Жетісу облысы Кербұлақ ауданында коммуналдық қалдықтарды басқарудың 2024-2029 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы

Жетісу облысы Кербұлақ аудандық мәслихатының 2024 жылғы 4 желтоқсандағы № 20-165 шешімі

Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексінің 365-бабының 3-тармағының 1) тармақшасымен Кербұлақ аудандық мәслихаты ШЕШІМ ҚАБЫЛДАДЫ:

1. Осы шешімнің қосымшасына сәйкес Жетісу облысы Кербұлақ ауданында коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі 2024-2029 жылдарға арналған бағдарлама бекітілсін.

2. Осы шешім оның алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі .

Кербұлақ аудандық мәслихатының төрағасы

Қ. Бекиев

Шешімге қосымша Кербұлақ аудандық мәслихатының 2024 жылғы 4 желтоқсандағы № 20-165

БАҒДАРЛАМА

Жетісу облысы Кербұлақ ауданында 2024-2029 жылдарға арналған коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі

Қысқартулар тізімі

ӘАБ	әкімшілік-аумақтық бірлік
ӘАO	әкімшілік-аумақтық объект
ҚМР	қосалқы материалдық ресурстар
га	гектар
қ.ә.	Қала әкімшілігі
ЕО	Еуропа Одағы
ЖЭ	жасыл экономика
ЖК	жеке кәсіпкер
кг	килограмм
KҚ	көлемді қалдықтар
КГКП	коммуналдық қазыналық кәсіпорын
ШЖҚ КМК	Шаруашылық жүргізу құқығындағы коммуналдық мемлекеттік кәсіпорын
м3	текше метр
ЖАО	жергілікті атқарушы орган (әкімдік)
ЖӨО	жергілікті өкілді орган (мәслихат)
ҚСК	қалдықтарды сұрыптау кешені
ЭжТРМ	Экология және табиғи ресурстар министрлігі
ҮЕҰ	үкіметтік емес ұйымдар
ҚР	Қазақстан Республикасы
КӨЖ	кеңейтілген өндірушінің жауапкершілігі
ҚСҚ	құрамында сынап бар қалдықтар
Т	тонна
ҚТҚ	қатты тұрмыстық қалдықтар
ҚТҚ	қатты тұрмыстық қалдықтар
ЖШС	Жауапкершілігі шектеулі серіктестік
АО	аумақтық оператор
мың	мың
ТТжӨ	тұрақты тұтыну және өндіріс

БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ПАСПОРТ

Бағдарлама атауы	Жетісу облысы Кербұлақ ауданында 2024-2029 жылдарға арналған коммуналдық қалдықтарды басқару бағдарламасы
Даму негізі	-Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі (365-бап) 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ. -"Қазақстан Республикасының "жасыл экономикаға" көшу тұжырымдамасы туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 30 мамырдағы № 577 Жарлығы. -Әрекет ету тәртібі "Коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 28 желтоқсандағы No 508. -"Жергілікті атқарушы органдарға коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеу бағдарламасын әзірлеу бойынша әдістемелік ұсынымдарды бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрінің 2023 жылғы 18 мамырдағы № 154-ө бұйрығы. -Қалдықтарды басқару саласындағы Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы Экологиялық кодексін іске асыру мақсатында бекітілген өзге де қолданыстағы нормативтік құқықтық актілер.
Даму менеджері	Жетісу облысының әкімдігі
Орындауға жауапты	1)Жетісу ауданының әкімдігі, 2)Кербұлақ ауданының әкімдігі 3)Кербұлақ ауданындағы коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі мамандандырылған ұйымдар.
Бағдарлама мақсаттары	-тұтыну қалдықтарының қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына кері әсерін азайту; -Кербұлақ ауданының елді мекендерінде коммуналдық қалдықтарды басқарудың тиімді жүйесінің үлгісін құру және оны іске асыру арқылы коммуналдық қалдықтардың түзілу көлемін кезең-кезеңмен қысқартуға, сондай-ақ коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және полигондарды рекультивациялау үлесін арттыруға бағытталған белгіленген көрсеткіштерге қол жеткізу; .
Тапсырмалар	1)Кербұлақ ауданында коммуналдық қалдықтарды басқарудың тиімді жүйесінің үлгісін қалыптастыру, оның ішінде Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес және коммуналдық қалдықтардың түзілу, жинау, тасымалдау процестерін қамту және пайдалану ерекшеліктерін ескере отырып. аймақ (климат, география, халықтың өсу динамикасы, аумақты дамыту жоспарлары және т.б.); 2)Бағдарламаны іске асыру үшін қажетті ресурстарды тарту; 3)ұсынылған ұсынымдар негізінде коммуналдық қалдықтарды басқару саласында инфрақұрылым құру; 4)коммуналдық қалдықтарды орналастыру орындарының санын азайту және рұқсат етілмеген қалдықтарды орналастыру орындарын жою бойынша ұсыныстар беру.
Іске асыру мерзімдері	2024-2029 жж
Мақсатты индикаторлар	2029 жылы Бағдарламаның аяқталуына қарай: - Кербұлақ ауданы тұрғындарының 60,1%-ына қалдықтарды жинау ұйымы тұрақты қызмет көрсетеді; - қатты тұрмыстық қалдықтарды сұрыптау қондырғылары салынды – 1 дана; - 1 коммуналдық қоқыс шығару нысаны заң талаптарына сәйкес; -қайта өңделетін материалдар мен қауіпті қалдықтарды жинаудың бір тұрақты пункті; - қайта өңделетін материалдар мен қауіпті қалдықтарды жинайтын бір жылжымалы пункт.
Қаржыландыру көздері мен көлемі	2024-2029 жылдары Бағдарламаны іске асыруға жергілікті бюджеттен және басқа да (бюджеттен тыс) қаржыландыру көздерінен қаражат бөлінетін болады. Бағдарламаны іске асырудың жалпы құны 858,5 млн теңгені құрайды. РОП Операторының ("Жасыл Даму" АҚ) құзыреті бойынша технологиялық қолдау және бірлесіп қаржыландыру мүмкін.

Кесте1- Бағдарламаны іске асыруға арналған қаржы ресурстары, мың теңге

Жылдар бойынша	Барлығы	Р.Б	МБ	Басқа қаржыландыру көздері
2024	10 593	-	10 593	-
2025	419 402	-	184 188	235 214
2026	264 733	-	149 933	114 800
2027	54 159	-	54 159	-
2028	60 017	-	47 567	12 450
2029	49 567	-	49 567	-
Барлығы:	858 469	-	496 005	362 464

Сурет салу1- Бағдарламаны іске асыруға арналған қаржы ресурстары, мың теңге

Сурет салу2- Бағдарламаны қаржыландыру көздері

Кербұлақ ауданы бойынша 2024-2029 жылдарға арналған коммуналдық қалдықтарды басқару бағдарламасын қаржыландыру көлемі Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджет бекітілген кезде және жергілікті бюджеттердің кіріс мүмкіндіктерін ескере отырып нақтыланатын болады. бюджеттер.

Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексінің (388-бап) ережелеріне сәйкес ЭҚҚ операторы жинау, тасымалдау, қайта пайдалануға дайындау, қайта өңдеу, сұрыптау, қайта өңдеу және қайта өңдеу технологияларын енгізу арқылы қатты қалдықтарды басқарудың өңірлік жүйесін дамыта алады. (немесе) қалдықтарды кәдеге жарату, қалдықтарды қайта пайдалануға дайындау, қайта өңдеу, қайта өңдеу, сұрыптау және (немесе) кәдеге жарату бойынша зауыттар (өндiрiстер) салу, жинауды, тасымалдауды, қайта пайдалануға дайындауды жүзеге асыратын ұйымдардың материалдық-техникалық базасын жақсарту; қалдықтарды сұрыптау, қайта өңдеу, қайта өңдеу және (немесе) кәдеге жарату, қалдықтарды энергетикалық қайта өңдеуді ұйымдастыру.

КІРІСПЕ

Кербұлақ ауданы туралы жалпы мәлімет

Кербұлақ ауданы Қазақстан Республикасының Жетісу облысының оңтүстік бөлігінде орналасқан (3-сурет). Ауданның әкімшілік орталығы – Сарыөзек ауылы, облыс орталығы Талдықорған қаласынан 90 шақырым жерде орналасқан.

Сурет салу3- Жетісу облысының әкімшілік-аумақтық бөлінісі

Әкімшілік-аумақтық құрылымына 15 ауылдық округ кіреді, оның құрамына 63 елді мекен кіреді. Ауданның әкімшілік-аумақтық құрылымы төмендегі кестеде көрсетілген (кесте 2).

Қазақстан Республикасы Статистика Бюросының мәліметі бойынша аудан халқының саны 2024 жылдың 1 қаңтарына 43724 адамды құрайды. немесе облыс халқының 6,3% құрады. Ауданда тек ауыл тұрғындары тұрады.

Аудан аумағы 11,5 мың км2, бұл облыс аумағының 9,7% құрайды. Халық тығыздығы – 3,8 адам. км2, бұл орташа аймақтық көрсеткіш. Халықтың тығыздығы бойынша аудан облыста 6-орында (10-нан) орын алады.

Кесте2- Кербұлақ ауданының әкімшілік-аумақтық объектілері

Жоқ.	Ауылдық (қалалық) округ	Елді мекен
1	Сарыөзек ауылдық округі	Сарыөзек
		Өнер. Дос
		Өнер. Қойқырыққан
		Өнер. Майтөбе
2	Алтынемел ауылдық округі	Алтынемел
		Байғазы
		Қарлығаш
		Қызылмектеп
		Дәмдібас
3	Басшы ауылдық округі	Басши
		Ақтөбе
		Нұрым
4	Жайнақ батыр ауылдық округі	Жайнақ батыр
		Ақбастау
		Доланалдар
		Жаңалық
		Қарымсақ
5	Жоламан ауылдық округі	Жоламан
		Өнер. Алтындала
		Өнер. Архарли
		Өнер. Дала
		Өнер. Жоламан
		Өнер. Сейли
		Сәмен
6	Көксу ауылдық округі	Кокс
		Беріктас
		Көктал
		Қосағаш
7	Қарашокин ауылдық округі	Қарашоки
		Архарли
8	Қаспан ауылдық округі	Қаспан
		Қайнарлы
		Көксай
		Сайлыкөл
		Шаған
9	Қоғалы ауылдық округі	Қоғалы
		Коноваловка
		Күреңбел
		Тастыөзек
		Шаған
10	Қызылжар ауылдық округі	Қызылжар
		Ақсұңқар жол учаскесі
		Желдіқара
		Шилісу
10	Сарыбастау ауылдық округі	Сарыбастау
		Архарли
		Балғалы
		Малайсары
		Өнер. Малайсары
		Өнер. Тара
12	Сарыбұлақ ауылдық округі	Қараағаш
		Қазан
		Сарыбұлақ
		Шилісу
13	Талдыбұлақ ауылдық округі	Талдыбұлақ
		Бостан
		Терісаққан
14	Шанханай ауылдық округі	Шанхана
		Қоянкөз
		Майтөбе
15	Шұбар ауылдық округі	Шұбар
		Аралтөбе
		Онжас

Географиялық орны және табиғи-климаттық жағдайлары

Кербұлақ ауданы оңтүстігінде және батысында Алматы облысымен, шығысында Панфилов ауданымен және Қытай Халық Республикасымен, солтүстігінде Ескелді және Көксу аудандарымен шектеседі.

Климаты континенттік. Қаңтардың орташа температурасы −10–15°С, шілдеде 22–24°С. Жауын-шашынның жылдық мөлшері батыс бөлігінде 150-200 мм, солтүстік-шығыста 650-800 мм. Топырағы тау қара топырақты, тау каштанды, құмды.

Ауыл шаруашылығы өндірісінің негізгі бағыты егін шаруашылығы, етті-сүтті мал шаруашылығы мен қой шаруашылығы дамыған.

Аудан аумағында 42,6 мың га жерді алып жатқан Алтынемел мемлекеттік ұлттық паркі, 21 мың га аумақты құрайтын жоғарғы Көксу мемлекеттік табиғи қорығы бар, онда марал мен тау ешкілері мекендейді.

Аймақ басымдықтарында қалдықтарды басқару

SDGs

Қазақстан қабылдаған БҰҰ Тұрақты даму мақсаттарының (ТДМ) ішінде қалдықтардың қоршаған ортаға және планета тұрғындарының денсаулығына кері әсерін азайтуға байланысты бірқатар мақсаттар мен міндеттер бар. Төмендегі кестеде (3-кесте) осындай мақсаттар мен соған сәйкес міндеттер белгіленеді.

SDG ауқымы бойынша жаһандық құжат бола отырып, жекелеген мемлекеттердің ерекшеліктерін, қажетті инфрақұрылымның ағымдағы жағдайын және т.б. есепке алмастан жалпы шеңберді анықтайды.

Қазақстан ТМД-ны қабылдады және тиісті мақсаттар мен міндеттерді ескере отырып, даму жоспарларын құруда.

Кесте3– Қалдықтарды азайту мәселелеріне қатысты SDG.

SDGs	Тапсырма
11.6 2030 жылға қарай жан басына шаққанда қалалардың қоршаған ортаға теріс әсерін азайту, оның ішінде ауаның сапасына, қалалық және басқа да қалдықтарды басқаруға назар аудару арқылы.	11.6.1 Тұрақты түрде жиналатын және тиісті түрде жойылатын қатты тұрмыстық қалдықтардың жалпы коммуналдық қалдықтардағы үлесі.
12.3 2030 жылға қарай бөлшек және тұтынушылық деңгейде жан басына шаққандағы жаһандық азық-түлік қалдықтарын екі есе қысқарту және егін жинаудан кейінгі ысыраптарды қоса алғанда, құн тізбегіндегі азық-түлік шығындарын азайту.	12.3.1 Азық-түлік шығынының жаһандық индексі
12.5 2030 жылға қарай қалдықтардың пайда болуына жол бермеу, азайту, қайта өңдеу және қайта пайдалану шаралары арқылы олардың көлемін айтарлықтай азайту	12.5.1 Ұлттық қайта өңдеу нормасы, қайта өңделген материалдардың массасы
12.6 Компанияларды, әсіресе ірі және трансұлттық компанияларды тұрақты өндірістік тәжірибелерді қабылдауға және өз есептерінде тұрақтылық туралы есеп беруге ынталандыру	12.6.1 Тұрақты даму туралы есептерді жариялайтын компаниялардың саны
12.7 Ұлттық стратегиялар мен басымдықтарға сәйкес мемлекеттік сатып алудың жасыл тәжірибесін ілгерілету	12.7.1 Мемлекеттік сатып алуларды жасылдандыру стратегиялары мен іс-қимыл жоспарларын іске асыратын елдер саны

Елді одан әрі дамытудың негізгі "тенденциясын" айқындайтын Қазақстан Республикасының "жасыл экономикаға" көшу тұжырымдамасы (Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 30 мамырдағы № 577 Жарлығымен бекітілген) экология және ресурстарды тұтыну саласында елде өндірістік және коммуналдық қалдықтарды қамтитын қалдықтарды басқарудың кешенді жүйесін қайта құру қажет екенін көрсетеді.

Тұжырымдамада сәйкес жүйені құру үшін келесі тәсілдерге сүйену керектігі айтылған:

қызметтердің толық кешенін көрсете отырып және ландшафттарды кешенді қорғау арқылы қалдықтарды орналастырудың келісілген жүйесін құру;

қайта өңдеу мен кәдеге жаратуды, сондай-ақ пайдалы заттар мен материалдарды өндіруді, қалдықтарды кәдеге жарату арқылы отын алуды кеңінен қолдануға көшумен полигондардың санын азайту;

қосылған құн тізбегінің ішінде де, одан тысқары да өнімдерді қайта өңдеумен айналмалы экономиканы дамыту;

экологиялық жағдайды жақсарту және қоршаған ортаға техногендік әсерді азайту.

Сондай-ақ құжатта қалдықтарды басқару саласындағы көрсеткіштерді қамтитын "жасыл экономиканың" ұзақ мерзімді стратегиялық мақсаттары мен нысаналы индикаторлары (4-кесте).

Кесте4- Қазақстан Республикасы үшін қалдықтарды басқару саласындағы "жасыл экономиканың" мақсаттары мен нысаналы индикаторлары

сектор	Мақсаттың сипаттамасы	2030	2050
Қайта өңдеу	Тұрғындарды қатты тұрмыстық қалдықтарды шығарумен қамту	100%
	Санитарлық қалдықтарды сақтау	95%
	Қайта өңделген қалдықтардың үлесі	40%	50%

ТҚҚ проблемаларын шешу жөніндегі Тұжырымдаманың қорытынды ұсыныстары жергілікті бағдарламалар мен жобаларды әзірлеу кезінде ескерілуі тиіс келесі іс-шараларды қамтиды:

1)барлық ірі қатты тұрмыстық қалдықтар үйінділеріне мұқият аудит жүргізу және оларды рекультивациялау шараларын анықтау;

2)мынадай аспектілерді қамтитын ТҚҚ өңдеу және кәдеге жарату жөніндегі мемлекеттік бағдарламаны әзірлеу:

2050 жылға қарай қатты тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеудің нысаналы деңгейін 50%-ға дейін және экологиялық және санитарлық талаптарға сәйкес келетін полигондарда қатты тұрмыстық қалдықтардың қалдық көлемін сақтау, олардың үлесі 2050 жылға қарай 100%-ға дейін артуы тиіс, бұл 2050 жылға қарай елдегі барлық полигондар ең заманауи экологиялық және санитарлық талаптарға сай болуы керек;

тұтынушылардан тұрмыстық қалдықтарды бөлек жинауды енгізу;

өңделген материалдардан алынатын пайданы ескере отырып, белгілі бір табыстылық нормасымен осы саладағы операциялық шығындар мен инвестицияларды жабуға кепілдік беретін тарифті есептеу әдістемесін айқындау;

орау, электрондық және электр жабдықтары, көлік құралдары, аккумуляторлар, жиһаз және басқа да тауарлар қалдықтарын пайдаланудан кейін жинау және қайта өңдеуге жұмсалған шығындардың бір бөлігін жабу мақсатында өндірушінің кеңейтілген жауапкершілігі қағидатын енгізу;

саланы дамыту үшін бюджет қаражаты есебінен ірі қалаларда және муниципалдық деңгейде шағын елді мекендерде инвестицияларды, оның ішінде мемлекеттік-жекешелік әріптестік арқылы тарту механизмін әзірлеу;

аумақты кең қамтумен конкурстық негізде тұрмыстық қалдықтарды өңдеуге шарттар жасасу;

қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау және орналастыру тарифтерін белгілеу кезінде халықтың әлеуметтік осал топтарын мемлекеттік қолдау шараларын айқындау;

анаэробтар, компосттау немесе биогаз сияқты жаңа технологияларды пайдалана отырып, қатты қалдықтарды өңдеу және сақтау стандарттарын жаңарту;

2015 жылға дейін қатты тұрмыстық қалдықтарды жинауды, тасымалдауды, өңдеуді, орналастыруды және сақтауды бақылаудың нормативтік құқықтық базасын құру;

қатты тұрмыстық қалдықтарды басқару саласындағы нысаналы индикаторларға қол жеткізуді бақылау үшін статистикалық ақпаратты жинауды, өңдеуді және қамтамасыз етуді жетілдіру.

Жетісу өңірінің 2021-2025 жылдарға арналған даму жоспары

Құжат Жетісу аудандық мәслихатының 2022 жылғы 23 қарашадағы No 12-35 шешімімен бекітілді және өзгерту енгізілді - Жетісу аудандық мәслихатының 2023 жылғы 15 желтоқсандағы No 11-65 шешімімен.

Жоспар іс-шаралар мен мақсатты индикаторларды қамтиды. Іс-шаралардың бір бөлігі облыстағы коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеу жағдайларын жақсарту мәселелеріне қатысты және "2-мақсат: су объектілері мен балық ресурстарының экологиялық жағдайын жақсарту және экожүйелерін сақтау" "Облыс – өмір сүруге ыңғайлы және қауіпсіз".

Кесте5– Жетісу өңірін дамытудың 2021-2025 жылдарға арналған жоспарының 2-мақсаты

2-мақсат. Су объектілері мен балық ресурстарының экологиялық жағдайын жақсарту және экожүйелерін сақтау

Жоқ.	Мақсатты индикаторлар	Бірлік өзгерту	Ақпарат көзі	Есепті жыл	Ағымдағы жылға жоспар (нақты).	Жоспарланған көрсеткіштер					Жауапты орындаушылар
				2019	2020	2021	2022	2023	2024	2025
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	он бір	12
	Макрокөрсеткіштер
76.	Қайта өңдеу және кәдеге жарату үлесі
	Қатты қалдықтар (білім беру көлеміне қарай)	%	Әкімшілік деректер ҚР МЕГПР УЕЖХ, УШ, УЗ				17.8	19.7	21.8	24.0	УЕЖХХ, аудан және қала әкімдіктері Облыс әкімінің орынбасары – Қанағатов А.С.

Даму жоспарына жету жолдары:

1)дәстүрлі және жаңа бұқаралық ақпарат құралдарында жариялау, жергілікті деңгейде іс-шаралар мен акцияларды өткізу арқылы экологиялық ағарту және ақпараттандырудың медиа-жоспарын жүзеге асыру;

экологиялық құндылықтарды нығайту мақсатында "Birge-taza Qazaqstan" экологиялық акциясын жүйелі негізде өткізу;

өңірде қалдықтарды басқарудың облыстық жүйесінің 6 нысанының құрылысы (2024 ж. – 1, 2025 ж. – 5):

Ақсу, Алакөл, Сарқан, Көксу аудандарында 4 заманауи қатты тұрмыстық қалдықтар полигоны;

-Кербұлақ ауданында 1 сұрыптау желісі;

-Текелі қаласында 1 қалдықтарды тасымалдау желісі.

2)барлық ауылдарда қалдықтарды бөлек жинауға арналған контейнерлер орнату:

2023 – 500 дана,

2024 – 500 дана,

2025 – 1000 дана.

3)182 сақтау орнының 44-ін қысқарту және оларды экологиялық талаптар мен санитарлық ережелерге сәйкес келтіру (2025 ж. – 44);

4)барлық рұқсат етілмеген полигондарды жою (2023 жылға қарай 150 полигон):

Ақсуком – 4,

Кербұлақский – 3,

Текелі – 6,

Қаратал – 34,

Талдықорған – 41,

Ескелді – 25,

Коксускомб – 37.

Жетісу өңірінің 2023-2025 жылдарға арналған табиғатты қорғау іс-шаралар жоспары.

Экологиялық іс-шаралар жоспарының жобасы коммуналдық қалдықтарды басқаруға немесе инфрақұрылымды дамытуға қатысты келесі іс-шараларды қамтиды:

Кесте6- Қоршаған ортаны қорғау бойынша іс-шаралар жоспары

Оқиға атауы	Жоспарланған аяқталу күні
"Талдықорған қаласында заманауи қатты тұрмыстық қалдықтар полигонының құрылысы" жобалық құжаттамасын әзірлеу.	2023
"Текелі қаласындағы жабық қатты тұрмыстық қалдықтар полигонын рекультивациялау" жобалық құжаттамасын әзірлеу.	2023
Текелі қаласында қалдықтарды бөлек жинауға арналған контейнерлер орнату	2023
Ескелді ауданында қалдықтарды бөлек жинауға арналған контейнерлер орнату	2024
Көксу ауданында қалдықтарды бөлек жинауға арналған контейнерлер орнату	2025
Барлық рұқсат етілмеген үйінділерді жою	2023-2025 жж
182 сақтау орнының 110-ын қысқарту және оларды экологиялық талаптар мен санитарлық ережелерге сәйкестендіру	2024-2025 жж

Жетісу өңірі бойынша қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштері

Қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштері деп қоршаған ортаның жекелеген құрамдас бөліктері жай-күйінің сандық және сапалық сипаттамаларының және қоршаған ортаны қорғау және қалдықтарды тиімді басқару жөніндегі іс-шаралардың орындалу деңгейін сипаттайтын басқа да көрсеткіштердің жиынтығы түсініледі, олар белгілі бір кезең ішінде қол жеткізуге тиіс. уақыты (ҚР Экологиялық кодексінің 37-бабы).

Көрсеткіштер қоршаған орта сапасының нысаналы индикаторлары белгіленетін көрсеткіштердің ең төменгі тізбесін қоса алғанда, қоршаған орта сапасының нысаналы индикаторларын әзірлеу қағидаларының (Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің міндетін атқарушының бұйрығымен бекітілген) негізінде әзірленеді. Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 19 шілдедегі № 257) .

Кербұлақ ауданының аумағына Бағдарламаны дайындау барысында қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштері әзірленбеген және бекітілмеген.

Жетісу ауданы бюджетінен қаржыландырылатын 2023-2025 жылдарға арналған қоршаған ортаны қорғау іс-шаралар жоспарында Жетісу өңірінің 2023 жылға арналған қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштерін әзірлеу көзделген.

2021 жылғы түзетулермен нысаналы индикаторларды әзірлеу қағидалары индикаторлардың ең төменгі тізбесін айқындайды:

1)қоршаған ауаның сапасы;

2)жер үсті және жер асты суларының сапасы;

3)жердің және топырақтың сапасы;

4)әрбір жеке аймақтың климаты мен топырақ жағдайын ескере отырып, ормандар мен жасыл желектердің жалпы алаңдары;

5)жердің тозуын және шөлейттенуін азайту;

6)ластаушы заттардың түрлері бойынша жалпы шығарындылар;

7)ластаушы заттардың түрлері бойынша және әрбір жеке су объектісі мен бассейні бойынша төгінділердің жалпы көлемі;

8)коммуналдық қалдықтардың түрлері бойынша – оларды бөлек жинау, қайта пайдалануға дайындау, қайта өңдеу, кәдеге жарату және кәдеге жарату (жою және (немесе) көму) үлесі;

9)парниктік газдар шығарындыларының жиынтық қысқаруы.

Заңнамалық база

Нормативтік сілтемелер

Бағдарламаны әзірлеу Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының негізінде жүзеге асырылды:

1)"Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі" Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI Кодексі (27-тарау);

2)Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы "Қазақстан-2050" Стратегиясы;

3)"Қазақстан Республикасының "жасыл экономикаға" көшу тұжырымдамасы туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 30 мамырдағы № 577 Жарлығы ;

4)"Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Қазақстан Республикасының "жасыл экономикаға" көшу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2016 жылғы 28 сәуірдегі No 506-V Қазақстан Республикасының Заңы ;

5)Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 27 қаңтардағы кеңейтілген отырысының хаттамасы;

6)Әрекет ету тәртібі "Коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 28 желтоқсандағы No 508 (19.11.2023 ж. редакциясы);

7)05.05.2014 Жаңартылған 3 Мемлекеттік инвестициялық жобаның инвестициялық ұсынысын әзірлеу немесе түзету, қажетті сараптамалар жүргізу, сондай-ақ жоспарлау қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2014 жылғы 5 желтоқсандағы No 129 бұйрығы. бюджеттік инвестициялардың іске асырылуын қарау, іріктеу, мониторингілеу және бағалау және бюджеттік кредиттеудің орындылығын айқындау (2022 жылғы 13 сәуірдегі өзгерістер мен толықтырулармен);

8)Әрекет ету тәртібі "Тұтыну қалдықтарын қайталама шикізатқа жатқызу өлшемшарттарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2016 жылғы 19 шілдедегі No 332;

9)"Жергілікті атқарушы органдарға коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеу бағдарламасын әзірлеу бойынша әдістемелік ұсынымдарды бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрінің 2023 жылғы 18 мамырдағы No 154-ө бұйрығы;

10)Әрекет ету тәртібі "Қалдықтар жіктеуішін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 6 тамыздағы No 314;

11)"Жинауға, пайдалануға, қолдануға, залалсыздандыруға, тасымалдауға, сақтауға және сақтауға қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы бұйрығы. өндіріс және тұтыну қалдықтарын кәдеге жарату";

12)"Биологиялық қалдықтарды кәдеге жарату және жою қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 6 сәуірдегі No 16-07/307 бұйрығы;

13)Әрекет ету тәртібі "Қоршаған ортаға және адам денсаулығына әсер ету объектілері болып табылатын объектілердің санитариялық-қорғау аймақтарына қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 11 қаңтардағы No ҚР ДСМ-2;

14)№ 3.01.016.97 ҚТҚ полигондарын салу және күтіп ұстаудың санитарлық ережелері (1997 жылғы 29 сәуірде Қазақстан Республикасының Бас мемлекеттік санитарлық дәрігерімен бекітілген);

15)ҚР ҚН 1.04-15-2013 "Қатты тұрмыстық қалдықтарға арналған полигондар";

16)ҚР СТ 3780-2022 "Қалдықтар. Коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды ұйымдастыру үшін контейнерлерді орналастыру алаңдарына қойылатын жалпы талаптар";

17)"Жетісу облысының қалалары мен кенттерінің аумақтарын абаттандыру қағидаларын бекіту туралы" Жетісу облысы мәслихатының 2022 жылғы 14 желтоқсандағы No 13-42 шешімі;

18)Қалдықтарды басқару саласындағы Қазақстан Республикасының өзге де қолданыстағы нормативтік құқықтық актілері.

Қалдықтардың классификациясы

Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексінің 338-бабына сәйкес қалдықтар қауіпті және қауіпті емес болып бөлінеді. Қалдықтардың түрлері қалдықтар классификаторы негізінде айқындалады (Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің міндетін атқарушының 2021 жылғы 6 тамыздағы No 314 бұйрығымен бекітілген). Қалдықтардың классификаторындағы қалдықтардың жекелеген түрлері олардың құрамындағы қауіпті заттардың концентрация деңгейіне немесе қалдықтардың әсер ету дәрежесіне байланысты әртүрлі кодтар ("айна" қалдықтар) тағайындау арқылы бір мезгілде қауіпті және қауіпті емес деп анықталуы мүмкін. қалдықтар түрінің адамдардың өміріне және (немесе) денсаулығына және қоршаған ортаға қауіпті сипаттамалары.

Бағдарламамен қамтылған қалдықтар

Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексіне сәйкес "коммуналдық қалдықтар" ұғымына келесі тұтыну қалдықтары жатады:

1)аралас қалдықтар және бөлек жиналған тұрмыстық қалдықтар, оның ішінде қағаз және картон, шыны, металдар, пластмассалар, органикалық қалдықтар, ағаш, тоқыма бұйымдары, қаптамалар, электр және электрондық жабдықтардың, батареялар мен аккумуляторлардың қалдықтары;

2)аралас қалдықтар және басқа көздерден бөлек жиналған қалдықтар, егер мұндай қалдықтар табиғаты мен құрамы бойынша тұрмыстық қалдықтарға ұқсас болса.

3)Коммуналдық қалдықтардың қауіпті құрамдас бөліктері (электрондық және электр жабдықтары, құрамында сынап бар қалдықтар, аккумуляторлар, аккумуляторлар және басқа да қауіпті компоненттер) бөлек жиналып, қайта қалпына келтіру үшін мамандандырылған кәсіпорындарға берілуі керек.

Коммуналдық қалдықтарға жатпайдыөндірістік, ауыл шаруашылығы, орман шаруашылығы, балық аулау, септиктер мен кәріз желілерінің қалдықтары, сондай-ақ ағынды суларды тазарту қондырғыларының қалдықтары, соның ішінде ағынды сулардың шламы, пайдалану мерзімі біткен көліктер немесе құрылыс қалдықтары.

Тұтыну қалдықтары кіредіадам қызметінің нәтижесінде пайда болған қалдықтар, тұтынушылық қасиеттерін толық немесе ішінара жоғалтқан өнімдер және (немесе) өнімдер, олардың орамдары мен басқа да заттары немесе олардың физикалық күйіне қарамастан жарамдылық немесе пайдалану мерзімі өткен қалдықтар, - сондай-ақ иесі физикалық тұрғыдан тәуелсіз кәдеге жаратылады немесе тұтыну қалдықтары ретінде жіктелуі құжатталған.

Қарастырылып отырған қалдықтар әртүрлі қауіптілік сыныптарына жатқызылуы мүмкін, өйткені қауіпті қалдықтардың құрамдастары қоршаған ортаға және адам денсаулығына қауіпті қасиеттері бар компоненттерді қамтуы мүмкін.

Полигондар, полигондар

Бағдарлама шеңберінде қалдықтарды орналастыру полигоны (бұдан әрі – полигон) деп экологиялық, құрылыс және санитарлық-эпидемиологиялық талаптарға (Экологиялық кодекс) сәйкес қалдықтарды шығару мақсатынсыз тұрақты орналастыруға арналған арнайы жабдықталған орын түсініледі. Қазақстан Республикасының 348-бабы).

Тұрмыстық қатты қалдықтарға арналған полигондар– қатты тұрмыстық қалдықтарды оқшаулауға және залалсыздандыруға арналған арнайы құрылымдар (Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2020 жылғы 25 желтоқсандағы № 331/2020 бұйрығы. өндіріс және тұтыну қалдықтарын жинау, пайдалану, қолдану, залалсыздандыру, тасымалдау, сақтау және кәдеге жарату").

№ 3.01.016.97 ҚТҚ полигондарын салу және күтіп ұстаудың санитарлық ережелеріне сәйкес (Қазақстан Республикасының Бас мемлекеттік санитарлық дәрігерімен 1997 жылғы 29 сәуірде бекітілген) полигондар әдеттегі жетілдірілгенмен салыстырғанда техникалық жағынан заманауи. полигондар.

Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексінің 350-бабына сәйкес, қалдықтарды орналастыру полигонының жобасында полигон жабылғаннан кейін оны жабу, жерді рекультивациялау, қоршаған ортаға әсер ету мониторингі және ластануды бақылау үшін жою қорын құру көзделуі тиіс. Жою қоры жоқ қалдықтар полигонын пайдалануға тыйым салынады.

Коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеуді ұйымдастырудағы жергілікті атқарушы органдардың рөлі

Қалдықтарды басқаруға қатысты заңнамалық талаптар әдетте қалдықтарды жинау, тасымалдау, өңдеу/көшіру және кәдеге жарату процестеріне тікелей қатысатын мамандандырылған ұйымдарға бағытталған. Оларға қойылатын талаптар әртүрлі деңгейдегі құжаттарда ұсынылған және жалпы мәселелерді де, жоғары мамандандырылған мәселелерді де қамтиды.

Сондай-ақ қалдықтарды өңдеу объектілеріне (контейнерлер, көліктер, полигондар, жабдықтар және т.б.) және қызмет көрсету жүйесіне (тарифтер, нормативтер) қойылатын талаптар бар.

Дегенмен, жергілікті басқару процестерінің негізгі ұйымдастырушысы рөлін жергілікті атқарушы органдар атқарады. Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексіне сәйкес, коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеуді ұйымдастыру мәселелері бойынша жергілікті атқарушы органдар:

Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергiлiктi атқарушы органдары қоршаған орта сапасының бекiтiлген нысаналы көрсеткiштерiн ескере отырып, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жергiлiктi деңгейде мемлекеттiк экологиялық саясаттың iске асырылуы үшiн жауап бередi (1-бап). 28).

Жергiлiктi атқарушы органдар қалдықтардың түзiлуiнiң көлемiн қысқартуды, түзiлетiн қалдықтарды қалпына келтiру үлесiн ұлғайтуды, олардың қауiптiлiгiнiң деңгейiн төмендетудi ынталандыру жөнiндегi шараларды, кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң шаруашылық қызметiн, қалдықтардың көлемiн қысқартуға бағытталған технологияларды енгiзудi айқындайды және жүзеге асырады. қалдықтардың түзілуін, өндіріс процесінде (жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету) пайда болған қалдықтарды қалпына келтіру жоспарын құру, осындай қалдықтарды жинау және дайындау, тиісті кәсіпорындар мен цехтарды салу, сондай-ақ қалдықтарды қайта өңдеуге арналған жабдықтар шығаруды ұйымдастыру, қалдықтардың түзiлуiнiң көлемiн қысқарту және түзiлетiн қалдықтарды қалпына келтiру үлесiн ұлғайту жөнiндегi iс-шараларды қаржыландыру (341-бап).

Жергілікті атқарушы органдар биологиялық ыдырайтын қалдықтарды орналастыруды азайтуды ынталандыру жөніндегі іс-шараларды, оның ішінде оларды қайта өңдеу, оның ішінде компосттау және қайта өңдеу жолымен, оның ішінде биогаз және (немесе) энергия өндіру бойынша шараларды ұйымдастырады (351-бап).

Аудандардың, аудандық және облыстық маңызы бар қалалардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдары (сондай-ақ ауылдардың, кенттердің, ауылдық округтердің жергілікті атқарушы органдары) коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеу саласындағы мемлекеттік саясатты іске асырады... (бап) 365).

Коммуналдық қалдықтарды басқарудың ағымдағы жағдайын талдау

Жалпы ақпарат

Бұл бөлімде қатты тұрмыстық қалдықтарды жинаудың орталықтандырылған жүйесі және қалдықтарды одан әрі басқару үшін қажетті инфрақұрылым бағаланады.

Ақпаратты жинау мақсатында Кербұлақ ауданына мәліметтерді ұсыну нысандары бар сұраныстар жіберілді. Алынған деректермен қатар ашық ақпарат көздерінен (статистика, облыстың аудан және қала әкімдіктерінің ресми сайттары) материалдар талданды.

Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің 367-бабына сәйкес қатты тұрмыстық қалдықтарды жинаудың орталықтандырылған жүйесі (бұдан әрі – орталықтандырылған жүйе) – бұл жеке және заңды тұлғаларды қамтамасыз ету шеңберінде жергілікті атқарушы органдар ұйымдастыратын жүйе. меншік нысанына және қызмет түріне қарамастан, тұрғын үйлерде немесе жекелеген ғимараттарда (құрылыстарда) және меншік құқығы жоқ контейнерлік алаңдар мен контейнерлерде тұратын (орналасқан) және (немесе) өз қызметін жүзеге асыратын, сондай-ақ контейнерлер меншік құқығындағы жалпы пайдаланымдағы жерлерде орналасқан учаскелер мен контейнерлер, қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау және тасымалдау бойынша қызметтер. Контейнер алаңдары – қатты тұрмыстық қалдықтарды тасымалдайтын мамандандырылған көліктерге кіреберіс жолдары бар, қатты тұрмыстық қалдықтарды жинауға арналған контейнерлер орналастырылған, қалдықтарды жинақтауға арналған арнайы алаңдар.

Облыстағы коммуналдық қалдықтарды басқарудың ағымдағы жағдайын бағалау

Кербұлақ ауданындағы коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесін бағалау негізінен қалдықтарды басқару саласындағы мемлекеттік экологиялық саясаттың қағидаттарын қолдануға негізделген:

1)иерархия;

2)көзге жақындығы;

3)қалдықтарды өндірушінің жауапкершілігі;

4)өндірушілердің (импорттаушылардың) кеңейтілген міндеттемелері.

Қалдықтарды басқару жүйесі ел тұрғындарының мүдделері мен экономикалық тиімділік басымдылығына қарай құрылуы керек.

Қазақстанда қалдықтарды басқару шараларының басымдықтары иерархия болып табылады (4-сурет), Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің 329-бабында көрсетілген және қоршаған ортаны қорғау мен орнықты даму мүддесінде олардың артықшылығының кему реті бойынша реттелген. Иерархия ресурстарды ұтымды басқару, шығарындыларды азайту, айналмалы экономика принциптерін қолдану мүмкіндігі тұрғысынан шаралардың экологиялық тазалығын анықтайды.

Қайнар көзге жақындық қалдықтарды өңдеу, кәдеге жарату немесе жою сияқты қалдықтарды одан әрі басқару үшін орынды таңдаудағы басымдылықты анықтайды. Басқа шарттар тең деп есептесек (өндірістік құрал-жабдық, персонал біліктілігі, баға саясаты және т.б.), мұнда тасымалдау кезінде тәуекелді азайту қажеттілігі маңызды рөл атқарады.

Ағымдағы жүйені бағалау кезінде сұрыпталған, өңделген/кәдеге жаратылатын немесе одан әрі пайдалану үшін сатылатын ҚҚҚ құрамдас бөліктерінің түрлері мен көлемін қамту кеңдігі де маңызды.

Сурет салу4- қалдықтарды басқару шараларының иерархиясы

ҚҚҚ өңдеу/ кәдеге жарату инфрақұрылымы

Кербұлақ ауданы әкімдігінің мәліметінше, ауданда қайталама материалдық ресурстарды қабылдау және оларды өңдеумен айналысатын ұйымдар жоқ.

Құрамында сынап бар материалдар

Ашық дереккөздерден алынған мәліметтерге сәйкес, Кербұлақ ауданында құрамында сынап бар құрылғылар мен жабдықтарды жинау пункттері мен кәдеге жарату пункттері жоқ.

Электр және электронды жабдықтардың қалдықтары

Ашық дереккөз деректеріне сүйенсек, Кербұлақ өңірінде электр және электронды жабдықтардың (ЭЭҚ) қалдықтарын қайта өңдеуге қабылдайтын ұйымдар жоқ.

Медициналық қалдықтар

Құрамы бойынша коммуналдық қалдықтардан айырмашылығы жоқ және қауіпті қасиеттері жоқ "А" сыныбының медициналық қалдықтары да Бағдарлама шеңберінде қарастырылады.

Әкімдік сайтындағы ақпаратқа сәйкес, облыста 47 денсаулық сақтау мекемесі бар. Мекемелерде 62 дәрігер мен 375 медбике жұмыс істейді.

2020-2023 жылдар аралығында аудан бойынша медициналық мекемелерден медициналық қалдықтарды тасымалдау бойынша мәліметтер төменде келтірілген (7-кесте).

Кесте7- Кербұлақ ауданының медициналық мекемелерінің "А" класты медициналық қалдықтарды кәдеге жарату деректері (2020-2023 ж.ж.)

Жыл	Көлемі, тонна	Медициналық қалдықтарды кәдеге жарататын ұйымның атауы (БСН)
"Кербұлақ аудандық орталық ауруханасы" сақтау қоймасындағы МКҚК
2023	4530	"ASA Group Class" ЖШС (БСН 010240000761)
2022	-	-
2021	5 660	"ASA Group Class" ЖШС
2020	5,567

Дереккөз – Жетісу облыстық денсаулық сақтау басқармасы

Қалдықтарды өңдеу/ кәдеге жарату инфрақұрылымын дамыту

Бұдан әрі сату үшін өнім немесе шикізат алу үшін қалдықтарды қайта өңдеу инфрақұрылымын дамытуда шектеулер болуы мүмкін екендігіне назар аудару қажет.

Қалдықтарды сақтау мерзімдеріне байланысты инфрақұрылымды дамытуға шектеулер бар. Мысалы, тамақ қалдықтары қысқа мерзімде өңдеу немесе кәдеге жарату үшін шешімдерді қажет етеді, бұл оларды ұзақ қашықтыққа тасымалдау мүмкіндігін айтарлықтай шектейді, мысалы, отын кронштейндерін шығаратын кәсіпорынға.

Әйнекті, электронды қалдықтарды немесе макулатураны қайта өңдеу бір аймақтағы немесе аймақтағы әлеуетті инвесторлар тарапынан қарастырылмайды. Мысалы, Қазақстандағы және Орталық Азиядағы ең ірі контейнерлік картон, гофрленген қаптама қағазын өндіруші Алматы зауыты "KZ Recycling" ЖШС шикізат сатып алу үшін де, өнімді сату үшін де кең аумақта жұмыс істейді (5-сурет).

Қалдықтарды қайта өңдеудің жетіспейтін қуатын бір саланың міндеттері аясында толық іске асыру мүмкін емес. Мұндай мәселелерді шешу үшін қалдықтарды өңдеуге немесе инфрақұрылымды дамытуға маманданған және шикізаттық желіні қалыптастыру үшін бірқатар өңірлердің қызметіне қосылуға дайын ірі халықаралық компаниялар сияқты салалық "ойыншылардың" қатысуы қажет. өнімді одан әрі өткізу бойынша шешімдер.

Сурет салу5-"KZ Recycling" ЖШС сату географиясы

Бір инвестициялық жоба аясында ірі компанияларды тарту, өңірлер арасындағы өзара әрекеттестік, бірнеше өңірдің атынан сұраныс жасау – үйлестіру мен өкілеттікті қажет ететін күрделі процесс. "Жасыл Даму" АҚ бүкіл Қазақстан бойынша қайталама шикізатты басқару "саласы" үшін инфрақұрылым құру бойынша белгілі бір өкілеттіктер мен міндеттерге ие.

Бағдарламаны жетілдірудің қисынды жалғасы инфрақұрылымның жетіспейтін элементтерін және қайта өңделген өнімдер нарығын бірлесіп дамыту мүмкіндігін анықтау үшін іргелес аумақтармен және "Жасыл Даму" АҚ-мен өзара іс-қимыл болуы мүмкін.

ТҚҚ жинауды және шығаруды ұйымдастыру

Есепті статистикалық деректерді және әкімдік ұсынған мәліметтерді талдау тұрмыстық қатты қалдықтарды жинаудың орталықтандырылған жүйесінің, қалдықтардың түзілуі мен жинақталуын және қозғалысын есепке алу жүйесінің, сондай-ақ кәсіпорындар мен ұйымдардың тиісті емес есептілікті қамтамасыз ету жүйесінің жоқтығын көрсетеді. мемлекеттік статистика органдары. Бұл факт 3.5 бөлімінде келтірілген статистикалық мәліметтермен расталады. Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, аудан халқының саны 2023 жылы азайып, 2021 жылмен салыстырғанда 96,3%-ды құрады (6-суретҚате! Сілтеме көзі табылмады.). Тұрмыстық және заңды тұлғалардан шығарылатын қалдықтар туралы тиісті статистикалық деректер жоқ. Есептік мәліметтерге сәйкес, ауданда қоқыс шығаратын компания жоқ.

Сурет салу6– Облыс халқының динамикасы

Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросының (бұдан әрі – ҚР Ұлттық статистика бюросы) сайтындағы мәліметке сәйкес, Кербұлақ ауданында 2021 - 2023 жылдары коммуналдық қалдықтарды жинау және шығару. Бұл ретте, қалдықтарды жинайтын ұйымдардың коммуналдық қалдықтарды шығару бойынша қызметтерін алатын адамдардың саны туралы деректер төменде келтірілген (8-кесте).

Кесте8– Қалдықтарды жинау мекемесі тұрақты қызмет көрсететін Кербұлақ ауданының халқы (мың адам) 2019-2023*

Индекс	2019	2020	2021	2022	2023
Қалдықтарды жинау ұйымымен тұрақты қызмет көрсетілетін халық, мың адам	X	1.73	-	жоқ	жоқ

Дереккөз - ҚР АПР Ұлттық статистика бюросы (Х – құпия деректер)

Орталықтандырылған қатты тұрмыстық қалдықтарды шығару қызметтерін алатын аудан тұрғындарының үлесі төменде көрсетілген.

Кесте9- Қалдықтарды жинау ұйымдарында тұрақты қызмет көрсетілетін халықтың үлесіКербұлақ ауданы (2019-2021) *

Индекс	2019	2020	2021	2019-2021 жж. орташа (базалық).
Қалдықтарды жинау ұйымдары қызмет көрсететін халықтың үлесі	X	3,6%	-	1,2%

Көшіру қызметтерімен қамтылған адамдар саны туралы құпия деректер (X) (қараңыз.8-кесте) есептеулерге жол бермеді.

* - көрсеткіш қалдықтарды жинау ұйымы тұрақты қызмет көрсететін адамдар санының аудан халқына қатынасы ретінде алынады.

ҚР АПР Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша, Кербұлақ ауданында қалдықтарды сұрыптаумен, қайта өңдеумен және орналастырумен айналысатын ұйымдар жоқ.

