On certain issues of applying tax legislation by courts

Regulatory Resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated December 22, 2022 № 9.

      Unofficial translation
      Footnote. Changes have been made throughout the text in Kazakh, the text in Russian does not change in accordance with the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 28.11.2024 № 4 (shall be enforced on the date of the first official publication).

      Having studied the practice of applying the legislation on taxes and other mandatory payments to the budget by courts, and for the purpose of its uniform application, the plenary session of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan resolves to make the following clarifications:

      1. According to paragraph 1 of Article 2 of the Code of the Republic of Kazakhstan "On taxes and other obligatory payments to the budget (Tax Code)", the tax legislation is based on the Constitution of the Republic of Kazakhstan (hereinafter referred to as the Constitution), consists of the Tax Code, as well as regulatory legal acts, the adoption of which is provided for by the Tax Code.

      When applying the norms of the tax legislation of the Republic of Kazakhstan, the courts must proceed from the values ​​established in paragraph 1 of Article 1 of the Constitution, which, in accordance with paragraph 2 of Article 12 of the Constitution, determine the content and application of laws and other regulatory legal acts, including the Tax Code and the regulatory legal acts provided for by it.

      Such regulatory legal acts include regulatory legal resolutions of the Government of the Republic of Kazakhstan, regulatory legal orders of the head of the authorized body in the system of tax authorities, regulatory legal orders of the head of the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Kazakhstan, regulatory legal resolutions of local representative bodies of oblasts, cities of republican status and the capital on establishing the rates of individual taxes and other mandatory payments to the budget.

      Under Article 10 of the Tax Code, regulatory legal acts governing taxation issues shall be subject to mandatory official publication.

      It follows from Article 35-1 of the Law of the Republic of Kazakhstan dated April 6, 2016 № 480-V "On Legal Acts" (hereinafter referred to as the Law on Legal Acts) that a necessary condition for the enforcement of the above-mentioned regulatory legal orders of the head of the authorized body, the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Kazakhstan and regulatory legal resolutions of local representative bodies containing legal norms, including those concerning the rights and obligations of citizens, shall be their state registration with the justice authorities.

      When considering tax disputes, the courts shall not be entitled to apply regulatory legal acts that do not comply with these conditions.

      Courts shall bear in mind that regulatory legal acts adopted on tax administration matters and enacted by the time a tax authority performs an action (inaction) or issues a resolution, shall be applied when such action (inaction) is performed or a resolution is issued. Regulatory legal acts that were in effect at the time of the emergence, fulfillment or termination of the taxpayer's tax obligation or the tax agent's obligation shall be applied to tax relations associated with the emergence, fulfillment or termination of the taxpayer's tax obligation or the tax agent's obligation, unless newly enacted regulatory legal acts or their norms are retroactive in accordance with the legislative act on their enactment. In all cases, in accordance with paragraph 5 of Article 3 of the Tax Code, provisions of the laws of the Republic of Kazakhstan, establishing new types of taxes and (or) payments to the budget, increasing rates, establishing new obligations, as well as worsening the situation of the taxpayer (tax agent), shall not be retroactive.

      Under Article 19, subparagraph 4) of paragraph 2 of the Tax Code, tax authorities are obliged, within their jurisdiction, to provide clarifications and comments on the occurrence, fulfillment and termination of a tax obligation. Such explanations and comments, as well as methodological recommendations, including those of the authorized body, do not relate to normative legal acts. They are subject to assessment by a court with consideration to their compliance with the tax legislation provisions.

      Tax authorities shall carry out tax administration, which includes a system (set) of measures and methods implemented by them for the collection of taxes and payments to the budget, including tax control, application of methods of ensuring the fulfillment of an overdue tax obligation and measures of compulsory collection of tax debts, as well as provision of public services and other forms of tax administration established by the Tax Code.

      Tax policy (a set of measures to establish new and abolish existing taxes and payments to the budget, change rates, objects of taxation and objects related to taxation, tax base for taxes and payments to the budget) shall be carried out by the authorized body in the field of tax policy.

      2. When applying the tax legislation provisions for taxation purposes, it is necessary to proceed from the priority of its provisions established by paragraph 3 of Article 2 of the Tax Code.

      If an international treaty ratified by the Republic of Kazakhstan establishes rules other than those contained in the Tax Code, the rules of the said treaty shall apply (paragraph 5 of Article 2 of the Tax Code). In accordance with paragraph 3 of article 4 of the Constitution, the procedure and conditions for the operation in the territory of Kazakhstan of international treaties to which Kazakhstan is a party shall be determined by the legislation of the Republic.

      In accordance with the regulatory resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan dated November 5, 2009 No 6 “On the official interpretation of the norms of Article 4 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan in relation to the procedure of execution of resolutions of international organizations and their bodies”, regulatory resolutions and other regulatory legal acts of international organizations, interstate associations to which Kazakhstan is a party, specifically the Eurasian Economic Union (EAEU) and their bodies, shall be equated to international treaties and also have priority in their application over the statutory provisions of the Republic of Kazakhstan, including tax legislation.

      If an international ratified treaty grants the right of taxation to the government of the Republic of Kazakhstan, but this right is not implemented in the national legislation (presence of a benefit), then the national legislation shall apply.

      When applying the provisions of international treaties, it should be taken into account that the treaty extends its effect to a special range of subjects. As a rule, in conventions on double taxation avoidance such subjects include residents of the contracting states.

      When interpreting conventions on double taxation avoidance, the general rules of interpretation provided by international treaties and legislation of the Republic of Kazakhstan shall apply, if such rules of interpretation are consistent with the provisions of the Vienna Convention on the Law of Treaties, to which the Republic of Kazakhstan acceded on the basis of the Resolution of the Supreme Council of the Republic of Kazakhstan dated March 31, 1993 № 2059-XII.

      3. According to paragraph 4 of Article 1 of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan (hereinafter referred to as the CC), civil legislation does not apply to tax relations, except in cases provided for by legislative acts. In this regard, courts shall distinguish tax relations from property relations regulated by civil legislation.

      Under paragraph 4 of Article 1 of the Tax Code, the concepts of civil and other branches of legislation of the Republic of Kazakhstan, used in the Tax Code, shall be applied in the meaning in which they are used in these branches of legislation of the Republic of Kazakhstan, unless otherwise provided by the Tax Code. When determining the meaning of the same concepts in different branches of legislation of the Republic of Kazakhstan, the concepts used in the Tax Code shall be applied in the meaning in which they are used in the relevant branch of legislation of the Republic of Kazakhstan, which is indicated by the reference rules of the Tax Code.

      The concepts of the legislation of the Republic of Kazakhstan on accounting and financial reporting, including the concepts of “organizations”, “income”, “expenses”, “assets”, “liabilities”, which are used in the Tax Code and which are indicated by the reference rules of the Tax Code for taxation and tax accounting purposes, shall be applied to tax relations in the meaning in which they are used in the legislation of the Republic of Kazakhstan on accounting and financial reporting.

      In accordance with subparagraph 1) of paragraph 1 of Article 116 of the Tax Code, a penalty is one of the ways to ensure the fulfillment of a tax obligation not fulfilled in due time. Therefore, it shall not be allowed to reduce the amount of penalty charged on the amount of taxes and other obligatory payments to the budget not paid on time on the basis of Article 297 of the Civil Code, as well as to exempt from payment of penalties on grounds not provided for by paragraph 3 of Article 117, paragraph 7 of Article 158 of the Tax Code.

      4. The Tax Code provisions contain, among other things, the following grounds for excluding expenses from deductions when calculating corporate income tax (hereinafter -CIT) and excluding from offsetting the amount of value added tax (hereinafter- VAT) on purchased goods, works, services, for the following violations identified by tax authorities:

      on the basis of an invoice, the action (actions) on the issuance of which is recognized by effective court ruling, committed by a private business entity without actual performance of work, rendering of services, shipment of goods;

      on transactions invalidated on the basis of effective court ruling.

      Each of these grounds shall have its own independent subject of proof and range of evidence.

      5. Commission by a private enterprise of actions to issue an invoice without actually performing work, rendering services, or shipping goods for the purpose of obtaining property benefit, which caused major damage to a citizen, organization or state, shall entail criminal liability under Article 216 of the Penal Code of the Republic of Kazakhstan (hereinafter referred to as the PC).

      Issuance by a taxpayer of a fictitious invoice, namely, issued by a taxpayer who is not registered for VAT, also by a person who did not actually perform work, render services, ship goods, and which includes the amount of VAT, in the absence of signs of a criminal offense, shall entail administrative liability under Article 280 of the Code of Administrative Infractions of the Republic of Kazakhstan (hereinafter - CAI).

      By virtue of the note to Article 280 of the Code of Administrative Infractions, a fictitious invoice shall mean an invoice issued by a person who has not actually performed work, rendered services or shipped goods and which includes the amount of VAT.

      A final and binding verdict, a court ruling on termination of a criminal case, a ruling of a criminal prosecution body on termination of a pre-trial investigation on non-rehabilitating grounds, a ruling on an administrative offence case, by which the actions of a person on issuing an invoice are recognized as committed without the actual performance of work, provision of services, shipment of goods, i.e. issuance of a fictitious invoice, shall be the ground for excluding expenses from deductions of expenses in the calculation of CIT and exclusion from offsetting the amount of VAT on purchased goods, work, services.

      It is not necessary for tax authorities to file claims challenging transactions confirmed by fictitious invoices.

      The relevant CIT and VAT amounts shall be charged by the tax authority on the basis of effective acts which establish the performance of actions on issuing a fictitious invoice.

      6. In accordance with subparagraph 10) of paragraph 1 of Article 19 of the Tax Code, tax authorities shall have the right to bring claims to the courts to invalidate transactions, liquidate a legal entity on the grounds provided for in subparagraphs 1), 2), 3) and 4) of paragraph 2 of Article 49 of the Civil Code, as well as other claims within the jurisdiction and tasks established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

      In support of the stated claim, the tax authority shall be obliged to cite evidence indicating the actual failure to fulfill obligations by the parties to the transaction and the absence of an objective possibility of their fulfillment.

      Collection of evidence shall be carried out by the tax authority in accordance with its jurisdiction, within the framework of tax administration, including by means of tax control (in the form of a tax audit and other forms of state control), preceding the filing of a lawsuit in court to recognize a transaction as invalid.

      The basis for satisfaction of a claim for invalidation of a transaction shall be establishment by the court of the following circumstances:

      1) the main purpose of the contested transaction is non-payment or incomplete payment of taxes;

      2) the obligation under the transaction has not been fulfilled by the counterparty itself or by the person to whom the obligation to fulfill the transaction has been transferred by contract or law.

      7. In accordance with the principles of adversarial and equal rights of the parties, counterparties shall have the right to prove the validity of the transaction on their part in the event of filing a complaint with the court against the actions (inaction) of tax officials in sending a notice to eliminate violations provided for by subparagraphs 2) and 3) of paragraph 3 of Article 96 of the Tax Code, identified by the tax authorities through in-house audit, the taxpayer has the right to prove the actual receipt of goods, works, services from a legal entity and (or) individual entrepreneur, the registration (re-registration) of which is recognized as invalid by an enforced court ruling.

      It follows from the provisions of paragraph 1 of Article 8 of the Tax Code that the good faith of a taxpayer's (tax agent's) actions (omissions) to fulfill its tax obligations is presumed.

      When considering claims for the invalidation of transactions, courts shall take into account the right exercised by the taxpayer to obtain information on counterparties’ due diligence.

      8. In the event of filing a claim for invalidation of invoices, it shall be borne in mind that invoices cannot be recognized as transactions made in writing. An invoice may be one of the proofs of the transaction.

      In this regard, the acceptance of such a claim must be rejected in accordance with subparagraph 1) of part one of Article 151 of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan (hereinafter -the CPC), and if the claim is accepted for court proceedings, the proceedings on the case shall be terminated under subparagraph 1) of Article 277 of the CPC.

      In practice, situations arise when only invoices are available and they are taken into account by a taxpayer in fulfilling its tax obligations. In such cases, the subject of challenge must be a transaction the execution of which is confirmed only by an invoice. If the tax authority correctly indicates the subject of the claim and there is sufficient evidence that the transaction is invalid, it may be recognized by the court as such with all the ensuing consequences.

      9. Proceedings on the case on recognizing a transaction as invalid, when the liquidation procedure has been completed with respect to one of the defendants (regardless of the grounds for liquidation), may not be terminated.

      The claim shall be subject to consideration on the merits, since there is a second defendant in the case, that is an active legal entity or individual entrepreneur and that has determined its tax obligations with consideration to the terms and conditions of the disputed transaction. The claim against such a defendant shall be resolved on the merits, regardless of the liquidation of his counterparty.

      10. The tax authority shall have the right to file claims in court for liquidation of a legal entity on the grounds of invalidation of the registration of a legal entity due to the breaches of law committed during its creation, which are irrecoverable (subparagraph 2) of paragraph 2 of Article 49 of the Civil Code).

      In view of the above, a claim for liquidation of a legal entity, and not for invalidation of the registration, must be filed with the court.

      The applicable legislation does not contain an exhaustive list of grounds for invalidating the registration of a legal entity. When reviewing a case, the courts must establish the fact of gross violation of legality in the creation of a legal entity and its irremediable nature, based on the factual circumstances relevant to the case.

      Upholding of such claims by the court shall entail legal consequences both for the legal entity in respect of which the court decision on liquidation has been made and for its counterparties. Therefore, courts must distinguish between violations committed during creation of a legal entity and violations committed by it in the course of its activities.

