Қазақстан Республикасының мемлекеттiк тәуелсiздiгi туралы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ЗАҢЫ. 1991 жылғы 16 желтоқсан.

Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесi

Қазақстан халқының еркiн бiлдiре отырып,

Адам хұқыларының жалпыға бiрдей Декларациясында, халықаралық хұқтың жалпы жұрт таныған өзге де нормаларында баянды етілген жеке адамның хұқылары мен бостандықтарының үстемдігін мойындай отырып,

қазақ ұлтының өзiн-өзi билеу хұқын растай отырып,

азаматтық қоғам және хұқылық мемлекет құруға бел байлағандығын басшылыққа ала отырып,

бейбітшiлiк сүйгiш сыртқы саясат жүргiзе отырып,

ядролық қаруды таратпау принципi мен қарусыздану процесіне адалдығын мәлiмдей отырып, Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсiздiгiн салтанатты түрде жариялайды.

1-тарау
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ - ТӘУЕЛСІЗ МЕМЛЕКЕТ

1-бап. Қазақстан Республикасы - тәуелсіз, демократиялық және хұқылық мемлекет. Ол өз территориясында өкімет билігін толық иеленедi, өзiнiң iшкi және сыртқы саясатын дербес белгілеп, жүргiзедi.

2-бап. Қазақстан Республикасы барлық мемлекеттермен өзара қатынасын халықаралық хұқ принциптерi бойынша құрады.

3-бап. Өзiнiң мемлекеттiк тәуелсiздiгiн басқа мемлекеттер тануы үшiн Қазақстан Республикасы ашық.

4-бап. Қазақстан Республикасының бүкiл территориясында Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдары, сондай-ақ ол таныған халықаралық хұқ нормалары қолданылады.

5-бап. Қазақстан Республикасының территориясы қазіргі шекараларында бiртұтас, бөлiнбейтiн және қол сұғуға болмайтын территория болып табылады.

2-тарау
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ХАЛҚЫ
МЕН АЗАМАТЫ

6-бап. Тарихи тағдыр ортақтастығы қазақ ұлтымен біріктірген Республиканың барлық ұлттарының азаматтары Қазақстанның бiртұтас халқын құрайды, бұл халық Қазақстан Республикасындағы егемендiктiң бiрден бiр иесi және мемлекеттік биліктің қайнар көзi болып табылады, Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдары негiзiнде тiкелей де, сондай-ақ өзі сайлайтын мемлекеттiк органдар арқылы да мемлекеттiк өкімет билiгiн жүзеге асырады.

Республика азаматтары өздерiнiң ұлтына, ұстайтын дініне, қандай қоғамдық бiрлестiкке жататынына, тегiне, әлеуметтік және мүлiктiк жағдайына, шұғылданатын қызметiне, тұрғылықты орнына қарамастан бiрдей хұқықтар иеленiп, бiрдей міндеткерлікте болады.

Қазақстан Республикасы территориясында тұратын және оның азаматы емес адамдар Қазақстан Республикасының Конституциясында, заңдарында және мемлекетаралық шарттарында көзделген хұқықтар мен бостандықтарды пайдаланады, сондай-ақ мiндеткерлiкте болады, Республиканың заңдары мен мемлекетаралық шарттарында көзделген ерекшелiктер бұған жатпайды.

Азаматтық тең хұқылыққа қастандық жасау заң бойынша жазаланады.

7-бап. Қазақстан Республикасының өз азаматтығы бар. Басқа мемлекеттерде тұратын Республика территориясын тастап шығуға мәжбүр болған барлық қазақтардың сол мемлекеттердiң азаматтығымен бiрге, егер бұл олар азаматы болып отырған мемлекеттердің заңдарына қайшы келмейтiн болса, Қазақстан Республикасының азаматтығын алу хұқы танылады.

Қазақстан Республикасы көшi-қон процестерiн реттеп отырады.

Қазақстан Республикасы жаппай қуғын-сүргiн, күштеп ұжымдастыру кезеңдерiнде, адамгершiлiкке жат өзге де саяси шаралар нәтижесінде Республика территориясынан кетуге мәжбүр болған адамдар мен олардың ұрпақтарының, сондай-ақ бұрынғы одақтас республикалар территориясында тұратын қазақтардың өз территориясына қайтып оралуы үшiн жағдай жасайды.

8-бап. Қазақ ұлтының және Қазақстанда тұратын басқа ұлттар өкілдерінiң мәдениетiн, дәстүр-салтын, тiлiн қайта түлетiп, дамыту, ұлттық қадiр-қасиетiн нығайту мемлекеттiң аса маңызды міндеттерінің бiрi болып табылады.

Қазақстан Республикасы Республика шегiнен тыс жерлерде тұратын қазақтардың ұлттық-мәдени, рухани және тiлдiк қажеттерін қанағаттандыруға қамқорлық жасайды, олар азаматы болып отырған мемлекеттермен жасалған шарттар негiзiнде бұл азаматтардың мүдделерiн қорғайды.