Әкімдік ұсынған мәліметтерге сәйкес, Сарыөзек кенті 100 бірлік көлемінде металл қақпағы бар (1,1 м3) контейнерлермен қамтамасыз етілген. Контейнер алаңдарынан қалдықтарды шығаруды қызметі статистикалық деректерде көрсетілмеген қалдықтарды шығару кәсіпорны (GKP PCV Kurenbel) жүзеге асырады.

Контейнер алаңдарының саны туралы ақпарат жоқ.

Кесте10- Аудандағы ТҚҚ түзілу көздері туралы мәліметтер

Елді мекеннің атауынүкте	Халық саны,тұратын адамдар		Үй шаруашылықтарының саныбірлік
	Жеке тұрғын үй секторы	Көп пәтерлі тұрғын үй секторы	Жекесекторлар	Көп пәтерлі үйлер
бірге. Сарыөзек	3079	37	3079	37

Дереккөз – аудан әкімдігі

Қоқыс жинау техникасы: 1 қоқыс машинасы, жинау әдісі – маршруттық, механикаландырылған. Жою жиілігі: күнделікті.

Кестеон бір- Облыстағы қалдықтарды жинау техникасы туралы мәліметтер

Автокөлік жасау (қатты қалдықтарды шығару)	Шыққан жылы	Техникалық жағдайы	Жүктеп алу әдісі	Дене көлемі
ГАЗ 33058	2020	қанағаттанарлық	автоматты	2.5

Дереккөз – аудан әкімдігі

Қоқыс таситын көліктерді GPS арқылы басқару

Бағдарламаны іске асыру және ТҚҚ-ны халықтан орталықтандырылған әкетуді ұйымдастыру кезінде Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің 368-бабының талабына сәйкес қатты заттарды тасымалдауды жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілеріне назар аудару қажет. Тұрмыстық қалдықтар көлік қозғалысы туралы толық навигациялық ақпаратты Қазақстан Республикасының қоршаған орта мен табиғи ресурстардың жай-күйі туралы "Ұлттық деректер банкі" ақпараттық жүйесіне беру үшін қажет.".

Қалдықтарды тасымалдайтын көлік қозғалысын есепке алу қалдықтарды рұқсат етілмеген орындарға орналастыру қаупін азайтуға, отын шығынын бақылауға, көлік апаттары мен ұрлануына жол бермеуге, әрі қарай оңтайландыру үшін маршруттар туралы мәліметтерді жинақтауға бағытталған.

Осы Бағдарламаны әзірлеу барысында Қазақстан Республикасының Экология және табиғи ресурстар министрлігі GPS датчиктерін пайдалана отырып, қалдықтарды жинауға арналған жабдықтардың қозғалысын бейнелеуге арналған Министрліктің ақпараттық жүйесін сынақтан өткізу бойынша жұмыс жүргізуде және оны коммерциялық пайдалануға енгізуді жоспарлап отыр. келесі жылы Шымкент қаласында нақты уақыт режимінде пилоттық жоба жүзеге асырылды; (Дереккөз -https://kapital.kz/gosudarstvo/119405/za-povtornoye-narusheniye-nesanktsionirovannogo-razmeshcheniya-otkhodov-budut-izymat-transport.html).

Қатты қалдықтарды кәдеге жарату қондырғылары

Негізгі ақпарат

ҚР ҚН 1.04-15-2013 "Қатты тұрмыстық қалдықтарға арналған полигондар" (2019 жылғы 20 желтоқсандағы редакция) 4-бөліміне сәйкес "ҚҚҚ полигондары қалдықтарды шығару мақсатынсыз тұрақты орналастыру үшін арнайы жабдықталған орын болып табылады. экологиялық, құрылыс және санитарлық-эпидемиологиялық талаптар".

Полигонның анықтамасы сондай-ақ ҚР ҚҚ 1.04-15-2013 ж. 5.1 тармағында берілген: "ҚТҚ полигондары – қатты тұрмыстық қалдықтарды орталықтандырылған қабылдау, залалсыздандыру және шығару функцияларын орындайтын, шығарылуын болдырмайтын экологиялық ғимараттар мен құрылыстардың кешендері. қоршаған ортаға қауіпті заттардың, топырақтың, атмосфераның, жер асты және жер үсті суларының ластануынан, қоздырғыштардың, кеміргіштер мен жәндіктердің таралуына жол бермеу".

Қалдықтарды орналастыру орындары (полигондар)

Әкімдік ұсынған мәліметтерге сәйкес, Сарыөзек ауылында 6 га жер телімінде (кадастрлық – 03-260-013-120) қатты тұрмыстық қалдықтар полигоны тұрақты жер пайдалану құқығында орналасқан.

Сурет салу7- ҚТҚ полигонына арналған жер учаскесі

Полигон иесі – Кербұлақ ауданының әкімдігі. 2023 жылдың 10 мамырында нысан "Aktogay-Recycling" ЖШС сенімгерлік басқаруына берілді.

Полигонның сыйымдылығы – 341 760 тонна. , жинақталған қалдықтар – 3840 тонна.

Қалдықтарды орналастыру объектісі Қазақстан Республикасы заңнамасының полигондарға қойылатын талаптарына сәйкес келмейді. Қалдықтарды жою алаңында мыналар жоқ:

қоршаған ортаны қорғау жүйесі, төменгі гидрооқшаулағыш материал,

фильтратты жинауға және төгуге арналған дренаж жүйесі,

көліктердің/қоқыс таситын көліктердің дөңгелектерін жууға арналған дезинфекциялық ерітіндісі бар ванна,

өрт сөндіру цистернасы,

радиациялық бақылау аймағы.

полигон/қоқыс алаңының аумағын қоршау,

келіп түскен қалдықтарды есепке алу.

Қалдықтарды орналастыру орнында экологиялық мониторинг жүргізілмейді. Тарату қоры құрылмады.

Аудан әкімдігінен алынған мәліметтер негізінде мынадай қорытынды жасауға болады: қатты тұрмыстық қалдықтарды көму нысаны рұқсат етілген полигон болып табылады.

Полигонның шығыс жағында нысаналы мақсатымен уақытша өтеулі қысқа мерзімді жер пайдалануға берілген 3 га жер учаскесі (кадастрлық – 24260013272, Жетісу облысы, Кербұлақ ауданы, Сарыөзек ауылы, Сарыөзек ауылы) бар. мақсаты "сұйық тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеуге арналған қатты қалдықтарды экспорттау үшін".

Кербұлақ ауданындағы қалдықтарды жинау жүйесі және қатты тұрмыстық қалдықтарды орналастыру объектілері туралы қорытынды:

Ауданда қалдықтарды өңдеу бойынша тиісті есеп жүргізілмейді.

Облыста ұйымдастырылған ҚҚҚ шығару қызметтерін қамту туралы деректер жоқ.

Облыста қатты тұрмыстық қалдықтармен жұмыс істеу тәртібі туралы мәліметтерді талдау коммуналдық қалдықтарды орталықтандырылған жинау және шығару жүйесінің және қалдықтардың түзілуін, жинақталуын және тасымалдануын есепке алу деректерінің жоқтығын көрсетеді.

Тұрмыстық қатты қалдықтарды орналастыру объектісі рұқсат етілген полигон болып табылады және Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес келмейді, сондықтан оны рекультивациялау және жаңа полигон картасын салу нормативтік талаптарға сәйкес талап етіледі.

Аудандағы құрылыс қалдықтарының бір бөлігін үйлердің іргетасын толтыруға, жолдардағы шұңқырларды толтыруға және басқа да қажеттіліктерге пайдалануға болады.

Азық-түлік қалдықтарын жеке секторда тұратын халықтың үлкен пайызын ескере отырып, халық мал бордақылау үшін пайдалана алады (аудан халқының 52%-ы ауыл тұрғындары).

Ауданда коммуналдық қалдықтардың құрамдас бөліктерін өңдеуге немесе одан әрі сатуға қабылдай алатын жергілікті ұйымдарды құру және дамыту қажет.

Табиғи (рұқсат етілмеген) полигондар

Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрінің баяндамасына сәйкес, ғарыштық мониторинг аясында 2023 жылы облыс аймақтарында 163 полигон анықталды.(8-сурет).

Сурет салу8- Жетісу облысының әкімшілік аудандары жағдайында қалдықтарды орналастыру объектілері

Ғарыш мониторингі мердігері "Қазақстан Ғарыш Сапары" ҰК" АҚ-ның онлайн сервисі (https://wasteopen.gharysh.kz/) арқылы тұрғындардың полигондардың жағдайын бақылауға мүмкіндігі бар.

Рұқсат етілмеген қалдықтарды көму орындары (полигондар) тұрғындар мен жергілікті билік үшін үлкен мәселе.

Жағымсыз иістер, ауру қаупі, қоғамның құпиясыздандырылған элементтерінің (қаңғыбастар) ықтимал тартылу орны, құстардың (шағалалар, қарғалар және т.б.) және қаңғыбас жануарлардың шоғырлануы көрші үйлердегі өмірдің сыртқы аспектілеріне теріс әсер етеді. Бұл аудандағы жылжымайтын мүліктің құнын төмендетеді және әлеуетті инвесторларды коммерциялық жылжымайтын мүлікті сатып алудан бас тартады.

Сондай-ақ топырақтың, жер асты суларының және жақын жер үсті суларының, ал биологиялық ыдырайтын қалдықтар жағдайында атмосфераның ластану қаупі бар.

Жетісу өңірінің 2021-2025 жылдарға арналған даму жоспарында рұқсат етілмеген барлық полигондарды (2023 ж. – 150 полигон, оның ішінде Кербұлақ ауданында 3) жою көзделген.

Әдетте, мұндай полигондар құрылыс немесе көлемді қалдықтарды тастаудан және/немесе қалдықтарды шығару кестесінде үзілістер болған кезде басталады. Полигондар пайда болатын негізгі орындар жеке немесе өндірістік сектордың игерілмеген аумақтары, іргелес жатқан бос жерлер, орманды немесе бұталы аумақтар болып табылады.

Полигондарды жою процесі қалдықтарды жинауды, тасымалдауды және сұрыптау, залалсыздандыру, өңдеу, кәдеге жарату немесе кәдеге жарату үшін мамандандырылған ұйымдарға беруді қамтиды.

Стихиялық полигондардың пайда болуының алдын алу үшін Экология министрлігі заңнамалық деңгейде бірқатар шараларды қабылдады: қалдықтарды басқарумен айналысатын кәсіпкерлік субъектілері үшін лицензиялау және хабардар ету тәртібі енгізілді, қалдықтарды фракциялар бойынша бөлу міндеттемесі енгізілді. , ал қалдықтарды басқару талаптарын бұзғаны үшін жеке тұлғаларға салынатын айыппұлдар 10 АЕК-тен 50 АЕК-ке (шағын кәсіпкерлік заңды тұлғалар үшін – 100 АЕК, орта – 100 % және ірі – 200 % экономикалық тиімділік) ұлғайтылды.

Сондай-ақ, әкімдіктерге қоқыс жинайтын ұйымдарды GPS датчиктерінің көмегімен қоқыс шығаратын арнайы жабдықтардың қозғалысын бақылауға болатын "Е-Құрылыс" ақпараттық жүйесінде жұмыс істеуге қосу ұсынылды.

Жаңа полигондардың пайда болуын болдырмау және ағымдағы полигондарды кеңейту ұсынылады:

коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеу қағидаларына сәйкес қалдықтарды жинауға арналған жабдықты спутниктік навигациялық жүйелермен міндетті түрде қамтамасыз ету (Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің міндетін атқарушының 2021 жылғы 28 желтоқсандағы No 508 бұйрығы);

қалдықтарды оның пайда болу көздерінен шығарудың бекітілген кестесін қатаң сақтау;

рұқсат етілмеген қалдықтарды орналастыру орындарын (полигондарды) тұрақты анықтау/бақылау;

аумақты рекультивациялай отырып, рұқсат етілмеген қалдықтарды орналастыру орындарын (полигондарын) жою;

құрылыс және ірі көлемдегі қалдықтарды жинауды (учаскелерді, контейнерлерді) және шығаруды ұйымдастыру талаптарының сақталуы (ҚР СТ 3780-2022. "Қалдықтар. Коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды ұйымдастыру үшін контейнерлерді орналастыру алаңдарына қойылатын жалпы талаптар");

Қазақстан Республикасының заңнамасы шеңберінде жауапкершілікті көрсете отырып, тиісті емес орындарға қалдықтарды орналастыруға жол бермеу бойынша халықпен және ұйымдармен жұмыс жүргізу;

қолданылатын жазалау шараларымен қалдықтарды рұқсатсыз орналастырудың алдын алу немесе анықтау жағдайлары туралы халықты хабардар ету (полигонның табылуы және қабылданған шаралар туралы мақаланың мысалы: https://www.gov.kz/memleket/entities/ecogeo/press/ news/details/498656?lang= ru).

Сандық және сапалық көрсеткіштер

Сандық көрсеткіштер

3.3-бөлімде әкімдіктен алынған облыстағы коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеу бойынша қолданыстағы деректердің талдауы және ҚР АПР Ұлттық статистика бюросының сайтында орналасқан мемлекеттік статистикалық есептілік деректері келтірілген. Талдау қалдықтардың түзілу көлемін есепке алудың және олардың қозғалысына бақылаудың, ресми статистикалық мәліметтердің жоқтығын көрсетті, сондықтан Бағдарлама оны пайдалану кезеңіне есептелген мәліметтерді қабылдады. Халықтың болжамы қазіргі әдістерге сәйкес жасалды.

Сурет салу9– ҚТҚ генерациясының динамикасы

Халық санының ағымдағы теріс динамикасын ескере отырып, Бағдарламада есептеулер үшін 2023 жылғы халық саны қабылданды, сәйкесінше 2029 жылға қарай түзілетін қалдықтардың болжамды көлемі 2023 жылғы деңгейде деп болжануда. Қалдықтардың түзілу динамикасы жоғарыдағы суретте көрсетілген (9-сурет).

Әдетте, жиналған коммуналдық қалдықтардың көп бөлігі полигондарға (рұқсат етілген полигондарға) жіберіледі. Әлеуетті қайталама шикізатты кәдеге жаратуға тыйым салынғанымен, ҚҚҚ-ның маңызды бөлігі, өңдеу және кәдеге жарату инфрақұрылымының әлсіздігі ҚҚҚ өңдеудің ағымдағы тәртібін өзгертуге таңдау қалдырмайды.

Қалдықтардың бір бөлігі рұқсат етілмеген полигондарға кетуі, жеке учаскелерде өртелуі немесе мал азығына берілуі мүмкін.

Мемлекеттік статистикалық есептілік деректері бойынша облыстағы 2020-2023 жылдардағы ТҚҚ жинау және басқарудың жалпы көрінісі төмендегі кестеде берілген (12-кесте).

Кесте12- Мемлекеттік статистикалық мәліметтер, тонна

Аты	2020	2021	2022	2023
Жиналған жалпы MSW	2,014
Барлығы экспортталған	2,014
Тұрмыстық қалдықтар	2,014
Саябақ қалдықтары
Құрылыс алаңдарының қалдықтары
Өндірістік қалдықтар (ӨҚҚ)
Көше қоқысы
Базарлардан шыққан қалдықтар
Жойылған
Басқа аралас қалдықтар
Тамақ қалдықтары
Қағаз қалдықтары
Куллет
Пластикалық қалдықтар және т.б.
Сұрыптау
Полигондарға тасымалданады

Жоғарыда келтірілген ақпарат талданған кезеңдегі статистикалық есеп деректерінің жоқтығын көрсетеді және қалдықтарды басқару және өңдеу саласындағы облыстағы проблемаларды көрсетеді.

Облыста ТҚҚ жинау, тасымалдау, сұрыптау және кәдеге жарату көлемі бойынша қолда бар және тиісті статистика жоқ.

Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, Бағдарламада қатты тұрмыстық қалдықтардың түзілуі мен жинақталуының (заңды тұлғалардың қатты тұрмыстық қалдықтарына тең қалдықтарын ескере отырып) есептелген деректері қолданылады – 2029 жылы түзілетін қалдықтардың көлемі 62 397 м3 (12 480 тонна) құрайды. ). Төмендегі кестеде (13-кесте) Бағдарламаны іске асыру кезеңіне (2029 ж.) енгізілген облыстағы халқының саны 1000 адамнан асатын елді мекендер туралы ақпарат ұсынылады.

Кесте13– Бағдарламаға енгізілген елді мекендер

Жоқ.	Елді мекен	Халық саны 2029, адамдар	ТҚҚ түзілу көлемі 2029, м3/жыл	ТҚҚ түзілудің жалпы көлемі, м3/тәу
1	Сарыөзек	15 579	22 621	62
2	Басши	1 250	1 815	5
3	Жоламан	1 110	1 612	4
4	Талдыбұлақ	1 350	1960	5
5	Қарашоки	1720	2 497	7
6	Қаспан	1003	1 456	4
7	Қоғалы	2 140	3 107	9
8	Шанхана	1 675	2 432	7
Барлығы		25 827 адам	37 501 м3
			7500 тонна

2021, 2022 және 2023 жылдарға арналған деректердің болмауы жылдық есеп берудің және мамандандырылған қалдықтарды жинаушы компаниялардың жұмысының жоқтығын көрсетеді.

Ауданның кәсіпорындары мен ұйымдарының 2020 жылғы статистикалық есеп беру деректері төмендегі кестелерде келтірілген (14-кестеЖәне15-кесте).

Кесте14- Жиналған және тасымалданатын коммуналдық қалдықтардың көлемі (2020 ж.), тонна

Жыл	Коммуналдық қалдықтарды жинау және шығару бойынша кәсіпорындар мен ұйымдардың саны	Жиналған жалпы қалдықтар	Олардың ішінен									Олардың ішінен
			тұрмыстық қалдықтар	саябақ қалдықтары	құрылыс алаңдарының қалдықтары	өндірістік қалдықтар (тұрмыстық қалдықтарға теңестірілген)	Көше қоқысы	базарлардың қалдықтары	Жалпы қалдықтар жойылды		қатты тұрмыстық қалдықтар полигондарына
2020	1	2014	2014	-	-	-	-	-	2014		-

Дереккөз - ҚР АПР Ұлттық статистика бюросы

Кесте15- Сұрыптауға, қайта өңдеуге және орналастыруға қабылданған қалдықтардың көлемі (2020 ж.), тонна

Жыл	Қалдықтарды сұрыптаумен, қайта өңдеумен және орналастырумен айналысатын кәсіпорындар саны, бірлік	Қабылданған қалдықтардың жалпы көлемі, тонна	Алынған қалдықтардың жалпы көлемінен		Жыл соңындағы жинақталған қалдықтардың көлемі	Полигонның жобалық қуаты	Полигон ауданы, км2
			Жойылған	Депозитке алынды
2020	Мәлімет жоқ

Дереккөз - ҚР АПР Ұлттық статистика бюросы

ҚҚҚ өңдеу/ кәдеге жарату немесе беру көлемдері бойынша статистикалық есептің жоқтығын ескере отырып, Кербұлақ ауданының елді мекендерінде жиналған қалдықтардың негізгі көлемі рұқсат етілген және рұқсат етілмеген полигондарға түседі деген қорытынды жасауға болады.

Сапалық көрсеткіштер (морфологиялық құрамы)

Қалдықтардың сапалық құрамы жинау және кәдеге жарату жүйесіне қойылатын талаптарды, сондай-ақ қатты тұрмыстық қалдықтармен жұмыс істеу шараларының оңтайлы конфигурациясын анықтайды.

Аудан аумағында қатты тұрмыстық қалдықтарды оның пайда болу көздеріне бөлек жинау ұйымдастырылмаған, сұрыптау жұмыстары жүргізілмейді.

Кербұлақ өңірінің елді мекендерінде түзілетін қалдықтардың құрамын дәлірек сипаттайтын көрсеткіштерді алу үшін қатты тұрмыстық қалдықтардың морфологиялық құрамын анықтау әдістемесі бойынша ТҚҚ қалдықтарының құрамын талдау қажет. Мұндай деректер табиғатты қорғау шараларының көрсеткіштерін есептеу үшін және қайталама шикізатты өңдеудің инвестициялық тартымдылығын бастапқы бағалау кезінде пайдаланылатын болады.

Қатты тұрмыстық қалдықтардың морфологиялық құрамы Қазақстан Республикасы Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері агенттігі төрағасының 2012 жылғы 10 ақпандағы No 4 бұйрығымен бекітілген әдістемеге сәйкес анықталады.

Әдістеме бойынша коммуналдық қалдықтардың морфологиялық құрамын келесі классификация бойынша анықтау ұсынылады:

тамақ қалдықтары (көкөністер, жемістер және т.б.);

қағаз және картон;

полимерлер (пластик, пластмасса);

шыны;

қара металдар;

түсті металдар;

тоқыма;

ағаш;

қауіпті қалдықтар (батареялар, құрғақ және электролиттік аккумуляторлар, еріткіштерге арналған ыдыстар, бояулар, сынап шамдары, телевизиялық сурет түтіктері және т.б.);

сүйектер, былғары, резеңке;

құрамдас бөліктерді (ұсақ құрылыс қалдықтары, тастар, көше қоқыстары және т.б.) алып тастағаннан кейін коммуналдық қалдықтардың қалған бөлігі.

Облыстың елді мекендерінде мұндай талдау, зерттеу жұмыстары жүргізілмеген.

"Жасыл Даму" АҚ мәліметтері бойынша Қазақстандағы қатты тұрмыстық қалдықтардың орташа морфологиялық құрамы (https://recycle.kz/ru/sbori) төменде берілген:

Тамақ қалдықтары -	31.1%	Шыны -	6.1%
макулатура -	25.2%	Металдар -	3.4%
Полимер (пластик) -	11.2%	Басқалар -	23%

Коммуналдық қалдықтарды өңдеу бойынша халыққа арналған тарифтер

Қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау, тасымалдау, сұрыптау және көму бойынша халыққа тарифті есептеу Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 14 қыркүйектегі бұйрығымен бекітілген әдістемеге сәйкес жүзеге асырылады. 2021 жылғы № 377.

Тарифті есептеу кезінде калькуляция баптары бойынша топтастырылған ҚҚҚ жинау, тасымалдау, сұрыптау және кәдеге жарату бойынша нарық субъектілерінің нақты және/немесе нормативті шығындарының құны есепке алынады. Сонымен, тариф 3 бөліктен тұрады: 1) жинау және тасымалдау, 2) сұрыптау, 3) кәдеге жарату.

Кербұлақ өңірінде коммуналдық қалдықтардың түзілу және жинақталу нормаларын, қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау, шығару, кәдеге жарату, қайта өңдеу және көму тарифтерін бекіту туралы құжаттардың жобаларын әзірлеу және келісу жұмыстары жүргізілуде.

Қолданыстағы тарифтік әдістеме қалдықтарды өңдеу кезеңіне байланысты шығындарды есепке алуға мүмкіндік береді. Шығындарды сұрыпталған қайталама шикізатты сату және/немесе қызметтердің бір бөлігін ҚҚҚ жинаудың орталықтандырылған жүйесіне кірмейтін үшінші тарап ұйымдарына беру арқылы оңтайландыруға болады. Бұл ретте тиісті инфрақұрылымды құру және/немесе дамыту, арнайы жабдықталған көлік құралдарын және қаржыландыру көздерін міндетті түрде пайдалану қажеттілігін ескеру қажет.

Алайда, мемлекеттік статистикалық есептілікті қоса алғанда, есептілік деректерінің сәйкессіздігін көрсеткен ТҚҚ-ны басқару саласындағы ағымдағы жай-күйді талдауды ескере отырып, бекітілген қалыптастыру және жинақтау нормативтері, сондай-ақ олардың негізінде есептелген тариф ауданда ТҚҚ жинауды, шығаруды және жоюды объективті деп санауға болмайды.

Бастапқы мәліметтерді, оның ішінде статистикалық есептілік мәліметтерін талдау Кербұлақ өңірінде қалдықтарды басқару бойынша коммерциялық есепке алу және бақылау жүргізілмейтінін көрсетті. Демек, облыста ТҚҚ жинау, әкету және кәдеге жарату бойынша жинақтаушы нормалар мен "әділ" тарифтердің негізділігі мәселесі өте өткір болып табылады және ТҚҚ-ның қалыптасуы мен қозғалысының автоматтандырылған коммерциялық есебін енгізу бойынша шаралар қабылдау қажет. .

ТҚҚ жинауға, әкетуге және кәдеге жаратуға "әділ" тарифті анықтау үшін келесі шаралар қолданылуы мүмкін:

1)ТҚҚ генерациясының және қозғалысының көлемінің автоматтандырылған коммерциялық есебін енгізу.

Осы тармақ Қазақстан Республикасының "жасыл экономикаға" көшу тұжырымдамасының ережелерін іске асыру жөніндегі қажетті шаралардың бір бөлігі болып табылады, келесі мәселеде – "ТҚҚ проблемаларын шешу үшін келесі іс-шараларды жүзеге асыру қажет :

5) қатты тұрмыстық қалдықтарды басқару саласындағы нысаналы индикаторларға қол жеткізуді бақылау үшін статистикалық ақпаратты жинауды, өңдеуді және ұсынуды жетілдіру"

2)Бәсекелестік нарықты дамыту үшін ТҚҚ жинаудың орталықтандырылған жүйесінің объектілерін тендерлік бөлу.

3)Өндіріс үшін қайталама шикізат ретінде одан әрі сатумен сұрыпталған қалдықтардың үлесін арттыруға ұмтылу.

4)ҚҚҚ мен сұрыпталған қайталама шикізатты басқару процесінде шығындарды азайтуға ұмтылу, оның ішінде ең жақсы қолжетімді техникаларды (технологияларды) енгізу, қалдықтарды логистиканы оңтайландыру.

5)Триаждау процесіне тартылған халықтың үлесін арттыру.

Коммуналдық қалдықтардың пайда болуы мен жинақталуының нормалары

Коммуналдық қалдықтардың пайда болуы мен жинақталуының нормаларыүлгілік қағидалар негізінде есептеледі (Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 1 қыркүйектегі No 347 бұйрығымен бекітілген) және тұрғын үй объектілері мен тұрғын емес үй-жайлардың келесі түрлерін қамтуы тиіс. : (16-кесте)

Кесте16- тұрғын үйлер мен тұрғын емес үй-жайлардың коммуналдық қалдықтарын қалыптастыру және жинақтау нормалары

Жоқ.	Коммуналдық қалдықтарды жинайтын мекеме	Есеп бірлігі	Есептелген нормалар жинақтау, м3/жыл
1	Жақсы жабдықталған және жабдықталмаған үй шаруашылықтары	1 тұрғын
2	Жатақхана, мектеп-интернат, балалар үйі, қарттар үйі, т.б.	1 орын
3	Қонақ үйлер, санаторийлер, демалыс үйлері	1 орын
4	Балабақшалар, балабақшалар	1 орын
5	Мекемелер, ұйымдар, кеңселер, кеңселер, жинақ кассалары, пошта бөлімшелері	1 қызметкер
6	Клиникалар	1 келу
7	Ауруханалар, санаторийлер, басқа емдеу мекемелері	1 төсек
8	Мектептер және басқа оқу орындары	1 оқушы
9	Мейрамханалар, кафелер, қоғамдық тамақтану орындары	1 орын
10	Театрлар, кинотеатрлар, концерт залдары, түнгі клубтар, казинолар, ойын автоматтары залдары	1 орын
он бір	Мұражайлар, көрмелер	Жалпы ауданы 1 м2
12	Стадиондар, спорт алаңдары	Жоба бойынша 1 орын
13	Спорт, би және ойын залдары	Жалпы ауданы 1 м2
14	Азық-түлік дүкендері	1 м2 сауда алаңы
15	Машиналардан сауда жасау	1 м2 сауда алаңы
16	Әмбебап дүкендер, супермаркеттер	1 м2 сауда алаңы
17	Базарлар, сауда павильондары, дүңгіршектер, науалар	1 м2 сауда алаңы
18	Көтерме сауда орталықтары, азық-түлік қоймалары	Жалпы ауданы 1 м2
19	Көтерме сауда базалары, өнеркәсіптік тауарлар қоймалары	Жалпы ауданы 1 м2
20	Тұрмыстық қызметтер: мемлекеттік қызметтер	Жалпы ауданы 1 м2
21	Теміржол вокзалдары, автовокзалдар, әуежайлар	Жалпы ауданы 1 м2
22	Жағажайлар	Жалпы ауданы 1 м2
23	Дәріханалар	1 м2 сауда алаңы
24	Автотұрақтар, көлік жуу орындары, жанармай құю станциялары, гараждар	1 тұрақ орны
25	Автокөлік жөндеу шеберханалары	1 қызметкер
26	Гараждық кооперативтер	1 гараж үшін
27	Шаштараздар, сұлулық салондары	1 жұмыс орны
28	Кір жуу, химиялық тазалау, тұрмыстық техника жөндеу, тігін ательелері	Жалпы ауданы 1 м2
29	Зергерлік бұйымдар, аяқ киім және сағат жөндеу шеберханалары	Жалпы ауданы 1 м2
отыз	Шағын жөндеу және қызмет көрсету (кілттерді кесу және т.б.)	1 жұмыс орны
31	Ванналар, сауналар	Жалпы ауданы 1 м2
32	Облыс аумағында бұқаралық іс-шараларды ұйымдастырушы заңды тұлғалар	1000 қатысушы
33	Бау-бақша кооперативтері	1 учаске

Қағидалардың 2014 жылдан бері (1-шығарылым) болғанына қарамастан, Кербұлақ ауданында ТҚҚ қалыптастыру және жинақтау нормаларын есептеу әлі жүргізілмеген.

Жоғарыда аталған стандарттар маусымдық өлшеулерден кейін анықталады, яғни. Есептеу үшін 11-12 айдан астам жұмысты орындау қажет. Олардың пайда болу көздерінде түзілетін қалдықтар көлемінің толық коммерциялық есебі жүргізілмеген жағдайда бекітілген нормативтердің болмауы ТҚҚ жинауға, әкетуге, сұрыптауға және кәдеге жаратуға әділ тарифті есептеуге мүмкіндік бермейді.

Ұсынылатын әрекет:Облыста "Қалдық" автоматтандырылған ақпараттық жүйесін құру, бұл олардың пайда болу көздеріндегі ТҚҚ-ның ағымдағы қалыптасу және жинақталуын анықтауға ғана емес, сонымен қатар "әділ" тарифті есептеуге мүмкіндік береді. Ұсыныстарды іске асыру облыстың елді мекендерінде қатты тұрмыстық қалдықтарды басқарудың инвестициялық тартымдылығын арттырады.

Коммуналдық қалдықтарды басқаруды талдау

"Сандық және сапалық көрсеткіштер" бөлімінде келтірілген деректер Кербұлақ ауданындағы коммуналдық қалдықтардың түзілуі мен өңделуінің жағдайын келесідей сипаттайды:

-коммуналдық қалдықтарды жинау мен шығарудың орталықтандырылған жүйесі құрылмаған;

-қолда бар деректердің болмауына байланысты халықты ТҚҚ шығару қызметтерімен қамту динамикасын, ТҚҚ сұрыптау, көму және т.б. көлемін анықтау мүмкін емес.

Жоғарыда келтірілген тараулардағы ақпаратты қорытындылай келе, Кербұлақ өңіріндегі коммуналдық қалдықтарды басқарудың ағымдағы тәртібі туралы келесі қорытынды жасауға болады:

1.Облыста қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау мен шығарудың орталықтандырылған жүйесі жоқ;

2.Ауданда коммуналдық қалдықтардың пайдалы құрамдастарын өңдеу/көшіру үшін қажетті инфрақұрылым жоқ.

3.Қалдықтарды шығару келісімімен қамтылмаған халық және заңды тұлғалар қалдықтарды кәдеге жаратуы мүмкін (мысалы, өз аумағында өртеу, табиғи полигондарға орналастыру).

4.Полигондар мен рұқсат етілген полигондар Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің 351-бабына сәйкес көмуге тыйым салынған қалдықтарды қабылдайды.

5.Полигондар мен полигондардағы биологиялық ыдырайтын қалдықтар компоненттерінің (азық-түлік, өсімдік, органикалық) бақылаусыз ыдырауы полигон газының (негізінен метан) шығуына әкеледі. Нәтижесінде полигонның денесінде өрт шығу және парниктік газдардың ластану қаупі артады.

6.Облыстағы коммуналдық қалдықтарды басқарудың қолданыстағы тәртібі қалдықтардың түзілуін болдырмау және түзілетін қалдықтарды қоршаған ортаны қорғау және Республиканың тұрақты дамуын қамтамасыз ету мүдделерінде олардың артықшылығының кему тәртібімен басқару жөніндегі іс-шаралардың иерархиясы қағидатын толық сақтауға мүмкіндік бермейді. Қазақстанның.

Ұсынылатын әрекеттерұсынылған мәселелер "Негізгі бағыттар, мақсаттарға жету жолдары және тиісті шаралар" 5-бөлімде талқыланады.

Ынталандыру шаралары

Бұл бөлімде коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесін қолдауға және қайталама шикізатты одан әрі өңдеуге бағытталған ынталандыру шаралары берілген.

Экономиканың басым секторын субсидиялау

Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау шаралары (Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 31 желтоқсандағы № 1060 қаулысымен бекітілген) кәсіпкерлікті дамытудың ұлттық жобасы шеңберінде сыйақы мөлшерлемесінің бір бөлігін субсидиялауды көздейді. 2021 - 2025 жж. экономиканың басым секторларында, олар мыналарды қамтиды:

қалдықтарды жинау, өңдеу және кәдеге жарату; материалдарды қайта өңдеу (қалпына келтіру);

тазалау және басқа да қалдықтарды жою қызметтері.

Аталған мемлекеттік қолдау шаралары өңдеу өнеркәсібі мен қызмет көрсету саласындағы жобалар аясында несиелерді субсидиялауды көздейді:

Қауіпті емес тұрмыстық және өндірістік қатты қалдықтарды (яғни қоқыстарды) жинақтау орындарынан, қоқыс жәшіктерінен, жылжымалы қоқыс контейнерлерінен, жәшіктерден, контейнерлерден және т.б. және аралас қайта өңдеуге болатын материалдардан жинау. Қайта өңдеуге болатын материалдарды жинау.

Қоғамдық орындардағы қоқыс жәшіктерінен қалдықтарды жинау.

Құрылыс және ыдырау қалдықтарын жинау. Қылшықтар және басқа құрылыс қоқыстары сияқты құрылыс қалдықтарын жинау және шығару. Тоқыма өнімдерінің өндірісінің қалдықтарын жинау. Қауіпті емес қалдықтарды қайта өңдеу орындарына қалдықтарды шығару бойынша іс-шаралар.

ТҚҚ басқару саласындағы мемлекеттік-жекешелік әріптестік (МЖӘ).

ТҚҚ басқару шараларын іске асырудың бұл нысаны Қазақстан Республикасының мемлекеттік-жекешелік әріптестік саласындағы заңнамасына сәйкес жүзеге асырылуы мүмкін (Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексінің 366-бабы).

Іс-шаралар бастапқы кезеңдерді де қамтуы мүмкін - қалдықтарды және қайталама шикізатты басқару объектілерін жобалау, салу және тікелей іске асыру және пайдалану, сондай-ақ өздігінен пайда болатын полигондарды жою.

Жобалардың бастамашылары жергілікті атқарушы органдар болып табылады, олар сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органмен келісім бойынша конкурстық құжаттаманы әзірлейді және бекітеді.

Тұрмыстық қатты қалдықтарды басқару жөніндегі мемлекеттік-жекешелік әріптестік жобалары шеңберінде жеке әріптесті қаржыландыру халыққа қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау, тасымалдау, сұрыптау және орналастыру тарифі, сондай-ақ басқа да көздер есебінен жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған қаржыландыру.

Жаңартылатын энергия көздерінен энергияны сатып алу

Қазақстан Республикасының жаңартылатын энергия көздерін пайдалануды қолдау саласындағы заңнамасына сәйкес энергия қалдықтарын орналастыру объектілері өндіретін электр энергиясының жаңартылатын энергия көздерін қолдау жөніндегі есеп айырысу-қаржы орталығының кепілді сатып алуы Қазақстан Республикасының 21.01.21 № 401-VI "Жаңартылатын энергия көздерін пайдалануды қолдау туралы").

Қалдықтарды энергетикалық қайта өңдеу – қалдықтарды қайталама және (немесе) энергия ретінде пайдалануды қоса алғанда, олардың көлемін азайту және энергияны ("қалдықтардан энергияға" технологиясы – қалдықтарды энергияға айналдыру) өндіру мақсатында оларды термиялық өңдеу процесі. органикалық қалдықтардан биогаз және басқа да отын алуды қоспағанда, ресурстар (Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі, 324-бап).

Әлемдік деңгейде бұл технология жаңартылмайды. Қазақстанда 2020 жылы қалдықтарды "термиялық қайта өңдеу" терминін қамтитын "Жаңартылатын энергия көздерін пайдалануды қолдау туралы" Заң қабылданды. Мұндай қайта өңдеудің негізгі мақсаты – полигондардағы/полигондардағы қалдықтардың көлемін азайту және энергияны қалпына келтіру.

Жасыл таксономия ("жасыл" жобалардың классификациясы)

Қазақстанда Жасыл таксономия әзірленді және бекітілді ("Жасыл облигациялар және жасыл несиелер арқылы қаржыландыруға жататын жасыл жобалардың сыныптамасын (таксономиясын) бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 31 желтоқсандағы № 996 қаулысы. ).

Жасыл облигациялар мен жасыл несиелер арқылы қаржыландырылатын жасыл жобалардың жіктелуі (таксономиясы) суды және қалдықтарды тұрақты пайдалану санатын (тұрақты суды пайдалану және суды үнемдеу, ағынды және сарқынды суларды, ресурстарды сақтау және қалпына келтіру) қамтиды.

Құрылыс материалдарын, металл сынықтарын, пластмассаларды, шыныларды, қағазды, электрониканы (қауіпті компоненттерді қоспағанда), шиналардың қалдықтарын өңдеуге арналған жабдықты қоса алғанда, қайталама шикізатты (жануды қоспағанда), қайталама шикізатты қалпына келтіруге және қайталама шикізатты қайта өңдеуге арналған жабдықтар.

Шекті индикатор - кем дегенде 80% жиналған қайталама шикізатты өңдеу.

ROP операторы ("Жасыл Даму" АҚ)

2022 жылдың қаңтар айынан бастап "Жасыл Даму" АҚ өндірушілердің (импорттаушылардың) кеңейтілген міндеттемелері операторының (бұдан әрі – ЭПР операторы) құзыреті шегінде қалдықтарды және қайталама шикізатты басқару инфрақұрылымын дамытумен айналысады.

Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексінің (388-бап) ережелеріне сәйкес ЭҚҚ операторы Қазақстан Республикасында жинау, тасымалдау, қайта пайдалануға дайындау, қайта өңдеу технологияларын енгізу арқылы ТҚҚ басқарудың өңірлік жүйесін әзірлей алады. қалдықтарды сұрыптау, қайта өңдеу және (немесе) кәдеге жарату, қалдықтарды қайта пайдалануға дайындау, қайта өңдеу, қайта өңдеу, сұрыптау және (немесе) кәдеге жарату жөніндегі зауыттар (өндірістер) салу, жинауды, тасымалдауды жүзеге асыратын ұйымдардың материалдық-техникалық базасын жақсарту; қалдықтарды қайта пайдалануға, сұрыптауға, қайта өңдеуге, қайта өңдеуге және (немесе) кәдеге жаратуға дайындау, энергетикалық қалдықтарды кәдеге жаратуды ұйымдастыру.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 29 желтоқсандағы No 1250 Қаулысымен.Өнімнің (тауардың) тұтынушылық қасиеттерін жоғалтқаннан кейін пайда болған қалдықтарды жинауды, тасымалдауды, қайта пайдалануға дайындауды, сұрыптауды, қайта өңдеуді, қайта өңдеуді, залалсыздандыруды және (немесе) кәдеге жаратуды жүзеге асыратын шаруашылық жүргізуші субъектілерге ЭПР операторының қолма-қол ақшалай төлемдері сомасын бекітті. өндірушілердің (импорттаушылардың) кеңейтілген міндеттемелеріне жатады (қараңыз).17-кесте,18-кесте).

Ақпараттық жүйеде (ecoqolday.kz) "Жасыл Даму" АҚ ұсынатын РОП операторымен Шарт жасасуға өтінімдерді қабылдау Қағидаларға сәйкес жүзеге асырылады., Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрінің 2023 жылғы 27 қарашадағы No 332 бұйрығымен бекітілген.

Кесте17- Қаптама қалдықтары үшін төлем ставкалары

Қалдықтардың түрлері (тауарлар)	Ақшалай төлем, тоннаға айлық есептік көрсеткіш (АЕК).
	жинақ	тасымалдау	қайта өңдеу
Шыны қаптама	7.66	5.46	1.44
Қағаз және картон қаптамалары	5.82	4.23	1.55
Полимерлі қаптама	9.05	7.41	1.79
Біріктірілген материалдардан жасалған қаптама	8.96	6.92	1.45
Металл қаптама	0,21	-	-

Кесте18- Автокомпоненттерді, электронды және электр жабдықтарын қалдықтары үшін төлем ставкалары

Қалдықтардың түрлері (тауарлар)		Ақшалай төлем, айлық есептік көрсеткіш (АЕК)* тоннаға (қалдықтарды жинау, тасымалдау, өңдеу, пайдалану және (немесе) орналастыру үшін)
Шиналар	жүк көліктері/жеңіл көліктер	13.50
	үлкен өлшемді	17.15
Майлар		2.98
Батареялар		2.39
Жылу тасымалдағыштары бар электронды және электр жабдықтары		21.43
Үлкен электронды және электрлік жабдықтар		16.19
Шағын электронды және электр жабдықтары		7.42
Экрандары мен мониторлары бар электронды жабдықтар		43.19
Шағын ақпараттық, техникалық және телекоммуникациялық электрондық және электр жабдықтары		51,91
Шамдар		80,95

*- тиісті жылға айлық есептік көрсеткіш (АЕК), теңге

Экономикалық емес ынталандырулар

2021 жылы Қазақстан Республикасының жаңа Экологиялық кодексінің қолданысқа енгізілуімен қалдықтарды міндетті түрде бөлек жинау шараларын келесі фракцияларға бөлу көзделеді:

1)"құрғақ" (қағаз, картон, металл, пластик және шыны);

2)"дымқыл" (тағам қалдықтары, органикалық заттар және т.б.).

Бөлек жинау қайталама шикізат көлемін ұлғайтады және нәтижесінде ТҚҚ шығару көлемін азайтады. Бұл қайта өңделетін материалдарды өңдеуге маманданған компаниялардың дамуына ықпал етеді.

ТҚҚ басқару жүйесін одан әрі дамыту үшін күшті ынталандыру азық-түлікті, құрылыс қалдықтарын және бірқатар басқа қалдықтарды – қайталама шикізат көздерін (картон, пластмасса, шыны) кәдеге жаратуға тыйым салуды енгізу болып табылады.

Биологиялық ыдырайтын қалдықтарды, оның ішінде азық-түлікті компостқа айналдыру немесе биогаз және баламалы энергия өндіру немесе қалдықтарды кәдеге жаратудан басқа басқа технологияларды пайдалану үшін заманауи технологияларды қолдану жоспарлануда.

Компост химиялық тыңайтқыштарды толықтыру және кейіннен ығыстыру үшін пайдаланылуы мүмкін. Топырақты байыту және жақсарту арқылы компост органикалық ауыл шаруашылығының және айналмалы экономиканың негізі болып табылатын жемшөп пен ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру процесіне қайтарылады.

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2020 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру шеңберінде Жетісу өңірінің елді мекендерін және орман қорын алдағы ауқымды абаттандыру жұмыстарына байланысты айналмалы шаруашылықтың элементі болып табылатын сол өсімдіктердің ағаштары мен жапырақтарынан алуға болатын компостты пайдаланып топырақты жақсарту мүмкіндігін қарастыру (19-кесте).

Кесте19- Жетісу өңірінің 2021-2025 жылдарға арналған даму жоспарындағы 2-мақсат

Мақсатты көрсеткіш	Жоспарлы көрсеткіштер, гектар
	2021	2022	2023	2024	2025
Орманмен жабылған аумақты ұлғайту/кеңейту, оның ішінде 2 миллиард ағаш отырғызу, түрлер мен отырғызу аймақтары бойынша қалыпты өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету	-	2446	3105	3210	3721

"Жаңартылатын энергия көздерін пайдалануды қолдау туралы" Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 4 шілдедегі № 165-IV Заңы тамақ қалдықтарын, сондай-ақ биологиялық ыдырайтын қалдықтардың басқа да түрлерін (бақтар, саябақ қалдықтары) өңдеуді ынталандыруға бағытталған. , тамақ дайындау, тамақ өнеркәсібінің қалдықтарымен салыстырылатын, макулатура) биогаз немесе баламалы энергия өндірумен.

Қайталама шикізатты өңдеу өнімдерінің нарығын құру және дамытужүйелік тәсіл ретінде инфрақұрылымды қалыптастыру тұрғысынан бұл өте қажет. Қайта өңделген қалдықтардан жасалған өнімдерді өндіру және тұтыну айналмалы экономиканың айқындаушы бөлігі болып табылады. Мұндай нарықты қалыптастыру процесін қолдау үшін жасыл сатып алу механизмі қажет. Бүгінгі күні мұндай қолдаудың мысалдары: жаңартылатын энергия көздерінен электр энергиясын сатып алу; "жасыл жобаларды" субсидиялау.

Қоғамдық ақпарат

Елді мекендерде қалдықтарды ұтымды басқару, оларды азайтуға және қайталама материалдарды барынша көбейтуге ұмтылу Қазақстанның коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі мемлекеттік саясатының бір бөлігі болып табылады.

Техникалық жарақтандыру, әдістемелік материалды және заңнаманы әзірлеу қалдықтарды жинаудың қажетті орталықтандырылған жүйесінің және кәдеге жаратудан кейін қалдықтарды басқарудың инфрақұрылымының пайда болуына жағдай жасайды.

Бұл ретте қайталама шикізат үлесін арттыру және рұқсат етілмеген үйінділерді азайту бойынша ең жоғары тиімділікке қалдықтардың пайда болу көзінде қол жеткізуге болады.

Сондықтан барлық деңгейдегі жергілікті атқарушы және өкілді органдардың халықты қатты тұрмыстық қалдықтарды жинаудың, көмудің және қайта өңдеудің, оның ішінде бөлек жинаудың ұтымды жүйесі туралы ақпараттандыру жөніндегі іс-шараларды ұйымдастыруы маңызды (ҚР Экологиялық кодексінің 365-бабы). ).

Бөлінген қаражатты сипаттау және талдау

Жетісу өңірінің 2021-2025 жылдарға арналған даму жоспарын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары (бөлімді қараңыз)1.3"Облыстың басым міндеттерінде қалдықтарды басқару") мыналарды қамтиды:

облыста облыстық қалдықтарды басқару жүйесінің 6 нысанының құрылысы;

барлық ауылдарда қалдықтарды бөлек жинауға арналған контейнерлер орнату,

182 сақтау орнының 44-ін қысқарту және оларды экологиялық талаптар мен санитарлық ережелерге сәйкес келтіру;

барлық рұқсат етілмеген үйінділерді жою.

Бірақ бұл іс-шаралардың шығындарын қаржыландыруды қарастырмайды.

Бүгінгі таңда Жетісу өңірінің қоршаған ортаны қорғау жөніндегі бекітілген іс-шаралар жоспары (бұдан әрі – осы бөлімде – Жоспар) жоқ.

2023 жылы қажетті қоғамдық тыңдауларды өткізу үшін 2023-2025 жылдарға арналған Жоспар жобасы жарияланды.Жоспар жобасында қалдықтарды басқару бойынша іс-шаралар (20-кесте). Жоспарланған іс-шаралар коммуналдық қалдықтарды басқару инфрақұрылымын жақсартуға және рұқсат етілмеген үйінділерді жоюға бағытталған.

