Basic Principles on the Use of Force and Firearms by Law Enforcement Officials

Adopted on the Eighth United Nations Congress on the Prevention of Crime and the Treatment of Offenders, Havana, 27 August to 7 September 1990

Whereas the work of law enforcement officials is a social service of great importance and there is, therefore, a need to maintain and, whenever necessary, to improve the working conditions and status of these officials,
Whereas a threat to the life and safety of law enforcement officials must be seen as a threat to the stability of society as a whole,
Whereas law enforcement officials have a vital role in the protection of the right to life, liberty and security of the person, as guaranteed in the Universal Declaration of Human Rights and reaffirmed in the International Covenant on Civil and Political Rights,
Whereas the Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners provide for the circumstances in which prison officials may use force in the course of their duties,
Whereas article 3 of the Code of Conduct for Law Enforcement Officials provides that law enforcement officials may use force only when strictly necessary and to the extent required for the performance of their duty,
Whereas the preparatory meeting for the Seventh United Nations Congress on the Prevention of Crime and the Treatment of Offenders, held at Varenna, Italy, agreed on elements to be considered in the course of further work on restraints on the use of force and firearms by law enforcement officials,
Whereas the Seventh Congress, in its resolution 14, inter alia, emphasizes that the use of force and firearms by law enforcement officials should be commensurate with due respect for human rights,
Whereas the Economic and Social Council, in its resolution 1986/10, section IX, of 21 May 1986, invited Member States to pay particular attention in the implementation of the Code to the use of force and firearms by law enforcement officials, and the General Assembly, in its resolution 41/149 of 4 December 1986, inter alia, welcomed this recommendation made by the Council,
Whereas it is appropriate that, with due regard to their personal safety, consideration be given to the role of law enforcement officials in relation to the administration of justice, to the protection of the right to life, liberty and security of the person, to their responsibility to maintain public safety and social peace and to the importance of their qualifications, training and conduct,
The basic principles set forth below, which have been formulated to assist Member States in their task of ensuring and promoting the proper role of law enforcement officials, should be taken into account and respected by Governments within the framework of their national legislation and practice, and be brought to the attention of law enforcement officials as well as other persons, such as judges, prosecutors, lawyers, members of the executive branch and the legislature, and the public.

General provisions

1. Governments and law enforcement agencies shall adopt and implement rules and regulations on the use of force and firearms against persons by law enforcement officials. In developing such rules and regulations, Governments and law enforcement agencies shall keep the ethical issues associated with the use of force and firearms constantly under review.
2. Governments and law enforcement agencies should develop a range of means as broad as possible and equip law enforcement officials with various types of weapons and ammunition that would allow for a differentiated use of force and firearms. These should include the development of non-lethal incapacitating weapons for use in appropriate situations, with a view to increasingly restraining the application of means capable of causing death or injury to persons. For the same purpose, it should also be possible for law enforcement officials to be equipped with self-defensive equipment such as shields, helmets, bullet-proof vests and bullet-proof means of transportation, in order to decrease the need to use weapons of any kind.
3. The development and deployment of non-lethal incapacitating weapons should be carefully evaluated in order to minimize the risk of endangering uninvolved persons, and the use of such weapons should be carefully controlled.
4. Law enforcement officials, in carrying out their duty, shall, as far as possible, apply non-violent means before resorting to the use of force and firearms. They may use force and firearms only if other means remain ineffective or without any promise of achieving the intended result.
5. Whenever the lawful use of force and firearms is unavoidable, law enforcement officials shall:
(a) Exercise restraint in such use and act in proportion to the seriousness of the offence and the legitimate objective to be achieved;
(b) Minimize damage and injury, and respect and preserve human life;
(c) Ensure that assistance and medical aid are rendered to any injured or affected persons at the earliest possible moment;
(d) Ensure that relatives or close friends of the injured or affected person are notified at the earliest possible moment.
6. Where injury or death is caused by the use of force and firearms by law enforcement officials, they shall report the incident promptly to their superiors, in accordance with principle 22.
7. Governments shall ensure that arbitrary or abusive use of force and firearms by law enforcement officials is punished as a criminal offence under their law.
8. Exceptional circumstances such as internal political instability or any other public emergency may not be invoked to justify any departure from these basic principles.

