Қазақстан Республикасының аумағында чектерді қолдану ережесін бекіту туралы

Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 1998 жылғы 5 желтоқсандағы N 266 Қаулы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 1998 жылғы 8 қаңтарда N 662 тіркелді. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2016 жылғы 17 наурыздағы № 91 қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 17.03.2016 № 91 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) қаулысымен.

Қазақстан Республикасының төлем жүйесiнiң жұмыс істеуін қамтамасыз ететiн нормативтiк құқықтық базаны жетiлдiру мақсатында Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң Басқармасы қаулы етеді:
1. Ұсынылып отырған Қазақстан Республикасының аумағында чектердi қолдану ережесi бекiтiлсiн және ол Қазақстан Республикасының Әдiлет министрлiгiнде мемлекеттiк тiркелген күннен бастап күшiне енгiзiлсiн.
2. Төлем жүйесi басқармасы (Мұсаев Р.Н.):
1) Заң департаментiмен (Сизова С.И.) бiрлесiп осы қаулыны және бекiтiлген Ереженi Қазақстан Республикасының Әдiлет министрлiгiнде тiркесiн;
2) осы қаулыны және тiркелген Ереженi Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң филиалдарына жiберсiн, оларға осы қаулыны және аталған Ереженi екiншi деңгейдегi банктерге жiберудi мiндеттесiн.
3. Алып тасталды - ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 2011.07.01 № 65 (2012.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Қаулысымен.
4. Бухгалтерлік есеп департаментi (Рахметова С.К.) Банктік қадағалау департаментiмен (Жұмағұлов Б.Қ.) және Заң департаментiмен (Сизова С.И.) бiрлесiп ұсынылған Ережеге сәйкес келтiру мақсатында Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң Басқармасы бекiткен (1994 жылғы 16 желтоқсандағы N 25 хаттама) Қазақстан Республикасының банктерiнде бухгалтерлiк есеп жүргiзу және есеп беру ережесiне өзгерiстер мен толықтырулар жобасын дайындап, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының қарауына ұсынсын.
5. Қазақстан Республикасының аумағында чектерді қолдану ережесі күшіне енген күннен бастап:
1) Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Басқармасы бекіткен (1994 жылғы 15 қарашадағы мәжілістің N 22 хаттамасы) Қазақстан Республикасында чектермен есеп айырысу туралы ереженің;
2) Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Басқармасы бекіткен (1994 жылғы 15 қарашадағы мәжілістің N 22 хаттамасы) Чектер клирингін жүргізуге арналған Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Клиринг палатасы туралы ереженің;
3) Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 1997 жылғы 22 қаңтардағы N 16 қаулысымен бекітілген Кепілдік берілген чектермен есеп айырысу туралы ереженің күші жойылды деп танылсын.
6. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Төрағасының орынбасары Н.Қ. Абдуллинаға жүктелсін.

Ұлттық Банк
Төрағасы

Қазақстан Республикасы
Ұлттық Банкi Басқармасының
1998 жылғы 5 желтоқсандағы
N 266 қаулысымен бекiтiлген

Қазақстан Республикасының аумағында
чектерді қолдану туралы ереже

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы ереже чектердi пайдалану туралы шартты жасау тәртiбiн және оның мiндеттi талаптарын айқындайды, чектердi және чек кiтапшасын беру және пайдалану рәсiмiн белгiлейдi, сондай-ақ Қазақстан Республикасында чектердi пайдалана отырып төлемдердi жүзеге асырудың ерекшелiктерiн реттейдi.

2. Қазақстан Республикасының аумағында чектердi қолданған кезде туындайтын қатынастарды Қазақстан Республикасының заң актiлерi және осы ереже реттейдi.

3. Осы ереженiң нормалары жол чектерiн пайдалануға байланысты қатынастарға қолданылмайды. Аталған қатынастар ережемен реттеледi, ол ережелердi осындай жол чектерiнiң чек беруші банкі және банктiк практикада қабылданған iскерлiк айналымның салттары белгiлейдi. <*>
Ескерту: 3-тармақ өзгертілді - ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 2002.05.13 N 169 қаулысымен.

4. Осы ережеде пайдаланылатын негiзгi ұғымдар:
1) чек берушiнiң банкi - чек кiтапшасын берген және ақша төлеу туралы бұйрық жiберiлетiн банк;
2) чек ұстаушының банкi - чек ұстаушы төлеу үшiн чек ұсынған немесе алынған чектi кейiн төлеу үшiн чектi ұсынған банк;
3) чектiң берiлуi - төлемдi жүзеге асыру әдiсi, төлем бұл әдiс бойынша чек берушiнiң атаулы төлем құжатын чек ұстаушыға беруi арқылы төлем жасалады;
4) кепiлдi чек - бұл чек берушiнiң банкiнiң осы банк көрсеткен сомасын төлеу жөнiндегi кепiлдiгiн қамтиды, бұл чек берушiнiң ақша сомасының чек берушiнiң банкiнде жеткiлiктi болғандығына байланысты емес;
5) чектердi пайдалану туралы шарт - бұл шарт бойынша чек берушiнiң банкi өз клиентiнiң - чек берушiнiң (жеке немесе заңды тұлға) чектерiн төлеу жөнiнде мiндеттеме алады, ал клиент банк белгiлеген чектердi беру және пайдалану ережелерiн сақтауға мiндеттенедi;
6) чектердiң клирингi - клирингтiк ұйым жүзеге асыратын чектердi жинау, салыстырып тексеру, өзара есепке жатқызу процесi және қатысушы банктердiң таза позициясын анықтау;
7) Клирингтiк палата - клирингке қатысушылардың қарсы талаптарын жинау, салыстырып тексеру, iрiктеу және есепке жатқызу және олардың таза позициясын кейiн анықтау (сальдо) процесiн жүзеге асыратын ұйым, сондай-ақ банктiң клиенттер арасындағы қарсы талаптар бойынша көрсетiлген iс-әрекетiн орындауы;
8) чектiң түбiртегi - бұл чектiң осы чектiң қажеттi деректемелерi көрсетiлген бiр бөлiгi. Осы ереженiң мақсаты үшiн чектердiң түбiртегi деп сондай-ақ кейiннен чек кiтапшасына жинақталған чектердiң көшiрмелерiн айтады;
9) кепiлдiгi жоқ чек - бұл чек берушiнiң банкiнiң тиiстi кепiлдiгi жоқ чегi;
10) жабылмаған чек - бұл алдын-ала депозитпен қамтамасыз етiлмеген чек;
11) жабылған чек - бұл чек берушi алдын-ала банкке салған депозитпен қамтамасыз етiлген чек;
12) чек - чек берушi мен алушы банктiң арасындағы шартқа негiзделген, чек берушiнiң алушы банкке жазбаша бұйрығын қамтитын, осындай бұйрықта көрсетiлген ақша сомасын чек ұстаушыға төлеу туралы төлем құжаты;
13) чек кiтапшасы - чектердiң брошураланған және рет-ретiмен нөмiрленген бланкiлерi. Чек кiтапшасы чектiң бiр бланкiнен тұра алады;
14) чек беруші - чектi жазып берген адам;
15) чек ұстаушы - осы адамның пайдасына чек жазып берiлген адам және чек берушi адам, егер ол чектi өзiнiң атына өзi жазып алса.

5. Чек мынадай мiндеттi деректемелердi қамтуға тиiс:
1) "чек" деген атау;
2) чектiң сериясы және нөмерi;
3) <*>
4) чек берушiнiң немесе соның мүддесiн көздеушiнiң атауы (есiмi);
5) чек берушінің/чек ұстаушының жеке сәйкестендіру (бизнес-сәйкестендіру) нөмірі;
6) сан мен және жазып көрсетiлген сомасы, чек берiлген күн, орын және чек берушiнiң немесе соның атынан сөйлеушiнiң қолы және оның мөрi (заңды тұлға үшiн);
7) чек ұстаушының атауы (есiмi);
7-1) алынып тасталды - ҚР Ұлттық банкі Басқармасының 2011.07.01 № 65 Қаулысымен.
8) алынып тасталды - ҚР Ұлттық банкі Басқармасының 2007.07.20 N 76 Қаулысымен.
9) чек берушiнiң чектi төлеуге мiндеттi банкiнiң атауы;
10) чек берушiнiң банкiнiң бірегейлендірілген банктiк коды;
11) "төлеңiз" деген баған;
12) "төлемнiң мақсаты (қолма-қол ақша алу чегін қоспағанда)" деген баған;
13) "чектiң төлеуге қабылданғаны туралы чек ұстаушының белгiсi" деген баған;
14) КОд (ақша жiберушiнiң коды), КБе (бенефициардьң коды) және КНП (төлем белгілеу коды) бағандары;
15) "кіріс мақсаты (қолма-қол ақша алу чегі үшін) деген баған.
Ескерту: 5-тармаққа өзгертулер енгізілді - ҚР Ұлттық Банкі басқармасы 2000.10.13 N 390; 2002.05.13 N 169; 2007.07.20 N 76 (қолданысқа 2010.08.13 бастап енгізіледі, 2-т. қараңыз); 2010.08.20 N 76 (қолданысқа 2010.08.13 бастап енгізіледі, 2-т. қараңыз); 2011.07.01 № 65 (2012.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 2012.03.26 № 108 (2-тармақты қараңыз) Қаулыларымен.