Кесте20– Жетісу өңірінің 2023-2025 жылдарға арналған қоршаған ортаны қорғау іс-шаралар жоспарының жобасы. (қалдықтарды басқару жөніндегі шаралар) *

Оқиға атауы	Орындау уақыты	Сметалық шығындар / қосымша көздер (мың теңге)			Дереккөздерқаржыландыру
		2023	2024	2025
"Талдықорған қаласында заманауи қатты тұрмыстық қалдықтар полигонының құрылысы" жобалық құжаттамасын әзірлеу.	2023	28 000,00			Жергілікті бюджет (МБ)
"Текелі қаласындағы жабық қатты тұрмыстық қалдықтар полигонын рекультивациялау" жобалық құжаттамасын әзірлеу.	2023	28 000,00			МБ
Текелі қаласында қалдықтарды бөлек жинауға арналған контейнерлер орнату	2023	90 000,0			МБ
Ескелді ауданында қалдықтарды бөлек жинауға арналған контейнерлер орнату	2024		100 000		Қаржыландыру қажет емес
Көксу ауданында қалдықтарды бөлек жинауға арналған контейнерлер орнату	2025			100 000	Қаржыландыру қажет емес
Барлық рұқсат етілмеген үйінділерді жою	2023-2025 жж	162 полигон: Көксу ауданында -38, Ескелді ауданы -46, Қаратал ауданы-30, Талдықорған қаласы -41, Ақсу ауданы-4, Кербұлақ ауданы – 3	20 полигон: Панфилов ауданында – 10, Ұйғыр облысы – 10	20 полигон: Сарқан ауданында – 10, Алакөл ауданы – 10	Қаржыландыру қажет емес
182 сақтау орнының 110-ын қысқарту және оларды экологиялық талаптар мен санитарлық ережелерге сәйкестендіру	2024-2025 жж		25000,0	30000,0	МБ
Барлығы		146 000,00	125 000,00	130 000,00

Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шаралар жоспарын әзірлеу және бекіту қажет, онда экологиялық таза әдістерді пайдалана отырып, қалдықтарды басқару жөніндегі іс-шаралар ескеріледі.

Мақсаттар, міндеттер және міндеттер

Бағдарлама мақсаттары:

тұтыну қалдықтарының қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына кері әсерін азайту;

Жетісу облысы Кербұлақ ауданының елді мекендерінде коммуналдық қалдықтарды басқарудың тиімді жүйесінің үлгісін құру арқылы коммуналдық қалдықтардың түзілу көлемін кезең-кезеңмен азайтуға, сондай-ақ коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және полигондарды рекультивациялау үлесін арттыруға бағытталған белгіленген көрсеткіштерге қол жеткізу және оны жүзеге асыру.

Мақсат қоюдағы негізгі басымдықтар коммуналдық қалдықтардың түзілу көлемін кезең-кезеңмен қысқарту, сондай-ақ коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және полигондарды рекультивациялау үлесін ұлғайту болып табылады..

Бағдарлама мақсаттары

Келісімнің техникалық тапсырмасына сәйкес Бағдарламаның негізгі міндеттері:

1)Жетісу облысы Кербұлақ ауданында коммуналдық қалдықтарды басқарудың тиімді жүйесінің моделін қалыптастыру, оның ішінде заңнаманың нормативтік талаптарына сәйкес коммуналдық қалдықтарды қалыптастыру, жинау, тасымалдау, кәдеге жарату, қайта өңдеу және көму процестерін қамту. Қазақстан Республикасы және ауданның ерекшеліктерін ескере отырып (климат, география, халық санының өсу динамикасы, аумақты дамыту жоспарлары және т.б.);

2)Бағдарламаны іске асыру үшін қажетті ресурстарды тарту;

3)ұсынылған негізделген ұсыныстар негізінде коммуналдық қалдықтарды басқару саласында инфрақұрылым құру;

4)коммуналдық қалдықтарды орналастыру орындарының санын азайту және рұқсат етілмеген қалдықтарды орналастыру орындарын жою бойынша ұсыныстар беру.

Кербұлақ ауданы бойынша нысаналы индикаторлар

Мақсатты индикаторларҚазақстан Республикасының мемлекеттік жоспарлау жүйесінің қолданыстағы құжаттарын, аумақтарды дамыту жоспарларын және басқа да осыған ұқсас құжаттарды ескере отырып, жергілікті атқарушы органдармен айқындалады.

Бағдарламада ұсынылған нысаналы индикаторлар Қазақстан Республикасы үшін қалдықтарды басқару саласындағы "жасыл экономиканың" мақсаттары мен нысаналы индикаторларына қол жеткізуге бағытталған (қараңыз).4-кесте). Негізгі мәндер Бағдарламаны әзірлеу жылының алдындағы үш жылдағы ТҚҚ басқарудағы ағымдағы жағдайды ескереді немесе қажетті деректер болмаған жағдайда базалық көрсеткіш анықталмайды.

Кесте21- Бағдарламаның нысаналы индикаторлары

Индекс	Бағдарламаны іске асыру басындағы базалық көрсеткіш	Жыл бойынша көрсеткіш мәндері
		2024	2025	2026	2027	2028	2029
№1 көрсеткіш. * ХалықКербұлақ ауданы, қалдықтарды жинау ұйымдары тұрақты түрде қызмет көрсетеді.	1,2%	1,2%	30,7%	60,1%	60,1%	60,1%	60,1%
№2 көрсеткіш. Қатты тұрмыстық қалдықтарды сұрыптау объектілерін салу.	-	-	-	1 дана. (жалпы қуаттылығы – 10 мың тонна/жыл	-	-	-
№3 көрсеткіш. ** Заң талаптарына сәйкес келетін коммуналдық қалдықтарды орналастыру орындарының саны	-	-	-	1 дана.	-	-	-
№4 көрсеткіш. Қайталама шикізат пен қауіпті тұрмыстық қалдықтарды қабылдаудың стационарлық пункттерін құру	-	-	-	1 дана.	-	-	-
№5 көрсеткіш. Қайта өңделетін материалдар мен қауіпті тұрмыстық қалдықтарды жинаудың жылжымалы пункттерін ұйымдастыру	-	-	-	-	-	1 дана.	-

*-Көрсеткіш жоғарыда келтірілген материалдарға негізделген.

**- полигондарды салу жоспарларына жобалық құжаттаманы әзірлеу (2025 ж.), объектіні одан әрі дамытумен 2026 жылы полигон салу (негізгі инфрақұрылым және қалдықтарды қабылдауға арналған алғашқы ұяшықтар) қарастырылған.

*** - Бұл көрсеткіш Жетісу облысының бюджеті аясында жүзеге асыру үшін белгіленген.

НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ, МАҚСАТҚА ЖЕТУДІҢ ЖОЛДАРЫ ЖӘНЕ ТИІСТІ ШАРАЛАР

Техникалық және технологиялық шешімдер

Негізгі ақпарат

Бағдарламаның осы бөлімінде қалдықтарды басқару саласындағы қалыптасқан жағдайды және қабылданған даму моделін талдауды ескере отырып, алдын ала техникалық және технологиялық шешімдер қабылданды. ТҚҚ басқаруды дамыту моделінің негізгі бағыттарының белгіленген мақсаттары мен міндеттері негізінде техникалық шаралар мен оларды іске асыру құралдары әзірленетін болады.

Өңірдегі өндіріс және тұтыну қалдықтарын басқару жүйесін құрудың қабылданған тұжырымдамалық тәсілдерін және қабылданған даму моделін ескере отырып, қалдықтарды басқарудың технологиялық схемасын құрудың келесі негізгі қағидаттарын тұжырымдауға болады.

Қалдықтардың ресурстық әлеуетін барынша пайдалану. Бұл принцип қалдықтарды түпкілікті кәдеге жарату алдында бөлек жинауды, механикалық өңдеуді және энергияны қалпына келтіруді енгізу арқылы қайталама шикізаттың максималды мөлшерін алуға бағытталған қалдықтарды басқару жүйесін құруды қамтиды.

Полигонға жіберілетін қалдықтардың көлемін азайту.Қалдықтарды орналастыру орындарының қоршаған ортаға кері әсерін азайтуға екіншілік шикізат түріндегі қалдықтардың фракцияларын таңдау арқылы қол жеткізуге болады деп болжануда.

Қалдықтарды орналастыру объектілерін шоғырландыру және объектілердің жалпы санын қысқарту.Саланы дамытуға бағытталған инвестициялардың экономикалық тиімділігі артып, неғұрлым жетілдірілген нысандарды салу және қалдықтарды кәдеге жарату сатысында жағымсыз әсерлерді барынша азайту болжануда.

Қалдықтарды өңдеудің заманауи технологияларын енгізу.Қомақты инвестиция қажет болады. Әртүрлі деңгейдегі бюджеттерге түсетін жүктемені азайту үшін қалдықтарды басқару жүйесін дамыту қалдықтарды басқару жүйесіне жеке инвесторларды барынша тартуға негізделуі керек.

Белгілі бір технологиялық шешімдерді енгізудің орындылығы жергілікті жағдайлар мен әлеуметтік аспектілерді ескере отырып, ең жақсы экологиялық және экономикалық тиімді технологияларды таңдау негізінде анықталады. Таңдалған технологиялардың аналогтары ретінде қалдықтарды басқарудың қолданыстағы интеграцияланған жүйелерінің жалпы қабылданған әлемдік тәжірибесі қабылданды. Еуропалық және ТМД елдеріндегі қатты тұрмыстық қалдықтарды өңдеу және өңдеу тәжірибесі егжей-тегжейлі зерттелген және қолданылған. Ресейлік және беларусьтік аймақтық операторлардың, әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы ұқсас елдердің тәжірибесін зерделеуге ерекше назар аударылды. Бұл бөлімде тұрмыстық қатты қалдықтарды (ҚҚҚ) жинау, тасымалдау, кәдеге жарату, өңдеу және кәдеге жарату процестерінің қолданыстағы тәжірибесі қарастырылған.

Әзірлеудің мақсаты – тұрмыстық қатты қалдықтарды (ҚҚҚ) жинау, тасымалдау, кәдеге жарату, қайта өңдеу және кәдеге жарату процестерін қамтитын аймақ үшін қалдықтарды басқару жүйесін құруға бағытталған шешімдерді саналы түрде таңдау. Қалдықтардың қоршаған ортаға тигізетін әсерін барынша азайту және оларды шаруашылық айналымға барынша тарту мақсатында шешімдер Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасының талаптарына сәйкес қабылдануы тиіс.

Бөлім шартты түрде үш бөлікке бөлінеді.

Бірінші бөлімде (5.1.1-тармақ) облыстың әкімшілік-аумақтық бірлігіндегі (ауданындағы) қалдықтарды жинау, тасымалдау және орналастыру саласындағы ағымдағы жағдай туралы ақпараттың талдауы келтірілген.

Екінші бөлім (5.1.2 – 5.1.3 тармақтары) қалдықтарды жинау, тасымалдау және қайта өңдеудің ең жақсы таралған технологиялары мен әдістерінің сипаттамасын қамтиды.

Үшінші бөлімде (5.1.4 – 5.1.8-тармақтар) қалдықтарды басқарудың ұсынылған әдістерін талдау нәтижелері бойынша ауданның әлеуметтік-экономикалық, жоспарлау және табиғи жағдайларын ескере отырып, технологиялық негізделген және қалдықтарды жинау, тасымалдау және кәдеге жарату әдістерінің экономикалық тиімді кешені ұсынылады.

ТҚҚ басқару жүйесінің ағымдағы жағдайын талдау

Кербұлақ ауданы Жетісу облысының оңтүстік-батыс бөлігінде орналасқан және құрамына 15 ауылдық округ (63 елді мекен) кіреді. Аудан орталығы – Сарыөзек ауылы. Облыс аумағының үлкендігімен, елді мекендердің орташа санымен және халықтың орташа тығыздығымен сипатталады. Орташа халық саны облыс орталығына жақын орналасқан қалалар мен ауылдар болып табылады. Автомобиль көлігі желісінің дамуы мен жағдайы қанағаттанарлық.

Осы Бағдарламаның 3-бөлімінде өңірлік басқару жүйесіндегі ағымдағы жағдай бойынша негізгі қорытындылар берілген.

Негізгі қорытындылар облыс тұрғындары мен заңды тұлғаларын жинау және шығарумен төмен қамтуды, қалдықтарды тікелей шығарудың жоғары пайызын, қалдықтарды кәдеге жарату және кәдеге жарату үшін қажетті инфрақұрылымның жеткіліксіздігін көрсетеді.

Сондай-ақ, соңғы жылдары тұрғындардың қоқыс жинайтын компаниялармен қарым-қатынасының ретсіздігі мен негізсіз жоғары тарифтік ставкалардың салдарынан қалдықтарды жинау және сұрыптау көлемінің төмендеуі байқалғанын айта кеткен жөн. Коммуналдық қалдықтар бойынша есеп берудің қазіргі жағдайы толық коммерциялық есепке алуға мүмкіндік бермейді.

Жетісу өңіріндегі полигондар мен полигондар Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексіне сәйкес көмуге тыйым салынған бақылаусыз қалдықтарды қабылдайды.

Төмендегі кестеде (22-кесте) аймақтағы қалдықтардың қазіргі жағдайы туралы жалпы ақпарат береді Жетісу.

Кесте22- Жетісу өңіріндегі қалдықтардың қазіргі жағдайы туралы жалпы мәлімет

Жарату	Жинау және жинақтау	Өңдеу және жою
Тұрмыстық қатты қалдықтар	Контейнерлерге жинау, ыдыссыз жинау.	Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес келмейтін ТҚҚ полигонына көму.
Көлемді қалдықтар	Контейнер алаңдарының жанында сақтау.	Одан әрі өңдеусіз ҚҚҚ полигонында кәдеге жарату.
Құрылыс қалдықтары	Көбінесе контейнер алаңдарының жанында сақтау, қалдықтарды полигонға тікелей шығару.	Қалдықтарды нығыздаушы қабаттар ретінде ішінара пайдалана отырып, ТҚҚ полигонына шығару.
Көлік қалдықтары	Халықтан жинау жүйесі құрылмаған. Кәсіпорындар қалдықтарды мамандандырылған ұйымдарға келісім-шарт негізінде береді.	Батареяларды, қалдық майларды және т.б. пайдалану/ кәдеге жарату. Одан әрі өңдеусіз ҚҚҚ полигонында орналастыру.
Тұрмыстық қауіпті қалдықтар	Бөлек төлем жоқ.	Одан әрі өңдеусіз ҚҚҚ полигонында кәдеге жарату.
Құрамында сынап бар қалдықтар	Халықтан жинау жүйесі құрылмаған. Арнайы контейнерлер жоқ. Кәсіпорындар қалдықтарды мамандандырылған ұйымдарға келісім-шарт негізінде береді.	Демеркуризация қондырғылары жоқ.
Медициналық қалдықтар	Медициналық мекемелерде кейіннен мамандандырылған ұйымға жеткізу үшін бөлек жинау жүргізіледі.	Медициналық және қауіпті биологиялық қалдықтарды термиялық бейтараптандыруға арналған қондырғы.
Биологиялық қалдықтар	Халықтан жинау жүйесі құрылмаған. Кәсіпорындар өз коллекциясын ұйымдастырады.	Мал қорымдары, биотермиялық шұңқырлар, термиялық бейтараптандыру қондырғылары. Көбінесе табиғи полигондарға орналастырылады.
Көше тазалаудан және аумақты жөндеуден шыққан қалдықтар	Осы аумақтарды тазалау және күтумен бір мезгілде жинау	Өсімдік қалдықтарын компосттау жоқ. ТҚҚ полигонында орналастыру.
Суды тазарту, сарқынды суларды тазарту және суды пайдалану қалдықтары	Құбыр және арнайы көліктер арқылы тасымалдау.	Шұңқырлы карталарда орналастыру. ТҚҚ полигонында орналастыру.

Төменде аудандағы қалдықтарды жинау, тасымалдау және кәдеге жарату саласындағы ағымдағы жағдай туралы ақпарат берілген (23-кесте). Бағдарламаны әзірлеушінің сұранысы бойынша аудан әкімдігі ұсынған ақпарат.

Кесте23- Жетісу облысы Кербұлақ ауданындағы қалдықтарды жинау, шығару және кәдеге жарату саласындағы ағымдағы жағдай туралы ақпарат

Аты	Статус-кво
Қалдықтарды жинау	Ауылдағы ТҚҚ орталықтандырылған жинаумен халықты қамту туралы ақпарат берілген. Сарыөзек. Сарыөзек ауылына контейнерлер берілді (1,1 м3), 100 бірлік көлемінде, ыдыстардың жағдайы көрсетілмеген. Контейнер алаңдарының саны туралы ақпарат жоқ.
Қалдықтарды шығару	2022 жылға халықтан және заңды тұлғалардан қалыптастырылған ТҚҚ шығару туралы ақпарат берілген. Жинау контейнерлермен жүзеге асырылатын Сарыөзек кентінде контейнер алаңдарынан қалдықтарды шығаруды қалдықтарды жинау кәсіпорны ("Күреңбел" РПВ МКК) жүзеге асырады. Қоқыс жинау техникасы – қоқыс машинасы (1), жинау әдісі – маршруттық, механикаландырылған. Жою жиілігі күнделікті.
Қайта өңдеу	Ауылда пайда болған қалдықтарды шығаруға арналған алаң (6 га) туралы ақпарат берілді. Сарыөзек және оған жақын елді мекендер. Меншік иесі – "Кербұлақ ауданының тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы бөлімі" мемлекеттік мекемесі. Операциялық компания және жинақталған көлемдер туралы ақпарат берілген. Жобалық құжаттаманың немесе техникалық жабдықтың бар-жоғы туралы ақпарат жоқ. Қалдықтарды сұрыптау және қайталама шикізатты қайта өңдеу туралы ақпарат жоқ.

Қолданыстағы полигон Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес емес, қажетті техникалық құрылымдар және бақылау құралдары жоқ;

ҚҚҚ қалдықтарын басқару жағдайын талдау Жетісу облысының Кербұлақ ауданында қалдықтардың қозғалысын толық есепке алу мен бақылауды қоса алғанда, тұтыну қалдықтарымен (ТҚҚ) басқару жүйесі жоқ деген қорытындыға келуге мүмкіндік береді. мемлекеттік статистикаға бастапқы деректер мен есеп беру деректерін берді. ТҚҚ қалыптастыру және жинақтау бойынша бекітілген нормативтердің, ТҚҚ қызметтеріне және полигонға тарифтердің болмауы ТҚҚ басқару саласындағы қызметтердің толыққанды нарығын құруға мүмкіндік бермейді.

Қалдықтардың түзілу көлемі

ТҚҚ басқару жүйесін құру бойынша Бағдарламаның қажетті іс-шараларын одан әрі негіздеу үшін ТҚҚ қалыптастыру мен жинақтаудың қолданыстағы және болжамды стандарттары бойынша есептелген деректер пайдаланылды.

Осы Бағдарламаны іске асыру кезеңінде (2029 жылға дейін қоса алғанда) 1000 адамнан астам халқы бар елді мекендерді қалдықтарды орталықтандырылған жинаумен, тасымалдаумен және көмумен қамту жоспарлануда. Одан кейінгі кезеңдерде (2030 жылдан бастап немесе одан бұрын Бағдарламаның нысаналы индикаторларына қол жеткізгеннен кейін) облыстың барлық елді мекендерінен ТҚҚ жинау мен әкетуді кезең-кезеңімен енгізу және ұйымдастыру қажет.

Төменде Кербұлақ өңіріндегі халық саны мен қалдықтардың түзілу көлемінің көрсеткіштері берілген.

Кесте24- ТҚҚ басқару жүйесінің негізгі көрсеткіштері

Жоқ.	Көрсеткіштердің атауы	Е.И	2024	2029
1	Халық, адамдар	адамдар	42973	42973
2	Шығарылатын қалдықтардың мөлшері	м³/жыл	62371	62397
		т/жыл	12474	12479

Сурет салу10– Қалдықтардың түзілу динамикасы

Сурет салуон бір– Кербұлақ ауданындағы қалдықтардың түзілу схемасы

ҚҚҚ жинау және тасымалдау жүйесін жетілдіру

ТҚҚ жинау жүйесін ұйымдастыру

ТҚҚ түзілуін талдау (статистикалық есеп бойынша) статистикалық мәліметтерге сәйкес облыс халқының 2023 жылы 2021 жылы халықтың 96,3% құрағанын көрсетті (12-сурет). Түзілетін қалдықтардың көлемін болжау кезінде заңды тұлғалардың қатты тұрмыстық қалдықтарына теңестірілген қалдықтар ескерілді.

Бағдарламаны іске асыру кезеңінде халық және заңды тұлғалар түзетін қатты тұрмыстық қалдықтардың көлемі туралы есептік деректер жоғарыдағы мәтінде 3.5.1-тармақта келтірілген.

Сурет салу12– Халықтың динамикасы, адамдар

Қатты тұрмыстық қалдықтарды жинауды ұйымдастыру үшін пайдаланылатын контейнерлердің екі нұсқасы қарастырылды - 0,75 м3 және 1,1 м3 жинақтау көлемі ең аз контейнер опциясы сатып алынатын контейнерлер санын көбейтуді және контейнер алаңдарын салуды білдіреді. Қолданыстағы ескі контейнерлерді алдыңғы және артқы жағындағы қоқыс машиналарының тиеу құрылғылары арқылы босатылатын сыйымдылығы 1,1 м3 заманауи контейнерлерге кезең-кезеңімен ауыстыру жоспарлануда. Контейнерлік паркті сандық қамтамасыз ету туралы шешім аудандағы ағымдағы жағдай мен экономикалық орынды ескере отырып қабылданды.

Бағдарлама Қазақстан Республикасының заңнамасы мен нормативтік құқықтық актілерінің талаптарын ескере отырып, контейнер алаңдарының схемасын әзірлеуді, оның ішінде қолданыстағы контейнер алаңдарына түгендеуді жүргізуді және жаңаларын салу орындарын анықтауды ұсынады. Схеманы жүзеге асыру үшін алдымен контейнер алаңдарын міндетті сертификаттаумен орналастыру әдістемесі әзірленуі керек.

ТҚҚ бөлек жинауды ұйымдастыру үшін барлық жерде қайталама шикізатты және қауіпті қалдықтарды жылжымалы және стационарлық жинау орындарында жинауды ұйымдастырған жөн. Сонымен қатар, бағдарламада облыс тұрғындарының экологиялық мәдениетінің деңгейін көтеру және қалдықтардың пайда болу көздеріне бөлек жиналу қажеттілігін ынталандыру бойынша шаралар қабылдау ұсынылады.

Жаңадан салынған полигонда құрылыс, көлемді және қауіпті тұрмыстық қалдықтарды басқару үшін осындай қалдықтарды уақытша сақтау үшін қажетті жабдықтары бар учаске ұйымдастыру ұсынылады. Ұсақтау және сұрыптау кешендері ірі құрылыс қалдықтарын өңдеу үшін қолданылады. Қауіпті құрылыс қалдықтары түрлері бойынша бөлек контейнерлерде жиналып, кейіннен қауіпті қалдықтармен жұмыс істеуге тиісті рұқсаты/лицензиясы бар коммерциялық құрылымдарға берілуі керек.

Көлемді қалдықтарды (ҚҚҚ) басқарудың заманауи схемасы ұсынылады, ол оларды жинау орындарын жабдықтау және шығаруды ұйымдастырудан тұрады. Кербұлақ ауданы үшін контейнерлік алаңдарды орналастыру схемасын іске асыру шеңберінде ірі көлемдегі қалдықтарды кейіннен өңдей отырып, негіздеу және жинау алаңдарын орналастыру ұсынылады. Көлік қалдықтары ҚГО-ның бөлшектеу учаскелеріне қабылдануы мүмкін, олар қолмен бөлшектеледі, түрі бойынша сұрыпталады және қажет болған жағдайда ұсақтағыштарда алдын ала ұсақтағаннан кейін өңдеуге жіберіледі.

Тұрмыстық қауіпті қалдықтарды (мысалы, жарамсыз майлар, май сүзгілері, дәрі-дәрмектер, бояулар, лактар ​​мен еріткіштер, аккумуляторлар, сондай-ақ сынапты шамдар мен термометрлер) ұйымдасқан түрде жинау керек. Қауіпті тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеу және қауіпті қалдықтарды жинау орындарында жинауды ұйымдастырған жөн.

Құрамында сынап бар қалдықтарды (RSW - пайдаланылған люминесцентті лампалар, құрамында сынап бар құрылғылар) жинау көліктік партияларды жинақтау және кейін бейтараптандыру үшін мамандандырылған кәсіпорындарға беру үшін бөгде адамдардың кіруін болдырмайтын орындарда арнайы контейнерлерде жүзеге асырылады. Ол үшін қайта өңделетін материалдар мен қауіпті қалдықтарды стационарлық және жылжымалы жинау орындарында ҚҚ жинауды ұйымдастырған жөн.

ЕО елдерінде қала аудандарында тұрғындардан ірі көлемдегі қалдықтарды, соның ішінде жиһаз қалдықтарын, тұрмыстық заттарды (тоңазытқыштар және т.б.), көлік қалдықтарын (резеңке, аккумуляторлар), құрылыс қалдықтарын қабылдау үшін арнайы алаңдарды құру және пайдалану тәжірибесі дамыған. т.б. , сондай-ақ қауіпті тұрмыстық қалдықтар (улы сұйықтықтар, құрамында сынап бар шамдар, батареялар және т.б.). Осы Бағдарламаны іске асыру шеңберінде мұндай тәжірибені енгізу ұсынылады.

Төмендегі кестелерде Жетісу облысы Кербұлақ ауданындағы ТҚҚ жинау жүйесінің негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштері көрсетілген.

Кесте25- Контейнерлердің қажетті саны

Көрсеткіштердің атауы	Саны	Ескерту
1-нұсқа (0,75 м3)	160	Қара немесе тот баспайтын болаттан жасалған
2-нұсқа (1,1 м3)	120	Қара немесе тот баспайтын болаттан жасалған
Контейнерді басқару сенсорлары	-	саны таңдалған контейнер түріне байланысты
Контейнер алаңдарын салу	отыз	түрі мен дизайны кейінгі жобалау кезеңдерінде анықталатын болады
Қайта өңдеу пункттері	2	қайталама шикізатты бір стационарлық және бір жылжымалы қабылдау пункті қарастырылған
Көлемді қалдықтарға арналған аумақ	1	түрі мен дизайны кейінгі жобалау кезеңдерінде анықталатын болады
Құрылыс қалдықтарына арналған алаң	1	жаңадан салынған полигонда учаскені қамтамасыз ету

ТҚҚ шығару жүйесін ұйымдастыру

Бұл бөлімде тек қана қалдықтарды тікелей шығару нұсқасы қарастырылады, бұл ұсыныстың екі сатылы нұсқасы қалдықтарды жинау мен шығарудың қысқа арақашықтықтарына байланысты экономикалық тұрғыдан мүмкін емес; Қоқыс шығаратын көліктерді (кузов көлемі 12-18 м3) жинау арқылы қалдықтарды тікелей шығару тек көму орнына дейінгі қашықтық 70 км-ге дейін болғанда ғана қолданылады, әйтпесе оларды пайдалану экономикалық тұрғыдан тиімсіз болады.

Қоқыс контейнерлерінен қоқыс жинайтын көліктермен шығарылады. "Евроконтейнерлер" немесе GMT ​​типті контейнерлер (60-240 л) арқылы жоғарыда сипатталған қатты қалдықтарды жинауға арналған контейнерлік паркке қызмет көрсету үшін артқы тиейтін қоқыс машиналарын пайдалану оңтайлы.

Қоқыс таситын көліктердің бір түрі – кузов түрі бойынша шешім қабылданды. Кузов қоқыс шығаратын көліктер – КО 427 сериясының жаңа буын машиналары қабылданды. Осылайша, легирленген болаттың 10 маркасы HSND екі корпустың қабығында да қолданылады, RAEX400 жоғары берік болат қабылдау бункерінде, престеу және қоректендіру тақталарында қолданылады.

Қоқыс таситын машина тұрмыстық қатты қалдықтарды (ҚҚҚ) жинауға, нығыздауға және көму орнына тасымалдауға арналған. Тұрмыстық қалдықтарды нығыздау итергіш пластинаның қысымымен жүзеге асырылады, бұл тиелген ҚҚҚ көлемін арттыруға мүмкіндік береді. Қоқыс таситын көліктер бүйірлік немесе артқы тиеу болуы мүмкін. Қоқыс таситын көліктер тиелген қалдықтардың сәйкесінше шанақ көлемі мен салмағы бойынша ерекшеленеді. Бұл көрсеткіштер сәйкесінше 7,5 м3-ден 20 м3-ге дейін, ал 3 тоннадан 9 тоннаға дейін өзгереді. Қоқыс шығаратын машинаның жұмысының тағы бір маңызды көрсеткіші тығыздау коэффициенті болып табылады - ол қарапайым машиналар үшін 2,5-тен көп функциялы қоқыс таситын машиналар үшін 6-ға дейін ауытқиды.

Соңғы кездері ауыстырылатын контейнерлерді артқы тиейтін қоқыс таситын көліктерге артықшылық берілуде. Бұл дизайнның артықшылықтары келесі факторларға байланысты:

престеу жүйесі қалдықтарды нығыздау коэффициентін 5-ке дейін арттыруға мүмкіндік береді, ал бүйірлік жүктеме кезінде бұл коэффициент 1,5-2-ден аспайды;

Контейнерді тиеу кезінде қоқыстың төгілуін жояды;

Төңкеру механизмімен жұмыс істеу механизатор үшін әлдеқайда қауіпсіз, өйткені контейнер жерден тек 1,5-1,8 м биіктікке көтеріледі;

доңғалақтардағы контейнерлерді пайдалану оларды көлік жақын жүре алмайтын жерлерден түсіру пунктіне жеткізуге мүмкіндік береді;

әрбір нақты ҚҚҚ қабылдау пункті үшін контейнерлердің саны мен көлемін оңтайландыру мүмкіндігі;

Қолмен де, алдыңғы тиегішпен де жүктеу мүмкіндігі.

Төменде Жетісу облысы Кербұлақ ауданының елді мекендерінде ТҚҚ жинау мен шығаруды ұйымдастыру үшін қоқыс шығаратын көліктердің қажетті саны көрсетілген.

Кесте26- Қоқыс шығаратын көліктердің қажетті саны

Көрсеткіштердің атауы	Саны	Ескерту
Көлемі 18,5 м3 қоқыс таситын көлік	4
Көлікті басқару сенсоры	4	Қоқыс таситын көліктердің қозғалысын онлайн бақылау үшін

Қалдықтарды жинау мен шығарудың логистикалық схемаларын әзірлеу

Ауданның Жетісу өңірінің жүйесінде орналасуы, әкімшілік бағыныстылық шегіне кіретін елді мекендердің орналасуын талдау, аудан мен облыстың қолданыстағы көлік инфрақұрылымын жинау мен шығаруды ұйымдастыру жөніндегі Бағдарламада қабылданған шешімдерді алдын ала белгіледі. MSW. Облыстағы елді мекендер үшін қатты тұрмыстық қалдықтар өңделетін (соның ішінде сұрыптау) және қайта өңделмейтін бөлігі кәдеге жаратылатын Сарыөзек кешені учаскесіне қалдықтарды жинау және одан әрі тасымалдау ұсынылады. Бұл бағдарлама заманауи полигонды, қалдықтарды сұрыптау кешенін және басқа да нысандарды қамтитын "Сарыөзек" кешенін салуды ұсынады. Сарыөзек кешені учаскесінің қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау және тасымалдау аймағына облыстың 8 елді мекені кіреді. (27-кестеЖәне13-сурет).

Кесте27– Сарыөзек кешені учаскесінің қызмет көрсету аймағына жататын АТО тізімі

Жоқ.	Елді мекен	Халық саны 2029, адамдар	ТҚҚ түзілу көлемі 2029, м3/жыл	ТҚҚ түзілудің жалпы көлемі, м3/тәу
1	Сарыөзек	15 579	22 621	62
2	Басши	1 250	1 815	5
3	Жоламан	1 110	1 612	4
4	Талдыбұлақ	1 350	1960	5
5	Қарашоки	1720	2 497	7
6	Қаспан	1003	1 456	4
7	Қоғалы	2 140	3 107	9
8	Шанхана	1 675	2 432	7
Барлығы		25 827 адам	37 501 м3
			7500 тонна

Сурет салу13- Сарыөзек кешені учаскесінің қызмет көрсету аймағы

Кербұлақ өңіріндегі қалдықтарды логистикалық қамтамасыз ету тәртібін талдау, сондай-ақ аймақтың және оның әсер ету аймағының болашақтағы дамуын талдау негізінде қалдықтардың қозғалысының үлгісі өзгеріссіз қалады. Ауданның инфрақұрылым объектілерінің орналасуы бұрынғысынша қалды, жаңа полигон құрылысының орны Сарыөзек кентінің бас жоспарына сәйкес қабылдануы тиіс.

Осы Бағдарламаны іске асыру кезеңінде құрылысқа ұсынылған Сарыөзек кешенді учаскесінде ТҚҚ сұрыптау және көму орындылығының критерийі негізінде елді мекендердің орналасуына және елді мекендерден ТҚҚ шығару мүмкіндігіне талдау жүргізілді. . ТҚҚ басқарудың ағымдағы жай-күйін талдау Сарыөзек КП қызмет көрсету аймағына елді мекендерді кезең-кезеңімен енгізу қажеттілігін көрсетеді.

Ұсынылып отырған өңірлік деңгейдегі қалдықтарды басқару жүйесінде логистикалық тәсілді қолдану өңірдегі ТҚҚ қозғалысын болжау және мониторингілеу процестерін олардың қозғалысына және жекелеген субъектілерді ақпараттық қамтамасыз етуге шығындарды азайтумен байланыстыруға мүмкіндік береді. Логистикалық сызба қалдықтарды басқару жүйесінің техникалық операцияларының бүкіл кешенін Бағдарламаның техникалық шешімдеріне сәйкес ТҚҚ пайда болу көздерінен бастап оларды кәдеге жарату объектілеріне дейін қамтамасыз етеді.

Шешімдерде бірінші кезеңде бүкіл аумақты және екінші кезеңде оның әсер ету аймағын жоспарлы және жүйелі түрде тазартумен толық қамту үшін қажетті шаралар қарастырылған.

Аймақтарды бөлу схемасы қалдықтар көздерінің желісін, қайта өңдеу объектілерін және арнайы көліктерге арналған гараждарды орналастыруға арналған күрделі учаскелер желісін анықтайтын қатты қалдықтарды жинау аймақтарына бөлуді көздейді. Бағдарламаны әзірлеу кезінде аумақтық жол қозғалысы схемалары бойынша оңтайлы шешімдер қабылдау және қалдықтарды жинау мен тасымалдауға арналған жабдықты таңдау үшін ТҚҚ жинау мен шығарудың жалпы қабылданған әдістері ескерілді.

Жобалық аумақтарда қатты тұрмыстық қалдықтарды жинаудың оңтайлы бағыттарының ұзындығын есептеу үшін кіріс деректері аймақтағы жолдардың жоғары сапалы графигі болып табылады. Желілік деректер жиынының негізгі элементтері қосылған жол сегменттері (екі түйін арасындағы жол учаскесі, түйіндер (жол сегменттерінің қиылысулары), жол сегменттерінің атрибуттары, топология. ArcGIS Pro үшін Network Analyst модулін пайдалану арқылы жол графигі құрылды - Network Dataset) және желі деректері конфигурацияланған атрибуттар болды - саяхат режимдері, шығындар, айналымдар, шектеулер және саяхат иерархиясы.

ГАЖ бағдарламалық кешенінің жол желісін кеңістіктік талдау алгоритмдерін қолдану әдісі ТҚҚ жинау және ТҚҚ сақтау орындарына жеткізу маршруттарының ұзақтығын есептеуге мүмкіндік берді.

Бағдарлама шеңберінде ArcGIS Field Maps қосымшасы, ArcGIS Online бұлттық платформасы негізінде әзірленген Кербұлақ өңіріндегі контейнерлік алаңдарда деректерді жинау үдерісі үшін мобильді қосымша құрылды. ArcGIS Field Maps – нақты уақытта орналасқан жерді түсіріп, мобильді құрылғылар арқылы жұмысшыларға деректерді жинауға және өңдеуге көмектесу үшін карталар мен теңшелген пішіндерді пайдаланатын барлығы бір қолданба.

Салыстырмалы талдау және қалдықтарды басқару жүйесін дамытудың әлеуметтік-экономикалық қолайлы нұсқасын таңдау.

Қалдықтарды басқару жүйесін құру принциптеріне сәйкес қалдықтарды өңдеу мен залалсыздандырудың бірнеше негізгі схемалары қарастырылған:

- кәдеге жарату жолының бойындағы даму схемасы;

- қалдықтарды қайта өңдеуді дамыту схемасы;

- механобиологиялық өңдеу жолы бойынша даму схемасын;

- энергияны қайта өңдеу жолындағы даму схемасы.

Экономикалық критерийлер бойынша ТҚҚ өңдеудің іргелі әдістерін салыстырмалы сапалық бағалау тікелей жану технологиясын, сондай-ақ ТҚҚ-ны тікелей компосттауды қолданатын зауыттарды салу экономикалық тұрғыдан ең аз орынды (ТМД тәжірибесі) екенін көрсетеді. Заманауи технологияларды қолдану және нормативтік техникалық талаптарды міндетті түрде орындау арқылы экологиялық проблемаларды жоюға болады.

Қалдықтарды басқару саласы мен оларды залалсыздандыру және қайта өңдеу технологиялары дамуының осы кезеңінде саланы дамытудың қазіргі кездегі ең қолайлы жолы болып түзілетін қалдықтарды сұрыптауға бағытталған қалдықтардың ресурстық әлеуетін пайдалану тұжырымдамасын жүзеге асыратын схема болып табылады. оның қалыптасу көзінде (біртіндеп дамыту), және қалдықтарды сұрыптау объектілерінде (қалдықтарды сұрыптау желілері, станциялар, кешендер) және ТҚҚ сұрыптағаннан кейін қалдық қоймаларын орналастыру және қазіргі заманғы полигондарда СМР қайта өңдеу бойынша әзірлеу схемасы.

Талдау көрсеткендей, қазіргі уақытта облыстағы саланы дамытудың ең қолайлы жолы түзілетін қалдықтарды бастапқыда да сұрыптауға (ҚҚҚ бөлек жинау) бағытталған қалдықтардың ресурстық әлеуетін пайдалану тұжырымдамасын біріктіретін кешенді модель болып табылады. және қалдықтарды сұрыптау объектілерінде (қалдықтарды сұрыптау желілері, станциялары, кешендері), қалдықтарды орналастырудың бір мезгілде және ілеспе қалдықтардың ыдырау өнімдерін одан әрі бейтараптандыру процестерімен (газсыздандыру, сүзу және басқа да шаралар) заманауи жоғары технологиялық полигондарда.

Қазіргі уақытта қалдықтарды қайта өңдеу жүйесі заманауи аумақтық кешендер, соның ішінде полигондар мен сұрыптау станциялары немесе қалдықтарды өңдеу зауыттары үшін алаңдарды құру бағытында жаңғыртуды талап етеді. Кешендер қалдықтарды, қайталама шикізат қоспаларын сұрыптауға, қайталама шикізаттың әртүрлі фракцияларын өнімге және жартылай фабрикаттарға өңдеуге, сұрыпталғаннан кейін қалдықтарды жоюға мүмкіндік береді.

Болашақта бұл модель отын (сұйық/қатты), жылу және электр энергиясын өндіруге бағытталған энергияны пайдалану жолы бойынша (энергетикалық әлеуеті бар, бірақ екінші реттік шикізат болып табылмайтын кейбір фракциялар үшін) жергілікті даму схемаларымен толықтырылуы мүмкін. . Қазіргі уақытта отын мен энергия өндіру үшін қалдықтарды қайта өңдеу технологиялары әзірлеу/сынау сатысында, бұл бағыт ресурстарды үнемдейтін қалдықтарды басқарудың кешенді схемаларын құрудың негізгі бағыты болуы мүмкін;

Талдау көрсеткендей, қалдықтарды басқару саласы мен оларды залалсыздандыру және қайта өңдеу технологиялары дамуының қазіргі кезеңінде саланы дамытудың ең қолайлы жолы қазіргі уақытта қалдықтардың ресурстық әлеуетін пайдалану концепциясын жүзеге асыратын схема болып табылады. қалдықтардың түзілу көзі ретінде қалдықтарды сұрыптау бойынша (халық – кезең-кезеңмен даму), және қалдықтарды сұрыптау объектілерінде (қалдықтарды сұрыптау желілері, станциялар, кешендер) және қазіргі заманғы полигондарда орналастыру бағыты бойынша даму схемасы. Қалдықтарды сұрыптау кешені полигонды көму көлемін азайтуға, пайдалы фракцияларды оқшаулауға және оларды сатуға дайындауға, осылайша қалдықтарды басқару бизнесіне пайдалы заттарды енгізуге мүмкіндік береді.

Бағдарламада қалдықтарды сұрыптау станциясын, қайта өңдеуге жатпайтын қалдықтарды орналастыруға арналған заманауи полигонды және Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес келетін басқа да объектілерді қамтитын біріктірілген учаскені салу ұсынылады. Қалдықтарды орналастыру объектілерінің шамамен орналасуын анықтау үшін облыс аумағын аймақтарға бөлу қолданыстағы әлеуметтік-экономикалық аймақтарды негізге ала отырып, бірнеше субъектілерді немесе елді мекендер тобын бір кәдеге жарату кешеніне (аудандық, ауданаралық аймақтарға бөлу) жатқызу қағидаты бойынша жүзеге асырылады. аймақтың табиғи-климаттық ерекшеліктері, қалдықтарды шығарудың ұтымды нұсқалары. Бұл ретте қалдықтарды өңдеудің жекелеген объектілерін және қалдықтарды шығару әдістерін жоспарлаудың ұтымдылығын ескеру қажет.

Осы Бағдарлама үшін облыс аумағында жинау аймақтары және қалдықтарды басқару жүйесінің құрылымдық бөлімшелерін оңтайлы орналастыру белгіленді. Әрбір аудан немесе ауданаралық аймақтарға бөлу үшін базалық бірлік қалдықтарды сұрыптау кешені мен қатты тұрмыстық қалдықтарды орналастыру полигонын қамтитын кешенді учаске болып табылады. Көпбұрыштардың орналасуы әдетте ірі елді мекендерге (қалалар, облыс орталықтары) байланысты.14-сурет).

Талдау шартты шығындардың математикалық тәуелділіктерін құру арқылы жүзеге асырылады. Бастапқы деректер ретінде келесі сипаттамалар пайдаланылады:

- қалдықтардың массасы;

- аумақтық кешенге дейінгі қашықтық;

- полигонның есептік пайдалану мерзімі;

- полигон сыйымдылығы.

Өңірдегі кешенді нысандардың әрқайсысы үшін Бағдарламаны іске асыру кезеңінде 70 шақырымға дейінгі көліктік қолжетімділік радиусында орналасқан 1000 адамнан асатын елді мекендерді қамтитын жинау аймақтары белгіленді.

Сурет салу14– Жетісу өңірінің аумағында күрделі учаскелерді және оларға қызмет көрсететін аумақтарды орналастыру

Кіші бөлімде қолданыстағы технологиялық сұрыптау процестерінің, конструкторлық диаграммалардың және негізгі технологиялық жабдықтардың сипаттамасы берілген. Механикалық, жартылай автоматты және толық автоматтандырылған қалдықтарды сұрыптау кешендерінің салыстырмалы талдауы берілген. Автоматтандырылған сұрыптау желісі жабдықтың бірнеше есе жоғары күрделі шығындарына ие, бірақ сонымен бірге қажетті персонал санының айтарлықтай қысқаруына байланысты пайдалану шығындарын айтарлықтай төмендетеді.

Бағдарламада қалдықтарды сұрыптау кешенін салудың екі нұсқасы қарастырылды – механикаландырылған және жартылай автомат. Техникалық мүмкіндіктерді салыстыру кезінде облыстағы қалдықтардың елеусіз пайда болуын ескере отырып, механикаландырылған сұрыптау желісінің пайдасына таңдау жасалды.

Қалдықтарды басқару объектілерін орналастыруға арналған кешенді алаң.

Бағдарламаны әзірлеу барысында қалдықтарды өңдеу объектілерін, оның ішінде полигондарды, қалдықтарды сұрыптау пункттерін және арнайы техникаға арналған гараждарды орналастыру үшін кешенді алаң құру қажеттілігі анықталды. Кешенді учаскені өзара байланысты тәртіпте ұйымдастырылған және қабылдау, тиеу және түсіру, сұрыптау, сақтау және одан әрі жөнелтуге арналған инженерлік құрылымдардың, техникалық және технологиялық құрылғылардың кешендері түріндегі көліктік-логистикалық тізбектің ажырамас буындары ретінде қарастырылуы керек. жарату.

Қалдықтарды басқару объектілерін орналастыруға арналған біріктірілген алаң (бұдан әрі – біріктірілген алаң) – қатты тұрмыстық қалдықтарды қабылдау, сұрыптау, қайта өңдеу, қайта тиеу және тасымалдауға арналған технологиялық өзара байланысты объектілердің, сондай-ақ орналасқан экономикалық инфрақұрылым объектілерінің бірыңғай кешені. бір ортақ аумақта. Төменде Кербұлақ өңірінде жиналған қалдықтардың салыстырмалы көлемімен бұрын әзірленген ұқсас жобаларға қатысты кешенді учаскенің сипаттамалары мен техникалық-экономикалық көрсеткіштері келтірілген.

Осы Бағдарлама бойынша кешенді алаңды салу шығындары аудандық қалдықтарды басқару бағдарламасын іске асыру мерзіміне сәйкес қабылданады – 5 жыл (2029 жылға дейін).

Кесте28– 2029 жылға арналған даму перспективаларымен Кербұлақ ауданындағы кешен учаскесінің есептік көрсеткіштері

Жиналған қалдықтардың көлемі, т/жыл	Полигон алаңы (қойма карталары), га	АЖЖ қуаты, мың тонна/жыл
12 480	1.0	10

ТҚҚ орналастыру орындарының оңтайлы орнын салыстыру және таңдау

Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес келетін қатты тұрмыстық қалдықтарды орналастыруға арналған заманауи жоғары технологиялық полигонның құрамында қалдықтарды сұрыптау станцияларының кешенін қамтитын біріктірілген учаскенің жаңадан анықталған жер учаскесінде біріктірілген учаскені салу ұсынылады. Қазақстан. Қалдықтарды орналастыру объектілерінің шамамен орналасуын анықтау үшін облыс аумағын аймақтарға бөлу қолданыстағы әлеуметтік-экономикалық аймақтарды негізге ала отырып, бірнеше субъектілерді немесе елді мекендер тобын бір кәдеге жарату кешеніне (аудандық, ауданаралық аймақтарға бөлу) жатқызу қағидаты бойынша жүзеге асырылады. аймақтың табиғи-климаттық ерекшеліктері, қалдықтарды шығарудың ұтымды нұсқалары. Бұл ретте қалдықтарды өңдеудің жекелеген объектілерін және қалдықтарды шығару әдістерін жоспарлаудың ұтымдылығын ескеру қажет.

Осы Бағдарламаны жүзеге асыру үшін ТҚҚ жинау аймақтары (елді мекендер) оларды ауыл аумағындағы күрделі учаскеге тасымалдау үшін белгіленді. "Сарыөзек" (бұдан әрі – ҚҚ) ҚТҚ жаңа полигонында қалдықтарды сұрыптау және одан әрі орналастыру үшін. Сарыөзек кешені учаскесінің қызмет көрсету аймағына Кербұлақ ауданының 8 елді мекені (27-кестежоғары және29-кесте). Критерий ретінде шартты шығындар алынды, оларға тасымалдау, сұрыптау және кәдеге жарату шығындары кіреді.