      It is necessary to proceed from the provisions of Article 1 of the Law of the Republic of Kazakhstan dated April 17, 1995 № 2198 “On state registration of legal entities and accounting registration of branches and representative offices” (hereinafter - the Law on State Registration of Legal Entities) to the effect that state registration of legal entities includes verification of the compliance of documents submitted for state registration with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

      In this case, violations of the law have to be irremediable. For example, such violations include failure to receive, in case of mandatory receipt, of an entry visa as business immigrants by foreigners who have created a legal entity, as well as participating in the authorized capital of commercial organizations by joining the members of legal entities; indicating in the charter of a non-profit organization as its main goal the generation of income or in the charter of a limited liability partnership the initial size of the authorized capital less than the amount established by paragraph 2 of Article 23 of the Law of the Republic of Kazakhstan dated April 22, 1998 № 220-I "On Limited and Additional Liability Partnerships".

      Absence of a formed authorized capital, absence of the authorized body’s permission to hire foreign labor in connection with the appointment of a foreign individual as the head of the legal entity that is being established, failure to submit tax reports cannot be attributed to violations of the legislation specified in subparagraph 2) of paragraph 2 of Article 49 of the Civil Code. These and similar breaches are violations committed by a legal entity in the course of its activities.

      11. Legal entities whose liquidation (invalidation of re-registration) is claimed shall be involved by the court in the case as defendants.

      The registering authority and the founders (participants) of the legal entity shall be mandatorily involved in the case as co-defendants.

      In the event of challenging only the re-registration of a legal entity, the previous participant(s) shall also be involved in the case. Invalidation of the re-registration and restoration of the previous registration data of a legal entity shall impose obligations on the previous participant(s) related to its activities, including tax obligations.

      Resolving of the tax control issue in the event of satisfaction of a claim for liquidation (invalidation of registration (re-registration) of a legal entity shall be within the jurisdiction of the tax authority, and only by taking measures provided for by the tax legislation may the rights and legitimate interests of counterparties be affected, who are entitled to protect their rights and legitimate interests in the framework of challenging decisions, actions (inaction) of tax authorities.

      12. Registration (re-registration) of a legal entity with the indication of the head and (or) founder (participant) - an individual who was not involved in its creation (re-registration) shall constitute the ground for liquidation (invalidation of re-registration) of the legal entity.

      Under paragraph 4 of Article 26 of the Constitution, Article 10 of the CC, Article 2 of the Entrepreneur Code of the Republic of Kazakhstan (hereinafter - the Entrepreneur Code), in order to pursue private entrepreneurship by establishing a legal entity based on decision taken by the founder (participant), the will of this person is required, duly expressed and formalized.

      Absence of the will of the person indicated in the constituent documents of a legal entity for its creation and pursuit of entrepreneurial activities, as well as failure to carry out entrepreneurial activities, shall be the ground for liquidation (invalidation of registration, re-registration) of the legal entity.

      In fact, a legal entity was created illegally, often by forging documents, using lost documents, misleading the person in whose name the registration (re-registration) was made and or otherwise confirmed by the explanations of such person to the tax authority or the court.

      Consequently, such state registration (re-registration) was made with significant violations of the legislation of the Republic of Kazakhstan, which are irreparable.

      13. It shall be explained to the courts that, under subparagraph 3) of paragraph 2 of Article 49 of the Civil Code, the courts may decide to liquidate a legal entity in the event of the absence of the legal entity at its location or at its actual address, also the absence of founders (participants) and officers, without whom the legal entity cannot function for one year.

      Absence of all of the above signs shall be the ground for dismissing the claimant's claim, given other ways of response by the tax authorities.

      In accordance with paragraphs 4, 5 of Article 70 of the Tax Code, in the event of establishing as a result of a tax survey conducted on the grounds referred to in subparagraph 3) of paragraph 2 of Article 70 of the Tax Code, the actual absence of the taxpayer at the location indicated in the registration data, the tax authority shall send to such a taxpayer a notice of confirmation of the location (absence) of the taxpayer.

      If the taxpayer fails to comply with the requirement, the tax authority shall suspend debit transactions on bank accounts or make VAT deregistration in the absence of bank accounts.

      When filing a claim for liquidation (invalidation of re-registration) of a legal entity on the grounds of absence of a legal entity at the place of registration the following circumstances shall be clarified by the court: establishment of the actual location of the legal entity, as well as existence of a decision by the tax authority to recognize the notification of confirmation of the location (absence) of the taxpayer as unexecuted and the fact of its sending to the taxpayer.

      A claim for liquidation (invalidation of re-registration) of a legal entity shall be satisfied also in the presence of circumstances evidencing the willful provision during registration (re-registration) of false information on the legal entity’s address, excluding the possibility of contact with the legal entity, as well as the implementation of tax control.

      The following circumstances may indicate that the information on the legal entity’s location is false:

      the address indicated in the documents does not actually exist;

      a fictitious lease agreement has been submitted;

      other circumstances.

      The absence of a legal entity at the place of its registration (re-registration) is evidenced by the fact that the permanent body of the legal entity is not located at the specified address, the results of tax surveys are negative, postal correspondence is returned with a note of impossibility of its delivery due to the absence of the addressee.

      14. The absence of a final judgment in a criminal case in the sphere of economic activity may not be an unconditional ground for a denied claim for liquidation (invalidation of re-registration) of a legal entity.

      When considering a case, courts shall proceed from the actual circumstances of the case and depending on the established make a decision, not linking their conclusions only with the presence or absence of the final resolution on the criminal case.

      15. On cases of challenging the re-registration of a legal entity in connection with a change in the membership list, courts shall be guided by the provisions of Article 14 of the Law on State Registration of Legal Entities.

      This provision stipulates that for the state re-registration of business partnerships on the basis of a change in the membership list, a document confirming the alienation (assignment) of the right of the retiring member of the business partnership to a share in the property (authorized capital) of the partnership or part thereof in accordance with the legislative acts of the Republic of Kazakhstan and the constituent documents shall be submitted.

      When a party to such a contract is an individual, the contract shall be notarized.

      When considering the cases, courts need to find out whether such transactions have been challenged in court, whether these transactions are contestable or void by virtue of a direct indication of the law.

      The state re-registration of a legal entity is an administrative act of the registering authority, whereupon the claim to invalidate such re-registration is subject to consideration in administrative proceedings.

      16. Subparagraphs 4), 5) of paragraph 4 and subparagraphs 2), 3) of paragraph 6 of Article 85 of the Tax Code establish that in case of invalidation of registration of an individual entrepreneur, also when the re-registration of a legal entity is recognized as invalid by enforced court ruling, the deregistration of these persons from VAT shall be made from the date of such registration or from the date of re-registration.

      These provisions relate to tax administration, which is carried out in accordance with the provisions of the law enacted by the time of the decision or action (inaction) by the tax authority.

      It follows from paragraph 1 of Article 400 of the Tax Code that for the acquisition of the right of the recipient of goods, works, and services to offset VAT amounts, the supplier has to be a VAT payer.

      In this case, exclusion from the amount of VAT to be offset shall be made in the tax period in the declaration for which VAT is recognized as VAT attributable to offset.

      CIT on such mutual settlements may be charged based on the documentary tax audits results, if the taxpayer has not previously excluded such expenses independently based on the in-house audit findings. In this case, the tax audit report shall be drawn up with a detailed description of the tax violation with reference to the relevant provision of tax and other legislation. As grounds for charging CIT amounts, in addition to an enforced court ruling on the liquidation (invalidation of re-registration) of the taxpayer's counterparty, other circumstances indicating the invalidity of financial and economic transactions between these persons may be indicated.

      17. Under paragraph 1 of Article 48 of the Tax Code, the statute of limitation for tax liabilities and claims shall be the period of time during which:

      the tax authority has the right to calculate, charge or revise the calculated, charged amount of taxes and payments to the budget;

      the taxpayer (tax agent) is obliged to submit tax reporting, has the right to make amendments and additions to tax reporting, to withdraw tax reporting;

      the taxpayer (tax agent) has the right to claim credit and (or) refund of taxes and payments to the budget, penalties.

      Under Article 48 of the Tax Code, the statute of limitation for tax liabilities and claims is three years. The following taxpayers, for whom the limitation period is five years, are subject to exception:

      pursuing activities in accordance with a subsoil use contract;

      large businesses entities, classified as such entities under the Entrepreneur Code;

      residents of the Republic of Kazakhstan who meet the conditions of Chapter 30 of the Tax Code.

      In accordance with paragraphs 1 and 2 of Article 11 of the Law on Legal Acts, all regulatory legal acts have direct effect, unless otherwise specified in the regulatory legal acts themselves or in the acts enacting them.

      No additional instructions are required for the application of enacted regulatory legal acts.

      Taxpayers and tax authorities, entering into tax legal relations, shall comply with the legislation of the Republic of Kazakhstan; expired and terminated legal provisions shall not be applied to the actions of persons committed after their abolition.

      Courts shall bear in mind that as from January 1, 2020, participants in tax legal relations when taking actions in the current tax period in respect of previous tax periods are not entitled to apply the invalidated provision of the Tax Code on the five-year limitation period, since such period under the current provision of the Tax Code is three years, unless otherwise provided for by the Tax Code.

      Tax authorities have no right to file claims against a taxpayer and (or) a tax agent outside the limitation period. At the same time, the Tax Code does not limit the calculation of penalties by the limitation period.

      18. With regard to the tax authority’s right to charge or revise the calculated, assessed amount of taxes and other obligatory payments to the budget, the limitation period shall be calculated as of the date of issuance of notices provided for in subparagraphs 1), 2) and 3) of paragraph 2 of Article 114 of the Tax Code.

      Paragraph 9 of Article 48 of the Tax Code establishes the cases when the limitation period is extended. Paragraph 10 of the said article provides for cases when the limitation period is suspended.

      The total statute of limitation period, subject to suspension during a tax audit on transfer pricing issues may not exceed seven years.

      When suspending an audit on these issues, the tax authority must comply with the requirements of Article 8 of the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 5, 2008 № 67-IV “On Transfer Pricing”. The statute of limitations may be suspended upon sending of a request, which must comply with the following requirements:

      addressed to a competent body (organization) of the state;

      personalized, made in respect of the taxpayer under audit;

      made on the issues included in the subject of the audit.

      Courts shall bear in mind that if a request does not meet the above requirements, such a request shall not be considered as sent.

      By virtue of paragraph 10 of Article 48 of the Tax Code, the statute of limitations does not include the period of time from the date of completion of a tax audit conducted as part of a pre-trial investigation until the completion of criminal proceedings.

      The right of tax authorities to review the calculated, charged amount of taxes and other obligatory payments to the budget within the limitation period shall mean that they have the right to conduct unscheduled tax audits stipulated by paragraph 3 of Article 145 of the Tax Code for the previously audited period, provided that the specified period is observed.

      Article 56 of the Tax Code defines an exhaustive list of grounds for the termination of a tax liability.

      On tax claims for payment of taxes and other payments to the budget, calculated, charged by state revenue authorities and presented to taxpayers for payment within the limitation period, the expiration of the limitation period shall not terminate the tax liability that has arisen and shall not exempt the taxpayer from fulfilling it.

      19. According to subparagraph 3) of paragraph 1 of Article 48 of the Tax Code, the statute of limitations on tax liabilities and claims is the period of time during which the taxpayer (tax agent) has the right to claim credit and (or) refund of taxes and payments to the budget, penalties.

      It is necessary to separate the right of a tax authority to charge or revise the calculated, assessed amount of taxes and other mandatory payments to the budget and the right of a taxpayer to claim credit and (or) refund of taxes and payments to the budget, penalties. Thus, when realizing the taxpayer's right to refund taxes from the budget, the tax authority shall not charge or revise the calculated amount of taxes, but confirm or refuse to confirm the refund of taxes from the budget.

      In this regard, in respect to the right of taxpayers to claim credit and (or) refund of taxes and payments to the budget, penalties, when calculating the limitation period, the date of receipt (registration) by the tax authority of a tax application provided for in subparagraph 1) of paragraph 4 of Article 101 of the Tax Code or a claim for refund of excess VAT amount under subparagraph 2) of paragraph 1 of Article 431 of the Tax Code must be taken into account, and not the date of issuance of the decision on tax audit results, including a notification on the tax audit results.

      20. In accordance with paragraph 2 of Article 179 of the Civil Code, the statute of limitations shall be applied by the court only upon the application of a party to the dispute made before the court issues a decision.

      Courts shall bear in mind that this rule of law does not apply to tax disputes by virtue of paragraph 4 of Article 1 of the Civil Code. The court is obliged to verify compliance with the limitation period established by the tax legislation, regardless of the presence of the parties’ application to this effect.

      21. The collection objects, rates of state duty in courts and the procedure for its payment are established by Articles 609, 610, 623 of the Tax Code.

      Rates of state duty shall be determined in the amount that is a multiple of the monthly calculation indicator established by the law on the republican budget and in effect on the date of payment of state duty, or as a percentage of the amount of the claim, unless otherwise established by Article 610 of the Tax Code.

      The state duty on cases of appealing actions (inaction) of tax authorities by individuals and legal entities and challenging notifications on inspection reports by individual entrepreneurs, peasant or farming units, legal entities shall be charged in the amount established by subparagraphs 2), 3), 4) of paragraph 1 of Article 610 of the Tax Code.

      Article 616 of the Tax Code establishes an exhaustive list of grounds for exemption from payment of state duty in courts.

      If the state duty was paid by the claimant to an incorrect budget classification code or not in full amount, then in accordance with part four of Article 138 of the Administrative Procedural and Process- Related Code of the Republic of Kazakhstan (hereinafter - APPC), the judge shall point out these deficiencies to the claimant and set the deadline for their correction.

      The cases and procedure for the refund of paid amounts of state duty are regulated by Article 108 of the Tax Code.