6. Осы ереженiң 5-тармағында көзделген мiндеттi деректемелерден басқа кепiлдi чектер мыналарды қамтуға тиiс:
1) "кепiлдi чек" деген атау;
2) чек берушiнiң банкi кепiлдiк берген чектер бойынша жалпы сома.

6-1. Егер Қазақстан Республикасының заңдарында тікелей көзделген болса және оған чекті пайдалана отырып операцияларды өңдеу үшін қажет болса, чек берушінің банкі чекке қосымша деректемелердің қойылуын талап етуге құқылы.
Ескерту: 6-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 2002.05.13 N 169 қаулысымен.

7. Чектер аударымдық төлемдердi жүзеге асыру, қолма-қол ақшаны алу үшiн пайдаланылады.

8. Чектi беру чектi берушiнiң ақшалай мiндеттемесiн орындау болып табылмайды, чек соны орындау үшiн жазып берiлген. Аталған мiндеттеме чек бойынша ақша алған кезде орындалады.

9. Қазақстан Республикасының аумағындағы чектер Қазақстан Республикасы Ұлттық валютасы Қазақстан теңгесiмен жазып берiледi. Қазақстан Республикасының аумағында шетел валютасындағы чектердi айырбастау валюталық реттеу туралы заңда көзделген жағдайда ғана рұқсат етiледi.

10. Чектердi чек берушiнiң банкi және чек ұстаушының банкi қабылдауға мiндеттi және оларды чектердi пайдалану туралы шарттың талаптарына және осы ережеге сәйкес чек берушiнiң банкi төлеуге тиiс.

11. Чек берушiнiң банкi басқа банктермен - чек ұстаушының банктерiмен чектердi қабылдауға және төлеуге шарт жасасады.

12. Чектегi сыйақы (мүдде) туралы кез келген нұсқау жазылмаған деп саналады.

13. <*>
Ескерту: 13-тармақ алынып тасталды - ҚР Ұлттық Банкi Басқармасының 2005.08.27 N 93 қаулысымен.

14. Чек бланкiлерi (оның iшiнде чектер чек кiтапшасы болып брошураланбаған кезде де) қатаң, есепте тұрған құжат болып табылады және мiндеттi деректемелерi мен қорғау дәрежесi (кем дегенде 5 еселiк), ескерiлiп жасалады, олар болмаса чек жарамсыз болады.
Егер Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің нормативтік құқықтық актілерінде басқаша көзделмесе, чек беруші банктің уәкілетті органы чек пен чек кітапшасы бланкісінің үлгісін өзі бекітуге құқылы. Бұл орайда чек пен чек кітапшасының бланкісі осы Ереженің талаптарына сәйкес келуге тиіс.
Ескерту: 14-тармақ өзгертілді - ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 2002.05.13 N 169 қаулысымен.

14-1. Қорғалу дәрежесіне қойылатын ең аз талаптар, сондай-ақ төленген чектерді чек берушінің банкінің есепке алу тәртібі чек берушінің банкінің ішкі ережелерінде белгіленеді.
Ескерту: 14-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 2002.05.13 N 169 қаулысымен.

2-тарау. Чектердi пайдалану туралы шарт

15. Чек берушiнiң және чек берушiнiң банкiнiң чектi пайдалануға байланысты құқықтары мен мiндеттерi чектердi пайдалану туралы шарт негiзiнде туындайды.

16. Чектердi пайдалану туралы шартта мынадай мiндеттi талаптар болуға тиiс:
1) чек кiтапшасындағы чек бланктерiнiң саны туралы мәлiметтер;
2) чектердi дұрыс жазып беру талабы, атап айтқанда:
чек бланктерiнiң нөмiрлерiнiң реттiлiгiн сақтау;
чек сомасын санмен және жазып көрсету (жазылатын сома жолдың ең басынан бас әріптен басталуға тиiс, "теңге" сөзi жазып көрсетiлген сомадан кейiн бос орын қалдырмай көрсетiлуге тиiс, "тиын" сөзi чекте көрсетiлмейдi, сомасы санмен және жазумен жазылғаннан кейінгі бос жерге қос сызық сызылады); <*>
"төлеңiз" деген сөздерден кейiн бағанда атына чек жазып берiлетiн адамның аты-жөнi немесе атауы көрсетiледi; <*>
чек берушінің (жеке тұлғалар үшін) немесе оның мүддесін көздейтін адамның тұлғаның (заңды және жеке тұлғалар үшін) жеке басын куәландыратын құжатының нөмірі, кім және қашан берген;
чектi жазып берген күннiң қойылуы (күнi және жылы - санмен, айы - жазып);
чек берушiнiң қолының қойылуы (және заңды тұлға үшiн мөрдiң қойылуы), олар чек берушiнiң (жеке тұлғалар үшiн) немесе чек берушi чек кiтапшасына ие болуға уәкiлеттiк берген адамның қолының және чек берушiнiң мөрiнiң бедерiнiң (заңды тұлғалар үшiн) үлгiсi құжаттағы үлгiге сәйкес болуға тиiс;
чектің түбіртегінде:
чек жазылған ақша сомасы (сома санмен қойылады), чек жазылған күн және чек берушінің немесе чек кітапшасын пайдалануға уәкілетті адамның қолы және чек берушінің мөр таңбасы (заңды тұлғалар үшін), егер чек кітапшасы белгілі бір сомаға берілсе - операция жасалғанға дейінгі сома қалдығы және чек кітапшасы бойынша жаңа қалдық (қалдық санмен және жазумен қойылады); <*>
3) чекпен операция жасаған кездегi чек берушiнiң банкi мен чек берушi арасындағы өзара төлемдер тәртiбi;
4) чек кiтапшасының қолданылу мерзiмi (егер чек кітапшасы белгілі бір мерзімге берілсе); <*>
5) <*>
6) <*>
7) чек берушiнiң жоғалған немесе ұрланған чектер, чек кiтапшалары, чекке қол қоюға уәкiлеттiгi бар адамдар құрамының (заңды тұлғалар үшiн) өзгеруi туралы чек берушiнiң банкiн хабардар ету рәсiмi;
8) чек берушiнiң банкiнiң чектердi төлеуден бас тарту, сондай-ақ ақауы бар және жалған чектер туралы чек берушiнi хабардар ету рәсiмi;
9) чек берушiнiң банкiнiң чектермен операция жүргiзу жөнiндегi қызметiн чек берушiнiң төлеуi жөнiндегi шарттары;
10) чек берушiнiң банкiне чектiң пайдаланылмаған бланктерiн чек берушiнiң қайтару тәртiбi;
11) чек берушi мен чек берушiнiң банкiнiң қатынастарына талап қою тәртiбi және тараптардың жауапкершiлiгi.
Чектердi пайдалану туралы шартта тараптардың келiсiмi бойынша басқа талаптарды да көздеуге болады.
Ескерту: 16-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 2002.05.13 N 169; 2007.07.20 N 76 (қолданысқа 2010.08.13 бастап енгізіледі, 2-т. қараңыз); 2010.08.20 N 76 (қолданысқа 2010.08.13 бастап енгізіледі, 2-т. қараңыз) қаулыларымен.

16-1. Осы Ереженің 16-тармағында көрсетілген чектерді пайдалану туралы шарттың талаптары чек берушінің банкі мен чек берушінің арасында жасалған өзге де (аралас) шартта көзделуі мүмкін.
Ескерту: 16-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 2002.05.13 N 169 қаулысымен.

17. Чектердi пайдалану туралы шарт жасар алдында банктер клиенттiң чектермен операция жүргiзу жөнiндегi қызмет бағаларының прейскуранты мен шарттың чектердi пайдалану туралы мiндеттi талаптары туралы ақпарат алуға құқын қамтамасыз етуге мiндеттi.