Қазіргі уақытта қалдықтардың фракцияларын алдын ала іріктеуді, ТҚҚ-ны механикалық/жартылай автоматты/автоматты сұрыптауды, қалдықтарды қайта тиеуді және престеуді, өнеркәсіптік өңдеуді және қалдықтарды полигонға шығаруды қамтитын ҚҚҚ өңдеудің күрделі технологиялары қазіргі уақытта ең перспективалы болып табылады.

Қатты тұрмыстық қалдықтар полигондары – қатты тұрмыстық қалдықтарды орталықтандырылған қабылдау, залалсыздандыру және көму функцияларын орындайтын, қауіпті заттардың қоршаған ортаға түсуіне жол бермейтін, топырақты, атмосфераны, жер асты және жер үсті суларын ластайтын, патогенді заттардың таралуын болдырмайтын экологиялық ғимараттар мен құрылыстардың кешендері. организмдер, кеміргіштер және жәндіктер (ҚР ҚН 5.1 тармақ 1.04.15.2013).

Кесте29- аумақтық кешеннің қызмет көрсетуіне енгізілген елді мекендердің тізбесі ("Сарыөзек" КП)

Облыстың әкімшілік бірлігінің атауы	Елді мекендердің атауы ұпай
Кербұлақ ауданы "Сарыөзек" КП қызмет көрсету аймағы	Сарыөзек, Басши, Шанханай, Қарашоқы, Жоламан, Талдыбұлақ ауылдары. Қаспан, Қоғалы

Сарыөзек кешені учаскесінің қызмет көрсету аймағының диаграммасы төмендегі суретте берілген.

Сурет салу15- Сарыөзек полигонының қызмет көрсету аймағы

Күрделі учаскені орналастыру үшін, оның ішінде заманауи полигон (қойма карталары) салу және қалдықтарды сұрыптау станциясын салу үшін Сарыөзек кентінің ауданында учаскені орналастыру ұсынылады.

ҚҚҚ полигонын орналастыру үшін учаскені таңдау.

Қатты тұрмыстық қалдықтар полигондарын орналастыру Қазақстан Республикасы аймақтарының аумақтарын дамыту және елді мекендердің бас жоспарларын әзірлеу мәселелерін қарау кезінде көзделуі тиіс.

Полигонның сыйымдылығын есептеу және құрылымдардың құрамын анықтау кезінде Қазақстан Республикасының қолданыстағы нормативтік-құқықтық базасының және табиғатты қорғау заңнамасының талаптары ескерілді. Тұрмыстық қатты қалдықтар полигонын салу кезінде жер асты және жер үсті суларының, атмосфералық ауаның, топырақ пен өсімдіктердің жай-күйін, сондай-ақ шуылдың ластануын бақылайтын құрылғылар мен құрылыстарды қамтитын экологиялық жағдайды бақылау жүйесін құру жоспарлануда. полигонның ықтимал әсер ету аймағы. Газсыздандыру, сүзінді жинау және булану тоғандарына төгу жүйелерін салу жоспарлануда.

Бағдарламада қалпына келтірілген аумақтардың өнімділігі мен экономикалық құндылығын қалпына келтіруге, сондай-ақ қоршаған ортаның сапасын жақсартуға бағытталған жұмыстар кешені болып табылатын қолданыстағы ҚҚҚ полигонын рекультивациялау көзделген. Бұл жұмыстарға полигонды салу, пайдалану және жабу кезінде жүргізілетін және жабық полигондарды тұрақтандыру – полигон топырағын нығайту және тұрақты тұрақты күйге жету процесі аяқталғаннан кейін жүргізілетін экологиялық және инженерлік іс-шаралар жатады.

Полигонның сыйымдылығы ҚР ҚН 1.04-15-2013 "Қатты тұрмыстық қалдықтарға арналған полигондар" талаптарына сәйкес, полигонның қалыпты пайдалану мерзімі – 15 жыл бойынша есептелген. Осы Бағдарлама бойынша полигонның бір бөлігін салуға шығындар аудандық қалдықтарды басқару бағдарламасын іске асыру мерзіміне сәйкес қабылданады – 5 жыл (2029 жылға дейін).

Кестеотыз– Кербұлақ ауданындағы қатты тұрмыстық қалдықтар полигонының 2039 жылға арналған даму перспективаларымен есептік көрсеткіштері

Параметр	Аты	Өлшем бірлігі	Индекс
"Сарыөзек" полигоны
Em	Сұрыптаусыз стандартты кезеңдегі полигон сыйымдылығы	м3	286259,60
Ема	Жартылай автоматты сұрыптауды есепке алғанда стандартты кезеңдегі полигон сыйымдылығы – 15%	м3	243320.66
Т	Полигонның стандартты пайдалану мерзімі	жылдар	15
Ф	Полигон аймағы	м2	60351.15
FP	Бағдарламаның әрекет ету мерзіміне (2029 жылға дейін қоса алғанда) сақтау карталары үшін жер учаскесінің ауданы	м2	10000,00

Шығындар қалдықтарды сұрыптайтын жабдықтың түрі мен қуатын таңдау бойынша Бағдарламаның ұсынымдарына сәйкес қабылдануы тиіс. Кербұлақ ауданындағы "Сарыөзек" кешені учаскесі үшін қуаттылығы жылына 10 мың тонна қоқыс сұрыптайтын механикаландырылған станция салу жоспарлануда.

Жабық полигондарды рекультивациялаудың технологиялық шешімдері

Қалдықтарды басқарудың ұсынылып отырған схемасы қазіргі заманғы нормативтік талаптарға сәйкес келмейтін орналастыру орындарын кезең-кезеңмен жабу және рекультивациялау қажеттілігін қарастырады.

Жабық ТҚҚ полигондарын және рұқсат етілмеген үйінділерді рекультивациялау – қалпына келтірілген аумақтардың өнімділігі мен экономикалық құндылығын қалпына келтіруге, сондай-ақ қоршаған ортаның сапасын жақсартуға бағытталған жұмыстар кешені. Бұл жұмыстарға полигонды салу, пайдалану және жабу кезінде жүргізілетін және жабық полигондарды тұрақтандыру – полигон топырағын нығайту және тұрақты тұрақты күйге жету процесі аяқталғаннан кейін жүргізілетін экологиялық және инженерлік іс-шаралар жатады. Оның үстіне бұл іс-шараның шығындары тіпті ҚҚҚ полигондарын жобалау кезеңінде де бағаға қосылуы керек.

Жұмыс көлемін анықтау үшін мелиорацияға дайындық кезеңінде технология мен құрал-жабдықты таңдау, полигонды аттестациялау арнайы көліктердің, абаттандыру зауыттарының және т.б. есеп деректері бойынша жүргізіледі. бағыныстылығы бойынша жабық полигонды пайдаланудың барлық кезеңіне. Бастапқыда рекультивациялау үшін жобалық-сметалық құжаттар әзірленеді. Полигон алаңының геометриялық көрсеткіштері және материалдар қабаттарының мөлшері, тасымалдау қашықтығы, полигонның жұмыс істеу уақыты, өсімдіктердің түрлері, климаттық аймақты ескере отырып, жабық полигондар үшін тұрақтандыру кезеңдері рекультивацияның негізгі бастапқы деректері болып табылады.

Бүлінген жерлерді рекультивациялау бойынша жұмыстар кезең-кезеңімен жүзеге асыруды және Қазақстан Республикасы заңнамасының нормаларын сақтауды талап ететін іс-шаралар жүйесін құрайды.

Мелиорацияланатын аумақтарды одан әрі мақсатты пайдалануды (ауыл шаруашылығы, орман шаруашылығы, рекреациялық немесе құрылыс) анықтайтын рекультивациялау бағыттары әрқашан екі кезеңде жүзеге асырылады және мелиорациялау жұмыстарының дәйекті орындалатын кешендерін білдіреді - техникалық, оны пайдаланушы ұйым жүзеге асырады. мелиорацияны жүзеге асыратын кәсіпорынның қаражаты есебінен мамандандырылған коммуналдық, ауыл шаруашылығы немесе орман шаруашылығы кәсіпорындары жүзеге асыратын полигон және биологиялық.

Бағдарлама Сарыөзек ауылы ауданындағы 6 га (мелиоративтік алаңы – 4,9 га) қолданыстағы полигонды рекультивациялауды көздейді.

Қорытындылар мен ұсыныстар

Ауданда "Сұрыптау-қайта өңдеу" схемасы бойынша қалдықтарды басқару жүйесін дамыту арқылы ол:

полигонға жіберілетін қалдықтардың көлемін барынша азайту;

қалдықтардың 30% дейін ресурстық айналымға қайтару (қайталама шикізат түрінде);

қоршаған ортаға ең аз шығарындыларды қамтамасыз ету;

барынша әлеуметтік қолдауға қол жеткізу;

қайта өңдеу объектілерін шоғырландыру үшін жағдай жасау;

қалдықтарды өңдеу/көшіру қондырғылары орналасқан жерлерде әлеуметтік және экологиялық шиеленістерді жеңілдету.

Ұсынылып отырған нұсқа коммуналдық қалдықтарды басқару жүйелерін және нормативтік талаптар деңгейіне (тұрғындық қалдықтарды жоспарлы және жүйелі түрде жинау және шығарумен халықты 100%-ға дейін қамту, қазіргі заманғы қоқыс полигондарын салу); ҚҚҚ полигондарын рекультивациялау, заманауи арнайы техника алу) .

-аудан аумағында Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес келетін ТҚҚ жинау, тасымалдау (алып тастау), сұрыптау, өңдеу және ТҚҚ қалдықтарын кәдеге жарату объектілерінің кешенін құру.

Ауданның елді мекендерінде келесі іс-шаралар жоспарланған:

1)контейнерлердің қажетті санын алу және орналастыру;

2)мамандандырылған кәсіпорындарды қалдықтарды шығаруға арналған заманауи жабдықтармен жабдықтау;

3)облыста түзілетін ТҚҚ-ның барлық көлемін сұрыптауға арналған қалдықтарды сұрыптау кешенінің біріктірілген алаңында салу;

4)қайталама шикізатты қабылдау үшін жылжымалы және стационарлық пункттер желісін құру;

5)қайта өңдеуге жатпайтын қалдықтарды орналастыру үшін заманауи жоғары технологиялық полигон құру.

Бағдарламаның іс-шаралары кент ауданында 2 га жер телімінде кешенді учаскенің құрылысын қарастырады. Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес келетін қатты тұрмыстық қалдықтарды орналастыруға арналған заманауи жоғары технологиялық полигон құрамында қалдықтарды сұрыптау станцияларының кешенін қамтитын Сарыөзек. Полигондарды есептеу бойынша нормативтік талаптарды (15 жыл) ескере отырып, 2039 жылға дейін ТҚҚ полигонының болжамды кеңейту қарқынына сәйкес учаскені (4 га) бөлу мүмкіндігін қарастыру ұсынылады.

Облыстық ТҚҚ басқару жүйесінің құрамында Кербұлақ ауданы

Объектілерді орналастыруды оңтайландырудың негізгі көрсеткіштері жүйелік объектілерді орналастырудың қабылданған тұжырымдамасын және елді мекендерді қалдықтарды орталықтандырылған жинаумен барынша қамтуды ескере отырып таңдалады. Ол үшін Жетісу өңірінде мынадай негізгі оңтайландыру шарттары белгіленген:

1)түзілетін қалдықтарды барынша орталықтандырылған жинау;

2)қалдықтарды жаңа немесе реконструкцияланған заманауи полигондарға орналастыру;

3)қалдықтарды жинау, шығару, кәдеге жарату және кәдеге жарату бойынша шығындарды оңтайландыру.

4)Қалдықтарды басқару жүйесінің объектілерін орналастыру кезінде келесі сандық және сапалық көрсеткіштер ескеріледі:

5)барлық елді мекендердің халқы;

6)қалдықтардың түзілу көлемдерін есептеу;

7)жинау және жинақтау орындарынан қалдықтарды көму (көшіру) орындарына дейінгі қашықтық;

8)жүйелік объектілерді орналастыру аймақтарын анықтаудың оңтайлы критерийлері.

Жетісу өңірінің географиялық жағдайының ерекшелігі (еуропалық стандарттар бойынша облыстың үлкен аумағы, далалық және шөлейт жерлермен астасып жатқан таулы рельефі және тиісінше елді мекендердің айтарлықтай шашыраңқы орналасуы) құрылыс салу үшін аудандастыру принципін таңдауды алдын ала анықтады. қалдықтарды өңдеу объектілерінің схемасы.

Бұл принцип қалдықтар ағынының көздерін және бағытын анықтауға ыңғайлы болу үшін облыс аумағын аумақтық аймақтарға бөлуді болжайды, оның шекарасын анықтаудың негізгі критерийі ТҚҚ жинау және тасымалдау тарифі болып табылады.

Бағдарламаны әзірлеу барысында Кербұлақ өңірінің елді мекендері, қатты тұрмыстық қалдықтарды басқару үшін қажетті инфрақұрылымның орналасуы жоғарыда аталған критерийлерді ескере отырып қарастырылды. Кербұлақ ауданы Жетісу өңірінің қалдықтарды басқару жүйесін құру және дамыту бойынша ұсынылған іс-шараларда (7-бөлім) көрініс тапқан оның дербес бөлімшесі ретінде Жетісу облысының ТҚҚ басқару жүйесіне кіреді. Сарыөзек полигондарының (кешенді учаскелер) қызмет көрсету аймағына кіретін елді мекендердің тізбесі жоғарыдағы кестеде келтірілген (27-кесте).

ҚТҚ полигондарының оңтайлы схемасын анықтау

Полигондардың оңтайлы орналасуын анықтау үшін келесі факторлар ескерілді:

- полигондардың болжамды орналасқан жері ретінде аумақтық бірліктің әкімшілік орталығының мәртебесі;

- ықтимал полигон қызмет көрсететін елді мекендердегі халық саны мен қалдықтардың массасы;

- логистикалық желілердің болуы және қызмет көрсетілетін елді мекендердің полигонға дейінгі қашықтығы;

- полигондар үшін бос жердің болуы, әсіресе халық тығыз орналасқан жерлерде;

- басқа факторлар.

Осы өлшемдерді талдау нәтижесінде аудан аумағында полигондардың орналасуы және олардың оңтайлы саны белгіленді.

Кербұлақ ауданындағы қалдықтарды өңдеу объектілерінің аумақтық схемасы

Облыста жүргізілген аймақтарға бөлу негізінде аудандық аумақтық кешендер (кешендік учаскелердің қызмет көрсету аймақтары) анықталды. Аумақтық кешендерде қарастырылған барлық қалдықтарды өңдеу объектілері Бағдарламаның 5 жылдық болжамды ұзақтығын ескере отырып қабылданды. Техникалық-экономикалық көрсеткіштер 15 жыл талап етілетін стандартты қызмет ету мерзіміне есептелген параметрлерге пропорционалды түрде қабылданады. Сарыөзек кешені учаскесінің қызмет көрсету аймағына облыстағы 8 елді мекен кірді.

Кербұлақ аудандық аумақтық кешенінде келесі қалдықтарды өңдеу объектілері орналасқан (31-кесте).

Кесте31- Кербұлақ аудандық аумақтық кешенінің "Сарыөзек" кешені учаскесінің объектілерінің тізбесі

Аты	ҚҚҚ басқару құралдары
Қолданыстағы нысандар	Аумағы 6,0 га (Сарыөзек ауылы) ТҚҚ полигоны.
Қажетті әрекеттер:	1. Жаңа қатты тұрмыстық қалдықтар полигоны салынғаннан кейін қолданыстағы полигонды жабу және рекультивациялау ("Сарыөзек" КП). 2. Сұрыптауды есепке алғанда (15%) – 135 465 м³ болжамды қуаттылығы 159 371 м³ қолданыстағы қатты тұрмыстық қалдықтар полигонында жаңа қалдықтарды орналастыру алаңдарын салу. Полигонның стандартты пайдалану мерзімі - 15 жыл. Полигонның қажетті жер көлемі 1,9 гектарды құрайды. Бағдарламаны іске асыру мерзіміне (5 жыл) полигонның қажетті жер көлемі 1,0 га құрайды. 2. Бағдарламаны іске асыру шеңберінде біріктірілген учаскеде құрылыс жоспарлануда: - қуаттылығы жылына 10 мың тонна қоқыс сұрыптау станциясының құрылысы; - ауыр жүктер мен көлік қалдықтарын бөлшектеу алаңы. - Талдықорған коммуналдық кәсіпорнының біріктірілген учаскесінде қызмет көрсету үшін жылжымалы ұсақтау-елеу кешені қарастырылған құрылыс қалдықтарын жинақтау және өңдеу учаскесі. 3. Ауылда Сарыөзекте қайталама шикізат пен қауіпті қалдықтарды қабылдау үшін бір стационарлық және бір жылжымалы пункт салу қарастырылған.

Сурет салу16- Кербұлақ аудандық аумақтық кешенінің ТҚҚ басқару жүйесінің объектілерінің схемасы.

Материалдық-техникалық база және қаржылық шығындар көрсеткіштерінің есебі

Кешенді учаскенің объектілері

Тұрмыстық қатты қалдықтар полигондары

Полигон құрылымдарының құны оның құрылысы мен пайдалануының нақты шарттарына, технологиялық қажеттіліктеріне және орналасуына (қолданыстағы электр және сумен жабдықтау желілеріне қатысты) және т.б. байланысты, сондықтан осы кезеңде шығындарды тек шамамен бағалауға болады.

ҚТҚ полигондарын салуға арналған сметалық күрделі шығындар ұқсас объектілерді салуға арналған шығындарға сәйкес анықталады (Жетісу өңірінің қалдықтарды басқару бағдарламасын қараңыз).

Қалдықтарды сақтау алаңына тәуелді емес шығындар тұрақты (652,855 млн. теңге) болып қабылданады және іс жүзінде полигонның экономикалық аймағын орналастырумен байланысты, ол ірі және шағын полигондар үшін де әр түрлі болуы мүмкін. Сақтау алаңы 5 гектардан аз жергілікті шағын полигондар үшін 326 миллион теңге көлемінде тұрақты құрамдас бөлікті қабылдаймыз. 1 га қойма алаңына шаққандағы шығындар 99,886 млн.теңге/га құрады.

Өңірде қызмет ету мерзімі 15 жыл (2039 жылға) және 5 жыл (2029 жылға) болатын қатты тұрмыстық қалдықтар полигондарын салуға қажетті сметалық шығындар төменде келтірілген.

Кесте32- 2029 жылға дейін қатты тұрмыстық қалдықтар полигонының құрылысын қаржыландырудың жалпы қажеттілігі (қоса алғанда)

Қалдықтарды орналастыру орнының атауы	Қажетті қуат, мың м³	Қажетті сақтау алаңы, га	Құны, миллион теңге
"Сарыөзек"	51 137	1.0	99,90

Қалдықтарды сұрыптау станциялары

Күрделі полигондар құрамындағы қалдықтарды сұрыптау станциялары және қалдықтарды тасымалдау станцияларының бір бөлігі ретінде сұрыптау көрсеткіштеріне байланысты әртүрлі конфигурациядағы қалдықтарды сұрыптау желілерімен жабдықталған. Қалдықтарды сұрыптау станцияларын салуға арналған сметалық күрделі шығындар экономикалық аймақтардағы ұқсас объектілердің шығындары туралы деректер негізінде айқындалады (Жамбыл облысы Жуалы ауданы Б.Момышұлы ауылында қатты тұрмыстық қалдықтарды көму полигонының құрылысының егжей-тегжейлі жобасы. облыс және Алматы облысы Ұйғыр ауданы Чунджа ауылында қатты тұрмыстық қалдықтарды сақтайтын полигон құрылысының техникалық-экономикалық негіздемесі) және құрал-жабдықтардың прейскуранттары. Мұндай объектілерді салудың сметалық құны олардың өнімділігіне байланысты Жетісу өңірі бойынша қалдықтарды басқару бағдарламасының материалдарында келтірілген.

Жылына 5 мың тоннадан аз өнімділігі бар шағын МДҚ-ны салуға кететін шығындар өнімділігі 10-19 мың тонна/жыл болатын МКҚ құнының шамамен 50% құрайды деп болжанады, яғни. 80 млн теңге.

"Сарыөзек" кешені учаскесі құрамындағы қуаттылығы жылына 10 мың тонна қоқыс сұрыптау станциясының ғимараттары мен құрылыстарын салуға жалпы сметалық шығындар шамамен 165,0 млн теңгені құрайды.

Қайта өңдеу және қауіпті тұрмыстық қалдықтарды жинау пункттері

Қайталама шикізат пен қауіпті қалдықтарды қабылдаудың бір стационарлық пунктін құруға арналған сметалық шығындар шамамен 4 800 мың теңгені құрайды және модульдік ғимаратты, оны жайластыруды және қайталама шикізат пен қауіпті қалдықтардың әртүрлі түрлеріне арналған мамандандырылған контейнерлерді салу шығындарын қамтиды.

Қайталама шикізат пен қауіпті қалдықтарды жинаудың бір жылжымалы пунктін құруға арналған сметалық шығындар шамамен 12 450 мың теңгені құрайды және оған көлік пен оның жабдықтарының құны кіреді. Бұл жылжымалы пункттер шағын қалалардағы қайта өңделетін материалдар мен қауіпті тұрмыстық қалдықтарды жинауға арналған.

Кербұлақ ауданы аумағында қайталама шикізат пен қауіпті қалдықтарды қабылдау үшін 1 стационарлық пункт және 1 жылжымалы пункт ұйымдастыру қажет.

Құрылыс және сусымалы қалдықтарды және көлік қалдықтарын өңдеуге арналған қондырғылар

Құрылыс қалдықтарының негізгі көлемі, әсіресе ірі құрылыс қалдықтары, әдетте, ірі елді мекендерде түзіледі. Сонымен қатар, әрбір ірі елді мекенде стационарлық кешендерді орналастыру құрылыс қалдықтарының ретсіз түзілуіне және жабдықтың бос тұрып қалу ықтималдығына байланысты тиімсіз. Сонымен бірге жылжымалы ұсақтау және сүзгілеу кешендерін қолдану көптеген мәселелерді шешеді. Осы Бағдарламаны жүзеге асыру үшін құрылыс қалдықтарын жинақтау және өңдеу бойынша аумақтарға қызмет көрсету үшін Талдықорған кешенінің алаңында орналасқан жылжымалы ұсақтау және іріктеу кешені қарастырылған.

Қалдықтарды жинау

ТҚҚ-ның қалыптасу көздерінде жиналуын қамтамасыз ету Бағдарламасын әзірлеу кезінде ТҚҚ жинау жүйесін контейнерлермен жабдықтау нұсқалары қарастырылды, қазақстандық өндірушілердің кез келген сыйымдылығы бар машиналарға жарамды әр түрлі көлемдегі типтік жобалары ұсынылды.

Алдыңғы және артқы жағындағы қоқыс шығаратын көліктердің тиеу құрылғылары арқылы босатылатын, сыйымдылығы 1,1 м3 заманауи контейнерлерді сатып алу жоспарлануда. Контейнерлер жоғары сапалы болаттан жасалған және ыстық мырышпен қаптауды қолдана отырып, орташа қалыңдығы 80 мкм болатын коррозияға қарсы қорғаныс жабынымен жабылған. Контейнердің төрт тұтқасы, төрт өздігінен жүретін дөңгелектері бар, олардың біреуінде тежегіш бар. Сондай-ақ ылғалды кетіруге арналған дренаждық құрылғы бар. Тапсырыс берушінің өтініші бойынша контейнер қабырғаларын қосымша нығайту немесе тігістерді тығыздау мүмкін. Контейнердің корпусын RAL түс кестесінде кез келген түске бояуға болады, сонымен қатар қоқыс жинайтын компанияның логотипін және сериялық нөмірін қолдануға болады;

Мырышпен қапталған болат нұсқасы ауданның табиғи-климаттық жағдайлары - жауын-шашынның айтарлықтай мөлшері бар күрт континенттік климат, тәуліктік температураның кенеттен өзгеруі және жел жағдайлары негізінде қабылданды. Сонымен қатар, контейнерлер жақсы эстетикалық көрініс пен ұтқырлыққа ие.

Барлық контейнерлер басқару сенсорларымен (ONLINE) жабдықталған, олар орналасу деректерін, сәйкестендіру деректерін, контейнердің толтырылуын жібереді және контейнерді босату туралы ақпаратты көрсетеді. Сонымен қатар, әрбір контейнерге көлік келген кезде ғана ақпаратты жіберетін сенсорларды (OFFLINE) орнатуға болады. Танкті басқару деректеріне мыналар кіреді: танк координаттары, мекен-жайы, шағын аудан, қала, географиялық қоршау атауы, танк нөмірі, танктің меншік құқығы туралы ақпарат.

Қызмет көрсету аймақтарының айтарлықтай бөлшектенуін, аулалардағы тар және апатқа бейім жол төсемдерін, техникалық қызмет көрсетудің қарапайымдылығын және қызмет ету мерзімін ұзарту мүмкіндігін ескере отырып, әзірлеуші ​​​​көлемі 1,1 м3 контейнерлерді пайдалану нұсқасын ұсынады. Бөлек жинауды енгізудің кезең-кезеңімен жүргізілетін үдерісін, сондай-ақ ТҚҚ өңдеудің халықаралық тәжірибесін ескере отырып, контейнерлер санын 10-15%-ға арттыру қажет. Қалалар мен ірі елді мекендер үшін контейнерлер саны 5%-ға ұлғайтылды. Облыстағы елді мекендер үшін көлемі 1,1 м3 болатын 120 контейнер сатып алу қажет.

Сонымен қатар, уақытша қалдықтарды жинақтау орындарында болашақта көлемі 8 м3, бункерлік типті контейнерлерді пайдалануды болжауға болады.

ТҚҚ жалпы көлеміне тұрғындар мен заңды тұлғалардан жиналған қалдықтардың көлемі кіреді. Төмендегі кестеде (33-кесте) облыс бойынша және елді мекендер жағдайында ТҚҚ жинау жүйесін контейнерлермен жабдықтаудың техникалық-экономикалық көрсеткіштері келтірілген (34-кесте).

Кесте33– ТҚҚ жинау жүйесін контейнерлермен жабдықтаудың техникалық-экономикалық көрсеткіштері

Аты	Е.И	Бірліктің құны, теңге	Саны	Жалпы құны, мың теңге
Контейнер 1,1 м3 қалыңдығы 2 мм мырышталған ST3 парақтан жасалған	ДК.	113 000	120	13560
Контейнерлерді бақылау сенсоры (ОНЛАЙН)	ДК.	35 000	120	4200
Барлығы				17 760

Ескерту: * - Қазақстандық өндірушінің жабдықтары қабылданды.

Кесте34- Контейнерлердің қажетті саны

Жоқ.	Елді мекен	Контейнерлердің саны	Жалпы құны, мың теңге
1	Сарыөзек	72	10686
2	Басши	6	857
3	Жоламан	5	761
4	Талдыбұлақ	6	926
5	Қарашоки	8	1180
6	Қаспан	5	688
7	Қоғалы	10	1468
8	Шанхана	8	1149
	Барлығы:	430	17 760

Елді мекендердегі жергілікті атқарушы органдар (шаруашылықтардың, ұйымдардың, мәдениет мекемелерінің, демалыс орындарының және т.б. аумақтарында) тұрғын үйлер мен қоғамдық орындардан санитарлық алшақтықты қамтамасыз ете отырып, ғимараттардың, көппәтерлі үйлердің және жеке тұрғын үйлердің маңында учаскелер салуды (қайта жаңартуды) ұйымдастырады. ғимараттар, балалар мекемелері, спорт алаңдары мен тұрғындар үшін демалыс аймақтары және мамандандырылған көлікке ыңғайлы асфальт қолжетімділігі. Учаскенің негізі қатты, асфальтталған немесе бетонды, температураның өзгеруіне төзімді болуы керек, жабынның қалыңдығы кемінде 100 мм алаңға еркін қол жеткізуге қарай еңіспен.

ТҚҚ бөлек жинауды қамтамасыз ету үшін бастапқы кезеңде пайдаланылатын қалдықтардың құрамдас бөліктерін бөлу тиімділігін арттыру ұсынылады.

ҚҚҚ жалпы көлемінің 30%-ын құрайтын "дымқыл" қалдықтарды (негізінен тамақ қалдықтары) жинауға арналған контейнерлер.

ҚҚҚ жалпы көлемінің 70%-ын құрайтын "құрғақ қалдықтарды" жинауға арналған контейнерлер.

Халықтың қауіпті тұрмыстық қалдықтары қауіпті тұрмыстық қалдықтарды стационарлық немесе жылжымалы қабылдау пункттерімен (шалғай елді мекендерде) қабылданады.

Контейнерлерді орналастыру алаңдарының орны мен саны, олардың дизайны мен жабдықталуы бағдарламаның келесі кезеңдерінде анықталады. Облыстағы елді мекендер аумағындағы контейнерлік алаңшалардың схемасы санитарлық нормалар мен қала құрылысы нормаларына сәйкес әзірленуі тиіс. Сондай-ақ контейнерлік алаңдардың электрондық төлқұжатын әзірлеу және автоматтандырылған тізілімді жүргізу жүйесін енгізу қажет.

Облыстағы елді мекендер үшін сыйымдылығы 4 контейнер болатын контейнерлік алаңдардың түрі қабылданды (контейнер алаңдарының схемасын әзірлеу кезінде әрбір контейнер алаңының өлшемдері мен сыйымдылығы анықталып, негізделуі керек) (35-кесте). Контейнер алаңдарының макетін әзірлеу кезінде қолданыстағылардың алдын ала түгендеуімен құрылымдардың қажетті саны есептелуі керек.

Жобалаудың кейінгі кезеңдерінде қалдықтардың желмен таралуын және аумақтың ретсіз көрінісін болдырмайтын, жақсырақ жабық типтегі контейнер алаңдарының типтік жобаларын жасауды қамтамасыз ету қажет.

Кесте35– Контейнер алаңдарын салудың техникалық-экономикалық көрсеткіштері

Аты	Өлшенген бірлік.	Бірліктің құны, теңге	Саны	Жалпы құны, мың теңге
4 контейнерді орналастыруға арналған контейнерлік платформалар	ДК.	287 000	отыз	8610
Барлығы				8 610

Ескерту: * - Қазақстандық өндірушінің жабдықтары қабылданды.

Қалдықтарды тасымалдау

Артқы тиейтін қоқыс таситын көліктер жинау көлігі ретінде ұсынылады, өйткені олар қоқыс жинайтын контейнерлерге қызмет көрсетуге мүмкіндік береді және бүйірден тиейтін қоқыс таситын көліктерге қарағанда айқын артықшылықтарға ие.

Қатты тұрмыстық қалдықтарды жинауға және шығаруға арналған машиналарға арналған арнайы жабдық әдетте әртүрлі жүк көтергіштігі бар көлік шассиіне орнатылады, сондықтан қоқыс машиналарын олардың жүк көтергіштігіне, тасымалдау жүйесіне және тиеу принципіне негіздеген жөн. дене. Қоқыс таситын көліктерге кейбір озық техникалық шешімдер енгізілді: қоректендіру тақтасын жылжыту үшін роликтердің орнына фторопластикалық сырғытпалар қолданылады; эжектор тақтасы тек бір орталық бағыттаушы арқалық бойымен қозғалады, бұл пластинаның кептелу мүмкіндігін болдырмайды және оған техникалық қызмет көрсетуді жеңілдетеді; престеу гидравликалық цилиндрлердің поршеньдік қуысымен қамтамасыз етіледі, бұл престеу күшін 27 тоннадан 35 тоннаға дейін арттырады; гидравликалық цилиндр штангалары қатты қалдықтармен жанасу аймағынан шығарылады. Көліктің гидравликалық жүйесі де жетілдірілді.

Қоқыс таситын көліктерді: сапарларды, тұрақтарды, тоқтауларды, тоқтап тұруды, жүгірістерді, қозғалтқыш сағаттарын, сапарлар санын, рұқсат етілген және тыйым салынған полигондарға баруды, көлік салмағын онлайн бақылауға мүмкіндік беретін заманауи көлік құралдарын бақылау жүйесін енгізу ұсынылады. Сонымен қатар, жүйе жанармай құюды, отын шығынын, отынның төгілуін және техникалық қызмет көрсетуді бақылауға мүмкіндік береді.

Аудандар бойынша деректердің толық болмауы жалпы облыс бойынша ҚҚҚ жою жүйесін бағалауды қиындатады. ТҚҚ морфологиялық құрамы туралы ақпарат алу үшін орташа алынған статистикалық мәліметтер пайдаланылды. Ауданда түзілетін қалдықтардың құрамын дәлірек сипаттайтын көрсеткіштерді алу үшін қатты тұрмыстық қалдықтардың морфологиялық құрамын анықтау әдістемесі бойынша ТҚҚ қалдықтарының құрамын талдау қажет.

Жалпы облыс бойынша есептеулер үшін "КОММАШ" зауытында (Ресей) шығарылған, техникалық сипаттамалары қалдықтарды 6 есе нығыздауға мүмкіндік беретін шанақ көлемі 18,5 м3 КО 427 сериялы қоқыс таситын көліктер пайдаланылды. Бағдарламаны әзірлеу кезінде қалдықтарды басқарудың қолданыстағы өңірлік бағдарламалары аясында шығаруды жүзеге асыратын ресейлік және беларусь компанияларының тәжірибесі зерттелді. Негізінен ауылдық жерлерде пайда болатын қоқыс шығаратын көліктің бұл түрімен қалдықтарды нығыздау іс жүзінде 2-3 есеге жетеді.

Аудан бойынша ТҚҚ шығаруды ұйымдастыру үшін ТҚҚ шығару көлемдерін және олардың қозғалысын есепке алатын және бақылауға арналған құрал-жабдықтармен жабдықталған 4 қоқыс шығаратын көлік қажет. Техникалық-экономикалық көрсеткіштер төмендегі кестеде берілген (36-кесте).

Кесте36– Тасымалдау жүйесін қоқыс таситын машиналармен және бақылау құралдарымен жабдықтаудың техникалық-экономикалық көрсеткіштері

Аты	Өлшенген бірлік.	Бірліктің құны, теңге	Саны	Жалпы құны, мың теңге
Қоқыс тасушы КО 427-73 МАЗ автокөлігінің негізінде, артқы тиеумен, шанақ көлемі 18,5 м3	ДК.	45 900 000,00	4	183600
Көлікті басқару сенсоры	ДК.	60 000,00	4	240
Жанармай деңгейінің сенсоры	ДК.	70 000,00	4	280
Көлік сенсорын басқару блогы	ДК.	35 000,00	1	35
Барлығы				184 155

ЕСКЕРТУ: * - Қазақстандық өндірушінің болмауына байланысты жабдықтың құны коммерциялық ұсыныстарға сәйкес ресейлік өндірушіден қабылданды.

Қалдықтарды сұрыптау және кәдеге жарату кешені

Қазіргі уақытта облыстардың көпшілігінде сұрыптау кешендерінің болмауы, облыста бар сұрыптау желілерінің қуаттылығы мен технологиялық жарақтану дәрежесі осы Бағдарламада көрсетілген нысаналы индикаторларға қол жеткізуге мүмкіндік бермейді (4-бөлім).Қате! Сілтеме көзі табылмады.).

Техникалық-экономикалық көрсеткіштерді талдау негізінде қазіргі заманғы қалдықтарды сұрыптау орнында орналасқан қалдықтарды сұрыптау объектілерінде түзілетін қалдықтарды сұрыптауға бағытталған даму сызбасы (Жетісу өңіріндегі қалдықтармен жұмыс істеу секторын дамытудың осы кезеңінде ең қолайлысы) таңдалды. күрделі және заманауи полигонда "құйрықтарды" көму.

Әзірлеуші ​​технологиялық жабдықтардың әртүрлі комбинацияларын, салынып жатқан құрылымдардың техникалық көрсеткіштерін және қалдықтардың қозғалысының ұйымдық моделін қамтитын кешен құрылысының нұсқаларын ұсынады.

Қалдықтарды сұрыптау механикаландырылған станция кешенін, арнайы техникаға арналған гараждарды (пайдалану қажет болған жағдайда) және қайталама материалдық ресурстар қоймасын салу нұсқасы қарастырылды. Кешен өндіріс технологиясының талаптарына, өнеркәсіптік қауіпсіздікке, персонал үшін жағдайларды қамтамасыз етуге, өндірістік қызмет көрсету қажеттілігіне және т.б. талаптарға жауап беретін барлық негізгі құрылымдармен және қондырғылармен жабдықталған.

Қалдықтарды сұрыптау станциясының қуаттылығы мен жабдықталуы минималды және қатты тұрмыстық қалдықтардың жалпы көлемінен қайталама шикізатты таңдаудың 10% -нан аспауға мүмкіндік береді. Сондай-ақ Қазақстан Республикасы заңнамасының барлық стандарттары мен талаптарына сәйкес келетін сұрыпталмаған қалдықтарды орналастыруға арналған кешенді полигон салу жоспарлануда. Полигонды есептеу кезінде қайталама шикізатты жинаудың болжамды көлемі ескерілді.

Екінші нұсқа үшін алдыңғы нұсқадағыдай сұрыптау станциясы мен полигон кешеніне арналған құрылымдар құрылысының жоспарлы тізбесі қабылданады. Айырмашылық сұрыптау жабдығының конфигурациясының және сыйымдылығының артуы болып табылады. Бұл СМР іріктеу көлемін 25%-ға дейін арттыруды және ТҚҚ шығару көлемінің пайыздық үлесін азайтуды қамтамасыз етеді. Опция ықтимал қолайсыз табиғи жағдайлармен (жер асты суларының төмен деңгейі, оқшаулағыш қабат үшін топырақты өңдеу және импорттау қажеттілігі) байланысты полигонды салудың жоғары күрделі шығындарын айтарлықтай төмендетеді.

Кесте37– Қалдықтарды сұрыптау станциясы мен қалдықтарды көму алаңына арналған қондырғылар кешені

Аты	Бірлік өлшемдер	Индекс
"Сарыөзек" (Кербұлақ ауданы)
Полигон аймағы	га	1.0
Қуаттылығы жылына 10 мың тонна қоқыс сұрыптау кешені учаскесі	га	1.0

Сұрыптау процесінің технология нұсқасын таңдау 5.1.5 бөлімінде анықталған. Бағдарламаны жүзеге асырудың бірінші кезеңінде Кербұлақ өңірі бойынша Сарыөзек кешені учаскесіндегі қоқыс сұрыптау кешеніне механикаландырылған техника берілді. Полигон картасын және қалдықтарды сұрыптау станциясының сыйымдылығын есептеу үшін осы Бағдарламаның қолданылу мерзіміне (2029 жылды қоса алғанда) бастапқы деректер алынды.

Төмендегі кестеде қалдықтарды сұрыптау және қайта өңдеу кешендерін салудың техникалық-экономикалық көрсеткіштері көрсетілген.

Кесте38– Кешенді учаске объектілерін салудың техникалық-экономикалық көрсеткіштері

Аты	Индекс	Бағасы, мың теңге
"Сарыөзек" (Кербұлақ ауданы)
Полигон құрылысы	1,0 га	99900
АЖ учаскелерінің құрылымдарын салу	10 мың тонна/жыл	165000
Жартылай автоматты АЖ жабдығы	10 мың тонна/жыл	163714
Барлығы		428 614

ЕСКЕРТПЕ: * - Құрылыс құны мемлекеттік сараптаманың оң қорытындысын алған ұқсас жобалар негізінде қабылданды, жабдық құны коммерциялық ұсыныстарға сәйкес қабылданды.

Жетісу өңірінде қалдықтарды басқару жүйесін дамытудың перспективалық жоспарында ұсынылып отырған үлгіні жергілікті схемалармен (тиісті негіздемемен) толықтыруға болатыны атап өтілген:

- қайталама шикізатты өңдеу;

- отын (сұйық/қатты) және жылу және электр энергиясын өндіруге бағытталған энергияны пайдалану жолындағы даму (энергетикалық әлеуеті бар, бірақ екінші реттік шикізат болып табылмайтын кейбір фракциялар үшін);

- биологиялық ыдырайтын қалдықтарды кәдеге жаратуды қысқартуды ынталандыру, оның ішінде оларды қайта өңдеу, оның ішінде тыңайтқыштарды, биогазды және (немесе) энергияны өндіруді қоса алғанда, компосттау және қайта өңдеу жолымен жүзеге асыру.

Қайта өңдеуге болатын материалдар мен қауіпті тұрмыстық қалдықтарды стационарлық және жылжымалы жинау пункттерін құруға кеткен шығындар

Төмендегі кестеде Кербұлақ өңіріндегі қалдықтарды басқару жүйесін қайталама шикізат пен қауіпті тұрмыстық қалдықтарды жинаудың жылжымалы пункттерімен қамтамасыз етудің техникалық-экономикалық көрсеткіштері көрсетілген. Аталған бағдарламаны жүзеге асыру аясында аудандағы стационарлық пункттердің құрылысы Сарыөзек кентінде қарастырылған.

Кесте39– Қайталама шикізат пен қауіпті тұрмыстық қалдықтарды қабылдау пункттерін салу мен алудың техникалық-экономикалық көрсеткіштері

Аты	Өлшенген бірлік.	Бірліктің құны, мың теңге	Саны	Жалпы құны, мың теңге
Қайта өңдеуге болатын материалдар мен қауіпті қалдықтарды жинаудың стационарлық пункті	бірлік	4 800	1	4 800
Қайта өңдеуге болатын материалдар мен қауіпті қалдықтарды жинайтын жылжымалы пункт	бірлік	12 450	1	12 450

Жабық полигондарды рекультивациялауға кеткен шығындар

Полигонды рекультивациялауға арналған болжамды шығындар бастапқы деректердің бөлігі ретінде тапсырыс беруші ұсынған алдын ала көрсеткіштерге негізделеді. Құрылыс көлемдері мен сметалық шығындар бойынша түпкілікті жобалық шешімдер жобалаудың келесі кезеңдерінде (ежей-тегжейлі жобалау) қабылдануы тиіс.

Аналог ретінде рекультивация жобасының шешімдері қабылданды, Ресей, Мәскеу облысы Балашиха қаласында полигон қалдықтарын сақтау карталарын салу шығындары. Ұсынылған бастапқы деректерде қолданыстағы полигондарды рекультивациялау шығындарын дұрыс анықтауға арналған көрсеткіштердің көпшілігі жоқ. Есептеулер үшін полигон алаңының 1 га шығындарының көрсеткіші алынды, бұл ретте облыс бойынша полигондар бойынша орташа толтыру коэффициенті – 75%.

Кесте40– Полигонды рекультивациялаудың техникалық-экономикалық көрсеткіштері

Аты	Бірлік	Индекс
Сарыөзек ауылы (Кербұлақ ауданы)
Учаскенің жалпы жер көлемі, соның ішінде:	га	6.0
Қалпына келтірілген жердің жалпы ауданы	га	4.9
Жұмыстың жалпы сметалық құны	мың теңге	142 700

Материалдық-техникалық базаны қалыптастыру бойынша негізгі іс-шаралар

Кербұлақ ауданы бойынша Қалдықтарды басқару бағдарламасының материалдық-техникалық базасын және қаржылық көрсеткіштерін қалыптастыру бойынша негізгі іс-шаралар төмендегі кестеде көрсетілген (41-кесте).

Кесте41- Жетісу облысы Кербұлақ ауданының Қалдықтарды басқару бағдарламасының материалдық-техникалық базасын және қаржылық көрсеткіштерін қалыптастыру жөніндегі негізгі іс-шаралар

Оқиға атауы	Қаржыландыру көзі	Қаржылық қамтамасыз ету параметрлері, мың теңге
		Барлығы	2024	2025	2026	2027	2028	2029
Бөлім. Ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар
Контейнер алаңдарын, ірі көлемдегі қалдықтарды жинау алаңдарын және қайталама шикізатты жинау пункттерін орналастыру схемаларын әзірлеу	Республикалық бюджет	2000	-	-	-	-	-	-
	Жергілікті бюджет		2 000,0	-	-	-	-	-
	Басқа көздер		-	-	-	-	-	-
ҚТҚ полигонының құрылысына жобалық құжаттаманы әзірлеу	Республикалық бюджет	18 900	-	-	-	-	-	-
	Жергілікті бюджет		-	18 900,0	-	-	-	-
	Басқа көздер		-	-	-	-	-	-
Күрделі қалдықтарды сұрыптау учаскелерінің құрылымдарын салуға жобалық құжаттаманы әзірлеу	Республикалық бюджет	16 500	-	-	-	-	-	-
	Жергілікті бюджет		-	-	-	-	-	-
	Басқа көздер		-	16 500,0	-	-	-	-
Полигондарды рекультивациялау бойынша жобалық-сметалық құжаттаманы әзірлеу	Республикалық бюджет	17 980,0	-	-	-	-	-	-
	Жергілікті бюджет		-	-	-	17 980,0	-	-
	Басқа көздер		-	-	-	-	-	-
Коммуналдық қалдықтардың түзілуі мен жинақталуының нормативтерін есептеу/түзету	Республикалық бюджет	2000	-	-	-	-	-	-
	Жергілікті бюджет		1000,0	-	-	-	-	1000,0
	Басқа көздер		-	-	-	-	-	-
Тұрмыстық қатты қалдықтарды жинау, тасымалдау, сұрыптау және орналастыру бойынша халыққа тарифтерді есептеу/түзету	Республикалық бюджет	2000	-	-	-	-	-	-
	Жергілікті бюджет		1000,0	-	-	-	-	1000,0
	Басқа көздер		-	-	-	-	-	-
Бөлім бойынша жалпы		59 380	4000	35 400	17 980	-	-	2000
Бөлім. Қалдықтарды басқарудың өндірістік-технологиялық базасын қалыптастыру
Контейнер паркін ауыстыру. Қалдықтарды бөлек жинауды ұйымдастыру	Республикалық бюджет	17 760	-	-	-	-	-	-
	Жергілікті бюджет		4440,0	4440,0	4440,0	4440,0	-	-
	Басқа көздер		-	-	-	-	-	-
Контейнер алаңдарын салу	Республикалық бюджет	8 610	-	-	-	-	-	-
	Жергілікті бюджет		2152,5	2152,5	2152,5	2152,5	-	-
	Басқа көздер		-	-	-	-	-	-
Қалдықтарды жинау машиналарын ауыстыру	Республикалық бюджет	184 155	-	-	-	-	-	-
	Жергілікті бюджет		-	92 095,0	92 060,0	-	-	-
	Басқа көздер		-	-	-	-	-	-
Қайталама шикізат пен қауіпті қалдықтарды қабылдаудың стационарлық пункттерін орнату	Республикалық бюджет	4 800	-	-	-	-	-	-
	Жергілікті бюджет		-	-	-	-	-	-
	Басқа көздер		-	-	4 800, 0	-	-	-
Қайта өңделетін материалдар мен қауіпті қалдықтарды жинаудың жылжымалы пункттерін ұйымдастыру	Республикалық бюджет	12 450	-	-	-	-	-	-
	Жергілікті бюджет		-	-	-	-	-	-
	Басқа көздер		-	-	-	-	12 450,0	-
ТҚҚ көмуге арналған полигон құрылысы	Республикалық бюджет	99 900	-	-	-	-	-	-
	Жергілікті бюджет		-	66 600,0	33 300,0	-	-	-
	Басқа көздер		-	-	-	-	-	-
Қалдықтарды сұрыптау кешенінің жабдықтарын (механикаландырылған) қоса алғанда, кешенді сұрыптау алаңы объектілерін салу	Республикалық бюджет	328 714	-	-	-	-	-	-
	Жергілікті бюджет		-	-	-	-	-	-
	Басқа көздер		-	218 714,0	110 000,0	-	-	-
Полигонды рекультивациялау (рұқсат етілген полигон)	Республикалық бюджет	142 700	-	-	-	-	-	-
	Жергілікті бюджет		-	-	-	47 566,7	47 566,7	47 566,6
	Басқа көздер		-	-	-	-	-	-
Бөлім бойынша жалпы		799 089	6 593	384 002	246 753	54 159	60 017	49 567
Оқиғалар бойынша жалпы		858 469	10 593	419 402	264 733	54 159	60 017	49 567

Институционалдық бөлім

Қалдықтарды басқарудың аймақтық жүйесінің ұйымдық моделі

Бұл бөлімде Жетісу облысы бойынша тұтыну қалдықтарын басқарудың өңірлік жүйесін (бұдан әрі – Өңірлік жүйе) әзірлеу ведомстволық бағыныстағы аумақта қалдықтарды экологиялық қауіпсіз басқаруды қамтамасыз етудің стратегиялық мақсатын және оған қол жеткізу құралдарын анықтайды. . Кербұлақ ауданының ТҚҚ басқару жүйесі Жетісу өңірінің аудандық коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады.

