нәрселер мен адамдардан бос болуы керек.
      б) Қондыру шамдары, жанып тұрулары керек.
      в) Өрт сөндiргiш қорғағыш киiмдерiн киюi керек; Өртке қарсы құрал-жабдықтар дайын болуы керек.
      г) Жолаушылар дайын болып және нұсқаумен танысқан болулары керек.
      д) Жүкшiлер дайын және нұсқау алған болулары керек. Олардың біреуi есiктiң сенiмдi болуын бақылап тұру үшiн тағайындалған болуы керек.
      е) Кеменiң тұтқалары кеменiң арт жағының қоршауы төмен түсiрiлу керек.
      "Борт сыртындағы адам" ("Человек за бортом") қайығы тiкұшақ операциясы кезiнде ұдайы дайын тұруы керек.
      3.2.5.2. Кемеге 2 км жақындап қалғанда тiкұшақ ұшқышы кеменiң жұмыс жиiлiгiне ауысып, кеменiң атын, шартты белгiлерiн атап және қонатын алаңды босатуын сұрау керек.
      3.2.5.3. Ұшқыш белгi бергенге дейiн, ешкiм тiкұшаққа жақындауға болмайды. Бұл белгi жыпылықтаған габарит отты өшiру арқылы орындалады.
      3.2.6. ЖАНАР МАЙ ОПЕРАЦИЯЛАРЫ
      3.2.6.1. Отын насостары, моторлар және отын насосының сүзгiлерi отын операциясына арнайы арналып жасалған болуы керек.
      3.2.6.2. Электр тiзбектерi жерлестiрiлген болулары керек.
      3.2.6.3. Жанар май шлангiлерi (сүзгiлерi) және ұштықтар (наконечники) техникалық шартты қанағаттандыруы керек. Шланг тесiлген жағдайда, оны арнайы жөндеуге арналған материалды пайдаланып жөндеуге болады.
      3.2.6.4. Ұштықтар және арматура от алмайтын заттан жасалған болуы керек.
      3.2.6.5. Жанар май қоймасы кез келген энергия көзiнен: электрмен қоректену, ауыстырып қосу қорабы және трансформаторлардан ара қашықтығы 15 метрден кем болмауы керек.
      3.2.6.6. Жанар май қоймасынан және жанар маймен жабдықтар алдында 15 метр аралықта темекi шегуге болмайды.
      3.2.6.7. Контейнерлер жанар майдың белгiлi бiр түрiне арнайы бекiтiлген болуы тиiс және тығыз жабылған қалпақтары не қақпақтары болулары керек.
     3.2.7. ТIКҰШАҚТЫҢ КЕМЕДЕН КЕТУ ҚАРСАҢЫ
     3.2.7.1. Диспетчер ауа кемесiнiң есiктерiнiң дұрыс жабылғандарын тексеруi керек.
     3.2.7.2. Диспетчер тiкұшақ алаңының құрал-жабдықтардан, керек емес заттардан тазаланғандығын және адамдардан босатылғандығын тексеруi керек.
     3.2.8. КЕМЕ ЭКИПАЖЫ
     3.2.8.1. Палуба командасы ең кем дегенде мына адамдардан тұруы керек:
     а) Бiр диспетчер.
     б) Қорғағыш костюм және противогаз киген бiр өрт сөндiргiш.
     в) Жүкшi не жүкшiлерден (жүктiң мөлшерiне қарай).
     г) Өрт ысырылмасына байланысты бiр оператордан.
     3.2.8.2. Палуба экипажы тiкұшақ төмендегенге дейiн мынадай
жұмыстарды орындауы керек:
     а) Диспетчер және өрт сөндiрушiлер ұшу алаңын қарап шығады.
     б) Диспетчер жүк тиеушiлердi қарайды.
     в) Жұмыскерлердiң ешқайсысы алаңда болмауы керек.
     г) Көрушiлер тек палуба көпiрiнде тұрулары керек.
     3.2.9. ПАЛУБА ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАРЫ
     Тiкұшақтың барлық маршруты өткен кезде мынадай құрал-жабдықтары болулары керек:
     3.2.9.1. Өрт сөндiргiш.
     Тiкұшақ алаңында бiр не одан да көп өрт сөндiргiштер болады. Ол жалпы салмағы 45 килограмм құрғақ ұнтақ тәрiздес компоненттерден тұрады. Бiр және одан да көп газ өрт сөндiргiштер (СО2 (көмiрқышқылды) не Хелон 1211), жалпы салмағы 18 килограмм болатын. Бұлар тiкұшақ қонатын аймақтың қасында болуы керек.
      Тiкұшақ қонатын аймақтың артқы бөлiгiн жабатын көбiк бiр-бiрiне байланыссыз екi сызық бойымен әсер ететiн екi шлангыдан шығады.
      3.2.9.2. Өрттен қорғанатын костюмнiң жалпы түрi.
      Өрттен қорғанатын костюмнiң жалпы түрi арнайы материалдан жасалады. Ол адамның бүкiл денесiн жауып тұрады және жеке дем алатын аппаратты алып жүруге мүмкiндiк жасайды.
      Костюм жиынына (комплект) мыналар кiредi:
      а) Байлайтын жiптерi бар күләпара (капишон).
      б) Жылу өткiзбейтiн шлем.
      в) Кеудеше мен шалбар жеке-жеке не комбинезон түрiнде болуы керек.
      г) Биялай кеудешенiң жеңiнде сұғынып тұратындай болғаны жөн.
      д) Бәтеңке.
      Кәдiмгi өрт комбинезоны өрт сөндiрушiнiң арнайы шкафында сақталып, кез келген уақытта ала салуға дайын тұруы қажет.
      3.2.9.3. Басқалар: балталар, болткескiштер, қайшылар, қол аралар, байланған белбеулерге арналған пышақтар және т.б. Олар аварияға арналған құрал-сайман салатын жәшiкте сақталады. Жәшiк жабық болмай, тек қақпақпен жабылып, тексерiлiп отыруы керек.
      Бұдан басқа өрт сөндiргiштiң арнайы шкафында екi жиынтықтан мынадай құрал-жабдықтар дайын болуы керек:
      а) Әр адамға жеке дем алу аппараты.
      б) Өрт сөндiргiштiң балтасы.
      в) Портупея (Қару салынатын iлмегi бар былғары белбеу, иыққа асылады).
      г) отқа төзiмдi құтқару арқаны.
      д) Батареямен iстейтiн қол фонары.
      е) Жел конусы (шошақ) және басқа желмен жұмыс iстейтiн көрсеткiштер.
      3.2.10. АПАТ ЖАҒДАЙЫНДА ҚОНУ
      Апат жағдайында қонғанда әркiм тартпа белдiктi асынған қалыптарында өз орындарында отырулары керек. Егер тартпа белдiктерi байланбаған болса, барлық жолаушылар, қону кезiнде салонның бiр жағына қарай жапырыла құлап кетулерi мүмкiн, ондайда ұшқыш дұрыс басқара алмай қалады. Одан басқа:
     а) Қорғағыш костюм толығымен түймеленгендiгiне көз жеткiзiңiз.
     б) Құлаққа арналған қорғағыш аппаратты алып тастаңыз.
     в) Қонар алдында орныңызға ыңғайлы, тиянақты отырып алыңыз.
     г) Тiк ұшақ суға соғылғаннан кейiн бiр қолыңызды байланған белдiк бекiтiлген жерге түсiрiп, екiншi қолыңызбен ауа кемесi екпiнмен лақтырып тастаған жағдайда бағдардан шатасып қалмау үшiн өзiңiзге шығатын есiктi көрсетiңiз.
      д) Есiктi оған ең жақын отырған адам бiрiншi болып ашады.
      е) Тiк ұшақ лақтырған кезде байланған белбеудi шешпес бұрын 10-ға дейiн санаған жөн. Өйткенi 10 секунд - суда тiк ұшақтың қалақтары тоқтайтын ең аз уақыт.
     ж) Тiк ұшақтан секiрмес бұрын құтқару кеудешесiн үрлеп қоюға болмайды.
     з) Егер тiк ұшақ үрленген қайықтың жоғары тұсында тұрса, ондай үрленген қайықтың үстiнде тұруға болмайды.
     и) Егер тiк ұшақ вертикаль (тiк) жағдайда тұрса, онда ұшқыштың эвакуация туралы бұйрығын тосу керек. Тiк ұшақ қалақтары айналып тұрғанда ғана тiк қалпын сақтайды.
     к) Тiк ұшақ су бетiнде қалқып тұрған кезде оның қасында болу керек.
     л) Құтқарғыш салды, құтқарғыш шырақты және басқа қорғауға
арналған құрал-жабдықтарды алып тастау керек.
      3.3. АВТОКӨЛIКТЕРМЕН ТАСЫМАЛДАУ
      3.3.1. ЖАЛПЫ ЖАҒДАЙЛАР
      Топтардың бастықтары мен жетекшiлерi жаңадан келген жүргiзушiлердi көлiктi жүргiзуге жiбермесе бұрын, ЖЖЕ (Жол жүру ережелерi) талабына сәйкес келетiндiктерi жөнiнде тексерiлгендiгiне көздерiн жеткiзулерi керек.
      3.3.1.1. Мына ережелердi нақты орындау керек:
      3.3.1.2. Жүргiзушiлердiң өздерi жұмыс iстеп жүрген көлiктi жүргiзуге болатындығын көрсететiн құжат қашанда жанында болуға және өздерiмен бiрге алып жүруге тиiстi және тiркеу құжаттары мен рұқсаттары барлық ресми тексерiс кезiнде жандарында екендiгiне сенiмдi болуға тиiстi. Жетекшiлер қауiптi заттар тасушы барлық жүргiзушiлердiң жергiлiктi жерге сәйкес келетiн тиiстi жүргiзу құжаттары бар екендiгiне мiндеттi түрде көздерiн жеткiзулерi керек.
      3.3.1.3. Тартпа белдiктердi пайдалану керек. Егер белдiк орнатылған болса, онда автомобиль, автобус және ауыр жүк (мысалы, жүк автомобильдерi, астаулар) таситын машиналардағы жолаушылар мiндеттi түрде белдiк буынулары керек. (Жүк таситын машиналарға жолаушылар, нұсқау бойынша, отыратын орындардың санына сәйкес отырады).
      3.3.1.4. Барлық жұмыскерлер көлiк жүрiп бара жатқанда дұрыс отырулары керек.
      Көлiк жүрiп келе жатқанда, көлiкте ұшып тұруға, не көлiкке секiруге болмайды.
      3.3.1.5. Жолаушыларды жүк таситын автомобильдердiң үстiне ЖЖЕ-ге сәйкес келетiн жабдықтармен жабдықталғанда ғана отырғызуға болады.
      3.3.1.6. Жанармай құйғанда темекi шегуге болмайды. Әрбiр жанармай құйылған құбырларға (цистерна) "ОТАЛҒЫШ" деп жазылып қойылуы керек. Жанар май құйып алатын жердiң маңайына жанармай түрi жазылып қойылуы керек.
      3.3.1.7. Жолға шықпас бұрын көлiктiң барлық түрлерi ТӨПте (Тексеру өткiзу пунктi) техникалық байқаудан өтуi қажет. Көлiк қозғалмастан бұрын, тежегiштерi, жарықтандыру жүйесi және дөңгелектерi дұрыс, жұмысқа жарамды күйде болуы керек, жарықтандыру шамдары, терезелерi мен жарық шағылдырғыштары (рефлектор) таза болуы керек. Артты бақылап отыратын оң және сол жақтағы айналары жақсы күйде болуы қажет. Жүргiзушi жүру алдында көлiктiң айналасын бақылап шығуы керек.
      Механиктiң тiкелей нұсқауы болмаған жағдайда, кiлт от алдыру құлпында тұрғанда, ешкiмге машинада жұмыс iстеуге не қозғала бастауға болмайды.
      САҚТАНДЫРУ. Жүргiзушi көлiктi от алдырғанда, не жүргiзер алдында көлiктiң алдында не астында құралдар, адамдар жоқ екендiгiн тексерiп алуы керек.
      3.3.1.8. Жөндеу жұмысы жүргiзiлмеген жағдайда, ешкiм еш уақытта көлiктiң астында дем алуға, ұйықтауға, жатуға не шынтақтап жатуға болмайды.
      Тоқтауға қойылған транспорттарға құрал-саймандарды қалдыруға немесе сақтауға болмайды.
      3.3.1.9. Алып жүретiн қыздырғыштарды ешқандай транспортқа қолдануға болмайды.
      3.3.1.10. Транспорттың барлық түрiнде жылдамдықтың мөлшерiн таңдау үшiн жүргiзушiлiк тәжiрибе мен шеберлiктi пайдалану абзал. Жол жүру ережесiнде ерекше жағдайларда жылдамдықты арттыруға рұқсат етiлгендiгiн жүргiзушiлердiң пайдаланғандары дұрыс.
      3.3.1.11. Пайдаланылатын әрбiр жүру көлiгi мыналармен қамтамасыз етiлуi тиiс:
      а) Өрт сөндiргiштер және өшiргiштердiң (глушитель) ұшқындарын басатын аспап;
      б) Алғашқы көмектер көрсетуге арналған дәрi-дәрмек жабдықтары бар аптечка;
      в) Барлық жеңiл машиналардың барлық орындықтарында жолаушылардың бас-басына арналған тартпа белдiктерi;
      г) Жұмысқа жарамды қалыптағы қосалқы дөңгелек;
      д) Домкрат пен дөңгелектiң болттарын бұрауға арналған кiлттердi қоса қамтитын жөндеу құралдары;
      е) Айлақ алаңқайларда жүретiн транспорттарда артқы апат белгiсiн беру құралы;
      ж) Жағдай душар қылған уақытта өмiрдi сақтауға көмектесетiн жабдықтар;
      з) Транспорттардың төбесiнде алыс аудандарға немесе ауа райының қауiптi жерлерiне арналған көрсеткiш белгiлер;
      и) Қауiптiң хабарын жеткiзетiн құрал.
      3.3.1.12. Жолдың жиектемесiне тоқтамаудың барлық мүмкiндiгi қарастырылуы тиiс. Ал жол жиектемесiне немесе соған тақау жерде тоқтағанда машинаның алды қозғалыс өтiп жатқан жаққа қарап тұруы жөн. Транспорт көлiктерiн жолдың екi жақ шетiнде бiрдей бiр-бiрiне тақау етiп қоюға еш уақытта болмайды.
      3.3.1.13. Транспорт көлiктерiн қойып кетпес бұрын олардың қауiпсiз жерге орналасқандығына көз жеткiзу қажет. Еңiс жазықтық жерлерге қойғанда жердiң ыңғайын пайдалану дұрыс. Егер ондай ыңғайлы жер кездеспесе, еңiс тұстарға дөңгелектiң астына тыянақ қойған дұрыс.
      3.3.1.14. Жоғары гидравликалық қысымның әсерiнде болғандықтан, тiркемелер мен тракторларға арнаулы жеке талаптар қойылады. Тiркемелер мен тракторлардың жүргiзушiлерi мен бригада мүшелерi олардың жүргiзу ерекшелiгiмен таныс болулары дұрыс, өйткенi мұндай транспорттың қозғалысы қауiптi селкiлдеме соққылар тудырады.
      3.3.1.15. Машинадан ұшып кету қаупi бар жолсыз жерлермен, дөңес дөңкiлдi жолдармен жүргенде барлық транспорт түрлерiнде ұстап отыратын тұтқалар болуы керек.
      3.3.1.16. Автокөлiктердiң өндiрiс бағдарламасында көрсетiлген жолдан басқа жерлермен жүруiне тыйым салынады.
      3.3.2. ТРАНСПОРТТАРДАҒЫ ЖҮРГIЗУШIЛЕРДI ҚОРҒАУ
     Сейсмикалық барлау жұмыстары жолаушыларды көп тасымалдаумен байланысты.
     Транспортқа мiнген жолаушылардың қауiпсiздiктерi үшiн мынадай сақтандыру жұмыстарын жүргiзу дұрыс;
     3.3.2.1. Барлық отырғыштар мықтап бекiтiлуi керек. Жүру кезiнде жолаушылардың бәрi отырулары қажет.
     3.3.2.2. Жүргiзушi өзiнiң арт жағында отырған жолаушыларды
бақылап отыруы үшiн арнаулы айнасы болады.
     3.3.2.3. Жолаушылар мен жүктер жеке-жеке тасымалдануы қажет.
      3.3.2.4. Жолаушыларды тасымалдау үшiн ыңғайластырылған жүк машиналарының, тiркемелердiң, арбалардың бекiтiлген жақтау жандарының биiктiгi отырған адамның кем дегенде иығынан келуi керек. Барлық жолаушыларға тартпа белдiктердi байланып алу ұсынылады.
      3.3.3. СУЫҚ КҮНДЕРI ЖҮРГIЗУ
     3.3.3.1. Жүрердiң алдында терезелердi қардан, мұздан, дымқылдан тазалау қажет. Терезерлердiң ылғи да таза болғаны дұрыс.
     3.3.3.2. Сыртқы және iшкi бақылау айналары таза болып, әрi дұрыс орналасуы керек.
     3.3.3.3. Жарық көзiнiң бәрiн (фарлары) қардан, мұздақтардан, жабысқақ қыраудан, су мен ластан таза ұстау керек.

ҚАУIПТI!

Егер кабинада ұйықтайтын болсаңыз, двигатель еш уақытта жұмыс iстеп тұрмасын.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ГАЗ ӨЛIМГЕ ДУШАР ҚЫЛАДЫ!

      Тоқтап тұрған машинадағы адам отырған күйiнде ғана двигательге жұмыс iстетiп қоюға болады, онда да терезе ең кемiнде 5 см ашық болуы керек.
      3.3.3.4. Егер тағы да қосымша күш қажет етiлсе, барлық төрт дөңгелекке күш берiлуiн пайдалану жөн.
      3.3.3.5. Омбы қарлардан өту кезiнде бұтақтарды, құрғақ шөптердi немесе кенептердi пайдалану дұрыс. Мұздақ қаптап қалған жерде құм мен қиыршық тастар пайдаланылады.
      3.3.3.6. Жол жағдайының ыңғайына қарай машиналардың ара қашықтығын дұрыс ұстау қажет. Мұз бен қар үстiнде тоқтау кезiнде ара қашықтықты алысырақ салады (тежелу жолы ұзарады).
      3.3.3.7. Бұрылыстар мен өрге шығар алдында жүрiстi бәсеңдетiп, ыңғайлы күш берiлу сатысына көшу керек.
      3.3.3.8. Бұрылыс жасағанда және тоқтағанда жүрiстi бiртiндеп жайлап тежейдi.
      3.3.3.9. Дымқыл қар кезiнде тоқтап қалған машинаны қарға қатып қалмай тұрып тезiрек шығару керек.
      3.3.3.10. Тежеу тетiктерiн жиi тексерiп отыру қажет. Тетiктердiң ықпалы тежелмес үшiн қардың, мұздың әсерiн есте ұстау жөн.
      3.3.3.11. Егер жолдың қаншалықты күрделiлiгiн бiлмесең, тоқтап, жүрмес бұрын жағдайды анықтап ал. Қар астындағы жолдың бетiн мұз қаптап қалуы мүмкiн, сондықтан жаңа жауған қар үстiмен жүргенде өте сақтық керек.
      3.3.3.12. Күртiк қар немесе таңғақ қырат, өзiн үстiндегi көпiр және қатып қалған өзен сияқты қауiптi жерлерден машиналар бiр-бiрлеп жеке-жеке өтулерi керек.
      3.3.3.13. Қиын жерлерден өтерде ең төменгi берiлiске түсiп, әрі қарай жүрiстi жалғайды. Өтуге қиын жерлерде тоқтап, төменгi берiлiске ауысу доңғалақтардың айналып кетуi мен кейiн шегуiне соғып, транспорттың отырып қалуына душар етедi.
      3.3.3.14. Берiлiстiң ең төменгi түрiнен керiсiншеге ауысу арқылы транспортты алдыға, артқа шайқап, ұзын тұтас жол жасауға болады, бұл әдiс транспорттың кинетикалық екпiн алып, қиын жерден өтуiне көмектеседi.
      3.3.3.15. Мұздың немесе қардың салдарынан тайғақ жолға тоқтағанда өте сақтықпен тежеу керек. Қатты кiлт тежеу транспортты бұрып әкетуге душар етедi.
      3.3.3.16. Қырқадан төмен түскенде ешқашан тежегiшке сенiп қалуға болмайды. Қырқаның үстiнде төменгi берiлiске ауысып асып, төмен түсер кезде двигатель арқылы тежеу дұрыс.
      3.3.3.17. Доңғалаққа оралған шынжыр қар мен балшықта көмектескенiмен, мұз үстiнде әсерсiз. Тайғақ еңiске себiлген құм мен топырақтың күш алуға себi көбiрек тиедi.
      3.3.3.18. Тайғақ жолдарда еш уақытта газды қатты беруге болмайды, ондайда дөңгелектiң бiреуi айналады да, екiншiсi қозғалыссыз тұрады, соның салдарынан машинаны бұрып әкетедi.
      3.3.3.19. Бұрып әкетудiң салдарынан құтылу үшiн тежеудi босатып, бұрып әкеткен жаққа қарай бұрғыштай беру керек. Транспорттың кинетикалық энергиясы оларды алғашқы жолына параллель тура бағытқа тартып, қайта меңгеруге мүмкiндiк бередi.
      3.3.3.20. Отырып қалатын немесе дөңгелекке зақым келтiретiн жол табанын айналып өту дұрыс. Аз уақытқа тоқтайтындай болса, дөңгелектiң астына тыйянақ қойып, қол тежегiшiн босатып қою керек. Бұл - тежегiштердiң тiстесiп тұрғандағы суықтан қатып қалуынан сақтайды.
      3.3.3.21. Егер мүмкiншiлiк келетiн болса, тоқтауға қоюдың алдында бiрнеше рет тежеу жасау жөн. Бұл - тежеу қалыптарын (колодка), барабандарын жылытады, тежеу қалыптарында қатып қалатын қалдық суларды сарқыйды.
      3.3.3.22. Мұз үстiмен келе жатып, қатып қалған су қиылыстарынан өту жағдайында кабинаның есiктерiн ашық ұстау қажет, ал тартпа белдiктер босатып қойылады. Егер машина мұз астына құлап бара жатса, жалма-жан машинадан кетуiңiзге тура келедi.
      3.3.3.23. Жол бойында ери бастаған жабысқақ қар, мұздақ көпiр үстiнде әлi қатқан күйiнде жатуы мүмкiн.
      3.3.3.24. Тоқтаған кездерде транспортты төменгi берiлiске түсiрiп, қол тежегiшiне қою керек. Ойға немесе қырға қарай тоқтаса рульдi қозғалмайтын қалыпқа қою керек.
      3.3.3.25. Егер жолдың көрiнуi тым азайып кетсе, қашан ашылғанша тоқтай тұру керек.
      Мұздың шамамен көтеру қабiлетi
____________________________________________________________________
                             | Салмағы | Ең жұқа |Жүкпен екi аралық
                             |(тонн.) |қалыңдығы |қашықтығы (м)
                             |         |(см)      |
____________________________________________________________________
Қарда жүруге арналған аяқ
киiмi бар шаңғы таққан адам     0,1        5,0          5,0
Шаңғысыз адам                   0,1       10,0         10,0
Доңғалақты транспорт            3,5       23,0         15,0
Доңғалақты транспорт            6,0       30,0         20,0
Доңғалақты транспорт           10,0       40,0         30,0
____________________________________________________________________