      Paragraph 4 of the said provision contains an exhaustive list of documents to be submitted to the tax authority, required for refund of the state duty amount from a state institution that is a party to the case (tax application and an effective court resolution). The court does not issue a writ of execution for the recovery of state duty from a state institution.

      22. In-house audit is a form of state control exercised by the tax authorities without the procedure of appointment and conduct of an inspection.

      The purpose of in-house audit is to afford the right to the taxpayer to independently rectify the identified violations by means of registration with the tax authorities and (or) submission of tax returns in accordance with Article 96 of the Tax Code and (or) payment of taxes and payments to the budget.

      Violations may be detected by the tax authorities on the basis of examination and analysis of tax reporting provided by the taxpayer (tax agent), data from authorized state bodies, as well as other documents and information on the taxpayer's activities.

      It follows from paragraph 2 of Article 96 of the Tax Code that the execution of the notification on rectifying violations identified by the tax authorities in the in-house audit (hereinafter - notification on the in-house audit results) shall be recognized:

      in case of agreement with the violations specified in the notification - elimination of the identified violations by the taxpayer (tax agent) by the methods specified in subparagraph 1) of paragraph 2 of Article 96 of the Tax Code;

      in case of disagreement with the violations specified in the notification – presenting of an explanation by the taxpayer (tax agent) on the identified violations to the tax authority that sent the notification, except for violations specified in paragraph 3 of Article 96 of the Tax Code.

      In any case, a taxpayer has the right to take one of the following actions: eliminate the violations, present an explanation or lodge a complaint.

      Submission by a taxpayer within the time limit established by the Tax Code of an explanation of the identified violations not specified in paragraph 3 of Article 96 of the Tax Code and meeting the requirements of subparagraph 2) of paragraph 2 of Article 96 of the Tax Code, shall be recognized as the execution of the notice on the elimination of violations identified by the tax authorities in the in-house audit, and shall not require verification of their substantive validity.

      23. By virtue of Article 135(2) of the APPC (claim of recognition), a claimant may also seek to declare unlawful an encumbering administrative act that no longer has legal force, therefore claims to challenge the executed in-house control notification are subject to review by the court.

      A claim to challenge a notification based on the in-house control results is subject to administrative proceedings.

      When considering claims challenging notifications on eliminating violations under subparagraphs 2) and 3) of paragraph 3 of Article 96 of the Tax Code, identified by the tax authorities in the in-house audit, the court must evaluate and examine the evidence provided by the taxpayer to confirm the actual receipt of goods, works, services from a legal entity and (or) individual entrepreneur, registration (re-registration) of which is invalidated by an effective court ruling in accordance with paragraph 5 of Article 96 of the Tax Code.

      In all other cases, it is sufficient for the court to establish whether the tax authority had legal grounds for issuing the notification without verifying the substantive validity of its claims. Otherwise, the results of future tax audits, including an unscheduled thematic audit on the issue of non-execution of the notification based on the in-house control results will be predetermined.

      The tax authority shall have the right to issue a decision on recognizing a notification as unexecuted, including in cases when:

      the explanation is not subject to submission by the taxpayer (paragraph 3 of Article 96 of the Tax Code) and violations have not been eliminated;

      the deadline has been missed established by the Tax Code for submitting an explanation or for filing a complaint against the notification on the in-house audit results, and violations were not rectified;

      an effective court ruling denied the taxpayer's claim to invalidate the notice issued in accordance with paragraph 3 of Article 96 of the Tax Code, and the violations were not rectified.

      A complaint (claim) against a decision to recognize a notice as unexecuted may be filed by a taxpayer within ten working days from the date of its delivery (receipt) to a higher tax authority and (or) an authorized body or court.

      The taxpayer shall have the right to choose the body to which an appeal (claim) may be filed.

      24. By virtue of subparagraph 11) of paragraph 2 of Article 19 of the Tax Code, in order to fulfill the task of ensuring completeness and timeliness of receipt of taxes and other mandatory payments to the budget, tax authorities shall be obliged to apply methods of ensuring the fulfillment of tax obligations and collect tax arrears in a compulsory manner in accordance with the Tax Code. Methods of ensuring the fulfillment of an overdue tax liability and measures of compulsory collection of tax arrears are provided for by Chapters 13 and 14 of the Tax Code, respectively.

      With respect to an individual who is not an individual entrepreneur, persons engaged in private practice, the only method of ensuring fulfillment of an unfulfilled tax obligation may be applied, such as charging of a penalty on the unpaid amount of taxes and other mandatory payments to the budget. Measures of compulsory collection of tax debts shall not be applied to him.

      These provisions shall also apply to the tax arrears of an individual who is an individual entrepreneur, a person engaged in private practice, formed in connection with the receipt of income unrelated to the implementation of these activities.

      At the same time, it should be borne in mind that, by virtue of paragraph 3 of Article 117 of the Tax Code, no penalty shall be charged on the amount of arrears in property tax, land tax and vehicle tax for individuals resulting from the revision by the tax authorities of the calculated amounts of taxes after the due date for taxes for the relevant tax period.

      25. In accordance with Articles 116 and 120 of the Tax Code, restriction on disposal of the property of a taxpayer (tax agent) is one of the methods of ensuring the fulfillment of a tax obligation that has not been fulfilled on time.

      When acquiring property subject to restrictions on disposal at an auction held in accordance with the procedure established by law, the buyer, who has fully fulfilled the obligation on paying for the purchased property, but is unable to register the ownership right due to the presence of an encumbrance based on the tax authority’s decision, shall have the right to file a claim in court for excluding the property acquired at the auction from the inventory.

      Protection of the rights of a person who has acquired property at an auction cannot be implemented by challenging the inaction of the registration authority that refused to register the buyer's rights and imposing on it the obligation to make the corresponding state registration. In this case, there are no legal grounds for recognizing the inaction of the registration authority as unlawful, since the encumbrance was registered by it in pursuance of the tax authority’s decision.

      Courts shall keep in mind that tax legislation does not contain provisions prohibiting the application of restrictions on the disposal of pledged property.

      The presence of a decision of the tax authority is not an obstacle to the sale of this property at auctions.

      According to Article 124 of the Tax Code, the procedure for the sale of property pledged by the taxpayer and (or) a third party, as well as the property of the taxpayer (tax agent) restricted in disposal shall be established by the authorized body.

      26. Measures of compulsory collection of tax arrears shall be applied to a taxpayer that is a legal entity, a structural subdivision of a legal entity, a non-resident operating in the Republic of Kazakhstan through a permanent establishment, an individual entrepreneur, and individuals engaged in private practice, in the manner prescribed by paragraph 3 of Article 121 of the Tax Code. Each subsequent measure shall be applied if, through the previous measure the tax arrears have not been repaid. In this regard, the tax authority shall have the right to proceed to the sale of the taxpayer's property restricted in disposal only after taking appropriate measures to collect the tax arrears from the money.

      27. The Tax Code fully provides for the possibility of extrajudicial collection of tax arrears from taxpayers. Therefore, claims of tax authorities for the collection of arrears in taxes and other mandatory payments to the budget and penalties from these persons are not subject to consideration and resolution in civil proceedings order.

      However, in the absence or insufficiency of assets in the territory of the Republic of Kazakhstan to pay off the tax debt of a non-resident, which arose as a result of activities in the Republic of Kazakhstan through a permanent establishment, the tax authorities shall have the right to apply to the court with a claim for recovery of the said debt from the non-resident. In this case, it is necessary to proceed from paragraph 1 of Article 4 of the Agreement on the procedure for resolving disputes related to the implementation of economic activities (Kyiv, March 20, 1992), and part three of Article 30 of the CPC.

      28. At all stages of the claimants’ appeal against the actions and acts of tax authorities, the court shall consider the possibilities of reconciliation of the parties and resolution of the dispute by the tax authority independently (for example, making changes in information systems in the presence of technical errors, indicating the status “completed” for in-house audit notifications, etc.) in cases when administrative discretion exists.

      29. Under paragraph 1 of Article 178 of the Tax Code, the consideration of a taxpayer's (tax agent's) complaint against a notification of the audit results and adoption of a decision on it in an extrajudicial manner shall be referred to the authorized body’s jurisdiction. In this case, a copy of the complaint must be sent by the taxpayer (tax agent) to the tax authorities that conducted the tax audit and considered the taxpayer's (tax agent's) objections to the preliminary tax audit report.

      Under paragraph 2 of Article 182 of the Tax Code, following the review of a taxpayer's (tax agent's) complaint against a notification of audit results, the authorized body shall make a decision to leave the contested notification unchanged and to dismiss the complaint or to cancel the contested notification in whole or in part.

      In the event of cancellation of the contested notification in part following the review of the complaint, the tax authority that conducted the tax audit shall issue a new notification (notification on the results of the review of the taxpayer's (tax agent's) complaint against the notification of audit results) and send it to the taxpayer (tax agent).

      In accordance with Part six of Article 98 of the APPC, filing of a complaint to the detriment of the applicant shall not be authorized. Since a thematic audit in accordance with Article 186 of the Tax Code is appointed during the review of a complaint from a taxpayer (tax agent), the authorized body cannot, basing on the audit results, make a decision to charge additional amounts of taxes, other mandatory payments to the budget, penalties not charged in the contested notice.

      The decision of a higher authority (authorized body), pursuant to consideration of a complaint about the notification of tax audit results, cannot be the subject of a judicial challenge, since it does not entail legal consequences. If the notification of the tax audit results remains unchanged, the specified notification may be challenged in court, and if it is canceled in part- notification of the results of consideration of the complaint against the notification of the audit results.

      30. According to Article 148 of the Tax Code, the writ shall constitute the ground for conducting a tax audit.

      As an act on the appointment of an audit, the writ may be the subject of a judicial challenge, since it is issued within the exercise of authority by the tax body and entails legal consequences for the taxpayer (tax agent).

      At the same time, the taxpayer does not have the right to submit corrective tax reports in relation to the period under review during the period of appeal of the order.

      Unscheduled inspections may not be appointed and conducted in the absence of the grounds listed in paragraph 3 of Article 145 of the Tax Code and paragraph 3 of Article 144 of the Entrepreneur Code. Such inspections are subject to invalidation, and the acts on their appointment - declared unlawful and cancelled on the basis of paragraph 1 and subparagraph 1) of paragraph 2 of Article 156 of the Entrepreneur Code, as having been issued in the absence of grounds for conducting an inspection.

      31.Issuing from the provisions of Article 159 of the Tax Code that a decision based on the tax audit results is a notification issued by the tax authority on the tax audit results, in the event of disagreement of the taxpayer (tax agent) with the charged amounts of taxes and other mandatory payments to the budget, obligations to calculate, withhold, transfer mandatory pension contributions, mandatory professional pension contributions, calculation and payment of social contributions and (or) contributions to mandatory social health insurance and penalties, reduction of losses, failure to confirm the return of excess VAT and (or) corporate (individual) income tax withheld at the source of payment from the non-residents’ income, only the notification is subject to judicial review. The court shall verify the legality of the accrual of the disputed amounts, taking into account the conclusions set out in the tax audit report.

      A tax audit report may be challenged if the taxpayer does not agree with its conclusions that did not entail the above-mentioned consequences, but affect his rights and obligations, including in future tax periods. The appeal of the audit report shall be executed in the manner prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan for appealing the actions of tax officials.

      The execution of a notification of the tax audit results shall not deprive the taxpayer of the right to appeal the executed notification in the manner and within the timeframes stipulated by the Tax Code.

      The content of the tax audit report must comply with the requirements of paragraph 1 of Article 158 of the Tax Code. The conclusions of the tax authority on the violation of tax and other legislation of the Republic of Kazakhstan committed by the taxpayer (tax agent) must be presented with reference to the provisions of the legislation, substantiating the arguments and disclosing the circumstances indicating the violations.

      According to Part Three of Article 129 of the APPC, when examining a claim to appeal the tax audit results, the tax authority may refer only to the conclusions and substantiations indicating the taxpayer's violation of tax and other legislation, which is reflected in the tax audit report.

      The accrual of tax amounts or adjustment of income, expenses and offsets by the tax authority are possible, in accordance with the requirements of the Tax Code, upon confirmation of the relevant facts.

      32. According to the principle of certainty of taxation established by Article 6 of the Tax Code, taxes and payments to the budget of the Republic of Kazakhstan must be certain.

      Certainty of taxation shall mean establishment in the tax legislation of the Republic of Kazakhstan of all the grounds and procedure for the emergence, fulfillment and termination of the tax liability of the taxpayer, the duty of the tax agent to calculate, withhold and transfer taxes.

      33. The period for filing a claim in court shall be calculated: in the case of challenging the notification of the tax audit results directly in court - from the date of its delivery in the manner established by paragraphs 1, 2, 3 of Article 115 of the Tax Code, and in the case of a preliminary appeal to an authorized body - from the date when the taxpayer or tax agent became aware of this body’s decision to leave his complaint without satisfaction in full or in part, or from the date of expiry of the period established by the Tax Code for consideration of the complaint, if a decision on such complaint was not made. If, based on the results of consideration of the complaint of the taxpayer or tax agent, a new notification is issued, the period for challenging it in court shall be calculated from the date of delivery of the new notification in the established manner.

      When challenging actions (inaction) of tax authority officials, the specified period shall be calculated from the day when the taxpayer or tax agent became aware of the violation of his rights and interests protected by law or of the dismissal of his complaint by a higher tax authority in whole or in part.

      34. Under Article 4 of the Tax Code, the principles of taxation include the principles of mandatory, certain, fair taxation, good faith of the taxpayer, unity of the tax system and transparency of the tax legislation of the Republic of Kazakhstan.