Special provisions

9. Law enforcement officials shall not use firearms against persons except in self-defence or defence of others against the imminent threat of death or serious injury, to prevent the perpetration of a particularly serious crime involving grave threat to life, to arrest a person presenting such a danger and resisting their authority, or to prevent his or her escape, and only when less extreme means are insufficient to achieve these objectives. In any event, intentional lethal use of firearms may only be made when strictly unavoidable in order to protect life.
10. In the circumstances provided for under principle 9, law enforcement officials shall identify themselves as such and give a clear warning of their intent to use firearms, with sufficient time for the warning to be observed, unless to do so would unduly place the law enforcement officials at risk or would create a risk of death or serious harm to other persons, or would be clearly inappropriate or pointless in the circumstances of the incident.
11. Rules and regulations on the use of firearms by law enforcement officials should include guidelines that:
(a) Specify the circumstances under which law enforcement officials are authorized to carry firearms and prescribe the types of firearms and ammunition permitted;
(b) Ensure that firearms are used only in appropriate circumstances and in a manner likely to decrease the risk of unnecessary harm;
(c) Prohibit the use of those firearms and ammunition that cause unwarranted injury or present an unwarranted risk;
(d) Regulate the control, storage and issuing of firearms, including procedures for ensuring that law enforcement officials are accountable for the firearms and ammunition issued to them;
(e) Provide for warnings to be given, if appropriate, when firearms are to be discharged;
(f) Provide for a system of reporting whenever law enforcement officials use firearms in the performance of their duty.

Policing unlawful assemblies

12. As everyone is allowed to participate in lawful and peaceful assemblies, in accordance with the principles embodied in the Universal Declaration of Human Rights and the International Covenant on Civil and Political Rights, Governments and law enforcement agencies and officials shall recognize that force and firearms may be used only in accordance with principles 13 and 14.
13. In the dispersal of assemblies that are unlawful but non-violent, law enforcement officials shall avoid the use of force or, where that is not practicable, shall restrict such force to the minimum extent necessary.
14. In the dispersal of violent assemblies, law enforcement officials may use firearms only when less dangerous means are not practicable and only to the minimum extent necessary. Law enforcement officials shall not use firearms in such cases, except under the conditions stipulated in principle 9.

Policing persons in custody or detention

15. Law enforcement officials, in their relations with persons in custody or detention, shall not use force, except when strictly necessary for the maintenance of security and order within the institution, or when personal safety is threatened.
16. Law enforcement officials, in their relations with persons in custody or detention, shall not use firearms, except in self-defence or in the defence of others against the immediate threat of death or serious injury, or when strictly necessary to prevent the escape of a person in custody or detention presenting the danger referred to in principle 9.
17. The preceding principles are without prejudice to the rights, duties and responsibilities of prison officials, as set out in the Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners, particularly rules 33, 34 and 54.

Qualifications, training and counselling

18. Governments and law enforcement agencies shall ensure that all law enforcement officials are selected by proper screening procedures, have appropriate moral, psychological and physical qualities for the effective exercise of their functions and receive continuous and thorough professional training. Their continued fitness to perform these functions should be subject to periodic review.
19. Governments and law enforcement agencies shall ensure that all law enforcement officials are provided with training and are tested in accordance with appropriate proficiency standards in the use of force. Those law enforcement officials who are required to carry firearms should be authorized to do so only upon completion of special training in their use.
20. In the training of law enforcement officials, Governments and law enforcement agencies shall give special attention to issues of police ethics and human rights, especially in the investigative process, to alternatives to the use of force and firearms, including the peaceful settlement of conflicts, the understanding of crowd behaviour, and the methods of persuasion, negotiation and mediation, as well as to technical means, with a view to limiting the use of force and firearms. Law enforcement agencies should review their training programmes and operational procedures in the light of particular incidents.
21. Governments and law enforcement agencies shall make stress counselling available to law enforcement officials who are involved in situations where force and firearms are used.

