Ішкі және сыртқы саясаттың 2004 жылға арналған негізгі бағыттары

Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы. Астана, 2003 жылғы 4 сәуір

Қымбатты отандастар!
Құрметтi депутаттар!

Бiздiң еліміз "Қазақстан-2030" ұзақ мерзiмді бағдарламасына және онжылдық стратегиялық жоспарға сәйкес ойдағыдай ілгерi дамып келедi.
Соңғы жылдары бiздің қолымыз жеткен табыстар аз емес. Қазақстанның нарықтық жаңғырулардағы жетістiктері, экономикалық өрлеуі мен халықтың тұрмыс деңгейiн көтеруi жалпыға мәлiм, әрi әлемдік қоғамдастыққа да танылып отыр.
Ұлттық қауіпсіздiк пен ішкi саяси тұрақтылықты нығайту, қоғамды одан әрі демократияландыру, өңiрлік ынтымақтастықты дамыту жөнінде ұдайы дәйектi шаралар қолданылып жатыр.
Ең бастысы, бiзде қоғам мен мемлекетті, экономика мен әлеуметтік саланы тұрлаулы дамытудың келелі жолдарын іздестiру тынымсыз әрі нәтижелі жүргізіліп келеді.
Бұл Жолдауда келесi, 2004 жылғы экономикалық және әлеуметтiк саясаттың, қоғамды одан әрі демократияландыру мен мемлекеттiк басқару тиiмдiлiгін арттырудың, мәдениет, бiлiм беру мен руханият салаларын дамытудың негiзгі бағыттары баяндалып отыр.

I. Экономикалық өсу

Бүгiнгi таңда Қазақстанның қолында экономикалық өсудiң жоғары қарқынын қамтамасыз ететін серпінді дамып келе жатқан отын-энергетика, металлургия және химия кешендерi бар.
Сонымен бiр мезгiлде бiздiң алдымызда экономиканың теңдестірмелiгін қамтамасыз ету өңдеушi өнеркәсiп, жоғары технологиялы және ғылыми қамтымды өндірістердi, өндiрiстiк инфрақұрылымды және агроөнеркәсiп секторын ілгерілете дамыту жөніндегі аса маңызды міндеттер тұр.

1.1. Аграрлық саясат

Өткен жылғы Жолдауымда мен 2003-2005 жылдарды ауылды өркендету кезеңi деп жарияладым.
Елiмiздiң ауыл шаруашылығы мен ауылдық аумақтарын жаңғырту мен дамыту жөніндегі негізгi мiндеттерді шешу Yкiметтiң алдағы кезеңдегі әлеуметтiк-экономикалық саясатының басты мазмұнын құрайтын болады.
Мұны ойдағыдай іске асыру үшін қазiрдің өзінде мемлекеттік басқару жүйесiнде құрылымдық қайта құру жүргізілді.
Өткен жылдың iшiнде Жер , Су және Орман кодекстерiнің, "Өсiмдiк шаруашылығындағы міндеттi сақтандыру туралы" Заңның жобалары әзiрленiп, Парламентке ұсынылды, "Ветеринария туралы" , "Өсiмдiктердi қорғау туралы" , "Тұқым шаруашылығы туралы" Заңдар қабылданып, "Өсiмдiктер карантині туралы" Заңға өзгерiстер мен толықтырулар енгiзілдi.
Бекiтілген бағдарламалық құжаттарға сәйкес мемлекет 2004-2005 жылдары ауыл экономикасына 150 миллиард теңгеден аса қаражат жұмсауды жоспарлап отыр. Соның iшiнде 2004 және 2005 жылдары бұл сома жыл сайын 10 миллиард теңгеге ұлғайтылады.
Алдағы екi жылда денсаулық сақтау мұқтаждарына қосымша 30 миллиард теңге, яғни жыл сайын 15 миллиард теңгеден бөлiнедi. Сонымен бipгe 2003-2005 жылдары ауылдағы білiм беру мен денсаулық сақтау iсiне, ауылды сумен жабдықтау объектілерiне инвестицияға мемлекеттiк бюджеттен жыл сайын 15 миллиард теңгеден бөлiнетiн болады.
Мен Мемлекеттік аграрлық азық-түлік бағдарламасынан тыс биылғы жазда Ауылдық аумақтарды дамытудың мемлекеттiк бағдарламасын бекiтсем деп отырмын.
Сөйтіп, 2004 жылдан бастап, оны іске асыруға да мемлекет едәуір қаражат бөлетiн болады.
Бұл бағдарламаның мақсаты - ауылдың әлеуметтік дамуын жеделдету және жұртты тоқыраулы әрi экологиялық және экономикалық жағынан келешегі күмәндi ауылдық аумақтардан көшiруге және еңбекке орналастыруға жәрдем көрсету.
Ocы орайда, ауыл экономикасына мемлекеттiк қолдаудың өсе түскен көлемiнiң де, жерге жеке меншiк құқығын енгізудiң д е - тегінде, осының бәрiнің де, елiмiздiң экономикасындағы аграрлық сектордың үлесiн ұлғайту, тиiсiнше ауылдағы әлеуметтік проблемаларды шешу үшiн жасалып отырғанын еске салған орынды деген ойдамын.