IV. КЕМЕ ҮСТIНДЕГI ЖҰМЫСТАР

4.1. ЖАЛПЫ ЖАҒДАЙЛАР

     Геофизикалық кеменiң үстiнде қауiпсiздiк техникасын ондағы барлық жұмыс iстеушiлер және жолаушылар сақтау керек.
     Тиiстi қауiптi аймақтарда халықаралық белгiлер мен түстер көрсетiлуi қажет.
      Өрт сөндiргiштердiң түрлерi мен құлақты, көздi және аяқты сақтандыратын жерлер шартты белгiлермен көрсетiлуi тиiс.
      Плакаттар нақты мыналарды таңбалауы қажет:
      а) Каскалар қажет жерлердi.
      ә) Темекi шегуге болмайтын аймақтарды.
      б) Құтқарушы арқандарды.
      Жақын жердегi шығатын орынды көрсету үшiн шырақты стрелкалар палуба бойында жағалай орналастырылуы керек.
      Команда және жолаушылар үшiн палуба қауiптi аймақ болғандықтан, кеме иесi төмендегiдей қауiпсiздiк шараларымен қамтамасыз етуi қажет.
      4.1.1. Баспалдаққа дейiнгi аралық кем дегенде енi 400 мм, таза болуы және тайғанамайтын материалмен жабылуы керек.
      4.1.2. Сатылардың, алаңдардың дұрыс орналасуын тексерудi және олардың бекiтiлуiн бақылауды жиi өткiзiп отыру керек. Жүктiң тиеу және түсiру жұмыстарынан кейiн қолданылған сатылар бiрден тексерiлуi тиiс.
      4.1.3. Герметикалы есiктер кеме теңiзде болған кезде тығыз жабылып тек қызметшiлер өткенде ғана бекiтiлуi және ашылуы керек. Су өтiп кетпеу үшiн есiктер мен иллюминаторлар таза болуы қажет.
      4.1.4. Тайғанақ болмау үшiн палубаға құм немесе басқа сусымалы заттар себiлуi қажет. Мұндай жерлердi, әсiресе, сатылар, баспалдақтар, төсенiш-көпiрлердi өткен кезде аса сақ болу керек. Палубаға төгiлiп қалған мұнайды бiрден тазарту керек.
      4.1.5. Ауа райы жаман уақытта палуба бойына сақтандырғыш арқандарды созып қою қажет.
      4.1.6. Оңай ажыратылу үшiн гидранттар, қазықтайтын арқандар сияқты тұрақты құралдар және басқа да шығыңқы жерлер қарама-қарсы түстерге боялуы керек. Үшкiр бұрыштарды жұмсақ нәрсемен қаптап қойса жақсы.
      4.1.7. Кез келген құрал-жабдықтар өтетiн жерден аулақ немесе палубаның алдыңғы бөлiгiне орналастырылуы керек.
      4.1.8. Машина жабдықтары тиiстi орнында және жұмысқа жарамды күйiнде ұсталуы қажет.
      4.1.9. Крандардың, ауыр жүк көтеретiн шығырлардың, гидравликалық жабдықтардың машинистерi оқытылған мамандардың басшылығымен жұмыс iстеуi керек.
      4.1.10. Қандай ауа райы болатынына қарамастан, барлық ұсақ объектiлер бортқа әкелiнгеннен кейiн берiк бекiтiлуi тиiс.
      4.1.11. Жабдықтардың дұрыс жұмыс iстейтiндiгiне көз жеткiзу үшiн, шығарушы ұсынатындай, оларды сақтандыру жұмыстарын жүргiзу қажет.
      4.1.12. Қанаттар немесе қорғаныстар берiк, жақсы конструкциялы, үшкiр бұрыштарсыз болып, өздерiне тағайындалған қызметi бойынша қолданылуы қажет.
      4.1.13. Бөгеттер, қауiптi аймақтар және шу деңгейi жоғары жерлер қажеттi таңбалармен белгiленуi тиiс, керек жерде есту қабiлетiн сақтайтын құралдар кию қажет.
      4.1.14. Құрал-саймандарды олар құлап қалатындай немесе бiреуге зақым келтiретiндей жерлерде ұстауға болмайды. Сонымен қатар, оларды оңай түсiп қалатындай қалталарда ұстау қажет емес. Жиi қолданатын құрал-саймандар үшiн соған негiзделген белбеу тағу ұсынылады.
      4.1.15. Қол суық немесе майланған болған кезде, немесе құрал-саймандардың өздерi майлы болған кезде оларды өте сақ, байқап ұстау керек.
      4.1.16. Арқандар таза, химикаттармен былғанбаған (тот пен дақ кетiргiштер зиянсыз келедi) болуы қажет және энергия көздерiнен алыс жерде орналасуы тиiс. Тазалау, ауыстыру және тағы басқа қажеттi шаралар атқарылу үшiн, кез келген апаттық ластанулар жөнiнде тез арада хабарлау керек.
      4.1.17. Ауада, борттың сыртында, палубаның төменгi бөлiгiнде немесе биiктiгi 2 м. жерден құлау қаупi бар басқа да жерлерде жұмыс iстейтiн адамдар құтқару арқанына бекiтiлген амортизаторлы немесе монтажды белбеулер киюi шарт. Үлкен биiктiкте жұмыс iстейтiн адам бiр мезгiлде құламауын және өз жұмысын қадағалай алмайды. Жұмыс бiткеннен кейiн төмен түсу үшiн үнемi сатыны немесе тiреуiштi пайдалану керек.
      4.1.18. Әрдайым құтқару жiптерi бар немесе басқа да сақтандырғыш құралдары бар монтажды белбеулердi киiп жүру шарт. Борт бойындағы жұмыстарды атқарғанды әр түрлi малтығыш аспаптарды, құтқару көкiрекшелердi кию және арқанға байлаулы жүру керек.
      4.2. ЖАРЫҚТАНДЫРУ
      4.2.1. Команда жұмыс iстейтiн жердi тиiстi жарықпен қамтамасыз ету шарт. Әсiресе баспалдақтар мен сатыларда жарық болу керек. Қараңғы учаскелердi өткен кезде өте сақ болу керек.
      4.2.2. Тасымалды шамдар өте төмен орналаспау керек және сымдарға iлiнбеулерi керек. Сымдар ешқашан қозғалу механизмi жабдықтарына, жүгi бар машиналарға тиiп тұрмаулары керек, егер сымдар есiктен өтетiн болса, есiк ашық тұруы шарт және тоқ тұйықталуы болмас үшiн, сымдарды адам өтетiн орындарға орналастыруға болмайды, сымның кез келген иiлген жерi жоққа шығарылу, яғни артылып қоюы керек.
      4.2.3. Барлық адамдар осы аймақта тастап кеткенiне көз жеткiзбегенше немесе осы қалған аймақта жарық жеткiлiктi дәрежеде бар екенiне нанбағанша шамды сөндiруге немесе орнынан жылжытуға болмайды.
      4.2.4. Барлық жұмыс аймақтары жарықпен жақсы қамтамасыз етiлуi тиiс.
      4.3. ЭЛЕКТРЛIК ЖАБДЫҚТАР ЖӘНЕ СЫМДАР
      4.3.1. Барлық сымдарды желiлеу өте жоғары дәрежеде жүргiзiлуi тиiс, ол үшiн қажеттi материалдар пайдаланып және электро-техникалық қызмет етуге сәйкес талаптар қойылуы керек.
      4.3.2. Мүмкiндiгi болғанша, қауiп-қатерден үлкен дәрежеде сақтап қалу үшiн, құрал-жабдықтардың жұмыс iстеп, ойдағыдай қызмет етуiн қамтамасыз ету үшiн, олар дұрыс жобаланған, орнатылған және сақтандырылған болуы шарт.
      4.3.3. Құрал-жабдық барынша көп қажеттi пайдаланылатын тоқты қамтамасыз етуi керек.
      4.3.4. Электр өткiзгiштердiң мөлшерi мен қуаты шамаланған қажет жұмыстарға жеткiлiктi болуы керек.
      4.3.5. Барлық өткiзгiштер не жеке-жеке оңашаланған, не электр қаупiнен басқа да шаралармен сақтандырылған болуы керек.
      4.3.6. Электр түйiндерi және олардың жалғанған жерлерi өткiзгiштердiң механикалық күшi мен қорғанысын, көлемi мен мөлшерiн, оңашалануын ескеретiндей дұрыс конструкциялы болуы қажет.
      4.3.7. Әрбiр қондырғы мен желi артық жұмыстан автоматты жабдықпен қорғалуға тиiс.
      4.3.8. Егер кабельде немесе қорғаушы орағышта ақау болса, әйтпесе егер жабдықтың жұмысында кемшiлiк болса, электр жабдықтарына арналған үйлер мен қоршаулар қатерлi болады. Электрдi хауiп-қатерсiз пайдалану үшiн электр жабдықтарына арналған қоршаулар, сондай-ақ барлық темiр бөлшектер жерге қосылуға немесе соған ұқсас басқа да тиiмдi сақтық шаралар қолданылуға тиiс.
      4.3.9. Жерге қосылатын бейтарап өткiзгiш сол қосылған тоқ үзгiштен басқа ешқандай сақтандырғыш, әйтпесе тоқты үзгiш тетiктерге жалғастырылмауға тиiс. Жерге қосылған бейтарап өткiзгiш жалғастырылған кез келген тоқ қуатына қосылған тоқ үзгiштер сонымен бiрге тоқ жүрiп тұрған барлық байланысты өткiзгiштердi үзетiн болуы керек.
      4.3.10. Қуатқа қосулы кезде өткiзгiшке бiр полюстi тоқ аударғышты ғана қосуға болады. Жерге қосылған бейтарап өткiзгiшпен жалғасытырылған жекелеген тоқ аударғыш тоқ қуаты барлық өзара байланысты өткiзгiштердiң бәрiн үзу үшiн тоқ өшiргiшпен бiрге жүргiзiлуi керек.
      4.3.11. Қауiптiң алдын алу мақсатында әрбiр қосылған түс пен тоқ желдесiн барлық тоқ қуатынан үзу үшiн дереу қолдануға оңтайлы жерге орнатылған тиiмдi құралдар болуға тиiс.
      4.3.12. Әрбiр электр моторды өшiру үшiн оңай басқаларын және хауiптi болдырмауға ыңғай орнатылған тиiмдi құралдар тұруға тиiс.
      4.3.13. Қолдануға қажеттi немесе адамның көңiл аударуын талап ететiн жабдықтың әрбiр бөлшегi қалыпты пайдалану үшiн жұмыс орнына сай келетiн және оған хауiп-қатерсiз баруға болатындай жағдайда орналастырылуға тиiс.
      4.3.14. Ауа райының қолайсыз жағдайына, атмосфералық таттану әсерiне немесе қолайсыз жағдайға ұшырайтын жабдықтардың барлығы да сондай жағдайдан пайда болатын хауiп-қатердiң болуына жол бермейтiндей етiп жасалуы, әйтпесе одан қорғалуы тиiс.
      4.3.15. Өрт немесе жарылыс болу хаупi бар жерлерге орналастырылған жабдықтардың барлығы да мұндай хауiп-қатердiң алдын алуға бейiмделiп жасалуға немесе одан қорғалуға тиiс.
      4.3.16. Қолда бар жабдықтарға өкiлдiгi бар немесе оны бiлетiн адам ғана жасаған өзгерiстер бөтен ешқандай уақытта да, немесе тұрақты да, өзгерте де, немесе жаңадан қосымша да жасалуға тиiс.
      4.3.17. Хауiпсiз емес аспаптар, сымдар мен электр құрал жабдықтарының бәрi пайдаланудан шығарып тастау керек және де бұлар жөнiнде электрикке немесе шеберге хабарлануға тиiс.
      4.3.18. Сымдардың бәрiне қуаты бар сымдай қарау керек. Асулы тұрған немесе үзiлген сымдарға тиiсуге болмайды. Ондайлар болса ескерту жазып iлiп қою керек те, содан соң дереу электрикке немесе шеберге хабарлау қажет.
      4.3.19. Қолға ұстайтын барлық электр аспаптары тиiсiнше жерге қосылуы немесе екi мәртеден қорғағыш материалдармен оралуға тиiс. Барлық электр құрал жабдықтары кострюльдердi, табалар мен тостерлердi қоса түгел жерге қосылып, ақаусыз қалыпта ұсталуы керек. Кез келген жабдықтардың немесе приборлардың жерге қосылған сымдарын шығарып тастауға, немесе үзiп қоюға болмайды.
      4.3.20. Пайдаланбас бұрын аспалы шамдардың қорғағыштарын тексеру керек. Штепсель мен розетканың қалыпты жағдайда екенiне көз жеткiзген жөн. Қуаттылығы сол нүктеге арналған шамды ғана пайдалану керек. Аспалы шамдардың барлық сақтық клапанымен жабылуға тиiс.
      4.3.21. Ылғалды жерлерде немесе темiр цистерналарда жұмыс iстегенде батареялы көшпелi шамдарды пайдалану керек. Сулы жерлерде үзiлгiш тетiгi бар жерге қосылатын қорғағышты пайдаланған жөн.
      4.3.22. Электр жүйесiнде жұмыс iстердiң алдында тоқ жүретiн линияларды өшiрiп, оларды жауып немесе жапқан сияқты етiп белгi қою керек.
      4.4. ЖАБУ / БЕЛГIЛЕУ
      Кез келген сымды сәттегi линиямен, мотормен, жанар май двигателiмен, сығымдалған ауамен жұмыс iстейтiн жабдықтармен немесе гидравикалық жабдықтармен қызмет атқару үшiн сiз өзiңiздi және басқаларды күтпеген жерден олардың iске қосылуынан қорғауға тиiс боласыз. Апат, әдетте, бiреуге сенгендiктен, механизмдi, жабдықтарды немесе электрдi әлде кiмдер жерден шығарып кеттi деп "ойлаудан" болып жатады.
      Бұл бөлiмде кез келген жабдықтар мен электр желiсiнiң жұмысындағы пайдаланылатын iс-әрекеттер талданып түсiндiредi. Бұл мiндеттi түрде атқарылатын мынадай жетi тармақтан тұратын Жабу/Белгiлеу жүйесi деп аталады.
      4.4.1. Бұл жұмысқа жауапты кiсi өшiрiлуге тиiстi және қызмет көрсетуге жөндеуге немесе монтаждауға барлық бөлшектердi, қандай өшiргiш тетiктер, жабдықтар, адамдар қатысатынын көрсетуге тиiс. Солай болған күнде де iске қосудың iс-қимылдары (кiм, қашан және қалай) жоспарланған болуға тиiс.
      4.4.2. Жабу/Белгiлеу iсiнiң басталғаны туралы бұл жұмысқа қатысы бар адамдардың әрқайсысына хабарланады.
      4.4.3. Жобаның энергиялық барлық күшi көрсетiлуi керек. Олар немесе жұмыс iстейдi? Оған барлық гидравликалық және пневматикалық жүйелер, серiппелер, сығымдалған ауа, гравитациялық жүйелер мен бүкiл электр желiлерi жатады.
      4.4.4. Электрдi өшiру керек. Қозғалыстағы бөлшектердi өшiредi. Энергияның серiппесiн өшiредi немесе тежеп тастайды, гидравликалық, пневматикалық және ауалық жоғары қысымды желiлер босатылады.
      4.4.5. Жұмысқа қатысатын әрбiр жұмысшының өзiнiң дербес құлыбы мен кiлтi болуға, оның аты-жөнi, оған берiлген номер немесе кiлттiң сәулелi құпия белгiсi, бөлiмiнiң немесе компанияның аты-жөнi жазылған болуға тиiс. Iлгешектi, шынжырды, жабылатын жәшiктердi де пайдалануға болады, ал бұларды электрмен жабдықтайтын компанияның слесарынан, қауiпсiздiк техникасы бөлiмiмен әйтпесе жабдықтау бөлiмiнен алуға болады.
      4.4.6. Энергия көздерi мен механизмдердiң бәрiне таңбалы тақтайша iлiп қою керек. Таңбалы тақтайшаларға механизмнiң немесе электр желiсiнiң жұмыс iстемейтiнi, олардың өшiрiлген себебi, (жөнделген уақытын көрсету керек), сiздiң аты-жөнiңiз, қашан жазылғаны, телефон номерi және тақтайшаның iлiнген мерзiмi көрсетiлуге тиiс. Таңбалы тақтайшаларды iлудi жұмысқа жауапты ғана адам жасайды, олар әрбiр жұмысқа жауапты адам ғана жасайды, олар әрбiр жұмысқа қатысушының құлыбы ашылғаннан кейiн ғана жүйенi сынақтан өткiзген соң және оны iске қосуға рұқсат етiлгеннен кейiн ғана алынып тасталады.
      4.4.7. Жұмысқа жауапкер территорияны босатып, тазартуға, және де барлық адамдар мен штаттан тыс қызметкерлердiң территориядан түгел кеткенiне көз жеткiзуге тиiс. Жоғарыда көрсетiлген жетi тармақты орындалғанын өз көзiмен тексерiп шығаруға тиiс. Құрылыстарды ашып, жүйенi тексеру үшiн, энергия көздерiн қосып немесе қалаған iлгешегiн жауып қарауы керек. Адамдардың бәрi хауiпсiз жерге барған соң, жабдықтар әзiрленгеннен кейiн электр жүйесiн қосар алдында ғана "жұмыс iстемейдi" деген таңбалы тақтайшаны алып қоюға болады.
      4.5. РАДИО, РАДАР ЖӘНЕ НАВИГАЦИЯ АСПАПТАРЫ
      4.5.1. Детонатордың капсюлiмен iстес болған кезде кемеден радиобайланысты жүзеге асыруға рұқсат етiлмейдi.
      4.5.2. Хабар беретiн антенна тиiспеуге жөн, өйткенi күйiп қалуға және дененiң терiсiн жарақаттап алуға болады. Навигация антеннасын орнатар алдын капитанға немесе жоғарыға жиналатын кеменiң кез келген бiр қызметтерiне хабарлаңыз.
      4.5.3. Қызметкерлер жоғарыда жүрген кезде барлық хабарлағыш құралдарды жауып және жабылғанын белгiлеп қойыңыз.
      4.5.4. Радио, радар және навигация жабдықтарын тек жауапты адам ғана пайдалана алады.
      4.6. АС ҮЙ
      4.6.1. Ас әзiрлеуге және асхана жабдықтары мен тамақ өнiмдерiне байланысты жұмысқа қабылданған адамдар дәрiгерлiк тексеруден өтуге және барлық қажеттi талаптарды орындауға тиiс.
      4.6.2. Ас-су әзiрлеу процесiне қатысты адамдардың бәрi:
      а) Тазалықтың биiк талаптарын (жалпы да және жеке бастың да) орындауға;
      б) Сапасыз өнiмдердi пайдаланған жағдайда аурудың таралу қатерiнен сақтануға;
      в) Iшi бұзылған, баспа сияқты басқа да жұқпалы ауруларға шалдыққандарды хабарлауға тиiс.
      4.6.3. Қолды ыстық және салқын сумен жуу үшiн жуып-шайынатын бұйымдары бар дербес астау (раковина) орнатылуға тиiс. Жуынып шайынатын бөлмеде "қолыңызды жуыңыз" деген плакат iлiнулi тұруға тиiс.
      4.6.4. Ас үй қызметкерлерiнен ешкiм темекi шекпеуге тиiс. Темекi шегуге болмайтыны жөнiндегi ескертпе көрнектi жерге iлiнiп қойылуға тиiс.
      4.6.5. Ас үйде жұмыс iстеу үшiн таза, жеңi ұзын, арнаулы сақтық киiмiн кию қажет.
      4.6.6. Рефрижераторлар мен тоңазытқыштар жұмыс iстеуге тиiс. Тоңазытқыш қондырғылардың тоңазылау мен тазалау және оларда өнiмдердi сақтау жөнiндегi нұсқауларын дұрыс орындау керек. Тоңазылау температурасы 18 С (О F) градустан аспауға тиiс.
      4.6.7. Ас үйде артық өнiмдердi, әртүрлi тамақтар мен сұйық заттардың қалдықтарын сақтауға болмайды, оларды дереу шығарып тастап отыру керек.
      4.6.8. Тауықты, балықты, көкөнiстi, жемiстi жуу мен әзiрлеу үшiн және сол сияқты басқа да тамақтар әзiрлену үшiн пайдаланылатын астауларды мұқият санитарлық өңдеуден өткiзбей тұрып, оларды ас үй жабдықтарын, контейнерлердi, асхана аспаптарын жууға, тазалауға пайдалануға болмайды.
      4.6.9. Барлық асхана жабдықтары, ыдыс-аяқтар, астаулар мен тамақ әзiрленетiн заттардың үстi оларды пайдаланғаннан кейiн мұқият жуылып, тiкелей санитарлық өңдеуден өткiзiлуге тиiс.
      4.6.10. Асхана бөлмесiн таза және құрғақ (ас үйдiң, көмекшi бөлменiң, қоймалар мен жұмыс бөлмелерiнiң еденiн) ұстау керек.
      4.6.11. Ас үй бөлмелерi мен асхана әрбiр апта сайын санитарлық өңдеуден өткiзiлуге тиiс. Ас үйдiң плиталары, тоңазытқыштары, рефрижераторлары, суырмалы шкафтар, желдеткiштерi, столдары, едендерi мен тоңазытылмаған өнiмдердi сақтайтын орындары да өңделетiн болады.
      4.6.12. Барлық тамақтардың, ыдыс-аяқтардың, пышақ бұйымдарының, ас орамалдардың, аспаптардың, құрал-жабдықтар мен қойма бөлмелерiнiң тазалығы өмiрлiк қажеттiлiк болып табылады. Сынған немесе жарылған ыдыс аяқтар мен стакандар сол заманында алмастырылуға тиiс. Сынған шыны немесе қираған ыдыс аяққа қатысы болуы ықтимал тамақтардың бәрi шығарылып тасталуға тиiс.
      4.6.13. Пiсiрiлмей сол күйiнде тамаққа пайдаланатын немесе олардан тамақ әзiрленетiн жемiстер мен көкөнiстердiң бәрiн алдын ала таза сумен мұқият түрде жуыңыз.
      4.6.14. Ыдыс аяқты жуған кезде ол сынып қалатындай немесе бiр жердi зақымдап жарақаттайтындай етiп суға батырып қоюға болмайды. Пышақ сияқты өткiр ұштары бар заттарды, ұсақ бұйымдар және басқа аспаптарды жеке-жеке жуу қажет.
      4.6.15. Күнделiктi үй тұрмысында қолданылатын тазартқыш заттар мысалы сода, ағартқыш ұнтақ терiнi күйгiзiп жiберуi мүмкiн. Олар және, бiр-бiрiмен қосылып кетсе, қауiптi реакция бередi.
      4.6.16. Дененiң бiр жерiн кескiзiп алатын жарақаттар көп ретте сланцы, сандал сияқты оңтайсыз аяқ киiмдердi киiп, тайып кетуден, сүрiнiп құлаудан туады. Бұлар, әсiресе, бетi майлы палубаларда қауiптi. Оның үстiне мұндай аяқ киiмдер аяққа жанғыш немесе ыстық сұйықтықтар төгiлiп кетсе, күюден, терiнiң жидуiнен сақтай алмайды.
      Сондықтан үнемi табаны тайғақ емес, жағдайға сай келетiн аяқ киiмдердi кию дұрыс.
      4.6.17. Дененiң зақымдануына душар ететiн жағдайды азайту үшiн палубалардың, торлардың үстiңгi беттерi таза ұсталып, майдан, қоқыр соқырдан, мұздан, т.б. сүртiлiп отыруы керек. Мұндай жағдай, әсiресе, шыны ыдысқа құйылған ыстық сұйықтарды тасуда қатаң сақталуға тиiс. Төгiлген заттың бәрi қолма-қол сүртiлiп алынуы керек.
      4.6.18. Сынған стакандар немесе ыдыс-аяқтар щеткамен өте мұқият жиналып алынады.
      4.6.19. Мұздатқыш бөлмелердiң есiгi алдындағы палубалардың үстiңгi бетi тайғанамайтын материалымен қапталуы керек.
      4.6.20. Баспалдақтармен, көпiршелермен жүргенде сақ болу керек; қажеттiк туа қалған жағдайда баспалдақтардың арқалығынан ұстай алу үшiн бiр қолды үнемi бос ұстайды.
      4.6.21. Кеменiң ас үйiнiң қызметшiлерi электроприборлары мен жабдықтарын бұзылған жерiн өз беттерiнше жөндеуге тырысуларына рұқсат етiлмейдi. Бұл приборлардың дұрыс жөнделуi үшiн қандай ақаулықты болса да үнемi хабарлап отыру керек. Бүлiнген жабдықтар қайта жөндегенiнше пайдаланудан алынып тасталады.
      4.6.22. Ас үйдiң жабдықтарын тазалау кезiнде шлангадан аққан суды пайдалану дұрыс емес. Бұл әсiресе; электр қондырғылары орнатылған жерде өте қауiптi. Егер ас үйдiң палубаларына тазалық жүргiзу қажет бола қалса, барлық электр қосылғыштары мен жабдықтары тоқтан айырылып, тоқ көздерiнен бөлiнуi тиiс және оларға су тимеуi қадағалануы қажет.
      4.6.23. Ауа райының қолайсыз күндерi таяныш аралықтан ұстау қажет. Кастрюл мен шелектердi ернеуiне шейiн шүкiлдетiп толтыруға болмайды. Оларға құйылған сұйықтықтар кеме қозғалғанда не бұрылғанда төгiлiп кетпеуi керек.
      4.6.24. Ыстық кастрюлдар мен ыдыстарды тасығанда құрғақ шүберекпен не арнаулы қолғаппен ұстайды. Дымқыл шүберектерден ыстық тез өтедi де, қолдың күюi мүмкiн.
      4.6.25. Суды қайнатуға және тамақ пiсiруге арналған асханадағы жабдықтардағы ыстық будың қақпағын ашарда өте сақтық қажет.
      4.6.26. Қақпағы ашық кезiндегi плиталардың алдында тұруға болмайды. Ыстық духовканы ашарда өте сақтық жасаңыз. Лап ете түскен жалын күйгiзiп жiберуi мүмкiн.
      4.6.27. Плитаның астыңғы жағына май тамбасын. Ол оттың тұтанып, жалын шығуына душар етуi мүмкiн. Мұндай жұмыс iстелетiн жерлерде термостатты бақыланатын пiсiргiштер қойылуы дұрыс.
      4.6.28. Майлы заттардың жануынан болған өрттi жамылғылармен сөндiру абзал. Егер қол жетер тұста ондай жамылғылар жоқ болса, өрт сөндiргiштi пайдалану керек. Жылу беру көздерiн тезiрек тоқтан айырыңыз. Қашан оттың жалыны сөнгенше плита үстiндегi заттарды алуға ұмтылмаңыз.
      4.6.29. Егер арнаулы дайындықтан өтпеген болса, ас үйдегi құралдарды қолдануға ешкiмге рұқсат етiлмейдi.
      4.6.30. Ас үйдегi құралдарды пайдаланғанда, олардың ең қауiптiлерiн қоршап қою керек.
      4.6.31. Ас үйдегi барлық машиналар мен жабдықтардың сынған бөлшектерi, қоршалғандары немесе қызметшiлердiң қорғану құралдары туралы мiндеттi түрде хабарлап, оларды пайдалануды дереу тоқтату керек.
      4.6.32. Барлық электр машиналарды, оларды тазалау керек бола қалса, алдын ала тоқтан ажыратылып, бөлек бөлiнедi. Оларды тазаламас бұрын әбден тоқтағандығына көз жеткiзу жөн.
      4.6.33. Ас үйдегi тамақты өңдеу аппараттарына тамақты арнаулы құралдармен ғана салу керек. Қолмен еш уақытта салуға болмайды.
      4.6.34. Электр жабдықтарын су қолмен ұстауға болмайды.
      4.6.35. Үшкiр құралдарды пайдаланғанда өте сақтық қажет. Егер өзiңiз пайдаланбасаңыз ондай құралдарды қалай болса солай тастамаңыз. Бiреу-мiреудiң кездейсоқ жараланып қалуы мүмкiн. Ыдыс-аяқты жуған кезде кесетiн жабдықтарды басқа ыдыстармен араластырмау керек. Оларды бөлек жуып, қауiпсiз орында бөлек сақтаған дұрыс.
      4.6.36. Қарапайым ас пышақтары, ас комбайндердiң дөңгелек пышақтары, ет тартқыш машиналары, т.б. қауiпсiз жағдайда сақталуы тиiс және таза, май қалдықтарынан арылған болулары керек. Олардың жүздерi әрi таза, әрi өткiр болуы қажет.
      4.6.37. Қалбырларды ашатын жабдықтар тек өзiнiң тиiстi арнауына ғана қолданылуы керек; қалбырларды басқа кез келген затпен ашу әрi қауiптi, әрi олардың жиектерiнiң үшкiр тiстi болып қалуларына соғады.
      4.6.38. Еттi ет тартқыштар арқылы кесу аса мұқияттылықты қажет етедi. Ет тартқыш бекем орнатылып, кесетiн бөлiктерiне кездейсоқ басқадай заттардың түсiп кетпеуi қадағалануы керек. Қолды пышағынан алыс ұстау қажет.
      4.6.39. Тоңазытқыш бөлмелердегi мұздатқыштардың бәрiнiң есiктерi ашу тұтқаларымен жабдықталып, iшiнде бiреу-мiреу қалып қойған жағдайда белгi беруi үшiн түймешесi болуы керек. Есiктердiң дыбыс беру қоңырауын және есiк қысқыштарын үнемi тексерiп отыру керек, сонымен қатар, есiктердiң iш жағынан қалай ашылуы күн сайын тексеруден өтедi.
      4.6.40. Тоңазытқыш бөлмелерiнде үнемi жұмыс iстейтiн адамдар оларды қараңғылықта да пайдалана бiлетiндей болып, есiктердi iшкi жағынан ашып, дыбыс беру түймешелерiн таба алуға жаттығулары тиiс.
      4.6.41. Тоңазытқыш бөлмелердiң барлық есiктерi оларға тамақ қойылған кезде ашық тұрып, тыянақпен тiрелуi керек.
      4.6.42. Егер хладагенттiң шығып тұруына әлдеқандай күдiк туса, мұздатқыш камераларды да, тоңазытатын бөлмелердi де пайдалануға тыйым салынады. Осыған байланысты есiктiң сыртқы жағына сақтандыру белгiсi жазылып iлiнедi.
      4.6.43. Барлық мұздатқыш камералар мен контейнерлер кеменiң жүру кезiнде қозғалып кетпейтiндей болып орналасулары қажет.
      4.6.44. Асхана бөлмелерi мен ас iшетiн орындардағы қапырықтық пен дымқылды азайту мақсатында жақсы желдеткiш құрылымымен жабдықталуы қажет.
      4.7. МАШИНАЛЫҚ БӨЛIМ
      4.7.1. Өздерiнiң орналасулары мен температурасы жағынан пайдаланылған газды шығару трубалары өте қауiп туғызады, сондықтан олар тиiстi талап бойынша қорғалған және бөлектенген болулары қажет. Қызатын үстiңгi жақтары мiндеттi түрде бөлекше қорғалуы қажет, әсiресе жанар май құйылған бак құрылымы тұстарына жақын бөлiктерi қорғалуы керек.
      4.7.2. Қатты шуылы бар жерлерде құлақты қорғауды қажет ететiн сақтандыру құралдары дыбыс хабарларын, дыбыстық белгiлердi қабылдауға бөгет жасаулары жарық беретiн көрiну сигналдары қоса назарды аударып, жарық беретiн көрiну сигналдары қоса орнатылу керек. Бұл жыпылықтап тұратын лампы болуға тиiс.
      4.7.3. Дым шығатын ақауы бар жерлер түйiнделiп, тез арада жөнделуi керек.
      4.7.4. Жанармайдың жалған қалдықтарын трюмда жинақтауға болмайды. Кез келген мұндай жиынтық сутектi көмiрмен ластану ережелерiне сәйкес заңдылықпен алғашқы мүмкiндiк болған сәтте-ақ кемеден тазартылуы керек. Барлық трюмдар жарық бояумен боялып, таза ұсталуы, жанармай жүретiн трубаға жақын жерлерi жақсы жарықтанған болуы керек. Бұл кез келген жерiнен шыққан газды тез байқауға көмектеседi. 4.7.5. Тұндырғыштарды, жанар май құятын құбырларды толтырғанда оларды тым асыра толтыруға болмайды. Әсiресе, машина бөлiгiндегi пайдаланған газды шығару трубалары, басқа да қызатын заттар орналасқан жерлерге өте сақтық керек.
       (Құжаттың 4.7.5. тармақшасының болмағандығынан, орысша мәтінді ұсынамыз)
      (Құжаттың 3.1.4.10. тармақшасының болмағандығынан, орысша мәтінді ұсынамыз)
      4.7.5. Особая осторожность требуется при наполнении отстойников или других топливных цистерн для предотвращения их переполнения, особенно в машинном отделении, где выхлопные трубы или любые другие нагретые поверхности находятся непосредственно под ними.
      4.7.6. Тұндырғыштар мен трюмдердi босатып алуға оңай болу үшiн машина бөлiмiнiң трюмдерi қоқсықтан және бөгде заттардан үнемi таза тұруы қажет.
      4.7.7. Алыстан басқарылатын бақылау қондырғылары, өрт краны, помпаны басқаратын пульттер және тез жабылатын крандары бар жанар май сақталатын құбырлар үнемi тексерiлiп отыруы керек.
      4.7.8. Жұмыс тәжiрибесi жеткiлiксiз жұмыскерлер механиктiң рұқсатынсыз автоматты басқарылатын машиналар тұрған бөлiмдерге кiруiне немесе сонда қалуына қақысы жоқ.
      4.7.9. Автоматты басқарылатын жабдықтары бар бөлiктерде iстейтiн жұмыскерлердiң бәрiне үлестiрiлiп берiлетiн қауiпсiздiк техникасы туралы нұсқаулар сол бөлiктiң кiреберiстерiнiң бәрiне көрнекi етiлiп iлiнуi және машинаның кенеттен жұмыс iстеуi мүмкiн екендiгiн сақтандыратын белгi қойылуы қажет.
      4.7.10. Автоматты басқарылатын жабдықтары бар бөлiмдерде үнемi жарық жанып тұруы керек.
      4.7.11. Егер машина басшылардың бақылауында болса, онда олар машина жұмысының режимi өзгерерде және машина бөлiгiндегi құралдарды қалай бақылауға ауыстырарда машина бөлiмiнде iстейтiн қызметшiлерге үнемi хабарлап, отырулары керек.
      4.7.12. Мұздатқыш жабдықтар қойылған бөлмелер желдеткiш қондырғылар арқылы жақсы желдетiлiп отырылуы, жақсы жарықтануы қажет. Ауаны ыдырататын да және желдейтiн де кондиционерлер үнемi жұмыс iстеп тұрулары керек.
      4.7.13. Үнемi желдетiлiп тұрмайтын не аз желдетiлетiн жабық құрылыстарға ауаны уландырғыш немесе от алғыш газдар жиналуы мүмкiн немесе оттегiнiң азаю мүмкiн, мұндай жағдайлар адам өмiрiне қауiптiлiктi көбейтедi.
      4.7.14. Егер көмiрқышқыл газы, хелон немесе бу отты өшiру үшiн не тұтануды болдырмау үшiн жiберiлсе, ондай бөлмеге қашан алдын ала желдетiлгенше немесе ауасы тексерiлгенше қайта кiруге болмайды.
      4.7.15. Машина бөлiгiнiң тұтанып кетуi қауiптi маңыздылығына мән бермей қарауға болмайды. Өрт қаупiнен алдын ала сақтану шараларымен барлық қызметшiлер толық хабардар болулары керек. Ондай сақтану шаралары, ортаны таза ұстауды, жанар майдың ағуын болдырмауды, оңай тұтанатын заттардың бәрiн қауiптi орындардан алып тастауды қоса қамтиды.
      4.7.16. Қоқыр-соқырларды, қалдықтарды, ескi-құсқыларды, сүрткiш шүберектердi тағы сол сияқты пайдаланған заттарды жинайтын темiр қораптар талапқа сай келулерi тиiс. Ондай қораптардағы қалдықтар уақтылы алынып, арнаулы жерге апарылып өртелуге немесе көмiлуге тиiс.
      4.7.17. Ағаштар, бояулар, спирт қосылған нәрселер машина бөлiгiнде немесе жабдықтар бөлмесiнде сақталмауы керек.
      4.7.18. Электрлiк барлық сымдар жақсы қалыпта сақталып, құрғақ және таза тұрулары қажет. Кабельдерге, сымдарға, сақтандырғыштарға түсiрiлген тиiстi күш арнаулы мөлшерден еш уақытта аспауы қажет.
      4.7.19. Гидравликалық және пневматикалық (жарылғыш) құралдарды пайдаланатын қызметшiлер жұмыс iстеудiң қауiпсiздiк жағдайларымен толық таныс болулары керек. Жұмыс iстеудiң қауiпсiздiк ережелерiн үнемi басшылыққа алып отыру мiндеттi.
      4.7.20. Операторлар өздерi басқаратын құрылымдардағы қысым сол қысымды көрсететiн өлшегiштер бойынша қажеттi мөлшерде болуын қадағалап отырады.
      4.7.21. Гидравликалық құрылымдарды iске қосу немесе тоқтату алдында оларда ауа қалып қоймағандығын, сырттан ештеңе шығып тұрмағандығын тексеру керек. Ондай қалып қойған ауа жұмыс iстеудiң ырғағын бұзып, жарақаттануға немесе орнатылған жабдықтардың бүлiнуiне әкелiп соғады.
      4.7.22. Гидравликалық жүйелердiң жұмыс iстеуi үшiн тек гидравликалық сұйықтықтар ғана қажеттi мөлшерiнде құйылуы керек. Сұйықтықтың көлемi дәл өлшенiп отыруы қажет.
      4.7.23. Гидравликалық сұйықтықтардың жиналып қалған мөлшерi дереу алынады. Кейбiр сұйықтықтардың негiзiнде сутектi көмiр болады, сондықтан терiнiң сыртқы қабаты тез әрi мұқият жуылуы керек.
      4.7.24. Мотор бөлiмiнде немесе кеменiң жабдықтары тұрған жерде 5 минуттан артық уақыт болатын адамдардың бәрi де құлақты қорғайтын құралдарды пайдалануы қажет. Шудың мөлшерi дауысыңызды естiту үшiн айқайлайтындай дәрежеде болса, ондай жағдайларда құлаққап кию мiндет.
      4.8. КРАНДАР МЕН ЖҮК КӨТЕРГIШ ҚҰРАЛДАР
      4.8.1. Крандар жергiлiктi техникалық бақылау органдарында тiркеледi және соны меңгерудi оқыған адам ғана басқарады. Жүгi бар крандар жұмыс iстейтiн бөлiктерге жiберiлетiн қосымша адамдар нұсқаулармен таныстырылады, осы құрал-жабдықтармен жұмыс iстеу кезiндегi сақтану жолдарымен бiлуi және жұмыс iстеуге құқылы болуы керек.
      4.8.2. Краншы кранның тұғырын, тростарды, жүк арқандарын, барабандарды, тұтқаларды, күпшектердiң жабдықтарын, тиянақтарды, блоктар мен шығыршықтарды, тиегiш iлмектердi және бұзылған жағдайда хабар беретiн су асты тартылған жүйелердi тексеруден өткiзуi қажет. Кез келген бұзылған жерi кранды пайдаланбас бұрын жөнделуi тиiс. Кранның бұзылған iлгектерi ауыстырылуы қажет. Оларды сварка арқылы немесе басқа бiр жолдармен қайта түйiндеуге рұқсат етiлмейдi.
      4.8.3. Барлық крандар, қайықшылар және басқадай жүк көтеруге арналған жабдықтар уақ-уақ куәландiрiлiп және тексерiлiп отырады. Барлық такелаждық шынжырлар, iлгектер, тростар, аспа арқандар, қауiпсiздiк жағдайында болып, еш жерi бұзылмаған күйде сақталынуы керек. Барлық тексерiстер тиiстi документке түседi, ол документтер айғақ ретiнде сақталады. Такелажды шынжырлар, арматуралар, бекiту бөлшектерi оларды қолданбас бұрын тексерiледi және күнделiктi қолдану барысында тағы тексерiлiп отырады. Бұзылған, жарамсыз құрал-жабдықтар қолданылудан алынып тасталады. Құрал-жабдықтардың, жүк көтергiштiң ақырғы сынақтан өткен уақыты мен онан кейiнгi сыналу мерзiмдерi майлы бояумен көрнекi жерге жазылып қойылады.
      4.8.4. Көтеретiн ең ауыр жүк салмағы және кранның мойнының көлбеулiк бұрышы анық етiп белгiленедi, салмақты тиiстi мөлшерден асыруға болмайды. Кран мойнының көлбеу бұрышының көрсеткiшi кран жұмысының радиусына үнемi сай келуi керек.
      4.8.5. Кранның барлық iлгектерiнiң қысқыштары қауiпсiз болуы керек. Кранның барлық мойындарында олардың тым артық иiлiп, көтермелеулерi үшiн шектегiштер қойылады.
      4.8.6. Жүк көтергiш жүйенiң двигателiнде жақсы түзулiктегi электрлi блокираторы болуы керек, ол iлмек блокты кездейсоқ мойындыққа қарай алып кетуден сақтайды.
      4.8.7. Краншы мен қосалқы қызметшiлер мойындықтың қозғалар жолында бөгет бар екендiгiн, оның кранның мойындығымен соқтығысып қалуы қаупi бар екенiн үнемi естерiнен шығармаулары керек.
      4.8.8. Краншымен бiрге мамандырылған сигнал берушi қызметшi жұмыс iстеуi тиiс. Бұл арада стандартты сигнал берулер қолданылады. Әдетте, барлық сигналдарды сигнал берушiлер бередi, бiрақ краншы авариялық тоқтату сигналына бағынуға мiндеттi, ондай сигналды кез келген адам беруi мүмкiн. Егер сигнал назарға алмаса, сигнал беру әдiстерi краншы мен қосалқы қызметшiлердiң арасында алдын ала келiсiлуi қажет. Краншы кранның мойнының оны жұмысқа қоспай тұрып мiндеттi түрде тексерiп алады немесе жұмысты аяқтаған соң тексередi.
      4.8.9. Барлық қызметшiлер жұмыстың қауiпсiздiк жолдарымен жүк тасымалынан бұрын танысулары керек. Жұмыстың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ететiн арнайы киiмдердi, басқа да сақтану құралдарын ЖҚЖ (Жекедара қорғаныс жабдықтары) жүк тиеушiлер мен солардың айналасында iстейтiн барлық қызметшiлер киюлерi керек. ЖҚЖ-ға кiретiндер: каскалар, табандары тайғанамайтын қауiпсiз ботылар, былғары қолғаптар және басқа да кез келген арнаулы жүктердi тиеуге қажеттi киiмдер.
      4.8.10. Жүктердi тиеуге арнаулы құрал-жабдықтар қолданылады, ондай құрал-жабдықтар үнемi тексерiлiп, жұмысқа жарамды қалыптарды сақталулары керек.
      4.8.11. Өте қауiптi саналатын жұмыстарды еш уақытта жалғыз iстемеңiз. Жалғыз өзiңiз жағдайды шешуге тырыспай, көмекшiлердi шақырыңыз. Крандар мен көтергiш жабдықтарды пайдалануға тура келетiн жүктердi тиеу қашанда қауiптi жұмыс екенiн ұмытпаңыз.
      4.8.12. Кранмен көтерiлген жүктiң қозғалыс барысын үнемi бақылап отырыңыз. Жүк қашан кемеге жетiп, краннан ажыратылып алынғанша одан көз айырмаңыз.
      4.8.13. Көтерiлген жүктiң астында еш уақытта тұрмаңыз, қауiптi жүктердiң арасында да тұруға болмайды. Желдiң және судың әсерiнен қауiптi жүктердiң шайқалып не үзiлiп кетуi мүмкiн.
      4.8.14. Бас киiмiңiздi айналып тұратын тетiктiң маңайында тұрып кимеңiз қолыңызға тағылған сақинамен қанатта немесе кабельде жұмыс iстемеңiз.
      4.8.15. Көтерiлiп бара жатқан жүкке еш уақытта отырмаңыз.
      4.8.16. Жұмыс орныңыз майдан, майлы жағылыстардан, қоқсықтардан тазартылуы керек.
      4.8.17. Оттегi, ацетилен сияқты оталғыш газдарды тиеу кезiнде өте сақ болыңыз.
      4.8.18. Жүк тиелетiн ашық люктардың трюмдi айналдыра таяныштары болуы керек. Жүк тиелiп бiткеннен кейiн люктер тығыз жабылуы керек. Қызметшiлер жүк тиелген кезде және крандармен, көтергiштермен жұмыс iстеген кезде өте сақ болулары керек.