      Under paragraphs 1 and 2 of Article 8 of the Tax Code, it is assumed that a taxpayer (tax agent) performs actions (inaction) to fulfill his tax obligation in good faith.

      The taxpayer (tax agent) is not allowed to benefit from his unlawful actions in order to obtain tax benefits (tax savings) and reduce tax payments.

      The duty to prove the circumstances that constituted the ground for adoption by the tax authority of the contested act rests with the tax authority.

      In accordance with Article 128 of the APPC, the procedure for legal regulation of evidence, factual data inadmissible as evidence, the subject of proof and sources of evidence, as well as collection, research, assessment and use of evidence (proof) and other provisions on evidence and proof are determined by the Civil Procedure Code, with the exception of the features established by the APPC.

      Under Article 128 of the APPC, the tax authority is obliged to submit to the court the evidence of illegality of the taxpayer's tax benefit.

      35. When a taxpayer challenges a notification of the tax audit results or an audit report on the ground of violations by the tax authority of the procedures and timeframes for conducting tax audits established by paragraph 2 of Chapter 18 of the Tax Code, the court shall proceed from assessment of the nature of the violations committed and their impact on the legality and validity of the audit results. In particular, the results of an audit conducted without an order for it, which, according to Article 148 of the Tax Code, is the ground for conducting a tax audit, or on the basis of an order that is subsequently recognized as illegal, are subject to recognition as illegal.

      Similar consequences shall ensue if, in violation of paragraph 1 of Article 146 of the Entrepreneur Code, an order to conduct a tax audit, with the exception of a counter-audit, was not registered with the authorized legal statistics and special accounting body.

      36. Paragraph 3 of Article 145 of the Tax Code provides for cases of conducting unscheduled tax audits, including on the grounds stipulated by the Criminal Procedure Code of the Republic of Kazakhstan. The tax authority shall appoint and conduct such audits in compliance with all the procedures stipulated by the tax legislation.

      Termination of a criminal case shall not be the ground for terminating such a tax audit. The audit that has been initiated is subject to completion with the preparation of a tax audit report in accordance with Article 158 of the Tax Code and the adoption, if there are grounds, of measures stipulated by the tax legislation.

      37. To declare invalid:

      1) the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated June 29, 2017 4 "On the judicial practice of applying tax legislation";

      2) the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated March 4, 2020 4 "On Amendments to the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated June 29, 2017 № 4 "On the judicial practice of applying tax legislation".

      38. In accordance with Article 4 of the Constitution, this regulatory resolution is included in the current law, shall be generally binding and come into effect from the day of its first official publication.

      Chairman of the Supreme Court
of the Republic of Kazakhstan      A. Mergaliyev

      Judge of the Supreme Court
of the Republic of Kazakhstan,
secretary of the plenary session      G. Almagambetova

Соттардың салық заңнамасын қолдануының кейбір мәселелері туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2022 жылғы 22 желтоқсандағы № 9 Нормативтік қаулысы.

      Соттардың салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы заңнаманы қолдану практикасын зерделеп және оны біркелкі қолдану мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы мынадай түсіндірмелер беруге қаулы етеді:

      1. Салық заңнамасы "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің (Салық кодексі) 2-бабының 1-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының Конституциясына (бұдан әрі – Конституция) негізделеді, Салық кодексінен, сонымен қатар қабылдануы Салық кодексінде көзделген нормативтік құқықтық актілерден тұрады.

      Соттар Қазақстан Республикасы салық заңнамасының нормаларын қолдану кезінде Конституцияның 12-бабының 2-тармағына сәйкес Салық кодексін және онда көзделген нормативтік құқықтық актілерді қоса алғанда, заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілердің мазмұны мен қолданылуын айқындайтын Конституцияның 1-бабының 1-тармағында белгіленген құндылықтарды негізге алуы қажет.

      Мұндай нормативтік құқықтық актілерге Қазақстан Республикасы Үкіметінің нормативтік құқықтық қаулылары, салық органдары жүйесіндегі уәкілетті орган басшысының нормативтік құқықтық бұйрықтары, Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі басшысының нормативтік құқықтық бұйрықтары, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың жергілікті өкілді органдарының жекелеген салықтардың мөлшерлемелерін және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді белгілеу туралы нормативтік құқықтық шешімдері жатады.

      Салық кодексінің 10-бабына сәйкес салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілер міндетті түрде ресми жариялануға жатады.

      "Құқықтық актілер туралы" 2016 жылғы 6 сәуірдегі № 480-V Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі – Құқықтық актілер туралы заң) 35-1-бабына сәйкес уәкілетті орган басшысының, Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің жоғарыда көрсетілген нормативтік құқықтық бұйрықтарының және жергілікті өкілді органдардың құқық нормаларын қамтитын, оның ішінде азаматтардың құқықтары мен міндеттеріне қатысты нормативтік құқықтық шешімдерінің күшіне енуінің қажетті шарты оларды әділет органдарында мемлекеттік тіркеу болып табылады.

      Соттар салық дауларын қарау кезінде осы шарттарға сәйкес келмейтін нормативтік құқықтық актілерді қолдануға құқылы емес.

      Салықтық әкімшілендіру мәселелері бойынша қабылданған және салық органы әрекетті (әрекетсіздікті) орындаған немесе ол шешім шығарған кезде қолданысқа енгізілген нормативтік құқықтық актілер осы әрекеттерді (әрекетсіздікті) орындау немесе шешім шығару кезінде қолданылуға жататынын соттар назарда ұстағаны жөн. Салық төлеушінің салықтық міндеттемесінің немесе салық агентінің міндеттері туындауына, орындалуына немесе тоқтатылуына байланысты салық қатынастарына салық төлеушінің салықтық міндеттемесі немесе салық агентінің міндеті туындаған, орындалған немесе тоқтатылған кезде қолданыста болған нормативтік құқықтық актілер, егер қолданысқа жаңадан енгізілген нормативтік құқықтық актілердің немесе нормаларының оларды қолданысқа енгізу туралы заңнамалық актіге сәйкес кері күші болмаса, қолданылуға жатады. Бұл ретте барлық жағдайда Салық кодексінің 3-бабы 5-тармағына сәйкес салықтың және (немесе) бюджетке төленетін төлемдердің жаңа түрін белгілейтін, мөлшерлемелерді арттыратын, жаңа міндеттер белгілейтін, сондай-ақ салық төлеушінің (салық агентінің) жағдайын нашарлататын Қазақстан Республикасы заңдары ережелерінің кері күші болмайды.

      Салық кодексінің 19-бабы 2-тармағының 4) тармақшасына сәйкес салық органдары өз құзыреті шегінде салықтық міндеттеменің туындауы, орындалуы және тоқтатылуы жөнінде түсіндірмелерді жүзеге асыруға және түсініктемелер беруге міндетті. Мұндай түсіндірмелер мен түсініктемелер, сондай-ақ әдістемелік ұсынымдар, оның ішінде уәкілетті органның әдістемелік ұсынымдары нормативтік құқықтық актілерге жатпайды. Сот оларды салық заңнамасының нормаларына сәйкестігін ескере отырып бағалауға тиіс.

      Салық органдары салықтарды және бюджетке төленетін төлемдерді жинау бойынша өздері жүзеге асыратын, оның ішінде салықтық бақылауды жүзеге асыруға, мерзімінде орындалмаған салықтық міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдері мен салықтық берешекті мәжбүрлеп өндіріп алу шараларын қолдануға, сондай-ақ мемлекеттік қызметтерді және Салық кодексінде белгіленген салықтық әкімшілендірудің өзге де нысандарын көрсетуге негізделген шаралар мен тәсілдер жүйесін (жиынтығын) қамтитын салықтық әкімшілендіруді жүзеге асырады.

      Салық саясатын (жаңа салықты және бюджетке төленетін төлемдерді белгілеу және қолданыстағыларының күшін жою, салық және бюджетке төленетін төлемдер бойынша мөлшерлемелерді, салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді, салық базасын өзгерту жөніндегі шаралар жиынтығы) салық саясаты саласындағы уәкілетті орган жүзеге асырады.

      Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      2. Салық салу мақсатында заңнама нормаларын қолдану кезінде Салық кодексінің 2-бабы 3-тармағында белгіленген оның нормаларының басымдығын негізге алған жөн.

      Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта Салық кодексіндегіден өзгеше қағидалар белгіленсе, аталған шарттың қағидалары қолданылады (Салық кодексінің 2-бабының 5-тармағы). Конституцияның 4-бабы 3-тармағына сәйкес Қазақстан қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттардың Қазақстан Республикасының аумағында қолданылу тәртібі мен талаптары Республиканың заңнамасында айқындалады.

      Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының нормаларын халықаралық ұйымдар мен олардың органдарының шешімдерін орындау тәртібіне қатысты қолданыста ресми түсіндіру туралы" 2009 жылғы 5 қарашадағы № 6 Қазақстан Республикасы Конституциялық кеңесінің нормативтік қаулысына сәйкес Қазақстан қатысушысы болып табылатын, атап айтқанда Еуразиялық экономикалық одаққа (ЕАЭО) және олардың органдарына қатысушы болып табылатын халықаралық ұйымдардың, мемлекетаралық бірлестіктердің нормативтік шешімдері мен өзге де нормативтік құқықтық актілері халықаралық шарттарға теңестіріледі және оларды қолдану кезінде Қазақстан Республикасы заңнамасының, оның ішінде салық заңнамасының нормаларынан басымдығы болады.

      Егер ратификацияланған халықаралық шартта Қазақстан Республикасының Үкіметіне салық салу құқығы берілсе, бірақ ұлттық заңнамада аталған құқық іске асырылмаса (жеңілдік болса), онда ұлттық заңнама қолданылуға жатады.

      Халықаралық шарттардың ережелерін қолдану кезінде шарт субъектілердің арнайы тобына қолданылатынын ескеру қажет. Әдетте, қосарланған салық салуды болдырмау туралы конвенцияларда мұндай субъектілерге уағдаласушы мемлекеттердің резиденттері жатады.

      Қосарланған салық салуды болғызбау туралы конвенцияларды түсіндіру кезінде Қазақстан Республикасының заңнамасында және халықаралық шарттарда көзделген түсіндірудің жалпы қағидалары, егер мұндай түсіндіру қағидалары 1993 жылғы 31 наурыздағы № 2059-XII Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің қаулысының негізінде Қазақстан Республикасы қосылған Халықаралық шарттар құқығы туралы Вена конвенциясының ережелеріне сәйкес келсе, қолданылады.

      Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      3. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (бұдан әрі – АК) 1-бабының 4-тармағына сәйкес заңнамалық актілерде көзделген жағдайларды қоспағанда, салық қатынастарына азаматтық заңнама қолданылмайды. Осыған байланысты соттар салық қатынастарын азаматтық заңнамамен реттелетін мүліктік қатынастардан ажыратқаны жөн.

      Салық кодексінің 1-бабы 4-тармағына сәйкес Салық кодексінде пайдаланылатын Қазақстан Республикасының азаматтық және басқа да заңнамасы салаларындағы ұғымдар, егер Салық кодексінде өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасы заңнамасының сол салаларында пайдаланылатын мағынасында қолданылады. Қазақстан Республикасы заңнамасының әртүрлі салаларындағы сол бір ұғымдардың мағынасын айқындау кезінде Салық кодексінде пайдаланылатын ұғымдар Салық кодексінің сілтеме жасалған нормалары көрсетілетін Қазақстан Республикасы заңнамасының тиісті саласында олар қандай мағынада пайдаланылса, сол мағынада қолданылуға жатады.

      Салық кодексінде пайдаланылатын және салық салу және салықтық есепке алу мақсатында Салық кодексінің нормаларында сілтеме жасалған Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы заңнамасының ұғымдары, оның ішінде "ұйымдар", "кірістер", "шығыстар", "активтер", "міндеттемелер" ұғымдары салық қатынастарына Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңнамасында пайдаланылатын мағынада қолданылуға жатады.

      Салық кодексінің 116-бабы 1-тармағының 1) тармақшасына сәйкес өсімпұл белгіленген мерзімде орындалмаған салықтық міндеттемені орындауды қамтамасыз ету тәсілдерінің бірі болып табылады. Сондықтан мерзімінде төленбеген салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомасына есепке жазылатын өсімпұл мөлшерін АК-нің 297-бабының негізінде азайтуға, сондай-ақ Салық кодексінің 117-бабының 3-тармағында, 158-бабының 7-тармағында көзделмеген негіздер бойынша өсімпұл төлеуден босатуға жол берілмейді.

      Ескерту. 3-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      4. Салық органдары анықтаған мынадай бұзушылықтар бойынша:

      жазып берілуі жөніндегі әрекетті (әрекеттерді) заңды күшіне енген сот актісімен жеке кәсіпкерлік субъектісі іс жүзінде жұмыстарды орындамай, қызметтерді көрсетпей, тауарларды тиеп-жөнелтпей жасаған (жасалған) деп танылған шот-фактураның негізінде;

      заңды күшіне енген сот шешімінің негізінде жарамсыз деп танылған мәмілелер бойынша корпоративтік табыс салығын (бұдан әрі – КТС) есептеу кезінде шығыстарды шегерімнен алып тастау және сатып алынған тауарлар, жұмыстар, көрсетілетін қызметтер бойынша қосылған құн салығының (бұдан әрі – ҚҚС) сомасын есепке жатқызудан алып тастау бойынша осындай негіздер де Салық кодексінің нормаларында қамтылған.

      Көрсетілген әрбір негіздердің өзіндік дәлелдеу нысанасы мен дәлелдемелер шеңбері бар.