3-тарау
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТIК
ӨКІМЕТ ОРГАНДАРЫ

9-бап. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк өкiмет билігі бұл биліктiң заңдық, атқарушы және сот билiгi болып бөлiнуi принципін басшылыққа ала отырып құрылады және жүзеге асырылады.

Республика халқы атынан сөйлеу хұқы Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесi мен Президентiне берiледi.

10-бап. Заң шығару билiгiн Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі жүзеге асырады.

Қазақстан Республикасының басшысы және оның атқарушы өкіметі Президент болып табылады.

Сот билігін Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты мен Жоғары Арбитраждық Соты атқарады.

Конституцияны сот арқылы қорғайтын жоғары орган Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты болып табылады.

4-тарау
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МЕМЛЕКЕТТІК
ТӘУЕЛСІЗДІГІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

11-бап. Жер және оның қойнауы, су, әуе кеңiстiгi, өсiмдіктер мен жануарлар дүниесi, басқа да табиғи ресурстар, экономикалық және ғылыми-техникалық потенциал Қазақстан Республикасы мемлекеттiк тәуелсiздiгiнiң негiзiн құрай отырып, тек қана соның меншiгiнде болады.

Қазақстан Республикасының тәуелсiз мемлекет мәртебесіне сай келетiн және меншiктiң алуан түрлiлiгiне, барлық формаларының теңдiгiне негiзделетiн дербес экономикалық жүйесі бар.

Қазақстан Республикасы басқа мемлекеттердiң, олардың Республика заңдарына сәйкес Республика территориясында шаруашылық және өзге де қызметтi жүзеге асыратын азаматтары мен ұйымдарының мүлiктiк хұқыларын қорғауды қамтамасыз етеді.

12-бап. Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк ұлттық банкiсi бар, ол өзiнiң қаржы-кредит, ақша жүйелерiн жасауға қақылы, республикалық салық және кеден жүйесiн ұйымдастырады.

Қазақстан Республикасы өзiнiң алтын қорын, алмас және валюта қорларын қалыптастырады.

5-тарау
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ - ДҮНИЕЖҮЗІЛІК
ҚОҒАМДАСТЫҚТЫҢ МҮШЕСІ

13-бап. Қазақстан Республикасы халықаралық хұқтың субъектiсi болып табылады, дипломатиялық және консулдық өкілдіктер алмасады, халықаралық ұйымдарға, ұжымдық хауiпсiздік жүйесіне кiруiне және олардың қызметiне қатысуына болады.

14-бап. Қазақстан Республикасы сыртқы экономикалық қызмет мәселелерiн дербес шешедi.

6-тарау
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК
ТӘУЕЛСІЗДІГІН ҚОРҒАУ

15-бап. Қазақстан Республикасы өзiнiң тәуелсiздігін қорғау және ұлттық мемлекеттiгiн нығайту жөнiнде шаралар қолданады.

Республиканың ажырағысыз хұқы болып табылатын мәселелердi шешуге араласудың қандайы болса да оның мемлекеттік тәуелсiздiгiне қол сұғушылық деп бағаланады.

16-бап. Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігі мен территориялық тұтастығын қорғау мақсатында өзінің қарулы күштерін құруға қақылы. Республика өз азаматтарының әскери қызмет атқару тәртібі мен шарттарын дербес белгілейді, өз территориясында әскерлер, қару-жарақ пен техника орналастыру мәселелерін шешеді.

7-тарау
ҚОРЫТЫНДЫ ЕРЕЖЕЛЕР

17-бап. Қазақстан Республикасының өз мемлекеттік символдары - елтаңбасы, жалауы, әнұраны бар.

Қазақстан Республикасының астанасы - Алматы қаласы.

18-бап. Осы Заң Қазақ КСР Мемлекеттік егемендігі туралы Декларациямен бірге Республиканың жаңа Конституциясын әзірлеуге негіз болады.

Қазақстан Республикасының Конституциясы мен өзге де заң актілерінің нормалары аталған Заңға қайшы келмейтін болса ғана қолданылады.

Қазақстан Республикасының Президенті

On the State Independence of the Republic of Kazakhstan

Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated December 16, 1991

Unofficial translation

The Supreme Council of the Republic of Kazakhstan, expressing the will of the people of Kazakhstan, recognizing the priority of individual rights and freedoms enshrined in the Universal Declaration of Human Rights and other universally recognized norms of international law, reaffirming the right of the Kazakh nation to self-determination based on the creation of civil society and the rule of law, carrying out a peaceful foreign policy, declaring its commitment to nuclear non-proliferation and disarmament process, solemnly proclaims the state independence of Kazakhstan.

Chapter 1

THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN - INDEPENDENT STATE

Article 1. The Republic of Kazakhstan is an independent, democratic and legal state. It shall have full authority on its territory, determine and conduct internal and external policies.

Article 2. The Republic of Kazakhstan shall build its relations with all countries on the principles of international law.

Article 3. The Republic of Kazakhstan is open to the public recognition of its independence by other states.