МЫС АРҚАНДАРДЫҢ (СТРОПАЛАР) АҚАУЛАРЫНЫҢ БЕЛГIЛЕРI

     Ақаулықтың негiзгi алты белгiсi бар:
     а) Бiр ғана қанаттың қатар жатқан сымдарының он сымы немесе бiр түйiндегi өрiмнiң бес сымы үзiледi.
     б) Сыртқы сымдары тозады немесе алғашқы диаметрiнiң үштен бiрiн тазалау керек болады.
     в) Түйiлiп қалуы, бiр жерлерiнiң ойылып қалуы, кертiлуi немесе басқа ақаулықтар.
     г) Тот басудың немесе жылудан бүлiнудiң әсерi.
     д) Шатынау, тоттану, арқанның бүрiлуi.
     е) Бiтiсiп, тұтасып кетуi (бiр арқандағы өрiмдердiң бiр-бiрiмен шатасып кетуi).

СЫМДЫ АРҚАНДАРДАН ТҰРАТЫН АРҚАНДАРМЕН ЖҰМЫС
КЕЗIНДЕГI САҚТЫҚТЫҢ БЕС ШАРАСЫ:

     а) Жүк қоятын арқандарды дайындаған кезде түйiншектеп байламаңыз.
     б) Бұрыштардың тым сүйiр жерлерiне жұмсақ төсенiш кеспелтек ағаш пайдаланыңыз.
     в) Жүктi көтергенде де, түсiргенде де солқылдатпай, жайлап қозғалтыңыз.
      г) Жүк көтеретiн арқандардың көтергiштiк күшi мен құрылымы тиiстi жүк салмағына сай келетiн болсын. Анықтама бойынша тексерiңiз.
      е) Көтеретiн жүктiң салмағын бiлiңiз.
      4.9. ДӘНЕКЕРЛЕУ ЖҰМЫСТАРЫ
      Дәнекерлеу шеберханадан сырт жердегi дәнекерлiк жұмыстар мынадай сақтықты керек етедi.
      4.9.1. Жұмысты бастар алдында және аяқталғаннан кейiн кеменiң капитанына мәлiмдеп, дәнекерлеу жұмыстарын жүргiзуге арналған тиiстi рұқсат-наряд жасалуы керек.
      4.9.2. Өрт шығу қаупi бар жерлерде жұмыс iстегенде қосымша сақтық шаралары жасалады. Кем дегенде бiр адам өрт сөндiргiштiң немесе өрт шлангiсiнiң қасында тұруы қажет.
      4.9.3. Жұмысты бастамас бұрын жұмыс орнын барлап, резина, май, мұнай сияқты тез тұтанғыш заттардың жоқ екенiне көз жеткiзу керек. Дәнекерлеу орны жиналмалы экранмен қоршауланады. Электродтың қалдықтары арнаулы кәрзеңкеге жиналып алынады. Палубаның үстiндегi дәнекерлеу жұмысын оның астындағы тұсы қашан тазаланғанша жүргiзбеңiз, яғни ешқандай жанармай құйылған бактар және басқа тұтанғыш заттар тұрмауы қажет.
      4.9.4. Дәнекерлеу жұмысын жүргiзушi адам мұнай құйылған не бензин құйылған ыдыстардың ауызы ыстық металдың ұшқындары түспейтiндей жақсы қорғалғандығына сенiмдi болулары керек.
      4.9.5. Сейсмикалық кабельдердi ашу, таптау немесе орау жұмыстары дәнекерлеу жұмыстарымен қатар iстелмейдi.
      4.9.6. ЖҚЖ-нi (жұмыс ботинкасы, резина төсенiш, қолғап және қорғайтын көзiлдiрiк).
      4.9.7. Жұмыс аяқталғаннан кейiн құрал-саймандарды және заттарды дұрыс сақтап қою керек.
      4.9.8. Қауiптi жерлерде ешқашан жалғыз жұмыс iстемеңiз.
      4.9.9. Барабанда тұрған кабель жабылмаса, не сәйкес қорғанылмаған болса, кабельдiң үстiнде, маңайында, кабельдiң өзiнде дәнекерлеуге және кесуге, басқа дәнекерлеу жұмыстарын жүргiзуге болмайды.
      4.10. ТАСЫМАЛДАНАТЫН БАСПАЛДАҚ ЖӘНЕ САТЫ АҒАШТАР
      4.10.1. Егер сiзге жоғары шығу керек болса, бұрын бақыланған баспалдақты пайдаланыңыз. Көтерiлген не түскен кезде баспалдаққа қарап тұруыңыз керек.
      4.10.2. Баспалдақты қойғанда және жоғары көтерiлгенде әрқашан жоғары қараңыз. Бұл жағдайда сiз әрқашан жолда не тұрғанын, не бастарыңызды соғып алатын заттарды көре аласыз.
      4.10.3. Электр құрал-жабдықтарымен жұмыс iстегенде, не электр көзiне жақын жерде жұмыс iстегенде электр тоғын өткiзбейтiн баспалдақты пайдалану керек.
      Көпiр ағаштардың дұрыс жақсы бекiтiлгендiгiн, май жағылмайтындығын, майлы зат және басқа тайғанайтын заттардың болмауын қадағалау керек.
      Барлық баспалдақтар белгiлеп қоятын стерженьдерi болу керек және пайдаланылмас бұрын орнына бекiтiлген жөн. Еш уақытта баспалдақтың көпiрiне тұруға болмайды. Ұзындығы 3 метрден артық тiк баспалдақты пайдаланғанда, ол артқа қарай не жанына құлап кетпеу үшiн оны жоғарғы жағынан байлап қою керек. Баспалдақты берiк, қатты және тегiс бетке бекiту керек. Егер бет жылтыр болса, онда баспалдақтың төменгi жақ аяғына сырғымайтын материал пайдаланған дұрыс. Шатынап кеткен не майысқан баспалдақты пайдалануға болмайды. 2 метрден артық биiктiкте жұмыс iстеген жағдайда мiндеттi түрде қорғағыш бас киiм (каска) және монтаж белбеуiн кию керек.
      4.10.4. Жиналмалы және тiк баспалдақтар қауiпсiз болу үшiн сырғанап кетпейтiн резина төсенiштерi болу керек.
      4.10.5. Баспалдақтың табаны оның жоғарғы жағы бекiтiлген тiреуiштен баспалдақтың ұзындығының 1/4-iндей қашықтықта орналасуы керек. Баспалдақпен көтерiлмес бұрын оны орнықтырып қойып алған жөн. Егер қажет болса баспалдақтың табанын тиянақтап қойып, жоғарғы жағын жақсылап бекiту керек.
      4.10.6. Баспалдақтарды айқастырып қоймаңдар. Жарылған жердi және басқа ақау жерлердi бояу көрсетпей қояды. Сондықтан ағашты сақтау үшiн жоғарғы сапалы лакты не зығыр майы мен скипидарды пайдаланған жөн.
      4.10.7. Жеңiл басқыштарды түзу баспалдақ ретiнде пайдалануға болмайды.
      4.10.8. Сiз баспалдақта тұрғанда бiр заттарға еңкейiп қол созбаңыздар: баспалдақ тайып кетуi не сiз тепе-теңдiгiңiздi сақтай алмай қалуыңыз мүмкiн. Баспалдақтан түсiп, оны қажет жерге қарай ауыстырып қойыңыз.
      4.10.9. Баспалдақты пайдаланар алдында тексерiп алыңыз. А формасы түрiндегi баспалдақ пайдаланар алдында тiркелуi керек.
      4.10.10. Егер сiз ағаш сатыны пайдалансаңыз, оның көлденең тақтайшаларының және басқа бөлiктерiнiң түйiнi мен тесiктерi жоқ екендiгiне көз жеткiзiңiз.
      4.10.11. Саты аспап болып табылады, сондықтан оның қандай жүктi көтере алатындығына көз жеткiзiңдер.
      4.10.12. Сатыны қоятын еден не табан берiк, орнықты және тегiс болу керек.
      4.10.13. Саты жасауды тәжiрибелi маманнан үйренiңiз.
      4.10.14. Басқыш не саты бастан жоғары тұрған электрлiк және радиотрансляциялық сымға тимеуi керек.
      4.10.15. Саты тақтайшаларын жиналма басқыштың көпiрлерiн төсенiш ретiнде сүйеуге болмайды.
      4.10.16. Басқышпен төмен жоғары шыққанда екi қолмен ұстап алу керек. Құрал-жабдықтарға арналған белбеулердi не құрал-саймандарды және ұсақ-түйек керек заттарды алып жүретiн сөмкенi пайдаланыңыз.
      Егер биялай кисеңiз, оның размерi өзiңiзге дәл болуы керек. Сiздiң биялайыңыз не қолыңыз су не тайғақ болғанда басқышты ерекше байқап пайдаланыңыз.
      4.10.17. Тепе-теңдiктен айырылып қалу не құлай қаупi болса, басқышта тұрып жұмыс iстеуге болмайды. Қажет болғанда монтаж белдiгiн киген жөн (2 метрден артық биiктiкте).

4.11. ТОТ БАСҚАНДЫ КЕТIРУ ЖӘНЕ БОЯУ

      4.11.1. Машина құрал жабдықтарының айналасын бояғанда энергиямен жабдықтайтын машина ағытылған, машина құрал жабдықтары жылжи алмайтындай не өз бетiмен қозғалмайтындай орналасуын тексеру қажет. Сәйкес ескертулер жазылған кесте болғаны жөн.
      4.11.2. Бояуда жүрек айнытатын не адам денесiн тiтiркендiретiн қоспалар болады, ал ерiткiштердiң буы тез жарылатын не жүрек айнытатын болуы мүмкiн. Егер бояу ыдысына пайдалану нұсқауы жазылмаса, онда сатып алған жерден пайдаланғанда қандай да бiр қаупi жоқ па, пайдаланғанда ерекше бiр әдеттi қолдану қажет пе дегендердi сұрау керек.
      4.11.3. Тот басқанды қышқылдар арқылы кетiру керек, сондықтан қышқылды терiге тигiзуге болмайды. Шашырағаны көзге тимеу үшiн қорғағыш көзiлдiрiк кию керек.
      4.11.4. Егер жоғарғы жақты не арқандардың маңдайын бояу керек болса, онда тот басқанды кетiргiштiң шашырандысын арқанға және монтаж белдiгiне тигiзбей, байқау керек. Жұмыс бөлмесiндегi барлық радиохабарлағыштардың сынбауын қадағалап, жауып қою керек.
      4.11.5. Iшкi және жабық кеңiстiктiң бояп жатқан кезде және ол кеткенге дейiн жақсы вентиляциясы болу керек.
      4.11.6. Бояп жатқан уақытта және ол толығымен кепкенге дейiн iшкi бөлмелерде темекi шегуге және ашық отты пайдалануға болмайды.
      Кейбiр булар, тiптi төмен қоспалар да, темекiнiң түтiнiмен қосылып, дем алғанда зиянды затқа айналуы мүмкiн.