Өңірлік жүйені енгізудің негізгі бағыттары:

1)елді мекендердің аумақтық орналасуын және көліктік байланыстардың, оның ішінде шағын елді мекендер үшін қалдықтарды өңдеу объектілерін орналастырудың өңірлік қағидатын ескере отырып, қолжетімді үздік технологияларды пайдалана отырып, қалдықтарды басқару технологияларын әзірлеу;

2)қалдықтарды экологиялық қауіпсіз басқаруды қамтамасыз етудің экономикалық және қаржылық тетіктерін;

3)қалдықтарды экологиялық таза басқаруды ақпараттық-талдамалық қамтамасыз ету;

4)экологиялық білім беру және қалдықтарды басқару саласында білім беру.

Ауданның қалдықтарды басқару жүйесіндегі қиындықтар және даму сценарийлері

Қалдықтарды басқарудың өңірлік жүйесін құруға қойылатын талаптар келесі міндеттерді анықтайды:

-ауданда коммуналдық қалдықтарды басқарудың тиімді жүйесін құру;

-коммуналдық қалдықтарды басқару саласында инфрақұрылым құру;

-рұқсат етілмеген қалдықтарды орналастыру орындарын жою

Неліктен бұл ауданда ұсынылғанЖетісу облысының Өңірлік қалдықтарды басқару жүйесінің бірлігі ретінде аудандық қалдықтарды басқару моделін құру.

Айта кету керек, Кербұлақ өңірі үшін қалдықтарды басқару және оны бағалаудың түпкілікті нәтижесі облыстың елді мекендері Жетісу өңірі үшін ұсынылған ҚҚҚ басқарудың өңірлік жүйесінің бөлігі болған жағдайда тиімдірек болады.

Осы Бағдарламада көзделген іс-шараларды іске асыру, сондай-ақ Жетісу өңірінде КҚҚ басқарудың Өңірлік жүйесін құру облыс әкімдігі қабылдаған институционалдық және ұйымдастырушылық үлгілердің түрлеріне байланысты.

Келесі сценарийлер мүмкін:

1)Инерциялық – қалдықтарды басқарудың қолданыстағы тәртібін сақтау.

Аудандағы қолданыстағы санитарлық тазалау схемасы өткен ғасырдың аяғында жасалып, халыққа тұрмыстық қатты қалдықтарды жинау, шығару және кәдеге жарату бойынша қызметтердің толық кешенін көрсетуге мүмкіндік бермейді. ТҚҚ жинау мен шығаруды тұрғындар өз бетінше жүзеге асырады. Облыстың көптеген ауылдық елді мекендерінде аумақтарды жоспарлы және жүйелі түрде тазарту жүйесі жұмыс істемейді, қалдықтар рұқсат етілмеген полигондарда өртеледі немесе көміледі; Инерциялық нұсқада тұрмыстық қатты қалдықтарды орналастырудың қолданыстағы қондырғылары белгіленген нормативтік талаптарға кезең-кезеңімен сәйкестендіріледі деп болжанады. Инерциялық опция SMR таңдауын және оларды өңдеуді есепке алмайды.

Инерциялық нұсқада аудандық қалдықтарды басқару жүйесі келесі көрсеткіштермен сипатталады:

-белгіленген талаптарға сай келмейтін полигондар санының артуы;

-орталықтандырылған шығарудың, түзілген ТҚҚ көлемін есепке алудың және олардың қозғалысын бақылаудың болмауы;

-қалдықтарды басқару саласына инвестиция тартудың мүмкін еместігі;

-аумақтың, оның ішінде табиғи аумақтардың, рекреациялық және туристік аймақтардың экологиялық жағдайының одан әрі нашарлауы.

2)Жаңашыл (ұсынылады) -"қалдықтарды басқару" тұжырымдамасымен сипатталатын қалдықтарды басқарудың заманауи деңгейін қамтамасыз етеді.

Қалдықтарды және СМР басқару және өңдеу жүйесін дамытудың бұл нұсқасының негізі бірнеше әкімшілік-аумақтық құрылымдарды бір аймаққа бекіту қағидаты бойынша (техникалық және экономикалық тиімділікке сәйкес) облыс аумағын аймақтарға бөлу болып табылады. өңірде бірыңғай Аумақтық операторды/үйлестіруші агентті құру. Әрбір әкімшілік аудан облыстың облыстық коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесінің бірлігі болып табылады. Аумақтық оператордың/үйлестіруші агенттің функциялары Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен оның қызмет түрлерін кеңейтетін/толықтыра отырып, жұмыс істеп тұрған мемлекеттік кәсіпорынға жүктелуі мүмкін.

Әрбір аймақ келесі объектілерді қамтуы мүмкін (олардың орындылығының тиісті негіздемесі бар):

-ҚТҚ сұрыптау аймағы;

-ТҚҚ органикалық бөлігін компосттау алаңы;

-ҚҚҚ қалдықтарын көму алаңы;

-халықтан қауіпті қалдықтарды (пайдаланылған энергия үнемдейтін және люминесцентті сынапты шамдар, ескі батареялар және химиялық қуат көздері, құрамында майы бар қалдықтар, пайдаланылған электронды тұрмыстық техника, тұрмыстық химия қалдықтары, көлік құралдарын жөндеу және техникалық қызмет көрсету қалдықтары) жинау алаңы; шағын және орта кәсіпорындар мен ұйымдар;

-халықтан, шағын және орта кәсіпорындар мен ұйымдардан СМР (экоресурс пункттері) үшін стационарлық және жылжымалы қабылдау пункттері.

Мұндай кешен "Біріктірілген алаң" мәртебесіне ие болуы мүмкін және ағындардың қозғалысы үшін логистиканы және (егер мүмкін болса және экономикалық тиімді) SMR өңдеуін қамтамасыз етуі мүмкін.

Сонымен қатар, ауданда Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының талаптарына сәйкес келетін ТҚҚ орталықтандырылған жинау және шығару жүйесін құру қажет.

Бағдарламаны іске асыру кезеңінде (2029 ж.) біз оның құрамында ұсынылған шараларды Қазақстан Республикасының аумағында экономиканың "Қалдықтарды басқару" толыққанды секторын құрудың одан әрі процесіне ауыртпалықсыз енгізуді ұсынамыз. Жетісу облысы мен Кербұлақ ауданы оның аумақтық бірлігі ретінде.

ТҚҚ басқару жөніндегі уәкілетті ұйым (міндетті емес)

Жетісу өңірінде КҚҚ басқарудың Өңірлік жүйесін құру өкілеттігі мемлекеттік кәсіпорынға (мысалы, ЖШС нысанында) берілуі мүмкін, оның ішінде. барға, оған ҚҚҚ басқаруға қосымша функциялар беріп, оның ішінде Тұтыну қалдықтарын басқару орталығын құру.

Мұндай уәкілетті ұйымды құру қажет, өйткені осы уақытқа дейін тұтыну қалдықтарын басқаруға кешенді және жүйелі көзқарас мәселесі соншалықты жедел көтерілген жоқ, соның ішінде. Қазақстан Республикасы заңнамасының тиісті талаптарының болмауына байланысты. Қазіргі уақытта 2021 жылы Қазақстан Республикасының жаңа Экологиялық кодексінің енгізілуіне байланысты заңнамалық талаптар қатаңдатылып, оларды іске асыру жаңа тәсілдер мен шешімдерді талап етеді. Бұл ретте тұтыну қалдықтарын өңдеуге арналған инфрақұрылым объектілерін салу, қажетті техника мен жабдықтарды алу, контейнерлік алаңдарды жайластыру және т.б. үшін қомақты біржолғы қаржы ресурстары қажет, бұл қалдықтарды тартуға кедергі келтіреді. бюджеттен тыс (жеке) инвестициялар. Облыс аумағын аймақтарға бөлу және Бағдарламада көзделген шаралар инвестициялық тартымдылықты арттыруға бағытталған, соның ішінде. қажетті инфрақұрылым объектілерін құру және ТҚҚ басқарудың Аймақтық жүйесін (бұдан әрі – Жүйе) құру.

Жетісу өңіріндегі ТҚҚ басқарудың аймақтық жүйесінің құрылымынаенгізу керекКербұлақ ауданының елді мекендері. Бағдарламаны әзірлеу кезеңіне (2029 жылға дейін) бірінші кезең ретінде Жүйеге халқының саны 1000 адамнан асатын елді мекендерді енгізу ұсынылады, бұл облыстағы барлық елді мекендердің 12,7% және 60,1% құрайды. оларда тұратын тұрғындардың саны.

Коммерциялық құрылымдар мен ТҚҚ басқару жөніндегі уәкілетті ұйым (аумақтық оператор/ үйлестіруші агент) арасындағы өзара іс-қимылдың ұсынылатын схемасы төмендегі суретте көрсетілген (17-сурет).

Сурет салу17– Коммерциялық құрылымдар мен уәкілетті ұйымның өзара әрекеттесуінің ұсынылатын схемасы

Коммерциялық құрылымдардың уәкілетті ұйыммен өзара әрекеттесуінің ұсынылатын нұсқасы (ұсынылады):

Опция(18-сурет) аймақтағы қатты тұрмыстық қалдықтарды басқарудың бүкіл процесін толық есепке алуды және бақылауды қамтиды, соның ішінде. Кербұлақ ауданы аумағында. Уәкілетті ұйым (бұдан әрі – Ұйым) бастапқы шикізаттың да (жинақталатын қатты қалдықтардың) да, қайта өңделген өнімдердің де, оның ішінде. аралық.

Ұйым қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау және шығару, сұрыптау, қайта өңдеу және кәдеге жарату жөніндегі қызметтерді көрсетуге шарттар жасасады, бұл ретте аралық және түпкілікті қайта өңдеу өнімдерінің, сондай-ақ олардың құйрығының иесі болып қалады. Ұйым халықтан және заңды тұлғалардан тарифтердің алынуын қамтамасыз етеді және Жүйенің бюджетіне жауап береді. Сонымен қатар, Жүйені дамыту үшін өндірушілердің (импорттаушылардың) кеңейтілген жауапкершілігі қағидаты қолданылуы мүмкін/қажет.

Ұйым өз кезегінде, шикізатпен қамтамасыз ету және көрсетілген қызметтерге ақы төлеу бойынша шарттар жасалған Жүйе объектілерінің иелеріне кепілдік береді.

ПлюсБұл опция күрделі учаскелерді, соның ішінде полигондарды дұрыс дамыту және ТҚҚ өңдеуді ұйымдастыру мақсатында тарифтік қорларды, бюджеттік және басқа да инвестицияларды шоғырландыруға және оңтайлы маневр жасауға мүмкіндік беретін Ұйымның айрықша ұстанымы болып табылады. Ұйымның айрықша позициясы оған шағын жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің немесе жеке меншік иелерінің қазіргі уақытта тәжірибеде қолданылып жүрген тек ең тиімді қалдықтарды тек ішінара, шағын көлемде және іріктеп өңдеуді жоюға, үздіксіз жаппай өңдеуді жолға қоюға, қосымша қаржылық ресурс құруға мүмкіндік береді. жүйенің жалпы дамуы. Жоюға арналған өңделмеген қалдықтардың ең аз мөлшері. Полигондардың ауданын қысқарту. Сонымен қатар, Жүйені құрудың бастапқы кезеңінде қалдықтарды басқарудың барлық кезеңдерінде есепке алу және бақылау функцияларын бір қолға шоғырландыру барлық технологиялық кезеңдердегі шығындарды, шикізат пен өнімдердің саны мен сапасын анықтауға мүмкіндік береді. барлық кезеңдерді қамтиды және өндірушілердің (импорттаушылардың) кеңейтілген жауапкершілігі қағидатын қолдануды және тиісінше РОП Операторымен қарым-қатынасты жеңілдетеді.

Минус -тиімді құқықтық механизмді әзірлеу қажет.

1.1.1ҚҚҚ-ны қайта өңдеу мәселені шешу жолы ретінде

Тапсырыс берушінің алдында күрделі міндет тұр - қосымша қаржыландыру көздерін табу үшін бизнес үшін осындай жағдайлар жасау, егер оны дереу және толығымен шешпесе (бұл шындыққа сәйкес келмейді), онда ең болмағанда маңызды прогресті бастауға мүмкіндік береді. оларға қол жеткізу перспективасы. Мұндай қосымша көздерді іздеу ҚҚҚ шығару және кәдеге жарату жүйесінің өзінде ғана мүмкін, өйткені тарифтік алымдарды немесе бюджеттік инвестицияларды түбегейлі арттыруға деген үміт мәселені белгісіз болашаққа итермелейді.

Несиелер немесе бюджеттік емес инвестициялар арқылы қаржыландыру сияқты, біз онсыз мәселені шеше алмайтынымыз анық, қатты тұрмыстық қалдықтармен жұмыс істеу жүйесінде несие берушілермен және инвесторлармен ымырасыз есеп айырысу үшін алынуы мүмкін қосымша пайда болған жағдайда ғана мүмкін болады. одан әрі тұрақты жұмыс және даму.

Сонымен, негізгі технологиялық – бұл экономикалық және сонымен бірге стратегиялық – міндет: қалдықтарды пайдалы қайта өңдеу.

Бұл ретте қатты тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату бойынша алдын ала белгіленген белгілі бір технологияларды енгізу аса сенімді емес екені ескеріледі.

Өңірдегі қатты тұрмыстық қалдықтарды басқару және өңдеу жүйесін дамыту бойынша ұсыныстар алға қойылған мақсаттарға қол жеткізуге – қалдықтарды өңдеуге барынша мүмкін болатын материалдарды қамтамасыз етуге бағытталған.

Сурет салу18- Опция (ұсынылады). Барлық процестерді уәкілетті ұйым басқарады

Институционалдық схема

Жетісу өңірінің қалдықтарды басқарудың өңірлік жүйесінің институционалдық схемасы (ұсынылатын нұсқа) төмендегі диаграммаларда көрсетілген (19-сурет,20-суретЖәне42-кесте).

Сурет салу19- Жетісу облысы бойынша облыстық коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесінің институционалдық моделі

Сурет салу20- Жетісу өңірі үшін Қалдықтарды басқару жүйесінің ұсынылатын негізгі үлгісі

Кесте42- Институционалдық схема Жетісу өңіріндегі қалдықтарды басқарудың аймақтық жүйесі

Жоқ.	Жобаға қатысушының аты	Жобаға қатысушы туралы ақпарат	Жобаға қатысушының функциялары	Жобаға қатысушының жауапкершілігі
1.	Бағдарлама әкімшісі	"Энергетика және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық бөлімі" мемлекеттік мекемесі	1)Тұрмыстық қатты қалдықтарды басқару және өңдеу саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру	1)Уәкілетті ұйымды құру, қолдау және оның қызметін бақылау
2.	Бағдарламаның тең әкімшісі	"Табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасы" мемлекеттік мекемесі	1)Облыста қалдықтарды басқару саласындағы мемлекеттік экологиялық саясатты жүзеге асыру. 2)Қоршаған ортаны қорғау шараларын әзірлеу	1)Уәкілетті ұйымның ағымдағы қызметінің экологиялық мониторингі
3	Жобаға қатысушы 1 (инвестициядан кейінгі кезеңдегі теңгерім ұстаушы)	Уәкілетті ұйым	1)Қалдықтарды және қалдықтарды басқарудың тиімді жүйесін ұйымдастыру, басқа қатысушылардың қызметін бақылау, үйлестіру. 2)Автоматтандырылған ақпараттық жүйені құру (Қалдықтарды басқарудың аймақтық жүйесі). 3)Облыстық қалдықтарды басқару және қалдықтарды басқару жүйесі объектілерін инвестициялау, жобалау және салу. 4)Облыстағы филиалдардың/өкілдіктердің жұмысын ұйымдастыру. 5)Тиісті ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды жүргізу 6)Қалдық ағындарын басқару, қызмет көрсетудің барлық түрін жеткізушілерді таңдау, халық үшін тарифтік саясатты қалыптастыру. 7)Аймақты тазалау, тазалау. 8)Коммуналдық қалдықтарды қалыптастыру және жинақтау нормативтерін, халыққа арналған тарифтерді әзірлеу және Мәслихатқа бекітуге ұсыну. 9)Контейнер алаңдарын орналастыру схемасын әзірлеу және бекіту, оның ішінде ірі көлемдегі қалдықтарды жинау және СМР жинау алаңдары. 10)Контейнер алаңдарын күтіп ұстауды бақылау. 11)ROP-пен әрекеттесу.	1)Жүйелік инфрақұрылым объектілерін басқару үшін операторларды конкурстық іріктеу үшін құжаттар пакетін әзірлеу (біліктілік талаптары, конкурстық құжаттама, аумақтық лоттарды бөлу және негіздеумен аумақтық қалдықтарды басқару схемасы). 2)Тендер өткізу және операторларды таңдау 3)Өз құзыреті шегінде Жүйені нормативтік-құқықтық және қаржылық қамтамасыз ету 4)Жүйелік қондырғы операторларының ағымдағы қызметін бақылау 5)МЖӘ принциптерін жүзеге асыру. 6)Қалдықтарды басқарудың аймақтық жүйесін (ҚҚБЖ) құру. 7)Қалдықтарды басқарудың өңірлік бағдарламасын іске асыру. 8)Қалдықтарды, соның ішінде ҚҚҚ басқаруды бақылау. 9)Аумақты санитарлық тазалауды дамыту бағдарламалары мен жоспарларын қалыптастыру және іске асыру, қалдықтармен жұмыс істеу саласындағы нормативтік құқықтық базаны жетілдіру, оның ішінде Жетісу өңірінде қалдықтармен жұмыс істеу саласында бірыңғай техникалық және тарифтік саясатты қалыптастыру. 10)Қалдықтардың пайда болу көлемдері мен көздері, оларды қайта өңдеу және орналастыру объектілері, сондай-ақ қалдықтарды орналастыру үшін төлемдерді жинау туралы бірыңғай дерекқорды қамтитын "Қалдықтарды басқару" ААЖ құру және жүргізу. 11)Қалдықтарды рұқсатсыз тастау мүмкіндігін жою. 12)Облыста қалдықтарды, қайталама шикізатты және қайталама өнімдерді басқару объектілерінің кешенін құру, олардың экологиялық және экономикалық тиімді жұмыс істеуін кейіннен қамтамасыз ету, тиісті есепке алу мен мониторингті ұйымдастыру бойынша инвестициялық және құрылыс процесі. 13)РОП-пен келісімдер жасау. 14)PR компаниясы
4.	Жобаға қатысушы 2 (Операциялық ұйым)	Уәкілетті ұйым/конкурс негізінде келісім-шарт бойынша тартылған мамандандырылған компаниялар.	1)Өңірлік қалдықтарды басқару жүйесі мен СМР АЭҚ объектілерінің аумақтарында тиімді жүйенің жұмыс істеуін техникалық қамтамасыз ету.	1)Облыстағы қалдықтарды және қайталама ресурстарды басқару жүйесінің объектілерін басқару.
5.	Жобаға қатысушы 3	Жетісу облысы бойынша экология департаменті	1)Өз құзыреті шегінде қалдықтарды басқаруға бақылауды жүзеге асыру. 2)Қалдықтарды басқару және қалдықтарды басқару жүйесін консультативтік және әдістемелік қамтамасыз ету	1)Уәкілетті ұйымның ағымдағы қызметінің экологиялық мониторингі. 2)Тұтыну қалдықтарын есепке алу, қайта өңдеу және кәдеге жарату бойынша белгіленген нормалар мен ережелерді сақтау.
6.	4 жобаның қатысушысы	Ауданның жергілікті атқарушы органдары	1)АТЭ аумағында қалдықтар мен қалдықтарды басқарудың тиімді жүйесін ұйымдастыру. 2)АТЭ аумағында қалдықтарды басқарудың аумақтық схемасын әзірлеу және бекіту. 3)Қызметтердің тұтынушысы (қоғамдық орындардан қоқыс шығару, аумақты тазалау, мемлекеттік сектор қызметтері)	1)АТЭ аумағында Аймақтық бағдарламаны және қалдықтарды басқару схемасын іске асыру. 2)РМУО объектілерін орналастыру үшін жер телімдерін бөлу, учаскені таңдау актілерін дайындау, қоғамдық тыңдаулар мен талқылаулар өткізу. 3)АТЭ аумағында облыстық Схемаға сәйкес қатты тұрмыстық қалдықтарды және қайталама шикізатты есепке алуды, бақылауды, экологиялық қауіпсіз және экономикалық тұрғыдан тиімді жинауды, жинақтауды, әкетуді (тасымалдауды), залалсыздандыруды және пайдалануды ұйымдастыру. 4)АТЭ инфрақұрылым объектілерін санитарлық тазалауды қамтамасыз ету бойынша жұмыстарды ұйымдастыру. 5)Әрбір АТҚ-да қалдықтарды басқарудың аумақтық схемаларын әзірлеу және бекіту. 6)Облыстық және аудандық аумақтарда қалдықтарды басқарудың облыстық жүйесі объектілерінің (контейнер алаңдарының, қатты тұрмыстық қатты қалдықтарға арналған контейнерлердің, бункерлердің, уақытша сақтау орындарының, лагуналардың, полигондардың, полигондардың орналасуы) орналасуымен қалдықтарды басқару тәртібін әзірлеу және жергілікті атқарушы органдармен бекіту. ақпараттық стендтер және т.б.). 7)Тәрбие және үгіт-насихат жұмыстары.
7	5 жобаның қатысушысы	Жетісу облысының қадағалау органдарының аумақтық бөлімшелері	1)Қалдықтарды басқару және SMR бойынша нормативтік талаптардың сақталуын бақылау	1)Қазақстан Республикасының қалдықтармен жұмыс істеу саласындағы заңнамасының қолданыстағы талаптарын сақтау, олардың өкілеттіктері мен құзыреттеріне сәйкес қалдықтарды өңдеу объектілерін орнату және оларға техникалық қызмет көрсету.
8	6 жобаның қатысушысы	ROP операторы ("Жасыл Даму" АҚ)	1)Қалдықтарды басқаруды жетілдіру, сондай-ақ EPR принципін енгізу.	1)Қайта өңдеуді қамтамасыз ету ең үнемді және экологиялық тиімді жолмен жүзеге асырылады. 2)Кәдеге жарату ақысы төленген қаптаманы таңбалау. 3)Бекітілген таңбамен белгіленген қаптама қалдықтарын жинау, жою және кейіннен қайта өңдеу. 4)Қалдықтарды дұрыс жинаудың маңыздылығы туралы халықты хабардар ету мақсатында ақпараттық науқандарды өткізу.
9	7 жобаның қатысушысы	Жетісу өңіріндегі, соның ішінде Кербұлақ ауданындағы шаруашылық субъектілері	1)ТҚҚ экологиялық қауіпсіз басқаруды қамтамасыз ету.	1)ТҚҚ есепке алуды, өндірістік бақылауды және экологиялық қауіпсіз басқаруды ұйымдастыру. 2)ТҚҚ жинау және шығару бойынша келісім-шарттар жасау 3)Инфрақұрылым қалдықтарын бөлек жинау 4)Өндірістік қалдықтарды басқару бағдарламаларын әзірлеу

Кербұлақ өңірі үшін Жетісу өңірінің қалдықтарды басқарудың өңірлік жүйесін құрудың нәтижелері:

1.Тұрмыстық қатты қалдықтардың пайда болуы мен қозғалысының автоматтандырылған коммерциялық есебі.

2.Қалдықтардың ағынын, оларды өңдеу және кәдеге жарату әдістерін бақылауды қамтамасыз ету.

3.Табиғи ортаға теріс әсерді азайту.

4.Барлық деңгейдегі бюджеттерге қалдықтарды орналастыру үшін төлемдерді жинауды ұлғайту.

5.Қалдықтардың түзілу көлемі мен көздері туралы бірыңғай деректер базасын құру.

6.Спонтанды полигондарды жоюға арналған бюджеттік шығындарды жою.

1.1.2Өндірушілердің (импорттаушылардың) кеңейтілген жауапкершілігі қағидатын іске асыру

Өндірушінің (импорттаушының) кеңейтілген жауапкершілігі қағидатын (бұдан әрі – ЭПР) тиімді іске асыру мыналардысыз мүмкін емес:

1.Облыста қатты тұрмыстық қалдықтарды басқаруға жауапты уәкілетті ұйым – аумақтық оператор/үйлестіру агенті институтын құру.

2.Қалдықтарды басқарудың аймақтық схемасы стратегиялық жоспарлау мен бақылау құралы болып табылады.

3.Өңірлік қалдықтарды басқару бағдарламасы аймақтық схеманы қаржыландыру құралы болып табылады.

4.Өндірушінің кеңейтілген жауапкершілігі тұтыну қалдықтарын қайта өңдеуге арналған қаражат көзі болып табылады.

5.Қалдықтарды басқару мемлекеттік қызмет ретінде – қалдықтармен жұмыс істеуге арналған бірыңғай тарифтер.

Өңірдегі қалдықтарды басқару жөніндегі уәкілетті ұйымның қызметі әзірленген және әкімдікпен келісілген аймақтық аймақтарға бөлу схемасына сәйкес МЖӘ форматында ұйымдастырылуы мүмкін.

Қалдықтарды басқару моделін енгізу құралдары

Аймақтық схеманы жасау кезіндегі негізгі міндеттердің бірі ақпаратты жинау және өңдеу болып табылады. Қалдықтарды басқару нарығының барлық қатысушылары туралы сенімді деректерді мүмкіндігінше тезірек алу қажет. Бұл жүздеген және мыңдаған заңды тұлғалар (қалдық шығаратын компаниялар), ондаған қалдықтарды тасымалдайтын компаниялар (ондаған және жүздеген көліктер), мыңдаған контейнер алаңдары. Мәліметтерді жинаудың осы кезеңіндегі қателіктер қалдықтарды басқарудың дұрыс емес аумақтық схемасын құруға әкелуі мүмкін.

Қалдықтарды басқару саласында басқару, мониторинг және шешімдер қабылдау жүйесін құру мақсатында уәкілетті ұйымның базасында Жетісу облысының қалдықтарды басқарудың өңірлік жүйесі үшін ААЖ құрылсын, оның бөлімшесі болып табылады. Кербұлақ ауданы.

ААЖ құрудың мақсаты Жетісу өңірінің аумағында, оның ішінде Кербұлақ ауданының аумағында ұйымдастыру және енгізу жүйесі туралы деректерді жинау, сақтау, жаңарту, өңдеу, талдау, жоспарлау, визуализациялау процестерін автоматтандыру болып табылады. .

ҚАЖЕТТІ РЕСУРСТАР

Жүргізілген зерттеу нәтижелері бойынша Жетісу облысының Кербұлақ ауданы бойынша осы Қалдықтарды басқару бағдарламасында көзделген іс-шараларды іске асыру үшін 2024 – 2029 жылдар кезеңінде 858 469 мың теңге қаржы қаражаты қажет, оның ішінде 496 005 теңге. мың теңге жергілікті бюджеттен және 362 464 мың теңге басқа, бюджеттен тыс көздерден.

Жетісу облысы Кербұлақ ауданында 2024-2028 жылдарға арналған коммуналдық қалдықтарды басқару бағдарламасының іс-шараларын іске асыру үшін қажетті қаржы ресурстары төмендегі кестеде көрсетілген (43-кесте).

Кесте43– Бағдарлама іс-шараларын іске асыру үшін қажетті қаржылық ресурстар

Жылдар бойынша	Барлығы мың теңге	республикалық. бюджет мың теңге	Жергілікті бюджет мың теңге	Басқа қаржыландыру көздері мың. теңгені құрады
2024	10 593	-	10 593	-
2025	419 402	-	184 188	235 214
2026	264 733	-	149 933	114 800
2027	54 159	-	54 159	-
2028	60 017	-	47 567	12 450
2029	49 567	-	49 567	-
Барлығы:	858 469	-	496 005	362 464

БАҒДАРЛАМАНЫ ІСКЕ АСЫРУ ЖОСПАРЫ ЖӘНЕ БАСЫМДЫҚ ӘРЕКЕТТЕР

Бұл бөлімде Бағдарламаның нысаналы индикаторларына қол жеткізу мақсатындағы басым іс-шаралар және оларды іске асыру жоспары берілген (4-бөлім).

ҚТҚ басқару бағдарламасының басымды іс-шаралары мен іске асыру жоспары екі бөлікке бөлінген (44-кестеЖәне45-кесте:

1.Жетісу өңірі деңгейінде келесі іс-шараларды қамтиды:

-Ақпараттық оқиғалар

-Тәрбиелік іс-шаралар

-Ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар

-Ұйымдастырушылық іс-шаралар

-Жүйелік шаралар (Нормативтік құқықтық базаны жетілдіру бойынша шаралар)

2.Кербұлақ ауданы әкімдігі деңгейінде:

-Ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар.

-Қалдықтарды басқарудың өндірістік-технологиялық базасын қалыптастыру.

Кесте44- Жетісу өңірінде ТҚҚ басқару бағдарламасының басым бағыттары мен іске асыру жоспары

Кесте45- Кербұлақ ауданы бойынша ТҚҚ басқару бағдарламасының басым бағыттары мен жүзеге асыру жоспары

Об утверждении программы по управлению коммунальными отходами в Кербулакском районе области Жетісу на 2024-2029 годы

Решение Кербулакского районного маслихата области Жетісу от 4 декабря 2024 года № 20-165

В соответствии с подпунктом 1) пункта 3 статьи 365 Экологического кодекса Республики Казахстан, Кербулакский районный маслихат РЕШИЛ:

1. Утвердить программу по управлению коммунальными отходами в Кербулакском районе области Жетісу на 2024-2029 годы согласно приложению к настоящему решению.

2. Настоящее решение вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Председатель Кербулакского районного маслихата

К. Бекиев

Приложение к решению Кербулакского районного маслихата от 4 декабря 2024 года № 20-165

ПРОГРАММА

по управлению коммунальными отходами в Кербулакском районе области Жетiсу на 2024-2029 годы

Список сокращений

АТЕ	административно-территориальная единица
АТО	административно-территориальный объект
ВМР	вторичные материальные ресурсы
га	гектар
г.а.	городская администрация
ЕС	Европейский союз
ЗЭ	зеленая экономика
ИП	индивидуальный предприниматель
кг	килограмм
КГО	крупногабаритный отход
КГКП	коммунальное государственное казенное предприятие
КГП на ПХВ	Коммунальное государственное предприятие на праве хозяйственного ведения
м3	метр кубический
МИО	местный исполнительный орган (акимат)
МПО	местный представительный орган (маслихат)
МСК	мусоросортировочный комплекс
МЭиПР	Министерство экологии и природных ресурсов
НПО	неправительственные организации
РК	Республика Казахстан
РОП	расширенная ответственность производителей
РСО	ртутьсодержащий отход
т	тонны
ТБО	твердые бытовые отходы
ТКО	твердые коммунальные отходы
ТОО	Товарищество с ограниченной ответственностью
ТО	территориальный оператор
тыс	тысяч
УПП	устойчивое потребление и производство

ПАСПОРТ ПРОГРАММЫ

Наименование программы	Программа по управлению коммунальными отходами в Кербулакском районе области Жетісу на 2024-2029 годы
Основание для разработки	-Экологический кодекс Республики Казахстан (ст.365) от 2 января 2021 года № 400-VI ЗРК. -Указ Президента Республики Казахстан от 30 мая 2013 года № 577. -Приказ и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан "Об утверждении правил управления коммунальными отходами" от 28 декабря 2021 года № 508. -Приказ Министра экологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 18 мая 2023 года № 154-п "Об утверждении Методических рекомендаций местным исполнительным органам по разработке программы по управлению коммунальными отходами". -Иные действующие нормативные акты утвержденные в целях реализации Экологического кодекса Республики Казахстан от 2 января 2021 года в сфере управления отходами.
Ответственный за разработку	Акимат области Жетісу
Ответственные за реализацию	1)Акимат области Жетісу, 2)акимат Кербулакского района, 3)специализированные организации по обращению с коммунальными отходами Кербулакского района.
Цели программы	-снижение негативного воздействия отходов потребления на окружающую среду и здоровье населения; -достижение установленных показателей, направленных на постепенное сокращение объемов образования коммунальных отходов, а также, увеличение доли восстановления коммунальных отходов и рекультивации полигонов через создание модели эффективной системы управления коммунальными отходами в населенных пунктах Кербулакского района и ее реализацию.
Задачи	1)Формирование модели эффективной системы управления коммунальными отходами на территории Кербулакского района, в том числе охватывающей процессы образования, сбора, транспортировки коммунальных отходов в соответствии с требованиями законодательства РК и с учетом специфики района (климат, география, динамика роста населения, планы развития территории и другое); 2)привлечение ресурсов, необходимых для реализации Программы; 3)создание инфраструктуры в сфере обращения с коммунальными отходами на основе представленных рекомендаций; 4)предоставление рекомендаций по минимизации количества мест захоронения коммунальных отходов, ликвидации несанкционированных объектов размещения отходов.
Сроки реализации	2024-2029 годы
Целевые индикаторы	К завершению Программы в 2029 году: - 60,1% населения Кербулакского района регулярно обслуживается мусоровывозящей организацией; - построено объектов сортировки твердых коммунальных отходов – 1 шт.; - 1 объект размещения коммунальных отходов соответствует требованиям законодательства; - один стационарный приемный пункт вторичного сырья и опасных отходов; - один мобильный пункт приема вторичного сырья и опасных отходов.
Источники и объемы финансирования	На реализацию Программы в 2024-2029 годах будут направлены средства местного бюджета и иных (внебюджетных) источников финансирования. Общие затраты на реализацию Программы составят 858,5 млн. тенге. В части компетенции Оператора РОП (АО “Жасыл даму”) возможна технологическая поддержка и софинансирование.

Таблица 1 - Финансовые ресурсы для реализации Программы, в тыс. тенге

По годам	Всего	РБ	МБ	Другие источники финансирования
2024 г.	10 593	-	10 593	-
2025 г.	419 402	-	184 188	235 214
2026 г.	264 733	-	149 933	114 800
2027 г.	54 159	-	54 159	-
2028 г.	60 017	-	47 567	12 450
2029 г.	49 567	-	49 567	-
Итого:	858 469	-	496 005	362 464

Рисунок 1 - Финансовые ресурсы для реализации Программы, тыс.тг

Рисунок 2 - Источники финансирования Программы

Объем финансирования Программы по управлению коммунальными отходами в Кербулакском районе на 2024-2029 годы будет уточняться при утверждении местного бюджета на соответствующие финансовые годы в соответствии с законодательством Республики Казахстан и исходя из возможностей доходной части местных бюджетов.

В соответствии с положением Экологического кодекса РК (статья 388) Оператор РОП может развивать региональную систему управления ТБО через внедрение технологий сбора, транспортировки, подготовки к повторному использованию, обработки, сортировки, переработки и (или) утилизации отходов, строительство заводов (производств) по подготовке к повторному использованию, обработке, переработке, сортировке и (или) утилизации отходов, совершенствование материально-технической базы организаций, осуществляющих сбор, транспортировку, подготовку к повторному использованию, сортировку, обработку, переработку и (или) утилизацию отходов, организацию энергетической утилизации отходов.

ВВЕДЕНИЕ

Общая справка по Кербулакскому району

Кербулакский район расположен в южной части области Жетiсу Республики Казахстан (Рисунок 3). Административный центр района - село Сарыозек, находится в 90 км от областного центра г.Талдыкорган.

Рисунок 3- Административно-территориальное деление области Жетiсу

Административно-территориальное устройство включает в себя 15 сельских округов, в которые входят 63 населенных пункта. Административно-территориальное устройство района приведено в таблице ниже (Таблица 2).

Согласно данным Бюро статистики РК численность населения района по состоянию на 1 января 2024 года составляет 43 724 человек. или 6,3% от населения области. В районе проживает только сельское население.

Территория района составляет 11,5 тыс км2 , что составляет 9,7 % от территории области. Плотность населения – 3,8 чел. на км2, что является средним по области показателем. По плотности населения район занимает 6-е место (из 10) в области.

Таблица 2 - Административно-территориальные объекты Кербулакского района

№	Сельский (городской) округ	Населенный пункт
1	Сарыозекский сельский округ	Сарыозек
		ст. Дос
		ст. Койкырыккан
		ст. Майтобе
2	Алтынемельский сельский округ	Алтынемель
		Байгазы
		Карлыгаш
		Кызылмектеп
		Тастыбас
3	Басшийский сельский округ	Басши
		Актобе
		Нурум
4	Сельский округ Жайнак батыр	Жайнак батыр
		Акбастау
		Доланалы
		Жаналык
		Карымсак
5	Жоламанский сельский округ	Жоламан
		ст. Алтындала
		ст. Архарлы
		ст. Дала
		ст. Жоламан
		ст. Сайлы
		Самен
6	Коксуский сельский округ	Коксу
		Бериктас
		Коктал
		Косагаш
7	Карашокинский сельский округ	Карашокы
		Архарлы
8	Каспанский сельский округ	Каспан
		Кайнарлы
		Коксай
		Сайлыколь
		Шаган
9	Когалинский сельский округ	Когалы
		Коноваловка
		Куренбел
		Тастыозек
		Шаган
10	Кызылжарский сельский округ	Кызылжар
		Дорожный участок Аксункар
		Желдикара
		Шилису
10	Сарыбастауский сельский округ	Сарыбастау
		Архарлы
		Балгалы
		Малайсары
		ст. Малайсары
		ст. Тары
12	Сарыбулакский сельский округ	Караагаш
		Казансу
		Сарыбулак
		Шилису
13	Талдыбулакский сельский округ	Талдыбулак
		Бостан
		Терысаккан
14	Шанханайский сельский округ	Шанханай
		Коянкоз
		Майтобе
15	Шубарский сельский округ	Шубар
		Аралтобе
		Онжас

Географическое положение и природно-климатические условия

Кербулакский район на юге и западе граничит с Алматинской областью, на востоке – с Панфиловским районом и КНР, на севере – с Ескельдинским и Коксуским районами.

Климат континентальный. Средние температуры января −10—15°С, июля 22—24°С. Годовое количество атмосферных осадков в западной части составляет 150—200 мм, в северо-восточной — 650—800 мм. Почвы горно-чернозҰмные, горно-каштановые, песчаные.

Основное направление сельскохозяйственного производства – богарное земледелие, развито мясомолочное скотоводство, овцеводство.

На территории района находится государственный национальный парк "Алтынемель" площадью 42,6 тыс. га, верхний Коксуйский государственный заказник площадью 21 тыс. га, где водятся маралы, горные козлы.

Управление отходами в приоритетных задачах области

ЦУРы

Среди Целей устойчивого развития ООН (ЦУР), принятых Казахстаном, имеется ряд целей и задач, связанных с вопросами сокращения негативного влияния отходов на окружающую среду и здоровье населения планеты. В таблице ниже (Таблица 3) выделены такие цели и соответствующие им задачи.

ЦУР, являясь по своему охвату глобальным документом, определяет общую рамку без учета особенностей отдельных государств, текущее положение необходимой инфраструктуры и т.д.

Казахстан принял ЦУР и строит планы развития с учетом соответствующих целей и задач.

Таблица 3 – ЦУР, связанных с вопросами сокращения отходов.

ЦУР	Задача
11.6 К 2030 году уменьшить негативное экологическое воздействие городов в пересчете на душу населения, в том числе посредством уделения особого внимания качеству воздуха и удалению городских и других отходов.	11.6.1 Доля твердых бытовых отходов, которые регулярно собираются и надлежащим образом удаляются, в общей массе городских отходов.
12.3 К 2030 году сократить вдвое в пересчете на душу населения общемировое количество пищевых отходов на розничном и потребительском уровнях и уменьшить потери продовольствия в производственно-сбытовых цепочках, в том числе послеуборочные потери.	12.3.1 Глобальный индекс потерь продовольствия
12.5 К 2030 году существенно уменьшить объем отходов путем принятия мер по предотвращению их образования, их сокращению, переработке и повторному использованию	12.5.1 Национальный уровень переработки отходов, масса утилизированных материалов
12.6 Рекомендовать компаниям, особенно крупным и транснациональным компаниям, применять устойчивые методы производства и отражать информацию о рациональном использовании ресурсов в своих отчетах	12.6.1 Число компаний, публикующих отчеты о рациональном использовании ресурсов
12.7 Содействовать обеспечению экологичной практики государственных закупок в соответствии с национальными стратегиями и приоритетами	12.7.1 Число стран, осуществляющих стратегии и планы действий по экологизации государственных закупок

В Концепции по переходу Республики Казахстан к "зеленой экономике" (утверждена Указом Президента Республики Казахстан от 30 мая 2013 года № 577), определяющей основной “тренд” дальнейшего развития страны в области экологии и потребления ресурсов, указывается, что стране необходимо заново выстроить комплексную систему управления отходами, охватывающую и промышленные и коммунальные отходы.

В Концепции сообщается, что для создания соответствующей системы необходимо опираться на следующие подходы:

создание согласованной системы утилизации отходов с предоставлением полного спектра услуг и всесторонней охраной ландшафтов;

сокращение числа полигонов с переходом к широкому применению переработки и вторичного использования, а также извлечения полезных веществ и материалов, получения топлива за счет утилизации отходов;

развитие экономики замкнутого цикла с многооборотным использованием продукции как в рамках, так и вне цепочки создания стоимости;

улучшение экологической ситуации и снижение техногенного влияния на окружающую среду.

Также в документе заявлены долгосрочные стратегические цели и целевые индикаторы "зеленой экономики", которые включают и показатели в области управления отходами (Таблица 4).

Таблица 4 - Цели и целевые индикаторы "зеленой экономики" в области управления отходами для Республики Казахстан

Сектор	Описание цели	2030 г.	2050 г.
Утилизация отходов	Покрытие населения вывозом твердых бытовых отходов	100%
	Санитарное хранение мусора	95%
	Доля переработанных отходов	40%	50%

Итоговые рекомендации Концепции по решению проблем с ТБО включают следующие мероприятия, которые должны быть учтены при разработке локальных программ и проектов:

1)проведение тщательного аудита по всем большим свалкам ТБО и определение мер по их рекультивации;

2)разработка государственной программы по переработке и утилизации ТКО, покрывающей следующие аспекты:

определение целевого уровня переработки ТБО в объеме до 50% к 2050 году и складирования остаточного объема ТБО на полигонах, отвечающих экологическим и санитарным требованиям, доля которых должна вырасти до 100% к 2050 году, то есть все полигоны в стране к 2050 году должны отвечать самым современным экологическим и санитарным требованиям;

введение раздельного сбора бытовых отходов у потребителя;

определение методики расчета тарифа, гарантирующего покрытие операционных затрат и инвестиций в эту сферу с определенной нормой рентабельности с учетом получаемой прибыли от переработанных материалов;

внедрение принципа расширенной ответственности производителя с целью покрытия части расходов на сбор и утилизацию отходов упаковки, электронного и электрического оборудования, транспортных средств, аккумуляторов, мебели и других товаров после использования;

разработка механизма привлечения инвестиций, в том числе через государственно-частное партнерство в больших городах и на уровне муниципальных образований в небольших населенных пунктах за счет бюджетных ресурсов для развития отрасли;

заключение контрактов на управление бытовыми отходами на конкурентной основе с широким охватом территории;

определение мер государственной поддержки для социально уязвимых слоев населения при установлении тарифов на сбор и утилизацию ТКО;

обновление стандартов переработки и хранения ТБО с использованием новых технологий, таких как анаеробика, компостинг или биогаз;

создание нормативной правовой базы для контроля за сбором, транспортировкой, переработкой, утилизацией и хранением ТБО до 2015 года;

совершенствование сбора, обработки и предоставления статистической информации для мониторинга достижения целевых показателей в сфере обращения с ТБО.

План развития области Жетісу на 2021-2025 годы

Документ утвержден Решением маслихата области Жетісу от 23 ноября 2022 года №12-35 и изменен Решением маслихата области Жетісу от 15 декабря 2023 года № 11-65.

В план включены мероприятия и целевые индикаторы. Часть мероприятий связанна с вопросами улучшения условий по управлению коммунальными отходами в области и отражена в “Цели 2: Улучшение экологического состояния и сохранение экосистем водных объектов и рыбных ресурсов” в направлении “Регион – комфортный и безопасный для проживания”.

Таблица 5 – Цель 2 Плана развития области Жетісу на 2021-2025 годы

Цель 2. Улучшение экологического состояния и сохранение экосистем водных объектов и рыбных ресурсов

№	Целевые индикаторы	Ед. изм.	Источник информации	Отчетный год	План (факт) текущего года	Плановые показатели					Ответственные исполнители
				2019 г	2020 г	2021г	2022 г	2023 г	2024 г	2025г
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
	Макроиндикаторы
76.	Доля переработки и утилизации
	ТБО (от объема образования)	%	Административные данные МЭГПР РК УЭЖКХ, УСХ, УЗ				17,8	19,7	21,8	24,0	УЭЖКХ, акиматы районов и городов Заместитель акима области – Канагатов А.С.

Пути достижения Плана развития:

1)реализация медиаплана по экологическому образованию и просвещению через публикации в традиционных и новых СМИ, проведение мероприятий, акций на местном уровне;

проведение на системной основе экологической акции "Birge-taza Qazaqstan" для укрепления экологических ценностей;

строительство в области 6 объектов региональной системы управления отходами (2024г. – 1, 2025г. – 5):

4 современных полигона ТБО в Аксуском, Алакольском, Сарканском, Коксуском районах;

-1 сортировочной линии в Кербулакском районе;

-1 мусороперегрузочной линии в г.Текели.

2)установки во всех селах контейнеров для раздельного сбора мусора:

2023 г. – 500 шт.,

2024 г. – 500 шт.,

2025 г. – 1000 шт.

3)сокращение 44 из 182 мест складирования и приведение их к экологическим требованиям и санитарным правилам (2025 г. – 44);

4)ликвидация всех несанкционированных свалок (на 2023 г. – 150 свалок):

Аксуском – 4,

Кербулакском – 3,

г. Текели – 6,

Каратальском – 34,

г. Талдыкорган – 41,

Ескельдинском – 25,

Коксуском – 37.

План мероприятий по охране окружающей среды по области Жетісу на 2023-2025 годы.