1.2. Индустриялық-инновациялық саясат

Бүгінгi таңда теңдестірмелi және тұрлаулы даму үлгісін түзген кезде бiз экономиканы шикізаттық бағдарынан өңдеушілік бағдарға қарай диверсификациялау жолдарын айқындап алуымыз керек.
Қазақстанның кенен байлығы - минералдық шикізаттың қайтып қалпына келмейтін жадығат екені, әрi кен орындарының уақыт өте келе сарқылатыны белгілi. Мұның өзi болашақта әуелi экономикалық, содан кейін саяси тәуелсіздігімізден айырылып қалуымызға әкелiп соғуы мүмкiн.
Сондықтан, менің тапсырмам бойынша Үкімет 2015 жылға дейiнгі Индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын әзiрледi.
Басты міндет - 2000 жылмен салыстырғанда IЖӨ-нi 2015 жылға қарай 3,5 есе ұлғайту.
Бағдарламаның негізгi мақсаты - кәсіпкерлік ахуал, бәсекелестік орта қалыптастыру, жеке меншік секторды қосылған құны жоғары өндірістер құруға ынталандыратын қоғамдық институттар жүйесiн құру.
Бұл ретте қара және түстi металлургияда, шикiзат өңдеу, соның ішінде ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеу саласында , осындай өндірістер құру жөнiнен елеулi әлеует бap.
Мұндай өндiрiстердi ұйымдастырудың осы заманғы тәсiлдерi мемлекет тарапынан көтермелеудi, жоғары технологиялы орталықтар құруды талап етедi.
Технопарктер жасақтау арқылы қолдағы ғылыми базаны: Алматы түбiндегі Алатау кентіндегі ақпараттық технологиялар орталығын, Степногордағы биотехнологиялық орталықты, Курчатовтағы ядролық технологиялар орталығын бiлгiрлiкпен пайдалана бiлген жөн.
Бағдарламаны іске асыру барысында мәшине жасауға, әсiресе мұнай-газ саласына, сондай-ақ көліктi дамытуға баса назар аудару қажет.
Бағдарламаға мемлекеттік қолдау көрсету жеңілдікпен кредиттер бөлудi, экспортты сақтандыруды, құрылтайшы капиталға, коммерциялық ақпарат таратуға үлестік қатысуды көздейдi.
Бiз инвестициялық сипаттағы тiкелей мемлекеттік шығасылардың жылына орта есеппен 38 миллиард теңге (250 млн. доллар) болатынын жоспарлап отырмыз. Бұл қаражаттың едәуiр бөлегі өндірiстік және ғылыми инфрақұрылымды жасақтау мен жаңартуға жұмсалатын болады.
Бұл орайда ғылыми және инновациялық үрдiске деген көзқарасымыздың өзін өзгертуіміз керек.
Ғылымды реформалау құрылымдық өзгерiстерді ғана емес, оны қаржыландыру көлемiн де қамтуға тиіс. Яғни ғылыми және қолданбалы зерттеулердi мемлекеттiк қаржыландыру көлемi ұлғайтылуы қажет.
Алға қойылған мiндеттер сыртқы сауда саясатының қағидаттарын қайта қарауды талап етедi. Елiмiздiң өңiрлік интеграциямен, әлемдiк қалыптарға көшумен, тауарлар өндiрісін және қызмет көрсетуді экспортқа бағдарлаумен ұштастыру арқылы сауданы ырықтандыру бағытын ұстануға тиiс eкені қазiрдің өзінде айқын болып отыр.
Индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын iске асыру мақсатында даму институттарының жүйесі құрылады әрi капиталданатын болады.
Соның ішінде, қазiрдің өзінде жинақтаушы, сондай-ақ тұрақтандырушы уәзипалар атқарып жатқан Ұлттық қop бap.
Таяу уақытта Қазақстанның инвестициялық қоры құрылатын болады. Ол капиталына үлестiк қатысу арқылы қосылған құны жоғары тауарлар өндіретін қазақстандық компаниялардың құрылуына жәрдемдесуге тиiс.
Ғылыми-техникалық және кәсіпкерлік салалардың тұрақты өзара iс-қимылын қамтамасыз ету мақсатында Инновациялық қор құрылып, оған инновациялар мен венчурлық кәсiпкерлiктi дамыту мен енгiзу жөнiнде неғұрлым кең өкiлеттiктер жүктеледі.
Қазақстан даму банкi қазiрдің өзінде экономиканың шикізаттық eмec секторында жұмыс істейтiн отандық кәсiпорындарға кредит бөлу жөнiндегі қызметті қолға алып, 23 миллиард теңгеге (150 млн. доллар) жуық кредиттер бердi. Оның міндеті - өңдеуші өнеркәсіп пен өндiрiстiк инфрақұрылымды дамытуға жәрдемдесу.
Yкiметтің сонымен бiрге халықаралық саудаға қатысты саяси тәуекелдi сақтандырумен шұғылдануға тиіс Экспортты сақтандыру жөніндегі корпорация құруы қажет.
Даму жөніндегі мемлекеттік институттардың нарықты алмастырмайтынын немесе ығыстырмайтынын, қайта бәсекеге қабiлеттi экономиканың қозғаушы күшіне айналып, серіктестік қағидаттары негізiнде жеке кәсiпорындарды инновациялық үдерiске тартатынын атап көрсету керек.

1.3. Интеграциялық саясат

Жедел экономикалық өрлеуге бiздiң мемлекетiміздің интеграциялық жаhатшiлiгі жәрдемдесетін болады. Жуырда ТМД-ның opтaқ экономикасының 90 пайыздан астамын құрайтын Ресейдiң, Қазақстанның, Украина мен Беларусьтiң Өңірлiк интеграция ұйымын жасақтау туралы мәлімдегені өздеріңізге белгілi. Бiздiң елiмiз осы бiрлестiктің мұраттарын нақтылы жүзеге асырудың дәйекті жақтаушысы болып қала бередi.
Мұнда көп нәрсе біздiң мемлекеттеріміздің заңнамалық базаларын үйлестiруi және парламентшiлердің бұл үдеріске белсене қатысуына байланысты болады.