Ү. СЕЙСМИКАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАР

      5.1. ПНЕВМАПУШКАЛАР ЖӘНЕ КОМПРЕССОРЛАР
      Жоғарғы қысымнан болатын қауiп.
      Пневмопушкалар - қысылған ауаны тез суға жiберетiн қондырғы. Ол жарылудың әсерлiлiгiн арттырады. Геофизикалық зерттеулердi жеткiлiктi энергиямен қамтамасыз ету үшiн өте жоғары қысым беруге қабілетi бар қуатты компрессорлар қажет. Көпшiлiк пневмопушкалар жүйелерiнде қолданылатын кәдiмгi жұмыс қысымы автомобиль шиналарының қысымынан 70 есе көп болады. Осындай қысыммен шыққан кез келген ауа ерекше қауiптi болады және дененi бүлдiрiп, терi арқылы адамның қанына шаң, ауа, тiптi май бөлшектерiн түсiредi.
      Жоғарғы ауа қысымына байланысты қауiптi азайту үшiн мына ережелердi сақтау керек:
      5.1.1. Қолдарыңызды еш уақытта ауа ағынына және кез келген қысымда тұрған шығу тесiктерiне қоймаңыздар. Қан жүретiн тамырларға ауаның кiруi өлiммен аяқталуы мүмкiн.
      5.1.2. Пневмопушкалармен, басқаратын құрал-жабдықтармен және ауа компрессорларымен тек маманданған рұқсаты бар адамдар ғана жұмыс iстеуi керек. Басқа барлық қызметкерлер құрал-жабдықтардан, жинақтау сымдарынан, бұзғанда және қайта жинағандағы оқтан не пневмопушкалармен жұмыс iстегенде, олардан аулақ тұруы керек.
      5.1.3. Ауа шыққанда қауiптi болатын жерде жұмыс iстейтiн барлық жұмыскерлер жүйе жұмыс iстеп тұрғанда, көздерiн және құлақтарын қорғайтын құрал алып жүрулерi керек.
      5.1.4. Жоғары қысымды жүргiзу және тексеру үшiн пайдаланылатын резервуарлар, құбырлар, тiзбектер және құрал-жабдықтар арнайы жасалған құрал-жабдықтар болып есептеледi, сондықтан оларға ерекше көңiл бөлiнуi керек. Жоғары қысымда тұрғанда жоғары қысым жүйесiн пайдалануға, болттарды не құрал-жабдықтарды босатуға не қысуға, балғамен қандай да бiр бөлшегiн ұруға болмайды.
      (Құжаттың 5.1.5. тармақшасының болмағандығынан, орысша мәтінді ұсынамыз)
      5.1.5. Резервуары, трубы, линии и оборудование, используемые для проведения и контроля такого высокого давления, являются специализированным оборудованием, которому следует уделять особое внимание. Никогда не используйте, не закрепляйте или не ослабляйте болты или оборудование, не ударяйте молотком по какой-либо части системы высокого давления, когда она находится под давлением.
      5.1.6. Қысымды реттеп тұратын клапандар (ысырмалар) және басқа қорғағыш құралдарды алып тастауға не ауыстыруға болмайды. Тек жетiк мамандар ғана жөндеу не ауыстыру жұмысын жүргiзе алады.
      5.1.7. Шығару клапанының алдында және артында тұрған блоктың кез келген клапандары ашық қалпында тұруы керек.
      5.1.8. Клапандарды ашқанда ең алдымен толық ашық клапанды қойып, одан кейiн штурвалды жарты айналым артқа жылжытып аздап жабу керек.
      5.1.9. Стандарт емес қосымша бөлшектердi пайдалану қауiптi болуы мүмкiн.

ЖАРЫЛУ ҚАУПI

      Сығылған ауаның тағы бiр қауiптi жағдайы, ол жарылып кетуi мүмкiн. Сығылған ауа жанатын сұйықпен құбырда не жүйенiң басқа бөлiгiнде реакцияға түскенде жарылыс болуы мүмкiн. Жарылу басқа жағдайда да болуы мүмкiн: тосыннан қысқанда жабық көлемде температура жоғарлап кетедi (компрессорлық инцинировандық жану) не ауа краны майы бар монометрге ашылған кезде. Тiптi құбыр жүйесiндегi майлағыш не гидравликалық майдың жұқа қабаты да жарылыс тудыра алады.
      Жалын пайда болған кезде толқын ұрғанда құбырлар жарылып кетуi мүмкiн.
      Жарылу қаупiн азайту үшiн мына ережелердi орындау керек:
      а) Тездетiп барлық клапандарды ашыңдар.
      б) Май және басқа жанғыш заттардың барлық ауа тiзбегiне және сығылған ауа тiзбегiне түспеуiн қадағалау керек.
      в) Еш уақытта сутектi көмiр майын пайдаланған не майлаған пневматикалық құрал-жабдық құрастыруға болмайды. Шөп не синтетикалық (компрессорларға пайдаланатын) майларды не силеконды майлағышты пайдаланған жөн.
      г) Жоғарғы температураның әсерiнен май тұтанып кетуден сақтану үшiн, сығылған газ суытылғаннан кейiн температуралық режимге сәйкес келуiн қадағалау керек.
      д) Мына себептерден тұтанудан сақ болыңыздар: электростатикалық разряд, насоста май қабыршағының сығылуы, сыртқы соққы және сыртқы өрт.
      е) Палубада жөндеу жұмыстары сақтықпен жүргiзiлуi керек. Ашық жалын не басқа жылу көздерiн ауа торабы мен электр кабельдерiнен белгiлi бiр аралықта ұстаңыздар. Ауа райы өте суық болғанда жөндеу жұмыстарын уақытша жабық жерде жүргiзiңдер электр дәнекерлегiштер мен шамдар кеме палубасын жерлестiрiлген болу керек. Жөндеушi жұмыскерлердiң тағайындалуына және жарақаттанған жерлерiне құрал-жабдықтарды пайдаланыңыздар. (Металл заттар да кедiр-бұдыр қабыршақтар да адам денесiн жарақаттандырады, сондықтан оны тегiстеп өңдеу керек, не сол затты ауыстыру керек).
      ж) Түтiктер мен шлангылар белгiлi бiр аралықтан кейiн, ұзына бойына, қорғалып отырылуы керек, себебi, егер сынып кетсе ұштарын бiрiктiруге болмайды.

5.2. ПНЕВМАПУШКАМЕН ЖҰМЫС

      Пневмапушка - ұқыпты түрде жұмыс iстеудi және техникалық қызмет көрсетуде қажет ететiн және қызметкерлерге өте үлкен қауiп тудыратын жүйенiң бөлiгi.
      Ауа пушкаларымен жұмыс iстейтiн бригада приборларды басқара бiлулерi керек. Олар құралдарды қосу, ажырату, жұмысқа қосу, палубадағы қысымды тiкелей жақындамай бақылау жұмыстарын орындай алулары қажет. Сақтандырудың мынадай шаралары қолданылуы керек:
      5.2.1. Егер адам пушканы жинаған және бұзған кезде суда болса, онда жiбi бар сақтандыру белдiгiн кию ұсынылады. Мiндеттi түрде қорғағыш жилетiн киюi керек.
      5.2.2. Пневмапушканы жинағанда, бұзғанда және онымен жұмыс iстегенде қызметшiлер сақтану каскаларын, сақтану ботинкасы және көздерi мен құлақтарын қорғайтын құралдарын алып жүруi керек.
      5.2.3. Пневмапушкамен жұмыс iстегенде жоғарғы қысымды газға арналған шлангы, электр тiзбегi және сүйрейтiн кабель (буксировочный кабель) пайдаланылады. Ешкiмнiң ауа және электроэнергия берiлетiн тiзбекке шалынып не сүрiнiп қалмауын мұқият қарауы керек. Жоғары қысымды шлангыны және электрокабельдерiн абайлап ұстаңыз, себебi тозған жерiнде не олардың сыртқы қабатында ток өткiзбейтiн қабат керек емес кернеу болуы мүмкiн.
      5.2.4. Пушкадағы қысымды ылғи да бортқа әкелмес бұрын шығарып жiберу керек.
      5.2.5. Пушка палубада тұрғанда кез келген уақытта жүйеге қысым кiргiзген сайын белгi берiлетiн шам шағылады.
      5.2.6. Жүйеге қысымды кездейсоқ қалпына келтiруден қорғану үшiн басқару пунктiндегi кiретiн есiктi жауып, пломба салып тастау керек.
      5.2.7. Пушкаға жақындамай тұрып, қысымның дұрыс еместiгiне көзiңiздi жеткiзiңiз.
      5.2.8. Қысымда тұрған жай ауа өте қауiптi болуы мүмкiн. Мүмкiн болғанынша пневмопушканы қосуды тексеруден аулақ болыңыз. Егер осындай сынақ қажет болса, онда айнала (кеңiстiк) қауiптi емес жерге дейiн тазартылған және қорғау шаралары қолданылған жағдайда ғана жүргiзу керек. Адамның қысымын шығарып сынақ жүргiзгенде, қысым 30 атм. аспауы және барлығы ЖҚЖ-мен жабдықталуы, пушкада 8 метрден кем емес аралықта болуы қажет. Сынақ кезiнде еш уақытта пушканы ұстамаңыздар.
      5.2.9. Кез келген жоғары қысымды ауадан болған инъекциялық жарақат, қаншама жеңiл болса да, оған мән берiп қарау керек.
      5.2.10. Байқаусызда жоғарғы қысымды ауамен зақымдалып қалған жағдайда, адам терiсi мөлдiреп қалса, не сол жердiң түсi өзгерсе, онда сол адам жарақаттанды деп есептеп, мынадай мiндеттердi орындау керек:
      а) Жарақаттанған адамды, тез арада, кез келген көлiкпен, ең жақын медициналық мекемеге жеткiзуге барлық жағдайды жасау керек.
      б) Дәрiгерлiк көмек, жарақаттанғаннан кейiн 8 сағаттан аспай, көрсетiлуi керек.
      в) Жарақаттанған адамға мынадай көмек көрсетуге болады: дененiң жарақаттанған бөлiгiн жүрек тұсынан жоғары көтерiп қою керек, сонда терiнiң мөлдiреуi азаяды және қысып тұратын таңғышты (жгут) жарақаттанған жермен жүректiң арасынан таңу керек.

5.3. СУ ПУШКАЛАРЫМЕН ЖҰМЫС IСТЕУ

      Су пушкаларында пневмапушкаларда сияқты потенциалды қауiптер болады, сондықтан соған ұқсас сақтану шараларын қолдану керек, атап айтқанда:
      5.3.1. Пушкаға толық қысымды тек ол суда тұрған жағдайда ғана пайдалану керек. Пушка палубада тұрғанда, еш уақытта, толық гидравликалық қысымды пушкаға пайдалануға болмайды. Гидравликалық құралдар дайын болып, суға түсiрiлгенге дейiн, қоршаулы тұруы керек.
      5.3.2. Газ аккумуляторлар азотпен зарядталуы керек.

5.4. ОТТЕГI ЖӘНЕ ПРОПАН - ГАЗДЫ ЖАРЫЛҒЫШТАРМЕН ЖҰМЫС

      Барлық газды цилиндрларда ағылшын тiлiнде, қазақ және орыс тiлдерiнде жазулар болуы керек. Тек түстi кодтарға ғана сенiп қалуға болмайды.
      Оттегi мен басқа газдардың, пропан, бутан және т.б. қоспасы қашанда қауiптi болады, сондықтан оларды ауыстыра алатын (альтернатив) сейсмикалық көздердi iздеу керек. Пропан газының шығып тұрғанын оның жағымсыз иiсiнен бiлуге болады, ал оттегiнiң иiсi жоқ, сондықтан оның шығып жатқанын бiрден бiлуге болмайды. Газбен жарылатын жүйемен тек маманданған қызметшiлер ғана жұмыс iстеуi керек. Басқа қалған қызметшiлер әсер ететiн аймақтан әрi болулары керек және онымен бiрге:
      5.4.1. Жарылған газ аймақта темекi шегуге қатаң тыйым салыну керек. Палубаның маңайына, көрiнетiн орындарға сақтық белгiлерiн қойып қою керек: темекi тартуға болмайтын, ашық шам не жалынды пайдалануға болмайтындығы ескертiледi.
      5.4.2. Жұмыс орындарыңызды от алғыш заттардан сақтаңыздар, оның iшiнде май, майлайтын (смазка), бояу, шүберек, ағаштар және т.б. жатады. Оттегi көп атмосферада мұндай заттар тез от алып, тiптi жарылып кетуi де мүмкiн. Оттегi көп жерде жұмыс iстегенде, ол үстегi киiмдерге сiңiп қалуы мүмкiн, сондықтан киiмдердi шешiп және кез келген от көзiнен не жалыннан аулақ жерге кем дегенде бiр сағат iлiп қойып желдету керек.
      5.4.3. Газ балондарының не контейнерлердiң қасында дәнекерлеуге не пiсiру жұмыстарын жүргiзуге болмайды. Дәнекерлеу жұмыстарын жүргiзгенде өрт шлангылары не өрт сөндiргiштер дайын тұрулары қажет.
      5.4.4. Өрт шлангыларын өздерiңе қарай тартып, оларды оттегi, пропан, бутан газдарын, жанармайларды, от алғыш заттарды, тотығатын агенттердi және т.б. тиегенде дайын ұстап тұру керек. Газ шыққанын сезсеңiз, палубаға көп және контейнер клапандарына көп мөлшерде су құйыңыз.
      5.4.5. Ашық палубаға сақталған оттегi толтырылған баллондарды мыналардан сақтаңыздар: жаңбырдан және теңiз суынан, өйткенi тот басып не мұз және қар жиналып қалуы мүмкiн, тiк күн көзiнiң түсуiнен. Барлық газ баллондары арнайы металдан жасалған бөлмешелерде сақтанып, оған құлып салынып қояды.
      5.4.6. Басқа бос не пайдаланылмаған баллондардың крандары жабық күйiнде болсын және ол крандар қорғағыш жапқыштармен жабылған болуы керек.
      5.4.7. Баллондарды бiр жерден екiншi жерге ауыстырғанда механикалық әсер не соққыға кездесулерi керек, өйткенi ондай жерлер оларды бүлдiруi мүмкiн. Баллондарды лақтыруға не бiр-бiрiне тигiзiп қоюға болмайды.
      5.4.8. Газ баллондар газды сақтаудан басқа мақсаттарға пайдалануға болмайды. Бос баллондарда газдың қалдығы қалуы мүмкiн, ол потенциал қауiптi болады.
      5.4.9. Егер баллонды кранға не көтергiш машинаның жебесiне тiркесе, онда оларды аспанға не жүк көтеретiн қондырғыға орналастырған жөн. Көтерген кездегi оқыс жұлқылаудан сақ болу керек.
      5.4.10. Баллондардың орнын ауыстыруға қол арбаларын пайдаланғанда, баллондарды тiк орналастырған жөн. Оларды арбамен горизонталь жағдайда тасуға болмайды. Баллондарды бiр жерден екiншi жерге сүйреп апаруға болмайды.
      5.4.11. Баллондарды орындарынан ауыстырмас бұрын, әр уақытта клапандарын жауып қойыңыздар. Орнын ауыстыратын баллондардағы қысымды реттегiштi алып қойып, клапанды қорғайтын жапқышты бекiтiп қою керек.
      5.4.12. Клапанды қорғайтын жапқышпен бiрге көлденең жатқан баллонды тiк қоймас бұрын клапанның жапқышы дәл орнында тұрғанына және тығыз жабылғандығына көздерiңiздi жеткiзiңiздер. Одан кейiн ғана баллонды тiк көтерiңiздер. Еш уақытта баллонды көтеру үшiн клапан жапқышынан ұстамаңыздар.
      5.4.13. Оттегi толтырылған баллонды қосып және пайдаланбастан бұрын, алдын ала, майдың жоқ екендiгiн және сiздiң қолыңыздың не биялайыңыздың, баллон клапанының, реттегiштiң, монометрлердiң және басқа керектi жабдықтардың майланбағандығына көз жеткiзiп алыңыздар.
      5.4.14. Клапанды қорғайтын жапқышты алғаннан кейiн, клапанның ластанбағанына көз жеткiзiңiз.
      Егер қажет болса, оны ластанған заттан тазартыңыз. Клапанның газ шығатын тесiгiн өзiңiзден, жақын тұрған адамдардан не от алғыш көздерден (источники) айналдырып қойыңыз.
      5.4.15. Вентильдi бекiткеннен кейiн одан созған қолыңыздың ұзындығындай қырындап тұрыңыз. Себебi сiзге монометрдiң циферблаты көрiнiп тұратындай болуы керек. Одан кейiн винтильде қысым тез көтерiлiп кетпеу үшiн баллонның клапанын аздап ашыңыз.
      5.4.16. Қолмен ұстайтын доңғалақшалары бар клапандарға гайка кiлттерiн пайдалануға болмайды. Клапанды ашқанда немесе жапқанда, еш уақытта оның доңғалақшаларына балғамен ұруға болмайды, және осы жұмыс үшiн қолдан жасаған құрал-саймандарды қолдануға болмайды.
      5.4.17. Клапан жапқыштарды және баллондарды пайдаланғанда оның резьбаларын сымнан жасалған щеткамен, оларды пайдаланып болғаннан кейiн және жапқышты ауыстырар алдында, тазалау керек.
      5.4.18. Оттегi контейнерiн пайдаланғаннан кейiн, клапанды жауып қою керек, себебi клапан не контейнердiң iшкi жағы кiрлеп қалуы мүмкiн.
      Пропан, және бутан толтырылған баллондарды қолдану және сақтау ережелерi оттегi толтырылған баллондармен бiрдей. Пропан және Бутан ауадан ауыр газдар, сондықтан олар жабық жерлердiң төменгi қабатына жиналады. Осыған сәйкес есте ұстау керек:
      а) Пропан және Бутан ауадан ауыр газ және ауамен не таза оттегiмен қосылған қопарылатын қоспа пайда болады;
      б) Пропан және Бутан негiзiнде сұйық күйiнде цистерналарда сақталады; сондықтан цистерналарды қатты қызып кетуге душар етпеңiз, себебi сұйық қызғаннан кейiн газ күйiне айналып және оның қысымы жарылуға дейiн көтерiлiп кетуi мүмкiн; электр қыздырғыштарын, дәнекерлейтiн лампаны пайдаланбаңыз. Бұлардың әсерiнен сұйық тез буға айналады. Газды генерировалау үшiн цистернаның сыртынан жылы суды пайдалану керек, суық күндерi ол жылытуға көмектеседi;
      в) Пропан және Бутанды оттегiнен жеке сақтау керек. Негiзiнде бұл газдарды ашық палубаның ең биiк жерiнiң үстiнде сақтайды, ал оттегi бар цилиндрлердi палубаның төмен орналасқан бөлiгiнде сақтайды;
      г) Пропан мен Бутанды еш уақытта шектенген кеңестiкте сақтауға болмайды. Уытты жерiнен басқа, от алғыш газдардың жинақталуы қауiптi;
      д) Газға арналған баллондарды ауыстырғанда не тазалағанда арнайы арналған киiмдердi кию керек.

5.5. СЕЙСМИКАЛЫҚ КАБЕЛЬДЕРДI ОРАУ ЖӘНЕ ҚАЙТА ТАРАТУ

      Сейсмикалық кемелерде қолданылатын сейсмикалық кабельдердiң номенклатурасы мен ұзындығы үнемi өзгерiп отырады. Кеменiң әрбiр командасы өздерiнiң iс-әрекеттерiне сәйкес жұмыстың ең қауiпсiз әдiсiн табулары керек. Бұл жағдайлар жазылып қойылады және үнемi қайта қаралып отырады.
      Жоспар жасағанда және қауiпсiз әрекеттерiне баға берiлгенде мына талаптарды тиiстi нұсқаулық ретiнде пайдалануға болады.
      5.5.1. Буксирлiк жүйелердi орау және қайта тарқатар алдында осы жұмысқа қатынасушы адамдардың бәрi әрекеттерiнiң бағдарын жақсы бiлулерi керек. Буксирлiк жүйенi iске қосар алдында қай жүйенiң қосылғандығы туралы кемедегi кезекшi офицерге мәлiмдеу қажет. Орау және қайта тарату кезiнде кеменiң және геофизикалық командамен тығыз байланыс әрекетi болу керек.
      5.5.2. Судағы немесе геофизикалық кез келген жұмыстарды жасамас бұрын алдағы ауа райының жағдайын, судың тереңдiгiн, кеменiң бағытын бiлу керек.
      5.5.3. Кезектi (вахталық) офицер кеменiң кеңiстiктегi қозғалысын бақылап отырады, оның бағытындағы және орын ауыстыруындағы өзгерiстiң бәрiн палубаның артқы бөлiгiндегi қызметшiлерге хабарлайды.
      5.5.4. Жұмысқа кiрiсер алдында төмен түсiру жүйелерiнiң барлық жабдықтарын: барабандарды, тежегiштердi, гидравликалық жүйелердi, арт жағындағы белгi беру оттарын, батареяларды, сейсмоқабылдағыштардың, т.б. тексерiп, олардың жай-күйiмен танысады. Кейбiр сейсмикалық кемелерде жоғары топтың қаупi болады. Егер осындай жағдайда iстейтiн болсаңыз, жұмыс басшысының барлық нұсқауларын орындаңыз.
      5.5.5. Көпiрше мен палубаның артқы жағындағы коммуникация жүйелерiнiң және көрiну аппаратураларының қызметiн тексеру керек. Доктағы қызметшiлер мен рульдегi қызметшiлердiң тиiстi байланыстары болғанша, жұмысты бастауға болмайды.
      5.5.6. Құтқару белдiктерi мен якорлық жүйелер кеменiң артқы жағында (қорлау) сақталады. Жағдайдың қажетiне орай немесе жауапты адамның нұсқауы бойынша құтқару белдiктерi киiлiп тұрылады.
      5.5.7. Әркiм өзiне арналған арнаулы киiмдерiн киюге тиiс, олардың iшiнде қорғау жилетi, таймайтын бәтеңке, ауа райының дымқыл кезiнде киетiн жамылғы, қолғаптар немесе қажет болатын басқа да ЖҚЖ-лар да кiредi.
      5.5.8. Шығыршықтардың барабандары айналып тұрған кезде олардың қасында жұмыс iстеуге болмайды. Шығыршықтардың барабандары маңайына келiп-кететiн жолдар қорғанмен бөлiнуi керек.
      5.5.9. Кабельдiң барабандарында өте тәжiрибелi адам мұқият басқарумен жұмыс iстейдi.
      5.5.10. Көтергiштердi, балкаларды, крандарды қолданып құйрықты қалқымаларды көтеру үшiн көтеру жүйесi жүктiң салмағына қоса соғылған кезде қосылатын салмақты да есепке алу керек. Құйрықты қалқымалар теңселгенде, тынышсыз теңiздегi толқынның әсерi сондай күштердi тудырады.
      5.5.11. Құйрықты қалқымаларды жұмысқа қосар алдында ол туралы кезектi офицерге қолма-қол хабарлау қажет.
      5.5.12. Жұмысқа қосу кезiнде құйрықты қалқымалар мен кеменiң артқы жағының екi аралығында ешкiмнiң тұруына рұқсат етiлмейдi.
      5.5.13. Құйрықты қалқымаларды жұмысқа қосқанда қызметшi палубадағы қанаттың шұңғылынан ары тұруы керек. Ешкiм еш уақытта тростың үйшiгiнде тұруына рұқсат етiлмейдi.
      5.5.14. Тереңдiктi бақылау үшiн немесе сондай саймандарды пайдалану кезiнде кабельдiң бекiтiлгеннен кейiнгi жағдайына сақ болу керек.
      5.5.15. Сейсмикалық өрiмi бар барабан өрiм толық түскеннен кейiн ғана бекiтiлуi керек. Бұл болт арқылы немесе шынжыр арқылы бекiтiледi. Егер үнемi бақылаудан өтпесе, барабанның тежегiштерi ұстамай қалады.
      5.5.16. Сейсмикалық кемелердi түсiрген кезде мүмкiндiгi бар жерде оны қорғап тұратын қоршау шынжырлар немесе таяныш қанаттар орнатылады.

СЕЙСМИКАЛЫҚ КАБЕЛЬДЕРДI ОРАУ

      5.5.17. Кабельдердi орауынан тарқату кезiндегi сияқты оларды қайта орағанда да, ауа райын, судың тереңдiгiн, кеменiң бағытын еске алып отыру керек.
      5.5.18. Шығыр, барабан және коммуникация жүйелерi жұмыс бастамас бұрын тексерiледi.
      5.5.19. Көтерiлiп алынатын заттың түрi, оны орындауға қанша уақыт кететiндiгi күзетшi офицерге хабарланады. Барлық қозғалысты капитан басқарады және кездейсоқ оқиғаларға дайын әрi сақ болуы керек.
      5.5.20. Құйрықты қалқымаларды немесе кеңейткiш жүйелердi көтерген кезде жұмысқа қосылмаған басқа адамдар қорғанышы бар аулақ жерде тұрады. Тоқ жүретiн каттар мен кабельдер қашанда қауiптi.
      5.5.21. Барлық құрал-жабдықтар борт үстiнде болғанда, құралдар мен саймандар ретiмен жиналуы жөн.
      5.5.22. Жұмыс аяқталғаннан кейiн құйрықты қалқымалар мен сейсмокостарды дұрыстап жинап қояды.
      5.5.23. Барлық тұтқалар, шынжырлар, сақтандырғыш жүйелер құрал-жабдықтар жұмысқа қосылғаннан кейiн жиналып алынады.
      5.5.24. Сейсмикалық кабельдердегi кез келген тұтанғыш сұйықтықтар кабель көтерiлiп алынғаннан кейiн тазалануы қажет.
      5.5.25. Кабельмен жұмыс iстеген кезде палубаның артқы жағында темекi тартуға болмайды.
      5.5.26. Жауапты адам күзетшi офицерге артқы палубаның таза екендiгi және буксирлiк жүйенiң бекiтiлгендiгi туралы хабарлап тұрады.
      5.6. КАБЕЛЬДIҢ МАЙЫ
      Кабельдiң майы өте тұтанғыш, сондықтан:
      5.6.1. Кабельдiң майлайтын май құйылған ыдыстың сыртына "оттан қауiптi" деп анық жазылған белгi жасалынады.
      5.6.2. Кабель оралған барабандардың қасында және кабельмен жұмыс iстейтiн орында темекi тартуға немесе от жағуға болмайды.
      5.6.3. Сейсмикалық кабельдердi орағаннан немесе қайта тарқатқаннан кейiн және сейсмикалық кабельмен кез келген жұмыстан кейiн палубаны мұқият жуыңыз.
      5.6.4. Кабельдiк майлар тамған терiңiздi, киiмiңiздi суды мол етiп қолма-қол жуыңыз, өйткенi ол тез кебедi де, күйдiрiп жiбередi.