Reporting and review procedures

22. Governments and law enforcement agencies shall establish effective reporting and review procedures for all incidents referred to in principles 6 and 11 (f). For incidents reported pursuant to these principles, Governments and law enforcement agencies shall ensure that an effective review process is available and that independent administrative or prosecutorial authorities are in a position to exercise jurisdiction in appropriate circumstances. In cases of death and serious injury or other grave consequences, a detailed report shall be sent promptly to the competent authorities responsible for administrative review and judicial control.
23. Persons affected by the use of force and firearms or their legal representatives shall have access to an independent process, including a judicial process. In the event of the death of such persons, this provision shall apply to their dependants accordingly.
24. Governments and law enforcement agencies shall ensure that superior officers are held responsible if they know, or should have known, that law enforcement officials under their command are resorting, or have resorted, to the unlawful use of force and firearms, and they did not take all measures in their power to prevent, suppress or report such use.
25. Governments and law enforcement agencies shall ensure that no criminal or disciplinary sanction is imposed on law enforcement officials who, in compliance with the Code of Conduct for Law Enforcement Officials and these basic principles, refuse to carry out an order to use force and firearms, or who report such use by other officials.
26. Obedience to superior orders shall be no defence if law enforcement officials knew that an order to use force and firearms resulting in the death or serious injury of a person was manifestly unlawful and had a reasonable opportunity to refuse to follow it. In any case, responsibility also rests on the superiors who gave the unlawful orders.

Тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымды тұлғалардың күш және оқпен ататын қаруды қолдануының негізгі қағидалары

БҰҰ-ның Қылмыстылықтың алдын алу және құқық бұзушылармен қарым-қатынас жөніндегі Сегізінші Конгресімен қабылданды, Гавана, 1990 ж. 27 тамыз – 7 қыркүйек

Тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымды тұлғалар жұмысының әлеуметтік маңызының зорын, сол себепті сол лауазымды тұлғалардың еңбек жағдайын тиісті деңгейде, қажет болған жағдайда еңбек жағдайын әлде де көтеру қажеттілігін есепке ала отырып,
тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың өмірі мен қауіпсіздігіне төнетін қауіп-қатерді жалпы қоғам тұрақтылығы мен тыныштығына төнетін қауіп-қатер ретінде қарастырылуы қажеттілігін есепке ала отырып,
тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың адам құқықтарының Жалпыға ортақ декларациясында кепілдендіретін және азаматтық және саяси құқықтар туралы Халықаралық пактіде бекітілгендей адамның өмір сүруге, бостандығына және қауіпсіздігіне құқығын қорғауда ерекше маңызды рөл атқаратынын есепке ала отырып,
қамауға алынғандармен қарым-қатынастың ең төменгі Стандартты ережелерінде түрме қызметкерлерінің өз міндеттерін орындау барысында күш қолдануына рұқсат берілетін жағдайлар қарастырылғанын есепке ала отырып,
тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың тәртібі жөніндегі Кодекстің 3-бабында тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың өз міндеттерін орындау барысында аса қатты қажет болған жағдайда ғана күш қолдануына болатынын ескере отырып, Вареннада, Италия, өткізілген Біріккен Ұлттар Ұйымының қылмыстылықтың алдын алу және құқық бұзушылармен қарым-қатынас жөніндегі жетінші Конгресіне орай ұйымдастырылатын дайындық жиналысында тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың күш және оқпен ататын қаруды қолдануына шектеу қою бойынша болашақта жүргізілетін жұмыстар барысында қарастырылатын мәселелер жөнінде келісімдер өткізілді,
жетінші Конгресс өзінің 14 қарарында әсіресе тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың күшті және оқпен ататын қаруды қолдануы адам құқықтарының тиісінше құрметтелу қажеттілігінің ескерілуімен жүзеге асу қажет деп атап өткенін есепке ала отырып,
Экономикалық және әлеуметтік кеңес 1986 жылы 21 мамырдағы 1986/10 қарарының ІХ бөлімінде мүше мемлекеттер Кодексті жүзеге асыру барысында тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың күшті және оқпен ататын қаруды қолдануы жайлы мәселелерге ерекше назар аударуы қажет деп ұсынғанын, ал Бас Ассамблея 1986 жылы 4 желтоқсандағы 41/149 қарарында Кеңестің әсіресе осы ұсынысына жақсы қолдау көрсеткенін ескере отырып,
тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың жеке бастарының қауіпсіздігіне мақсатты түрде тиісті назарды аудара отырып, олардың әділ сот төрелігіне қатысты, адамның өмір сүруге, бостандығына және қауіпсіздігіне деген құқықтарын қорғаумен, мемлекеттік қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпті сақтауды қамтамасыздандыруға, олардың біліктілігіне, дайындығы мен тәртібіне байланысты атқаратын рөлдерін қарастырған жөн боларын ескере отырып,
үкіметтерге ұлттық заңнамалар мен тәжірибелер аясында мүше мемлекеттерге тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың тиісті рөлді орындауын қамтамасыздандыру және оған ат салысу бойынша алға қойған міндеттерді жүзеге асыруда көмек көрсету мақсатында жасалған төменде берілген Негізгі қағидаларды назарға алып және оларды ұстану қажет; және де осы қағидаларды тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғаларға, сонымен қатар судьяларға, прокуратура қызметкерлері, загерлер, атқарушы билік пен заңнамлық билік өкілдері секілді басқа да тұлғаларға және жалпы халыққа жеткізу қажет.