1.4. Инвестициялық саясат

Үстiмiздегi онжылдықта әлеуметтік-экономикалық салада жалпы iшкi өнiмді екi есе ұлғайтуды, сөйтіп, негізінен алғанда, кедейшілік пен жұмыссыздық проблемасын шешуді міндетімізге алғанымызды ecкe саламын.
Осыған орай экономика саласында 2004 жылы экономикалық өрлеудiң барынша жоғары қарқынына жету басты міндет ретiнде алға қойылып отыр.
Мұның өзi инвестициялардың тез өсуіне және жалпы ішкі өнімдегі жинақтау нормасының артуына тікелей байланысты.
Экономикалық өсімнiң жоғары қарқынын тұрақты ұстап тұру үшін бiздің таяудағы 4-5 жылдың ішінде негізгі капиталдың IЖӨ-ге қатысты жалпы жинақтау көлемiн 28 пайыз деңгейiне дейiн жеткiзуіміз керек. Соның iшінде мемлекеттiк инвестициялардың IЖӨ жөнiнде 2-ден 4 пайызға дейiнгі өсіміне жету шарт.
Биылғы жылы мемлекеттік бюджеттiң асыра орындалатыны, сөйтiп көкейге қонымды маңызды деңгейге - бiр триллион теңгеге жақындайтыны қазірдiң өзінде бiлiнiп отыр.
Сондықтан, биылғы мамырдың iшiнде-ақ бюджеттi нақтылай түсу қажет, ал экономиканың стратегиялық салаларында жұмыс iстейтiн мемлекеттік iрі кәсiпорындар акцияларының пакеттерін сатудан алынған жоспардан тыс түсімдерді Ұлттық қорға жiберу керек.
Осыған орай мен Үкiметке биылғы жылдың бюджетiн Парламентте нақтылаған кезде артылған қаражатты жинақтауға, сондай-ақ әлеуметтік дамуға бағыттауды тапсырамын.

1.4.1. Мемлекеттiк инвестициялар

Индустриялық-инновациялық бағдарламаның iске асырылуын қамтамасыз ететін жоғарыда аталған қаржы институттарын құру мен капиталдандыру мақсатында:
- Даму банкiнiң жарғылық капиталын ұлғайтуға және оның кредиттік жадығатын молықтыруға - 12 миллиард теңге;
- құрылатын Қазақстан инвестициялық қорының жарғылық капиталына - 23 миллиард теңге;
- құрылатын Инновациялық қорға - 3 миллиард теңге;
- Экспортты сақтандыру жөніндегі корпорация құру үшін - 7,7 миллиард теңге жiберудi ұсынамын.

1.4.2. Астананы дамыту

Астананы елiмiздiң орталығына көшiрудiң стратегиялық қажеттігі мен тиімділігі және оны oсы заманғы үлгіде абаттандыру керектігі бүгiнгi таңда бiр кездегідей ешкімнің күмән-күдігін туғызбасы анық.
Бас қаламыздың сәулет сұңғатын келiсті ету жөніндегі жасампаздық жоспарларды iске асыруды қолға алған екенбіз, ендеше бұл істі аяқсыз қалдырып, ақырына дейiн жеткiзбеуге бiздiң ешқандай қақымыз жоқ.
Елімiздiң жаңа астанасын салудың экономикалық, саяси және әлеуметтік тиімдiлігі турасында бiз жиі айтып жүрмiз. Айталық, Астана қаласын салу мен дамытуды қолға алған жылдардың ішінде оны абаттандыруға әртүрлi көздерден шамамен 2,5 миллиард доллар жұмсалып, мұның өзi елімiздің экономикалық өcуінe, өндірiсті жандандыруға, жұмыс орындарын құрып, салық алымдарын көбейтуге айтарлықтай үлес қосты.
Астананың үлгісі бойынша елiміздегі барлық облыс орталықтары көркейiп келедi. "Астананың өркендеуi - Қазақстанның өркендеуi" бағдарламасы жұмыс iстеп тұр.
Бiз астанамыздың құрылысына елеулi үлес қосып жатқан достас елдерге, шетел инвесторларына, отандық кәсіпкерлерге ризашылығымызды бiлдiремiз.
Менiң өтінішім бойынша олар бөлген өтеусіз қаражатқа биылдың өзiнде ғана 200 миллиондай АҚШ доллары сомасына құрылыстар салынып жатыр.
Алайда, алдағы уақытта бiз астана құрылысын оны дамытудың ұзақ мерзiмдi және орта мерзімді жоспарлары мен бағдарламаларының негізінде бюджет қаражатының есебiнен жоспарлы түрде жүргізуге көшуіміз керек.
Yкімет Астана қаласының әкімдігімен бiрлесiп, әлеуметтiк-мәдени мақсаттағы объектілер құрылысының белгiленген жоспарларға сәйкес жүргізілуіне қамқорлық жасауға тиіс.

1.4.3. Жеке инвестициялар

Бiздің экономикамыздағы жеке сектордың рөлі барған сайын арта беруге тиіс. Бүгінгі таңда зейнетақы жинақтау жүйесiнiң жиынтық капиталы 300 миллиард теңгеге жуықтап отыр. Банк жүйесіндегі депозиттер 600 миллиард теңгеден асып түсті.
Банктердiң жиынтық меншiк капиталы бiр жылдың ішінде үштің бiрiне ұлғайып, миллиард доллардан асып түсті, ал экономикаға берiлген кредиттер соңғы үш жылда 4,5 есе көбейдi.
Әлбетте, мұның бәрi де экономикалық өрлеудiң жоғары қарқынын қамтамасыз етедi және демеп отырады.
Дегенмен, бiз жеке жинақтаулар мен қорабалардың, ең бастысы экономикаға жасалатын инвестициялардың бұдан әлдеқайда өсе түсуiне мүдделіміз.