5.7. КЕМЕ ЖҮРУ СТАНЦИЯЛАРЫНДАҒЫ ЖҰМЫСТАР

      Мұнаралар орнатуды қажет ететiн негiзгi кеме жүру станциялары мынадай жабдықтармен қамтамасыз етiлуi қажет:
      5.7.1. ӘРКIМГЕ МIНДЕТТI ЖАБДЫҚТАР:
      а) Сақтандыру бәтеңкелерi - үстiңгi жағы мықты жүк түсуден сақтанатын шұлығы бар, тайғанамайтын, орнықты, химиялық қоспалар мен ыстыққа шыдамды табаны бар жұмыс бәтеңкелерi.
      б) Екiншi аяқ киiм - спорттық сыпатты бәтеңкелер, табанның кескiнiне келетiн жұмсақ, иiлгiш табаны бар, мұнараға өрмелеуге қолайлы. Мұнараларға өрмелеуден мүмкiндiгiнше аулақ болған жөн.
      в) Тиiстi талапқа сай келетiн қатты телпектер. Оны мұнараны құрау кезiнде, немесе мұнаралардың түбiнде тұрып жұмыс iстегенде киедi.
      г) Химиялық қоспалармен, бояушылықпен, мұнараларды жуу, бөлiктерiн қосу кезiнде бетке киетiн тиiстi талапқа сай киiмдер.
      д) Әркiмнiң жеке киетiн суға батырмайтын, су бетiнде ұстап тұратын киiмдерi, қайық үстiнде жұмыс iстегенде киетiн жұмыс жилеттер.
      5.7.2. Мұнараларды тұрғызған кездегi сақтандыру жабдықтары:
      а) Сақтандыру арқандары бар монтаждау белдiктерi - алдында, артында бекiткiштерi бар, өрмелеуге толық екi жабдық. Бұл белдiк оқыс құлап кетуден сақтайды.
      б) Өрмелеуге арналған арқан, қауiптен сақтау арқандарын басқа мақсатқа пайдаланбайды. Олардың ұзындығы мұнараның биiктiгiнен екi есе артық, оның үстiне, төтенше жағдайда пайдаланатын қосымша ұзындық.
      в) металдан жасалған көтергiш құралдар-сегiздiк сияқты түсiргiш карабиндердiң шу комплектiсi және он бес түрлi басқалар. Олар мұнараларда iстейтiн адамдарды көтерiп, түсiретiн сым арқандарды iлуге және бекiтуге пайдаланылады.
      г) Сақтандыру линиясы - тиiстi талапқа сай келетiн әрқайсысының ұзындығы 1 м. екi тросы және жұмыс кезiнде мұнараға өз алдына жеке бекiтiлген карабинi бар.
      5.7.3. Станциялардағы қорғаныш жабдықтары
      а) Алғашқы дәрiгерлiк көмек көрсету жабдықтары: әрбiр жабдық станцияны пайдалану және орналастыру уақытында қанша адам болса, соған байланысты қамдалады.
      б) өрттiң кез келген түрiне сай келетiн СО түрiндегi екi өрт сөндiргiш электронды жабдықтары және пешi бар болып келедi, олар генератордың стендiсi мен бас стендiге арналған.
      в) Өрт жанғыштар (киiз) - олардың екеуi өрт сөндiргiш орнатылған жерге орналастырады.
      г) Өрт сөндiргiш шелектер - олардың екеуi жерде өрт болатындай жағдай бола қалса деп генератордың жанына қойылады.
      д) Алдын ала ескерту таспасы - хауiптi анықтайтын ролик яғни жанар май қоймасы, мұнарадағы сым арқанның тұтқасы, газды баллондар т.б.
      е) "Дулығамен жұмыс iстелсiн" және "шылым шегуге болмайды" деген ескертпе белгiлерi көрнектi жерлерге орналастырылуға тиiстi. Олар ағылшын, қазақ және орыс тiлдерiнде жазылуға тиiс.

VI. ҚАУIПТI МАТЕРИАЛДАР

      6.1. ЖАРЫЛҒЫШ ЗАТТАР
      6.1.1. ЖАЛПЫ ЖАҒДАЙЛАР
      Теңiзде жер сiлкiнiстiк барлауға байланысты жарылыс жұмыстарын жүргiзген кезде "жарылыс жұмыстарына байланысты қауiпсiздiктiң жалпы бiрдей ережелерiнiң" (ЕПБВР-1992 ж.), "жер сiлкiнiстiк барлау жұмыстарын жүргiзуге байланысты жарылысшының техникалық қауiпсiздiктi сақтау жөнiндегi нұсқауының (1994 ж.) талаптары сақтала отырып және сол Ережелерге сай жүргiзiледi.
      6.1.1.1. Жарылыс жұмыстарына жасы 20-дан кем емес, жарылысшының жалпыға бiрдей кiтапшасы не болған (жарылысша - шебер), бiлiмi мен тәжiрибесi, дағдысы жөнiнен кезектi сынақтан өткендерге жiберiлуге тиiс.
      6.1.1.2. Жарылғыш заттар қолданылатын (ВМ) жұмысты iстейтiн адамдардың бәрiнде iшкi iстер бөлiмдерi тарапынан берiлген рұқсат қағаздары және денсаулығы жөнiндегi психиатордың дәрiгерлiк тұжырымы болуға тиiс.
      6.1.1.3. Жарылғыш заттарға байланысты кез келген жұмыста (ВВ) мейлiнше сақтық жасалуға тиiс, соқтығысқа, үйкелiске, жол беруге болмайды, жарылғыш заттарды (ВВ) әсте бақылаусыз қалдыруға да болмайды.
      6.1.1.4. Жарылғыш заттармен жұмыс iстеген жағдайда жанып тұрған отты пайдалануға, шылым шегуге болмайды.
      6.1.1.5. Жарылғыш материалдарға тым жақын жерде өрт шыға қалған жағдайда оны сөндiруге шашыраған суды, көпiршiк және көмiр қышқылды өрт сөндiргiштердi ғана пайдалану керек.
      6.1.1.6. Жарылғыш материалдар өздiгiнен тұтанған немесе қалайда тұтану қаупi бар екенi айқын болған жағдайда кеменiң барлық адамдары дереу кемеден түсiрiп, әкетiлуге және олар көшiру жоспарына сәйкес белгiлi бiр қауiпсiз қашықтыққа әкетiлуi қажет. Өрт шыққан жердi басқа кемелердiң қатерлi жерге жақындап келуiнен қорғау керек.
      6.1.1.7. Күштi дәрiнiң, алкогольдiң, есiрткенiң әсерi болған кезде, ауырған немесе бойын дел-сал кезде жарылғыш заттарға байланысты жұмыс атқаруға болмайды.
      6.1.1.8. Күн күркiрегенде, теңiзде күштi толқын тұрған кезде және радиоқабылдағыштарға жақын жерде жарылғыш заттармен жұмыс iстеуге болмайды. Жарылғыш заттармен жұмыс iстегенде барлық радиостанциялар өшiрiлiп тасталуға тиiс.
      6.1.1.9. Жарылғыш заттармен тәулiктiң тек жақсы көрiнетiн мезгiлiнде ғана жұмыс iстеуге рұқсат етiледi.
      6.1.1.10. Жарылысшы жұмыс басталмай тұрып жарылғыш заттарды пайдаланудағы жасап шығарған заводтың нұсқауымен танысып алуға, атқарылатын жұмыстың көмегiмен және технологиясынан нақты хабардар болуға тиiс, және де ол жарылғыш заттармен атқарылатын барлық iстi анық түсiнгендiгiн өз қолымен жазба түрiнде куәлендiруге мiндеттi.

6.1.2. САҚТАУ

      6.1.2.1. Жарылғыш материалдары (IIБ) iшкi iстер басқармасы мен қалалық техникалық бақылаудың актiсi бойынша қабылданған арнаулы үйлерде сақтау керек.
      6.1.2.2. Жарылғыш заттарды сақтауға жауапты адам сақталған және пайдаланылған жарылғыш заттардың санын ЕПБВР-ға сәйкес қатаң есепке алып отыруға тиiс.
      6.1.2.3. Жарылғыш заттар ұрланса немесе жоғалса барлық жағдайда ереже бойынша тергеу жүргiзiлуге тиiс және мұқият тексеру жүргiзу үшiн ондай оқиға жөнiнде хабар басшылыққа, iшкi iстер басқармасының жергiлiктi орындары мен қалалық техникалық бақылау орындарына мәлiмденедi.
      6.1.2.4. Жарылғыш заттарды үнемi (ұзақ уақыт) детонаторлармен бiрге сақтауға болмайды.
      6.1.2.5. Зақымданған жарылғыш заттар ЕПБВР-ға сай жойылуға тиiс.
      6.1.2.6. Жарылғыш заттар ЕПБВР-ға сай толтырылып, геофизикалық партияның бастығы қол қойған алдағы атқарылатын жұмыстың наряд жолдамасын қоса ұсынған жағдайда ғана қоймадан босатылатын болады.
      6.1.2.7. Жарылғыш заттардың уақытша қоймасы арнайы жабдықталған және күзетiлетiн дербес кеме болуға тиiс.
      6.1.2.8. Жарылғыш заттарды жұмыс кемесiнде уақытша сақтау қажет болған жағдайда жарылғыш заттар тұрғын үйлерден мейлiнше қашықта орналасқан мамандандырылған бронды үйде сақталатын болуы керек.

6.1.3. ЖАРЫЛҒЫШ ЗАТТАРДЫ ТАСЫМАЛДАУ

      Жарылғыш заттарды негiзгi қоймадан уақытша қоймаға дейiн жермен тасу iсi "Жарылғыш заттарды автомобиль транспортымен тасымалдаудың ережесiне" (1984 ж.), ЕПБВР мен осы инструкцияның төменде келтiрiлетiн нұсқауларының негiзгi ережелерiне сәйкес ВМ-дi сумен порттан жұмыс кемесiне дейiн және жұмыс кемесiнен ВР-дiң орналасқан жерiне дейiн тасымалдау ережесiне сәйкес орындау керек.
      6.1.3.1. Жарылғыш заттарды сумен тасымалдау тек жасап шығарған зауыттың буымында, алдын ала жылжымайтын етiп бекiтiлген және ылғал тимейтiндей болып қорғалған түрде ғана жүзеге асырылатын болады.
      6.1.3.2. Көлемi үлкен жарылғыш заттарды (>20 кг.) алыс жерлерге тасымалдау арнаулы герметикалық контейнерлерге салынып, дизельмен жүргiзiлетiн шағын кемелердi пайдалану арқылы жүзеге асырылуға тиiс.
      6.1.3.3. Жарылғыш заттарды тасымалдау дербес кемелермен жүзеге асырылуға тиiс. Жарылғыш заттарды тасымалдаған кезде олармен бiрге жолаушыларды тасуға болмайды.
      6.1.3.4. Егер иницинировка құралдарын (средства иницинирования) тиiстi контейнерлерге салып, басқадай жарылғыш заттардан бөлек буылған болса, онда иницинировка құрал-жабдықтарын (СИ) басқадай жарылғыш заттармен қоса бiр кемеде тасымалдауға болады.
      6.1.3.5. Жарылғыш материалдар мен жарылғыш заттарды жанар маймен, тұтанғыш сұйық ерітiндiлермен басқа да қауiптi материалдармен бiрге шағын бiр кемеде тасымалдауға болмайды.
      6.1.3.6. Жарылғыш материалдарды шағын кемелермен жұмыс орнына тасымалдау екi бақылаушының қатысуымен жүзеге асырылады. Күтпеген жерден кеме сынып қалған жағдайда бақылаушының бiреуi техникалық көмек әкелуге кетедi де, екiншiсi жарылғыш заттарды күзетуге тиiс.

6.1.4. ЖАРЫЛҒЫШ ЗАТТАРДЫ ПАЙДАЛАНУ

      Жарылғыш заттар жер сiлкiнiсiнiң тербелесiн жасаудан басқа (тиiстi орындардың рұқсатынсыз) ешқандай мақсатқа пайдаланылмауға тиiс.
      Тiкелей жұмыс орнына келтiрiлген кезде (теңiз скважинасының аузында) жарылғыш заттарды пайдаланғанда мынадай негiзгi шараларды қолдану қажет.
      6.1.4.1. Капсюль-детонатор, шнур-детонатор жарылғыш заттарға және тоқ өткiзгiштi детонаторға жарылғыш заттарға алдын ала қоспай, оны тiкелей скважинаға түсiрер сәтте ғана қосу керек.
      6.1.4.2. Жарылғыш заттарды оқтау жұмысын оны көтерiп тұрып және судың үстiнде жасауға да болмайды. Бұл үшiн кемедегi ағаш немесе брезент төсенiштi пайдаланған жөн.
      6.1.4.3. Жарылғыш заттарды шығарып алу немесе ауыстыру қажет болған жағдайда болмаса, жарылғыш материалдар салынған жәшiктер мен контейнерлер үнемi жабық болуға тиiс.
      6.1.4.4. Жарылғыш заттар тиелген шағын кемеде қопару жұмыстары жүргiзiлiп жатқан барлық уақытта шылым шегуге және оттың кез келген түрiн пайдалануға үзiлдi-кесiлдi болмайды.
      6.1.4.5. Егер жарылғыш заттар арнаулы шұңқырға түсiрiлiп және олар жаруға әзiрленсе де, әйтсе да жарылғыш кеме әлгi шұңқырды жауып үлгiрмеген жағдайда бұл қауiптi аймаққа басқа кеменiң өтiп кетпеуi үшiн әлгi шұңқырға күзет ұйымдастыру қажет.
      6.1.4.6. Жарылғыш заттарды жарудың дәл алдында шұңқырларда қопарылыс болатын жердiң төңiрегiнде 250 м. қашықтықта 4 бағытта қайықпен күзету постысын ұйымдастыру қажет.
      6.1.4.7. Жарылғыш материалдарды пайдаланған кезде жарылыс жүргiзiп жатқан жарушыға үнемi көрiнiп тұруы үшiн оның оқталатын жарылғышының түсi ашық және көлемi жеткiлiктi мөлшерде болуға тиiс.
      6.1.4.8. Оқталған жарылғыш шұңқырға тек өзiнiң салмағымен ғана түсiрiлетiн болады. Оқталатын жарылғышты сiлкiлеуге немесе шұңқырға зорлап тығуға болмайды.
      6.1.4.9. Жарылғышты жарған кезде шұңқырда және оның төңiрегiнде шұңқырдың жиегiнен 50 метрден жақын жерде ешкiм және ештеңе де болмауға тиiс.
      6.1.4.10. Тереңдiгi 10 метрден аспайтын шұңқырларға (теңiздiң түбiнен) салмағы 2,5 кг-нан кем жарылғыштарды қолданған кезде және де алғашқы бiр топ қопарылыстардың нәтижесiнде қауiпсiздiгi анықталған жағдайда қауiпсiздiк қашықтығын 25 метрге дейiн қысқартуға болады, әйтседе бұдан жақындатуға әсте болмайды.
      6.1.4.11. Жарылыстан 5 минут бұрын шартты дабыл белгiсi берiледi. Мұндай белгi атылған қызыл ракета және сирена дауысы болуы мүмкiн ал жарылыс бiткен соң 5 минуттан кейiн жасыл ракетамен дабылдың аяқталғаны жарияланады.
      6.1.4.12. Егер және бiр себептермен жарылғыш заттар жарылмай қалса, онда жарылғыштың жарылмай қалған бөлiгiн детонациямен жару үшiн бастапқы шұңқырға таяу жерден тағыда қосымша шұңқыр бұрғылау жағын алдына ойластырып қойған жөн. Тек экологиялық тұрғыдан таза ("Дайносейс" тәрiздi), кейiн бiрте-бiрте шiрiп, өз өзiнен қауiпсiз бөлшектерге ыдырайтын жарылғыштарды пайдаланған жағдайда ғана мұны жасамауға болады.

6.2. БАТАРЕЯЛАР

      6.2.1. Қауіптi жарылғыш газдар (су тегi) жиналмауы үшiн батареяларды зарядтайтын шеберханалар жақсы желдетiлетiн болуға тиiс.
      6.2.2. Батарея бөлiмiнде шылым шегуге және ашық алаудың басқа да барлық түрiне үзiлдi-кесiлдi тыйым салынады. Бұл үйдiң кiре бергі есiгiнiң маңдайшасына көзге бiрден түсетiндей етiп тиiстi ескертпе жазылып қойылуы керек.
      6.2.3. Батарея бөлiмдерiндегi жарық қондырғыларының қорғаушы шынылары болуға тиiс. Егер жарылған немесе сынған шыныны сол заматында ауыстыруға мүмкiндiк болмаса, онда шыныларды ауыстырып болғанға дейiн электр жүйесiнен шығарылып тасталуға тиiс.
      6.2.4. Батарея бөлiмдерiнде рұқсат етiлмеген жағдайда ешқандай электр жабдықтарын жаңартуға немесе қосымша орнатуға (жарық беретiн қондырғыларды
да) болмайды.
      6.2.5. Батарея бөлiмдерiнде тасымалданатын электр шамдарын, аспаптарын немесе басқа да тасымалданатын электр жабдықтарын қолдануға болмайды.
      6.2.6. Батарея бөлiмiн қандай да бiр материалдардың қоймасы ретiнде пайдалануға болмайды.
      6.2.7. Тiптi бiр элементтiң өзiнен-ақ электр доғасының немесе ұшқынның пайда болуы ықтимал, ал бұл болса ондағы сутегiнiң жарылуына әкеп соғуы мүмкiн.
      6.2.8. Кабельдердiң орағыш немесе қорғағыш заттарының бүлiнбей, жақсы сақталуын қадағалаған жөн.
      6.2.9. Өзiнен-өзi тұтанып немесе қызып кетпеуi үшiн батареялардың барлық қосылған тұстары (клеммалар) герметикалық және таза болуға тиiс. Уақытша қысқыштарды қолдануға болмайды. Өйткенi олар тербелiстен лықсып босап кетедi де, содан барып ұшқын шығуы және қысқа электр тұйықталуы пайда болуы мүмкiн.
      6.2.10. Бұрағыш аспаптармен бұранда кiлттерi сияқты металдан жасалған аспаптарды батареяның үстiне қоюға болмайды, өйткенi оларды ұшқын немесе электрлi қысқа тұйықталу шығуына себепкер болуы мүмкiн. Арнаулы материалдармен айырылып жабдықталған аспаптарды ғана қолдану ұсынылады.
      6.2.11. Батареямен жұмыс iстеген кезде қолдағы сағат, сақина және басқа зергерлiк бұйымдарды алып қойған жөн. Әлде қалай электр тоғының қысқа тұйықталуы бола қалған жағдайда бұл бұйымдар тиген металл заттар тез ысып кетедi де соның салдарынан қолдың күйiп қалуы мүмкiн. Егер сақинаны шығарып алуға болмаған жағдайда оны айырғыш материалдармен орап қойған жөн.
      6.2.12. Электр қуат тарайтын сымдарды жалғаған немесе үзген кезде батареяға қосылған барлық жүйелердi үзiп қою керек. Егер батареялар секцияларға бөлiнген болса, онда жұмыс кеңiстiгiнде (оқшаулау арқылы) элементтер арасындағы қысым қуаты азаюы ықтимал, содан барып кездейсоқ электрiн қысқа тұйықталуының немесе электр тоғының күшi (жұмысты бастамас бұрын секциялар арасын байланыстыратын сымды қиып тастау арқылы) әлсiрейтiн болады.
      6.2.13. Батарея элементтерiнiң сыртқы тесiктерi тығыздалып тығындалуға тиiс, олар тек зарядтау кезiнде ғана босатылатын болады.
      6.2.14. Батарея қораптарының желдеткiш түтiктерiнде ешқандай кедергi жоқ екенiне көз жеткiзу үшiн (шаң-тозаң басуы) оларды мұқият түрде үнемi қадағалап тексерiп тұру керек.
      6.2.15. Батарея қораптарының қақпағы бекiтiлген болуы шарт, олар жұмыс iстеп тұрғанда ашық болуға, жұмыс аяқталған соң мұқият жабылып қойылуға тиiс.
      6.2.16. Ауа райы қолайсыз болған күндерде орнынан қозғалып кетпеуi үшiн батареяларды биiк тақтайшалармен бекiтiп қойған жөн.
      6.2.17. Сiлтiлi және қорғасынды-мырышты батареяларды бөлек бөлiмдерде ұстаған дұрыс. Сiлтiлi және қорғасынды мырышты батереялар қолданылатын жерде олардың әрқайсысымен жұмыс iстеген кезде материалдар мен құрал-саймандардың бөлек-бөлек пайдалануын қадағалаған жөн. Электролиттердiң ластануы батареялардың жұмысына кесiрiн тигiзу мүмкiн, ал екi электролиттi араластыру күштi химиялық реакция тудырады, ал мұның өзi қауiптi болуы да ықтимал.
      6.2.18. Қышқылды электролиттер де, сiлтiлi электролиттер де аса таттанғыш келедi. Демек дереу медициналық әрекет жасау керек яғни адамға немесе жабдықтарға әлде қалай шашырай қалса, ол жердi сол сәтте жуу керек. Әрқашанда жұмыс аяқталған соң қолды және киiмдi жуу қажет.
      6.2.19. Электролиттер ағып кетпеуi үшiн батареяларды тасымалдаған кезде оларды үнемi тiкесiнен тұрғызылып қою керек. Батареяларды тасымалдауда адамдарды жеткiлiктi мөлшерде пайдаланған жөн, өйткенi, олар өте ауыр, сол себептi тым ауыр салмақ түскендiктен буын бұлшық еттерiнiң созылып ауруға шалдығуы немесе жарақаттануы мүмкiн.
      6.2.20. Батареяларды жетiлдiруде жаңа технология электролиттi батареяларға қарағанда анағұрлым қауiпсiз альтернативтi батареялар ұсынады, мұны қабыл алған жөн.

ҚОРҒАСЫНДЫ-МЫРЫШТЫ БАТАРЕЯЛАР

      6.2.21. Электролиттi әзiрлеген кезде суға қойыртылған күкiрт қышқылын қосу керек. Суға еш уақытта қойыртылған күкiрт қышқылын қосушы болмаңыз. Өйткенi су қышқылдан жеңiл су мен қышқылдың қосылған тұсында жинақталған жылу будың бұрқ етiп жарылып, қышқылдың шашырап кетуiне себепкер болуы мүмкiн.
      6.2.22. Қышқылмен iстес болғанда қорғаныс көзiлдiрiк, резина қолғап киiп, алдына қорғаныс алжапқыш байлап алу керек.
      6.2.23. Терiге немесе киiмге тиген қышқылды аластау үшiн оны сумен мейлiнше жуған жөн.
      6.2.24. Әлде қалай апат бола қалған жағдайда көзге тиген қышқылды дереу жуып-шаятын бөлiмде көздi жууға арналған пункт болуға тиiс.
      6.2.25. Батареялардың плюстерiнiң төңiрегiнде түзiлетiн таттың жұрнақтары терiмен көзге аса қатерлi. Денедегi татты щеткамен тазалап кетiру керек. Клеммаларды таттанудан сақтау үшiн техникалық вазелинмен майлануға тиiс.
      6.2.26. Батарея бөлiмдерiндегi кабельдердiң изоляцияларын жақсылап күтiп ұстау керек.

СIЛТIЛI БАТАРЕЯЛАР

      Бұл тектес батареялардың жалпы сақтық шаралары да мына төмендегi жайлар болмаса, қорғасынды-мырышты батареяларға қойылатын талаптармен бiрдей:
      6.2.27. Бұл батареялардың электролиттерi сiлтi болып табылады, әйтседе ол да қатерлi, оны да денеге немесе киiмге тигiзбеу жағын қарастыру керек. Алайда терiге тие қалған жағдайда зақымданған жердi мейлiнше мұқият сумен жуу керек. Бiрақ егер терiнiң ол жерi күйген болса, онда бордың ұнтағын немесе соның қойыртылған ерітiндiсiн пайдаланған жөн. Көздi мұқият таза сумен жуып, сосын бiрден бор ұнтағының болмашы ерiтiндiсi қосылған сумен жуған жөн. Электролиттермен жұмыс iстеген кезде мұндай ертiндiлер әрқашан әзiр тұруға тиiс.
      6.2.28. Сiлтiлi батареялардың темiр ыдыстары қорғасынды-мырышты батареяларға қарағанда әрқашан қауiптi болып табылады. Сақ болыңыздар, сiлтiлi батареяларға өздерiн де тиiспеңiздер және де оларға металдан жасалған аспаптардың тимеуiн де қадағалаңыздар.

ЛИТИЙЛIК БАТАРЕЯЛАР

      Жалпы Литийлiк батареялар аса қауiптi. Қыздырған кезде немесе қысқанда литийлiк батареялардың жарылып кетуi немесе оның iшiнде литийдiң өз-өзiнен тұтанып жануы ықтимал. Литий температура (t) 650 С градустан асқанда жанады. Әдеттегiдей кәдiмгi өрт сөндіргiштi қолдануға болмайды. Литийлiк батареяларды сөндiруге ешқашан су қолдануға болмайды.
      Сондай-ақ:
      6.2.29. Литийлiк батареяларды тасымалдау әдетте шектеулi және мұқият бақылауға алынады.
      6.2.30. Әрқашан арнаулы литийлiк өрт сөндiргiштердi (lith-x) пайдаланыңыздар.
      6.2.31. Литийлiк батареяларды сақтауға айрықша жақсы желдетiлетiн қойма керек. Оларға ылғал тимейтiн болу жағын қарастыған жөн.
      6.2.32. Оларды жасап шығарушының ерекшелiктерiне сәйкес орналастырған жөн.
      6.2.33. Литийлiк батареяны үстемелеп зарядтауға ешқашан әрекет жасауға болмайды.

6.3. БЕНЗИНДI САҚТАУ ЖӘНЕ ОНЫМЕН ЖҰМЫС IСТЕУ

6.3.1. Бензиндi және басқа да тұтанғыш сұйық заттарды сақтауға немесе тасымалдауға арналған контейнерлер ондағы заттар анық көрсетiлiп белгiленуге тиiс.
6.3.2. Сұйық заттардың әлде қалай араласып кетуiнен сақтанған жөн. Жанар маймен араласқан бензин тұтану мүмкiндiгiн әлдеқайда тез өзгертуi мүмкiн, сондықтан да жанар майды әдеттегiше пайдаланған кезде оны әлде қайда қауiптi етуi ықтимал.

      6.4. СҰЙЫТЫЛҒАН МҰНАЙ ГАЗЫ ЖӘНЕ СҰЙЫТЫЛҒАН ГАЗДЫ ТАСЫМАЛДАУ
                              ЫДЫСТАРЫ
      Сұйытылған газдың жарылу қаупi бар. Сондықтан газды цистерналарды пайдаланған кезде мынадай сақтық шараларын қолдану қажет.
      6.4.1. Үйге кiргенде газдың иiсi сезiлген жағдайда электр жарықтарын өшiретiн көздерге тиiспеңiз, жарықты жақпаңыз да, өшiрмеңiз де. Желдеткiштi де қоспаңыз. Бiрiншiден, барлық есiктер мен терезелердi ашыңыз, екiншiден, үйге жалғыз кiрмеңiз. Кiрген бойда цистернаға барып, оның шүмектерiн жауып қойыңыз. Егер қосылған тұсында немесе шүмектерiнде күдiктi бiрдеңе болса, әйтпесе, егер шүмектi жапқаннан кейiн де газ әлi де шығып жатса, онда цистернаның шүмекпен қосылған түтiгiн шығарып алыңыз. Бұл жөнiнде капитан мен қауiпсiздiк жөнiндегi аға көмекшiге хабарлаңыз да барлық адамдарды ол жерден көшiрiңiз. Соның бәрi мұқият тексерiлген соң ғана үйге қайтып оралуға болады.
      6.4.2. Тұтанғыш немесе жарылғыш заттармен жұмыс iстеуге арналған қауiпсiз лампалармен ғана пайдаланыңыз. Цистернаға қосылған ұшқын шығармайтын аспаптарды ғана қолдану керек.
      6.4.3. Газы бар баллондарды электр жүйелерi қосылатын тұстан ДВС және от жанып тұрған жерде қашық, ашық жерде сақтау керек. Баллондарды үнемi тiкесiнен қойып сақтау қажет, құлап қалмауы үшiн бекiтiп қою керек.