В проект Плана мероприятий по ООС были включены следующие мероприятия, связанные с управлением коммунальными отходами или развитием инфраструктуры:

Таблица 6 - Плана мероприятий по ООС

Наименование мероприятия	Планируемый срок исполнения
Разработка ПСД "Строительство современного полигона ТБО в г. Талдыкорган"	2023
Разработка ПСД "Рекультивация закрытого полигона ТБО г. Текели"	2023
Установка в городе Текели контейнеров для раздельного сбора отходов	2023
Установка в Ескельдинском районе контейнеров для раздельного сбора отходов	2024
Установка в Коксуском районе контейнеров для раздельного сбора отходов	2025
Ликвидация всех несанкционированных свалок	2023-2025
Сокращение 110 из 182 мест складирования и приведение их экологическим требованиям и санитарным правилам	2024-2025

Целевые показатели качества окружающей среды по области Жетісу

Под целевыми показателями качества окружающей среды понимается совокупность количественных и качественных характеристик состояния отдельных компонентов окружающей среды и иных показателей, характеризующих уровень обеспечения мер по охране окружающей среды и эффективному управлению отходами, которые должны быть достигнуты за определенный период времени (статья 37 Экологического кодекса РК).

Показатели разрабатываются на основе Правил разработки целевых показателей качества окружающей среды, в том числе минимального перечня индикаторов, для которых устанавливаются целевые показатели качества окружающей среды (утверждены Приказом и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов РК от 19 июля 2021 года № 257).

В период подготовки Программы для территории Кербулакского района не были разработаны и утверждены целевые показателей качества окружающей среды.

В Плане мероприятий по охране окружающей среды, финансируемых из бюджета области Жетісу на 2023-2025 годы предусмотрена разработка целевых показателей качества окружающей среды области Жетісу в 2023 году.

Правила по разработке целевых показателей в редакции 2021 года определяют минимальный перечень индикаторов:

1)качество атмосферного воздуха;

2)качество поверхностных и подземных вод;

3)качество земель и почв;

4)совокупные площади лесов и озеленения с учетом условий климата и почв каждого отдельного региона;

5)сокращение деградации и опустынивания земель;

6)совокупный объем выбросов по видам загрязняющих веществ;

7)совокупный объем сбросов по видам загрязняющих веществ и по каждому отдельному водному объекту и бассейну;

8)по видам коммунальных отходов - доля их раздельного сбора, подготовки к повторному использованию, переработки, утилизации и удаления (уничтожения и (или) захоронения);

9)совокупные объемы сокращения выбросов парниковых газов.

Законодательная база

Нормативные ссылки

Разработка Программы велась на основе действующего законодательства Республики Казахстан:

1)Кодекс Республики Казахстан от 2 января 2021 года № 400-VI "Экологический кодекс Республики Казахстан" (Глава 27);

2)Послание Президента Республики Казахстан народу Казахстана Стратегия "Казахстан-2050";

3)Указ Президента Республики Казахстан от 30 мая 2013 года № 577 "О концепции по переходы Республики Казахстан к "зеленой экономике";

4)Закон Республики Казахстан от 28 апреля 2016 года № 506-V "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам перехода Республики Казахстан к "зеленой экономике";

5)Протокол расширенного заседания Правительства РК от 27 января 2012 года;

6)Приказ и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан "Об утверждении правил управления коммунальными отходами" от 28 декабря 2021 года № 508 (с изменениями от 19.11.2023 г.);

7)Приказ Министра национальной экономики Республики Казахстан от 5 декабря 2014 года № 129 Об утверждении Правил разработки или корректировки, проведения необходимых экспертиз инвестиционного предложения государственного инвестиционного проекта, а также планирования, рассмотрения, отбора, мониторинга и оценки реализации бюджетных инвестиций и определения целесообразности бюджетного кредитования (с изменениями и дополнениями по состоянию на 13.04.2022 г.);

8)Приказ и.о. Министра энергетики Республики Казахстан от 19 июля 2016 года № 332 "Об утверждении критериев отнесения отходов потребления ко вторичному сырью";

9)Приказ Министра экологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 18 мая 2023 года № 154-п "Об утверждении Методических рекомендаций местным исполнительным органам по разработке программы по управлению коммунальными отходами";

10)Приказ и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 6 августа 2021 года № 314 "Об утверждении Классификатора отходов";

11)Приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан от 25 декабря 2020 года № ҚР ДСМ-331/2020 "Об утверждении Санитарных правил "Санитарно-эпидемиологические требования к сбору, использованию, применению, обезвреживанию, транспортировке, хранению и захоронению отходов производства и потребления";

12)Приказ Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 6 апреля 2015 года № 16-07/307 "Об утверждении Правил утилизации, уничтожения биологических отходов";

13)Приказ и.о. Министра здравоохранения Республики Казахстан от 11 января 2022 года № ҚР ДСМ-2 "Об утверждении Санитарных правил "Санитарно-эпидемиологические требования к санитарно-защитным зонам объектов, являющихся объектами воздействия на среду обитания и здоровье человека";

14)Санитарные правила устройства и содержания полигонов для твердых бытовых отходов № 3.01.016.97 (утверждены Главным государственным санитарным врачом Республики Казахстан от 29 апреля 1997 г.);

15)СН РК 1.04-15-2013 "Полигоны для твердых бытовых отходов";

16)СТ РК 3780-2022 "Отходы. Общие требования к площадкам размещения контейнеров для организации раздельного сбора коммунальных отходов";

17)Решение маслихата области Жетісу от 14 декабря 2022 года № 13-42 "Об утверждении правил благоустройства территорий городов и населенных пунктов области Жетісу";

18)Иные действующие нормативные акты РК в сфере управления отходами.

Классификация отходов

Согласно статье 338 Экологического кодекса РК, отходы разделяются по видам: опасные и неопасные. Виды отходов определяются на основании классификатора отходов (утвержден Приказом и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 6 августа 2021 года № 314). Отдельные виды отходов в классификаторе отходов могут быть определены одновременно как опасные и неопасные с присвоением различных кодов ("зеркальные" виды отходов) в зависимости от уровней концентрации содержащихся в них опасных веществ или степени влияния опасных характеристик вида отходов на жизнь и (или) здоровье людей и окружающую среду.

Отходы, рассматриваемые в Программе

Согласно Экологическому кодексу РК, под понятием "коммунальные отходы" понимаются следующие отходы потребления:

1)смешанные отходы и раздельно собранные отходы домашних хозяйств, включая, помимо прочего, бумагу и картон, стекло, металлы, пластмассы, органические отходы, древесину, текстиль, упаковку, использованные электрическое и электронное оборудование, батареи и аккумуляторы;

2)смешанные отходы и раздельно собранные отходы из других источников, если такие отходы по своему характеру и составу сходны с отходами домашних хозяйств.

3)Опасные составляющие коммунальных отходов (электронное и электрическое оборудование, ртутьсодержащие отходы, батареи, аккумуляторы и прочие опасные компоненты) должны собираться раздельно и передаваться на восстановление специализированным предприятиям.

Коммунальные отходы не включают отходы производства, сельского хозяйства, лесного хозяйства, рыболовства, септиков и канализационной сети, а также от очистных сооружений, включая осадок сточных вод, вышедшие из эксплуатации транспортные средства или отходы строительства.

К отходам потребления относятся отходы, образующиеся в результате жизнедеятельности человека, полностью или частично утратившие свои потребительские свойства продукты и (или) изделия, их упаковка и иные вещества или их остатки, срок годности либо эксплуатации которых истек независимо от их агрегатного состояния, а также от которых собственник самостоятельно физически избавился либо документально перевел в разряд отходов потребления.

Рассматриваемые отходы могут относиться в различным классам опасности, так как опасные составляющие отходов могут включать в себя компоненты, имеющие опасные свойства для окружающей среды и здоровья человека.

Полигоны, свалки

В рамках Программы под полигоном захоронения отходов (далее – полигон) понимается специально оборудованное место постоянного размещения отходов без намерения их изъятия, соответствующее экологическим, строительным и санитарно-эпидемиологическим требованиям (Экологический кодекс РК, статья 348).

Полигоны для твердых бытовых отходов – специальные сооружения, предназначенные для изоляции и обезвреживания твердых бытовых отходов (Приказ и.о. Министра здравоохранения Республики Казахстан от 25 декабря 2020 года № ҚР ДСМ-331/2020 “Об утверждении Санитарных правил “Санитарно-эпидемиологические требования к сбору, использованию, применению, обезвреживанию, транспортировке, хранению и захоронению отходов производства и потребления”).

Согласно Санитарным правилам устройства и содержания полигонов для твердых бытовых отходов № 3.01.016.97 (утверждены Главным государственным санитарным врачом Республики Казахстан от 29 апреля 1997 г.) полигоны, являются более технически современными по сравнению с обычными усовершенствованными свалками.

Согласно Статье 350 Экологического кодекса РК проектом полигона отходов должно быть предусмотрено создание ликвидационного фонда для его закрытия, рекультивации земель, ведения мониторинга воздействия на окружающую среду и контроля загрязнения после закрытия полигона. Эксплуатация полигона отходов без наличия ликвидационного фонда запрещена.

Роль МИО в организации управления коммунальными отходами

В законодательных требованиях по управлению отходами, как правило основное внимание уделяется специализированным организациям, непосредственно занятым в процессах сбора, транспортировки, переработки/утилизации и уничтожения отходов. Требования к ним представлены в документах различных уровней и охватывают как общие вопросы, так и узко специализированные.

Также имеются требования к объектам управления отходами (контейнеры, транспорт, полигоны, оборудование и т.д.) и системе обслуживания (тарифы, нормы).

Однако, роль основного организатора процессов управления на местах выполняют МИО. Согласно Экологического кодекса РК в вопросах организации управления коммунальными отходами на МИО возлагается ответственность:

Местные исполнительные органы областей, городов республиканского значения, столицы с учетом утвержденных целевых показателей качества окружающей среды несут ответственность за реализацию государственной экологической политики на местном уровне в соответствии с законодательством Республики Казахстан (Статья 28).

Местные исполнительные органы определяют и осуществляют мероприятия по стимулированию уменьшения объемов образования отходов, увеличения доли восстановления образуемых отходов, снижения уровня их опасности, хозяйственной деятельности субъектов предпринимательства, которые внедряют технологии, направленные на уменьшение объемов образования отходов, планируют восстановление отходов, образуемых в процессе производства продукции (выполнения работ, оказания услуг), осуществляют сбор и заготовку таких отходов, строительство соответствующих предприятий и цехов, а также организуют производство оборудования для восстановления отходов, принимают паевое участие в финансировании мероприятий по уменьшению объемов образования отходов и увеличению доли восстановления образуемых отходов (Статья 341).

Местные исполнительные органы организуют мероприятия по стимулированию сокращения захоронения биоразлагаемых отходов, включая меры по их переработке, в частности методом компостирования и утилизации, в том числе в целях производства биогаза и (или) энергии (Статья 351).

Местные исполнительные органы районов, городов районного и областного значения, городов республиканского значения, столицы (а также МИО сел, поселков, сельских округов) реализуют государственную политику в области управления коммунальными отходами... (Статья 365).

Анализ текущего состояния управления коммунальными отходами

Общие данные

В данном разделе проводится оценка централизованной системы сбора твердых бытовых отходов и инфраструктуры, необходимой для дальнейшего управления отходами.

С целью сбора информации в Кербулакский район были направлены запросы с формами для предоставления данных. Наряду с полученными данными, были проанализированы материалы из открытых источников (статистика, официальные сайты районных и городских акиматов области).

Согласно статье 367 Экологического кодекса РК, централизованная система сбора твердых бытовых отходов (далее – централизованная система) – система, организуемая местными исполнительными органами в рамках обеспечения физических и юридических лиц независимо от форм собственности и вида деятельности, проживающих (находящихся) и (или) осуществляющих свою деятельность в жилых домах либо отдельно стоящих зданиях (сооружениях) и не имеющих на праве собственности контейнерных площадок и контейнеров, а также имеющих на праве собственности контейнерные площадки и контейнеры, расположенные на землях общего пользования, услугами по сбору, транспортировке твердых бытовых отходов. Контейнерные площадки – специальные площадки для накопления отходов, на которых размещаются контейнеры для сбора твердых бытовых отходов, с наличием подъездных путей для специализированного транспорта, осуществляющего транспортировку твердых бытовых отходов.

Оценка текущего состояния управления коммунальными отходами в регионе

Оценка системы управления коммунальными отходами в Кербулакском районе в целом опирается на применение принципов государственной экологической политики в области управления отходами:

1)иерархии;

2)близости к источнику;

3)ответственности образователя отходов;

4)расширенных обязательств производителей (импортеров).

Система управления отходами должна быть выстроена в порядке приоритета интересов населения страны и экономической эффективности.

В Казахстане приоритеты мер управления отходами – иерархия (Рисунок 4), указаны в статье 329 Экологического кодекса РК и расположены в порядке убывания их предпочтительности в интересах охраны окружающей среды и обеспечения устойчивого развития. Иерархия определяет экологичность мер с точки зрения рационального обращения с ресурсами, снижения эмиссий, возможности применять принципы циркулярной экономики.

Близость к источнику определяет приоритетность в выборе места дальнейшего управления отходами, будь то переработка, утилизация, уничтожение. При равенстве прочих условий (оснащенность производства, квалификация персонала, ценовая политика и другие), здесь важную роль играет необходимость снижения риска при транспортировке.

Также важным при оценке действующей системы является широта охвата видов и объемов сортируемых, перерабатываемых/утилизируемых или реализуемых для дальнейшего использования компонентов ТКО.

Рисунок 4 - Иерархия мер управления отходами

Инфраструктура для переработки/утилизации ТКО

По данным акимата Кербулакского района организаций, занимающихся приемом вторичных материальных ресурсов и их переработкой на территории района, не имеется.

Ртутьсодержащие материалы

Согласно данным из открытых источников, в Кербулакском районе нет пунктов приема и переработки/утилизации ртутьсодержащих приборов и оборудования.

Отходы электрического и электронного оборудования

Согласно данным из открытых источников, в Кербулакском районе отсутствуют организации, принимающие на переработку отходы электрического и электронного оборудования (ОЭЭО).

Медицинские отходы

Медицинские отходы класса "А", не отличающиеся по составу от коммунально-бытовых отходов, не обладающие опасными свойствами, также рассматриваются в рамках Программы.

Согласно информации на сайте акимата в районе насчитывается 47 учреждений здравоохранения. В учреждениях работают 62 врачей и 375 медсестер.

Данные по передаче на утилизацию медицинских отходов медучреждений района за период 2020-2023 годы представлены ниже (Таблица 7).

Таблица 7 - Данные по утилизации медицинских отходов класса "А" от медучреждений Кербулакского района (2020-2023 гг.)

Год	Объем, тонн	Наименование организации, утилизирующей медицинские отходы, (БИН)
ГКП на ПХВ "Кербулакская ЦРБ"
2023 г.	4,530	ТОО "ASA Group Class" (БИН 010240000761)
2022 г.	-	-
2021 г.	5,660	ТОО "ASA Group Class"
2020 г.	5,567

Источник –Управление здравоохранения области Жетiсу

Развитие инфраструктуры для переработки/утилизации отходов

Необходимо обратить внимание на то, что развитие инфраструктуры для переработки отходов с получением продукции или сырья для дальнейшей реализации могут иметь ограничения.

Имеются ограничения по развитию инфраструктуры, связанные со сроками хранения отходов. Скажем, пищевые отходы требуют решений по переработке или утилизации в короткий срок, что сильно ограничивает возможности по их транспортировке на большие расстояния, к примеру – на предприятие по выработке топливных брекетов.

Переработка стекла, отходов электроники или макулатуры скорее всего не будут рассматриваться потенциальными инвесторами в рамках одного района или области. К примеру, алматинский завод ТОО "KZ Recycling" - крупнейший производитель тарного картона, гофроупаковкии бумаги в Казахстане и Центральной Азии работает на обширной территории, как на приобретение сырья, так и на реализацию продукции (Рисунок 5).

Отсутствующие мощности для переработки отходов не всегда могут быть полностью реализованы в рамках задач одной области. Для решения таких вопросов необходимо участие отраслевых “игроков”, таких как крупные компании международного уровня, специализирующихся на переработке отходов или обустройстве инфраструктуры и готовых подключиться к обслуживанию ряда регионов для формирования сырьевой сети, а также имеющих решения по дальнейшей реализации продукции.

Рисунок 5 - География продаж ТОО "KZ Recycling"

Привлечение крупных компаний, взаимодействие между областями, формирование запроса от имени нескольких регионов в рамках одного инвестиционного проекта является сложным процессом, требующим координации и полномочий. АО “Жасыл Даму” имеет определенные полномочия и обязательства по формированию инфраструктуры для “отрасли” управления вторичным сырьем в рамках всего Казахстана.

Логичным продолжением улучшения Программы может быть взаимодействие со смежными районами и АО “Жасыл Даму” для выявления возможности совместного развития недостающих элементов инфраструктуры и рынка продукции из вторсырья.

Организация сбора и вывоза ТКО

Анализ отчетных статистических данных и данных предоставленных акиматом показывает отсутствие централизованной системы сбора ТБО, системы учета за образованием и накоплением отходов и их движением, а также предоставление ненадлежащей отчетности предприятиями и организациями в органы госстатистики. Данный факт подтверждается отчетными статистическими данными, приведенными в разделе 3.5. По данным статистики численность населения района в 2023 году уменьшилась и составила 96,3% по сравнению с 2021 годом (Рисунок 6Ошибка! Источник ссылки не найден.). Надлежащие статданные по отходам, вывезенным от домашних хозяйств и юридических лиц, отсутствуют. По отчетным данным мусоровывозящих компаний в районе нет.

Рисунок 6 – Динамика численности населения района

Согласно данным сайта Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан (далее - Бюро Национальной статистики АСПР РК) в Кербулакском районе в 2021 - 2023 годах не было организаций по сбору и вывозу коммунальных отходов. В тоже время, данные по количеству населения, получающему услуги по вывозу коммунальных отходов мусоровывозящими организациями представлены ниже (Таблица 8).

Таблица 8 – Население Кербулакского района, регулярно обслуживаемое мусоровывозящей организацией (тыс. человек) в 2019-2023 гг.*

Показатель	2019 г	2020 г	2021 г	2022 г	2023 г
Население, регулярно обслуживаемое мусоровывозящей организацией, тыс. человек	х	1,73	-	н/д	н/д

Источник - Бюро Национальной статистики АСПР РК (Х – конфиденциальные данные)

Доля населения района, получающего централизованные услуги по вывозу ТБО представлена ниже.

Таблица 9 - Доля населения, регулярно обслуживаемое мусоровывозящими организациями в Кербулакском районе (2019-2021 гг.) *

Показатель	2019 г.	2020 г.	2021 г.	Средний показатель (базовый) за 2019- 2021 годы
Доля населения, обслуживаемое мусоровывозящими организациями	х	3,6%	-	1,2%

Конфиденциальные данные (Х) о количестве населения, охваченного услугами вывоза (см. Таблица 8) не позволили провести расчеты.

*- показатель получен как соотношение количества населения, регулярно обслуживаемое мусоровывозящей организацией к населению района.

Согласно данным Бюро Национальной статистики АСПР РК в Кербулакском районе нет организаций, занимающихся сортировкой, утилизацией и депонированием отходов.

По предоставленным акиматом данным, контейнерами с металлической крышкой (1,1 м3) обеспечено село Сарыозек, в количестве 100 единиц. Вывоз отходов с контейнерных площадок осуществляется мусоровывозящей компанией (ГКП ПХВ "Күренбел"), деятельность которой в статданных не отражена.

Информация о количестве контейнерных площадок отсутствует.

Таблица 10 - Данные по источникам образования ТКО в районе

Наименование населенного пункта	Численность населения, чел, проживающего в		Число домовладений, ед
	Индивидуальном жилом секторе	Многоквартирном жилом секторе	Частного сектора	Многоквартирных домов
с. Сарыозек	3079	37	3079	37

Источник – акимат района

Мусоровывозящая техника: 1 мусоровоз, способ сбора - маршрутный, механизированный. Периодичность вывоза - ежедневно.

Таблица 11 - Данные по мусоровывозящей технике района

Марка автомобиля (вывоз ТКО)	Год выпуска	Техническое состояние	Способ загрузки	Объем кузова
ГАЗ 33058	2020 г	удовлетворительно	автоматический	2,5

Источник – акимат района

GPS контроль мусоровозов

При реализации Программы и организации централизованного вывоза ТКО от населения необходимо обратить внимание, что в соответствии с требованием статьи 368 Экологического кодекса РК субъекты предпринимательства, осуществляющие деятельность по транспортировке твердых бытовых отходов, обязаны передавать полную навигационную информацию о передвижении транспорта в информационную систему "Национальный банк данных о состоянии окружающей среды и природных ресурсов Республики Казахстан".

Учет передвижения транспорта, вывозящего отходы направлен на снижение вероятности риска размещения отходов в несанкционированных местах, контроля потребляемого топлива, предупреждения аварий и угона транспорта, накопления данных о маршрутах для дальнейшей оптимизации.

На период разработки данной Программы Министерством экологии и природных ресурсов РК ведутся работы по вводу в опытную эксплуатацию информационной системы Министерства по отображению передвижения мусоровывозящей техники с помощью GPS датчиков и планируется в следующем году ввести в промышленную эксплуатацию, реализован пилотный проект по городу Шымкенту, в режиме реального времени. (Источник - https://kapital.kz/gosudarstvo/119405/za-povtornoye-narusheniye-nesanktsionirovannogo-razmeshcheniya-otkhodov-budut-izymat-transport.html).

Объекты захоронения ТБО

Общие сведения

В соответствии с разделом 4 СН РК 1.04-15-2013 "Полигоны для твердых бытовых отходов" (с изменениями от 20.12.2019 г.) "Полигоны ТКО - специально оборудованное место постоянного размещения отходов без намерения изъятия, соответствующее экологическим, строительным и санитарно-эпидемиологическим требованиям".

Определение полигона дано и в п.5.1 СН РК 1.04-15-2013: "Полигоны твердых бытовых отходов - комплексы природоохранных зданий и сооружений, выполняющие функции централизованного приема, обезвреживания и утилизации ТКО, препятствующие попаданию опасных веществ в окружающую природную среду, загрязнению почвы, атмосферы, грунтовых и поверхностных вод, не дающие распространяться болезнетворным организмам, грызунам и насекомым".

Объекты размещения отходов (полигоны)

В соответствии с данными, предоставленными акиматом, в селе Сарыозек на земельном участке площадью 6 га (кадастровый - 03-260-013-120) , на правах постоянного землепользования расположен полигон ТБО.

Рисунок 7 - Земельный участок для полигона ТБО

Собственником полигона является акимат Кербулакского района. Объект 10 мая 2023 года передан в доверительное управление ТОО "Актогай-Ресайклинг".

Вместимость полигона - 341 760 тн. , накоплено отходов - 3 840 тонн.

Объект размещения отходов не соответствует требованиям закондательства РК, предъявляемым к полигонам. На объекте захоронения отходов отсутствуют:

система защиты окружающей среды, гидроизолирующий материал дна,

дренажная система для сбора и отвода фильтрата,

ванна с дезинфицирующим раствором для мойки колес автотранспорта/ мусоровозов,

противопожарный резервуар,

участок радиационного контроля.

ограждение территории полигона/свалки,

учет поступающих отходов.

Экологический мониторинг объекта размещения отходов не проводится. Ликвидационный фонд не создавался.

Основываясь на данных, полученных от акимата района, можно сделать следующие вывод: объект размещения ТБО является санкционированной свалкой.

С восточной стороны от полигона находится участок (кадастровый - 24260013272, обл. Жетісу, р-н Кербулакский, с.о. Сарыозекский, с. Сарыозек), площадью – 3 га, предоставленный во временное возмездное краткосрочное землепользование с целевым назначением – "для вывоза ТБО на переработку жидких бытовых отходов".

Выводы по системе сбора отходов и объектам размещения ТБО в Кербулакском районе:

Надлежащие отчетные данные в сфере обращения с отходами в районе отсутствуют.

Данные по охвату оказываемых услуг организованного вывоза ТКО в районе отсутствуют.

Анализ данных по порядку обращения с ТБО в районе говорит об отсутствии Системы централизованного сбора и вывоза коммунальных отходов и данных учета образования, накопления и транспортирования отходов.

Объект размещения ТБО является санкционированной свалкой и не соответствуют требованиям законодательства РК, в связи с чем требуется его рекультивация и строительство новой карты полигона в соответствии с нормативными требованиями.

Часть строительных отходов района может быть использована для отсыпки фундаментов домов, закрытия ям на дорогах и других нужд.

Пищевые отходы, с учетом большого процента проживания населения в частном секторе, могут использоваться населением для кормления скота (52% населения района – сельские жители).

Необходимо создавать и развивать местные организации района, способные принимать компоненты коммунальных отходов для переработки или дальнейшей реализации.

Стихийные (несанкционированные) свалки

Согласно докладу Министра экологии и природных ресурсов РК, в рамках космомониторинга, в 2023 году в районах области выявлено 163 свалки (Рисунок 8).

Рисунок 8 - Объекты размещения отходов в разрезе административных районов области Жетiсу

У населения имеется возможность следить за состоянием свалок с помощью онлайн сервиса (https://wasteopen.gharysh.kz/) АО "НК "Қазақстан Ғарыш Сапары" - исполнителя космического мониторинга.

Места несанкционированного размещения отходов (свалки) являются большой проблемой для населения и МИО.

Неприятные запахи, риски заболеваний, место возможного притяжения деклассифицированных элементов общества (бродяги), скопление птиц (чайки, вороны и т.д.) и бездомных животных негативно сказываются на внешней стороне жизни соседствующих домов. Это удешевляет недвижимость в округе и отталкивает потенциальных инвесторов от приобретения коммерческой недвижимости.

Также есть риски загрязнения почв, грунтовых вод и близлежащих поверхностных вод, в случае наличия биоразлагаемых отходов – атмосферы.

В Плане развития области Жетісу на 2021-2025 годы предусмотрена ликвидация всех несанкционированных свалок (2023г. – 150 свалок, включая в Кербулакском районе – 3).

Как правило, такие свалки начинаются с вываливания строительных или крупногабаритных отходов и/или при перебоях в графике вывоза отходов. Основные места формирования свалок – неосвоенные территории частного или промышленного сектора, прилегающие пустыри, лесистые или кустарниковые зоны.

Процесс ликвидации свалок включает сбор, транспортировку и передачу отходов специализированным организациям для сортировки, обезвреживания, переработки, утилизации или захоронения.

Для предотвращения образования стихийных свалок Министерством экологии принят ряд мер на законодательном уровне: внедрено лицензирование и уведомительный порядок для субъектов предпринимательства по управлению отходами, введено обязательство по раздельному сбору отходов по фракциям, также увеличены штрафы за нарушение требований по обращению с отходами на физических лиц с 10 МРП на 50 МРП (для юридических лиц малого предпринимательства - 100 МРП, среднего – 100% и крупного – 200% от экономической выгоды).

Кроме того, акиматам было рекомендовано подключить мусоровывозящие организации к работе в информационной системе "Е-курылыс", где при помощи GPS-датчиков можно будет отследить передвижение спецтехники по вывозу мусора.

Для предупреждения образования новых и расширения текущих свалок рекомендуется:

обязательное снабжение мусоровывозящей техники спутниковыми навигационными системами в соответствии с правилами управления коммунальными отходами (Приказ и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов РК от 28 декабря 2021 года № 508);

неукоснительное соблюдение утвержденного графика вывоза отходов от источников их образования;

постоянное выявление/мониторинг несанкционированных мест размещения отходов (свалок);

ликвидация несанкционированных мест размещения отходов (свалок) с рекультивацией территории;

выполнение требований по организации сбора (площадки, контейнеры) и вывоза строительных и крупногабаритных отходов (СТ РК 3780-2022. “Отходы. Общие требования к площадкам размещения контейнеров для организации раздельного сбора коммунальных отходов”);

проведение работы с населением и организациями о недопустимости размещения отходов в неположенных местах с указанием ответственности в рамках законодательства РК;

информирование общественности о случаях предотвращения или выявления несанкционированного размещения отходов с принятыми мерами наказания (пример статьи об обнаружении свалки и принимаемых мерах: https://www.gov.kz/memleket/entities/ecogeo/press/news/details/498656?lang=ru).

Количественные и качественные показатели

Количественные показатели

В разделе 3.3 представлен анализ существующих данных по управлению коммунальными отходами в районе, полученных от акимата и данных государственной статотчетности, находящиеся на сайте Бюро Национальной статистики АСПР РК. Анализ показал отсутствие учета за объемами образования отходов и контроля за их движением, официальных статистических данных, в связи с чем в Программе на период еҰ действия были приняты расчетные данные. Прогноз численности населения выполнен в соответствии с действующими методиками.

Рисунок 9 – Динамика образования ТКО

Учитывая сложившуюся отрицательную динамику численности населения, в Программе для расчетов принята численность населения 2023 года, соответственно и расчетный объем образуемых отходов к 2029 году предполагается на уровне 2023 года. Динамика образования отходов приведена на рисунке выше (Таблица 16).

Как правило, наибольшая часть собираемых коммунальных отходов направляется на полигоны (санкционированные свалки). И хотя существует запрет захоронения потенциального вторичного сырья, куда значительная часть того, что входит в состав ТБО, слабая инфраструктура переработки и утилизации не оставляет выбора для изменения действующего порядка обращения с ТКО.

Часть отходов может поступать на несанкционированные свалки, сжигаться на приусадебных участках, передается на корм скоту.

Согласно данным государственной статистической отчетности общая картина по сбору и обращению с ТКО в районе в 2020-2023 годах представлена в таблице ниже (Таблица 12).

Таблица 12 - Данные государственной статистики, тонн

Наименование	2020	2021	2022	2023
Всего собрано ТКО	2 014
Всего вывезено	2 014
Отходы домашних хозяйств	2 014
Парковые отходы
Отходы от строек
Отходы производства (ТБО)
Уличный мусор
Отходы с рынков
Утилизировано
Прочие смешанные отходы
Пищевые отходы
Макулатура
Стеклобой
Отходы пластмассы и пр.
Сортировка
Вывезено на полигоны

Приведенная выше информация показывает об отсутствии статистических отчетных данных за анализируемый период и свидетельствует о проблемах в районе в сфере управления и обращения с отходами.

Доступных и надлежащих статистических данных по объему сбора, транспортировки, сортировки ТКО и захоронения в районе нет.

Учитывая вышеизложенное, в Программе применяются расчетные данные по объему образования и накопления ТБО (с учетом отходов, приравненных к ТБО от юридических лиц) - в 2029 году объем образуемых отходов составит 62397 м3 (12480 тонн). В таблице ниже (Таблица 13) дана информация по населенным пунктам района с численностью населения свыше 1000 человек, включенные на период действия Программы (2029 год).

Таблица 13 – Населенные пункты, включенные в Программу

№ п/п	Населенный пункт	Численность населения 2029 год, чел.	Объем образования ТКО 2029 год, м3/год	Суммарный объем образования ТКО, м3/день
1	Сарыозек	15 579	22 621	62
2	Басши	1 250	1 815	5
3	Жоламан	1 110	1 612	4
4	Талдыбулак	1 350	1 960	5
5	Карашокы	1 720	2 497	7
6	Каспан	1 003	1 456	4
7	Когалы	2 140	3 107	9
8	Шанханай	1 675	2 432	7
Итого		25 827 чел.	37 501 м3
			7 500 тн

Отсутствие данных за 2021, 2022 и 2023 годы демонстрирует отсутствие ежегодной отчетности и работы специализированных мусоровывозящих компаний.

Данные статистической отчетности предприятиями и организациями района в 2020 году приведены в таблицах ниже (Таблица 14 и Таблица 15).

Таблица 14 - Объем собранных и вывезенных коммунальных отходов (2020 год), тонн

Год	Число предприятий и организаций по сбору и вывозу комму нальных отходов	Всего собранных отходов	из них									из них
			отходы домашних хозяйств	парковые отходы	отходы со строек	отходы производства (приравненные к бытовым)	Уличный мусор	отходы с рынков	Всего вывезено отходов		на полигоны для ТБО
2020 г.	1	2014	2014	-	-	-	-	-	2014		-

Источник - Бюро Национальной статистики АСПР РК

Таблица 15 - Объем отходов, поступивших на сортировку, утилизацию и депонирование (2020 год), тонн

Год	Число предприятий, Осуществляющих сортировку, утилизацию и депонирование отходов, единиц	Объем Поступивших отходов всего, тонн	Из общего объема поступивших отходов		Объем накопленных депонированных отходов на конец года	Проектная мощность полигона, свалки	Площадь полигона, км2
			Утилизи-ровано	Поступило на депонирование
2020 г.	Нет данных

Источник - Бюро Национальной статистики АСПР РК

С учетом того, что отсутствует статистическая отчетность об объемах переработки/утилизации или передачи ТКО, можно сделать вывод, что в населенных пунктах Кербулакского района основной объем собранных отходов поступает на санкционированные и несанкционированные свалки.

Качественные показатели (морфологический состав)

Качественный состав отходов определяет требования к системе сбора и удаления, а также оптимальную конфигурацию мер по обращению с ТБО.

На территории района раздельный сбор ТБО у источников их образования не организован, сортировка не производится.

Для получения показателей, более точно описывающих состав отходов, образуемых в населенных пунктах Кербулакского района необходимо провести анализ состава отходов ТКО согласно методике определения морфологического состава твердых бытовых отходов. Такие данные будут применяться для расчета показателей природоохранных мер и в первичной оценке инвестиционной привлекательности переработки вторичного сырья.

Морфологический состав ТБО определяется по методике, утвержденной приказом Председателя Агентства РК по делам строительства жилищно-коммунального хозяйства от 10 февраля 2012 года №4.

Согласно методике, морфологический состав коммунальных отходов рекомендуется определять по следующей классификации:

пищевые отходы (овощи, фрукты и т.п.);

бумага и картон;

полимеры (пластик, пластмассы);

стекло;

черные металлы;

цветные металлы;

текстиль;

дерево;

опасные отходы (батарейки, сухие и электролитические аккумуляторы, тара от растворителей, красок, ртутные лампы, телевизионные кинескопы и др.);

кости, кожа, резина;

остаток коммунальных отходов после удаления компонентов (мелкий строительный мусор, камни, уличный смет и т.п.).

В населенных пунктах района такой анализ и исследования не проводились.

Усредненный морфологический состав ТБО в Казахстане по информации АО “Жасыл Даму” (https://recycle.kz/ru/sbori) представлен ниже:

Пищевые отходы -	31,1%	Стекло -	6,1%
Макулатура -	25,2%	Металлы -	3,4%
Полимер (пластмасса) -	11,2%	Прочие -	23%

Тарифы для населения на управление коммунальными отходами

Расчет тарифа для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов производится по методике, утвержденной Приказом Министра экологии, геологии и природных ресурсов РК от 14 сентября 2021 года № 377.

При расчете тарифа учитывается себестоимость фактических и/или нормативных затрат участников рынка, осуществляющих сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТКО, сгруппированные по статьям калькуляции. Таким образом, тариф состоит из 3-х частей: 1) сбор и транспортировка, 2) сортировка, 3) захоронение.

Ведутся работы по разработке и согласованию проектов документов об утверждении норм образования и накопления коммунальных отходов, тарифов на сбор, вывоз, утилизацию, переработку и захоронение твердых бытовых отходов по Кербулакскому району.

Действующая методика тарификации позволяет учитывать себестоимость в зависимости от этапа управления отходами. Затраты могут быть оптимизированы за счет реализации отсортированного вторичного сырья и/или при передаче части услуг сторонним организациям, не входящим в централизованную систему сбора ТКО. При этом необходимо учитывать потребность в создании и/или развитии соответствующей инфраструктуры, обязательное использование специально оборудованных транспортных средств и источников финансирования.

Однако, учитывая анализ существующего состояния в сфере обращения с ТКО, показавший несоответствие отчетных данных, включая государственную статистическую отчетность, утвержденные нормы образования и накопления, а также на их основе рассчитанный тариф на сбор, вывоз и захоронение ТКО в районе не могут считаться объективными.

Проведенный анализ исходных данных, включая данные статистической отчетности, показал, что коммерческий учет и контроль за обращением с отходами в Кербулакском районе не ведется. Следовательно, вопрос обоснованности норм накопления и "справедливого" тарифа за сбор, вывоз, захоронение ТКО в области стоит очень остро и необходимо проведение мероприятий по внедрению автоматизированного коммерческого учета за образованием и движением ТКО.

Для определения "справедливого" тарифа на сбор, вывоз и захоронение ТКО могут быть применены следующие меры:

1)Внедрение автоматизированного коммерческого учета за объемом образования и движением ТКО.

Данный пункт является частью необходимых мер по выполнению положения Концепции по переходу Республики Казахстан к "зеленой экономике" в следующем вопросе - “Для решения проблем с ТБО необходима реализация следующих мероприятий:

5) совершенствование сбора, обработки и предоставления статистической информации для мониторинга достижения целевых показателей в сфере обращения с ТБО”.

2)Тендерное распределение объектов централизованной системы сбора ТКО для развития конкурентного рынка.

3)Стремление к увеличению доли сортированного утиля с дальнейшей реализацией в качестве вторичного сырья для производства.

4)Стремление к снижению себестоимости в процессе управления ТКО и отсортированного вторичного сырья, включая внедрение наилучших доступных техник (технологий), оптимизации логистики отходов.

5)Увеличение доли населения, вовлеченного в процесс сортировки.

Нормы образования и накопления коммунальных отходов

Нормы образования и накопления коммунальных отходов рассчитываются на основе типовых правил (утверждены Приказом Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 1 сентября 2021 года № 347) и должны охватывать следующие виды объектов жилищного фонда и нежилые помещения: (Таблица 16)

Таблица 16 - Нормы образования и накопления коммунальных отходов для объектов жилищного фонда и нежилых помещений

№	Объект накопления коммунальных отходов	Расчетная единица	Расчетные нормы накопления, м3/год
1	Домовладения благоустроенные и неблагоустроенные	1 житель
2	Общежития, интернаты, детские дома, дома престарелых и т.п.	1 место
3	Гостиницы, санатории, дома отдыха	1 место
4	Детские сады, ясли	1 место
5	Учреждения, организации, офисы, конторы, сбербанки, отделения связи	1 сотрудник
6	Поликлиники	1 посещение
7	Больницы, санатории, прочие лечебно-профилактические учреждения	1 койко-место
8	Школы и другие учебные заведения	1 учащийся
9	Рестораны, кафе, учреждения общественного питания	1 посадочное место
10	Театры, кинотеатры, концертные залы, ночные клубы, казино, залы игровых автоматов	1 посадочное место
11	Музеи, выставки	1 м2 общей площади
12	Стадионы, спортивные площадки	1 место по проекту
13	Спортивные, танцевальные и игровые залы	1 м2 общей площади
14	Продовольственные магазины	1 м2 торговой площади
15	Торговля с машин	1 м2 торговое место
16	Промтоварные магазины, супермаркеты	1 м2 торговой площади
17	Рынки, торговые павильоны, киоски, лотки	1 м2 торговой площади
18	Оптовые базы, склады продовольственных товаров	1 м2 общей площади
19	Оптовые базы, склады промышленных товаров	1 м2 общей площади
20	Дома быта: обслуживание населения	1 м2 общей площади
21	Вокзалы, автовокзалы, аэропорты	1 м2 общей площади
22	Пляжи	1 м2 общей площади
23	Аптеки	1 м2 торговой площади
24	Автостоянки, автомойки, АЗС, гаражи	1 машино-место
25	Автомастерские	1 работник
26	Гаражные кооперативы	на 1 гараж
27	Парикмахерские, косметические салоны	1 рабочее место
28	Прачечные, химчистки, ремонт бытовой техники, швейные ателье	1 м2 общей площади
29	Мастерские ювелирные, по ремонту обуви, часов	1 м2 общей площади
30	Мелкий ремонт и услуги (изготовление ключей и т.д.)	1 рабочее место
31	Бани, сауны	1 м2 общей площади
32	Юридические, организующие массовые мероприятия на территории района	1000 участников
33	Садоводческие кооперативы	1 участок

Несмотря на то, что правила существуют с 2014 года (1 редакция), в Кербулакском районе до сих пор расчет норм образования и накопления ТКО не произведен.

Вышеуказанные нормы определяются после проведения сезонных замеров, т.е. для расчета необходимо проведение работ на протяжении 11-12 месяцев. В ситуации, когда полноценный коммерческий учет объемов образования отходов у источников их образования отсутствует, отсутствие утвержденных норм не позволяет рассчитать справедливый тариф на сбор, вывоз, сортировку и захоронение ТКО.

Рекомендуемое мероприятие: Создание АИС "Отходы" на территории района, что позволит определять не только сложившуюся норму образования и накопления ТКО у источников их образования, но и рассчитать "справедливый" тариф. Выполнение рекомендаций повысит инвестиционную привлекательность сферы обращения с ТБО в населенных пунктах района.

Анализ управления коммунальными отходами

Данные, представленные в разделе “Количественные и качественные показатели”, характеризуют ситуацию с образованием и управлением коммунальными отходами в Кербулакском районе следующим образом:

-централизованная система сбора и вывоза коммунальных отходов не создана;

-из-за отсутствия доступных данных невозможно определить динамику охвата населения услугами вывоза ТКО, объемах сортировки ТКО, захоронения и пр.

Суммируя информацию из вышеуказанных разделов, можно сделать следующие выводы о сложившемся порядке управления коммунальными отходами в Кербулакском районе:

1.В районе отсутствует централизованная система сбора и вывоза ТБО;

2.В районе нет необходимой инфраструктуры для переработки/утилизации полезных компонентов коммунальных отходов.

3.Неохваченное договорами на вывоз отходов население и юридические лица могут избавляться от отходов (к примеру, сжигать на своей территории, размещать на стихийных свалках).

4.На полигоны и санкционированные свалки поступают отходы, запрещенные к захоронению согласно статье 351 Экологического кодекса РК.

5.Неконтролируемое разложение биоразлагаемых компонентов отходов (пищевые, растительные, органические) на полигонах и свалках будут вести к выделению свалочного газа (в основном метана). Как следствие повышается риск пожаров в теле полигона/свалки и загрязнение парниковыми газами.

6.Сложившийся порядок управления коммунальными отходами в районе не позволяет полноценно соблюдать принцип иерархии мер по предотвращению образования отходов и управлению образовавшимися отходами в порядке убывания их предпочтительности в интересах охраны окружающей среды и обеспечения устойчивого развития РК.

Рекомендуемые мероприятия по представленным вопросам рассмотрены в разделе 5. “Основные направления, пути достижения поставленных целей и соответствующие меры”.

Меры стимулирования

В данном разделе представлены меры стимулирования, направленные на поддержку системы управления коммунальными отходами и дальнейшего обращения с вторичным сырьем.

Субсидирование приоритетного сектора экономики

Мерами государственной поддержки частного предпринимательства (утверждены Постановлением Правительства Республики Казахстан от 31 декабря 2019 года № 1060) предусмотрены субсидии части ставки вознаграждения в рамках национального проекта по развитию предпринимательства на 2021 – 2025 годы по приоритетным секторам экономики, куда входят:

сбор, обработка и удаление отходов; утилизация (восстановление) материалов;

деятельность по ликвидации загрязнений и прочие услуги в области удаления отходов.

Указанные Меры государственной поддержки предусматривают субсидирование по кредитам в рамках проектов по обрабатывающей промышленности и услугам:

Сбор неопасных твердых бытовых и промышленных отходов (то есть мусорных отходов) в местах накопления, мусорных контейнерах, передвижных мусорных контейнерах, баках, емкостях и т.д., и смешанных реверсируемых материалов. Сбор реверсируемых материалов.

Сбор мусора из мусорных урн в общественных местах.

Сбор строительных отходов и отходов разложения. Сбор и вывоз строительного мусора, таких как кисти и прочий строительный мусор. Сбор отходов от выпуска текстильных изделий. Деятельность по вывозу отходов к местам переработки для неопасных отходов.

Государственно-частное партнерство (ГЧП) в области управления ТКО

Такая форма реализации мероприятий по управлению ТКО может быть осуществлена в соответствии с законодательством РК в области государственно-частного партнерства (статья 366 Экологического Кодекса РК).

Мероприятия могут включать как ранние этапы – проектирование, строительство, так и непосредственно реализацию и эксплуатацию объектов управления отходами и вторичным сырьем, а также ликвидацию стихийных свалок.

Инициаторами проектов выступают МИО, они же разрабатывают и утверждают конкурсную документацию по согласованию с уполномоченным органом в области охраны окружающей среды.

Финансирование частного партнера в рамках проектов государственно-частного партнерства по управлению ТКО происходит за счет тарифа для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов, а также иных не запрещенных законодательством РК источников финансирования.

Закуп энергии от источников ВИЭ

Гарантирована покупка расчетно-финансовым центром по поддержке возобновляемых источников энергии электрической энергии, произведенной объектами по энергетической утилизации отходов в соответствии с законодательством РК в области поддержки использования ВИЭ (Закон РК от 02.01.21 г. № 401-VI “О поддержке использования возобновляемых источников энергии”).

Энергетической утилизацией отходов называется процесс термической обработки отходов с целью уменьшения их объема и получения энергии (так называемая технология "waste-to-energy" - отходы в энергию), в том числе использования их в качестве вторичных и (или) энергетических ресурсов, за исключением получения биогаза и иного топлива из органических отходов (Экологический кодекс РК, статья 324).

В общемировом пространстве данная технология не является возобновляемой. В Казахстане в 2020 году был принят Закон "О поддержке использования возобновляемых источников энергии", куда был включен термин "термической утилизации" отходов. Основной задачей такой утилизации является сокращение объемов отходов на полигонах/свалках и рекуперация энергии.

Зеленая таксономия (Классификация "зеленых" проектов)

В Казахстане разработана и утверждена Зеленая таксономия (Постановление Правительства РК от 31 декабря 2021 года № 996 "Об утверждении классификации (таксономии) "зеленых" проектов, подлежащих финансированию через "зеленые" облигации и "зеленые" кредиты").

Классификация (таксономия) "зеленых" проектов, подлежащих финансированию через "зеленые" облигации и "зеленые" кредиты включает категорию устойчивое использование воды и отходов (устойчивое использование воды и водосбережение, отходы и сточные воды, сохранение и восстановление ресурсов).

Оборудование для восстановления вторичного сырья (исключая сжигание), повторного использования и переработки вторичного сырья, в том числе оборудование для переработки строительных материалов, металлического лома, пластмасс, стекла, бумаги, электроники (исключая опасные компоненты), отработанных шин.

Показатель порога - переработка собранного вторичного сырья не менее 80 %.

Оператор РОП (АО “Жасыл Даму”)

Вопросами развития инфраструктуры для управления отходами и вторичным сырьем с января 2022 года занимается АО "Жасыл Даму" в рамках компетенции оператора расширенных обязательств производителей (импортеров) (далее – Оператор РОП).

В соответствии с положением Экологического кодекса РК (статья 388) Оператор РОП может развивать региональную систему управления ТКО через внедрение в Республике Казахстан технологий сбора, транспортировки, подготовки к повторному использованию, обработки, сортировки, переработки и (или) утилизации отходов, строительство заводов (производств) по подготовке к повторному использованию, обработке, переработке, сортировке и (или) утилизации отходов, совершенствование материально-технической базы организаций, осуществляющих сбор, транспортировку, подготовку к повторному использованию, сортировку, обработку, переработку и (или) утилизацию отходов, организацию энергетической утилизации отходов.

Постановлением Правительства РК от 29 декабря 2023 года № 1250 утверждены размеры денежных выплат оператора РОП субъектам предпринимательства, осуществляющим сбор, транспортировку, подготовку к повторному использованию, сортировку, обработку, переработку, обезвреживание и (или) утилизацию отходов, образующихся после утраты потребительских свойств продукции (товаров), на которую (которые) распространяются расширенные обязательства производителей (импортеров) (см. Таблица 17, Таблица 18).

Прием заявок для заключения Договоров с оператором РОП, в лице АО "Жасыл даму" в информационной системе (ecoqolday.kz) осуществляется согласно Правил, утверждҰнных Приказом Министра экологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 27 ноября 2023 года № 332.