1.5. Салық саясаты

Салық азайған сайын, жеке инвестициялар көбейе түседi дегендi даусыз ақиқат санауға әбден болады.
Сондықтан да мен Үкіметке жекелеген салықтардың пәмiн одан әрi кемiту туралы Парламентке ұсыныс енгізудi тапсырамын.
Мен 2004 жылғы 1 қаңтардан бастап:
- қосылған құнға салынатын салықтың пәмін 16-дан 15 пайызға дейін кемiту;
- жұмыс берушiлердiң регрессивтiк шәкiл бойынша еңбекке ақы төлеу шығыстарының деңгейiне қарай әлеуметтiк салықты 20-дан 7 пайызға дейін шақтау арқылы оның пәмiн кемiту;
- жеке табыс салығының ең жоғарғы пәмiн 30-дан 20 пайызға дейін кемiту қажет деп санаймын.
Yкіметке шағын бизнес субъектілерінің оңайлатылған салық салу жағдайындағы қызметінің оңды тәжiрибесін ескеріп, арнайы салық уәжiптерінің аясын кеңейту мүмкіндігін зерделеуді тапсырамын.

II. Әлеуметтік даму

Экономикалық өрлеу қарқынын еселей келе, біз елiмiздiң экономикалық қуатын нығайтып қана қоймаймыз, сонымен қатар әлеуметтік даму міндеттерін шешу үшiн барынша кең мүмкіндіктеp ашамыз.
Бұл саясаттың маңызды бiр бөлiгі - зейнетақы мен жалақыны одан әрi арттыра беру.

2.1. Зейнетақылар

Зейнетақының ең төменгі деңгейін 5,5 мың теңгеге дейiн ұлғайту қажет деп санаймын.
Әрбiр зейнеткердiң еңбектегi еншiсiн, жұмыс өтілін, зейнеткерлікке шыққан кездегі жалақысын ескеріп, зейнетақылардың неғұрлым әділетті шамасын белгiлейтiн уақыт та жетті, әрі елiмiздiң оған мүмкіндігі де пайда болды деген ойдамын. Мұның өзi миллионға тарта зейнеткердiң зейнетақысын арттыруға мүмкіндік бередi.
Осы күрделi әрі едәуір қымбатқа түсетін, алайда абыройлы міндеттi шешуге бiз кідірiссіз, биылғы 1 маусымнан бастап кірiсуімiз керек. Yкiметке зейнетақылардың саралап арттырылуын жүзеге асыруды: биылғы 1 маусымнан бастап оларды қайта есептеудi, ал 1 шілдеден бастап төлеуге кiрiсудi тапсырамын. Жаңа ең төменгі зейнетақы да 1 шiлдеден бастап төленетiн болсын.
Есеп бұл үшін бiр жарым жылдың iшiнде қосымша 60 миллиард теңге, соның ішінде биылдың өзінде 20 миллиард теңгедей бөлу қажет болатынын көрсетіп отыр.
Соның нәтижесiнде зейнетақылардың opташа мөлшерi келесi жылы сегiз мың теңге деңгейiнен асып түсуге тиiс.

2.2. Жалақы

Ең төменгi жалақы, әлбетте, ең төменгі эейнетақыдан артық болуға тиіс екеніне қарамастан, ол биыл ғана сол деңгейге жетіп отыр.
Сондықтан да келесi жылдың 1 қаңтарынан бастап, жалақы 5000 теңгеден 6600 теңгеге дейiн, немесе 32 пайыз өсірiлетiн болады.
Мұның алдындағы жылдары бiз бюджеттегi мекемелер қызметкерлерінің жалақысын көтерген едiк. Өткен жылы тек мұғалiмдердің өздерiне ғана жалақы 35 пайыздан астам көбейтілдi.
Белсендi әлеуметтiк саясатымызды одан әрi жалғастыра беремiз, сөйтiп келесi жылдан бастап бюджеттiк сала қызметкерлерiнiң жалақысы орта есеппен тағы да 20 пайыз ұлғайтылады. Бұл ретте еңбекке ақы төлеу жүйесiн одан әрi жетiлдiре беру жоспарланып отыр.
Сонымен бip мезгілде еңбекке ақы төлеудiң әзiрленiп жатқан жаңа жүйесiнiң ауқымында мемлекеттiк қызметшілердiң жалақысы орта есеппен 50 пайыз арттырылады.
Бұл жолы Yкiмет еңбекақы төлемі кестесін бірінші кезекте ақысы төмен қызметкерлердің жалақысын көтеруді ескере отырып, нақтылай түсуге тиіс.
Тұтас алғанда 2004 жылы жалақыны көбейтуге мемлекет бюджеттен 50 миллиард теңгеден аса қаражат бөлінедi.
Сонымен қатар табыс деңгейі төмен адамдарға қолдау көрсету үшiн Үкiметке салықтарды кемiту кезiнде жеке табыс салығын есептеуге қажеттi салық салынбайтын ең төменгi мөлшердi кем дегенде 30 пайыз көтерудi тапсырамын.
Бұл шаралар табысы төмен қазақстандықтардың көпшiлігінің әл-ауқатын жақсартуға мүмкiндiк бередi әрi жұмыссыздықты едәуiр қысқартудың маңызды тұтқасына айналады.
Енді бiр маңызды мәселе туралы. Бiз еліміздің көшi-қон шығынының орнын толтырудың жайын да байсалды ойластыруымыз керек. Бұл түйiндi мәселе, өз жоспарларымызды іске асыруымыз осы мәселенi шешуімізге де байланысты болмақ.
Сол себептi Yкімет:
- тууды өсіруді;
- денсаулық сақтауды жақсарту есебінен өлім-жітімді кемітуді;
- ең әуелі еңбекке жарамды жастағы бұрыңғы қазақстандықтар есебiнен оралушыларды қабылдауды ұлғайтуды қарастыратын бағдарлама әзірлеуге тиіс.
Осыған сүйеніп, мен сондай-ақ келесі жылы оралмандарға арналған шаманы екі есе ұлғайту, әрi осы мақсатқа қосымша екі миллиард теңге жұмсау жөнінде мiндет қоямын.