Жалпы ережелер

1. Үкіметтер мен құқық қорғау органдары тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың адамдарға қарсы күш пен оқпен ататын қаруды қолдануы туралы нормалар мен нормативтік ережелерді қабылдап, оларды іс жүзінде орындайды. Мұндай нормалар мен ережелерді дайындап шығару барысында үкіметтер мен құқық қорғау органдары негізінен әдетте күш пен оқпен ататын қаруды қолданумен байланысты этикалық мәселелерді ескереді.
2. Үкіметтер мен құқық қорғау органдары құралдардың біршама кең ауқымын дайындап, тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғаларға күш пен оқпен ататын қаруды дифференциалды түрде қолдануға мүмкіндік беретіндей әр алуан қару мен қару жарақтарымен қамтамасыздандырады. Мұндай қарулар мен қару жарақтардың құрамына өлімге әкеліп соқпайтын, алайда өлтіре алатын немесе жарақаттандыра алатын құралдарды қолдану саласын барынша азайту мақсатында тиісті жағдайларда ғана қолданылатын бейтараптандырушы қару түрлері кіреді. Осы мақсаттарда тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғаларды қандай да бір қаруды қолдану қажеттілігін азайту мақсатында қалқан, дулыға, оқ өтпейтін көлік құралдары секілді өздерін қорғау үшін қажетті құрал-саймандармен жабдықтау мүмкіндігі болу қажет.
3. Өзге адамдарға залал келтіру қаупін мейлінше азайту үшін өлімге әкеліп соқпайтын, алайда бейтараптандыратын қару түрлерін дайындап шығару туралы мәселені егжей-тегжейлі қарастыру қажет, және де осындай қаруды қолдануға байланысты қатаң қадағалау жүргізу қажет.
4. Тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалар осындай қызметтерді атқару барысында мүмкіндігінше күшті немесе оқпен ататын қаруды қолдануға мәжбүрлегенге дейін күштеп, зорламайтын құралдарды пайдаланады. Олар күшті пен оқпен ататын қаруды осыдан басқа тәсілдер тиімсіз болған жағдайда немесе көзделген нәтижеге жетуге ешқандай үміт қалдырмаған жағайларда ғана қолдана алады.
5. Күшті немесе оқпен ататын қаруды қолдануға қолданбасқа шара қалмаған барлық жағдайда тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалар:
a) мұндай күшті қолдануда шыдамдылық танытып, құқық бұзушылықтың қатаңдығы мен заңды мақсатқа жету үшін әрекет етеді;
b) залал келтіру, жарақаттандыру мүмкіндігін барынша азайтады және адам өмірін қорғайды;
c) ең қысқа мерзімде кез-келген жарақат алған немесе жапа шеккен тұлғаларға медициналық және басқа да қажетті көмектің көрсетілуін қамтамасыз етеді;
d) жарақат алған немесе жапа шеккен тұлғалардың жақын туыстары немесе жақын достарының мүмкіндігінше ең қысқа уақыт аралығында хабардар болуын қамтамасыз етеді.
6. Егер де тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың күшті немесе оқпен ататын қаруды қолдануы белгілі бір тұлғаның жарақаттануына немесе өліміне әкеліп соқса, олар бұл туралы 22 қағидаға сәйкес жоғары тұрған басшылыққа хабарлайды.
7. Үкіметтер тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың күшті немесе оқпен ататын қаруды ерікті түрде немесе қасақана қолдануы қылмыс ретінде заңға сәйкес жазалануын қамтамасыз етеді.
8. осы Негізгі қағидалардан қандай да бір жалтару ішкі саяси тұрақсыздық немесе тағы басқа да төтенше қоғамдық құбылыстар секілді төтенше жағдайлар арқылы ақтауға болмайды.