Article 4. On the whole territory of the Republic of Kazakhstan the Constitution and laws of the Republic of Kazakhstan shall operate, as well as norms of international law which it recognizes.

Article 5. The territory of the Republic of Kazakhstan within the existing boundaries shall be integral, indivisible and inviolable.

Chapter 2

PEOPLE AND CITIZEN OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Article 6. Citizens of the Republic of all nationalities, united by a common historical fate of the Kazakh nation, constitute together the unity of people of Kazakhstan, which is the sole bearer of sovereignty and the source of state power of the Republic of Kazakhstan, exercise state power, both directly and through their elected state bodies on the basis of the Constitution and laws of the Republic of Kazakhstan.
Citizens of the Republic, regardless of their nationality, religion, membership of public associations, national origin, social or property status, occupation, place of residence shall have equal rights and responsibilities.
All persons in the territory of the Republic of Kazakhstan who are not its citizens, shall have the rights and freedoms, and also perform the duties established by the Constitution, laws and interstate contracts of the Republic of Kazakhstan, with the exception of those that were repealed, established by laws and interstate contracts of the Republic.
The infringement of civil equality is punishable by law.

Article 7. The Republic of Kazakhstan has its own citizenship. For all Kazakhs who were forced to leave the territory of the Republic and live in other states, the right to citizenship of the Republic of Kazakhstan shall remain alongside with citizenships of other states, unless it conflicts with the laws of the State that granted the citizenship.
The Republic of Kazakhstan shall regulate migration processes.
The Republic of Kazakhstan shall create conditions for the return to its territory of persons forced to leave the territory of the Republic during the period of mass repression, forced collectivization, as a result of other hostile political actions, as well as for Kazakhs living in the territories of former Soviet republics and their descendants.

Article 8. The revival and development of culture, traditions and the language, strengthening the national dignity of the Kazakh nation and people of other nationalities living in Kazakhstan, is one of the most important duties of the state.
The Republic of Kazakhstan shall show care for the national-cultural, religious and linguistic needs of Kazakhs living abroad, to protect their interests on the basis of agreements concluded with those States whose citizens they are.

Chapter 3

THE PUBLIC AUTHORITIES OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Article 9. State power in the Republic of Kazakhstan is based on the principle of the separation of legislative, executive and judicial branches.
The right to act on behalf of the people of the Republic shall be vested in the Supreme Council and the President of the Republic of Kazakhstan.

Article 10. Legislative power shall be exercised by the Supreme Council of the Republic of Kazakhstan.
The President shall be the head of the Republic of Kazakhstan and of its executive authority.
The judicial power shall belong to the Supreme Court and the Supreme Arbitration Court of the Republic of Kazakhstan.
The highest body of judicial protection of the Constitution shall be the Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan.

Chapter 4

ECONOMIC FUNDAMENTALS OF STATE INDEPENDENCE OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Article 11. The land and its minerals, waters, air, flora and fauna, other natural resources, economic and scientific-technical potential, which form the basis of its national independence, are the exclusive property of the Republic of Kazakhstan,.
The Republic of Kazakhstan has an independent economic system, corresponding with its status of an independent state, and it is based on diversity and equality of all forms of ownership.
The Republic of Kazakhstan shall protect the property rights of other states, their citizens and organizations engaged in economic and other activity in the territory of the Republic in accordance with the laws of the Republic.

Article 12. The Republic of Kazakhstan shall have a State National Bank, have the right to create their own financial and credit, monetary system, to organize the Republican tax and customs system.
The Republic of Kazakhstan shall structure its own gold reserves, diamond and currency funds.

Chapter 5

REPUBLIC OF KAZAKHSTAN - A MEMBER OF THE WORLD COMMUNITY

Article 13. The Republic of Kazakhstan is subject to international law; it may exchange diplomatic and consular representatives; may be a member of international organizations, of collective security organizations and to participate in their activities.

Article 14. The Republic of Kazakhstan shall independently resolve issues of foreign economic activity.

Chapter 6

PROTECTION OF THE STATE OF INDEPENDENCE OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Article 15. The Republic of Kazakhstan shall take measures to protect its independence and to strengthen its national statehood.
Any intervention in the issues that make up the inalienable right of the Republic shall be regarded as an encroachment on its independence.

Article 16. The Republic of Kazakhstan in order to protect its independence and territorial integrity shall have the right to form its own armed forces. The Republic shall determine the order and conditions of military service by its citizens, decide on the deployment of troops, weapons and equipment on its territory.

Chapter 7

FINAL PROVISIONS

Article 17. The Republic of Kazakhstan has its own state symbols - the national emblem, the flag and the anthem.
The capital of the Republic of Kazakhstan is Alma-Ata.

Article 18. This Act, together with the Declaration of State Sovereignty of the Kazakh SSR shall form the basis for the development of a new Constitution.
Provisions of the Constitution and other legislative acts of the Republic of Kazakhstan shall operate, insofar as they are not inconsistent with this Act.

President of
the Republic of Kazakhstan