2.3. Мәдени-тарихи мұраны сақтау

Руханият пен білім беру салаларын дамытудың аса маңызды құрамдас бөлiгi ретiнде биыл бiрқатар ауқымды жобалардың басын қосатын "Мәдени мұра" арнаулы орта мерзімдi бағдарламасын әзiрлеп, іске асыруға кірісуді ұсынамын.
Оның мақсаты:

Біріншіден, халықтың орасан мол мәдени мұрасын, соның iшiнде осы заманғы ұлттық мәдениетiн, фольклорын, дәстүрлерi мен салттарын зерделеудің бiртұтас жүйесiн жасау.

Екіншіден, ұлттық тарих үшiн ерекше маңызы бар елеулi мәдени-тарихи және сәулет ескерткіштерiн қалпына келтiрудi қамтамасыз ету.

Үшіншiден, ұлттық әдебиет пен жазудың санғасырлық тәжiрибесiн қорыту және кеңейтiлген көркем, ғылыми, өмiрбаяндық дестелер жасау.

Төртіншіден, мемлекеттік тiлде әлемдiк ғылыми ойдың, мәдениет пен әдебиеттің үздiк жетiстiктерi негізiнде гуманитарлық білім берудің толымды қорын жасау.
Мәдени-рухани даму жөнiндегi шаралардың iшiнде бiздiң бас қаламыздың мәдени ортасын қалыптастыруға айрықша назар аударылуға тиiс.
Yкiметке үш ай мерзiмнiң iшiнде Президент Әкiмшiлiгiнiң қатысуымен осы орайда тиiстi шешiм әзiрлеудi тапсырамын.

* * *

Мен ұсынып отырған барлық шаралар, әcipece, әлеуметтік даму мен экономикалық өсiмнiң жоғары қарқынын ұстап тұру мақсатындағы жинақтаулар қажеттігі жағынан алғанда теңдестірiлген әрi бiздiң мүмкіндіктерiмiзге сай келедi.
Сондықтан да Парламент депутаттарынан осы ұсынысты қолдауды сұраймын. Бұл шаралардың біздің азаматтарымыздың едәуiр бөлегiнiң әл-ауқатын айтарлықтай жақсартатынына күмән жоқ.

ІII. Демократияландыру және тиімді басқару

Біздiң алдымен экономика, содан кейiн ғана саясат дейтін қағидатқа сүйенiп, дәйектi түрде ашық қоғамға қарай iлгерiлеп келе жатқанымыз қазақстандықтарға мәлiм.
Алайда, бiзге басқа да жәйттер белгілi.
Егер 90-шы жылдардың басында ел билiгiн қолдан шығарып алсақ, онда ауыр дағдарыс жылдарында әрi көп ұлтты мемлекеттiң жағдайында бiздiң мемлекеттіктен де айырылып, экономиканы реформалау мiндеттерiн де шеше алмаған болар едiк. Бұған нақты мысалдар бар. Ал бiз бүгiнгі күнi өзiмiздiң табысқа жеткенiміздi мәлiмдеп отырмыз.
Елiмiздiң экономика мен мемлекеттiк құрылыстағы жетістіктерi қоғам дамуының кезекті кезеңi ретiнде саяси жүйені одан әрi ырықтандыру мәселелерiне баса көңiл бөлуге жағдай жасайды. Өзiмiздің бүгінгі болмысымызды екшей келгенде, мұны азаматтық қоғам дамуының кезекті кезеңі болады деу керек.
Бүгін бiзде демократия мен азаматтық қоғамның iргелi институттары құрылып отыр.
Соңғы уақыттың өзiнде ғана бiзде омбудсмен институты белгiленiп, Ұлттық кеңес, Бұқаралық ақпарат құралдары жөніндегі Қоғамдық кеңес құрылды.
Yкіметтің жанында алдағы уақыттағы демократияландыру мен азаматтық қоғамды дамыту жөнiнде ұсыныстар әзiрлейтiн Тұрақты жұмыс істейтін Кеңес қызмет атқарып жатыр.
Партиялар туралы жаңа заң қабылданғаннан кейiн елiмiздегі партия жүйесi нығайып келедi, үкіметтік емес ұйымдардың белсенділiгi арта түстi, әрі, ең бастысы, қоғамда саяси мәдениеттiң демократиялық үлгiсi тамыр тарта бастады.
Осы бағыттағы саясатымызды дәйекті жүзеге асыра отырып, бiздiң осы жолда кезектi қадамдар жасауымыз керек.
Алдағы кезеңге саяси реформалардың бес басым бағытын қамтитын бағдарламасын ұсынамын.