Таблица 17 - Ставки выплат за отходы упаковки

Виды отходов продукции (товаров)	Денежная выплата, месячный расчетный показатель (МРП) за тонну
	сбор	транспортировка	переработка
Стеклянная упаковка	7,66	5,46	1,44
Бумажная и картонная упаковка	5,82	4,23	1,55
Полимерная упаковка	9,05	7,41	1,79
Упаковка из комбинированных материалов	8,96	6,92	1,45
Металлическая упаковка	0,21	-	-

Таблица 18 - Ставки выплат за отходы автокомпонентов, электронное и электрическое оборудование

Виды отходов продукции (товаров)		Денежная выплата, месячный расчетный показатель (МРП)* за тонну (за сбор, транспортировку, переработку, использование и (или) утилизацию отходов)
Шины	грузовые/легковые	13,50
	крупногабаритные	17,15
Масла		2,98
Аккумуляторы		2,39
Электронное и электрическое оборудование с теплоносителями		21,43
Крупногабаритное электронное и электрическое оборудование		16,19
Мелкогабаритное электронное и электрическое оборудование		7,42
Электронное оборудование с экранами и мониторами		43,19
Малое информационное, техническое и телекоммуникационное электронное и электрическое оборудование		51,91
Лампы		80,95

*- месячный расчетный показатель за соответствующий год (МРП), тенге

Неэкономические стимулы

С введением в 2021 году нового Экологического кодекса РК предусмотрено усиление мер по обязательному раздельному сбору отходов по следующим фракциям:

1) "сухое" (бумага, картон, металл, пластик и стекло);

2) "мокрое" (пищевые отходы, органика и иное).

Раздельный сбор позволит увеличить объемы вторичного сырья и как следствие сократить объемы захоронения ТКО. Это будет способствовать развитию компаний, специализирующихся на переработке вторсырья.

Сильным стимулом для дальнейшего развития системы управления ТКО является введение запрета на захоронение пищевых, строительных отходов и ряда других отходов - источников вторичного сырья (картон, пластик, стекло).

Предполагается применение современных технологий по переработке биологически разлагаемых отходов, включая пищевые в компост или выработка биогаза и альтернативной энергии, либо применение иных технологий отличных от захоронения отхода.

Компост может быть применен для дополнения и последующего вытеснения химических удобрений. Обогащая и улучшая почву, компост возвращается в производственный процесс кормов и сельхозпродукции, что является основой органического сельского хозяйства и циркулярной экономики.

В связи с предстоящим масштабным озеленением населенных пунктов и лесного фонда области Жетiсу в рамках реализации Послания Главы государства Касым-Жомарта Токаева народу Казахстана от 1 сентября 2020 г., необходимо рассмотреть возможность улучшения почв с применением компоста, который можно получать из древесины и листьев тех же растений, что является элементом циркулярной экономики (Таблица 19).

Таблица 19 - Цель 2. в Плане развития области Жетiсу на 2021-2025 годы

Целевой индикатор	Плановые показатели, га
	2021 г	2022 г	2023 г	2024 г	2025 г
Увеличение/расширение площади, покрытой лесом, в том числе, за счет посадки 2 млрд. деревьев с обеспечением нормативной приживаемости в разрезе пород и регионов посадки	-	2446	3105	3210	3721

Закон РК от 4 июля 2009 года № 165-IV "О поддержке использования возобновляемых источников энергии" направлен на стимулирование переработки пищевых отходов, также как и остальных видов биоразлагаемых отходов (отходы садов, парков, приготовления пищи, сопоставимые с отходами пищевой промышленности, макулатура) с получением биогаза или альтернативной энергии.

Создание и развитие рынка продуктов переработки вторичного сырья с точки зрения формирования инфраструктуры как системного подхода категорически необходимо. Производство и потребление продукции, полученной из переработанных отходов является определяющей частью циркулярной экономики. Для поддержания процесса формирования такого рынка необходым механизм "зеленых" закупок. На сегодня примером такой поддержки являются: закуп электроэнергии от ВИЭ; субсидии на “зеленые проекты”.

Информирование общественности

Рациональное обращение в населҰнных пунктах с отходами, стремление к их сокращению и максимальному извлечению вторичных материалов является частью государственной политики Казахстана по управления коммунальными отходами.

Техническое оснащение, развитие методического материала и законодательства создает условия для появления необходимой централизованной системы сбора отходов и инфраструктуры по управлению отходами после их отчуждения.

При этом наибольшая эффективность по увеличению доли извлекаемого вторичного сырья и сокращению несанкционированных свалок может быть достигнута на источнике образования отходов.

Поэтому важное значение имеет организация местными исполнительными и представительными органами всех уровней мероприятий по информированию населения о рациональной системе сбора, утилизации и переработки твердых бытовых отходов, включая раздельный сбор (статья 365 Экологического кодекса РК).

Описание и анализ выделенных средств

План мероприятий по реализации Плана развития области Жетісу на 2021-2025 годы (см. раздел 1.3 "Управление отходами в приоритетных задачах области") включает:

строительство в области 6 объектов региональной системы управления отходами;

установки во всех селах контейнеров для раздельного сбора мусора,

сокращение 44 из 182 мест складирования и приведение их к экологическим требованиям и санитарным правилам;

ликвидация всех несанкционированных свалок.

Но при этом в не предусмотрено финансирование затрат на указанные мероприятия.

На сегодня по области Жетісу нет утвержденного Плана мероприятий по охране окружающей среды (далее в данном разделе – План).

В 2023 году была публикация проекта Плана на 2023-2025 годы для проведения требуемых общественных слушаний. Проект Плана включал мероприятия по обращению с отходами (Таблица 20). Планируемые мероприятия были направлены на улучшение инфраструктуры управления коммунальными отходами и удаление несанкционированных свалок.

Таблица 20 – Проект Плана мероприятий по охране окружающей среды по области Жетісу на 2023-2025 г.г. (мероприятия по обращению с отходами) *

Наименование мероприятия	Срок исполнения	Предполагаемые расходы / дополнительные источники (тыс. тенге)			Источники финанси-рования
		2023 год	2024 год	2025 год
Разработка ПСД "Строительство современного полигона ТБО в г. Талдыкорган"	2023	28 000,00			Местный бюджет (МБ)
Разработка ПСД "Рекультивация закрытого полигона ТБО г. Текели"	2023	28 000,00			МБ
Установка в городе Текели контейнеров для раздельного сбора отходов	2023	90 000,0			МБ
Установка в Ескельдинском районе контейнеров для раздельного сбора отходов	2024		100 000		Финансирование не требуется
Установка в Коксуском районе контейнеров для раздельного сбора отходов	2025			100 000	Финансирование не требуется
Ликвидация всех несанкционированных свалок	2023-2025	162 свалок: в Коксуском районе -38, Ескельдинском районе -46, Каратальском районе-30, город Талдыкорган -41, Аксуском районе-4, Кербулакском районе - 3	20 свалок: в Панфиловском районе - 10, Уйгурском районе – 10	20 свалок: в Сарканском районе - 10, Алакольском районе - 10	Финансирование не требуется
Сокращение 110 из 182 мест складирования и приведение их экологическим требованиям и санитарным правилам	2024-2025		25000,0	30000,0	МБ
Итого		146 000,00	125 000,00	130 000,00

Необходимо разработать и утвердить План мероприятий по охране окружающей среды, в котором будут учтены мероприятия по обращению с отходами, экологически обоснованными методами.

Цели, задачи и целевые показатели

Цели Программы:

снижение негативного воздействия отходов потребления на окружающую среду и здоровье населения;

достижение установленных показателей, направленных на постепенное сокращение объемов образования коммунальных отходов, а также, увеличение доли восстановления коммунальных отходов и рекультивации полигонов через создание модели эффективной системы управления коммунальными отходами в населенных пунктах Кербулакского района области Жетiсу и ее реализацию.

Основные приоритеты в целеполагании - постепенное сокращение объемов образования коммунальных отходов, а также, увеличение доли восстановления коммунальных отходов и рекультивации полигонов.

Задачи Программы

В соответствии с техническим заданием к договору основными задачами Программы являются:

1)формирование модели эффективной системы управления коммунальными отходами на территории Кербулакского района области Жетiсу, в том числе охватывающей процессы образования, сбора, транспортировки, утилизации, переработки и захоронения коммунальных отходов в соответствии с нормативными требованиями законодательства РК и с учетом специфики района (климат, география, динамика роста населения, планы развития территории и другое);

2)привлечение ресурсов, необходимых для реализации Программы;

3)создание инфраструктуры в сфере обращения с коммунальными отходами на основе представленных обоснованных рекомендаций;

4)предоставление рекомендаций по минимизации количества мест захоронения коммунальных отходов, ликвидации несанкционированных объектов размещения отходов.

Целевые показатели для Кербулакского района

Целевые показатели определяются местными исполнительными органами с учетом действующих документов системы государственного планирования Республики Казахстан, территориальными планами развития и другими аналогичными документами.

Предлагаемые в Программе целевые показатели ориентированы на достижение целей и целевых индикаторов "зеленой экономики" в области управления отходами для Республики Казахстан (см. Таблица 4). Базовые значения учитывают сложившуюся на сегодня ситуации по управлению ТКО за три года, предшествующие году разработки Программы, или, если необходимые данные отсутствуют, базовый показатель не определяется.

Таблица 21 - Целевые показатели Программы

Показатель	Базовый показатель на начало реализации Программы	Значения показателя по годам
		2024	2025	2026	2027	2028	2029
Показатель №1. * Население Кербулакского района, регулярно обслуживаемое мусоровывозящими организациями.	1,2%	1,2%	30,7%	60,1%	60,1%	60,1%	60,1%
Показатель №2. Строительство объектов сортировки твердых коммунальных отходов.	-	-	-	1 шт. (общая мощность - 10 тыс. т/год	-	-	-
Показатель №3. ** Количество объектов размещения коммунальных отходов, соответствующих требованиям законодательства	-	-	-	1 шт.	-	-	-
Показатель №4. Создание стационарных приемных пунктов приема вторичного сырья и опасных бытовых отходов	-	-	-	1 шт.	-	-	-
Показатель №5. Организация передвижных пунктов сбора вторичного сырья и опасных бытовых отходов	-	-	-	-	-	1 шт.	-

*-Показатель основан на вышеуказанных материалах.

**- планы строительства полигонов включают разработку проектной документации (2025 год), строительства полигона (основной инфраструктуры и первых ячеек для приема отходов) в 2026 году с дальнейшим развитием объекта.

*** - Данный показатель определен для реализации в рамках бюджета области Жетiсу.

ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ, ПУТИ ДОСТИЖЕНИЯ ПОСТАВЛЕННЫХ ЦЕЛЕЙ И СООТВЕТСВУЮЩИЕ МЕРЫ

Технико-технологические решения

Общие сведения

В данном разделе Программы приняты предварительные технико-технологические решения с учетом анализа существующей ситуации и принятой модели развития в области обращения с отходами. На основании установленных целей и задач основных направлений модели развития обращения с ТКО будут разработаны технические мероприятия и инструменты по их реализации.

С учетом принятых концептуальных подходов построения системы обращения с отходами производства и потребления на территории района и принятой модели развития можно сформулировать следующие основные принципы построения технологической схемы обращения с отходами.

Максимальное использование ресурсного потенциала отходов. Принцип предполагает построение системы обращения с отходами, направленной на извлечение максимального количества вторичного сырья за счет внедрения раздельного сбора, механобиологической переработки и энергетической утилизации отходов перед окончательным захоронением.

Минимизация количества отходов, направляемых на захоронение. Предполагается снижение негативного воздействия на окружающую среду объектов размещения отходов может быть достигнута за счет отбора утильных фракций в виде вторичного сырья.

Укрупнение объектов утилизации отходов и уменьшение общего числа объектов. Прогнозируется повышение экономической эффективности инвестиций в развитие отрасли, строительство более совершенных объектов и минимизация негативного воздействия на стадии утилизации отходов.

Внедрение современных технологий переработки отходов. Потребуется привлечение значительных инвестиций. С целью снижения нагрузки на бюджеты различных уровней развитие системы обращения с отходами должно быть основано на максимальном вовлечении частных инвесторов в систему обращения с отходами.

Целесообразность внедрения тех или иных технологических решений определяется на основе выбора наилучших с точки зрения экологии и экономически обоснованных технологий с учетом местных условий и социальных аспектов. В качестве аналогов выбранных технологий принималась общепринятая мировая практика действующих комплексных систем обращения с отходами. Подробно изучен и применен опыт обращения и управления ТБО в европейских странах и странах СНГ. Особое внимание уделили изучению опыта российских и белорусских региональных операторов, странах, близких по социально-экономическому и политическому развитию. Данный раздел приводит существующие практики процессов сбора, транспортировки, утилизации, переработки и захоронения твердых коммунальных отходов (ТКО).

Целью разработки является обоснованный выбор решений, направленных на создание системы управления отходами района, охватывающей процессы сбора, транспортировки, утилизации, переработки и захоронения твердых коммунальных отходов (ТКО). Решения должны быть приняты в соответствии требований экологического законодательства Республики Казахстан, с целью минимизации воздействия отходов на окружающую среду и максимальное их вовлечение в хозяйственный оборот.

Раздел условно разделен на три части.

Первая часть (пункт 5.1.1) представляет анализ информаци о существующем положении в области сбора, транспортировки и утилизации отходов по административно-территориальной единице (району) области.

Вторая часть (пункты 5.1.2 – 5.1.3) содержит описание наиболее лучших распространенных технологий и методов сбора, транспортировки и утилизации отходов.

Во третьей части (пункты 5.1.4 – 5.1.8) по результатам анализа предлагаемых методов по обращению с отходами с учетом социально-экономических, планировочных и природных условий района предложен технологически обоснованный и экономически целесообразный комплекс технических средств системы.е наиболее лучших распространенных технологий и методов сбора, транспортировки и утилизации отходов.

Анализ существующего состояния системы управления ТКО

Кербулакский район расположен в юго-западной части области Жетiсу, включает в себя 15 сельских округов (63 населенных пункта). Районный центр – село Сарыозек. Район характеризуется в значительной площадью территории, средним количеством населенных пунктов и средней плотностью населения. Средние по численности населения пункты –близлежащие к центру района поселки и села. Развитость и состояние дорожно-транспортной сети – удовлетворительное.

В разделе 3 данной Программы приведены основные выводы по сложившейся ситуации в системе управления области.

Основные выводы говорят о низком охвате сбором и вывозом населения и юридических лиц области, высоком проценте прямого захоронения отходов, недостаточности необходимой инфраструктуры для утилизации и переработке отходов.

Также стоит отметить, что в последние годы наблюдается спад объемов сбора и сортировки отходов из-за неупорядоченности отношений населения с мусоровывозящими компаниями и высокими необоснованными ставками тарифов. Текущее состояние отчетности по коммунальным отходам не позволяет вести полноценный коммерческий учет.

На полигоны и свалки области Жетiсу неконтролируемо поступают отходы, которые согласно Экологического кодекса Республики Казахстан запрещены к захоронению.

В таблице ниже (Таблица 22) приведена общая информация о существующем состоянии с отходами в области Жетiсу.

Таблица 22 - Общая информация о существующем состоянии с отходами на территории области Жетiсу

Отходы	Сбор и накопление	Обработка и ликвидация
Твердые коммунальные отходы	Сбор в контейнеры, бесконтейнерный сбор.	Размещение на полигоне ТКО, не соответствующего требованиям законодательства РК.
Крупногабаритные отходы	Складирование возле контейнерных площадок.	Размещение на полигоне ТКО без дальнейшей переработки.
Строительные отходы	Зачастую складирование возле контейнерных площадок, прямой вывоз отходообразователями на полигон.	Размещение на полигоне ТКО с частичным использованием отходов в качестве уплотняющих слоев.
Отходы автотранспорта	Система сбора от населения не налажена. Предприятия на договорной основе сдают отходы специализированным организациям.	Использование/ обезвреживание аккумуляторов, отработанных масел и др. Размещение на полигоне ТКО без дальнейшей переработки.
Опасные бытовые отходы	Отдельный сбор отсутствует.	Размещение на полигоне ТКО без дальнейшей переработки.
Ртутьсодержащие отходы	Система сбора от населения не налажена. Специализированные контейнеры отсутствуют. Предприятия на договорной основе сдают отходы специализированным организациям.	Демеркуризационные установки отсутствуют.
Медицинские отходы	Раздельный сбор осуществляется в медицинских учреждениях для последующей сдачи специализированной организации.	Установка термического обезвреживания медицинских и опасных биологических отходов.
Биологические отходы	Система сбора от населения не налажена. Предприятия самостоятельно организуют сбор.	Скотомогильники, биотермические ямы, установки термического обезвреживания. Зачастую размещение на стихийных свалках.
Отходы от уборки улиц и содержания территории	Сбор одновременно с уборкой и содержанием данных территорий	Компостирование растительных отходов отсутствует. Размещение на полигоне ТКО.
Отходы водоподготовки, обработки сточных вод и использования воды	Транспортирование по трубопроводам и спецтранспортом.	Размещение на иловых картах. Размещение на полигоне ТКО.

Ниже приводится информация о существующем положении в области сбора, транспортировки и захоронении отходов в районе (Таблица 23). Сведения предоставлены акиматом района по запросу разработчика программы.

Таблица 23- Информация о существующем положении в области сбора, вывоза и утилизации отходов в Кербулакском районе области Жетiсу

Наименование	Существующее положение
Сбор отходов	Предоставлена информация об охвате населения централизованным сбором ТКО в с. Сарыозек. Контейнерами (1,1 м3) обеспечено село Сарыозек, в количестве 100 единиц, состояние контейнеров не указано. Информация о количестве контейнерных площадок отсутствует.
Вывоз отходов	Предоставлена информация по вывозу ТКО за 2022 год, образованных от населения и юридических лиц. В селе Сарыозек, где сбор обеспечен контейнерами, вывоз отходов с контейнерных площадок осуществляется мусоровывозящей компанией (ГКП ПХВ "Күренбел"). Мусорововывозящая техника – мусоровоз (1), способ сбора - маршрутный, механизированный. Периодичность вывоза - ежедневно.
Утилизация отходов	Предоставлена информация по существующему участку для размещения отходов (6 га), образуемых в с. Сарыозек и близлежащих населенных пунктах. Собственник – ГУ "Отдел ЖКХ Кербулакского района". Предоставлена информация об эксплуатирующей компании, накопленных объемах. Сведения о наличии проектной документации, технической оснащенности отсутствуют. Сведения о сортировке отходов и переработке вторичного сырья отсутствуют.

Существующий полигон не соответствуют законодательству Республики Казахстан, отсутствуют необходимые технические сооружения и средства контроля.

Проведенный анализ состояния обращения с отходами ТКО позволяет сделать вывод, что в Кербулакском районе области Жетiсу отсутствует система управления отходами потребления (ТКО), включая полноценный учет и контроль за движением отходов, что подтверждается предоставленными исходными данными и отчетными данными в государственную статистику. Отсутствие утвержденных норма образования и накопления ТКО, тарифа на услуги МВО и полигона не позволяет создать полноценный рынок услуг в сфере обращения с ТКО.

Объемы образования отходов

Для последующего обоснования необходимых мероприятий Программы для создания системы обращения с ТКО использованы расчетные данные по существующим и прогнозируемым нормам образования и накопления ТКО.

На период реализации настоящей Программой (до 2029 года включительно) предполагается охватить централизованным сбором, транспортировкой и утилизацией отходов населенные пункты с численностью населения свыше 1000 человек. На последующих этапах (с 2030 года или ранее, при достижении целевых показателей Программы) необходимо постепенное включение и организацию сбора и вывоза ТКО всех населенных пунктов района.

Ниже приведены показатели населения и объемов образования отходов на территории Кербулакского района.

Таблица 24 - Основные показатели Системы обращения с ТКО

№	Наименование показателей	ЕИ	2024	2029
1	Численность населения, чел.	чел.	42973	42973
2	Количество образующихся отходов	м³/год	62371	62397
		т/год	12474	12479

Рисунок 10 – Динамика образования отходов

Рисунок 11 – Схема образования отходов на территории Кербулакского района

Совершенствование системы сбора и транспортировки ТКО

Организация системы сбора ТКО

Анализ образования ТКО (по данным статотчетности) показал, что по данным статистики численность населения района в 2023 году составила 96,3% от численности 2021 года (Рисунок 12). При прогнозе количества образующихся отходов принимались во внимание отходы, приравненные к ТБО, от юридических лиц.

Расчетные данные по объему образуемых у населения и юридических лиц ТБО на период действия Программы приведены по тексту выше в п.3.5.1.

Рисунок 12 – Динамика численности населения, чел

Для организации сбора ТБО рассмотрено два варианта применяемых контейнеров - 0,75 м3 и 1,1 м3 вариант контейнеров наименьшего объема накопления подразумевает увеличение количества приобретаемых контейнеров и строительства контейнерных площадок. Предполагается постепенная замена имеющихся старых контейнеров на современные контейнеры емкостью 1,1 м3, которые опорожняются с помощью погрузочных устройств мусоровозов во фронтальной и задней части. Решение о количественном обеспечении контейнерного парка принято исходя из сложившейся ситуации в районе и экономической целесообразности.

Программой рекомендуется разработать схему размещения контейнерных площадок с учетом требований законодательства и нормативов РК, включая проведение инвентаризации существующих контейнерных площадок и определение местоположения строительства новых. Для выполнения схемы предварительно должна быть разработана методика размещения с обязательной паспортизацией контейнерных площадок.

Для организации раздельного сбора ТКО целесообразно организовать сбор вторичного сырья повсеместно на мобильных и стационарных пунктах приема вторичного сырья и опасных отходов. Кроме того, программой рекомендовано проведение мероприятий по повышению уровня экологической культуры населения района, пропаганды необходимости раздельного сбора отходов у источников их образования.

Для управления строительными, крупногабаритными и опасными бытовыми отходами на вновь строящемся полигоне предлагается организовать площадку с необходимым оборудованием для временного складирования таких отходов. Для переработки крупногабаритных строительных отходов используются дробильно-сортировочные комплексы. Опасные строительные отходы необходимо собирать по видам в раздельные Ұмкости с последующей передачей их коммерческим структурам, которые имеют соответствующее разрешение /лицензию на обращение с опасными отходами.

Предлагается современная схема обращения с крупногабаритными отходами (КГО), которая заключается в оборудовании мест для их сбора и организации вывоза. Для Кербулакского района рекомендуется в рамках выполнения схемы размещения контейнерных площадок обосновать и расположить площадки для сбора крупногабаритных отходов с последующей их переработкой. Отходы автотранспорта могут приниматься на участках разборки КГО, где они разбираются вручную, сортируются по видам и отправляются на переработку, при необходимости после предварительного измельчения на шредерах.

Сбор опасных бытовых отходов, образовавшихся в домашнем хозяйстве (например, не пригодные для использования масла, масляные фильтры, лекарства, краски, лаки и растворители, батарейки, а также ртутные лампы и термометры) необходимо проводить в организованном порядке. Целесообразнее всего организовать сбор опасных бытовых отходов в пунктах приема вторсырья и опасных отходов.

Сбор ртутьсодержащих отходов (РСО - использованных люминесцентных ламп, ртутьсодержащих приборов) осуществляется в специальную тару в местах, исключающих проникновение посторонних лиц, для накопления транспортных партий и последующей передачи специализированным предприятиям для обезвреживания. Для этого целесообразно организовать сбор РСО в стационарных, а также мобильных пунктах приема вторсырья и опасных отходов.

В странах ЕС развита практика создания и использования в городских округах специальных площадок для приема от населения крупногабаритных отходов, включая отходы мебели, бытовые предметы (холодильники и т.д.), отходы автотранспорта (резина, аккумуляторы), строительные отходы и т.п., а также опасные бытовые отходы (токсичные жидкости, ртутьсодержащие лампочки, батарейки и т.д.). Предлагается внедрить такую практику в рамках реализации данной Программы.

Ниже в таблицах приведены основные технико-экономические показатели системы сбора ТКО в Кербулакском районе области Жетiсу.

Таблица 25 - Необходимое количество контейнеров

Наименование показателей	Количество	Примечание
Вариант 1 (0,75 м3)	160	возможно исполнение из черного или нержавеющего металла
Вариант 2 (1,1 м3)	120	возможно исполнение из черного или нержавеющего металла
Датчики контроля контейнеров	-	количество в зависимости от выбранного типа контейнеров
Строительство контейнерных площадок	30	тип и конструкцию определить на последующих стадиях проектирования
Пункты приема вторичного сырья	2	предусматривается один стационарный и один мобильный пункт сбора вторичного сырья
Площадка для крупногабаритных отходов	1	тип и конструкцию определить на последующих стадиях проектирования
Площадка для строительных отходов	1	предусмотреть участок на вновь строящемся полигоне

Организация системы вывоза ТКО

Данным разделом рассматривается только вариант прямого вывоза отходов, двухэтапный вариант к предложению экономически нецелесообразен виду коротких расстояний плеча сбора и вывоза отходов. Прямой вывоз отходов собирающими мусоровозами (с объемом кузова 12-18 м3) применим только в том случае, если расстояние до объекта захоронения до 70 км, в противном случае их использование становится экономически нецелесообразным.

Вывоз отходов с контейнерных площадок осуществляется собирающими мусоровозами. Для обслуживания описанного выше контейнерного парка для сбора ТБО с помощью "евроконтейнеров" или контейнеров типа ГМТ (60-240 л) оптимальным является использование мусоровозов с задней загрузкой.

Решениями приняты один тип мусоровозов – кузовной. Кузовные мусоровозы - приняты машины нового поколения серии КО 427. В новой машине увеличен объем кузова до 18,5 м3 и объем ковша до 2 м3, усилена прочность оборудования за счет применения более качественных материалов. Так в обе чайки кузова применяется легированная сталь марки 10 ХСНД, в приемном бункере, прессующей и подающей плитах - высокопрочная сталь RAEX400.

Мусоровоз предназначен для сбора, уплотнения и транспортировки, твердых бытовых отходов (ТКО) к месту утилизации. Уплотнение бытового мусора достигается давлением толкающей плиты, что позволяет увеличить объем загружаемых ТКО. Мусоровозы могут быть с боковой и задней загрузкой. Мусоровозы отличаются по объему кузова и массе загружаемых отходов соответственно. Эти показатели изменяются от 7,5 м3 до 20 м3, и от 3 т до 9 т соответственно. Также важным показателем работы мусоровоза является коэффициент уплотнения – он колеблется от 2,5 у самых простых машин до 6 у многофункциональных мусоровозов.

В последнее время отдается предпочтение мусоровозам с задней загрузкой сменных контейнеров. Преимущества данной конструкции обусловлены следующими факторами:

система прессования позволяет повысить коэффициент уплотнения мусора до 5, в то время как при боковой загрузке этот коэффициент не превышает 1,5-2;

исключается просыпание мусора при загрузке контейнера;

работа с механизмом опрокидывания значительно безопасней для оператора машины, т.к. подъем контейнера осуществляется на высоту всего 1,5-1,8 м от земли;

применение контейнеров на колесах позволяет подавать их к месту разгрузки от мест, куда машина не может подъехать близко;

возможность оптимизации количества и объема контейнеров по каждой конкретной точке сбора ТКО;

возможность загрузки как вручную, так и фронтальным погрузчиком.

Ниже приведено необходимое количество мусоровозов для организации сбора и вывоза ТКО в населенных пунктах Кербулакском районе области Жетiсу.

Таблица 26 - Необходимое количество мусоровозов

Наименование показателей	Количество	Примечание
Мусоровоз вместимостью 18,5 м3	4
Датчик контроля транспортных средств	4	Для онлайн контроля за передвижением мусоровозов

Разработка логистических схем сбора и вывоза отходов

Расположение района в системе области Жетiсу, анализ расположения населенных пунктов, входящих в границы административного подчинения, сложившейся транспортной инфраструктуры района и области предопределило принятые в Программе решения по организации сбора и вывоза ТКО. Для населенных пунктов района предлагается сбор и дальнейшее транспортирование отходов на комплексную площадку "Сарыозек", где будет осуществляться переработка ТБО (включая сортировку) и захоронение неутильной части. Настоящей Программой предлагается к строительству комплексная площадка "Сарыозек", включающая современный полигон, мусоросортировочный комплекс и другие объекты. В зону сбора и транспортирования ТБО комплексной площадки "Сарыозек" входят 8 населенных пунктов района. (Таблица 27 и Рисунок 13).

Таблица 27 – Перечень АТО, относящихся к зоне обслуживания комплексной площадки "Сарыозек"

№ п/п	Населенный пункт	Численность населения 2029 год, чел.	Объем образования ТКО 2029 год, м3/год	Суммарный объем образования ТКО, м3/день
1	Сарыозек	15 579	22 621	62
2	Басши	1 250	1 815	5
3	Жоламан	1 110	1 612	4
4	Талдыбулак	1 350	1 960	5
5	Карашокы	1 720	2 497	7
6	Каспан	1 003	1 456	4
7	Когалы	2 140	3 107	9
8	Шанханай	1 675	2 432	7
Итого		25 827 чел.	37 501 м3
			7 500 тн

Рисунок 13 - Зона обслуживания комплексной площадки "Сарыозек"

На основе анализа существующего порядка в Кербулакском районе логистики отходов, а также перспективного развития района и зоны его влияния, схема движения отходов остается без изменений. Размещение объектов инфраструктуры района остается прежним, месторасположение участка строительства нового полигона должно быть принято в соответствии со схемой генерального плана села Сарыозек.

На период реализации настоящей Программы выполнен анализ расположения населенных пунктов и возможность вывоза ТКО из населенных пунктов, исходя из критерия целесообразности сортировки и захоронения ТКО на предлагаемой к строительству комплексной площадки "Сарыозек". Анализ современного состояния обращения с ТКО показывает необходимость поэтапного включения населенных пунктов в зону обслуживания КП "Сарыозек".

Использование логистического подхода в предложенной системе управления отходами регионального уровня позволяет увязать процессы прогнозирования и контроля за движением ТКО на территории региона с сокращением затрат на их перемещение и информационное обеспечение отдельных субъектов. Логистическая схема предусматривает весь комплекс технических операций работы системы управления отходами, начиная от источников образования ТКО до объектов их утилизации в соответствии с техническими решениями Программы.

Решениями предусмотрены мероприятия по необходимости полного охвата всей территории на первом этапе и на втором этапе - зоны его влияния планово-регулярной очисткой.

Схемой зонирования предполагается разделение на зоны сбора твердых бытовых отходов, в которых определены сеть источников отходов, сеть комплексных площадок для размещения объектов утилизации и гаражей для спецмашин. При разработке Программы учитывались общепринятые методы сбора и вывоза ТКО для принятия оптимальных решений по территориальных дорожно-транспортных схем движения и подбору оборудования для сбора и транспортировки отходов.

Входными данными для расчета протяженности оптимальных маршрутов сбора ТКО проектных территорий является высококачественный граф дорог на территории области. Основные элементы Network Dataset – связанные сегменты дорог (участок дороги между двумя узлами, узлы (пересечения дорожных сегментов), атрибуты дорожных сегментов, топология. С помощью модуля Network Analyst для ArcGIS Pro создан граф дорог - набор данных сети (Network Dataset) и настроены сетевые атрибуты - режимы передвижения, стоимости, развороты, ограничения и иерархия проезда.

Методика использования алгоритмов пространственного анализа дорожной сети пакета ГИС-программ позволила рассчитать протяженность маршрутов сбора ТКО и доставки их на полигоны хранения ТКО.

В рамках Программы создано мобильное приложение для процесса сбора данных по контейнерным площадкам Кербулакского района, которое разработано на основе приложения ArcGIS Field Maps, облачной платформы ArcGIS Online. ArcGIS Field Maps – это универсальное приложение, которое использует карты и настроенные формы, чтобы помочь сотрудникам с помощью мобильных устройств собирать и редактировать данные с регистрацией местоположения в режиме реального времени.

Сравнительный анализ и выбор социально-экономически приемлемого варианта схемы развития системы обращения с отходами.

В соответствии с принципами построения системы обращения с отходами рассмотрены несколько основных схем переработки и обезвреживания отходов:

- схема развития по пути захоронения;

- схема развития по пути вторичного использования отходов;

- схема развития по пути механобиологической переработки;

- схема развития по пути энергетической утилизации.

Сравнительная качественная оценка принципиальных способов переработки ТКО по экономическим критериям показывает, что строительство заводов по технологии прямого сжигания, а также прямого компостирования ТКО экономически наименее целесообразно (практика СНГ). Экологические проблемы устранимы при применении современных технологий и обязательном соблюдении нормативных технических требований.

На данном этапе развития сферы обращения с отходами и технологий их обезвреживания и утилизации наиболее приемлемым путем развития отрасли на в настоящее время является схема, реализующая концепцию использования ресурсного потенциала отходов, ориентированная на сортировку образующихся отходов как на у источнике источника их образования (постепенное развитие), так и на объектах по сортировке отходов (мусоросортировочные линии, станции, комплексы) и схема развития по пути захоронения хвостов после сортировки ТБО и переработки ВМР на современных полигонах.

Анализ показал, что наиболее приемлемым путем развития отрасли в области на настоящее время является комплексная модель, совмещающая концепцию использования ресурсного потенциала отходов, ориентированную на сортировку образующихся отходов как на источнике (раздельный сбор ТКО), так и на объектах по сортировке отходов (мусоросортировочные линии, станции, комплексы), на современных высокотехнологичных полигонах с одновременными процессами захоронения оставшихся отходов и дальнейшей нейтрализации сопутствующих продуктов разложения отходов (дегазация, фильтрация и другие мероприятия).

В настоящее время система переработки отходов требует модернизации в сторону создания современных территориальных комплексов, включающих в себя полигоны и площадки для сортировочных станций или мусороперерабатывающих предприятий. Комплексы позволят обеспечить сортировку отходов, смеси вторичного сырья, переработку в продукты и полупродукты различных фракций вторичного сырья, захоронение хвостов после сортировки.

В дальнейшем указанная модель может быть дополнена локальными схемами развития по пути энергетической утилизации (для части фракций, обладающих энергетическим потенциалом, но не являющихся вторичным сырьем), направленным на получение топлива (жидкого/твердого), тепловой и электрической энергии. В настоящее время технологии утилизации отходов с получением топлива и энергии находятся на стадии разработки/апробации, в последующем данное направление может стать ключевым при построении строительстве комплексных ресурсосберегающих схем обращения с отходами.

Анализ показал, что на данном этапе развития сферы обращения с отходами и технологий их обезвреживания и утилизации наиболее приемлемым путем развития отрасли на настоящее время является схема, реализующая концепцию использования ресурсного потенциала отходов, ориентированная на сортировку отходов как на источнике образования отходов (население - постепенное развитие), так и на объектах по сортировке отходов (мусоросортировочные линии, станции, комплексы) и схема развития по пути захоронения на современных полигонах. Мусоросортировочный комплекс позволяет снизить объемы захоронения на полигоне, выделять полезные фракции и готовить их для реализации, тем самым внося прибыльные статьи в бизнес по управлению отходами.

В Программе рекомендуется строительство комплексной площадки, включающую в себя мусоросортировочную станцию, современный полигон для захоронения неутильной части отходов и другие объекты, отвечающих требованиям законодательства Республики Казахстан. Для определения ориентировочного расположения объектов утилизации отходов проводится зонирование территории района по принципу отнесения нескольких образований или групп поселений к одному утилизирующему комплексу (районное, межрайонное зонирование), основанное на существующих социально-экономических зонах, природно-климатических особенностях данного региона, рациональных плечах вывоза отходов. При этом следует принимать во внимание рациональность планирования тех или иных объектов обращения отходами и способов вывоза отходов.

Для данной Программы определены зоны сбора и оптимальное размещения на территории области структурных единиц системы обращения с отходами. Базовой единицей для каждого районного или межрайонного зонирования принята комплексная площадка, в составе которой мусоросортировочный комплекс и полигон для захоронения ТКО. Размещение полигонов обычно привязаны к крупным населенным пунктам (городам, районным центрам) (Рисунок 14).

Анализ проводится путем построения математических зависимостей условных затрат. В качестве исходных данных используются следующие характеристики:

- масса отходов;

- расстояние до территориального комплекса;

- расчетный срок эксплуатации полигона;

- емкость полигона.

Для каждой из комплексных площадок области на период реализации Программы определены зоны сбора с включением населенных пунктов численностью населения свыше 1000 человек, находящихся в радиусе транспортной доступности до 70 км.

Рисунок 14 – Размещение комплексных площадок и зоны их обслуживания на территории области Жетысу

В подразделе приводится описание существующих технологических процессов сортировки, конструктивных схем, основного технологического оборудования. Приведен сравнительный анализ механического, полуавтоматического и полностью автоматизированного мусоросортировочных комплексов. Автоматизированная линия сортировки имеет в несколько раз большие капитальные затраты на оборудование, но, вместе с этим, существенно меньшие затраты при эксплуатации за счҰт уменьшенного в разы количества необходимого персонала.

Программой рассмотрены два варианта строительства мусоросортировочного комплекса - механизированный и полуавтоматический. При сравнении технических возможностей выбор был сделан в пользу механизированной линии сортировки, с учетом незначительного объема образования отходов на территории района.

Комплексная площадка размещения объектов обращения с отходами.

В процессе разработки программы определена необходимость создания комплексной площадки для размещения объектов обращения с отходами, в том числе полигонов, мусоросортировочных станций и гаражей для спецтехники. Комплексную площадку следует рассматривать как неотъемлемые звенья транспортно-логистической цепи в виде комплексов инженерно-технических сооружений, технических и технологических устройств, организованно взаимосвязанных и предназначенных для приема, погрузки-разгрузки, сортировки, хранения и дальнейшей отправки отходов.

Комплексная площадка размещения объектов обращения с отходами (далее по тексту - комплексная площадка) – это единый комплекс технологически связанных между собой объектов по приему, сортировке, переработке, перегрузке и транспортированию твердых бытовых отходов, а также объектов хозяйственной инфраструктуры, размещенных на одной общей территории. Далее приведены характеристики и технико-экономические показатели комплексной площадки применительно к ранее разработанным аналогичным проектам с сопоставимым объемом собираемых отходов в Кербулакском районе.

Для данной Программы принимаются затраты на строительство комплексной площадки в соответствии со сроком реализации программы по управлению отходами района – 5 лет (до 2029 года включительно).

Таблица 28 – Расчетные показатели комплексной площадки в Кербулакском районе с перспективой развития на 2029 год

Объем собираемых отходов, т/год	Площадь полигона (карт складирования), га	Мощность МСС, тыс. т / год
12 480	1,0	10

Сравнение и выбор оптимального варианта расположения объектов размещения ТКО

Рекомендуется строительство комплексной площадки на вновь определенном земельном участке комплексной площадки, включающую в себя комплекс мусоросортировочной станции в составе современного высокотехнологичного полигона для захоронения ТКО, отвечающим требованиям законодательства Республики Казахстан. Для определения ориентировочного расположения объектов утилизации отходов проводится зонирование территории района по принципу отнесения нескольких образований или групп поселений к одному утилизирующему комплексу (районное, межрайонное зонирование), основанное на существующих социально-экономических зонах, природно-климатических особенностях данного региона, рациональных плечах вывоза отходов. При этом следует принимать во внимание рациональность планирования тех или иных объектов обращения отходами и способов вывоза отходов.

Для данной Программы определены зоны сбора ТКО (населенные пункты) для транспортирования их на комплексную площадку в районе с. Сарыозек (далее - КП) для сортировки и дальнейшего захоронения отходов на новом полигоне ТБО. В зону обслуживания комплексной площадки "Сарыозек" вошли 8 населенных пункта Кербулакского района (Таблица 27 выше и Таблица 29). В качестве критерия приняты условные затраты, которые включают в себя затраты на транспортировку, сортировку и захоронение.

В настоящее время наиболее перспективными представляются комплексные технологии переработки ТКО, предусматривающие предварительный отбор утильных фракций, механическую/полуавтоматическую/автоматическую сортировку ТКО, перегрузку и прессование отходов, промышленную переработку и захоронение остатков на полигоне.

Полигоны твердых бытовых отходов - комплексы природоохранных зданий и сооружений, выполняющие функции централизованного приема, обезвреживания и утилизации ТКО, препятствующие попаданию опасных веществ в окружающую природную среду, загрязнению почвы, атмосферы, грунтовых и поверхностных вод, не дающие распространяться болезнетворным организмам, грызунам и насекомым (п.5.1 СН РК 1.04-15-2013).

Таблица 29 - Перечень населенных пунктов, вошедших в обслуживание территориального комплекса (КП "Сарыозек")

Наименование административной единицы области	Наименование населенных пунктов
Кербулакский район Зона обслуживания КП "Сарыозек"	села Сарыозек, Басши, Шанханай, Карашокы, Жоламан, Талдыбулак. Каспан, Когалы

Схема зоны обслуживания комплексной площадки "Сарыозек" представлена на рисунке ниже.

Рисунок 15 - Зона обслуживания полигона "Сарыозек"

Для размещения комплексной площадки, включающей в том числе строительство современного полигона (карт складирования) и сооружения мусоросортировочной станции, предполагается участок в районе села Сарыозек.

Выбор участка для размещения полигона ТКО.

Размещение полигонов твердых коммунальных отходов должно быть предусмотрено при рассмотрении вопросов развития территорий регионов Республики Казахстан и разработке генеральных планов населенных пунктов.

При расчҰтах вместимости полигона, определении состава сооружений учитывались требования действующих нормативно-правовой базы и природоохранного законодательства Республики Казахстан. При строительстве полигона ТКО предусмотрено создание системы мониторинга экологической обстановки, которая включает в себя устройства и сооружения по контролю состояния подземных и поверхностных вод, атмосферного воздуха, почвы и растений, а также шумового загрязнения в зоне возможного влияния полигона. Предполагается строительство систем дегазации, сбора и отвода фильтрата в пруды-испарители.

Программой предусмотрена рекультивация существующего полигона ТКО, которая представляет собой комплекс работ, направленных на восстановление продуктивности и народнохозяйственной ценности восстанавливаемых территорий, а также на улучшение качества окружающей среды. Эти работы включают природоохранные и инженерно- технические мероприятия, которые осуществляются в период строительства, эксплуатации и закрытия полигона и проводятся по окончании стабилизации закрытых полигонов - процесса упрочнения свалочного грунта и достижения им постоянного устойчивого состояния.

Расчет мощности полигона произведен в соответствии с требованиями СН РК 1.04-15-2013 "Полигоны для твердых бытовых отходов" в части нормативного срока эксплуатации полигона – 15 лет. Для данной Программы принимаются затраты на строительство части полигона в соответствии со сроком реализации программы по управлению отходами района – 5 лет (до 2029 года включительно).

Таблица 30 – Расчетные показатели полигона ТБО в Кербулакском районе с перспективой развития на 2039 год

Параметр	Наименование	Единица измерения	Показатель
Полигон ТКО "Сарыозек"
Еm	Вместимость полигона на нормативный срок без сортировки	м3	286259,60
Еma	Вместимость полигона на нормативный срок с учетом полуавтоматической сортировки - 15%	м3	243320,66
Т	Нормативный срок эксплуатации полигона	лет	15
Ф	Площадь земельного участка полигона	м2	60351,15
Фп	Площадь земельного участка карт складирования на срок действия Программы (до 2029 года включительно)	м2	10000,00

Затраты должны быть приняты в соответствии с рекомендациями Программы по выбору типа и мощности мусоросортировочного оборудования. Для комплексной площадки "Сарыозек" Кербулакского района предполагается строительство механизированной станции сортировки отходов мощностью 10 тысяч тонн в год.

Технологические решения по рекультивации закрытых полигонов

Предполагаемая схема управления отходами предусматривает необходимость постепенного закрытия и рекультивации объектов захоронения, не отвечающих нормативным современным требованиям.

Рекультивация закрытых полигонов ТКО и несанкционированных свалок представляет собой комплекс работ, направленных на восстановление продуктивности и народнохозяйственной ценности восстанавливаемых территорий, а также на улучшение качества окружающей среды. Эти работы включают природоохранные и инженерно- технические мероприятия, которые осуществляются в период строительства, эксплуатации и закрытия полигона и проводятся по окончании стабилизации закрытых полигонов - процесса упрочнения свалочного грунта и достижения им постоянного устойчивого состояния. Причем, расходы на данное мероприятие должны закладываться в стоимость еще на том этапе, когда осуществляется проектирование полигонов ТКО.

Для определения объемов работ, выбора технологии и оборудования в период подготовки к проведению рекультивации производится паспортизация полигона по отчетным данным спецавтохозяйства, комбинатов благоустройства и т.д. по подчиненности, за весь период эксплуатации закрытого полигона. Первоначально для проведения рекультивации разрабатывается проектно-сметная документация. Основными исходными данными для проведения рекультивации являются геометрические показатели участка полигона и размеров слоев материалов, расстояний транспортировки времени работы полигона, видов растительности, сроки стабилизации закрытых полигонов с учетом климатической зоны.

Работы по рекультивации нарушенных земель составляют систему мероприятий, которые требуют поэтапного выполнения и соблюдения положений законодательства Республики Казахстан.

Направления рекультивации, которые определяют дальнейшее целевое использование (сельскохозяйственное, лесохозяйственное, рекреационное или строительное) рекультивируемых территорий, всегда проходят в два этапа и представляют последовательно выполняемые комплексы работ по рекультивации земель – технический, который выполняет организация, эксплуатирующая полигон, и биологический, который выполняется специализированными предприятиями коммунального, сельскохозяйственного или лесохозяйственного профиля за счет средств предприятия, проводящего рекультивацию.

Программой предполагается рекультивация существующего полигона в районе села Сарыозек, площадью участка 6 гектаров (площадь рекультивации – 4,9 га).

Выводы и рекомендации

При развитии системы обращения с отходами в районе по схеме "Сортировка-Вторичное использование" позволит:

минимизировать количество отходов, направляемых на захоронение;

возвращать в ресурсный цикл до 30% отходов (в виде вторичного сырья);

обеспечить минимальные эмиссии в окружающую среду;

достичь максимальной социальной поддержки;

создать условия для укрупнения объектов переработки;

снять социальную и экологическую напряженность в местах размещения объектов переработки/захоронения отходов.

предлагаемый вариант обеспечивает первый этап реализации мероприятий по совершенствованию коммунальных систем обращения с отходами и до уровня нормативных требований (до 100% -й охват населения планово-регулярным сбором и вывозом коммунальных отходов, строительство современных полигонов ТКО, рекультивация свалок ТКО, приобретение современной специальной техники).

-создать на территории района комплекс объектов для сбора, транспортировки (вывозу), сортировке, переработке ВМР и захоронению хвостов ТКО, соответствующих требованиям законодательства РК.

В населенных пунктах района предусматривается осуществление следующих мероприятий:

1)приобретение и размещение необходимого количества контейнеров;

2)оснащение специализированных предприятий современной мусоровывозящей техникой;

3)строительство на комплексной площадке мусоросортировочного комплекса, рассчитанного на сортировку всего объема ТКО, образующихся на территории района;

4)создание сети передвижных и стационарных пунктов по приему вторичного сырья;

5)создание современного высокотехнологичного полигона для захоронения не утильной части отходов.

Мероприятиями Программы предусмотрено строительство комплексной площадки на земельном участке площадью 2 га в районе с. Сарыозек, включающую в себя комплекс мусоросортировочной станции в составе современного высокотехнологичного полигона для захоронения ТКО, отвечающим требованиям законодательства Республики Казахстан. Рекомендуется рассмотреть возможность выделения участка (4 га) в соответствии с прогнозируемыми показателями расширения полигона ТКО до 2039 года, учитывающие нормативные требования расчетов полигонов (15 лет).