ҚАУIПСIЗ ПАЙДАЛАНУ ҮШIН МЫНА ТӨМЕНДЕГI ЕРЕЖЕЛЕРДI
БАСШЫЛЫҚҚА АЛУ ҚАЖЕТ:

      а) Егер ас үйдiң iшiнде газдың иiсiн сезсеңiз, онда жарықты жақпаңыз да, оны өшiрмеңiз де. Жаққан кезде болатын ұшқыннан өрт шығып кетуi немесе жарылыс болуы мүмкiн. Жарықты электр жүйесi тоғысатын негiзгi қалғаннан барып өшiрген әлде қайта қауiпсiз болады.
      б) Газдың иiсiнiң күштi болуы оның баллоннан шығып жатқанын нұсқауы мүмкiн. Мұндай жағдайда клапанды ашыңыз немесе оны жұлып алыңыз, әйтпесе қосылған тұсын босатыңыз. Қатерлi бу жиналуы ықтимал-ау деген үйге әсте кiрушi болмаңыз. Статикалық электрдiң, киiмнiң, белбеу тоғасының немесе бәтеңкедегi шегенiң болмашы ұшқынынан да жарылыс шығып кетуi мүмкiн. Жақын жердегi терезе мен есiктi ашып тастаңыз.
      в) Егер асхана немесе лагерь бiр орыннан екiншi орынға көшiп жатса, әйтпесе асхана, лагерь немесе тұрғын үй демалыс кезiнде бiр аптадан артық бос қалатындай болса, баллондағы газды жауып қойыңыз.
      г) "Шылым шекпеңiз" деп жазылып iлiп қойыңыз, өрт сөндiргiштердi көрнектi және алуға оңай жерге орналастырыңыз.
      д) Жаңа орнатылған баллонға түтiктi линияны қосып бекiтпес бұрын оның бұрандасы мен клапаны зақымдалған жоқ па екен, тексерiп алыңыз, өйткенi кейде қосылатын тұстарында газ шығаратындай ақаулары болады.
      е) Газдың клапанын ашпай тұрып, алдымен оттықтың жанында сiрiңкенi тұтандырып алып ұстап тұрыңыз. Сосын барып газ ауаға тым көп шығып кетпейтiндей етiп тұтқаны жәймен ептеп ғана бұраңыз.

VII. ӨМIРГЕ ҚАУIПТI ЖАҒДАЙДАҒЫ ЖҰМЫС

7.1. ҚҰТҚАРУ ЖӘНЕ ҚОРҒАУ ЖАБДЫҚТАРЫ

      7.1.1. Шағын қайықта немесе салда жұмыс iстеген кезде барлық қызметшiлердiң жеке жүзу құрал-жабдықтары болуға тиiс.
      7.1.2. Күштi толқын көтерiлген кезде палубадағы барлық қызметшiлер сол жабдықтарды киiп жүруге тиiс.
      7.1.3. Кеменiң артқы жағында жұмыс iстейтiн қызметшiлердiң бәрi ондай құрал-жабдықтарды үнемi киiп жүруге тиiс. Кеменiң артқы жағына жақын жердегi қызметшi құтқару кеудесiнен тыс құтқару арқанына бекiтiлген құтқару белдiгiн киюге мiндеттi.
      7.1.4. Палубада жүрген кезде барлық қызметшiлер арнаулы аяқ киiм киюге тиiс.
      7.1.5. Киiмi жанған жағдайда өрт сөндiргiштi пайдаланыңыз немесе қатерге ұшыраған кiсi көрпеге, пледке, жүк матадан тiгiлген пальтоға әйтпесе әйтеуiр тұтанбайтын, от тегiн жiбермейтiн, сөйтiп, отты сөндiруге жәрдемдесетiн бiрдеңе ораңыз.
      7.2. ӨРТ ДАБЫЛЫН ӨШIРУ
      Тiкелей жұмыс орнында тұрған кеме өрт дабылының жүйесiн айыру қажет болған жағдайда кезекшi офицердiң рұқсатын алуға тиiс. Бұл рұқсат жазба түрiнде белгiлi бiр мерзiмге берiлуi керек. Рұқсаттың түпнұсқасы өрт дабылының пунктiне iлiнiп қойылуға тиiс. Жұмыс аяқталған соң бұл жөнiнде кезекшi офицерге хабарлануға, тиiс ол iлiнулi тұрған рұқсат қағазды алып қояды да, апат дабылын iске қосады. Жұмыстың аяқталғаны жөнiнде хабар алынған соң әйтпесе белгiленген мерзiмде уақыт бiткеннен кейiн, сол жұмысты жүргiзген адам дабыл жүйесi қайта қосылғанын барлығына хабарлауға мiндеттi. Өрт дабылы айырылған уақытта өрт шығып кету қауіпiне бүкiл команда сақадай сай жағдайда болуға тиiс.
      7.3. ТЕҢIЗДЕ ТIРI ҚАЛУ
      Суда жұмыс iстейтiн барлық қызметшiлер сапарға шығар алдында жағада суда тiрi қалудың әзiрлiк курсiнен алдын ала өтуге тиiс. Бұл оқу курсi кемiнде құтқару құрал-жабдықтарын қолдана бiлу, тiкұшақты пайдалану, қиын-қыстау жағдайда iс-әрекет жасау ережелерiн, кеменi тастап шығу әдiстерiн, өрт сөндiрудiң негiздерiн, алғашқы дәрiгерлiк көмек көрсету тәсiлiн, теңiзде құтқару мен тiрi қалу негiздерiн қамтуға тиiс.
      7.3.1. ҚОРҒАНЫС ҚҰРАЛДАРЫ
      7.3.1.1. Қорғаныс құралдары құрамына қосымша киiм, қолғап, дулыға немесе қосымша суға жүзу құрал-жабдықтары, сондай-ақ жалпыға мәлiм құтқару құралдары кiруi мүмкiн.
      7.3.1.2. Егер көшiру қажет бола қалса, құтқару қайықтары қорғанысқа толық әзiр болуға тиiс.
      7.3.1.3. Жүзу құралдары қорғану және жүзумен қатар оқшаулануға әзiр болуы керек.
      7.3.1.4. Киiмдi қабаттап кию арқылы денеңiздi қорғаңыз. Сыртқы қабат ретiнде жел-су өткiзбейтiн киiмдердi кию керек. Мүмкiн болғанша жылу сақтаңыз. Көп қозғалу денедегi жылудың кемуiне әкеп соқтырады.
      7.3.2. ТАБЫЛУ (ТҮСI, ЖАРЫҚ, ДЫБЫС, ОРЫН АУЫСТЫРУ)
      7.3.2.1. Iздестiру-құтқару операцияларын табысты жүргiзу үшiн "табиғи" қоршаған ортадан бөлектенiп тұратын түстердi пайдаланыңыз.
      7.3.2.2. Кейбiр құтқару құрал-жабдықтарының флюорисценттiк бояу болады.
      7.3.2.3. Тәулiктiң жарық кезiнде қолдануға болатын мынадай дабыл жабдықтары болады:
      Теңiз бозулары; Жарық және түтіндейтiн дабыл белгiлерi; Айна; Парашютты ракета; Ысқырғы; Түтiндейтiн ракета.
      7.3.2.4. Түнде қолданылатын дабыл жабдықтары: жыпылықтап тұратын жарық; Петардалар, химиялық жарық дабылы; ракета атқыш, Флюорисценттiк белгiлер; Ысқырық; Парашютты Ракета; Жарық шағылысатын таспа.
      7.3.2.5. Қолды бұлғау, суды шалпылдату, матаны, мәселен, жалауды пайдалану сияқты басқа да әртүрлi қимылдар жасау айналадағылардың көзiне түсiп, көңiлiн аудару мүмкiн.
      7.3.2.6. Судың iшiнде басқада құтқарылушы адамдармен бiрге болған дұрыс. Адамдар, қалтқылар, салдар т.б. бiр жерге көбiрек шоғырланған сайын оларды табу да оңайырақ болады.
      7.3.2.7. Жарық шығаратын жабдық басқалардан жақсырақ көрiнетiн болған жағдайда ғана жарықты пайдаланған орынды. Пиротехниканы пайдаланған кезде салдың жел жақта болуы қажет екенiн естен шығармаңыз.
      7.3.2.8. Радиомаяк пен хабарлағыш:
      а) Апаттың болған жерiн нұсқайтын радиомаяк - бұл теңiзде болған апатты хабарлайтын радиохабарлағыш.
      б) Апат болған жердi хабарлайтын хабарлағыш - бұл әуеде болған апатты хабарлағыш.
      в) Анық дабыл беретiн хабарлағыштар қиын-қыстау қауырт жағдайда дүниежүзiнде кеңiнен қолданылады және олар автоматты түрде немесе қолмен мынадай жиiлiкте жұмыс iстейдi:
      121,5 Мгц 240.0 Мгц. Бұлар шағын, су тимейтiн, суға батпайтын, төңкерiлiп қалмайтын және жiпке байланатын хабарлағыштар. Температура (t) 0 градустан 55 С градусқа дейiн болған жағдайда оның батареясының қуаты кемiнде 48 сағатқа жетiк болады.
      г) Радионы ешқандай зақым келмейтiн қажетiнде оңай алынатын жерде сақтау керек.
      д) Хабарлағыш бiрден iске қосқаннан кейiн сiз оны құтқару операциясы аяқталғанша қозғамаңыз, егер бiр қосылып және бiр өшiретiн болса ондай кезде ол әуе кемесiнiң iздестiру жұмысына едәуiр кесiрiн тигiзуi мүмкiн.
      е) Құтқару операциясы аяқталған бойда хабарлағыштарды бiрден өшiрiп тастаңыз.
      ж) Дабылдар 360 км қашықтыққа дейiнгi аралықта естiлуi ықтимал. Оларды сондай-ақ iздестiрушi спутниктермен де естуге, байқауға әбден болады.
      з) Батареяларды жасап шығарушының нұсқауына сәйкес тексерiңiз.
      7.3.3. ТАМАҚ ЖӘНЕ СУ
      7.3.3.1. Су сiздi сақтайтын негiзгi көз. Ол, әсiресе, ұзақ және қауiптi ситуацияда, ерекше керек мұндай ситуацияда сiз сирек боласыз:
      а) Еш уақытта тұзды су iшпеңiз.
      б) Алғашқы 24 сағатқа су iшпеңiз. Одан кейiн күнiне 0,5 литр су iшуге болады.
      в) Егер қажет болса жаңбыр суын, ылғалды (шық) жинаңыз.
      г) Суды тұщылайтын құрал егер олар қолыңызда болса, не күнмен жұмыс iстейтiн дисциллятор пайдаланыңыз.
      д) Қорғағыш құрал-жабдықтар жинағының (комплект) iшiнен банкада, және металл фольгада, пластикадан жасалған дорбада су болады. Амалсыз қалғанға дейiн, кiр суды iшпеңiз.
      7.3.3.2. Негiзгi құрылымы жағынан iшетiн тамақта көмiр қышқылы көп бөлу керек. Оларға жататындар: печенье, вафли және конфеттер. Белокты тамақ жемеуге тырысыңдар (құс, балық), себебi организм оларды қорыту үшiн көп су қажет етедi.
      7.3.4. ЖЕДЕЛ ДӘРIГЕРЛIК КӨМЕК
      Мынадай жағдайларда алғашқы дәрiгерлiк көмек берудi бiлу және қажет болғанда көмек көрсету керек: қан тоқтамағанда, күйiп кеткенде, қатты тоңғанда (дем алу ауыр болғанда), есiн бiлмегенде, жүрек ұстамасында (приступ), арқа жарақаттанғанда.
      7.3.5. ҚҰТҚАРУ ОПЕРАЦИЯСЫ
      7.3.5.1. Су бетiнен:
      а) Құтқарушы кеменi көрген бетте бiрден, жасайтын әрекетке дайындалыңыз. Құтқару құралдарын дайын ұстаңыз.
      б) Құтқару кемесiнiң сiзге келуiн күтiңiз. Оған қарсы өзiңiз жүруге тырыспаңыз.
      в) Егер бiреу-мiреу жараланса, құтқарушыға хабарлаңыз.
      г) Қорғау торабы мен белдiк арқылы сақтанып, басқыш, тор не арқан арқылы өрлеңiз.
      д) Жүзетiн құрал ылғи да сiзбен бiрге болсын.
      е) Бұйрықпен орындаңыз.
      7.3.5.2. Су бетiнен тiк ұшаққа:
      а) Тiк ұшақ сiзге ұшып келсiн.
      б) Сiзге түсiрiлетiн тетiктiң статикалық электр заряды болуы мүмкiн. Тетiктi ұстамас бұрын, тетiктiң сумен жанасуына мүмкiндiк берiңiз.
      в) Ең алдымен қатты жарақат алған адамға не денсаулығы онша емес адамға көңiл аударыңыз.
      г) Сiздi көтергенде де жүзетiн құралыңызды шешпеңiз.
      д) Егер экипаж мүшесiнен көмек керек болса, төмен оған қолыңызды сiлтеңiз, не жарақаттану белгiсiн берiңiз, ол үшiн бас бармағыңызды көтерiп, жарақаттанған жерiңiздi көрсетiңiз.
      е) Экипаж бұйрығын орындаңыз. Олар сiзге көрсетедi.
      ж) Қатты жарақаттанған жағдайда зембiлге түсiрiлуi қажет. Құтқарушы да суға түсуi мүмкiн, ол жарақаттанған адамды зембiлге жатқызуға көмектеседi.
      7.4. АПАТТЫҚ ЖАТТЫҒУЛАР
      Кеме капитаны борттың сыртындағы адамды құтқару үшiн және құтқару қайығының жұмысы жөнiнде тұрақты жаттығулар өткiзiп тұруға жауапты.
      7.4.1. ӨРТ СӨНДIРУ ЖАТТЫҒУЛАРЫ
      Белгiленген аймақтан (порттан) кеме жүзiп кеткеннен кейiн 24 сағат iшiнде өрт сөндiру жаттығулары жүргiзулерi керек. Теңiзде өрт сөндiру жаттығулары ұдайы жүргiзiлiп отырғаны жөн. Олар шындыққа ұқсас бейнелеулерден тұрып, мыналарды қамтиды:
      а) Командир тiзiмi бойынша құрамды тексеру.
      б) Өрт станциясының, құрал-жабдықтардың және приборлардың жинақтарының болуы.
      в) Өрт насосын жұмысқа қосып және өрт шлангысы арқылы суды жүргiзiп тексеру жүргiзу керек.
      г) Арнайы кеме журналына жаттығудың барлық бөлiмдерi туралы әр айлық есеп жазылып отыруы керек.
      Өрт командасының негiзгi құрамына бас өрт сөндiрушi не оның көмекшiсi жауап бередi.
      7.4.2. ӨРТ СӨНДIРУ КОМАНДАСЫНЫҢ ДАЙЫНДЫҚ IС-ӘРЕКЕТI
      7.4.2.1. Жаттығуға қатысатын өрт сөндiрушiлер өрт сөндiру костюмдерiн және өрт сөндiру алаңына барулары керек.
      7.4.2.2. Әрқайсысы қорғаушы кеудешелерiн киiп, өзiне арналған орынға барулары керек.
      7.4.2.3. Авариялық өрт насосын және көбiк насосын қосыңыздар.
      7.4.2.4. Өрт шлангаларын өрт болады деп белгiленген жерлерге жайып қою қажет.
      7.4.2.5. Алғашқы көмек бригадасы елiктеген жаралы адамға алғашқы көмек көрсетiлуi керек.
      7.4.3. ӨРТ СӨНДIРУ НАСОСЫН ТЕКСЕРУ
      Өрт Сөндiру насосы шын пайдалану арқылы тексерiлуi керек. Негiзiнде көбiк шығаратын система әрекет кезiнде әр уақыт тексерiле бермейдi, тек үш айда бiр рет толық тексеруден өткiзу керек. Өрт сөндiру шлангысы жақсы ағын және тозақ шығаратындығына көз жеткiзу үшiн сыртқа шығатын тесiгiн тексерiп алу керек.
      Кеменi басқару үшiн қажет бiрнеше адам ғана, қалған борттағы басқа адамдардың жаттығуға қатысуын қамтамасыз ету үшiн, уақытша, жаттығудан босатылады. Жаттығу жүрiп жатқан кезде бұл адамдар басқа адамдармен ауыстырылулары керек, қызметшiлердi 100 % жаттығуға қатыстыру үшiн қажет.
      Бас өрт сөндiрушi мен оның көмекшiсi әр уақытта жауапты адамды тағайындауы керек. Бас өрт сөндiрушi болып не капитан, не маманданған өрт сөндiрушi, не геофизикалық партияның бастығы тағайындалуы қажет. Өрт сөндiрушiнiң мiндетiне кiретiндер:
      7.4.3.1. Жаттығуды жүргiзудi капитанмен не геофизикалық партияның бастығымен үйлестiруi керек.
      7.4.3.2. Орнын таңдап алу және өрттiң түрiн белгiлеу қажет.
      7.4.3.3. Жаттығып өрт сөндiру құралдары мен жабдықтарды пайдалану арқылы болуын қадағалап отыру тиiс.
      7.4.3.4. Өрт сөндiргiш құрал-жабдықтарға техникалық көмек болуына қадағалап отыру қажет.
      7.4.3.5. Өрт сөндiру құрал-жабдықтарын ай сайын тексерiп отыруды қадағалап отыру қажет.
      7.4.3.6. Бас өрт сөндiрушi өрт сөндiру жаттығу басталмастан бұрын мыналарға жауап бередi:
      а) Қауiп-қатер дабылының үн шығаруы.
      б) Өрт сөндiру командасының iс-әрекетi.
      в) Iс-әрекеттi әрі қарай жеткiзудi талап ететiн орынды анықтау.
      г) Өрт сөндiру тақырыбы бойынша жиналыста қауiпсiздiк техникасы туралы әңгiме өткiзу.
      7.4.4. "БОРТ СЫРТЫНДАҒЫ АДАМ" ЖАТТЫҒУЫ
      Бұл жаттығудың мақсаты - команданың барлық мүшелерiн борттың сыртына құлап кеткен адамды тауып және оны бортқа алып шығу үшiн қандай әрекет жасау қажеттiгiмен таныстыру.
      Кеме бортындағы барлық адамдарға мыналар туралы нұсқау берiлуi керек:
      а) Борт сыртындағы адам құтқарушы салмен (дөңгелекпен) қалай пайдаланатындығы туралы.
      б) Лақтыратын аппаратты пайдалану.
      в) Құтқаратын қайықты пайдалану.
      г) Автоматты түтiн қалтқысын (буев) орналастыра бiлу.
      Борт сыртындағы адамды құтқару жаттығуы шын жағдайларды инсценировка жасау арқылы жүргiзiлуi қажет.
      7.5. ҚҰТҚАРҒЫШ КОСТЮМДЕР
      Егер сiз құтқарғыш костюм арқылы теңiзге секiрсеңiз, костюмдегi қысылған ауа сыртқы мата арқылы шығарылып тасталады. Бұл төсемнiң ығысуының себебi болады, сондықтан судың бiраз бөлiгi костюмге өтуi мүмкiн. Сондықтан костюмнен, мүмкiндiгiнше көп ауаны суға секiрер алдында шығарған дұрыс.
      Тiптi костюм жыртылып қалып, су кiргiзген күннiң өзiнде де, суықтан сақтайтын киiм ретiнде де пайдасы бар. Бiрақ костюммен су толып кеткендiктен, басқа бiреу көмектескеннiң өзiнде, құтқарғыш жабдыққа шығуға қиын тиедi. Бұл жағдайда су шалбардың төменгi жағынан ағатындай етiп кесiп жiберу не костюмдi шешу керек.
      Тiптi костюмнiң өзi бүтiн болғанда да, костюмнiң iшiнен келген жылы киiм сiздiң аман қалу мүмкiндiгiңiздi көбейтедi.
      Костюм судағы адамды суда бетiн жоғары қаратып ұстайды, сондықтан малтуға ыңғайлы, әсiресе, арқамен малтыған қолайлы болып табылады.
      Костюмнiң жарықты шағылдыратын лентасы болады, ол адамды прожектор арқылы табуды жеңiлдетедi. Iлгек алдыңғы жағынан бекiтiлген, ол адамды судан алып шығу үшiн ыңғайлы болып есептеледi.

7.6. АПАТ КЕЗIНДЕ ЭВАКУАЦИЯЛАУДЫҢ (КӨШIРУДIҢ) ЖОСПАРЫ

Операцияның шарты және әрбiр этапқа байланысты медициналық эвакуацияның жоспары болуы керек. Бұл жоспар байланыс құралы ретiнде мыналарды қамтамасыз етуi керек: апат қызметтер және көлiк, әдiстер, маршруттар және ситуацияның әр түрiне қарай шаралар, ауа райына байланысты жағдайлар. Медициналық хабарлама және керектi құжаттарды жарақаттанған адамның өзiмен қоса жiберiледi.

7.7. БОРТ СЫРТЫНДАҒЫ АДАМДЫ ҚҰТҚАРУ ОПЕРАЦИЯСЫ

      Борт сыртында жұмыс iстеген адам барлық қызметшiлер және барлық кеме командасы көмектесулерi қажет. Олардың өзi теңiзде малтығанда да, портта болғандарында да қауiпсiз жағдайда болулары керек. Құтқаруға қажеттi арқандар белгiленген орындарында болғаны жөн.
      Ненi жiберу керектiгiн капитан шешуi керек: "Борт сыртындағы адам" қайығын ба, әлде құтқару шлюпкасын ба, әлде осы екеуiн бiрге жiбере ме. Егер катерлерi болса, онда адамды құтқаратын бiрiншi құрал осы болуы керек.
      "Борт сыртындағы адам" ситуациясының, әсiресе суық суда, өлiмге алып келу қауiпi өте үлкен. Осындай жағдайда, адамның қорғаушы кеудешесi болмаса, арнайы құтқаратын керек-жарақпен қамтамасыз етiлмесе, онда өлiм қаупi күшейе түседi. Қауiптi бөлiмшелерде жұмыс iстегенде мұндай жағдайларды ешқашан естен шығармауы керек.
      Бакта және кормның (кеменiң артқы жағы) қауiптi бөлiмiнде жұмыс iстегенде адамның борт сыртындағы адамның суға кетуi жиi кездеседi, сондықтан шын қауiптi болады.
      Мұндай жағдайда не iстеу керектiгi туралы барлық қызметшiлер құлақтандырылған болуы керек.
      Адам борт сыртындағы адам өмiрiн сақтап қалу үшiн, ең бастысы қимыл әрекеттiң өте тез болуы, атап айтқанда:
      7.7.1. Судағы адамды ұдайы бақылап отырып, қолмен бағыт берiп отыру керек.
      7.7.2. Құтқару дөңгелегiн лақтыру керек.
      7.7.3. Түтiн сигналын (белгiсiн), жарық маягын қосыңыздар.
      7.7.4. Ауа пушкасының жұмысын тоқтатыңыздар.
      7.7.5. Капитанға және машина бөлiмiне, болған ситуация жайында хабарлаңыз. Машина бөлiмi апат белгiсi берiлгенде кеменi тоқтатулары керек.
      7.7.6. Түскен орынды белгiлеу үшiн, кез келген қалқитын затты борттан түсiру керек.
      7.7.7. Тралды механизмдi босатып жiберуге дайындау қажет.
      7.7.8. Капитанның бұйрығы бойынша қайықты "Борт сыртындағы адам" операциясына жiберу керек.

      7.8. ТЕҢIЗДЕГI ӨРТТЕН САҚТАНУ КОНСТРУКЦИЯСЫ
      Теңiз кемесiнiң тұйықталған және бортта қауiптi от алғыш материалдар болғандықтан, онда ерекше өрт қаупi бар болады.
      7.8.1. ТЕМЕКI ШЕГУГЕ БОЛАТЫН ЖӘНЕ ШЕКТЕЛГЕН АЛАҢДАР
      Өрттiң негiзгi себебi байқаусыз темекi тарту болып табылады. Темекi шегу бақылауға өте қиын. Барлықтарына және құрамның басқарушыларының әрқайсысына өздерiнiң темекi кемеде шегу ережелерi болуы өте маңызды.
      Барлық кеме алаңы зоналарға бөлiнуi керек және оларда "Темекiнi осында тартыңыз" не "Темекi тартуға болмайды" деген белгiлерi болуы керек.
      Кейбiр бөлiмшелер уақытша темекi тартуға болмайтын болып топтастырылуы мүмкiн, мысалы, жанармай құю кезiнде, жанармай тұрған орынның маңайы.
      Темекi шегуге рұқсат етiлмейтiн жерлердiң санына мыналар тұрақты қосылады:
      7.8.1.1. Сейсмикалық өрiмдермен (қоса) жұмыс iстейтiн бөлiмшелер.
      7.8.1.2. Сейсмикалық кабельдер үшiн сейсмикалық өрiмдер мен барабандардың сақталып қойылған жерi.
      7.8.1.3. Жанғыш сұйықтар, оның iшiнде бояулар сақталған сыймдылықтың сақталған орны.
      7.8.1.4. Батареялар және батарея салынған жәшiктердi сақтайтын орын.
      7.8.1.5. Оттегi және ацетилен бар сыйымдылықтар бар орындардың маңайы және айналасы.
      7.8.1.6. Кабель майы сақталған орын.
      7.8.1.7. Камбуз.
      7.8.1.8. Тамақтарды сақтайтын, дайындайтын және тамақ iшетiн барлық орындар.
      Одан басқа осы санға мыналар да қосылады:
      а) Каюталар.
      б) Машина бөлiмi.
      в) Капитан көпiршесi.
      г) Ауа пушкасы үшiн бөлiк (отсек).
      7.8.1.9. Темекi шегуге болмайтын барлық орындар белгiлермен анық белгiленiп қоюы керек.

      7.8.2. ӨРТКЕ ДАЙЫНДЫҚТЫ ЖӘНЕ ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАРДЫ ТЕКСЕРУ
      Өрт, апат жайлы стендлермен, мыналарды барлығы бiлу үшiн, жабдықталады:
      7.8.2.1. Өрт постылары және құтқару қайықтары каюталардың номерлерiне сәйкес орналасады.
      7.8.2.2. Әрбiр кубрикте (кеме командасы үшiн арнаулы бөлме) апат құрал-жабдықтарының тiзiмi болу керек. Олар өздерiне бекiтiлiп берiледi.
      7.8.2.3. Апат, өрт және т.б. болған жағдайда қандай iс-әрекеттер жасауы керектiгi туралы толық мәлiметтер кемедегiлердiң
барлығы үшiн қабырға кестесiнде анық көрсетiлуi керек.