Бірінші.
Бiз мемлекеттік басқару жүйесiн жаңалап жетiлдiруiмiз керек. Мұндағы басты мiндеттер - мемлекеттiк басқару деңгейлерi арасындағы құзыреттіліктің ара-жiгін айқын ажырату, бюджетаралық қатынастар жүйесiн жетілдiру.
Ұлттық кеңестің кешегі күнi өткен отырысында бiз "Жергілiктi мемлекеттiк басқару туралы" Заңға енгiзiлмекшi өзгертулер мен толықтыруларды қарадық.
Бұлар - жергілiктi мемлекеттiк басқарудың аумақтық даму, төменгі деңгейлердегi, ең алдымен ауылдағы тиімді басқаруды қамтамасыз ету мәселелерiн шешудегi өкiлеттiктерiн одан әрi кеңейте беруге қатысты өзгертулер мен толықтырулар.
Ал мұны iске асыру үшiн жүзден астам заңдарға өзгертулер мен толықтырулар eнгізу керек. Сондықтан Yкiметтiң алдына 2004 жылдың қарсаңында билiктiң барлық деңгейлерiнiң оңтайлы уәзипалығын қамтамасыз ететін заңнамалық құқылық базаға тиiстi өзгертулер әзiрлеу міндетін қоямын.
Бюджеттік кодекстің жобасын әзiрлеу жұмысы аяқталып келедi, оны Үкімет биылғы мамырдың ішінде Парламенттiң қарауына енгізуге міндетті.
Осыған орай мен депутаттардан бұл құжатты мұқият зерделеп, осы биыл қабылдаудың қамын жасауды өтінер едiм: бұл 2005 жылға арналған бюджеттi келесi жылдан бастап, жаңа Бюджеттiк кодекстің негiзiнде қалыптастыруды қолға алу үшiн аса қажет.
Ал 2004 жылға арналған Республикалық бюджет туралы заңның жобасы қазiргі қолданылып жүрген "Бюджет жүйесi туралы" Заңның низамдарының негізінде әзiрленетін болады.
Басқару деңгейлердiң өкілеттіктерiн айқындау мен оларды қаржылық қамсыздандыру жөніндегі жұмысты аяқталған бетте бұл үдepic жергiлiкті басқару органдарының басшыларын сайлау тәжірибесін кеңейту арқылы тыңғылықты тиянағын табуға тиіс.
Бiздiң басты мiндетiмiз - жергілікті жердегi билiктің адамдар алдындағы жауапкершілігін көтеру, оларды әрбір адамның күнбе-күнгі мұқтажы мен қам-қарекетіне жақындата беру.
Ауылдық округтер деңгейiнде белгiлi бiр мерзiмге әкiмдердiң сайланбалылығын енгізуге болады деген ойдамын.
Содан кейінгі жерде аудан әкiмдерiн сайлауға байланысты эксперимент жүргiзуге көшкен жөн. Соның қорытындысына қарай мұндай тәжiрибенің ұтымдылығы мен оңтайлы үлгілерiн анықтау турасында байлам жасауға болатын секілді.
Тегінде, түпкі мұрат әкім сайлау ғана емес, мұны естен шығармау керек. Әлбетте бұл мәселені кезең-кезеңiмен қажетті жағдаяттардың қалыптасуына қарай шешкен дұрыс.
Сонымен қатар басқарудың барлық деңгейлерiне кадрлар даярлау үшiн жағдай туғызуға кідiрiссiз кiрiсу қажет деп санаймын. Әлемнiң үздiк университеттерiнде оқыту, елiмiзде санаты биiк университеттер құру, сондай-ақ отандық Мемлекеттік қызмет академиясын нығайту - бүгiнгi күннiң мiндеттерi, мiне, осындай. Мұның да демократиялық құрылыстың аса маңызды бiр факторы екенiне сiздер келiсесiздер деген ойдамын.
Бiз өз мәдениетiмiздiң құндылықтарын, бiрлiгіміздi, ұлтаралық және дiнаралық татулығымызды, саяси тұрақтылығымызды сақтай отырып, байыппен алға жылжи беретiн боламыз. Мен мұны қайталаудан жалыққан емеспiн.
Сонымен бiрге, бiрде-бiр елдің мемлекеттік және саяси құрылыстағы толымдылыққа жете алмағанын да, ешкiмнің ойдағыдай бюджетаралық қатынастар орната алмағанын да естен шығармаған жөн.
Дамыған өркениеттi деген елдердiң өзiнде ырықтандыру мен орталықсыздану кезеңдерiн мемлекет рөлiнiң күрт күшеюi мен орталықтану кезеңдерi алмастырып отырған: бәрi де нақтылы-тарихи жағдайлар мен даму кезеңдерiнiң парықтылығына байланысты.
Басқаның тәжiрибесiн көзсiз көшiрудiң, халықаралық сарапшылардың бiрi дөп басып айтқандай, бiреудiң дене мүшесiн басқа бiреуге салатын хирургиялық операция тәрiздi екенiн мықтап ұғынып алу керек, бөтен мүшенiң басқа денеге қабыспайтын кездерi жиi ұшырасатынын өздерiңiз де бiлесiздер.
Мұндай мәселеде абай болған жөн, әуелi бәрiн де мұқият екшеп алған абзал.
Үкiметке бұл мәселенi шетелдiк тақылеттес тәжiрибенi ескеріп, терең зерделеуi, сөйтiп нақтылы ұсыныстар енгiзудi тапсырамын.

Екiншi.
Сайлау жүйесiн одан әрi жетiлдiре беру қажет. Сайлау үдерiсi бұрынғыдан да айқын әрi ашық болуға тиiс.
Өткен жылдың өзiнде менің тапсыруым бойынша "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" Конституциялық заңға өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы" заң жобасы әзiрленген едi.
Онда Орталық сайлауком ЕҚЫҰ-мен бiрлесiп, саяси партиялармен өткiзген дөңгелек үстелдерде айтылған ұсыныстар ескерiлген. Биылғы жылдың басында заң жобасы Тұрақты жұмыс iстейтiн Кеңестің отырыстарында талқылаудан өткiзiлдi.
Үкiмет оны жұртшылық тарапынан айтылған ескертулер мен ұсыныстарды ескере отырып пысықтап, Парламентке енгiзуге тиiс.
Бұл заңның негiзгi нысанасы сайлау үдерiстерінiң айқындығын, ашықтығын және бәсекелестігiн қамтамасыз ету болуы керек.
Сайлаушылар тiзiмiн түзу, дауыс беру, дауыс беру қорытындысын шығару және сайлау нәтижесін анықтау жөнiнде автоматты ақпараттық жүйе енгiзу мiндет.