Арнайы ережелер

9. Тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалар өзін-өзі қорғау немесе басқа тұлғаларға өлім қаупі немесе жарақат алу мүмкіндігі айдан анық туғанда басқа адамдардың қорғау қажет болған жағдайларды қоспағанда немесе өмірге деген айтарлықтай қауіп төндіретін аса ауыр қылмысты жасаудың алдын алу мақсатында, осындай қауіп төндіретін олардың билігіне қарсылық-көрсеткен тұлғаны тұтқынға алу мақсатында немесе ондай адамдардың қашып кетуінің алдын алу мақсатында және де тек қана осындай мақсаттарға жету үшін шешуші шаралар жеткіліксіз болған жағдайларды қоспағанда адамдарға қарсы оқпен ататын қаруды қолдана алмайды. Кез-келген жағдайда нәтижесінде өлім әкеліп соқтырған қасақана күш қолдану өмірді қорау үшін ешқандай басқа шара қалмаған жағдайда ғана орын алуы тиіс.
10. 9 қағидада қарастырылған жағдайларда тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалар өздерін таныстырып, оқпен ататын қаруды қолдану ниеті туралы нақты ескерту жасайды, содан соң осындай ескертуге жауап беру үшін жеткілікті уақыт береді, мұндай іс-әрекеттер тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғаларға қажетсіз қауіп-қатерді тудырған немесе басқа тұлғалар үшін өлім қаупін немесе ауыр залал келтіру қаупін тудырған жағдайларды немесе оқиғаның қалыптасқан жағдайларында мұндай іс-әрекеттер орынсыз немесе қажетсіз болған жағдайларды қоспағанда.
11. Тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың оқпен ататын қаруды қолдану туралы нормалар мен ережелердің құрамына мыналарды қамтитын негізгі қағидалар кіреді:
a) тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың оқпен ататын қаруды ұстауы қажет жағдайларды анықтайды және оқпен ататын қару мен қару жарақтардың рұқсат етілген түрлерін қарастырады;
b) оқпен ататын қарудың тек қана тиісті жағдайларда жән де шектен тыс залал келтіру қаупін мүмкіндігінше азайтуға болатындай түрде қолданылатынын қамтамасыз етеді;
c) аса ауыр жарақат келтіретін немесе ақталмайтын қауіп көзі болып табылатын оқпен ататын қару мен қару жарақтардың түрлерін қолдануға тиым салады;
d) тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғаларға берілген оқпен ататын қару мен қару жарақтар үшін есеп беру шараларын қоса алғанда, оқпен ататын қару мен қару жарақтардың бақылануын, сақталуын және берілуін реттейді;
e) оқпен ататын қарумен атар алдында тиісті жағдайларда беретін ескертулерді анықтайды;
f) тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың оқпен ататын қаруды өздерінің қызметтік міндеттерін орындау барысында қолданған барлық жағдайларда есеп беру жүйесін қарастырады.