      7.8.3. ӨРТ ҚАУПI ЖАҒДАЙЛАРЫН БАҚЫЛАУ ЖОСПАРЫ
      Бұл жоспар кеме құрылысының жүйесiн көрсетедi. Ол, сонымен бiрге, әрбiр палуба үшiн мынадай хабарламаларды қамтуы керек:
      7.8.3.1. Машинаның орналасуы.
      7.8.3.2. Жанармай сақталған жер.
      7.8.3.3. Өрт қаупiн бақылайтын станция.
      7.8.3.4. Өрттi айқындайтын жүйелер.
      7.8.3.5. Өрттi хабарлайтын жүйелер.
      7.8.3.6. Палубаның жоспары.
      7.8.3.7. Өрт сөндiргiштердiң тұрған жерi.
      7.8.3.8. Желдеткiштердiң орналасуы мен желдеткiш торларын қоса қамтитын желдету жүйесiнiң құрылымы.
      7.8.3.9. Әрбiр секцияда жұмыс iстейтiн желдеткiштердiң бекiтiлген нөмiрлерi.
      Мұндай жоспарлар Хаттама ретiнде жасалып, барлық меңгерушi қызметшiлерге, кеменiң аға офицерлерiне таратылып берiледi.
      Осы жоспарлардың көшiрмесi көрнектi жерде үнемi iлулi тұруы керек. Екiншi бiр көшiрмесi басқаларымен шатастырмас үшiн арнайы белгi салынып, қорғағыш пакетке қапталып, кемеден сырт жерде (мысалы, порттағы офисте) үнемi сақтаулы тұрады. Бұл жағдай жағалық күзетшiлердiң де кемеде өрт шыға қалғанда көмек көрсетуiне қажет. Пакеттiң сыртына "Өрт қауiпiнен сақтану жоспары" деп жазылады.
      7.9. ӨРТ СӨНДIРГIШТЕР МЕН ӨРТТI БАСУ ҚҰРАЛДАРЫ
      7.9.1. НЕГIЗГI ЖАҒДАЙЛАР
      7.9.1.1. Өрт сөндiргiштер кеменiң барлық жерiне қойылып, көрнектi, оңай алынатын орындарда тұрады. Арнайы түрдегi кем дегенде бiр өрт сөндiргiш өрттен сақтану бөлiгi деп аталатын жерге апаратын есiктiң тұсында тұрады. Өрт сөндiргiштердiң, олардың түрлерiнiң тұрған орындары партия басшысымен, капитанмен, өрт командасының бастығымен өзара келiсiлiп жасалады.
      7.9.1.2. Әрбiр өрт сөндiргiште:
      а) Iшiнiң толтырылған уақыты көрсетiлген анық және нақтылы жазу болады.
      б) Өзiн қолданатын жердiң бөлiгiне мөлшер шамасы ыңғайлас келуi керек.
      в) Қалай қолданылуы туралы ағылшын, қазақ, орыс тiлдерiнде жазылған нұсқаулық көрнекi жерде iлулi тұрады.
      г) Қолдануға толық дайындықта тұрады.
      7.9.1.3. Барлық өрт сөндiргiштерде газды басытқылар болады. Газ қысым астында сақталуы мүмкiн, ондай жағдайда көрнекi жерде қысым күшi көрсетiледi. Немесе бұл көмiрқышқылды өртсөндiргiш болуы мүмкiн, оның жұмыстық қысымын СО белгiлейдi, ол қолданған кезде химиялық реакцияның әсерiнен пайда болады. Газды сөндiргiшi жоқ өрт сөндiргiштер де, мысалы, СО немесе Хелон, әрқайсысына кем дегенде екi қосымша контейнерi (дайын) болуы керек.
      7.9.1.4. Өрт сөндiруге арналған жабдықтар үнемi дайын тұрған күйде сақталады және дереу қолдануға қолайлы жерде тұрады. Толық қолданылған өрт сөндiргiштер ол жерден алынып тасталуы керек немесе оларға қосалқы контейнер қойылады немесе қайта зарядталады. Өрт сөндiргiштер қайта, қалай қолданылса да, тек талдауға арналып босағанынан басқа, ол туралы қолдану себебiн, т.б. себептерiн айтып, мәлiмденедi.
      7.9.1.5. Өрт сөндiргiштерге қоса тиiстi антифриздер қосарланады, ол температура 1 С төмен болған жағдайда өрт сөндiргiшпен бiрге қолданылады.
      7.9.1.6. Кем дегенде екi айда бiр рет барлық қызметшiлер үшiн нұсқамалықты қайталамай талдап, кемеде бар өрт сөндiргiштердiң барлық түрiмен таныстырылады. Ондай нұсқамалықтар дәл осы өрт сөндiргiш арналған өрттiң түрлерiн қамтиды және қалай қолдануды үйретедi. Үйрету кезiнде өрт сөндiргiштiң залалсыздандырылуы мiндеттi емес.
      7.9.2. "ХЕЛОН 1211" НҰСҚАЛЫ ӨРТ СӨНДIРГIШ
      "Хелон 1211" нұсқалы өрт сөндiргiш өрттiң жану барысын бөлiп-бөлiп тоқтату арқылы сөндiредi. Олар электрден болған жану кезiнде және А класына жататын шағын өрттердi сөндiруге қолданылады. Олар көмiрқышқылды өрт сөндiргiштерге қарағанда өрт сөндiру күшi басым және жабдықтарға зиянды аз келтiредi. "Хелон 1211" өрт сөндiргiшi үй температурасында улы болмаса да, бiрақ ол жоғары температурадағы химиялық реакция әсерiнен болған өрттердi сөндiру кезiнде өте улы болуы мүмкiн. "Хелон 1211" өрт сөндiргiшiн Жеке демалу Аппаратын қолданбай жабық орындарда пайдалануға болмайды.
      "Хелон 1211" өрт сөндiргiштерiн мынадай өрттердi сөндiруге қолданады:
      а) Аппараттар қойылған бөлме.
      б) Электр күшiн беретiн қондырғы қойылған бөлме.
      в) Кемелер қозғалысы көпiрi.
      г) Негiзгi басқару жүйесiнде.
      Электронды сезiмтал жабдықтар қойылған басқа да кез келген орындар.
      "Хелон 1211" өрт сөндiргiшi фторлы көмiрдiң айнала қоршаған ортаға тигiзетiн зиянды әсерiне байланысты бiраз елдерде тыйым салынған. Егер сөндiру қуаты "Хелон 1211" өрт сөндiргiшiмен пара-пар келетiн соған ұқсас өрт сөндiргiштер бар болса, соны қолданған дұрыс.
      7.9.3. КӨБIКТI ӨРТ СӨНДIРГIШТЕР
      Кейде "Жеңiл су" деп аталатын беткi қабатты қаптап қалатын көбiк пайда болатын өрт сөндiргiштер - өте жоғары әсерлi өрт сөндiргiштер қатарына жатады. Олар мұнаймен байланысты өрттердi сөндiруде қолданылады және тек мұнайдың ғана үстiңгi бетiн көбiкпен қаптайды, сөйтiп ауаны кез келген мұнай өнiмдерiнiң жануына қатыстырмай тастайды. Көбiк А класстық та заттардың жануын өшiруге өте тиiмдi болғаны сияқты Б кластық та заттарға да тиiмдi. Олар мынадай жанғыш заттармен өрт болу қаупi бар орындарда сақталуы керек:
      а) Сейсмикалық өрмелердi сақтайтын орында.
      б) Сейсмикалық өрмелермен жұмыс iстейтiн бөлiмдерде.
      в) Жанар-жағар майларды сақтайтын жерде.
      г) Сейсмикалық өрмелерге май жiберетiн орында.
      д) Машиналық бөлiмшедегi май жиналатын жерде.
      е) Мұнай мен өнiмдерi бар жануға қауiптi жерлердiң бәрiнде.
      7.9.4. ҚҰЙМА ӨРТ СӨНДIРГIШТЕР
      Құйма өрт сөндiргiштер металл құймаларының жануы кезiнде пайдаланылады. Мұндай өрт сөндiргiштердiң жұмыс негiзi - құймалардың өздерiнiң жануын тоқтату.
      Құйма батареялар аса қауiптi болып саналады. Қысқаша тұйықталып қалғанда, қызып кеткенде немесе құйма батареяларды мыжылғанда қопарылыс берiп, iшiндегi құймалары жануы мүмкiн. Құймалардың жану жағдайы температура 650 С-дан асқанда.
      Құйма өрт сөндiргiштердiң тұратын орындары:
      а) Сейсмикалық кабельдердiң катушкаларының қасында.
      б) Құйма батареяларының сақталатын жерiнде.
      7.9.5. БРАНДСПОЙТТАР (ЖЕҢ)
      Өрт сөндiру шлангылары кеме қай елдiк болса, сол елдiң стандартына сай келуi керек және кем дегенде мыналарды қамтиды:
      а) Талапқа сай материалдан жасалады.
      б) Бiр-бiрiне сай келетiн бiрiктiрулерi болады.
      в) Гидрантпен бiрге көрнекi жерде сақталады.
      г) Қажеттi жабдықтары мен құрайтын бөлшектерiнiң қасында дайын тұрады.
      д) Кемедегi барлық шлангылардың диаметрлерi мен жалғасатын жерлерi бiрдей болады.
      е) Сай келетiн сабы болып, ол өзiмен қатар сақталады.
      ж) Барлық саптары судың шашырату ағысына да, сұйықтарды бұрқыратуға да жарамды және тез алынатын болуы керек, бекiту клапаны болады.
      Аварияға байланысты немесе жедел хабардан кейiн қолданылып болған соң шлангылардың суын сарқып, қайта пайдалануға оңтайлы етiлiп жиналады. Барлық шлангылар үш ай сайын дайындық бақылауынан өткiзiлiп тұрады.
      7.9.6. ӨРТТI БАЙҚАУ ЖӘНЕ ХАБАРЛАУ ЖҮЙЕЛЕРI
      Өрттi және соған ұқсас түтiндi автоматты түрде айыратын детекторлар кеменiң барлық жерiнде болуы керек. Сонымен қатар, өрттi хабарлайтын қол сигналы да кеменiң барлық жерiне қойылады. Осы аталған жабдықтардың бәрi капитан көпiршесiндегi бақылау бөлiмшесiмен байланыста болады, ол осы арқылы кеменiң қай жерiнде өрт шыққанын айырады.
      Жануды немесе түтiндi айыратын детекторлар мына жерлерге орналастырылады:
      а) Барлық баспалдақтар алаңқайында.
      б) Дәлiздерде.
      в) Баспалдақтардың тұрғын бөлмеге апарар жерiнде.
      г) Қауiптiлiгi басым жерлерде.
      Жедел қауiп хабарын беретiн қолмен басқару пунктi мынадай жерлерге қойылады:
      а) Тұрғын бөлмелерде.
      б) Қызмет көрсету орындарында.
      в) Бақылау бөлiмшелерiнде.
      г) Әрбiр шығар есiкке.
      Өрттi бақылайтын орындар мына негiзде орналасулары керек:
      а) Олардың әрқайсысы палубамен бiр деңгейде iс атқарады.
      б) Бақылау орны машиналық бөлiм мен тұрғын бөлмелердi бiр мезгiлде қабат бақыламайды.
      в) Бақылау орнының әрқайсысы бiр ғана машиналық бөлiмдi бақылайды.
      ӨРТТIҢ БАЙҚАП, ОНЫ ХАБАРЛАЙТЫН ЖҮЙЕНIҢ ШАРТТАРЫ:
      а) Энергия беретiн бiр-бiрiне байланысы жоқ екi қуат көзiмен жұмыс iстей алатын болуы керек.
      б) Қуат көздерiнiң бiрi iстен шығып қалғанда, екiншiсi автоматты түрде қосылуы керек.
      в) Капитан көпiршесiнде индикациялық тақтайша болады.
      г) Бөлiмнiң орналасу ретi көрсетiлген қарапайым сызба.
      д) Детектордың iстен шыққандығын айыра бiлетiн болу.
      е) Өрттiң, түтiннiң детекторлары апта сайын және әрбiр жедел қауiп хабарынан кейiн, оның шын және жалған хабар екенiне қарамай, тексерiлiп отырады.
      7.9.7. ӨРТТI ХЕЛОН 1301 ГАЗЫМЕН ӨШIРУ ЖҮЙЕСI
      Хелон 1301 газы-химиялық тiзбектi жасауды өшiретiн газ жүйесi. Хелон 1301- өз бетiнше улы емес, бiрақ ол ауадағы оттегiнiң бiраз бөлiгiн ығыстырып шығарады, олар қызудан кейiн жоғары улы болады. Егер Хелон дизелдi двигательге тисе, одан шыққан газ қызғылт сарғыш түске боялып, өте улыға айналады.
      Осы өрт сөндiргiш пайдаланылатын бөлiмшелер:
      а) Қуаты 375 кВт-тан артық iштен жану двигательдердi жұмыс iстейтiн барлық жабық орындар.
      б) Күш беретiн қондырғылар орналасқан барлық орындар.
      в) Қандай да бiр қазандар және жанармай ретiнде мұнайды пайдаланатын, қалдық жағатын пештер орналасқан барлық бөлiмшелер.
      Бұл бөлiмшелерде мыналар болуы керек:
      а) Дистанциялық басқарылатын желдеткiш қондырғылар.
      б) Барлық желдеткiштердiң тесiктен және шығатын тесiктер толығымен берiк герметикаландырылып жабылған болу керек.
      в) Барлық белгi (сигнал) беретiн қондырғыларда анық етiп жазылған мынадай жазу болу керек: "Хелонды пайдаланған кезде бұл бөлiмше тездетiп көшiрiлуi (эвакуациялану) қажет".
      Хелон 1301 бақылау жүйесi мынадай болғаны жөн:
      а) Қолайлы жерде орналасқан болуы керек.
      б) Тез басқарылатын.
      в) Қарапайым кнопканы басқанда қосылып автоматты жұмыс iстейтiн қауiптi хабарлау белгiсi.
      г) Басқаруға байланысты анық нұсқауы.
      д) Қасында тұрған қызметшiлердiң қауiпсiздiгiн сақтайтын анық нұсқаудың болуы.
      е) Тек қолмен ғана басқару.
      Әрбiр контейнерлер жүйесi, сақталған газдың деңгейiн ұдайы бақылап отыруға мүмкiндiк беретiн өлшегiш құралмен жабдықталуы керек.
      Жүйенi пайдаланар алдында мiндеттi түрде:
      а) Капитаннан не бас механиктен рұқсат алу.
      б) Сақтандыратын бөлiмшеде газды қоспас бұрын ескертетiн дыбыстық белгi беру.
      в) Капитан көпiршесiнде көзбен байқайтын және дыбыстық белгiлердi жұмысқа қосу.
      г) Тек өрт жүйесiнiң насосынан басқа дизельдi жанармаймен жұмыс iстейтiн барлық двигательдердi тоқтату.
      д) Пайдаланылған газды 10 секунд iшiнде разрядталуына мүмкiндiк беру.
      е) Барлық желдеткiш қондырғыларды автоматты түрде тоқтату.
      Хелон 1301 жүйесiн пайдаланғаннан кейiн, ол қолданылған барлық бөлiмшелер ең аз дегенде 24 сағат бойынша жабық қалпында болуы керек. Осы кезде барлық датчиктер, барлық ыстық нүктелердегi температура, сол территорияда сақталған, жанармайдың не ерiткiштердiң, кез келген түрлерiнiң жану температурасынан аз температураны көрсетуi керек. Өте жоғары позициядан бастап және өте қолайлы жағдайда, Автономиялық дем алу аппаратын пайдалану арқылы, Хелонды пайдаланылған уақыттағы, сақтандырылған бөлiмшенi ашу керек. Аппаратты дайындап, команда өте жоғары дайындықта болғандары дұрыс. Алғашқы медициналық көмек командасы ұзартқыштармен жабдықталған болулары керек және оттегi корғалған бөлiмшелерге не онымен жапсарлас жатқан орынға өзiмен бiрге алып баруға болмайды.
      7.9.8. КӨБIКТЕНГЕН СУМЕН ЖАБАТЫН ЖҮЙЕ.
      Көбiктенген сумен жабатын жүйе мына талаптарға сай келуi керек:
      а) Дизельдi жанармаймен жұмыс iстейтiн насос болуы керек, ол навигация көпiрiнен және өрттi бақылайтын пункттен дистанциялы жерде қосыла алуы қажет. Бұл өрт жүйесi насостарының бiрi болып жүрмеуi керек.
      б) Кем дегенде екi көбiк шлангасы, қорғайтын беттi бiркелкi көбiк қабатымен жабатындай болып орналасуы керек.
      в) Бұл жүйенiң шығаратын трубалары, бөлiмшенiң көбiкпен жабатын қабатында қалай көбiк қабаты орналасса, солай қорғағыш көбiкпен бiркелкi жабатындай болып орналасады. Олар ай сайын тексерiлiп тұруы керек.
      г) Қызыл түске боялған резервуарлар көбiктi жеткiлiктi болатындай етiп сақтауы керек көбiкпен: жабылған беттiң қалыңдығы 200 мм және қорғайтын көбiк қабаты барлық сақтауға керек беттi толығымен жабуы керек не кем дегенде 10 минут iшiнде, екi көбiк шлангасынан шығарылған (лақтырылған) көбiк бiр уақытта барлық белгiленген жарамдылық мерзiмi анық етiп резервуарға жазылуы керек.
      д) Барлық бақылау крандары жеке-жеке, анық, өздерi арналып қойылған затқа белгiленуi керек. Олардың орындайтын мiндеттерiн көрсететiн қарапайым нұсқау, бақылау крандарының қасына орналасуы керек. Көбiк краны ұдайы "Қосылған" ("Включен") позициясында тұруы керек, өрт дабылы хабарланған барлық уақыт периодында солай болуы тиiс. Көбiк жабатын жүйе әрекет ететiн зонада тұрған бөлiмшелерде мыналар болуы керек:
      а) Сейсмикалық өрiмi бар катушка.
      б) Сейсмикалық өрiмi бар iшкi қойма.
      в) Сейсмикалық өрiмге қажеттi сұйығы бар насос.
      г) Тiк ұшақ қонатындай алаң.
      Көбiктi жiбермей-ақ жүйенi жұма сайын тексерiп отыру керек. Одан басқа, кем дегенде үш айда бiр рет тез уақыт аралығында көбiкпен тексерiлуi қажет. Жүйеде қосымша жететiндей дәрежеде сұйық мөлшерi болуы керек, ол көбiгi бар резервуардағы бос кеңiстiктi ұдайы толықтырып отырады.
      7.10. Өртпен күрес
      Капитан өзiнiң барлық жұмысын, өзiнiң шешiмi бойынша, барлық жағдайларда бағыттап отырады және соған толық жауап бередi.
      Ол кемеде апат болу жағдайын хабарлайды, қажет болса ол жайында базаға, не сырттан (SOS) көмек алу үшiн жақын кемелерге хабар бередi.
      Оның көмекшiсi де (аға көмекшi) өрт командасына, өрт сөндiру кезiнде, техникалық бригадасына, жалпы апат кезiнде болатын әртүрлi iс-әрекеттердiң орындалуына қарай қызметтерiнiң барлық түрiн бағыттап отыруы тиiс.
      Ол барлық жағдайды тiкелей Капитанға хабарлайды. Двигательдердiң, компрессорлардың және қалақшалар бөлмесінiң отын сөндiруге бас механик жауапкер.
      Негiзгi мiндеттемелер:
      а) Отты байқағаннан немесе күдiктенгеннен кейiн дереу өрт сөндiру хабарын жасап, көмек талап етiңiз.
      б) Отты қол өрт сөндiргiштердi пайдалану арқылы, жамылғылармен, киiмдермен немесе басқа да қарапайым әдiстермен сөндiруге тырысыңыз.
      в) Егер бұл шаралар көмектесе алмаса, барлық ашық-тесiктердi бiтеп, ауа қатыстырмаңыз, сонда от жайылмайды.
      г) Маңайда түтiнмен дем алған немесе оттан тығылған адамның бар-жоғын әбден тексерiңiз. Егер оттың немесе түтiннiң салдарынан құтқару мүмкiн болмаса, дереу Капитаннан көмек сұраңыз.
      д) Тиiстi көмек келiп жеткенше есiктi немесе люктi ашпаңыз, әйтпесе, ауа қатынасынан от өршiн кетедi. Егер есiк пен люк жабық тұрса, шағын отты өшiруге болады.
      е) Өрттiң әсерiнен пайда болған улы газдардың иiсi бiлiнбейдi, көзге көрiнбейдi. Осыны есте сақтаңыз.
      ж) Өрт дабылы қағылысымен, барлық қызметшiлер алдын ала
белгiленген орынға жедел жиналып, өртпен күресуге дайындалып, әлде
бiрлеулердiң жоқтығын анықтауға шара жасаулары керек.
      з) Қауiп дабылы қағылған кезде барлық хабар-ошарларды бақылаңыз.
      "Хелон" дабылы қағылса, ол жерден дереу кетiңiз.
      и) Егер "Хелонмен" жұмыс кезiнде сол маңайда бiреу қалып қойса, ол туралы Капитанға (басшылыққа) хабарлау керек.
      7.11. Кемеден кету (эвакуация)
      Авария жағдайында кемеден кету үшiн мыналар шарт:
      а) Келiсiлген орынға жиналу.
      б) Артық зат алмау.
      в) Барлық қызметшiлердiң түгелдiгiн тексеру.
      г) Құтқару құралдарын түсiруге дайындалу.
      д) Капитанның командасынан кейiнгi ғана кемеден кету.
      е) Егер уақыт жетсе, құтқару шлюпкаларын түсiру.
      ж) Мүмкiндiгiне қарай барлық артық одеялдарды, тамақты, суды бiрге алу.
      з) Құтқару құралдарын мүмкiндiгiнше құрғақ ұстау.
      и) Барлық құтқару құралдарын бiр-бiрiне жақын ұстап, мүмкiндігiнше соларға жақын тұру.
      к) Кеме капитанының бұйрығынсыз немесе басқа жақ қалмағанша кемеден кетпеу;
      л) капитанның бұйрығынсыз кемеге қайта бармау;
      м) егер кеменi тастап кету қажеттiгi туса, мына iстердi мынадай ретпен орындаңыз: құтқару қайықтарын, құтқару плотын түсiрiп, қалқығыш құтқару құралдарын пайдалану;
      н) өмiрiңiзге тiкелей қауiп төнбесе, борттан секiрмеңiз.
      Суға қауiп-қатерсiз түсудiң маңызды шарты судың қашықтығы болып табылады. Қаншалықты биiктiкте болсаңыз, соншалықты зақымдану қаупi көбiрек. Секiрер алдында мүмкiндiгiнше суға жақын тұруға тырысыңыз. Сатылар, жiп сатылары, шлангiлер, түскiштер суға жақынырақ келу үшiн пайдалы.
      Суға түсер алдында:
      а) төмен қарап, сiз түсетiн аумақтың бос екендiгiне көз жеткiзiңiз. Теңiз бетiндегi ауа райын, жел мен ағыстың бағытын бiлiңiз. Егер төменде әлдеқандай бiр бөгесiн болса, ол жерден басқа жаққа ауысыңыз;
      б) қарсы алдыңызға тура қарап, жанарыңызды көк жиектiң бiр нүктесiне қадаңыз. Суға секiрерде төмен қарамаңыз;
      в) құтқарғыш қалқыма құралдарыңызға ауаны көбiрек толтырыңыз, күш-куатыңызды пайдаланыңыз. Бiр қолыңызбен ауыз-мұрныңызды басып, бетiңiздi қорғаңыз;
      г) төмен қарай аттаңыз (қадамыңыз кең және секiретiн жерден мейiлiнше алыс түссiн). Аяғыңызды қатар ұстаңыз;
      д) суға түсiмiмен қауiпсiз жерге қарай тез қозғалыңыз, басқа да сақтанушылармен бiрге жинақталып, құтқаруды күтiңiз. Мүмкiндiгiнше солармен бiрге болыңыз;
      е) егер кеме батып бара жатса, одан тез аулақтаңыз.

VIII. ГИДРОГРАФИКАЛЫҚ ЖҰМЫСТАР

     8.1. Кемеге тиянақ қадалар мен қалқымаларды бекiтерде мынадай шарттар орындалуы қажет:
     8.1.1. Қалқымалар, қадалар, жүктер және буйрептер жағада дайындалып барып кемеге орналастырылады;
     8.1.2. Палубаның қалқымалар және қадалар шығарылатын жерiнде бөгде заттар болмауы керек;
     8.1.3. Буйреп палубада оны лақтырған кезде түйiн түйiлiп қалмайтындай қалыпта орналасуы керек.
     8.2. Қадаларды және қалқымаларды қолдан дайындалғанда, ең алдымен буйрептi лақтырып, сонан соң қалқыманы немесе қаданы, сонан кейiн барып жүктi түсiредi.
     8.3. Салмағы 50 кг дейiнгi жүктi планширден теңiзге қолмен лақтыруға рұқсат етiледi, бiрақ планширдiң үстiнде тұруға, фальбортты аттап өтуге болмайды.
     8.4. Қадалар мен қалқымаларды кеме тоқтап тұрғанда ғана орнатады.
     8.5. Қадалар мен қалқымаларды толқынды күндерi кеме тоқтап тұрғанда ғана жинайды.