Үшінші.
Саяси жүйенi демократияландырудың маңызды бағыты - азаматтық қоғам институттарын одан әрi нығайта беру.
Бiздiң мiндет - бұқараның қолдауына ие болған, беделi биiк, қуатты әрi жауапкершілігi жоғары партиялардың iрге тартуына жәрдемдесу. Мұның өзi елiмiздiң стратегиялық мұраттарына сай келедi.
Өзiн өзi ұсыну институтын сақтай отырып, саяси партияларға Мәжіліс депутаттығына кандидаттар ұсыну жөнiнде айрықша құқық берілуін қажет деп санаймын.
Партиялардың дауыс беру қорытындыларын шығару кезiнде бақылауды жүзеге асыруы үшiн неғұрлым кең мүмкiндiктерi болуға тиiс.
Yкiмeттiк емес ұйымдармен арадағы өзара iс-қимылды да басқаша құру керек.
Осындай ұйымдарға конкурстық негiзде мемлекеттiк әлеуметтiк тапсырыс жүйесi арқылы экономикалық қолдау көрсету үрдiсi жемiстi болар едi деген ойдамын.
Бұл үшiн "Қазақстан Республикасындағы үкiметтік емес ұйымдар туралы" және "Мемлекеттiк әлеуметтiк тапсырыс туралы" заң жобаларын тезiрек әзiрлеп, қабылдаған жөн.
Бұл жұмыс жөн-жосықсыз ұзаққа созылып кеттi.
Үкiметтiң аталған заң жобаларын пысықтап, Парламентке енгiзуі қажет.
Кең ауқымды ынтымақтастыққа Үкiметтiк емес ұйымдардың жалпы республикалық съезi - Азаматтық форум арна тартуға тиiс. Оны биылғы жылдың екiнші жартысында өткiзу керек.

Төртінші.
Бiздiң бұқаралық ақпарат құралдарының қоғамымызды демократияландыру барысындағы peті мен орнын айқын анықтап алуымыз керек.
Қазақстанның тәуелсiз жылдарының iшiнде тәуелсiз бұқаралық ақпарат құралдарының уәзипалық етуi үшiн саяси, экономикалық және құқықтық жағдайлар жасалды. Мұның өзi заңнамалық, сондай-ақ низамдық кесiмдермен қуатталатын нақтылы шындық.
Бiзде БАҚ-тың басым көпшілiгi мемлекеттiк емес.
Мәселенiң мәнi мұнда да емес, ол баспасөз бен теледидардың цензура болмайтын, БАҚ жұмысының жеңiлдiктi тегершiктерi жасалған жағдайдағы, олардың қызметiнiң заңдық тегершiгi айқын анықталған жағдайдағы уәзипалық етуiнiң бекем тетiгiнде жатыр. Баспасөздi қаржылық қолдаудың бекем жадығаты бар, оны мемлекет нақ соңғы жылы белсене пайдалана бастады. Осы орайда тек үстiмiздегi жылы ғана 50 жаңа бұқаралық ақпарат құралының тiркелгенiн айтқан орынды.
Бұл - мемлекет пен қаламгерлер қауымдастығы бiрлесе жеткен белес.
Бұл - айтуға тұрарлық жетiстiк, тек оның маңызын түсiне бiлейiк.
Ендiгi жерде бiздiң баспасөз кеңiстiгi дамуының келешектегi бағыттары жайлы ойланғанымыз орынды. Әңгiме қоғам мен БАҚ-тың өзара жауапкершiлiгi туралы, билiк пен журналистердiң өзара жауапкершiлiгi туралы болып отыр.
Бұл бiр ғана Қазақстанның емес, осы заманғы қоғамдардың бәрінің де басында бap мәселе. Соңғы кездегi оқиғалар ұлттық қауiпсiздiк, саяси тұрақтылық, ұлтаралық татулық, дiнаралық келiсiм мүдделерi мемлекеттiк қана емес, сонымен қатар мемлекетаралық деңгейде басымдыққа ие бола бастағанын айқын көрсетiп отыр.
Бiздiң бiр байқағанымыз, белгiлi бiр жағдайларда ең демократияшыл деген мемлекеттердiң бұқаралық ақпарат құралдары ұлттық мүдденi қорғауға келгенде айқын тұғырда тұрады. Біз де бұдан сырт қалуға тиiс емеспiз.
БАҚ туралы жаңа Заң қабылдау қажеттігі пісiп-жетiлдi, онда сөз бостандығын қамтамасыз етудiң, сондай-ақ журналистердi меншiктеушiлердiң қысымынан қорғаудың осы заманғы нақты жағдайы ескерiлуге, сондай-ақ шенеунiктердiң еркiн баспасөздiң қызметiне араласқаны үшiн жауапкершілігi күшейтілуге тиiс.
Келесi тұсында БАҚ-тың заңдарды бұзғаны үшiн жауапкершілiгiн де айқындап беру мiндет. Қоғамға керегi - жалақорлық пен жалған сөз бостандығы емес, тура да тұғырлы сөз бостандығы.
Үкiмет үстімiздегі жылы журналистермен және жұртшылықпен бiрлесіп, тиiстi заң жобасын әзiрлеп, Парламентке енгiзуге тиiс.
Үкiмет БАҚ рыногындағы бәсекелестiк барысын айқын қадағалап отыруға, оның монополияға айналуына жол бермей, тежеп отыруға тиiс.
Бұқаралық ақпарат құралдары кемелдене түстi, елдiң мүддесін, яғни жеке өзiнің мүддесiн терең парықтай бастады. Ендiгi жерде өзiнiң дамуына жасалған қамқорлыққа жауапты тұғыр ұстануымен, яғни әрдайым әдiл ақпарат таратуға деген ұмтылысымен жауап қатады деген үміт зор.
Бұл даусыз ақиқат, мұны бiр ғана қарапайым себеппен бәрiмiз де көкейге тоқуымыз керек, өйткенi мұның басқадай тетiгi табиғатта жоқ.
Билiк пен БАҚ арасындағы үндесудiң көш басында, ең алдымен, журналистердiң қоғамдық бiрлестiктерi және ел Президентi жанындағы Бұқаралық ақпарат құралдары жөніндегі Қоғамдық кеңес тұрады және тұруға да тиiс.