      Ескерту. 4-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      5. Азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке ірі залал келтірген жеке кәсіпкерлік субъектісінің мүліктік пайда алу мақсатында іс жүзінде жұмыстар орындалмай, қызметтер көрсетілмей, тауарлар тиеп-жөнелтілмей шот-фактура жазу бойынша әрекеттерді жасауы Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі – ҚК) 216-бабы бойынша қылмыстық жауаптылыққа әкеп соғады.

      Салық төлеушiнiң, атап айтқанда, ҚҚС бойынша тіркеу есебінде тұрмаған төлеушiнің, сол сияқты жұмыстар орындауды, қызметтер көрсетудi, тауарлар тиеп-жөнелтуді іс жүзінде жүргiзбеген тұлғаның жазып берген және ҚҚС сомасын қамтитын жалған шот-фактураны жазып беруi, қылмыстық құқық бұзушылық белгілері болмаған кезде Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің (бұдан әрі – ӘҚБтК) 280-бабы бойынша әкімшілік жауаптылыққа алып келеді.

      ӘҚБтК-нің 280-бабына ескертпеге сәйкес жалған шот-фактура деп жұмыстар орындауды, қызметтер көрсетудi, тауарлар тиеп-жөнелтудi іс жүзінде жүргiзбеген тұлға жазып берген және ҚҚС сомасын қамтитын шот-фактура танылады.

      Заңды күшіне енген үкіммен, қылмыстық істі тоқтату туралы сот қаулысымен, қылмыстық қудалау органының ақталмайтын негіздер бойынша сотқа дейінгі тергеп-тексеруді тоқтату туралы қаулысымен, әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша қаулымен тұлғаның шот-фактураны жазып беру жөніндегі әрекеттері іс жүзінде жұмыстарды орындамай, қызметтерді көрсетпей, тауарларды тиеп-жөнелтпей жасалды деп танылған, яғни жалған шот-фактураны жазып беру КТС-ны есептеу кезінде шығыстарды шегерімдерден алып тастау және сатып алынған тауарлар, жұмыстар, көрсетілетін қызметтер бойынша ҚҚС сомасын есепке жатқызудан алып тастау үшін негіз болып табылады.

      Салық органдарынан жасалғаны жалған шот-фактуралармен расталған мәмілелерге дау айту туралы талап қоюды беру талап етілмейді.

      Салық органы КТС және ҚҚС бойынша сомаларды тиісті есепке жазуды жалған шот-фактураны жазу бойынша әрекеттердің жасалғаны анықталған заңды күшіне енген актілердің негізінде жүзеге асырады.

      Ескерту. 5-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      6. Салық кодексінің 19-бабы 1-тармағының 10) тармақшасына сәйкес салық органдары соттарға АК-нің 49-бабы 2-тармағының 1), 2), 3) және 4) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша мәмілелерді жарамсыз деп тану, заңды тұлғаны тарату туралы талап қоюларды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген құзыреті мен міндеттеріне сәйкес өзге де талап қоюларды беруге құқылы.

      Мәлімделген талап қоюды негіздеу үшін салық органы мәміле тараптарының міндеттемелерді іс жүзінде орындамағанын және оларды орындаудың объективті мүмкіндігінің болмағанын куәландыратын дәлелдемелер келтіруге міндетті.

      Дәлелдемелерді жинауды салық органы құзыретіне сәйкес, салықтық әкімшілендіру шеңберінде, оның ішінде мәмілені жарамсыз деп тану туралы сотқа талап қою берілгенге дейінгі салықтық бақылау арқылы (салықтық тексеру нысанында және мемлекеттік бақылаудың өзге де нысандарында) жүзеге асырады.

      Соттың мынадай мән-жайларды:

      1) дау айтылатын мәміленің негізгі мақсаты салықтарды төлемеу немесе толық төлемеу болып табылатынын;

      2) мәміле бойынша міндеттемені контрагенттің өзі немесе мәмілені орындау бойынша міндеттеме шартпен немесе заңмен берілген тұлғаның орындамағанын анықтауы мәмілені жарамсыз деп тану туралы талап қоюды қанағаттандыру үшін негіз болып табылады.

      Ескерту. 6-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      7. Тараптардың жарыспалылығы мен тең құқықтылығы қағидаттарына сәйкес салық органдары камералдық бақылау нәтижелері бойынша анықтаған Салық кодексінің 96-бабы 3-тармағының 2) және 3) тармақшаларында көзделген бұзушылықтарды жою туралы хабарламаны жіберу бойынша салық органдары лауазымды адамдарының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) сотқа шағым берілген жағдайларда контрагенттер өз тарапынан мәміленің жарамдылығын дәлелдеуге құқылы, салық төлеуші соттың заңды күшіне енген шешімінің негізінде тіркелуі (қайта тіркелуі) жарамсыз деп танылған заңды тұлғадан және (немесе) дара кәсіпкерден тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді іс жүзінде алғанын дәлелдеуге құқылы.

      Салық кодексінің 8-бабының 1-тармағы ережелерінің негізінде салық төлеушінің (салық агентінің) салықтық міндеттемені орындау жөніндегі әрекеттерді (әрекетсіздікті) жүзеге асырудағы адалдығы көзделеді.

      Соттар мәмілелерді жарамсыз деп тану туралы талап қоюды қараған кезде салық төлеуші контрагенттердің сенімділігі мен адалдығы нысанасы туралы ақпаратты алу құқығын іске асырғанын ескергені жөн.

      Ескерту. 7-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      8. Шот-фактураларды жарамсыз деп тану туралы талап қою берілген жағдайда шот-фактуралар жазбаша нысанда жасалған мәмілелер деп таныла алмайтынын ескеру қажет.

      Бұл ретте Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінің (бұдан әрі – АПК) 151-бабы бірінші бөлігінің 1) тармақшасына сәйкес мұндай талап қоюды қабылдаудан бас тартылуға тиіс, ал егер талап қою соттың іс жүргізуіне қабылданса, іс бойынша іс жүргізу АПК-нің 277-бабы 1) тармақшасының негізінде тоқтатылуға жатады.

      Практикада шот-фактуралар ғана болып, оларды салық төлеуші салық міндеттемелерін орындау кезінде ескерген жағдайлар да кездеседі. Мұндай жағдайларда жасалғаны тек шот-фактурамен расталған мәміле дау айту нысанасы болуға тиіс. Салық органы талап қою нысанасын дұрыс көрсеткен және мәміленің жарамсыздығы дәлелдемелерінің жеткілікті жиынтығы болған кезде, сот оны барлық туындайтын салдарымен сондай деп тануы мүмкін.

      Ескерту. 8-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      9. Жауапкерлердің біріне қатысты тарату рәсімі аяқталған кезде (тарату негіздеріне қарамастан) мәмілені жарамсыз деп тану туралы іс бойынша іс жүргізуді тоқтатуға болмайды.

      Егер іс бойынша әрекет ететін заңды тұлға немесе дара кәсіпкер болып табылатын және дау айтылған мәміленің шарттары мен ережелерін ескере отырып, өзінің салықтық міндеттемелерін айқындаған екінші жауапкер болса, талап қою мәні бойынша қаралуға жатады. Мұндай жауапкерге қатысты мәлімделген талап оның контрагентінің таратылуына қарамастан, мәні бойынша шешілуге тиіс.

      Ескерту. 9-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      10. Салық органы заңды тұлғаны құру кезінде заңнаманың түзетуге келмейтiн сипатта бұзылуына жол берiлуiне байланысты заңды тұлғаны тiркеуді жарамсыз деп тану негізі бойынша соттарға оны тарату туралы талап қоюды беруге құқылы (АК-нің 49-бабы 2-тармағының 2) тармақшасы).

      Баяндалғанды ескере отырып, сотқа тіркеуді жарамсыз деп тану туралы емес, заңды тұлғаны тарату туралы талап қою берілуге жатады.

      Қолданыстағы заңнамада заңды тұлғаны тіркеудің жарамсыздығы негіздерінің толық тізбесі қамтылмаған. Соттар істі қарау кезінде іс үшін маңызы бар нақты мән-жайларды негізге ала отырып, заңды тұлғаны құру кезінде заңдылықтың өрескел бұзылуына жол беру фактісін және оның жойылмайтын сипатын белгілеуге тиіс.

      Соттың мұндай талап қоюларды қанағаттандыруы тарату туралы сот шешімі шығарылған заңды тұлға үшін де, оның контрагенттері үшін де құқықтық салдарға алып келеді. Сондықтан соттар заңды тұлғаны құру кезінде жіберілген бұзушылықтарды оның өз қызметін жүзеге асыру кезінде жол берілген бұзушылықтарынан ажыратуы керек.

      "Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы" 1995 жылғы 17 сәуірдегі № 2198 Қазақстан Республикасының Заңының (бұдан әрі – Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы заң) 1-бабының заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу мемлекеттік тіркеуге ұсынылған құжаттардың Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкестігін тексеруді қамтитыны туралы ережесін негізге алу қажет.

      Бұл ретте заңнама бұзушылықтар жоюға келмейтiн болуға тиіс. Мысалы, виза алу қажеттілігі міндетті болған жағдайда заңды тұлға құрған, сондай-ақ заңды тұлғалар қатысушыларының құрамына кіру арқылы коммерциялық ұйымдардың жарғылық капиталына қатысатын шетелдіктердің бизнес-көшiп келушiлер ретінде кіруге виза алмауы; коммерциялық емес ұйымның жарғысында оның негізгі мақсаты ретінде кіріс алу немесе жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысында жарғылық капиталдың бастапқы мөлшерін "Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы" 1998 жылғы 22 сәуірдегі № 220-І Қазақстан Республикасының Заңының 23-бабының 2-тармағында белгіленген сомадан кем болатын соманы көрсету осындай бұзушылықтар болып табылады.

      Қалыптастырылған жарғылық капиталдың болмауы, құрылатын заңды тұлғаның басшысы етіп шетелдік жеке тұлғаны тағайындауға байланысты шетелдік жұмыс күшін тартуға уәкілетті органның рұқсатының болмауын, салықтық есептілікті ұсынбауын АК-нің 49-бабы 2-тармағының 2) тармақшасында көрсетілген заңнаманы бұзушылықтарға жатқызуға болмайды. Осы және соларға ұқсас бұзушылықтар заңды тұлға өз қызметін жүзеге асыру кезінде жол берген бұзушылықтар болып табылады.

      Ескерту. 10-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      11. Тарату (қайта тіркеуді жарамсыз деп тану) туралы мәлімделген заңды тұлғаларды сот іске жауапкерлер ретінде қатысуға тартуға тиіс.

      Тең жауапкерлер ретінде тіркеуші орган, заңды тұлғаның құрылтайшылары (қатысушылары) іске қатысуға міндетті түрде тартылуға жатады.

      Заңды тұлғаны жүргізілген қайта тіркеуге ғана дау айтылған жағдайда, іске қатысуға алдыңғы қатысушыны (қатысушыларды) да тартқан жөн. Заңды тұлғаны қайта тіркеуді жарамсыз деп тану және бұрынғы тіркеу деректерін қалпына келтіру алдыңғы қатысушыға (қатысушыларға) оның қызметіне байланысты міндеттемелерді, оның ішінде салықтық міндеттемелерді жүктейді.

      Заңды тұлғаны тарату (тіркеуді (қайта тіркеуді) жарамсыз деп тану) туралы талап қою қанағаттандырылған жағдайда салықтық бақылау жүргізу туралы мәселені шешу салық органының өкілеттігіне кіреді және салық заңнамасында көзделген шаралар қабылданған кезде ғана контрагенттердің құқықтары мен заңды мүдделері қозғалуы мүмкін, олар салық органдарының шешімдеріне, әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) дау айту шеңберінде өздерінің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауды жүзеге асыруға құқылы.

      Ескерту. 11-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      12. Заңды тұлғаны құруға (қайта тіркеуге) қатысы жоқ басшыны - жеке тұлғаны және (немесе) құрылтайшыны (қатысушыны) көрсете отырып, заңды тұлғаны тіркеу (қайта тіркеу) оны таратуға (қайта тіркеуді жарамсыз деп тануға) негіз болып табылады.

      Конституцияның 26-бабының 4-тармағына, АК-нің 10-бабына, Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің (бұдан әрі – Кәсіпкерлік кодекс) 2-бабына сәйкес құрылтайшы (қатысушы) қабылдаған шешімнің негізінде заңды тұлға құру арқылы жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыру үшін осы тұлғаның тиісті түрде ресімделген және білдірілген еркі болуы қажет.

      Іс жүзінде заңды тұлға көбінесе құжаттарды қолдан жасау, жоғалған құжаттарды пайдалану, тіркеу (қайта тіркеу) жүргізілген тұлғаны жаңылыстыру жолымен және осы тұлғаның салық органына не сотқа берген түсіндірмелерімен расталған өзге де мән-жайлар бойынша заңсыз құрылған.

      Тиісінше, мұндай мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) Қазақстан Республикасының заңнамасын жоюға келмейтiн сипатта елеулі түрде бұзылуына жол беру арқылы жүргізілген.

      Ескерту. 12-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      13. Соттарға АК-нің 49-бабы 2-тармағының 3) тармақшасына сәйкес орналасқан жері бойынша немесе нақты мекенжайы бойынша заңды тұлға, сондай-ақ заңды тұлға бір жыл ішінде оларсыз жұмыс істей алмайтын құрылтайшылар (қатысушылар) және лауазымды адамдар болмаған жағдайда заңды тұлғаны тарату туралы шешім қабылдай алатыны түсіндірілсін.

      Жоғарыда көрсетілген белгілер жиынтығының болмауы талап қоюшының талабын қанағаттандырудан бас тарту үшін негіз болып табылады, өйткені салық органдарының өзге де ден қою тәсілдері бар.