3-тарау. Чек кiтапшаларын беру тәртiбi

18. Чек кiтапшаларын рәсiмдеген кезде чек берушiнiң банкiнiң уәкiлеттi адамы мыналарды орындауға тиiс:
1) чек берушiнiң немесе оның мүддесiн көздеушi адамның жеке басының кiм екендiгiне көзiн жеткiзуге;
2) чек кiтапшасының мұқабасының мына деректер көрсетiлген немесе қойылған сыртқы бетiн толтыруға:
чек берушiнiң аты-жөнi немесе атауы;
чек берушінің (жеке тұлғалар, дара кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар және сот орындаушылары үшін) жеке басын куәландыратын құжаттың нөмірі;
чек берушінің жеке сәйкестендіру (бизнес-сәйкестендіру) нөмірі;
чек берушiнiң банкiнiң бірегейлендірілген банктiк коды;
чек бланктерiнiң нөмiрлерi (нөмiрден нөмiрге дейiн);
чек кiтапшасының қолданылу мерзiмi және чек кітапшасының сомасы (егер олар анықталса);
чек кiтапшасының берiлу күнi;
уәкiлеттi адамдардың қолы және чек берушiнiң банкiнiң мөрi (қолма-қол жасалмайтын төлемді жүзеге асыру мақсатында чек кітапшасын берген кезде) немесе жауапты адамның қолы және чек берушінің банкінің мөртабаны (қолма-қол ақша алу мақсатында чек кітапшасын берген кезде);
3) чек кiтапшасының әрбiр бланкiне мөртабанмен көрсетiп:
чек берушiнiң банкiнiң банктiк бірегейлендірілген кодын және оның атауын қоюға;
чек берушінің жеке сәйкестендіру (бизнес-сәйкестендіру) нөмірін қоюға.
Чек берушінің банкі чек кітапшасының сырт жағын толтыру тәртібіне қойылатын қосымша талаптарды белгілеуге құқылы.
4) чек берушiнiң (жеке тұлғалар үшiн) немесе чек берушi чек кiтапшасына ие болуға уәкiлеттiк берген адамның қолының және мөрдiң бедерiнiң (заңды тұлғалар үшiн) үлгiлерi бар құжатты қабылдауға;
5) чек кiтапшаларын тiркеу журналына тиiстi жазбалар жасауға;
6) чектердi пайдалану туралы шартта чек кiтапшасын ресiмдеген кезде чек берушiнiң банкiнiң уәкiлеттi адамының басқа да құқықтары мен мiндеттерi көзделуi мүмкiн.
Ескерту: 18-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 2002.05.13 N 169; 2007.07.20 N 76 (қолданысқа 2010.08.13 бастап енгізіледі, 2-т. қараңыз); 2010.08.20 N 76 (қолданысқа 2010.08.13 бастап енгізіледі, 2-т. қараңыз); 2011.07.01 № 65 (2012.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 2012.03.26 № 108 (2-тармақты қараңыз) Қаулыларымен.

19. Чектердi пайдалану туралы шартта көзделген жағдайларда бiр мезгiлде бiрнеше чек кiтапшаларын беруге рұқсат етiледi.

20. Банктердiң филиалдары чек кiтапшаларын өздерiнiң клиенттерi үшiн банк белгiлеген тәртiппен алады.

4-тарау. Төлемдер және чектердi пайдалануға
байланысты басқа операциялар

21. Чек берушi - заңды тұлғалар жазып беретiн чектерге чек кiтапшасына ие болуға уәкiлеттi адамдар қол қояды және оларда чек берушiнiң мөрiнiң бедерi болуға тиiс.

22. Чек ұстаушы чектi төлеуге қабылдап тұрып чектiң "чектi төлеуге қабылдау туралы чек ұстаушының белгiсi" деген бағанына және оның түбiртегiне тегiн, толық есiмi мен әкесiнiң есiмiн, сондай-ақ қолын (жеке тұлғалар үшiн) немесе мөртаңбасын немесе чек ұстаушының атауы көрсетiлген мөрiн және чек ұстаушы уәкiлеттiк берген адамның қолын (заңды тұлғалар үшiн) қояды.

23. Чек беруші чек берген кезде осы Ереженiң 5-тармағының 12) және 14) тармақшаларында көзделген деректемелердi Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкi Басқармасының 2000 жылғы 25 сәуiрдегі қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының аумағында төлем құжаттарын пайдалану және ақшаның қолма-қол жасалмайтын төлемдерi мен аударымдарын жүзеге асыру ережесіне және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкi Басқармасының 1999 жылғы 15 қарашадағы N 388 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының мемлекеттік жіктеушісін - төлем белгiлеудiң бiрыңғай жіктеушісін қолдану ережесіне сәйкес қоятын болады.
Ескерту: 23-тармақ жаңа редакцияда жазылды - ҚР Ұлттық Банкі басқармасы 2000.10.13 N 390 қаулысымен.

24. Чекте түзетулер және жөнделген жерлер болғанда чек жарамсыз деп саналады.
Чек бланкiн толтырған кезде чек берушi қате жiберiп қойса, онда осы бланкте және оның түбiртегiнде түгел бойынша чек берушi "Бүлінген" деп жазып, күнiн және қолын қоюға тиiс.

25. Чек берушi жазып берген чектi чек ұстаушыға беру үшiн түбiртегiнен айырады, чек ұстаушы егер ол сонымен қатар чек беруші болып саналмаса, чектiң дұрыс толтырылғанын тексеруге (түзетулер мен жөнделген жерлерiнiң iзi болған-болмағаны, чек деректемелерiнiң дұрыс толтырылуы, чек түбiртегiндегi шығарылған қалдықтың дұрыстығы, чек түбiртектерiнің нумерациясы тексерiледi), жеке куәлiк немесе оның орнындағы құжат бойынша чек жазып берген адамның жеке басының кiм екенiне көз жеткiзуге, чек берген адамның қолын чек кiтапшасының мұқабасының сыртқы бетiндегi қолдың үлгiсiмен салыстырып тексеруге тиiс.
Ескерту: 25-тармақ толықтырылды - ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 2002.05.13 N 169 қаулысымен.

26. Чектi чек ұстаушы оны жазып берген күнi қабылдап алады.
Чек ұстаушы чектi чек берушiнiң банкiне немесе чек ұстаушының банкiне ұсынады.
Чектiң қолданылу мерзiмi оны жазып берген күндi санамағанда жазып берген күннен бастап күнтiзбелiк 10 күн болады.

27. Чек ұстаушы чек бойынша iшiнара төлемнен бас тартуға құқылы.
Чек бойынша iшiнара төлем жасаған жағдайда чек ұстаушының банкi немесе чек берушiнiң банкi осындай төлем туралы чекте белгi жазып, чек ұстаушыға чек бойынша соманың қалдығына қолхат беруге тиiс.

28. Чек берушiнiң банкi немесе чек ұстаушының банкi чектi төлеуге ұсынғанда чек ұстаушыдан осы чектi және ақша алғаны туралы қолхатты талап етуге тиiс (қолма-қол ақша берген жағдайда).

29. Чек ұстаушының банкiне немесе чек берушiнiң банкiне ұсынылған чектердi уәкiлеттi адамдар олардың деректемелерiн дұрыс толтырылуы және олардың қолданылу мерзiмiнiң сақталуы жөнiнде тексередi.

30. Чек ұстаушының банкi немесе чек берушiнiң банкi төмендегi себептерге байланысты чектi қабылдаудан бас тарта алады:
1) жазумен жазылған сома санмен жазылған сомамен сәйкеспейдi;
2) чектiң қолданылу мерзiмi өтiп кеткен;
3) чекте түзетпелер және/немесе тазартылған жерлер бар;
4) чектегi жазу мен сияның түсiнде айтарлықтай айырмашылық бар;
5) чекте бiр немесе бiрнеше қорғалу дәрежесi жоқ;
6) чекте чек деректерiн көрсетуде қателер бар;
7) чектегi қойылған қол мен құжаттағы чек берушiнiң қойған қолының үлгiсi (жеке тұлғалар үшiн) немесе чек берушi чек кiтапшасына иелiк етуге уәкiлеттiк берген адамның қолының үлгiсi және чек берушiнiң мөр бедерiнiң сәйкеспей қалуы;
8) жабатын соманың (жабылған чектер бойынша жетпейтiндiгi кредит сомасының асып кетуi (жабылмаған чектер бойынша) немесе кепiлдiк сомасының асып кетуi (кепiлдiгi бар чектер бойынша);
9) жалған немесе ақауы бар чектiң табылуы;
10) чектердi пайдалану туралы шарттарда көзделген басқа себептер.