Кербулакский район как часть системы управления ТКО области

Основные показатели оптимизации размещения объектов выбираются с учетом принятой концепции схемы размещения объектов системы и максимального охвата населенных пунктов централизованным сбором отходов. Для этого на территории области Жетiсу устанавливаются следующие главные условия оптимизации:

1)максимальный централизованный сбор образующихся отходов;

2)размещение отходов на новых или реконструируемых современных полигонах;

3)оптимизация затрат на сбор, вывоз, утилизацию и захоронения отходов.

4)при размещении объектов системы обращения с отходами учитываются следующие количественные и качественные показатели:

5)численность населения всех населенных пунктов;

6)расчет объемов образования отходов;

7)расстояния от мест сбора и накопления до мест утилизации (захоронения) отходов;

8)оптимальные критерии определения зон размещения объектов системы.

Особенность географических условий области Жетiсу (большая по европейским меркам территория области, горная местность вперемежку со степными и полупустынными землями и соответственно значительная разбросанность населенных пунктов) предопределило выбор принципа зонирования для построения схемы размещения объектов обращения с отходами.

Данный принцип предполагает для удобства установления источников и направления потоков отходов разделение территории области на территориальные зоны, основным критерием определения границ которых является тариф на сбор и транспортировку ТКО.

Населенные пункты Кербулакского района, размещение необходимых объектов инфраструктуры обращения с ТКО при разработке Программы рассмотрены с учетом указанных выше критериев. Кербулакский район входит в систему управления ТКО области Жетiсу, как еҰ самостоятельная единица, что отражено в предлагаемых мероприятиях по созданию и развитию Системы управления отходами области Жетiсу (Раздел 7). Перечень населенных пунктов, входящих в зону обслуживания полигонов (комплексных площадок) "Сарыозек" приведены в таблице выше (Таблица 27).

Определение оптимальной схемы размещения полигонов ТБО

Для определения оптимальной схемы размещения полигонов были учтены следующие факторы:

статус административного центра территориального образования, как вероятного места расположения полигонов;

численность населения и масса отходов в населенных пунктах, обслуживаемых вероятным полигоном;

наличие логистических сетей и расстояние обслуживаемых населенных пунктов до полигона;

наличие свободных участков земли для размещения полигонов, особенно в густонаселенных районах;

другие факторы.

В результате проведения анализа указанных критериев было установлено место расположения полигонов на территории района и их оптимальное количество.

Территориальная схема размещения объектов обращения с отходами Кербулакского района

На основе проведенного зонирования на территории области были выделены районные территориальные комплексы (зоны обслуживания комплексных площадок). Все объекты обращения с отходами, предусмотренные в территориальных комплексах, приняты с учетом расчетного срока действия Программы в 5 лет. Технико-экономические показатели приняты пропорционально параметрам, которые рассчитаны на требуемый нормативный срок эксплуатации в 15 лет. В зону обслуживания комплексной площадки "Сарыозек" вошли 8 населенных пунктов района.

В Кербулакском районном территориальном комплексе размещаются следующие объекты по обращению с отходами (Таблица 31).

Таблица 31 - Перечень объектов комплексной площадки "Сарыозек" Кербулакского районного территориального комплекса

Наименование	Объекты по обращению с ТКО
Существующие объекты	Полигон ТКО площадью 6,0 га (с. Сарыозек).
Необходимые мероприятия:	1. Закрытие и рекультивация существующего полигона после строительства нового полигона ТБО (КП "Сарыозек"). 2. Строительство новых карт для захоронения отходов на существующем полигоне ТБО расчетной вместимостью 159 371 м³, с учетом сортировки (15%) – 135 465 м³. Нормативный срок эксплуатации полигона – 15 лет. Требуемая площадь земельного участка полигона – 1,9 га. Требуемая площадь земельного участка полигона на срок действия программы (5 лет) – 1,0 га. 2. На комплексной площадке предусмотрено строительство в рамках реализации Программы: - сооружений мусоросортировочной станции мощностью 10 тыс. т/год; - участка разборки КГО и отходов автотранспорта. - участка для накопления и переработки строительных отходов, для обслуживания которого предусматривается передвижной дробильно-сортировочный комплекс с базированием на комплексном площадке КП "Талдыкорган". 3. В с. Сарыозек предусмотрено устройство одного стационарного и одного мобильного пунктов приема вторичного сырья и опасных отходов.

Рисунок 16 - Схема расположения объектов системы управления ТКО Кербулакского районного территориального комплекса.

Расчет показателей материально-технической базы и финансовых затрат

Объекты комплексной площадки

Полигоны твердых коммунальных отходов

Стоимость сооружений полигона зависит от конкретных условий его строительства и эксплуатации, технологических потребностей и мест расположения (относительно существующих сетей электро- и водоснабжения) и т.п., поэтому на данной стадии затраты можно оценить лишь приблизительно.

Ориентировочные капитальные затраты на строительство полигонов захоронения ТБО определены в соответствии с затратами на строительство объектов-аналогов (см. Программа управления отходами области Жетiсу).

Затраты, не зависящие от площади складирования отходов, принимаются постоянными (652,855 млн. тенге) и практически связаны с обустройством хозяйственной зоны полигона, которое также может отличаться для крупных и малых полигонов. Для локальных малых полигонов, площадью складирования менее 5 га, постоянную составляющую принимаем в размере 326 млн. тенге. Затраты на 1 га площади складирования составили 99,886 млн тенге/га.

Ориентировочные затраты, которые необходимы для строительства полигонов ТКО на территории области с расчетным сроком эксплуатации на 15 лет (на 2039 г.) и на 5 лет (на 2029 г.), приведены ниже.

Таблица 32- Общая потребность в финансировании строительства полигона ТБО до 2029 года (включительно)

Наименование объекта размещения отходов	Необходимая мощность, тыс. м³	Необходимая площадь участка складирования, га	Стоимость, млн. тенге
"Сарыозек"	51 137	1,0	99,90

Мусоросортировочные станции

Мусоросортировочные станции в составе комплексных полигонов и в составе мусороперегрузочных станций оборудуются мусоросортировочными линиями различной комплектации в зависимости от производительности сортировки. Ориентировочные капитальные затраты на строительство мусоросортировочных станций определены на основании данных по затратам на аналогичные объекты хозяйственных зон (Рабочий проект строительства полигона захоронения ТКО в с. Б. Момышулы, Жувалинского района Жамбылского района и ТЭО строительства полигона для складирования ТКО в с.Чунджа Уйгурского района Алматинской области) и прайс-листов на оборудование. Ориентировочная стоимость строительства подобных объектов в зависимости от их производительности приведены в материалах Программы управления отходами области Жетiсу.

Затраты на строительство малых МСС производительностью менее 5 тыс. т/год, принимаем ориентировочно 50% от стоимости МСС производительностью 10-19 тыс. т/год т.е. 80 млн. тенге.

Общие ориентировочные затраты на устройство зданий и сооружений мусоросортировочной станции производительностью 10 тыс. тонн в год в составе комплексной площадки "Сарыозек" составит ориентировочно 165,0 млн. тенге.

Пункты приема вторичного сырья и опасных бытовых отходов

Ориентировочные затраты на создание одного стационарного пункта приема вторичного сырья и опасных отходов составляют около 4 800 тыс. тенге и включают в себя затраты на модульное здание, его обустройство и специализированные контейнеры для разных видов вторичного сырья и опасных отходов.

Ориентировочные затраты на создание одного мобильного пункта приема вторичного сырья и опасных отходов составляют около 12 450 тыс. тенге и включают стоимость транспортного средства и его оборудование. Эти мобильные пункты предназначены для сбора вторичного сырья и опасных бытовых отходов в малых населенных пунктах.

На территории Кербулакского района необходимо организовать 1 стационарный пункт и 1 мобильный пункт приема вторичного сырья и опасных отходов.

Установки для переработки строительных и крупногабаритных отходов и отходов автотранспорта

Основной объем строительных, особенно крупногабаритных строительных отходов, как правило, образуется в крупных населенных пунктах. При этом размещение стационарных комплексов в каждом крупном населенном пункте невыгодно из-за нерегулярности образования строительных отходов и возможной вероятности простаивания оборудования. В то же время использование мобильных дробильно-сортировочных комплексов решает многие проблемы. Для данной Программы для обслуживания участков для накопления и переработки строительных отходов предусматривается передвижной дробильно-сортировочный комплекс с базированием на комплексной площадке "Талдыкорган".

Сбор отходов

При разработке Программы для обеспечения сбора ТКО у источников их образования рассмотрены варианты оснащения системы сбора ТКО контейнерами, предложены стандартные конструкции разного объема от казахстанских производителей, которые подходят для машин с любой посадкой.

Предполагается приобретение современных контейнеров емкостью 1,1 м3, которые опорожняются с помощью погрузочных устройств мусоровозов во фронтальной и задней части. Контейнеры изготавливаются из высококачественной стали и покрываются защитным антикоррозийным покрытием средней толщиной 80 мкм, методом горячего оцинкования. Контейнер имеет четыре ручки, четыре самонаправляющих колеса, одно из которых имеет тормоз. Также есть сливное устройство для удаления влаги. По желанию заказчика возможно дополнительное усиление стенок контейнера или герметизация швов. Корпус контейнера может быть окрашен в любой цвет в цветовой таблице RAL, также можно нанести логотип мусоровывозящей компании и порядковый номер.

Вариант исполнения из оцинкованной стали принят исходя из природно-климатических условий района – резко-континентальный климат со значительным количеством осадков, возможными резкими перепадами суточных температур, ветровым режимом. Кроме того, контейнеры обладают хорошим эстетичным внешним видом и мобильностью.

На все контейнеры устанавливаются датчики контроля (ONLINE), которые передают данные о местоположении, идентификационные данные, наполненность контейнера, отображает информацию о опорожнении контейнера. Кроме того, возможна установка датчиков (OFFLINE)для каждого контейнера, которые передают информацию только по приезду транспортного средства. Данные о контроле баков включают: координаты бака, адрес, микрорайон, город, название геозоны, номер бака, информацию о принадлежности бака.

С учетом значительной разрозненности участков обслуживания территорий, стесненности и аварийности покрытий проездов во внутренних дворах, удобства обслуживания и возможности увеличения срока эксплуатации, разработчик предлагает вариант применения контейнеров объемом 1,1 м3. Учитывая постепенный процесс внедрения раздельного сбора, а также международный опыт по обращению с ТКО, количество контейнеров должно быть увеличено на 10-15%. Для городов и крупных населенных пунктов количество контейнеров увеличено на 5 %. Для населенных пунктов района необходимо приобретение 120 контейнеров объемом 1,1 м3.

Кроме того, на площадках временного накопления отходов возможно в перспективе предположить использование контейнеров объемом 8 м3, бункерного типа.

Суммарный объем ТКО включает в себя объемы накопления отходов от населения и юридических лиц. В таблице ниже (Таблица 33) приведены технико-экономические показатели оснащения контейнерами системы сбора ТКО района и в разрезе населенных пунктов (Таблица 34).

Таблица 33– Технико-экономические показатели оснащения системы сбора ТКО контейнерами

Наименование	ЕИ	Стоимость единицы, тг	Кол-во	Общая стоимость, тыс. тг
Контейнер 1,1 м3 из оцинкованного листа марки СТ3, толщиной 2 мм	шт.	113 000	120	13560
Датчик мониторинга на контейнеры (ONLINE)	шт.	35 000	120	4200
Итого				17 760

Примечание: * - Принято оборудование казахстанского производителя.

Таблица 34 - Требуемое количество контейнеров

№	Населенный пункт	Количество контейнеров	Общая стоимость,тыс.тг
1	Сарыозек	72	10686
2	Басши	6	857
3	Жоламан	5	761
4	Талдыбулак	6	926
5	Карашокы	8	1180
6	Каспан	5	688
7	Когалы	10	1468
8	Шанханай	8	1149
	Всего:	430	17 760

Местные исполнительные органы в населенных пунктах (на территории домовладений, организаций, культурно-массовых учреждений, зон отдыха и т.д.) организуют строительство (реконструкцию) площадок около зданий, многоквартирных и индивидуальных жилых домов обеспечением санитарного разрыва от жилых и общественных зданий, детских объектов, спортивных площадок и мест отдыха населения и удобного асфальтированного подъезда для специализированного транспорта. Основание площадки должно быть твердым, асфальтированным или бетонным, устойчивым к температурным перепадам с толщиной покрытия не менее 100 мм с уклоном в сторону свободного доступа к площадке.

Рекомендуется для повышения эффективности выделения компонентов отходов, подлежащих использованию, на первоначальном этапе предусмотреть для раздельного сбора ТКО.

контейнеры для сбора "влажных" отходов (в основном – пищевые), составляющих до 30% общего объема ТКО.

контейнеры для сбора "сухих отходов", составляющих до 70% общего объема ТКО.

Опасные бытовые отходы от населения принимают стационарные или мобильные пункты приема опасных бытовых отходов (в отдаленных населенных пунктах).

Расположение и количество площадок для размещения контейнеров, их конструкция и оснащение определяется на последующих стадиях реализации программы. Схема размещения контейнерных площадок на территории населенных пунктов района должна быть разработана в соответствии с санитарными нормами и градостроительными нормативами. Необходимо также ввести систему разработки электронных паспортов контейнерных площадок и ведения автоматизированного реестра.

Для населенных пунктов района принят тип контейнерных площадок вместимостью 4 контейнера (при разработке схемы расположения контейнерных площадок размеры и вместимость каждой контейнерной площадки должны быть определены и обоснованы) (Таблица 35). Необходимое количество сооружений должно быть рассчитано при разработке схемы размещения контейнерных площадок с предварительной инвентаризацией существующих.

На последующих стадиях проектирования необходимо предусмотреть создание типовых проектов контейнерных площадок, желательно закрытого типа, исключающего разнос ветром отходов и неопрятный вид территории.

Таблица 35 – Технико-экономические показатели строительства контейнерных площадок

Наименование	Единица измерен.	Стоимость единицы, тенге	Кол-во	Общая стоимость, тыс. тенге
Контейнерные площадки для размещения 4 контейнеров	шт.	287 000	30	8610
Итого				8 610

Примечание: * - Принято оборудование казахстанского производителя.

Транспортирование отходов

В качестве собирающих транспортных средств рекомендуется использовать мусоровозы с задней загрузкой, так как они позволяют обслуживать контейнеры для сбора отходов и обладают очевидными преимуществами по сравнению с мусоровозами с боковой загрузкой.

Специальное оборудование машин для сбора и вывоза твердых бытовых отходов монтируют, как правило, на автомобильном шасси различной грузоподъемности, поэтому в основу классификации мусоровозов целесообразно положить их грузоподъемность, систему перевозки, принцип загрузки кузова. В мусоровозы внедрены некоторые передовые технические решения: для перемещения подающей плиты вместо роликов используются фторопластовые ползуны; выталкивающая плита движется только по одной центральной направляющей балке, что исключает вероятность подклинивания плиты и облегчает ее техническое обслуживание; прессование обеспечивается поршневой полостью гидроцилиндров, что увеличивает усилие прессования с 27 до 35 тонн; штоки гидроцилиндров выведены из зоны контакта с ТКО. В машине также улучшена гидросистема.

Предлагается внедрение современной системы мониторинга транспортных средств, позволяющих осуществлять контроль мусоровозов онлайн: поездки, стоянки, остановки, простой, пробег, моточасы, количество рейсов, посещение разрешенных и запрещенных полигонов, вес ТС. Кроме того, система позволяет контролировать производимые заправки топлива, расход топлива, слив топлива, проводимое техобслуживание.

Отсутствие полноты данных по районам затрудняет оценку системы вывоза ТКО в целом по области. Для получения информации о морфологическом составе ТКО приняты усредненные статистические данные. Для получения показателей, более точно описывающих состав отходов, образуемых в районе необходимо провести анализ состава отходов ТКО согласно методике определения морфологического состава твердых бытовых отходов.

Для расчетов в целом по области приняты мусоровозы серии КО 427, завода КОММАШ (Россия), с объемом кузова 18,5 м3, технические характеристики которого позволяют уплотнять отходы в 6 раз. При разработке программы был изучен опыт российских и белорусских компаний, которые осуществляют вывоз в рамках действующих региональных программ по управлению отходов. Уплотнение отходов данным типом мусоровозов, образующихся преимущественно в сельской местности, на практике составляет в 2-3 раза.

Для организации вывоза ТКО на территории района требуется 4 мусоровоза, оснащенных оборудованием для учета и контроля за объемами вывоза ТКО и их движением. Технико-экономические показатели представлены в таблице ниже (Таблица 36).

Таблица 36 – Технико-экономические показатели оснащения системы вывоза мусоровозами и контрольным оборудованием

Наименование	Единица измерен.	Стоимость единицы, тенге	Кол-во	Общая стоимость, тыс. тенге
Мусоровоз КО 427-73 на базе автомобиля МАЗ, с задней загрузкой, объемом кузова 18,5 м3	шт.	45 900 000,00	4	183600
Датчик контроля транспортных средств	шт.	60 000,00	4	240
Датчик уровня топлива	шт.	70 000,00	4	280
Блок контроля датчиков транспортных средств	шт.	35 000,00	1	35
Всего				184 155

ПРИМЕЧАНИЕ: * - Ввиду отсутствия казахстанского производителя стоимость оборудования принята от российского производителя в соответствии с коммерческими предложениями.

Комплекс сортировки и захоронения отходов

В настоящее время отсутствие в большинстве районов сортировочных комплексов, мощность и степень технологической оснащенности имеющихся в области сортировочных линий не позволит достичь намечаемых в настоящей Программе целевых показателей (Раздел 4Ошибка! Источник ссылки не найден.).

На основе анализа технико-экономических показателей была выбрана схема развития (наиболее приемлемая на данном этапе развития сферы обращения с отходами в области Жетiсу), ориентированная на сортировку образующихся отходов на объектах по сортировке отходов, расположенных на современном мусоросортировочном комплексе и захоронение "хвостов" на современном полигоне.

Разработчик предлагает варианты строительства комплекса, включающего различные комбинации по технологической оснащенности, техническим показателям строящихся сооружений и организационной модели движения отходов.

Рассмотрен вариант строительства комплекса мусоросортировочной механизированной станции, гаражей для спецтехники (при эксплуатационной необходимости), склада вторичных материальных ресурсов. Комплекс оснащен всеми основными сооружениями и установками, обеспечивающими требования технологии производства, промышленной безопасности, обеспечения условий для персонала, необходимость обслуживания производства, и т.д.

Мощность и комплектация мусоросортировочной станции является минимальной и позволяет обеспечить не более 10 % отбора вторичного сырья от общего объема ТБО. Здесь же предполагается строительство комплекса полигона для захоронения не сортируемых отходов, отвечающего всем нормам и требованиям законодательства Республики Казахстан. Расчет полигона принят с учетом прогнозируемого объема отбора вторичного сырья.

Для второго варианта планируемый перечень строительства сооружений комплекса сортировочной станции и полигона принят как в предыдущем варианте. Отличием является увеличение комплектации и мощности сортировочного оборудования. Это позволит обеспечить увеличить объем отбора ВМР до 25 % и уменьшить процент объема захоронения ТКО. Вариант значительно снижает высокие капитальные затраты на строительство полигона, связанные с возможными неблагоприятными природными условиями (низкий уровень залегания грунтовых вод, необходимостью разработки и завоза грунта для изоляционного слоя).

Таблица 37 – Комплекс сооружений мусоросортировочной станции и полигона для захоронения отходов

Наименование	Ед. измерения	Показатель
"Сарыозек" (Кербулакский район)
Площадь полигона	га	1,0
Площадка мусоросортировочного комплекса производительностью 10 тыс. тонн/год	га	1,0

Выбор варианта технологии процесса сортировки определен в разделе 5.1.5. На первом этапе реализации Программы для Кербулакского района предусматривается механизированное оборудование для мусоросортировочного комплекса на комплексной площадке "Сарыозек". Для расчетов карты полигона и мощности мусоросортировочной станции приняты исходные данные на период действия данной Программы (2029 год включительно).

В таблице ниже приводятся технико-экономические показатели строительства комплексов по сортировке и утилизации отходов.

Таблица 38 – Технико-экономические показатели строительства объектов комплексной площадки

Наименование	Показатель	Стоимость, тыс. тенге
"Сарыозек" (Кербулакский район)
Строительство полигона	1,0 га	99900
Строительство сооружений площадки МСС	10 тыс.т/год	165000
Оборудование полуавтоматической МСС	10 тыс.т/год	163714
Итого		428 614

ПРИМЕЧАНИЕ: * - Стоимость строительства принята по проектам-аналогам, получившим положительное заключение Госэкспертизы, стоимость оборудования принята в соответствии с коммерческими предложениями.

В перспективном плане развития системы управления отходами в области Жетiсу отмечено, что предложенная модель может быть дополнена (при соответствующем обосновании) локальными схемами:

- по переработке вторичного сырья;

- развития по пути энергетической утилизации (для части фракций, обладающих энергетическим потенциалом, но не являющихся вторичным сырьем), направленным на получение топлива (жидкого/твердого) и тепловой и электрической энергии;

- по стимулированию сокращения захоронения биоразлагаемых отходов, включая меры по их переработке, в частности методом компостирования и утилизации, в том числе в целях производства удобрений, биогаза и (или) энергии.

Затраты на устройство стационарных и мобильных пунктов приема вторичного сырья и опасных бытовых отходов

В таблице ниже приведены технико-экономические показатели обеспечения системы управления отходами мобильными пунктами приема вторичного сырья и опасных бытовых отходов в Кербулакском районе. Строительство стационарных пунктов на территории района в рамках реализации данной программы предусматривается в селе Сарыозек.

Таблица 39 – Технико-экономические показатели строительства и приобретения пунктов приема вторичного сырья и опасных бытовых отходов

Наименование	Единица измерен.	Стоимость единицы, тыс. тенге	Кол-во	Общая стоимость, тыс. тенге
Стационарный пункт приема вторичного сырья и опасных отходов	ед.	4 800	1	4 800
Мобильный пункт приема вторичного сырья и опасных отходов	ед	12 450	1	12 450

Затраты на рекультивацию закрытых полигонов

Ориентировочные затраты по рекультивации полигона приняты по предварительным показателям, предоставленными заказчиком в составе исходных данных. Окончательные проектные решения по объемам строительства и сметной стоимости должны быть приняты на последующих стадиях проектирования (рабочий проект).

В качестве аналога приняты решения проекта рекультивации затраты на строительство карт складирования отходов полигона в городе Балашиха, Московской области, Россия. В предоставленных исходных данных отсутствует большинство показателей для корректного определения затрат по рекультивации существующих полигонов. Для расчетов принят показатель стоимости затрат на 1 га площади полигона, при этом учитывался средний по области показатель заполненности полигонов -75 %.

Таблица 40 – Технико-экономические показатели по рекультивации полигона

Наименование	Единица изм.	Показатель
село Сарыозек (Кербулакский район)
Общая площадь земель участка, в том числе:	га	6,0
Общая площадь рекультивируемых земель	га	4,9
Общая сметная стоимость производства работ	тыс. тенге	142 700

Основные мероприятия по формированию материально-технической базы

Основные мероприятия по формированию материально-технической базы и финансовых показателей Программы управления отходами Кербулакского района представлены в таблице ниже (Таблица 41).

Таблица 41 - Основные мероприятия по формированию материально-технической базы и финансовых показателей Программы управления отходами Кербулакского района области Жетiсу

Наименование мероприятия	Источник финансирования	Параметры финансового обеспечения, тыс. тенге
		Всего	2024 год	2025 год	2026 год	2027 год	2028 год	2029 год
Раздел. Научно-исследовательские, опытно-конструкторские и проектно-изыскательские работы
Разработка схем размещения контейнерных площадок, площадок для сбора крупногабаритных отходов и приемных пунктов вторичного сырья	Республиканский бюджет	2 000	-	-	-	-	-	-
	Местный бюджет		2 000,0	-	-	-	-	-
	Иные источники		-	-	-	-	-	-
Разработка ПСД на строительство полигона ТБО	Республиканский бюджет	18 900	-	-	-	-	-	-
	Местный бюджет		-	18 900,0	-	-	-	-
	Иные источники		-	-	-	-	-	-
Разработка ПСД на строительство сооружений комплексной мусоросортировочной площадки	Республиканский бюджет	16 500	-	-	-	-	-	-
	Местный бюджет		-	-	-	-	-	-
	Иные источники		-	16 500,0	-	-	-	-
Разработка ПСД на рекультивацию полигона	Республиканский бюджет	17 980,0	-	-	-	-	-	-
	Местный бюджет		-	-	-	17 980,0	-	-
	Иные источники		-	-	-	-	-	-
Расчет/корректировка норм образования и накопление коммунальных отходов	Республиканский бюджет	2 000	-	-	-	-	-	-
	Местный бюджет		1 000,0	-	-	-	-	1 000,0
	Иные источники		-	-	-	-	-	-
Расчет/корректировка тарифа для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов	Республиканский бюджет	2 000	-	-	-	-	-	-
	Местный бюджет		1 000,0	-	-	-	-	1 000,0
	Иные источники		-	-	-	-	-	-
Всего по разделу		59 380	4 000	35 400	17 980	-	-	2 000
Раздел. Формирование производственно-технологической базы по обращению с отходами
Замена контейнерного парка. Организация раздельного сбора отходов	Республиканский бюджет	17 760	-	-	-	-	-	-
	Местный бюджет		4 440,0	4 440,0	4 440,0	4 440,0	-	-
	Иные источники		-	-	-	-	-	-
Строительство контейнерных площадок	Республиканский бюджет	8 610	-	-	-	-	-	-
	Местный бюджет		2 152,5	2 152,5	2 152,5	2 152,5	-	-
	Иные источники		-	-	-	-	-	-
Замена мусоровывозящего автомобильного парка	Республиканский бюджет	184 155	-	-	-	-	-	-
	Местный бюджет		-	92 095,0	92 060,0	-	-	-
	Иные источники		-	-	-	-	-	-
Устройство стационарных пунктов приема вторичного сырья и опасных отходов	Республиканский бюджет	4 800	-	-	-	-	-	-
	Местный бюджет		-	-	-	-	-	-
	Иные источники		-	-	4 800, 0	-	-	-
Организация мобильных пунктов приема вторичного сырья и опасных отходов	Республиканский бюджет	12 450	-	-	-	-	-	-
	Местный бюджет		-	-	-	-	-	-
	Иные источники		-	-	-	-	12 450,0	-
Строительство полигона для размещения ТКО	Республиканский бюджет	99 900	-	-	-	-	-	-
	Местный бюджет		-	66 600,0	33 300,0	-	-	-
	Иные источники		-	-	-	-	-	-
Строительство сооружений комплексной мусоросортировочной площадки, включая оборудование (механизированное) мусоросортировочного комплекса	Республиканский бюджет	328 714	-	-	-	-	-	-
	Местный бюджет		-	-	-	-	-	-
	Иные источники		-	218 714,0	110 000,0	-	-	-
Рекультивация полигона (санкционированной свалки)	Республиканский бюджет	142 700	-	-	-	-	-	-
	Местный бюджет		-	-	-	47 566,7	47 566,7	47 566,6
	Иные источники		-	-	-	-	-	-
Всего по разделу		799 089	6 593	384 002	246 753	54 159	60 017	49 567
Всего по мероприятиям		858 469	10 593	419 402	264 733	54 159	60 017	49 567

Институциональный раздел

Организационная модель региональной системы управления отходами

В данном разделе развитие Региональной системы управления отходами потребления (ТКО) для области Жетiсу (далее по тексту – Региональная система) определяет стратегическую цель обеспечения экологически безопасного обращения с отходами на территории подчинения и средства ее достижения. Система управления ТКО Кербулакского района является неотъемлемой частью Региональной системы управления коммунальными отходами области Жетiсу.

Основные направления по реализации Региональной системы:

1)развитие технологий обращения с отходами с использованием наилучших доступных технологий с учетом территориального размещения населенных пунктов и наличия транспортного сообщения, в том числе для малых населенных пунктов, с учетом регионального принципа размещения объектов обращения с отходами;

2)экономические и финансовые механизмы обеспечения экологически безопасного обращения с отходами;

3)информационно-аналитическое обеспечение экологически безопасного обращения отходов;

4)экологическое образование и просвещение в области обращения с отходами.

Задачи перед системой управления отходами района и сценарии развития

В требованиях по разработке создания региональной системы управления отходами определены задачи:

-создание эффективной системы управления обращения с коммунальными отходами на территории района;

-создание инфраструктуры в сфере обращения с коммунальными отходами;

-ликвидация несанкционированных объектов размещения отходов

Для чего на территории района предлагается создание модели управления отходами района, как единицы Региональной системы управления ТКО области Жетiсу.

Необходимо отметить, что для Кербулакского района конечный результат обращения с отходами и его оценка будут более эффективными при условии, что населенные пункты района будут частью предлагаемой к созданию Региональной системы управления ТКО области Жетiсу.

Реализация мероприятий, предложенных в настоящей Программе, а также создание Региональной системы управления ТКО на территории области Жетiсу зависит от принятых акиматом области видов институциональной и организационной моделей.

Возможны следующие сценарии:

1)Инерционный – сохранение сложившегося порядка обращения с отходами.

Существующая на сегодняшний день на территории района схема санитарной очистки, сложилась в конце прошлого века и не позволяет обеспечить предоставление населению полного набора услуг по сбору, вывозу и захоронению ТКО. Сбор и вывоз ТКО осуществляется населением самостоятельно. В большинстве сельских населенных пунктов района система планово-регулярной очистки территорий не действует, отходы сжигаются или захораниваются на несанкционированных свалках. При инерционном варианте предполагается поэтапное приведение существующих объектов захоронения ТБО в соответствие с установленными нормативными требованиями. При инерционном варианте не учитывается отбор ВМР и их переработка.

При инерционном варианте система обращения с отходами района будет характеризоваться следующими показателями:

-ростом количества свалок, не соответствующих установленным требованиям;

-отсутствие централизованного вывоза, учета образуемых объемов ТКО и контроля за их движением;

-невозможностью привлечения инвестиций в область обращения с отходами;

-дальнейшим ухудшением экологического состояния территории, в том числе природных территорий, рекреационных и туристских зон.

2)Инновационный (рекомендуемый) - обеспечивает современный уровень обращения с отходами, характеризующийся понятием "управление отходами".

Основу данного варианта развития системы управления и обращения отходами и ВМР составляет зонирование территории области по принципу (в соответствии с целесообразностью и экономической эффективностью) отнесения нескольких административно-территориальных образований к одной зоне, создание единого Территориального оператора/координационного агента в области. Каждый административный район является единицей Региональной системы управления коммунальными отходами области. Функции Территориального оператора/координационного агента могут быть возложены на существующее государственное предприятие, расширив/дополнив в установленном законодательством РК порядке его виды деятельностями.

В состав каждой из зон могут входить следующие объекты (при соответствующем обосновании их целесообразности):

-участок сортировки ТКО;

-участок компостирования органической части ТКО;

-участок захоронения хвостов ТКО;

-участок сбора опасных отходов (отработанные энергосберегающие и люминесцентные ртутьсодержащие лампы, старые аккумуляторы и химические источники тока, нефтесодержащие отходы, отработанная электронная бытовая техника, отходы бытовой химии, отходы ремонта и технического обслуживания автотранспорта) от населения, малых и средних предприятий и организаций;

-стационарные и мобильные пункты приема ВМР (экоресурспункты) от населения, малых и средних предприятий и организаций.

Такой комплекс может иметь статус "Комплексная площадка" и обеспечивать логистику движения потоков и (при целесообразности и экономической эффективности) переработку ВМР.

Кроме того, на территории района необходимо создать систему централизованного сбора и вывоза ТКО, отвечающую требованиям действующего законодательства РК.

За период реализации Программы (2029 год) предлагаем выполнить рекомендуемые в еҰ составе мероприятия для безболезненного вхождения в дальнейший процесс создания полноценной отрасли экономики "Обращение с отходами" на территории области Жетiсу и Кербулакского района как еҰ территориальной единицы.

Уполномоченная организация по управлению ТКО (опция)

Полномочия по созданию Региональной системы управления ТКО на территории области Жетiсу могут быть возложены на государственное предприятие (например, в форме ТОО), в т.ч. на уже существующее, с наделением его дополнительными функциями по управлению ТКО и созданием при нем Центра управления отходами потребления.

Создание такой уполномоченной организации необходимо уже потому, что до настоящего времени вопрос комплексного и системного подхода к обращению с отходами потребления так остро не ставился, в т.ч. ввиду отсутствия соответствующих требований законодательства РК. В настоящее время, с введением в действие с 2021 года нового Экологического кодекса РК, требования законодательства ужесточились, а для их выполнения требуются новые подходы и решения. В то же время, для строительства объектов инфраструктуры обращения с отходами потребления, приобретения необходимой техники и оборудования, обустройства контейнерных площадок и др., требуются значительные единовременные финансовые ресурсы, что сдерживает привлечение внебюджетных (частных) инвестиций. Предлагаемые в Программе зонирование территории области и мероприятия направлены на повышение инвестиционной привлекательности, в т.ч. объектов необходимой инфраструктуры, и создание Региональной Системы управления ТКО (далее Система).

В структуру Региональной системы управления ТКО на территории области Жетiсу должны войти населенные пункты Кербулакского района. На период разработки Программы (до 2029 года), как первый этап, предлагается включить в Систему населенные пункты с численностью населения свыше 1000 жителей, что составит 12,7% всех населенных пунктов района и 60,1%, проживающих в них жителей.

Предлагаемая схема взаимодействия коммерческих структур с уполномоченной организацией по управлению ТКО (территориальным оператором/координационным агентом) представлена на рисунке ниже (Рисунок 17).

Рисунок 17 – Предлагаемая схема взаимодействия коммерческих структур с уполномоченной организацией

Предлагаемый вариант (рекомендуемый)взаимодействия коммерческих структур с уполномоченной организацией:

Вариант (Рисунок 18) предполагает полный учет и контроль всего процесса обращения с ТБО в области, в т.ч. на территории Кербулакского района. Уполномоченная организация (далее Организация) является владельцем как первичного сырья (собранных ТБО), так и продуктов переработки, в т.ч. промежуточных.

Организация заключает контракты на оказание услуг по сбору и вывозу, сортировке, переработке и захоронению ТБО, оставаясь собственником промежуточных, окончательных продуктов переработки, а также их хвостов. Организация обеспечивает сбор тарифа от населения и юридических лиц и отвечает за бюджет Системы. Кроме того, на развитие Системы может /должен использоваться принцип расширенной ответственности производителей (импортеров).

В свою очередь, Организация гарантирует собственникам объектов Системы, с которыми заключены контракты, обеспечением сырьем и оплату оказанных услуг.

Плюсом такого варианта является эксклюзивное положение Организации, позволяющее ей осуществлять концентрацию и оптимальный маневр тарифными средствами, бюджетными и иными инвестициями на цели должного обустройства комплексных площадок, включая полигоны и организацию переработки ТКО. Эксклюзивное положение Организации позволит ей исключить практикуемую сейчас лишь частичную, мелкомасштабную и выборочную переработку только самых выгодных отходов небольшими ТОО или отдельными частниками, наладив поточную массовую переработку, создающую дополнительный финансовый ресурс для общего развития Системы. Минимальное количество не перерабатываемых хвостов для захоронения. Уменьшение площади полигонов. Кроме того, на начальном этапе создания Системы, сосредоточение функций учета и контроля на всех стадиях обращения с отходами в одних руках позволит определить затраты на всех технологических стадиях, количество и качество сырья и продукции на всех стадиях, упростит применение принципа расширенной ответственности производителей (импортеров) и, соответственно, взаимоотношения с Оператором РОП.

Минус - требуется разработка эффективного юридического механизма.

1.1.1Переработка ТКО, как путь к решению задачи

Перед Заказчиком стоит сложная задача – создать такие условия для бизнеса, чтобы найти дополнительные источники финансирования, позволяющие если и не решить сразу и полностью (это не реально), то хотя бы начать существенное продвижение в сторону с перспективой их достижения. Поиск таких дополнительных источников возможен только внутри самой системы вывоза и утилизации ТКО, поскольку надежды на кардинальное повышение тарифных сборов или бюджетных вложений отодвигают вопрос на неопределенное будущее.

Равно как и финансирование за счет кредитов или не бюджетных инвестиций, - без чего вопрос тоже заведомо не решаем, также возможно только в случае появления внутри самой системы работы с ТБО той дополнительной прибыли, которая может быть извлечена для расчетов с кредиторами и инвесторами без ущерба для дальнейшей устойчивой работы и развития.

Таким образом, главная технологическая, - она же экономическая и она же стратегическая – задача: полезная переработка отходов.

При этом учитывается, что закладывание тех или иных заранее определенных технологий, переработки и утилизации ТБО – не слишком надежно.

Предложения по развитию системы управления и обращения с ТБО в районе направлены на достижение поставленных целей – обеспечение максимально возможной передаче на переработку ВМР.

Рисунок 18 - Вариант (рекомендуемый). Всеми процессами управляет уполномоченная Организация

Институциональная схема

Институциональная схема Региональной системы управления отходами области Жетiсу (рекомендуемый вариант) представлена на схемах ниже (Рисунок 19, Рисунок 20 и Таблица 42).

Рисунок 19 - Институциональная модель Региональной системы управления коммунальными отходами области Жетiсу

Рисунок 20 - Рекомендуемая принципиальная модель Системы управления отходами области Жетiсу

Таблица 42 - Институциональная схема Региональная система управления отходами в области Жетiсу

№ п/п	Название участника проекта	Информация об участнике проекта	Функции участника проекта	Ответственность участника проекта
1.	Администратор программы	ГУ "Управление энергетики и ЖКХ"	1)Проведение государственной политики в области управления и обращения с твердо-коммунальными отходами	1)Создание, обеспечение и контроль деятельности уполномоченной организации
2.	Соадминистратор программы	ГУ "Управление природных ресурсов и регулирования природопользования"	1)Проведение государственной природоохранной политики в области обращения с отходами на территории области. 2)Разработка природоохранных мероприятий	1)Природоохранный мониторинг текущей деятельности уполномоченной организации
3	Участник Проекта 1 (Балансодержатель в постинвестиционный период)	Уполномоченная Организация	1)Организация эффективной системы управления отходами и ВМР, контроль, координация деятельности других участников. 2)Создание Автоматизированной Информатизационной Системы (Региональной системы управления отходами). 3)Инвестирование, проектирование и строительство объектов региональной системы управления отходами и ВМР. 4)Организация работы филиалов/представительств на территории области. 5)Проведение соответствующих научно-исследовательских и опытно-конструкторских работ 6)Распоряжение потоками отходов, выбор исполнителей всех видов услуг, формирование тарифной политики для населения. 7)Очистка территории, уборка. 8)Разработка и представление на утверждение Маслихата норм образования и накопления коммунальных отходов, тарифов для населения. 9)Разработка и утверждение схемы размещения контейнерных площадок, включая площадки для сбора крупногабаритных отходов, сбора ВМР. 10)Контроль за содержанием контейнерных площадок. 11)Взаимодействие с РОП.	1)Разработка пакета документов для конкурсного отбора операторов по управлению объектами инфраструктуры системы (квалификационные требования, тендерная документация, территориальная схема управления отходами с разбивкой и обоснованием территориальных лотов). 2)Проведение тендеров и выбор операторов 3)Нормативно-правовое и финансовое обеспечение Системы в рамках своей компетенции 4)Мониторинг текущей деятельности операторов объектов системы 5)Реализация принципов ГЧП. 6)Создание Региональной системы управления отходами (РСУО). 7)Исполнение Региональной программы обращения с отходами. 8)Контроль за обращением с отходами, включая ТКО. 9)Формирование и реализация программ и планов развития санитарной очистки территории, совершенствование нормативно-правовой базы в сфере обращения с отходами, в т. ч. формирование единой технической и тарифной политики в сфере управления отходами области Жетiсу. 10)Создание и ведение АИС "Обращение с отходами", включая единую базу данных по объемам и источникам образования отходов, объектам их переработки и обезвреживания, а также сбору платежей за размещением отходов. 11)Исключение возможности несанкционированного размещения отходов. 12)Инвестиционно-строительный процесс по созданию на территории области комплекса объектов по обращению с отходами, вторичным сырьем и вторичной продукцией, последующему обеспечению их эколого-экономически эффективной эксплуатации, организации соответствующего учета и мониторинга. 13)Заключение соглашений с РОП. 14)PR-компания
4.	Участник Проекта 2 (Эксплуатирующая организация)	Уполномоченная Организация / привлеченные по контракту на основе тендера специализированные компании.	1)Техническое обеспечение функционирования эффективной системы на территориях АТЕ объектов региональной системы управления отходами и ВМР.	1)Управление объектами системы обращения с отходами и вторичными ресурсами на территории области.
5.	Участник Проекта 3	Департамент экологии по области Жетiсу	1)Осуществление контроля за обращением с отходами в рамках своих компетенций. 2)Консультативно-методическое обеспечение системы управления отходами и ВМР	1)Экологический мониторинг текущей деятельности Уполномоченной Организации. 2)Соблюдение установленных норм и правил учета, утилизации и обезвреживания отходов потребления.
6.	Участник Проекта 4	Местные исполнительные органы района	1)Организация эффективной системы управления отходами и ВМР на территории АТЕ. 2)Разработка и утверждение территориальной схемы обращения с отходами на территории АТЕ. 3)Заказчик услуг (вывоз мусора из общественных мест, уборке территорий, обслуживание бюджетной сферы)	1)Реализация Региональной программы и схемы обращения с отходами" на территории АТЕ. 2)Выделение земельных участков под места размещения объектов РСУО, подготовка актов выбора участка, проведение общественных слушаний и обсуждения. 3)Организация учета, контроля, экологически безопасного и экономически обоснованного сбора, накопления, вывоза (транспортирования), обезвреживания и использования ТБО и вторичного сырья в соответствии с региональной Схемой на территории АТЕ. 4)Организация работ по обеспечению санитарной очистки АТЕ объектов инфраструктуры АТЕ. 5)Разработка и утверждение территориальных схем обращения с отходами в каждой АТЕ. 6)Разработка и утверждение МИО порядка обращения с отходами на территории области и территориях района со схемой размещения объектов региональной системы управления отходами (размещение контейнерных площадок, контейнеров для опасных ТБО, бункеров, площадок временного накопления, лагун, полигонов, информационных стендов и пр.). 7)Воспитательно-пропагандистская работа.
7	Участник Проекта 5	Территориальные подразделения надзорных органов Области Жетiсу	1)Контроль соблюдения нормативно-правовых требований при обращении с отходами и ВМР	1)Соблюдение действующих требований законодательства РК в области обращения с отходами, устройства и содержания объектов по обращению с отходами в соответствии со своими полномочиями и компетенциями.
8	Участник Проекта 6	Оператор РОП (АО "Жасыл Даму)	1)Совершенствование сферы управления отходами, а также внедрение принципа РОП.	1)Обеспечение переработки наиболее экономически и экологически эффективным способом. 2)Маркировка упаковки, утилизация которой оплачена. 3)Сбор, вывоз и последующая переработка отходов упаковки, помеченной утвержденным символом. 4)Проведение информационных компаний, призванных повысить осведомленность населения о важности осуществления надлежащего сбора отходов.
9	Участник Проекта 7	Хозяйствующие субъекты на территории области Жетiсу, включая Кербулакский район	1)Обеспечение экологически безопасного обращения с ТКО.	1)Организация учета, производственного контроля и экологически безопасного обращения с ТКО. 2)Заключение договоров на сбор и вывоз ТКО 3)Раздельный сбор отходов инфраструктуры 4)Разработка программ управления отходами производственной деятельности

Результатами создания Региональной системы управления отходами области Жетiсу для Кербулакского района будут:

1.Автоматизированный коммерческий учет образования и движения ТБО.

2.Обеспечение управляемости потоками отходов, способами их переработки и обезвреживания.

3.Снижение негативного воздействия на окружающую природную среду.

4.Увеличение собираемости платежей за размещение отходов в бюджеты всех уровней.

5.Создание единой базы данных по объемам и источникам образования отходов.

6.Исключение бюджетных затрат на ликвидацию стихийных свалок.

1.1.2 Реализация принципа расширенной ответственности производителей (импортҰров)

Эффективная реализация принципа расширенной ответственности производителей (импортеров) (далее РОП) невозможна без:

1.Создания института территориального оператора/координационного агента – уполномоченной организации, ответственной за обращение с ТБО на территории области.

2.Региональной схемы обращения с отходами – инструмент стратегического планирования и контроля.

3.Региональной программы обращения с отходами – инструмент финансирования региональной схемы.

4.Расширенная ответственность производителей – источник средств для переработки отходов потребления.

5.Обращение с отходами как коммунальная услуга – единые тарифы на обращение с отходами.

Деятельность уполномоченной Организации по управлению отходами в области может быть организована в формате ГЧП, в соответствии с разработанной и согласованной с акиматом Схемой зонирования области.

Инструменты реализации модели управления отходами

Одной из ключевых задач при разработке региональной схемы является сбор и обработка информации. Необходимо в кратчайшие сроки получить достоверные данные обо всех участниках рынка по обращению с отходами. Это сотни и тысячи юридических лиц (компаний - отходообразователей), десяток компаний транспортировщиков отходов (десятки и сотни единиц автотранспорта), и тысячи контейнерных площадок. Ошибки на этом этапе сбора данных могут привести к построению некорректной территориальной схемы по обращению с отходами.

В целях создания системы управления, мониторинга и принятия решений в сфере обращения отходами на базе уполномоченной Организации должна быть создана АИС региональной системы управления отходами области Жетiсу, единицей которой должен стать Кербулакский район.

Целью создания АИС является автоматизация процессов сбора, хранения, актуализации, обработки, анализа, планирования, представления визуализации данных о системе организации и осуществления на территории Области Жетiсу, включая территорию Кербулакского района.

НЕОБХОДИМЫЕ РЕСУРСЫ

По результатам проведенного исследования для реализации мероприятий, предлагаемых в данной Программе управления коммунальными отходами в Кербулакском районе области Жетiсу на период 2024 – 2029 годов, требуются финансовые ресурсы в объеме 858 469 тыс. тенге, в том числе 496 005 тыс. тенге из местного бюджета и 362 464 тыс. тенге – иные, внебюджетные источники.

Необходимые финансовые ресурсы для реализации мероприятий Программы по управлению коммунальными отходами в Кербулакском районе области Жетicу на период 2024 – 2028 годов по годам приведены в таблице ниже (Таблица 43).

Таблица 43 – Необходимые финансовые ресурсы для реализации мероприятий Программы

По годам	Всего тыс. тенге	Республиканск. бюджет тыс. тенге	Местный бюджет тыс. тенге	Другие источники финансированиятыс. тенге
2024 г.	10 593	-	10 593	-
2025 г.	419 402	-	184 188	235 214
2026 г.	264 733	-	149 933	114 800
2027 г.	54 159	-	54 159	-
2028 г.	60 017	-	47 567	12 450
2029 г.	49 567	-	49 567	-
Итого:	858 469	-	496 005	362 464

ПЕРВООЧЕРЕДНЫЕ МЕРОПРИЯТИЯ И ПЛАН РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ

В данном разделе представлены первоочередные мероприятия и план их реализации Программы с целью достижения целевых показателей Программы (раздел 4).

Первоочередные мероприятия и план реализации Программы управления ТКО разделены на две части (Таблица 44 и Таблица 45:

1.На уровне области Жетicу, куда входят следующие мероприятия:

-Информационные мероприятия

-Образовательные мероприятия

-Научно-исследовательские, опытно-конструкторские и проектно-изыскательские работы

-Организационные мероприятия

-Системные мероприятия (Мероприятия по совершенствованию нормативно-правовой базы)

2.На уровне акимата Кербулакского района:

-Научно-исследовательские, опытно-конструкторские и проектно-изыскательские работы.

-Формирование производственно-технологической базы по обращению с отходами.

Таблица 44 - Первоочередные мероприятия и план реализации Программы управления ТКО области Жетicу

Таблица 45 - Первоочередные мероприятия и план реализации Программы управления ТКО Кербулакского района