      Салық кодексінің 70-бабының 4, 5-тармақтарына сәйкес Салық кодексінің 70-бабының 2-тармағы 3) тармақшасында көрсетілген негіз бойынша жүргізілген салықтық зерттеп-қарау нәтижесінде тіркеу деректерінде көрсетілген орналасқан жері бойынша салық төлеушінің іс жүзінде болмауы анықталған жағдайда салық органы мұндай салық төлеушіге салық төлеушінің орналасқан жерін (оның болмауын) растау туралы хабарлама жібереді.

      Салық төлеуші талапты орындамаған жағдайда салық органы банктік шоттар бойынша шығыс операцияларын тоқтата тұрады не банктік шоттар болмаған кезде ҚҚС бойынша тіркеу есебінен шығарады.

      Заңды тұлғаны тарату (қайта тіркеуді жарамсыз деп тану) туралы талап қоюмен жүгінген кезде заңды тұлғаның тіркелген жері бойынша болмауы негізінде сот анықтауға жататын мән-жайлар қатарына: заңды тұлғаның нақты орналасқан жерін анықтау, сондай-ақ салық органының салық төлеушінің орналасқан жерін (болмауын) растау туралы хабарламаны орындамаған деп тану туралы шешімінің болуы және оны салық төлеушіге жіберу фактісін анықтау жатады.

      Заңды тұлғаны тарату (қайта тіркеуді жарамсыз деп тану) туралы талап қою тіркеу (қайта тіркеу) кезінде заңды тұлғамен байланысу, сондай-ақ салықтық бақылауды жүзеге асыру мүмкіндігін болдырмайтын, заңды тұлғаның мекенжайы туралы анық емес мәліметтерді қасақана бергенін куәландыратын мән-жайлар орын алған кезде де қанағаттандырылуға жатады.

      Мынадай мән-жайлар заңды тұлғаның орналасқан жері туралы мәліметтердің анық еместігін куәландыруы мүмкін:

      құжаттарда көрсетілген мекенжайдың іс жүзінде болмауы;

      үй-жайды жалға алудың жалған шарты ұсынылуы;

      өзге де мән-жайлар.

      Заңды тұлғаның тіркелген (қайта тіркелген) жері бойынша болмауын оның тұрақты жұмыс істейтін органының көрсетілген мекенжай бойынша орналаспаған, жүргізілген салықтық зерттеп-қарау нәтижелерінің теріс болуы, пошта хат-хабары адресаттың болмауына байланысты оны тапсыру мүмкін емес деген белгімен қайтарылғаны туралы деректер куәландырады. 

      Ескерту. 13-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      14. Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстық іс бойынша қорытынды шешімнің болмауы заңды тұлғаны тарату (қайта тіркеуді жарамсыз деп тану) туралы талап қоюдан бас тарту үшін сөзсіз негіз бола алмайды.

      Соттар істі қарау кезінде істің нақты мән-жайларын негізге алып, анықталған мән-жайларға байланысты өз түйіндерін қылмыстық іс бойынша қорытынды шешімнің болуымен не болмауымен ғана байланыстырмай, шешім шығаруға тиіс.

      Ескерту. 14-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      15. Қатысушылар құрамының өзгеруіне байланысты заңды тұлғаны қайта тіркеуге дау айту туралы істер бойынша соттар заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы Заңның 14-бабының ережелерін ескеруге тиіс.

      Осы нормада шаруашылық серіктестіктерді мемлекеттік қайта тіркеу үшін қатысушылардың құрамын өзгерту негізінде Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне және құрылтай құжаттарына сәйкес шаруашылық серіктестіктен шығатын қатысушының серіктестіктің мүлкіндегі (жарғылық капиталындағы) үлеске немесе оның бір бөлігіне құқығын иеліктен шығарғанын (басқаға бергенін) растайтын құжат ұсынылатыны көзделген.

      Мұндай шарттың тарабы жеке тұлға болып табылса, шартты нотариат куәландыруға тиіс.

      Істерді қарау кезінде соттар мұндай мәмілелерге сот тәртібімен дау айтылған-айтылмағанын, осы мәмілелерге дау айтылатын-айтылмайтынын немесе заңның тікелей нұсқауына байланысты мәмілелер маңызсыз болып табылатын-табылмайтынын анықтау қажет.

      Заңды тұлғаны мемлекеттік қайта тіркеу тіркеуші органның әкімшілік актісі болып табылады, осыған байланысты мұндай қайта тіркеуді жарамсыз деп тану туралы талап қою әкімшілік сот ісін жүргізу тәртібімен қаралуға жатады.

      Ескерту. 15-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      16. Дара кәсіпкерді немесе заңды тұлғаны тіркеуді жарамсыз деп тану, сондай-ақ заңды күшіне енген сот шешімінің негізінде заңды тұлғаны қайта тіркеуді жарамсыз деп тану кезінде көрсетілген тұлғаларды ҚҚС бойынша тіркеу есебінен шығару осындай есепке қою күнінен не қайта тіркеу күнінен бастап жүргізілетіні Салық кодексінің 85-бабы 4-тармағының 4), 5) тармақшаларында және 6-тармағының 2), 3) тармақшаларында белгіленген.

      Бұл ережелер салық органы шешім шығарған немесе әрекет (әрекетсіздік) жасаған кезде қолданысқа енгізілген заң нормаларына сәйкес жүзеге асырылатын салықтық әкімшілендіруге жатады.

      Салық кодексінің 400-бабының 1-тармағына сәйкес тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді алушыда ҚҚС сомаларын есепке жатқызу құқығы туындауы үшін өнім беруші ҚҚС төлеуші болуы қажет.

      Бұл ретте есепке жатқызылатын ҚҚС сомасынан алып тастау декларацияда ҚҚС есепке жатқызылатын ҚҚС ретінде танылған салық кезеңінде жүргізіледі.

      Осындай өзара есеп айырысулар бойынша КТС, егер салық төлеуші бұрын мұндай шығыстарды камералдық бақылау нәтижелері бойынша өз бетінше алып тастамаса, құжаттық салықтық тексерулер нәтижесі бойынша есепке жазылуы мүмкін. Бұл ретте салықтық тексеру актісі салықтық бұзушылықтың толық сипаттамасы көрсетіле отырып, салық және өзге де заңнаманың тиісті нормасына сілтеме жасала отырып жасалады. Салық төлеушінің контрагентін тарату (қайта тіркеуді жарамсыз деп тану) туралы заңды күшіне енген сот шешімінен басқа, КТС сомаларын есепке жазу үшін негіз ретінде осы тұлғалар арасындағы қаржы-шаруашылық операциялардың жарамсыздығын куәландыратын өзге де мән-жайлар көрсетілуі мүмкін.

      Ескерту. 16-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      17. Салық кодексінің 48-бабы 1-тармағына сәйкес мынадай:

      салық органы салықты және бюджетке төленетін төлемдерді есептеуге, есепке жазуға немесе олардың есептелген, есепке жазылған сомасын қайта қарауға құқылы болатын;

      салық төлеуші (салық агенті) салықтық есептілікті ұсынуға міндетті, салықтық есептілікке өзгерістер мен толықтырулар енгізуге, салықтық есептілікті кері қайтарып алуға құқылы болатын;

      салық төлеуші (салық агенті) салықты және бюджетке төленетін төлемдерді, өсімпұлды есепке жатқызуды және (немесе) қайтаруды талап етуге құқылы болатын уақыт кезеңі салықтық міндеттеме мен талап бойынша талап қоюдың ескіру мерзімі деп танылады.

      Салық кодексінің 48-бабына сәйкес салықтық міндеттеме мен талап бойынша талап қоюдың ескіру мерзімі үш жылды құрайды. Талап қоюдың ескіру мерзімі бес жылды құрайтын мына салық төлеушілер:

      жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшартқа сәйкес қызметті жүзеге асыратын;

      Кәсіпкерлік кодексіне сәйкес субъектілердің осындай санатына жатқызылған ірі кәсіпкерлік субъектілері;

      Салық кодексінің 30-тарауының шарттарына сәйкес келетін Қазақстан Республикасының резиденттері ерекше болып табылады.

      Құқықтық актілер туралы заңның 11-бабының 1 және 2-тармақтарына сәйкес егер нормативтік құқықтық актілерде немесе оларды қолданысқа енгізу туралы актілерде өзгеше көзделмесе, барлық нормативтік құқықтық акті тікелей қолданылады.

      Қолданысқа енгізілген нормативтік құқықтық актілерді қолдану үшін қандай да бір қосымша нұсқаулар талап етілмейді.

      Салық төлеушілер мен салық органдары салықтық құқықтық қатынастарға түсе отырып, Қазақстан Республикасының заңнамасын сақтауға міндетті, күші жойылған және қолданысын тоқтатқан заңнама нормалары олар жойылғаннан кейін жасалатын, адамдардың әрекеттеріне қолдануға жатпайды.

      Соттар 2020 жылғы 1 қаңтардан бастап салықтық құқықтық қатынастарға қатысушылар ағымдағы салық кезеңінде алдыңғы салық кезеңдеріне қатысты әрекеттер жасаған кезде Салық кодексінің бес жылдық талап қоюдың ескіру мерзімі туралы күші жойылған нормасын қолдануға құқылы емес екенін ескергені жөн, өйткені Салық кодексінің қолданыстағы нормасы бойынша мұндай мерзім, егер Салық кодексінде өзгеше көзделмесе, үш жылды құрайды.

      Салық органдары салық төлеушіге және (немесе) салық агентіне талап қоюдың ескіру мерзімінің шегінен тыс талаптар қоюға құқылы емес. Бұл ретте Салық кодексі өсімпұлды есептеуді талап қоюдың ескіру мерзімімен шектемейді.

      Ескерту. 17-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      18. Салық органының салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есептелген, есепке жазылған сомасын есепке жазу немесе қайта қарау құқығына қатысты талап қоюдың ескіру мерзімі Салық кодексінің 114-бабы 2-тармағының 1), 2) және 3) тармақшаларында көзделген хабарламалар шығарылған күнге есептеледі.

      Салық кодексінің 48-бабының 9-тармағында талап қоюдың ескіру мерзімі ұзартылатын жағдайлар белгіленген. Аталған баптың 10-тармағында талап қоюдың ескіру мерзімін тоқтата тұру жағдайлары көзделген.

      Трансферттік баға белгілеу мәселелері бойынша салықтық тексеру жүргізу кезінде оның тоқтатыла тұруын ескере отырып, талап қоюдың жалпы ескіру мерзімі жеті жылдан аспауға тиіс.

      Көрсетілген мәселелер бойынша тексеруді тоқтата тұрған кезде салық органы "Трансферттік баға белгілеу туралы" 2008 жылғы 5 шілдедегі № 67-IV Қазақстан Республикасының Заңының 8-бабының талаптарын сақтауға тиіс. Ескіру мерзімінің өтуі сұрау салу жіберілген кезде тоқтатыла тұруы мүмкін, ол мынадай талаптарға сәйкес келуге:

      мемлекеттің құзыретті органына (ұйымына) жолданған;

      дербестендірілген, тексерілетін салық төлеушіге қатысты жасалған;

      тексеру нысанасына кіретін мәселелер бойынша енгізілген болуға тиіс.

      Соттар сұрау салу жоғарыда көрсетілген талаптарға сәйкес келмеген жағдайда мұндай сұрау салу жіберілген болып есептелмейтінін ескергені жөн.

      Салық кодексінің 48-бабының 10-тармағына байланысты сотқа дейінгі тергеп-тексеру шеңберінде жүргізілген салықтық тексеру аяқталған күннен бастап қылмыстық іс бойынша іс жүргізу аяқталғанға дейінгі уақыт кезеңі талап қоюдың ескіру мерзіміне кірмейді.

      Салық органдарының салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есептелген, есепке жазылған сомасын талап қоюдың ескіру мерзімі ішінде қайта қарау құқығы көрсетілген мерзім сақталған жағдайда олардың Салық кодексінің 145-бабы 3-тармағында көзделген жоспардан тыс салықтық тексерулерді бұрын тексерілген кезең үшін жүргізуге құқылы екенін білдіреді.

      Салық кодексінің 56-бабында салықтық міндеттемені тоқтату негіздерінің түпкілікті тізбесі айқындалған.

      Мемлекеттік кіріс органдары есептеген, есепке жазған және салық төлеушілерге талап қоюдың ескіру мерзімдері шегінде төлеуге ұсынған салықтарды және бюджетке төленетін басқа да төлемдерді төлеу туралы салықтық талаптар бойынша талап қоюдың ескіру мерзімінің өтуі туындаған салықтық міндеттемені тоқтатпайды және салық төлеушіні оны орындаудан босатпайды.

      Ескерту. 18-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      19. Салық кодексінің 48-бабы 1-тармағының 3) тармақшасына сәйкес салық төлеуші (салық агенті) салық және бюджетке төленетін төлемдерді, өсімпұлды есепке жатқызуды және (немесе) қайтаруды талап етуге құқылы уақыт кезеңі салықтық міндеттеме мен талап бойынша талап қоюдың ескіру мерзімі болып танылады.

      Салық органының салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есептелген, есепке жазылған сомасын есепке жазуға немесе қайта қарау құқығын және салық төлеушінің салық және бюджетке төленетін төлемдерді, өсімпұлды есепке жазуды және (немесе) қайтаруды талап ету құқығын бөлу қажет. Мәселен, салық төлеушінің бюджеттен салықты қайтару құқығын іске асыру кезінде салық органы салықтың есептелген сомасын есептемейді және қайта қарамайды, бірақ бюджеттен салықты қайтаруды растайды не растаудан бас тартады.