31. Чек берушi жеке тұлғаның дәрменсiздiгi немесе өлiп қалуы сондай-ақ чек берушi - заңды тұлғаның чек жазып берiлгеннен кейiн таратылуы немесе қайта құрылуы чектiң жарамсыз болып қалуына апарып соқпайды.

32. Осы Ережеде белгiленген талаптарды бұзып жазып берiлген, сондай-ақ деректемелерiн толтырғанда қателер немесе/және түзетулер жiберiлген чек ақауы бар деп танылады және оларды банктер қабылдамайды.
Ақауы бар чектер чек ұстаушыға қолхатпен қайтарылады.

33. Чек жалған чек деп саналады, егер:
1) төленуге ұсынылған чек осы чекте көрсетiлген банк бермеген чек кiтапшасынан жазып берiлсе;
2) бланкi осы Ереженiң 14-тармағында белгiленген талаптарға сай келмесе;
3) чек берушiнiң немесе чек берушi уәкiлеттiк берген адамның қойған қолы құжаттағы чек берушiнiң қойған қолының үлгiсiмен (жеке тұлғалар үшiн) немесе чек берушi чек кiтапшасына ие болуға уәкiлеттiк берген адамның қойған қолының үлгiсiмен бiрдей болмаса;
4) чек берушiнiң мөрiнiң бедерi (егер бар болса) құжаттағы чек берушiнiң мөрiнiң (заңды тұлғалар үшiн) бедерiнiң үлгiлерiмен сәйкеспесе.

34. Жасанды немесе ақауы бар чек табылған жағдайда банктiң уәкiлеттiгi бар адамы бұл туралы банктiң бас бухгалтерiне сол заматта жеткiзуге мiндеттi.
Бас бухгалтер чектердiң клирингi бойынша таза позицияларды шығарғанға дейiн телефон немесе факсимиль байланыс құралдары арқылы Клиринг палатасына жалған немесе ақауы бар чектердiң табылғаны туралы дереу хабарлауға тиiс, хабарлағанда осындай чектердiң деректемелерiн және олардың Клиринг палатасына тапсырылған жазбаша тiзбесiн көрсетедi.
Клиринг палатасы банктен жоғарыда көрсетiлген хабарды алысымен аталған чектер бойынша ақпаратты өңдеу процесiн сол заматта тоқтата тұруға мiндеттi.

35. Банктiң жалған немесе ақауы бар чектi тауып алған уәкiлеттi адамы банктiң бас бухгалтерiмен бiрге жалған немесе ақауы бар чектi анықтағаны туралы акт жасайды.
Жалған немесе ақауы бар чектiң табылғандығы туралы акт осы ережеге N 1 қосымшада көрсетiлген үлгi бойынша төрт дана етiп жасалады және оны банктiң немесе оның филиалының басшылығы бекiтедi.

36. Жалған чек немесе жалған чектiң табылғандығы туралы акттiң екiншi данасы тез арада iшкi iстер органына тапсырылуға тиiс.
Тапсырарда жалған чектiң көшiрмесi алынады, көшiрме сыртқы бетiнде анықтау немесе тергеу органдарының уәкiлеттi лауазымды адамының қолымен куәландырылады.

37. Жалған чек табылған күнi жалған чектiң табылғандығы туралы акттiң үшiншi данасы сол күннiң қорытындысы бойынша ақпаратты есептемеу үшiн Клиринг палатасына жiберiледi.

38. Жалған чектiң куәландырылған көшiрмесi және жалған чектiң табылғандығы туралы акттiң төртiншi данасы чек берушiнiң банкiне (Клиринг палатасы арқылы) жалған чек табылған күннiң ертеңiнен кешiктiрiлмей тапсырылуға тиiс.

39. Ақауы бар чектiң табылғандығы туралы акттiң екiншi данасы алдыңғы күннiң қорытындысы бойынша ақпаратты есептемеу үшiн Клиринг палатасына жiберiлуге тиiс.

40. Ақауы бар чек ақауы бар чектiң табылғандығы туралы акттiң үшiншi және төртiншi даналарымен бiрге жалған чек табылған күннiң ертеңiнен кешiктiрiлмей чек ұстаушының банкiне немесе чек ұстаушының өзiне (Клиринг палатасы арқылы) қайтарылуға тиiс.

41. Чек ұстаушының банкi немесе чек ұстаушы қайтарылатын ақауы бар чектер мен жалған чектердiң көшiрмелерiн қоса тiркелген актiлерiмен бiрге қабылдауға мiндеттi.

42. Чек кiтапшасының қолданылу мерзiмi өтiп кетуiне байланысты пайдаланылмаған әрбiр чекке чек берушi "Өтелген" деп жазуға және чек кiтапшасын чек берушiнiң банкiне қайтып беруге мiндеттi.

43. Чек кiтапшасының қолданылу мерзiмi бiтер кезде немесе чек берушi чектердi пайдаланып одан әрi операция жүргiзудi тоқтатарда чек кiтапшасындағы сома бойынша қалдық қалса, ол оларды чек берушiнiң банкiне тапсыруға мiндеттi, жабатын соманың қолда бар қалдығын банк чек берушiге қайтаруға тиiс, ал соңғысы чек кiтапшасын қайтаруға тиiс.

44. Чектердi пайдалану туралы шартта көзделген жағдайда чек кiтапшасындағы соманың қалдығын баланстық шотта сақтауға және жаңа чек кiтапшасының сомасын белгiлегенде есептеуге болады.

45. Чек кiтапшасын қайтарғанда немесе толық пайдаланғанда чек кiтапшаларын тiркеу журналында тиiстi белгi жасалады.
Чектердi толық пайдаланғанда чек кiтапшасының сомасы сарқылмаған жағдайда, егер чектердi пайдалану туралы шартта көзделген болса, клиентке соманың қалдығына жаңа чек кiтапшасын беруге болады.

46. Чек кiтапшасы жоғалған жағдайда чек берушi бұл туралы чектердiң пайдаланылмаған нөмiрлерiн көрсете отырып чек берушiнiң банкiне тез арада хабар беруге мiндеттi.
Мұндай чектердiң деректемелерiн чек берушiнiң банкi басқа банктердiң (олардың клиенттерiне хабарлау үшiн) және Клиринг палатасының назарына жеткiзуге тиiс.

5-тарау. Клиринг палатасында чек клирингiн
жүзеге асыру тәртiбi

47. Клиринг палатасында чектердiң Негiзгi және Алғашқы клирингi жүзеге асырылады.

48. Чектердiң Негiзгi клирингiн клиринг залында чектердiң Негiзгi клирингiне қатысатын банктер күн сайын жүзеге асырады.

49. Күн сайын чектердiң Негiзгi клирингiн өткiзгенге дейiн банктер чектердi чек берушi - банктерге таңдап бөледi, тапсырылған чектердiң жазбаша Тiзбесiн толтырады (бұдан әрi - Тiзбе), Тiзбеде чектердiң деректемелерi мен олардың сомалары көрсетiледi.

50. Саналған чектер мен оларға қоса тiркелетiн есептеу таспалары чектердiң Негiзгi клирингiне қатысатын әрбiр банк үшiн жеке-жеке пакеттерге салынады.
Пакетте чек берушiнiң банкiнiң нөмiрi, құжаттар саны, жалпы сома, күнi және чек ұстаушының банкiнiң қолы көрсетiледi.
Чек берушiнiң банкiне қайтарылатын ақауы бар чектер және жалған чектердiң көшiрмелерi Тiзбеге қосылмайды, жалған (ақауы бар) чектi анықтау туралы акт бойынша тапсырылады.

51. Тiзбе чек берушiнiң әрбiр банкiне үш данада толтырылады (бiрiншi данасы Клиринг палатасы үшiн, екiншiсi чек берушi банктiң өкiлi үшiн, үшiншiсi чек ұстаушының банкi үшiн).

52. Чектердiң негiзгi клирингi мынадай реттiлiкпен жүзеге асырылады:
1) чектердiң клирингiне қатысатын банктердiң тiркелуi;
2) чектердiң клирингiне қатысатын банктердiң өкiлдерi өздерiне сайланған орындарға жайғасады;
3) чектердiң негiзгi клирингiне қатысатын банктердiң өкiлдерi пакет алмасады және өздерiнiң қолын қойып Тiзбелердi және жалған (ақау бар) чектердi анықтау туралы актiлердi куәландырады;
4) чектердiң негiзгi клирингiне қатысатын банктердiң өкілдерi Клиринг палатасының қызметкерлерiне чектердi және жалған (ақау бар) чектердi анықтау туралы актiлердi тапсырған және қабылдап алған банктердiң өкiлдерi қолдарын қойып куәландырған Тiзбелердi тапсырады;
5) қатысушы - банктердiң өкiлдерiнiң құжаттар алмасуды аяқтауы;
6) Клиринг палатасы қызметкерлерiнiң чектермен алмасудың қорытындысын шығаруы, чектердiң негiзгi клирингiне қатысушы банктердiң таза позицияларын анықтау;
7) "Чектердiң клирингiсiнiң нәтижесi" деген клиринг есебiн толтыру, ол есепке Клиринг палатасының уәкiлеттi адамдары қолдарын қойып, мөр басады.