Заңсыз жиналыстар болған жағдайда тәртіп сақтау

12. Адам құқықтарының Жалпыға ортақ декларациясында және азаматтық және саяси құқықтар туралы Халықаралық пактіде белгіленген қағидаларға сәйкес әрбір адам заңды және бейбіт жиналыстарға қатысуға құқылы болғандықтан, үкіметтер мен мекемелер, тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалар күш пен оқпен ататын қару тек қана 13 және 14 қағидаларға сәйкес қолданылу қажеттілігін растайды.
13. Күштемей жиналған заңсыз жиналыстарды тарату барысында тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалар күш қолдануға бармайды, алайда ол мүмкін болмаған жағдайда оның қолданылуын қажетті минимумға дейін шектейді.
14. Күштемей жиналған заңсыз жиналыстарды тарату барысында тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалар оқпен ататын қаруды тек қана қаупі одан аздау келетін құралдарды қолдану жеткіліксіз немесе қажеттілігі өте аз шамада қолданылатын жағдайдағыдай секілді жағдайларда қолдануға болады. Тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалар 9 қағидада айтылған жағдайларды қоспағанда басқа жағдайларда оқпен ататын қаруды қолданбайды.

Тұтқынға алынған немесе қамаудағы тұлғаларды бақылау

15. Тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалар тұтқынға немесе қамауға алынған тұлғалармен қарым-қатынас барысында түзету мекемелерінде қауіпсіздік пен тәртіпті сақтау үшін аса қатты қажет болатын жағдайларды немесе жеке басының қауіпсіздігіне қауіп төнген кездерді қоспағанда, басқа уақытта күш қолданбайды.
16. Тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалар тұтқынға немесе қамауға алынған тұлғалармен қарым-қатынас барысында өзін-өзі қорғау немесе өзгелерді тікелей өлім қаупінен немесе ауыр жарақат алудан қорғау қажет болған жағдайларды немесе 9 қағидада айтылғандай қауіп төндіретін тұтқынға немесе қамауға алынған тұлғалардың қашып кетуінің алдын алу қажет болған жағдайларды қоспағанда, басқа жағдайларда оқпен ататын қаруды қолданбайды.
17. Қамауға алынғандармен қарым-қатынас жасаудың ең төменгі стандартты ережелерінде, әсіресе 33, 34 және 35 ержелерде берілген түрмелер қызметкерлерінің құқықтары, қызметтері және міндеттеріне келтірілетін залалсыз қолданылады.

Біліктілік, дайындық және кеңес беру

18. Үкіметтер мен құқық қорғау органдары тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың тиісті түрде іріктеу іс-шараларының өткізілуі арқылы іріктелуін, өз міндеттерін тиімді атқару үшін тиісті рухани, психологиялық және физикалық қасиеттерге ие болуын, және де үздіксіз және жете кәсіби дайындығын қамтамасыз етеді. Осындай міндеттерді орындау үшін қажетті еңбекке жарамдылықтарын белгілі бір уақыт аралығында тексеріп тұру қажет.
19. Үкіметтер мен құқық қорғау органдары тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымды тұлғалардың қажетті дайындықтан өтіп, күш қолдануды қажет ететін жағдайларда әрекет етуге арнайы дайындықтарға сәйкес тексерілуін қамтамасыз етеді. Оқпен ататын қаруды ұстап жүруге міндеттелген тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымды тұлғалар оларды қолдану бойынша арнайы курсты аяқтаған соң ғана тиісті рұқсаттамаларды алады.
20. Тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғаларды дайындау барысында үкіметтер мен құқық қорғау органдары полицейлік этика және адам құқықтары туралы мәселелерге әсіресе тергеу жүргізу барысында, күш пен оқпен ататын қаруды қолдану орнына басқа да альтернативті шаралары, оның ішінде дауларды бейбіт жолмен реттеу, бұқаралық сипатта жиналған адамдардың әрекетін түсіну мен көндіру тәсілдері, келісімсөздер мен делдалдық келісімдер жүргізу, сонымен қатар күшті немесе оқпен ататын қаруды қолдануды шектеу мақсатында техникалық құралдарды қолдану мәселелеріне ерекше назар аударады. Құқық қорғау органдары нақты оқиғалар бойынша тәжірибе алып, өздерінің оқу бағдарламалары мен оперативтік іс-шараларын қайта қарастыруы қажет.
21. Үкіметтер мен құқық қорғау органдары күш немесе оқпен ататын қаруды қолдануға мәжбүрлейтін жағдайларға ұшыраған тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымды тұлғалар стресс алған жағдайларда олардың кеңес алуына үлкен назар аударады