      Осыған байланысты салық төлеушілердің салықтарды және бюджетке төленетін төлемдерді, өсімпұлды есепке жатқызуды және (немесе) қайтаруды талап ету құқығына қатысты талап қоюдың ескіру мерзімін есептеу кезінде салықтық тексеру нәтижелері бойынша шешім, оның ішінде салықтық тексеру нәтижелері туралы хабарлама шығарылған күнді емес, Салық кодексінің 101-бабы 4-тармағының 1) тармақшасында көзделген салықтық өтінішті немесе Салық кодексінің 431-бабы 1-тармағының 2) тармақшасында көзделген ҚҚС-ның асып кету сомасын қайтару туралы талапты салық органының қабылдау (тіркеу) күнін назарға алған жөн.

      Ескерту. 19-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      20. Сот АК-нің 179-бабының 2-тармағына сәйкес талап қоюдың ескіру мерзімін сот шешім шығарғанға дейін дауда тарап жасаған мәлімдеме бойынша ғана қолданады.

      Соттар заңның осы нормасы АК-нің 1-бабының 4-тармағына байланысты салық дауларына қолданылмайтынын ескеруге тиіс. Салық заңнамасында белгіленген талап қоюдың ескіру мерзімінің сақталуын сот бұл туралы тараптардың арызы бар-жоғына қарамастан тексеруге міндетті.

      Ескерту. 20-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      21. Соттардағы мемлекеттік баж алу объектілері, мөлшерлемелері және оны төлеу тәртібі Салық кодексінің 609, 610, 623-баптарында белгіленген.

      Мемлекеттік баж мөлшерлемелері, егер Салық кодексінің 610-бабында өзгеше белгіленбесе, республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және мемлекеттік баж төленген күні қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің еселенген мөлшерінде немесе талап қою сомасының пайызында айқындалады.

      Жеке және заңды тұлғалардың салық органдарының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым жасау және дара кәсіпкерлердің, шаруа немесе фермер қожалықтарының, заңды тұлғалардың тексеру актілері бойынша хабарламаларға дау айтуы туралы істер бойынша мемлекеттік баж Салық кодексінің 610-бабы 1-тармағының 2), 3), 4) тармақшаларында белгіленген мөлшерде алынады.

      Салық кодексінің 616-бабында соттарда мемлекеттік баж төлеуден босату негіздерінің толық тізбесі белгіленген.

      Егер талап қоюшы мемлекеттік бажды бюджеттік сыныптаманың қате кодына төлесе, не толық мөлшерде төлемесе, онда Қазақстан Республикасы Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің (бұдан әрі – ӘРПК) 138-бабының төртінші бөлігіне сәйкес судья талап қоюшыға осы кемшіліктерді көрсетеді және оларды түзету үшін мерзім белгілейді.

      Төленген мемлекеттік баж сомаларын қайтару жағдайлары мен тәртібі Салық кодексінің 108-бабында регламенттелген.

      Аталған норманың 4-тармағында іс бойынша тарап болып табылатын мемлекеттік мекемеден мемлекеттік баж сомасын қайтару үшін қажетті салық органына ұсынылуға жататын құжаттардың (салықтық өтініш және соттың заңды күшіне енген шешімі) толық тізбесі қамтылған. Сот мемлекеттік мекемеден мемлекеттік бажды өндіріп алу туралы атқарушылық парақты жазып бермейді.

      Ескерту. 21-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      22. Камералдық бақылау салық органдары тексеру тағайындау және жүргізу рәсімінсіз жүзеге асыратын мемлекеттік бақылау нысандарының бірі болып табылады.

      Камералдық бақылаудың мақсаты – Салық кодексінің 96-бабына сәйкес салық органдарында тіркеу есебіне қою және (немесе) салықтық есептілікті ұсыну және (немесе) салықты және бюджетке төлемдерді төлеу арқылы салық төлеушіге анықталған бұзушылықтарды өз бетінше жою құқығын беру.

      Салық органдары бұзушылықтарды салық төлеуші (салық агенті) ұсынған салықтық есептілікті, уәкілетті мемлекеттік органдардың мәліметтерін, сондай-ақ салық төлеушінің қызметі туралы басқа да құжаттар мен мәліметтерді зерделеу және талдау негізінде анықтауы мүмкін.

      Салық кодексінің 96-бабының 2-тармағына сәйкес камералдық бақылау нәтижелері бойынша салық органдары анықтаған бұзушылықтарды жою туралы хабарламаның (бұдан әрі – камералдық бақылау нәтижелері бойынша хабарлама) орындалуы деп:

      хабарламада көрсетілген бұзушылықтармен келіскен жағдайда – салық төлеушінің (салық агентінің) анықталған бұзушылықтарды Салық кодексінің 96-бабы 2-тармағының 1) тармақшасында көрсетілген тәсілдермен жоюы;

      хабарламада көрсетілген бұзушылықтармен келіспеген жағдайда – Салық кодексінің 96-бабының 3-тармағында көрсетілген бұзушылықтарды қоспағанда, салық төлеушінің (салық агентінің) хабарламаны жіберген салық органына анықталған бұзушылықтар бойынша түсініктеме беруі танылады.

      Кез келген жағдайда салық төлеуші мына әрекеттердің бірін жасауға: бұзушылықтарды жоюға, түсініктеме беруге немесе шағым беруге құқылы.

      Салық төлеушінің Салық кодексінде белгіленген мерзімде Салық кодексінің 96-бабы 3-тармағында көрсетілмеген және Салық кодексінің 96-бабы 2-тармағы 2) тармақшасының талаптарына сәйкес келетін анықталған бұзушылықтар бойынша түсініктеме беруі камералдық бақылау нәтижелері бойынша салық органдары анықтаған бұзушылықтарды жою туралы хабарламаның орындалуы деп танылады және олардың негізділігін мәні бойынша тексеруді талап етпейді.

      Ескерту. 22-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      23. ӘРПК-нің 135-бабының екінші бөлігіне (тану туралы талап қою) байланысты талап қоюшы бұдан былай заңды күші жоқ, ауыртпалық түсіретін әкімшілік актіні заңсыз деп тануды талап етуі де мүмкін, сондықтан камералдық бақылау нәтижелері бойынша орындалған хабарламаға дау айту туралы талап қоюлар соттың қарауына жатады.

      Камералдық бақылау нәтижелері бойынша хабарламаға дау айту туралы талап қою әкімшілік сот ісін жүргізу тәртібімен қаралуға жатады.

      Камералдық бақылау нәтижелері бойынша салық органдары анықтаған Салық кодексінің 96-бабы 3-тармағының 2) және 3) тармақшаларында көзделген бұзушылықтарды жою туралы хабарламаларға дау айту туралы талап қоюларды қарау кезінде сот тіркелуі (қайта тіркелуі) Салық кодексінің 96-бабы 5-тармағына сәйкес заңды күшіне енген сот шешімімен жарамсыз деп танылған осы заңды тұлғадан және (немесе) дара кәсіпкерден тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді іс жүзінде алғанын растау үшін салық төлеуші ұсынған дәлелдемелерге баға беруге және оларды зерттеуге міндетті.

      Барлық өзге жағдайларда сот салық органында оның талаптарының мәні бойынша негізділігін тексермей хабарлама шығару үшін заңда көзделген негіздердің бар-жоғын анықтауы жеткілікті. Олай болмаған жағдайда болашақ салықтық тексерулердің, оның ішінде камералдық бақылау нәтижелері бойынша хабарламаны орындамау мәселесі бойынша жоспардан тыс тақырыптық тексерулердің нәтижелері алдын ала шешілетін болады.

      Салық органы:

      түсініктеме салық төлеушінің ұсынуына жатпайтын (Салық кодексінің 96-бабының 3-тармағы) және бұзушылықтар жойылмаған;

      камералдық бақылау нәтижелері бойынша хабарламаға түсініктеме ұсыну не шағым беру үшін Салық кодексінде белгіленген мерзім өткізіп алынған және бұзушылықтар жойылмаған;

      заңды күшіне енген сот шешімімен Салық кодексінің 96-бабы 3-тармағына сәйкес салық төлеушіге шығарылған хабарламаны заңсыз деп тану туралы талап қоюды қанағаттандырудан бас тартылған және бұзушылықтар жойылмаған жағдайларда да хабарламаны орындалмаған деп тану туралы шешім шығаруға құқылы.

      Хабарламаны орындалмаған деп тану туралы шешімге шағымды (талап қоюды) салық төлеуші оны жоғары тұрған салық органына және (немесе) уәкілетті органға немесе сотқа табыс еткен (алған) күннен бастап он жұмыс күні ішінде беруі мүмкін.

      Шағым (талап қою) берілуі мүмкін органды таңдау құқығы салық төлеушіге тиесілі.

      Ескерту. 23-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      24. Салық кодексінің 19-бабы 2-тармағының 11) тармақшасына байланысты салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің толық және уақтылы түсуін қамтамасыз ету жөніндегі міндеттерді орындау мақсатында салық органдары Салық кодексіне сәйкес салықтық міндеттемені орындауды қамтамасыз ету тәсілдерін қолдануға және салықтық берешекті мәжбүрлеу тәртібімен өндіріп алуға міндетті. Мерзімінде орындалмаған салықтық міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдері және салықтық берешекті мәжбүрлеп өндіріп алу шаралары тиісінше, Салық кодексінің 13 және 14-тарауларында көзделген.

      Дара кәсіпкер болып табылмайтын жеке тұлғаға, жеке практикамен айналысатын адамға қатысты салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің төленбеген сомасына өсімпұл есепке жазу ретінде мерзімінде орындалмаған салықтық міндеттеменің орындалуын қамтамасыз етудің осындай тәсілі ғана қолданылуы мүмкін. Оған салықтық берешекті мәжбүрлеп өндіріп алу шаралары қолданылмайды.

      Осы Ережелер дара кәсіпкер болып табылатын жеке тұлғаның, жеке практикамен айналысатын адамның аталған қызметті жүзеге асыруымен байланысты емес кіріс алуынан қалыптасқан салықтық берешегіне қатысты да қолданылады.

      Бұл ретте Салық кодексінің 117-бабының 3-тармағына байланысты салық органдарының тиісті салықтық кезең үшін салықты төлеу мерзімі басталғаннан кейін салықтың есептелген сомаларын қайта қарауы нәтижесінде пайда болған жеке тұлғалардан алынатын мүлік салығы, жер салығы және көлік құралдары салығы бойынша бересі сомасына өсімпұл есепке жазылмайтынын назарда ұстаған жөн.

      Ескерту. 24-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      25. Салық кодексінің 116, 120-баптарына сәйкес салық төлеушінің (салық агентінің) мүлкіне билік етуін шектеу мерзімінде орындалмаған салықтық міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдерінің бірі болып табылады.

      Заңда белгіленген тәртіппен өткізілген, билік етуі шектелген мүлікті сауда-саттықта (аукционда) сатып алған кезде сатып алынған мүліктің құнын төлеу жөніндегі міндеттемелерді толық орындаған, бірақ салық органы шешімінің негізінде ауыртпалықтың болуына байланысты меншік құқығын өзіне тіркеуге мүмкіндігі жоқ сатып алушы сотқа сауда-саттықта (аукционда) сатып алынған мүлікті тізімдемеден алып тастау туралы талап қою тәртібімен талап етуге құқылы.

      Мүлікті сауда-саттықта (аукционда) сатып алған адамның құқықтарын қорғау сатып алушының құқықтарын тіркеуден бас тартқан тіркеуші органның әрекетсіздігіне дау айту және оған тиісті мемлекеттік тіркеуді жүргізу міндетін жүктеу арқылы жүзеге асырылмайды. Бұл жағдайда тіркеуші органның әрекетсіздігін заңсыз деп танудың құқықтық негіздері жоқ, өйткені ол салық органының шешімін орындау үшін ауыртпалықты тіркеген.

      Соттар салық заңнамасында кепілге салынған мүлікке билік етуге шектеуді қолдануға тыйым салатын нормалар жоқ екенін назарда ұстағандары жөн.

      Салық органы шешімінің болуы осы мүлікті сауда-саттықта өткізу үшін кедергі болып табылмайды.

      Салық кодексінің 124-бабына сәйкес салық төлеуші және (немесе) үшінші тұлға кепілге салған мүлікті, сондай-ақ салық төлеушінің (салық агентінің) билік етуі шектелген мүлкін өткізу тәртібін уәкілетті орган айқындайды.

      Ескерту. 25-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      26. Салықтық берешекті мәжбүрлеп өндіріп алу шаралары Салық кодексінің 121-бабының 3-тармағында белгіленген тәртіппен салық төлеуші – заңды тұлғаға, заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшесіне, Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын бейрезидентке, дара кәсіпкерге, жеке практикамен айналысатын адамдарға қолданылады. Әрбір келесі шара егер алдыңғы шараны қолдану нәтижесінде салықтық берешек өтелмеген кезде қолданылады. Осыған байланысты салық органы салықтық берешекті ақша есебінен өндіріп алу жөнінде тиісті шаралар қабылданғаннан кейін ғана салық төлеушінің билік етуі шектелген мүлікті өткізуге көшуге құқылы.

      Ескерту. 26-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      27. Салық кодексінің нормаларымен салық төлеушілерден салықтық берешекті соттан тыс тәртіппен өндіріп алу мүмкіндігі толық көлемде қамтамасыз етілген. Сондықтан салық органдарының салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша бересіні және өсімпұлды осы тұлғалардан өндіріп алу туралы талап қоюлары азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қаралуға және шешуге жатпайды.