53. Клиринг палатасының қатысуынсыз мүдделi банктер Алғашқы клиринг өткiзедi, бұл клиринг Негiзгi клирингтiң қасында қосымша клиринг деп саналады.
Негiзгi клирингтiң жұмысы басталғанға дейiн чектердiң бiр бөлiгiн алдын ала өзара алу және тапсыру негiзiнде банктер арасында өткiзiлетiн клиринг Алғашқы клиринг деп саналады. Чектердiң алғашқы клирингiне қатысатын банктер Клиринг палатасында алдын ала Негiзгi клиринг басталғанға дейiн өзара чектермен алмасады, ал Клиринг палатасына Тiзбелер әкелiнедi, солардың негiзiнде чектердiң Алғашқы клирингiне қатысатын банктердiң таза позициясы есептеп шығарылады. Чектердiң Алғашқы клирингiне қатысқан банктердiң таза позициялары чектердiң Негiзгi клирингiнiң нәтижесiне қосылады.

6-тарау. Жауапкершілік

54. Чектер тиісінше пайдаланылмаған жағдайда, чек кітапшасын немесе жекелеген толтырылмаған чектерді басқа адамға беру, жоғалту немесе ұрлату, сондай-ақ чек беруші - заңды тұлға чектерге қол қоюға уәкілеттік берген адамдар тарапынан қызметті теріс пайдалану салдарынан зиян шеккенде, чектерді пайдалану туралы шартта басқа нәрсе ескерілмеген болса, чек беруші жауап береді.

55. Чектерді пайдалану ережесін бұзуға жол беретін немесе төлеуге қабілетсіз адамдар банктің жекелеген тізімдерінде ескеріліп, басқа банктер мен Клиринг палатасының назарына жеткізілуге тиіс.

56. Чек берушінің банкінің чек беруші жіберген заң бұзушылық үшін чек кітапшасын есептемеу туралы шешімі чектерді пайдалану туралы шартта көзделген тәртіппен оның назарына жеткізіледі.
Хабарламаны алысымен чек беруші дәл сол күні чек жазып беруді тоқтатуға және хабарламаны алғаннан кейін 3 күннен кешіктірмей чек берушінің банкіне чек кітапшасын пайдаланылмаған чектермен бірге қайтаруға міндетті.

57. Жоғалған чек кітапшасының тиісті түрде ресімделген чектерін төлегені үшін, егер жоғалғаны туралы банкке уақтылы хабар берілмесе, банк жауап бермейді.

58. Егер чектерді пайдалану туралы шартта басқа нәрсе көзделмеген болса, чектің қателесіп қайтарылғаны үшін осы қателікті жіберген банк жауап береді.

59. Жалған чек жасағаны немесе сатып өткізгені үшін жауапкершілік Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленеді.

Ұлттық Банк
Төрағасы

Қазақстан Республикасы
Ұлттық Банкі Басқармасының
1998 жылғы 5 желтоқсандағы
N 266 қаулысымен бекітілген
Қазақстан Республикасының
аумағында чектерді қолдану
туралы Ережеге
N 1 Қосымша

"Бекітемін"
Банктің бас бухгалтері
______________________
(қолы)

___________ қаласы "___"__________199___ж.

Жалған (ақаулы) чектердің анықталғаны туралы
(керексізі сызылсын)
Акт

Біз, төменде қол қоюшылар ____________________________________
(банктің жалған (ақаулы) чектерді анықтаған уәкілетті
____________________________________________________________________
адамының лауазымы мен банктің бас бухгалтерінің аты-жөндері
____________________сомаға жазылған, 199___ жылғы "____"____________
чек ұстаушының аты-жөні)
банк Клиринг палатасына өткізген N ____ чекті тексеру кезінде
байқалған___________________________________________________________
____________________________________________________________________
_________________________________________ туралы осы актіні жасадық,
осыған байланысты көрсетілген чек төлемге қабылданбайды.

_________________ ____________________
(қолы) (қолы)

Жалған чек _____________ Ішкі істер бөліміне өткізілді. Чектің
көшірмесі 199__ жылғы "___"___________ Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкінің Клиринг палатасындағы банктің өкілі __________ қайтарылды.

Өткізген ________ Қабылдап алған __________

Клиринг палатасының белгісі _____________

М.О.

Об утверждении Правил применения чеков на территории Республики Казахстан

Постановление Правления Национального Банка Республики Казахстан от 5 декабря 1998 года № 266. Зарегистрировано в Министерстве юстиции Республики Казахстан 8 января 1999 года № 662. Утратило силу постановлением Правления Национального Банка Республики Казахстан от 17 марта 2016 года № 91

Сноска. Утратило силу постановлением Правления Национального Банка РК от 17.03.2016 № 91 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

В целях совершенствования нормативно-правовой базы, обеспечивающей функционирование платежной системы Республики Казахстан, Правление Национального Банка Республики Казахстан постановляет:

1. Утвердить прилагаемые Правила применения чеков на территории Республики Казахстан и ввести их в действие со дня государственной регистрации в Министерстве юстиции Республики Казахстан.
2. Управлению платежных систем (Мусаев Р.Н.):
1) совместно с Юридическим департаментом (Сизова С.И.) зарегистрировать настоящее постановление и утвержденные Правила в Министерстве юстиции Республики Казахстан;
2) довести настоящее постановление и зарегистрированные Правила до сведения филиалов Национального Банка Республики Казахстан, обязав их довести настоящее постановление и вышеуказанные Правила до сведения банков второго уровня.

3. Исключен постановлением Правления Национального Банка РК от 01.07.2011 № 65 (вводится в действие с 01.01.2012).
4. Департаменту бухгалтерского учета (Рахметова С.К.) совместно с Департаментом банковского надзора (Жумагулов Б.К.) и Юридическим департаментом (Сизова С.И.) подготовить и внести на рассмотрение Правления Национального Банка Республики Казахстан проект изменений и дополнений в Правила ведения бухгалтерского учета и отчетности в банках Республики Казахстан, утвержденные Правлением Национального Банка Республики Казахстан (протокол от 16 декабря 1994 года N 25), в целях приведения в соответствие с прилагаемыми Правилами.
5. Со дня вступления в силу Правил применения чеков на территории Республики Казахстан признать утратившим силу:
1) Положение о расчетах чеками в Республике Казахстан, утвержденное Правлением Национального Банка Республики Казахстан (протокол заседания от 15 ноября 1994 года N 22);
2) Положение о Клиринговой палате Национального Банка Республики Казахстан для проведения клиринга чеков, утвержденное Правлением Национального Банка Республики Казахстан (протокол заседания от 15 ноября 1994 года N 22);
3) Положение о расчетах гарантированными чеками, утвержденное постановлением Правления Национального Банка Республики Казахстан от 22 января 1997 года N 16.
6. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на заместителя Председателя Национального Банка Республики Казахстан Абдулину Н.К.