Баянат беру және оны талдау іс-шаралары

22. Үкіметтер мен құқық қорғау органдары 6 және 11 (f) қағидаларында айтылған барлық оқиғаларға қатысты тиімді баянаттарды беру және талдау іс-шараларын орнатады. Осы қағидаларға сәйкес ұсынылған баянаттар болса, үкіметтер мен құқық қорғау органдары сол оқиғалар бойынша тиімді талдануын және қажет болған жағдайларда тәуелсіз әкімшілік органдардың немесе соттық тергеу жүргізіп жатқан органдардың заңгерлік қызмет көрсетуін қамтамасыз етеді. Өлімге әкеліп соққан және аса ауыр жарақат алған жағдайларда немесе тағы басқа да ауыр салдары болған жағдайларда шұғыл түрде тәуелсіз әкімшілік тергеу және соттық бақылау үшін жауапты құзыретті органдарға егжей-тегжейлі баянат жіберіледі.
23. Күшті және оқпен ататын қаруды қолданудың салдарынан жапа шеккен тұлғалар немесе олардың заңды өкілдері сот рәсімін қоса алғанда тәуелсіз жүргізілетін іс-шараларға қол жетімділігі қамтамасыз етіледі. Мұндай тұлғалардың өлімге душар болған жағдайда осы ереже тиісінше оның барлық қамқорлығындағы адамдарға қатысты қолданылады.
24. Егер де жоғары лауазымды тұлғаларға өздерінің қол астындағы тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымды тұлғаларының күшті немесе оқпен ататын қаруды заңсыз қолдану жағдайының орын алатыны немесе орын алуы туралы белгілі болған болса немесе белгілі болуы тиіс болған болса және де олар осындай оқиғалардың алдын алу, бұлтартпау немесе ол туралы хабарлау үшін қолдан келетін барлық тиісті шараларды қолданбаған болса, онда үкіметтер мен құқық қорғау органдары мұндай тұлғалардың жауапқа тартылуын қамтамасыз етеді.
25. Үкіметтер мен құқық қорғау органдары тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымды тұлғалар тәртібінің Кодексіне және осы Негізгі қағидаларға сәйкес күшті немесе оқпен ататын қаруды қолдану бұйрығын орындаудан бас тартқан немесе мұндай күшті немесе оқпен ататын қаруды қолдану туралы өзге лауазымды тұлғалар арқылы хабарлаған тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымды тұлғаларға қатысты ешқандай да қылмыстық немесе тәртіптік шаралар қолданылмауын қамтамасыз етеді.
26. Егер де тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымды тұлғалар күшті және оқпен ататын қаруды қолдану туралы бұйрықтың заңсыз екенін анық білсе, оны қолдану қандай да бір адамның өліміне немесе ауыр жарақат алуына әкеліп соққан болса және егер де сол бұйрықтан бас тартудың дұрыс мүмкіндігі болған болса, онда жоғары тұрған лауазымды тұлғалардың бұйрықтарын орындау ондай тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымды тұлғаларды ақтамайды. Кез-келген жағдайда жауапкершілік сондай-ақ заңсыз бұйрық берген жоғарыда тұрған лауазымды тұлғаларға да артылады.