      Алайда бейрезиденттің Қазақстан Республикасындағы қызметінің нәтижесінде пайда болған салықтық берешегін тұрақты мекеме арқылы өтеу үшін Қазақстан Республикасының аумағында мүлкі болмаған немесе жеткіліксіз болған кезде салық органдары бейрезиденттен көрсетілген берешекті өндіріп алу туралы талап қоюмен сотқа жүгінуге құқылы. Бұл ретте Шаруашылық қызметті жүзеге асыруға байланысты дауларды шешу тәртібі туралы келісімнің (Киев, 1992 жылғы 20 наурыз) 4-бабының 1-тармағын және АПК-нің 30-бабының үшінші бөлігін негізге алу қажет.

      Ескерту. 27-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      28. Талап қоюшылардың салық органдарының әрекеттері мен актілеріне шағым жасауының барлық кезеңінде сот әкімшілік қалау болған жағдайларда тараптарды татуластыру және дауды салық органының өз бетінше шешу мүмкіндіктерін қарау керек (мысалы, техникалық қателер болған кезде ақпараттық жүйелерге өзгерістер енгізу, камералдық бақылау хабарламалары үшін "орындалған" мәртебесін көрсету және тағы басқа).

      Ескерту. 28-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      29. Салық кодексінің 178-бабы 1-тармағына сәйкес салық төлеушінің (салық агентінің) тексеру нәтижелері туралы хабарламаға шағымын соттан тыс тәртіппен қарау және ол бойынша шешім қабылдау уәкілетті органның құзыретіне жатқызылған. Бұл ретте шағымның көшірмесін салық төлеуші (салық агенті) салықтық тексеруді жүргізген және салықтық тексерудің алдын ала актісіне салық төлеушінің (салық агентінің) қарсылықтарын қараған салық органына жіберуге тиіс.

      Салық кодексінің 182-бабының 2-тармағына сәйкес салық төлеушінің (салық агентінің) тексеру нәтижелері туралы хабарламаға шағымын қарау қорытындылары бойынша уәкілетті орган шағым жасалған хабарламаны өзгеріссіз, ал шағымды қанағаттандырусыз қалдыру не шағым жасалған хабарламаның толық немесе бір бөлігін жою туралы шешім шығарады.

      Шағымды қарау нәтижелері бойынша шағым жасалған хабарламаның бір бөлігінің күші жойылған жағдайда, салықтық тексеруді жүргізген салық органы жаңа хабарлама (салық төлеушінің (салық агентінің) тексеру нәтижелері туралы хабарламаға шағымын қарау қорытындылары туралы хабарлама) шығарады және оны салық төлеушіге (салық агентіне) жолдайды.

      ӘРПК-нің 98-бабының алтыншы бөлігіне сәйкес арыз иесіне зиян келтіру үшін шағым жасауға жол берілмейді. Салық кодексінің 186-бабының тәртібімен тақырыптық тексеру салық төлеушінің (салық агентінің) шағымын қарау барысында тағайындалатындықтан, уәкілетті орган тексеру нәтижелері бойынша дау айтылған хабарламада есепке жазылмаған салықтың, бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің, өсімпұлдардың қосымша сомаларын есепке жазу туралы шешім қабылдай алмайды.

      Жоғары тұрған органның (уәкілетті органның) салықтық тексеру нәтижелері туралы хабарламаға берілген шағымды қарау нәтижелері бойынша қабылдаған шешімі сотта дау айтудың нысанасы бола алмайды, өйткені ол құқықтық салдарға алып келмейді. Салықтық тексерудің нәтижелері туралы хабарлама өзгеріссіз қалдырылған кезде көрсетілген хабарламаға, ал оның бір бөлігінің күші жойылған кезде тексеру нәтижелері туралы хабарламаға берілген шағымды қарау қорытындылары бойынша хабарламаға сот тәртібімен дау айтылуы мүмкін.

      Ескерту. 29-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      30. Салық кодексінің 148-бабына сәйкес нұсқама салықтық тексеру жүргізу үшін негіз болып табылады.

      Тексеруді тағайындау туралы акт ретінде нұсқама сот дауының нысанасы болуы мүмкін, өйткені ол салық органының билік өкілеттіктерін жүзеге асыруы шеңберінде шығарылады, салық төлеуші (салық агенті) үшін құқықтық салдарға алып келеді.

      Бұл ретте нұсқамаға шағым жасау кезеңінде салық төлеушінің тексерілетін кезеңге қатысты түзететін салықтық есептілікті ұсынуға құқығы жоқ.

      Жоспардан тыс тексерулер Салық кодексінің 145-бабының 3-тармағында және Кәсіпкерлік кодекстің 144-бабының 3-тармағында санамаланған негіздер болмаған кезде тағайындалмайды және жүргізілмейді. Мұндай тексерулер жарамсыз, ал оларды тағайындау туралы актілер тексеру жүргізу үшін негіздер болмаған кезде шығарылған, Кәсіпкерлік кодекстің 156-бабы 1-тармағының және 2-тармағы 1) тармақшасының негізінде заңсыз деп танылуға және олардың күші жойылуға жатады.

      Ескерту. 30-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      31. Салық кодексінің 159-бабы ережелерінің негізінде салықтық тексеру нәтижелері бойынша шешім салық органы салықтық тексеру нәтижелері бойынша шығарған салықтық тексеру нәтижелері туралы хабарлама болып табылады, салық төлеуші (салық агенті) салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің, міндетті зейнетақы жарналарын, міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарын есептеу, ұстап қалу, аудару жөніндегі міндеттемелердің есепке жазылған сомаларымен, әлеуметтік аударымдарды және (немесе) міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруға жарналар мен өсімпұлдарды есептеумен және төлеумен, залалдарды азайтумен, бейрезиденттердің кірістерінен төлем көзінен ұсталған ҚҚС-ның және (немесе) корпоративтік (жеке) табыс салығының асып кету сомаларын қайтарудың расталмауымен келіспеген жағдайда сот тәртібімен хабарламаға ғана шағым жасалуға жатады. Сот дау айтылған сомаларды есепке жазудың заңдылығын салықтық тексеру актісінде жазылған түйіндерді ескере отырып тексереді.

      Егер салық төлеуші салықтық тексеру актісінің жоғарыда келтірілген салдарға әкеп соқпаған, алайда өзінің құқықтары мен міндеттеріне, оның ішінде болашақ салықтық кезеңдерде де әсер ететін түйіндерімен келіспесе, аталған актіге дау айтуы мүмкін. Тексеру актісіне шағым жасау салық органдары лауазымды адамдарының әрекеттеріне шағым жасау үшін Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.

      Салықтық тексеру нәтижелері туралы хабарламаны орындау салық төлеушіні орындалған хабарламаға Салық кодексінде көзделген тәртіппен және мерзімдерде шағым жасау құқығынан айырмайды.

      Салықтық тексеру актісінің мазмұны Салық кодексінің 158-бабы 1-тармағының талаптарына сәйкес келуге тиіс. Салық органының салық төлеуші (салық агенті) жол берген Қазақстан Республикасының салық және өзге де заңнамасын бұзу туралы тұжырымдары заңнама нормаларына сілтеме жасалып, бұзушылықтар туралы куәландыратын дәлелдер негізделіп және мән-жайлар ашылып баяндалуға тиіс.

      ӘРПК-нің 129-бабының үшінші бөлігіне сәйкес салықтық тексеру нәтижелеріне шағым жасау туралы талап қоюды қарау кезінде салық органы салықтық тексеру актісінде жазылған, салық төлеушінің салық және өзге де заңнаманы бұзғанын куәландыратын түйіндер мен негіздемелерге ғана сілтеме жасай алады.

      Салық органының салық сомасын есепке жазуы не кірістерді, шығыстарды және есепке жатқызуды түзетуі Салық кодексінің талаптарына сәйкес тиісті фактілер расталған кезде мүмкін болады.

      Ескерту. 31-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      32. Салық кодексінің 6-бабында белгіленген салық салудың айқындылығы қағидатына сәйкес Қазақстан Республикасының салық және бюджетке төленетін төлемдері айқын болуға тиіс.

      Салық салудың айқындылығы салық төлеушінің салықтық міндеттемесінің, салық агентінің салықты есептеу, ұстап қалу және аудару жөніндегі міндеттерінің туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық негізі мен тәртібінің Қазақстан Республикасының салық заңнамасында белгіленуін білдіреді.

      Ескерту. 32-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      33. Сотқа талап қоюмен жүгінуге арналған мерзім: салықтық тексеру нәтижелері туралы хабарламаға тікелей сотта дау айтылған жағдайда – Салық кодексінің 115-бабының 1, 2, 3-тармақтарында белгіленген тәртіппен ол табыс етілген күннен бастап, ал уәкілетті органға алдын ала шағым жасалған жағдайда – салық төлеушіге, салық агентіне осы органның шағымды толық немесе бір бөлігінде қанағаттандырусыз қалдыру туралы шешімі туралы белгілі болған күннен бастап немесе Салық кодексінде белгіленген шағымды қарау, егер мұндай шағым бойынша шешім қабылданбаған болса, мерзімі өткен күннен бастап есептеледі. Егер салық төлеушінің, салық агентінің шағымын қарау нәтижелері бойынша жаңа хабарлама шығарылса, оған сотта дау айту мерзімі белгіленген тәртіппен жаңа хабарлама тапсырылған күннен бастап есептеледі.

      Салық органдары лауазымды адамдардың әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) дау айту кезінде көрсетілген мерзім салық төлеушіге, салық агентіне оның құқықтарының және заңмен қорғалатын мүдделерінің бұзылғаны туралы не жоғары тұрған салық органының оның шағымын толық немесе бір бөлігін қанағаттандырусыз қалдырғаны туралы белгілі болған күннен бастап есептеледі.

      34. Салық кодексінің 4-бабына сәйкес салық салу қағидаттарына салық салудың міндеттілігі, айқындылығы, әділдігі, адалдығы, салық жүйесінің бірлігі және Қазақстан Республикасының салық заңнамасының жариялылығы қағидаттары жатады.

      Салық кодексінің 8-бабының 1, 2-тармақтарына сәйкес салық төлеушінің (салық агентінің) салықтық міндеттемені орындау жөніндегі әрекеттерді (әрекетсіздікті) жүзеге асырудағы адалдығы көзделеді.

      Салық төлеушінің (салық агентінің) салықтық пайда алу (салықтық үнемдеу) және салықтық төлемдерді азайту мақсатында өзінің заңсыз әрекеттерінен пайда табуына жол берілмейді.

      Салық органының дау айтылатын актіні қабылдауы үшін негіз болған мән-жайларды дәлелдеу міндеті салық органына жүктеледі.

      ӘРПК-нің 128-бабына сәйкес дәлелдемелерді, дәлелдемелер ретінде жол берілмейтін нақты деректерді, дәлелдеу нысанасы мен дәлелдемелердің дереккөздерін құқықтық реттеу, сондай-ақ дәлелдемелерді (дәлелдеуді) жинау, зерттеу, бағалау және пайдалану тәртібі және дәлелдемелер мен дәлелдеу туралы басқа да ережелер ӘРПК-де белгіленген ерекшеліктерді қоспағанда, АПК-нің нормаларында айқындалады.

      ӘРПК-нің 128-бабының ережелері ескеріле отырып, салық төлеушіде салық пайдасы туындауының заңсыздығы дәлелдемелерін сотқа ұсыну бойынша міндет салық органына жүктелген.

      Ескерту. 34-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      35. Салық төлеуші салықтық тексеру нәтижелері туралы хабарламаға не Салық кодексінің 18-тарауының 2-параграфында белгіленген салықтық тексерулер жүргізу тәртібі мен мерзімдерін салық органының бұзушылықтар негізі бойынша тексеру актісіне дау айтқан кезде сот жол берілген бұзушылықтардың сипатын және олардың тексеру нәтижелерінің заңдылығы мен негізділігіне әсерін бағалауды негізге алуы керек. Атап айтқанда, Салық кодексінің 148-бабына сәйкес салықтық тексеру жүргізу үшін негіз болып табылатын нұсқамасыз не кейіннен заңсыз деп танылған нұсқаманың негізінде жүргізілген тексеру нәтижелері заңсыз деп танылуға жатады.

      Егер Кәсіпкерлік кодексінің 146-бабының 1-тармағын бұза отырып, қарсы тексеруді қоспағанда, салықтық тексеруді жүргізуге арналған нұсқама құқықтық статистика және арнайы есепке алу саласындағы уәкілетті органда тіркелмеген болса, жоғарыда көрсетілген салдар туындайды.

      Ескерту. 35-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      36. Салық кодексінің 145-бабының 3-тармағында жоспардан тыс салықтық тексерулерді, оның ішінде Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексінде көзделген негіздер бойынша жүргізу жағдайлары көзделген. Салық органы көрсетілген тексерулерді салық заңнамасында көзделген барлық рәсімдерді сақтай отырып тағайындайды және жүргізеді.

      Қылмыстық істі тоқтату осындай салықтық тексеруді тоқтату үшін негіз болып табылмайды. Басталған тексеру Салық кодексінің 158-бабына сәйкес салықтық тексеру актісін жасау және негіздер болған кезде салық заңнамасында көзделген шараларды қабылдау арқылы аяқталуға жатады.

      37. Мыналардың күші жойылды деп танылсын:

      1) "Салық заңнамасын қолданудың сот практикасы туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2017 жылғы 29 маусымдағы № 4 нормативтік қаулысы;

      2) "Салық заңнамасын қолданудың сот практикасы туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2017 жылғы 29 маусымдағы № 4 нормативтік қаулысына өзгерістер енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2020 жылғы 4 наурыздағы № 4 нормативтік қаулысы.

      38. Конституцияның 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы
А. Мерғалиев
      Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы
Г. Әлмағамбетова