Председатель
Национального Банка

Правила применения чеков на территории Республики Казахстан Глава 1. Общие положения

1. Настоящие Правила определяют порядок заключения и обязательные условия чекового договора об использовании чеков, устанавливают процедуру выдачи и использования чеков и чековой книжки, а также регулируют особенности осуществления платежей в Республике Казахстан с использованием чеков.
2. Отношения, возникающие при применении чеков на территории Республики Казахстан, регулируются законодательными актами Республики Казахстан и настоящими Правилами.
3. Действие норм настоящих Правил не распространяется на отношения, связанные с использованием дорожных чеков. Указанные отношения регулируются правилами, установленными банком чекодателем таких дорожных чеков и обычаями делового оборота, принятыми в банковской практике.
Сноска. Пункт 3 с изменениями, внесенными постановлением Правления Национального Банка РК от 13.05.2002 N 169.
4. Основные понятия, используемые в настоящих Правилах:
1) банк чекодателя - банк, выдавший чековую книжку и которому адресуется приказ об уплате денег;
2) банк чекодержателя - банк, которому чекодержатель предъявил чек для оплаты либо передачи полученного чека для последующей оплаты;
3) выдача чека - способ осуществления платежа, при котором платеж производится путем выдачи чекодателем одноименного платежного документа чекодержателю;
4) гарантированный чек - это чек, содержащий гарантию банка чекодателя по уплате суммы, указанной данным банком, независимо от наличия достаточной суммы денег чекодателя в банке чекодателя;
5) договор об использовании чеков - договор, в силу которого банк чекодателя принимает на себя обязательство оплачивать чеки своего клиента - чекодателя (физического или юридического лица), а клиент обязуется соблюдать установленные банком правила выдачи и использования чеков;
6) клиринг чеков - осуществляемый клиринговой организацией процесс сбора, сверки, взаимного зачета чеков и определение чистых позиций банков- участников;
7) Клиринговая палата - организация, осуществляющая процесс сбора, сверки, сортировки и зачета встречных требований участников клиринга и последующего определения их чистых позиций (сальдо), а также выполнение банком указанных действий по встречным требованиям между клиентами;
8) корешок чека - это часть чека, на котором указываются необходимые реквизиты данного чека. Для целей настоящих Правил под корешками чеков также понимается копии чеков, последовательно сброшюрованные в чековые книжки;
9) негарантированный чек - это чек, который не содержит соответствующую гарантию банка чекодателя;
10) непокрытый чек - это чек, который не был предварительно обеспечен депозитом;
11) покрытый чек - это чек, который обеспечен депозитом, предварительно внесенным чекодателем в банк;
12) чек - платежный документ, содержащий письменный приказ чекодателя банку-получателю, основанный на договоре между ними, об уплате указанной в таком приказе суммы денег чекодержателю;
13) чековая книжка - сброшюрованные и последовательно пронумерованные бланки чеков. Чековая книжка может состоять из одного бланка чека;
14) чекодатель - лицо, выписавшее чек;
15) чекодержатель - лицо, в пользу которого был выписан чек, в том числе чекодатель, если чек был выписан им на себя.
5. Чек должен содержать следующие обязательные реквизиты:
1) наименование "чек";
2) серию и номер чека;
3) исключен постановлением Правления Национального Банка РК от 13.05.2002 N 169);
4) наименование (имя) чекодателя или лица, его представляющего;
5) индивидуальный идентификационный (бизнес-идентификационный) номер чекодателя/чекодержателя;
6) сумму цифрами и прописью, дату, место выдачи чека и подпись чекодателя или лица, его представляющего, и его печать (для юридического лица);
7) наименование (имя) чекодержателя;
7-1) исключен постановлением Правления Национального Банка РК от 01.07.2011 № 65 (вводится в действие с 01.01.2012);
8) исключен постановлением Правления Национального Банка РК от 20.07.2007 N 76 (вводится в действие с 13.08.2010);
9) наименование банка чекодателя, обязанного оплатить чек;
10) банковский идентификационный код банка чекодателя;
11) графу "заплатите";
12) графу "назначение платежа" (за исключением чека на получение наличных денег);
13) графу "отметка чекодержателя о принятии чека к оплате";
14) графы КОд (код отправителя денег), КБе (код бенефициара) и КНП (код назначения платежа);
15) графу "цели расхода" (для чеков на получение наличных денег).
Сноска. Пункт 5 с изменениями, внесенными постановлениями Правления Национального Банка РК от 13.10.2000 N 390; от 13.05.2002 N 169; от 20.07.2007 N 76 (вводится в действие с 13.08.2010); от 20.08.2010 № 76 (вводится в действие со дня его официального опубликования); от 01.07.2011 № 65 (вводится в действие с 01.01.2012); от 26.03.2012 № 108 (порядок введения в действие см. п. 2).
6. Помимо обязательных реквизитов, предусмотренных в пункте 5 настоящих Правил, гарантированные чеки должны содержать:
1) наименование "гарантированный чек";
2) общую сумму по чекам, гарантированным банком чекодателя.
6-1. Банк чекодателя вправе требовать проставления в чеке дополнительных реквизитов, если они прямо предусмотрены законодательством Республики Казахстан и необходимы ему для обработки операций с использованием чека.
Сноска. Глава дополнена пунктом 6-1 в соответствии с постановлением Правления Национального Банка РК от 13.05.2002 N 169.
7. Чеки используются для осуществления безналичных платежей, получения наличных денег.
8. Выдача чека не является исполнением денежного обязательства чекодателя, во исполнение которого такой чек был выписан. Исполнение указанного обязательства происходит в момент получения денег по чеку.
9. Чеки на территории Республики Казахстан выписываются в национальной валюте Республики Казахстан казахстанском тенге. Обращение чеков в иностранной валюте на территории Республики Казахстан допускается только в случаях, предусмотренных законодательством о валютном регулировании.
10. Чеки обязательны к приему банком чекодателя и банком чекодержателя и должны быть оплачены банком чекодателя в соответствии с условиями договора об использовании чеков и настоящими Правилами.
11. Банк чекодателя заключает договоры на прием и оплату чеков с другими банками - банками чекодержателей.
12. Всякое указание о вознаграждении (интересе), содержащееся в чеке, считается ненаписанным.
13. Исключен постановлением Правления Национального Банка РК от 27.08.2005 N 93 (порядок введения в действия см. п. 3 пост. N 93).
14. Бланки чеков (в том числе, когда они не сброшюрованы в чековые книжки) являются документами строгой отчетности и изготавливаются с учетом обязательных реквизитов и степени защиты (не менее 5-кратной), отсутствие которых влечет за собой недействительность чека.
Уполномоченный орган банка чекодателя вправе самостоятельно утверждать образец бланка чека и чековой книжки, если иное не установлено нормативными правовыми актами Национального Банка Республики Казахстан. При этом бланк чека и чековой книжки должны соответствовать требованиям настоящих Правил.
Сноска. Пункт 14 с изменениями, внесенными постановлением Правления Национального Банка РК от 13.05.2002 N 169.
14-1. Минимальные требования к степеням защиты, а также порядок учета оплаченных чеков банком чекодателя устанавливаются внутренними правилами банка чекодателя.
Сноска. Глава дополнена пунктом 14-1 в соответствии с постановлением Правления Национального Банка РК от 13.05.2002 N 169.

Глава 2. Договор об использовании чеков

15. Права и обязанности чекодателя и банка чекодателя, связанные с использованием чека, возникают на основании договора об использовании чеков.
16. Договор об использовании чеков должен содержать следующие обязательные условия:
1) сведения о количестве бланков чеков в чековой книжке;
2) требование правильной выписки чеков, а именно:
соблюдение последовательности номеров бланков чеков;
указание суммы чека цифрами и прописью (сумма прописью должна начинаться в самом начале строки, с заглавной буквы слово "тенге" должно указываться вслед за суммой прописью без оставления свободного места, слово "тиын" в чеке не указывается, свободное место после написания суммы цифрами и прописью прочеркивается двумя линиями);
в графе после слов "заплатите" указывается фамилия, имя и отчество или наименование лица, на имя которого выписывается чек;
номер документа, удостоверяющего личность чекодателя (для физических лиц), или лица, его представляющего (для юридических и физических лиц), кем и когда выдан;
проставление даты выписки чека (число и год - цифрами, месяц - прописью);
проставление подписи чекодателя (а также печати - для юридического лица), соответствующие образцу в документе с образцами подписи чекодателя (для физических лиц) или лица, уполномоченного чекодателем распоряжаться чековой книжкой и оттиска печати (для юридических лиц) чекодателя;
в корешке чека указывается:
сумма денег, на которую выписан чек (сумма проставляется цифрами), дата выписки чека и подпись чекодателя или лица, уполномоченного распоряжаться чековой книжкой, и оттиск печати чекодателя (для юридических лиц), если чековая книжка выдана на определенную сумму - остаток суммы до совершения операции и новый остаток по чековой книжке (остаток проставляется цифрами и прописью);
3) порядок взаимных платежей между банком чекодателя и чекодателем при проведении операций с чеками;
4) срок действия чековой книжки (если чековая книжка выдается на определенный срок);
5) исключен постановлением Правления Национального Банка РК от 13.05.2002 N 169;
6) исключен постановлением Правления Национального Банка РК от 13.05.2002 N 169;
7) процедуру уведомления банка чекодателя чекодателем об утраченных или украденных чеках, чековых книжках, изменениях состава лиц, уполномоченных подписывать чеки (для юридических лиц);
8) процедуру уведомления чекодателя банком чекодателя об отказах в оплате чеков, а также о дефектных и поддельных чеках;
9) условия оплаты чекодателем услуг банка чекодателя по проведению операций с чеками;
10) порядок возврата чекодателем банку чекодателя неиспользованных бланков чеков;
11) ответственность сторон и порядок предъявления претензий в отношениях между чекодателем и банком чекодателя.
В договоре об использовании чеков по соглашению сторон могут быть предусмотрены и другие условия.
Сноска. Пункт 16 с изменениями, внесенными постановлениями Правления Национального Банка РК от 20.07.2007 N 76 (вводится в действие с 13.08.2010); от 20.08.2010 № 76 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
16-1. Условия договора об использовании чеков, указанные в пункте 16 настоящих Правил, могут быть предусмотрены в ином (смешанном) договоре, заключенном между банком чекодателя и чекодателем.
Сноска. Глава дополнена пунктом 16-1 в соответствии с постановлением Правления Национального Банка РК от 13.05.2002 N 169.
17. Банки перед заключением договора об использовании чеков, обязаны обеспечить право клиента на получение информации о прейскурантах цен на услуги по проведению операций с чеками и об обязательных условиях договора об использовании чеков.