IХ. КЕМЕ ҚАТЫНАСЫ КЕЗIНДЕГI КЕМЕЛЕРГЕ ҚОЙЫЛАТЫН
ТАЛАПТАР

      9.1. Қазақстан Республикасының Iшкi сулар транспорты Жарғысының негiзiнде сәйкес кемелердiң iшкi суларда жүзуiнiң қауiпсiздiктерiн қамтамасыз ету үшiн кеме қатынастарының бассейiндiк инспекциясы ұйымдастырылған. Қазақстан Республикасы көлiк Министрлiгiнiң Кеме қатынасы қауiпсiздiгiнiң ТПО "Казречфлоты" бассейiндер негiздерiне сәйкес (бекiтiлген 16.02.89. N 23) инспекцияның негiзгi мiндеттерi Ережелердi, Нұсқауларды, Бұйрықтарды және түсiнiктердi Қазақстан iшкi су жолдарында кеме қатынасы кезiнде кеме жүргiзушiлердiң орындауын бақылау болып табылады.
      9.2. Теңiздегi геологиялық зерттеу кемелерi де жұмыс жүргiзген кездерiнде жарық көздерiмен, белгiлермен "теңiзде жүргенде кемелердiң бiр-бiрімен соқтығысып қалмауының Халықаралық Ережелерiнiң" 27-тармағына сәйкес жарақтануы керек.
      Геофизикалық партиялар мен отрядтардың жұмысшылары кемеде болған кездерiнде мына талаптарды орындауға мiндеттi:
      а) кеменiң белгiленген тәртiбiн сақтау;
      б) қауiп көтеруге белгi берiлгенде кемедегi басқарушы топтың нұсқауларын орындау.
      9.3. Су жолдарындағы кеме қатынасы басталар алдында техникалық байқау жүрiп, барлық мекемелердiң жүзу құралдары қандай меншiк екенiне қарамастан, жергiлiктi тiркеу орындарында немесе техникалық қатынас инспекциясында тiркеуден және қайта тiркелуден өтiп, пайдалануға болатындығы туралы рұқсат алады.
      9.4. Теңiз геофизикалық жұмыстарына арнаулы оқу курстарында оқып, жұмыс түрiнiң белгiлi бiр саласы бойынша комиссия алдында емтихан тапсырған және сынаудан өткен адам ғана босатылады.
      9.5. Ауа райының қолайсыздығынан болған (теңiз дауылы, мұз қатып қалу) үзiлiстен кейiн геофизикалық жабдықтардың жай-күйi кезексiз қайта тексерiлiп, оның қорытындысы "Қауiпсiздiк техникасының тексерiлу жағдайы журналына" жазылып, тоқ өткiзбеу кедергiсi өлшенiп, "Электр жабдықтарын тексеру" журналына тiркеледi.
      9.6. Кеменiң операторлық бөлмесiнде:
      а) аппараттардың техникалық құжаттары;
      б) жұмыс орындарының қауiпсiздiк техникасы туралы нұсқаулық;
      в) сақтандыру плакаттары мен жазулар топтамасы;
      г) жеке-жеке сақтану және құтқару құралдары;
      медициналық аптечкалар болуға тиiстi.

             Х. ТЕҢIЗ СЕЙСМИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫ КЕЗIНДЕГI
     АУА-РАЙЫН БАРЛАУ ХАБАРЛАРЫМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДIҢ ТЕХНИКАЛЫҚ
                             ЖАЛПЫ ТАЛАПТАРЫ

     Теңiздегi геологиялық барлау кезiнде ауа райын барлау хабарларымен қамтамасыз ету жұмыстары "Атырау облыстық ауа райын барлау орталығының ережелерiне" сәйкес Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетi жанындағы Гидрометеорологиялық бас басқармасымен келiсiлген (Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң N 206 12.03.92 ж. Қаулысы) және басқа да басшылық документтердi негiзге алып, ауа райын барлау жұмыстарымен тез және жүйелi түрде қамтамасыз ету жолымен жүзеге асады.
      Уақыты, хабар беру жиiлiгi, сонымен бiрге ауа райы туралы хабарламаның дәлдiгi алдыға қойған мiндеттердiң сипатына, ауа райы жағдайлары мен құбылыстарының құбылмалығына байланысты, сонымен бiрге нақты бiр аудан бойынша жасалған ауа райын барлау қызметiнiң әрбiр нақты жағдайдағы жоспар-схемасына да байланысты.
     ГУГМС бөлiмдерi теңiз қойнауын зерттеу мекемелерiне мынадай хабар түрлерiн бередi:
     а) ауа райы жағдайының нақты мәлiметi;
     б) алдағы күндердiң ауа райының жағдайы;
     в) жұмыс жүргiзу қауiпсiздiгiне әсерiн тигiзетiн теңiз
дауылдары, ауаның құбылыстары туралы хабар берiп, сақтандыру;
     г) жұмыс iстелiп жатқан аймақтың ауа райының мәлiметi.
     Бұл хабарлар ауа райы режимiнiң мына түрлерiн қамтиды:

     10.1. ЖЕЛ
     а) желдiң нақтылы бағыты мен жылдамдығы туралы мәлiмет;
     б) желдiң бағыты мен жылдамдығы туралы алдын ала барлау
мәлiметi;
     в) теңiз дауылдарынан сақтандыру және қауiптi желдiң жылдамдығы
мен бағыты туралы хабарлау;
     г) желдiң бағыты мен жылдамдығының қайта қайталануы туралы мәлiмет.
     10.2. АУАНЫҢ ТЕМПЕРАТУРАСЫ:
     а) ауаның нақты температурасы туралы мәлiмет;
     б) ауаның температурасы туралы алдын ала барлау мәлiметi;
     в) ауаның орташа айлық және төтенше жағдайдағы температурасы және 0 градустан өту уақыты.

      10.3. ТОЛҚЫН КӨТЕРIЛУ:
      а) жел толқындары мен жай толқындардың нақтылы биiктiгi, ұзындығы және таралу бағыты туралы мәлiмет;
      б) 5 % күйдегi толқындардың биiктiгiн, ұзындығын және жел толқындары мен жай толқындардың таралу бағытын алдын ала барлау, портқа түсiрер салмағын барлау;
      в) желдi толқындардың қауiптi биiктiгiн және жай толқындардың қауiптi биiктiгiнiң таралуын, портқа түсiрер күшiн ескертiп, хабарлау;
      г) әртүрлi қалыптағы толқындардың биiктiгi, ұзындығы және жиiлiгi туралы және желдi толқындар мен жай толқындардың таралу бағытының қайталануы туралы мәлiметтер.
      10.4. ТОЛҚЫННЫҢ МӨЛШЕРI:
      а) су өлшейтiн аспаптың көрсеткiшi бойынша судың тереңдiгi және дәл сол шақтағы теңiз көтерiлуiнiң толуы мен азаюының есептелген биiктiгi туралы мәлiмет;
      б) судың көтерiлуi мен кей кездегi өзгеруiнiң тереңдiгi; орташа тереңдiк мөлшерi туралы мәлiмет, қатерлi тереңдiктiң қайталану жиiлiгi көтерiлудiң үлкендiгi мен түрi туралы байқамдар.
      10.5. АҒЫС:
      а) ағыстың нақтылы жылдамдығы мен бағыты туралы мәлiмет;
      б) ағыстың көтерiлген және анда-санда кездерiндегi бағыты мен жылдамдығы туралы алдын-ала барлау;
      в) орташа және ең тез жылдамдық туралы және ағыстың көбiрек жүретiн бағыты туралы, ағыстың бағыт бойынша қайталану жылдамдылығы
туралы мәлiмет; су асты ағысының орташа және ең тез жылдамдығы мен
бағыты туралы мәлiмет, ол 0,5-1,0 м тереңдiкте өлшенедi.
      10.6. МҰЗ
      10.6.1. Нақтылы мәлiметтер:
      а) қалыңдығы туралы (орташа және ең жоғарғы), мықтылығы (көтергiштiгi), үстiңгi бетiнiң жай-күйi және сендердiң ағу
жылдамдығы;
      б) мұз қатпарларының енi;
      в) мұз үстiндегi қардың биiктiгi мен тығыздығы;
      г) мұзда жүзудiң жағдайлары.
      10.6.2. Алдын ала барлау:
      а) мұз қата бастауының күнi;
      б) мұздың қатуы мен кеме қозғалысы басталуы кезеңiнiң мерзiмi мен ұзақтығы;
      в) мұз арқылы көлiк қатынасының мерзiмi мен ұзақтығы;
      г) мұз қазу арқылы барлау жұмыстарының мерзiмi мен ұзақтығы;
      д) мұз қатпарларының бұзылу мерзiмi.
      10.6.3. Теңiз дауылдарынан сақтандыру мен хабарлау:
      а) мұз қатпарының бөлiнiп кетуi;
      б) мұз үйiндiсi туралы;
      в) жағаға жиналған мұз туралы.
      10.6.4. Көп жылдық бақылаулардың мәлiметтерi:
      а) мұздың орташа және ең жоғарғы қалыңдығы;
      б) мұз сендерiнiң орташа жылдамдығы мен бағыты;
      в) бiр маусым iшiндегi ең аз және ең көп ұзақтығы;
      г) мұз қату және кеме қатынастары басталар маусымы;
      д) негiзгi мұз фазаларының орташа және ең ұзақ уақыты;
      е) мұз қатпарлары мен мұздардың әр түрлi қабаттасуларының орташа, ең төменгi, ең жоғарғы күндерi;
      ж) мұз қатпарларының орташа және ең жоғарғы ұзындықтары;
      з) бiр маусым iшiндегi транспорт қозғалыстарының мұз үстiндегi жүру мерзiмi;
      и) бiр маусым iшiнде мұз арқылы қазылатын бұрғылау жұмысының орташа созылу мерзiмi.
      10.7. КЕМЕЛЕРГЕ МҰЗДЫҢ ҚАТУЫ
      а) кемелерге мұздың нақтылы туралы мәлiмет;
      б) кемелерге мұз қатудың алдын ала барлауы;
      в) теңiз дауылдары және кемелерге мұз қату туралы хабарлау;
      г) Кемелерiнiң ай сайынғы мұз қатуының жиiлiгi.
      10.8. КӨРIНУ ҚАШЫҚТЫҒЫ
      а) нақты көрiну қашықтығы туралы мәлiмет;
      б) көрiну қашықтығының өте қауiптi жерге шейiнгi шегi тудыратын теңiз дауылдары, басқа да табиғат құбылыстарын алдын ала барлау мен ескерту.

     10.9. ХИМИЯЛЫҚ ЛАСТАНУ
     Жұмыс жүрiп жатқан аймақтың суының ластануының қауiптi мөлшерiн нақты мәлiмет бередi.
     Теңiз дауылдары мен алдын ала барлау мәлiметтерi гидрометеорологиялық құбылыстардың ауа райын зерттеу қызметiнiң алдын ала барлау мекемелерiндегi тәжiрибесi бойынша жүргiзiледi.
     Бақылау мен гидрометеорологиялық құбылыстарды алдын ала барлау
әдiстерi жоқ жерлерге теңiздегi геофизикалық жұмыстар жүргiзерде тиiстi бөлiмдер түсiнiктер берiп, құбылыстар кезiнде қалай әрекет етудiң жолдарын айтады.

ХI. МАГНИТТIК БАРЛАУ ЖӘНЕ ҚИЫРШЫҚ ТАСТЫ БАРЛАУ
ЖҰМЫСТАРЫ

      11.1. Гравиметрдiң (магнитометр) басқару жүйесi столға бекiтiлген поролонның үстiне қойылады.
      11.2. Су астық гравиметр мен таяз суларда жұмыс iстеуге арналған гравиметрлер кемелерге резина баллонға қойылған жабық скафандрға салынып, тасылады. Кеме шатқалысынан сақтау үшiн скафандр капрон алғанмен бекiтiледi.
      11.3. Су астылық гравиметрлердi түсiрiп-көтеру алдында мыналар тексерiледi:
      а) тростың берiктiгi және гравиметр алынатын құдықшаның дұрыстығы;
      б) кабельдiң жай-күй.
      11.4. Тiркемге тiркелетiн гравиметрлердi (магнитометр)
көтерiп-түсiру жұмыстарын жасар алдында мыналар тексерiлуi қажет:
      а) қайықтың дұрыстығы мен дайындығы;
      б) кабель-тростың дұрыстығы.
      11.5. Су астылық гравиметрлердi, тiркейтiн гравиметрлердi және тiркейтiн магнитометрлердi көтерiп-түсiру жұмыстары механикаландырылған көтергiштермен немесе механикаландырылған көтергiш бөрене қолданылады, көтергiштердiң жеткiзу мөлшерi жетпесе, бағыттама сырықтар қолданылады.
      11.6. Гравиметрлердi (магнитометрдi) көтерiп-түсiру кезiнде ол тоқтап қалса қолмен ұстауға болмайды немесе гравиметрдiң шайқалақтауын тоқтату үшiн темiр iлмегi бар сырықтарды қолдануға болмайды.
      11.7. Егер гравиметрлiк пункт қадамен бекiтiлген болса, су астылық гравиметрдi түсiргенде гравиметрдiң кабелiнiң қаданы бекiткен троспен шатасып қалмауын қадағалау керек.
      11.8. Гравиметр (магнитометр) түсiрiлгеннен кейiн кабелдiң қалған бөлiгiн бiрнеше жерден байлап тастайды.
      11.9. Су астылық гравиметрдi кеме жүрiп келе жатқанда түсiруге рұқсат жоқ.
      11.10. Су астылық гравиметрмен жасалатын жұмыс аяқталғаннан кейiн тросы барабанға оралып, кабель үйшiкке жиналады; тiркелетiн гравиметрдiң (магнитометр) кабель-тросы үйшiкке жиналады.
      11.11. Түнгi уақыттар мен тұманда жұмыс жүргiзiлген кезде порттың маңайы түгел жарықтанып, ол гравиметрдiң (магнитометр) батырылатын жерiн қамтуы керек.
      11.12. Ошақтармен бақыланатын таяз судағы гравиметрлiк жұмыстар жүргiзiледi шағын кемелер қолданылады (моторлы шағын қайықтар, дизельдi двигательмен жабдықталған судағы сыйымдылғы Ү тонналық моторлы шлюпкалар). Барлық жұмысшылары құтқару жилетiн киедi; шағын кемелер (шлюпкалар, қайықтар) құтқарғыш майлы арқанмен, ұзындығы кемiнде 30 м, белгi беру шамымен жабдықталады.
      11.13. Ошақтың бақылау кезiнде шлюпка жел мен ағыс бағытын ұстап, ошақтан жоғары жерге якорь тастайды. Ошаққа операторда түсiргенде ол құтқарғыш белдiктi тағуы керек; шлюпка ошақтан 5-15 метр жерде, ал кеме 30-100 метр жерде тұрады.

ХII. ЭЛЕКТРЛI БАРЛАУ ЖҰМЫСТАРЫ

      12.1. Электрлiк барлау жүйелерiн қайта қоректендiру үшiн тұрақты және ауыспалы тоқтың күнделiктi қолданылатын генераторы пайдаланылады, сонымен бiрге аккумулятор батареяларын да пайдаланады. Қосымша тоқ көздерiн кемеге орналастыру және пайдалану тиiстi Ережеге сәйкес жүргiзiледi.
      12.2. Генераторлардың айырғыштық кедергiсiн өлшеу - электрлiк барлау жұмыстарын бастар алдында сол кеменiң үстiнде жүргiзiлiп, "Электр жабдықтарын тексеру" журналына тiркеледi, ал күш кабельдерiнiң қоректелгiш линияларының айырғыштық кедергiсi кем дегенде 10 күнде бiр өлшенiп, ол "Өлшеу мен жерге қосуды тексеру журналына" тiркеледi.
      12.3. Қоректенетiн күш кабельдерiнiң шлангасының оралғысы кабельдi жерге көму барысында және линияларды көшiргенде бақыланып тұруы керек, оператордың журналында белгiленiп қойылады; егер қандай бiр ақаулық шықса, ол қалпына келтiрiлiп, кабельдiң қайта тексерiлiп, оператордың журналына қосымша қайта тiркеледi.
      12.4. Электрлi барлау жұмыстарының негiзгi операциялары (қайықшаны суға түсiру, электрлi барлау жұмыстарының басқару жүйесiне тоқ беру, тоқты қосу, жерге жабу, кабель өрiмдерiн таңдау және жинау) осы жұмысты басқарушы адамның немесе оның орнына қалған адамның нұсқауы бойынша жүзеге асырылады, оған капитанының орынбасары (капитанның кезекшi орынбасары) рұқсат берiп, тiкелей өз бақылауына алады.
      12.5. Генераторлық жүйелер орналастырылған жер электрлi барлау жұмыстары жүргiзiлген кезде жан-жағынан қоршалып, ескерту таблицалары мен жазулар iлiнедi.
      12.6. Бөлiмшедегi ұзындығы 150 м асатын, электродтың түбiндегi ұзындығы 100-150 м кем болмайтын электрлi барлау кабелiнiң өрiмi анық көрiнiп тұратын жазулар мен белгiлер қойылады; өрiм бiтер ұшының ауыстыру тездiгi 0,5-1 м/с. шейiн төмендеуi қажет.
      12.7. Г-пiшiндi су астылық қабылдағыш кабельдердiң ауыстырылуы немесе периметрi 500 м асатын су астылық iлгектердi ауыстырған кезде кеме ең төменгi жылдамдыққа түсiп, кабель тартатын линияның бойымен сол линиядан 50-70 м қашықтықта жүредi.
      12.8. Қоректенгiш электродтар кемеден кемiнде 100 м қашықтықта болуы керек.
      12.9. Электрi барлау жұмыстары жүргiзiлiп жақтан кезде қызметшiлердiң бiрi палубаның үстiнде қауiптi аймақта ешкiм тұрмауын бақылайды.

ХIII. ГЕОФИЗИКАЛЫҚ ЖҰМЫСТАР ЖҮРГIЗIЛГЕН КЕЗДЕГI ТЕҢIЗ
АЙНАЛАСЫН ЛАСТАНУДАН ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫ

      13.1. Транспорттық жұмыстар.
      13.1.1. Теңiз арқылы тасымалдау.
      Сақтық пен ақылмен iс қылу судағы тасымал жұмыстары кезiндегi қолайсыз жағдайларды мейiлiнше азайтады. Су арқылы жүк тасымалы кезiнде мына жағдайларды ұстану қажет.
      13.1.1.1. Жанармайды тасығанда немесе жанармай құйғанда кездей-соқ төгiлiп-шашылудың әсерi тимеу үшiн теңiз жануарларының көп жиналған жерiнен аулақта жасалады.
      13.1.1.2. Жанармай таситын танкерлердiң өте берiк жабылған қақпақтары болуы керек, тасымал кезiнде ол үнемi жабық тұрады. Жанармайды құйған кезде өте сақ болыңыз. Жанармайдың ағып-тамбауы үшiн су үстiнде май құймаңыз.
      13.1.1.3. Аздап болса да төгiлген жанармайды сорғызып алу үшiн бортта сiңiргiш материал ұстау керек.
      13.1.1.4. Су жағалауында кеменiң ақырын жүруi су түбiнiң эррозия болуын азайтады.
      13.1.1.5. Доктар мен айлақтарды жоспарлағанда жабдықтау жұмыстары, техникалық көмек және жанармай құю iстерi қауiпсiздiк жолмен жүзеге асатындай етiп жасалады. Теңiз жануарларының көп жиналған жерiнен алысқа кеткенде теңiз базасымен байланыста болыңыз.
|     13.1.1.6. Теңiз тiршiлiгiнiң немесе өсiмдіктерiнiң кез келген мөлшерiмен ұшыраса қалсаңыз, өте сақтық және жұмсақтық көрсетiңiз.
      13.1.2. ӘУЕ АРҚЫЛЫ ТАСЫМАЛДАУ
      Әуе арқылы тасымалдау кезiндегi негiзгi талаптар - ұшу кезiнде қажеттi биiктiктi сақтап, теңiздегi және жер бетiндегi жануарлар дүниесiн орынсыз мазаламау. Мұндай жағдай, әсiресе, құстар ұя салған жерлерге өте қатысты, өйткенi тым төмен ұшу құстарға ғана емес, әуе кемесiнiң өзiне де аса қауiптi. Ең төменгi биiктiк 1000 метрден кем болмау керек.
      13.2. ҚАУIПТI ЖАБДЫҚТАР
      13.2.1. ЖАНАРМАЙ ЖӘНЕ МАЙ
      13.2.1.1. Жанармай құятын бiр-бiрiмен жалғасатын ыдыстардың өте мұқият жабылған ысырмалары болады.
      13.2.1.2. Жанармай тасу үшiн болатын (басқа да қауiптi заттарды тасу үшiн) транспорттық жұмыс басталар алдында кемеде ескертпе айырым белгiлерi қойылуы қажет. Күндiзгi уақыттарда қызыл жалауша көтерiлiп, ал түнгi уақыттарда - жыпылықтағыш қызыл шам қолданылады. Көрiну нашар кезде дыбыстық хабар мен радиоэфир арқылы хабар берiледi.
      13.2.1.3. Жанармайды тасымалдаған кезде немесе жанармай құйып алғанда ашық от жағуға қатаң тыйым салынады, ондай жағдай қолма-қол тоқтатылуы керек.
      13.2.1.4. Жанармай босатылған уақытта жауапты адам жанармай алушы кемеде тұруы керек. Ол адам май айдайтын насос жүйесiмен тiкелей байланыста болуы қажет. Артық құйылып кетпеуi үшiн бас механик танкерге құйылған жанармайдың мөлшерiн бақылап тұрады. Жанармай құйылған уақыт пен көлемi кеме журналына тiркеледi.
      13.2.1.5. Жанармай құйылған танкердiң теңiзге шығардағы жағдайларды капитан анықтайды.
      13.2.1.6. Тасымал-кеменiң қорғаныш жабдықтары болуы керек, ондай қорғаныш кеменiң өзiне де, кемедегi қызметшiлерге де қажет. Сұйықтықты құятын шланг ауа райының жағдайына қарай кеменiң ыңғайлану қозғалыстарына еркiн жететiн ұзындықта болуы қажет.
      13.2.1.7. Жанармайдың құйылып кетпеуi үшiн барлық тағам өткiзгiштер қалдық салатын астауларға аударылып тазаланулары керек. Сұйықтық құятын шлангалар танкерге апарылмастан бұрын оларға тұйықтамалар тигiзiледi.
      13.2.1.8. Әрбiр сутектi көмiр заттары тек осыған ғана арналып, жазумен белгiленген ыдысқа (мысалы, шикi мұнай, бензин, дизельдiк жанармай, т.б.) ғана құйылады.
      13.2.1.9. Егер жанармайды сақтау үшiн бөшкеден басқа да жоқ болса, оны кемеде басқа қажеттiке пайдаланбаңыз. Барлық бөшкелер арнаулы құрсауға салынып, борт үстiнде кездей-соқ орын ауыстырудан сақталуы керек. Құрсауларды астыңғы жағында кездей-соқ ағып-тамған сұйықтықтар жиналатын астауша түбi бар. Оның қасында сiңiргiш ұнтақ тұрады.
      13.2.1.10. Әрбiр ағып-таму, жанармайдың төгiлуi туралы басшылыққа хабарланып отырады.
      Жанармайдың кез келген ағып-төгiлуiн тазалап отыратын жабдықтардың болуы қажет. Адсорбенттер мен полиэтилендi мешоктар ұсынылады.
      13.2.1.11. Мазут, мұнай, майлайтын және гидравликалық майлар, ерiткiштер мен кейбiр бояулар жеке сақталып, арнайы ыдыстарымен қатаң тәртiпте қойылуға тиiстi.
      13.2.2. БАСҚА ДА ҚАУIПТI ЗАТТАР
      13.2.2.1. Сейсмикалық жұмыстар жүргiзген кезде жарылғыш заттарды әдейi арналған саласынан басқа бағытқа қолдануға үзiлдi-кесiлдi тыйым салынады.
      13.2.2.2. Барлық батареяларды, әсiресе, құйма және никелдi-кадмийлiлердi сақтағанда, қолданғанда, тиеп-түсiргенде, тозығын тастағанда қолданылуы туралы нұсқау бойынша жасалынады.
      13.2.2.3. Қоздырғыш жарылғыш көздерiн ашық су қабатында (арнаулы бұрғылау мұнарасынан тыс) қолдануға рұқсат етiлмейдi.
      13.2.2.4. Тiркемеде қолданылатын жабдықтарға биодеградациялық майлары және мүжiлу ингибиторын қолданады.
      13.2.2.5. Жанармай төгiлiп кетсе, май құйылса, сондай-ақ, басқа да улы заттар теңiзге түссе немесе әлдебiр жабдықты түсiрiп алса, қызметшi бұл туралы жергiлiктi басшылыққа, табиғат қорғау мекемелерiне дереу хабарлап, оны тазалаудың, шығарып алудың шараларын жасау керек.
      13.3. ТЕҢIЗ ТIРШIЛIГI
      Су және су айналасындағы биоәртүрлiлiктi, өсiп-өнудi сақтау үшiн мынадай қарапайым ережелердi орындау керек:
      13.3.1. Геофизикалық кемелерде болған кез келген уақытта шетел және жергiлiктi мамандарға балық аулауға, аң аулауға тыйым салынады.
      13.3.2. Жергiлiктi аңшылар мен балықшылардың қызметiне сүйенбеңiз, бұл олардың қосымша табысын қолданғандық болып есептеледi.
      Еттi, балықты және басқа тағамдарды тексерiлген жерлерден ғана алыңыз, өйтпесеңiз браконьерлерге дем бергенiңiз болып табылады.
      13.3.3. Адамның басқа амалы таусылып, өз өмiрiне қауiп төнгенде ғана аңдарды өлтiруге болады.
      13.3.4. Тағы аңдардың сирек кездесетiн түрлерi ұшырасқанда және теңiз аңдарының басқа да жағдайларында басшыларға хабардар етiңiз.
      13.4. ҚАЛДЫҚТАРДЫ ЖОЮ
      Қалдықтарды жою бағдарламасы жасалғанда қайта өңделу салаларын мейiлiнше пайдалану ойластырылады. Тамақ қалдықтарынан басқа кез келген қалдықты кеме үстiнен суға лақтыруға болмайды.
      Қағаздан, платискалы қораптардан жасалған орағыштарды, қапшықтарды, басқа да керексiз заттарды кеменiң үстiнде өртейдi. Сонан соң жағаға шыққанда қоқыр-соқыр ретiнде жойылады. Өртеуге келмейтiн қалдықтарды (шыны, металл) қаптап жинап, кемедегi басқа қалдықтардан бөлек жинайды да, жағаға шыққан соң қайта өңдеуге тапсырады. Тамақ қалдықтарын жағадан көрiнiп тұратын қашықтыққа тастауға болмайды.
      13.5. КЕМЕДЕГI ЖҰМЫС
      Кеме үстiнде жасалған жұмыстың айнала қоршаған ортаға әсерi мына ережелерi негiзiнде азаяды.
      13.5.1. Кабель мен шығырдың барабаны сақталатын үйшiктiң астында кабель майының ағып-тамғаны жиналатын астауша қойылады.
      13.5.2. Кабель жүйелерiн жинайтын және толтыратын тиiстi жабдықтар мен барлық шлангалар түзiк жағдайда сақталып, ағып-тамбайтындығы үнемi тексерiлiп отырылады.
      13.5.3. Ағып-тамуға ұшыраған кабель жүйелерiн пайдалануға болмайды. Ағып-таму белгiлерi бiлiнсе-ақ, ондай кабельдi ауыстыру қажет. Тұйықтаулар мен бiтеулеп жабу үшiн жабысқақ ленталарды қолдануға болмайды.
      13.5.4. Қосалқы кемелерде, қайықтарда, катерлерде жиналған қоқыстардың бәрiн қосып, арнаулы кемеге ауыстырады.

Теңiз геофизикалық жұмыстарын жүргiзу кезiндегi қауiпсiздiк техникасының ЕРЕЖЕЛЕРI

Базаның жай-күйі

Құқықтық ақпараттық қызметі

Қолдау қызметі

Соңғы құжаттар

Кеңінен таралған құжаттар