Глава 3. Порядок выдачи чековой книжки

18. Уполномоченное лицо банка чекодателя при оформлении чековых книжек должно:
1) удостовериться в личности чекодателя или лица, его представляющего;
2) заполнить оборотную страницу обложки чековой книжки, где указывается или проставляется:
фамилия, имя, отчество или наименование чекодателя;
номер документа, удостоверяющего личность чекодателя (для физических лиц, индивидуальных предпринимателей, частных нотариусов, адвокатов и судебных исполнителей);
индивидуальный идентификационный (бизнес-идентификационный) номер чекодателя;
банковский идентификационный код банка чекодателя;
номера бланков чеков (с номера по номер);
срок действия чековой книжки и сумма чековой книжки (если они установлены);
дата выдачи чековой книжки;
подписи уполномоченных лиц и печать банка чекодателя (при выдаче чековой книжки в целях осуществления безналичных платежей) или подпись ответственного лица и штамп банка чекодателя (при выдаче чековой книжки в целях получения наличных денег);
3) проставить на каждом бланке чековой книжки, указав:
штампом - банковский идентификационный код банка чекодателя и его наименование;
индивидуальный идентификационный (бизнес-идентификационный) номер чекодателя.
Банк чекодателя вправе установить дополнительные требования к порядку заполнения оборотной стороны чековой книжки;
4) принять документ с образцами подписи чекодателя (для физических лиц) или лица, уполномоченного чекодателем распоряжаться чековой книжкой и оттиска печати (для юридических лиц);
5) сделать соответствующие записи в журнал регистрации чековых книжек;
6) в договоре об использовании чеков могут быть предусмотрены и другие права и обязанности уполномоченного лица банка чекодателя при оформлении чековой книжки.
Сноска. Пункт 18 с изменениями, внесенными постановлениями Правления Национального Банка РК от 13.05.2002 N 169; от 20.07.2007 N 76 (вводится в действие с 13.08.2010); от 20.08.2010 № 76 (вводится в действие со дня его официального опубликования); от 01.07.2011 № 65 (вводится в действие с 01.01.2012); от 26.03.2012 № 108 (порядок введения в действие см. п. 2).
19. В случаях, предусмотренных договором об использовании чеков, допускается выдача одновременно нескольких чековых книжек.
20. Филиалы банков чековые книжки для своих клиентов получают в установленном банком порядке.

Глава 4. Платежи и иные операции с использованием чеков

21. Чеки, выписываемые чекодателями - юридическими лицами, подписываются лицами, уполномоченными распоряжаться чековой книжкой, и должны иметь оттиск печати чекодателя.
22. Чекодержатель, принимая чек к оплате, в графе "отметка чекодержателя о принятии чека к оплате" и его корешке проставляет фамилию, полное имя и отчество, а также подпись (для физических лиц) или штамп либо печать с указанием наименования чекодержателя и подпись уполномоченного чекодержателем лица (для юридических лиц).
23. При выдаче чека, реквизиты, предусмотренные подпунктами 12) и 14) пункта 5 настоящих Правил, проставляются чекодателем в соответствии с Правилами использования платежных документов и осуществления безналичных платежей и переводов денег на территории Республики Казахстан, утвержденных постановлением Правления Национального Банка Республики Казахстан от 25 апреля 2000 года и Правилами применения Государственного классификатора Республики Казахстан - единого классификатора назначения платежей, утвержденных постановлением Правления Национального Банка Республика Казахстан от 15 ноября 1999 г. N 388.
Сноска. Пункт 23 в редакции постановления Правления Нацбанка РК от 13.10.2000 N 390.
24. При наличии в чеке исправлений и подчисток чек считается недействительным.
Если при заполнении бланка чека чекодателем будет допущена ошибка, то на этом бланке и его корешке по диагонали чекодатель должен сделать надпись "ИСПОРЧЕН" и проставить дату и подпись.
25. Выписанный чекодателем чек для его выдачи чекодержателю отделяется от корешка, и чекодержатель, если он одновременно не является чекодателем, должен проверить правильность заполнения чека (проверяется на наличие следов подчисток и исправлений, правильность заполнения реквизитов чека, правильность выведенного остатка в корешке чека, нумерация корешков чеков), удостовериться в личности лица, выписавшего чек по удостоверению личности или заменяющему его документу, сверить подпись лица, выдавшего чек, с образцом подписи на оборотной странице обложки чековой книжки.
Сноска. Пункт 25 с изменениями, внесенными постановлением Правления Национального Банка РК от 13.05.2002 N 169.
26. Чек принимается чекодержателем в день его выписки.
Чек предъявляется чекодержателем в банк чекодателя либо в банк чекодержателя.
Срок действия чека составляет 10 календарных дней со дня его выписки, не считая дня его выписки.
27. Чекодержатель вправе отказаться от принятия частичного платежа по чеку.
В случае частичного платежа по чеку банк чекодержателя или банк чекодателя должен сделать отметку о таком платеже на чеке и выдать чекодержателю расписку на остаток суммы по чеку.
28. Банк чекодателя либо банк чекодержателя при предъявлении чека к оплате должен потребовать от чекодержателя этот чек и расписку в получении денег (в случае выдачи наличных денег).
29. Чеки, предъявленные в банк чекодержателя или банк чекодателя, проверяются уполномоченными лицами в части правильности заполнения реквизитов чеков и соблюдения сроков их действия.
30. Банк чекодержателя или банк чекодателя может отказать в приеме чека по следующим основаниям:
1) сумма прописью не соответствует сумме цифрами;
2) срок действия чека истек;
3) на чеке имеются исправления и/или подчистки;
4) на чеке имеются заметные отличия по почерку и цвету чернил;
5) на чеке отсутствуют одна или несколько степеней защиты;
6) на чеке имеются ошибки в указании реквизитов чека;
7) несоответствие подписи на чеке и подписи в документе с образцами подписи чекодателя (для физических лиц) или лица, уполномоченного чекодателем распоряжаться чековой книжкой и оттиска печати (для юридических лиц) чекодателя;
8) недостаточная сумма покрытия (по покрытым чекам), превышена сумма кредита (по непокрытым чекам) или превышена сумма гарантии (по гарантированным чекам);
9) обнаружение поддельного либо дефектного чека;
10) другие причины, предусмотренные в договоре об использовании чеков.
31. Недееспособность или смерть чекодателя - физического лица, а также ликвидация или реорганизация чекодателя - юридического лица, наступившие после выписки чека, не влекут за собой недействительность чека.
32. Чек, выписанный с нарушением требований, установленных настоящими Правилами, а также с ошибками или/и исправлениями в заполнении реквизитов признаются дефектными и банками не принимаются.
Дефектные чеки возвращаются чекодержателю под расписку.
33. Чек считается поддельным, если:
1) чек, предъявленный к оплате, выписан из чековой книжки, которая банком, указанным в данном чеке, не выдавалась;
2) бланк чека не соответствует требованиям, установленным в пункте 14 настоящих Правил;
3) подпись чекодателя или лица, уполномоченного чекодателем, не идентична образцу подписи, имеющейся в документе с образцами подписи чекодателя (для физических лиц) или лица, уполномоченного чекодателем распоряжаться чековой книжкой;
4) оттиск печати (если имеется) чекодателя не соответствует образцу оттиска, имеющемуся в документе с образцами оттиска печати (для юридических лиц) чекодателя.
34. Уполномоченное лицо банка в случае обнаружения поддельного или дефектного чека обязано незамедлительно доложить об этом главному бухгалтеру банка.
Главный бухгалтер должен немедленно, до вывода чистых позиций по клирингу чеков, сообщить об обнаружении поддельных или дефектных чеков в Клиринговую палату средствами телефонной либо факсимильной связи, указав при этом реквизиты таких чеков и описей, по которым они были переданы в Клиринговую палату.
Клиринговая палата по получению от банка вышеуказанного сообщения обязана немедленно приостановить процесс обработки информации по перечисленным чекам.
35. Уполномоченное лицо банка, обнаружившее поддельный либо дефектный чек, совместно с главным бухгалтером банка составляют акт о выявлении поддельного либо дефектного чека.
Акт об обнаружении поддельного чека или дефектного чека составляется в четырех экземплярах по форме, указанной в приложении N 1 к настоящим Правилам, и утверждается руководством банка или его филиала.
36. Поддельный чек и второй экземпляр акта об обнаружении поддельного чека подлежат немедленной передаче в органы внутренних дел.
При этом с поддельного чека снимается копия, которая заверяется на оборотной стороне подписью уполномоченного должностного лица органов дознания или следствия.
37. В течение обнаружения поддельного чека третий экземпляр акта об обнаружении поддельного чека передается в Клиринговую палату для аннулирования информации по результатам дня.
38. Заверенная копия поддельного чека и четвертый экземпляр акта об обнаружении поддельного чека подлежат передаче банку чекодателя (через Клиринговую Палату) не позднее следующего дня после обнаружения поддельного чека.
39. Второй экземпляр акта об обнаружении дефектного чека передается в Клиринговую палату для аннулирования информации по результатам предыдущего дня.
40. Дефектный чек вместе с третьим и четвертым экземплярами акта об обнаружении дефектного чека возвращается банку чекодержателя или самому чекодержателю (через Клиринговую Палату) не позднее следующего дня после обнаружения поддельного чека.
41. Банк чекодержателя или чекодержатель обязан принять возвращаемые дефектные чеки и копии поддельных чеков с прилагаемыми актами.
42. На каждом чеке, который не был использован в связи с истечением срока действия чековой книжки, чекодатель обязан произвести надпись "ПОГАШЕН" и вернуть чековую книжку банку чекодателя.
43. При наличии остатка по сумме чековой книжки к моменту окончания срока ее действия или прекращения чекодателем дальнейших операций с использованием чеков, он обязан передать их в банк чекодателя, который должен вернуть имеющийся остаток суммы покрытия чекодателю, а последний должен вернуть чековую книжку.
44. В случаях, предусмотренных договором об использовании чеков, остаток по сумме чековой книжки может быть сохранен на балансовом счете и засчитан при установлении суммы новой чековой книжки.
45. При возврате или полном использовании чековой книжки в журнале регистрации чековых книжек делается соответствующая отметка.
В тех случаях, когда при полном использовании чеков сумма чековой книжки окажется неисчерпанной, клиенту, если это предусмотрено договором об использовании чеков, может быть выдана новая чековая книжка на остаток суммы.
46. В случае утери чековой книжки чекодатель обязан немедленно уведомить об этом банк чекодателя с указанием номеров неиспользованных бланков чеков.
Реквизиты таких чеков должны быть доведены банком чекодателя до сведения других банков (для информирования их клиентов) и Клиринговой палаты.

Глава 5. Порядок осуществления клиринга чеков в Клиринговой палате

47. В Клиринговой палате осуществляется Основной и Предварительный клиринг чеков.
48. Основной клиринг чеков осуществляется ежедневно банками, участвующими в Основном клиринге чеков в клиринговом зале.
49. Ежедневно до проведения Основного клиринга чеков банки рассортировывают чеки по банкам - чекодателей, заполняют Опись переданных чеков (далее - Опись), в которой указываются реквизиты чеков и их суммы.
50. Просчитанные чеки и прилагаемые к ним ленты подсчета вкладываются в пакеты отдельно для каждого банка, участвующего в Основном клиринге чеков.
На пакете указывается номер банка чекодателя, количество документов, общая сумма, дата и подпись банка чекодержателя.
Дефектные чеки и копии поддельных чеков, возвращаемые банку чекодателя, в Опись не включаются, а передаются по акту по выявлении поддельного (дефектного) чека.
51. Опись заполняется на каждый банк чекодателя в трех экземплярах (первый экземпляр - для Клиринговой палаты, второй - для представителя банка-чекодателя, третий - для банка чекодержателя).
52. Основной клиринг чеков осуществляется в следующей последовательности:
1) регистрация банков, участвующих в клиринге чеков;
2) представители банков, участвующих в клиринге чеков, располагаются по отведенным для них местам;
3) представители банков, участвующих в Основном клиринге чеков, обмениваются пакетами и заверяют своими подписями Описи и акты о выявлении поддельного (дефектного) чека;
4) представители банков, участвующих в Основном клиринге чеков, передают работникам Клиринговой палаты Описи, заверенные подписями представителей банков, передавшего и принявшего чеки, и акты о выявлении поддельного (дефектного) чека;
5) завершение представителями банков-участников обмена документами;
6) подведение итогов работниками Клиринговой палаты проведенного обмена чеками, определение чистых позиций банков, участвующих в Основном клиринге чеков;
7) заполнение клирингового отчета "Результат клиринга чеков", на котором уполномоченные лица Клиринговой палаты должны проставить подпись и печать.
53. Заинтересованными банками, без участия Клиринговой палаты может проводиться Предварительный клиринг, который считается вспомогательным по отношению к Основному.
Предварительным считается клиринг, который проводится между банками на основе взаимного получения и передачи части чеков заблаговременно, до начала работы Основного клиринга. Банки, участвующие в Предварительном клиринге чеков, заранее до начала Основного клиринга в Клиринговой палате обмениваются чеками между собой, а в Клиринговую палату доставляют Описи, на основании которых вычисляются чистые позиции банков, участвующих в Предварительном клиринге чеков. Чистые позиции банков, участвовавших в Предварительном клиринге чеков включаются в результаты Основного клиринга чеков.

Глава 6. Ответственность

54. В случае ненадлежащего использования чеков, ущерба, понесенного вследствие передачи чековой книжки или отдельных незаполненных чеков другому лицу, утери либо хищения, а равно вследствие злоупотреблений со стороны лиц, уполномоченных чекодателем - юридическим лицом на подписание чеков, ответственность несет чекодатель, если иное не установлено договором об использовании чеков.
55. Лица, допускающие нарушения правил использования чеков или являющиеся неплатежеспособными, должны быть учтены в отдельных списках банка и доведены до сведения других банков и Клиринговой палаты.
56. Решение банка чекодателя об аннулировании чековой книжки за нарушения, допущенные чекодателем, доводится до его сведения в порядке, предусмотренным договором об использовании чеков.
По получении извещения чекодатель обязан в тот же день прекратить выписку чеков и не позднее чем через 3 дня после получения извещения, возвратить банку чекодателя чековую книжку с неиспользованными чеками.
57. Банк не несет ответственность за оплату надлежащим образом оформленных чеков из утерянной чековой книжки, если он не был своевременно извещен об утрате.
58. Ответственность за ошибочный возврат чека несет банк, допустивший эту ошибку, если иное не предусмотрено договором об использовании чеков.
59. Ответственность за изготовление или сбыт поддельных чеков устанавливается законодательством Республики Казахстан.

Председатель
Национального Банка

Приложение N 1
к Правилам применения чеков на
территории Республики Казахстан,
утвержденным постановлением
Правления Национального Банка
Республики Казахстан
от "___" ________ 1998 года
N________________

"Утверждаю"
Главный бухгалтер банка
_______________________
(подпись)

г.__________________ "___"__________199__г.

АКТ
о выявлении поддельного (дефектного) чека
(ненужное зачеркнуть)

Мы, нижеподписавшиеся_____________________________________
(Фамилия, имя, отчество и должность
_______________________________________________________________
уполномоченного лица банка, обнаружившего поддельный (дефектный)
_______________________________________________________________,
чек, а также главного бухгалтера банка)
составили настоящий акт о том, что при
проверке чека N______, выписанного на ______________________ на
(Ф.И.О чекодержателя)
сумму __________________, переданного банком____________________
в Клиринговую палату "__"_________199__г., был
обнаружен чек___________________________________________________
_______________________________________________________________
__________________________________________, в связи с чем указанный
чек к оплате принят быть не может.

___________________ ___________________
(подпись) (подпись)

Поддельный чек передан в ОВД___________________________. Копия
чека возвращена представителю банка _______________ в Клиринговой палате
Национального Банка Республики Казахстан "__"__________199__г.

Передал_______________ Принял____________

Отметка Клиринговой палаты__________________________________________

М.П.