Бесiншi.
Құқық қорғау мен сот органдарының қызметiн жетілдiре беру басты мәселелердiң бiрi болып қала береді.
Бұл мәселенi ең алдымен азаматтардың ажырағысыз құқықтары мен бостандықтарын қорғауды қамтамасыз ету тұрғысынан қарау керек деп санаймын.
Қылмысқа қатысты құқық аясын одан әрi iзгілендiрудi жалғастыра беру маңызды.
Өлiм жазасын қолдануға мораторий енгiзу үшiн Үкiметтiң осы мәселенi шешудің, атап айтқанда, жазаның өмiр бойына бас бостандығынан айыру сияқты түрін енгiзудiң ұйымдық, материалдық және заңнамалық шарттарын жасауға кiрiсетiн кезi жеттi.
Тәжiрибе мемлекеттiң сот жүйесiнiң зәрулiктерiне деген назары мен қамқорлығы судьялар құрамына қойылатын талапшылдықты арттырумен ұштастырылуға тиiс екенiн көрсетiп отыр.
Азаматтар күнi бүгiнге дейiн соттардан өз құқықтарының қорғаушысын, әдiлеттiң жоқшысын көре алмай жүр.
Алқабилер институтын кезең-кезеңiмен енгiзу жайын да ойластыру қажет.
Әлбетте, соттардың қызметiне бақылау жасау тұтқаларын күшейте түсу керек, әрине, бұл арада сот төрелiгiн атқару үдерiмiне араласпауды әсте естен шығармаған жөн.
Судьялардың кәсіптiк даярлығының сапасын да арттыру қажет. Сiрә, арнаулы оқу магистратурасын құрған жөн болар. Осы оқу орнын бiтiргендер ғана, әлбетте, судьялар болғаны дұрыс.
Конституцияға сәйкес қылмыстық қудалау органдарының iс жүргiзу қызметiне деген сот бақылауын күшейте түсу керек, ол үшiн тұтқындауға соттың санкциясын шығарту институтын енгiзуге дейiн бару керек.
Сонымен бiрге iстi қараудың сотқа дейiнгi кезеңдерде де, сондай-ақ сот сатыларында да оңайлатылған және жеделдетiлген ресiмдерiн енгiзу керек.

* * *

Қадiрмендi қазақстандықтар!
Құрметтi депутаттар!

Ең ауыр жылдардың өзiнде менiң халыққа "үлде мен бүлдеге ораймын" деп уәде бермегенiм, желеулетпе мәлiмдемелер жасамағаным, қайта бiздi реформалардың қиындықтары мен ауыртпалықтары күтiп тұрғаны, оның салмағы қарапайым халықтың иығына түсетiнi жайында сақтандырғаным сiздердiң естерiңізде. Алайда, мен халықтың тұрмыс жағдайы жақсарған үстіне жақсара түсетін күннің туатынына да жұртты сендiрген едiм.
Тарихи аса қысқа мерзiмнiң iшiнде бiз ең шұғыл экономикалық және саяси реформаларды жүзеге асырдық. Бiздiң өзiмiз де өзгердiк, бiздiң пайымымыз да, дүние танымымыз да өзгердi. Бiз ешкiмнiң де айрықша бiр ақыл айтуынсыз-ақ өз еңбегiмiз өз игiлiгiмiздiң кiлтiне айналатынын, ал мемлекеттің осыған қажеттi жағдайлар туғызуға тиiс екенiн түсiне бiлдiк.
Бүгiн мен берген уәдемдi орындап жатырмын деп ағымнан жарылып айта аламын. Қазақстан экономикасының өсуi бiздiң басты мұратымыз - халықтың әл-ауқатын арттыруға қызмет етiп жатыр. Менiң айтқаным да осы уақыт едi, мiне, сол уақыт та келдi. Бүгiн мен бiздiң ең жаңа тарихымызда әлеуметтiк шығыстарды барынша ұлғайтқанымыз жайында жариялау абыройына ие болдым, бiз бұл iстi көп ұзамай қолға аламыз, әрi оның игiлiгi әрбiр қазақстандыққа және әр отбасына тиетiн болады.
Осы мақсатқа мемлекеттiк қазынадан бiр жарым жылдың iшінде қосымша 120 миллиардтан аса теңге бөлiнедi, мұны бұрынғы жылдармен салыстыру мүмкiн емес.
Егер экономикамыз дәл осылайша жақсы жұмыс iстейтiн болса, онда, "Қазақстан-2030" ұзақ мерзiмдi Стратегиясында көзделгендей, бұл iлгерiлеу одан әрi арна тартады.
Өткен жылдардан бiр айырмашылығымыз сол, бүгiн бiздiң қолымызда экономикамыздың iргесiн өретiн төрт өзектi тұтқалы бағыттар бойынша даму мен жетiлдiру бағдарламалары бар, олар:
- аграрлық азық-түлiк бағдарламасы;
- индустриялық-инновациялық бағдарлама;
- инфрақұрылымды және энергетиканы дамыту;
- әлеуметтiк даму бағдарламалары.
Өткен жылдардан келесi бiр айырмашылығымыз сол, бүгiн бiздiң қолымызда қажеттi қаржы жадығаты да бар.
Iстiң ендiгi түйiнi - билiктiң барлық тармақтарының үйлесiмдi жұмыс iстеуiнде, ықпалды заңдарда және оларды мүлтiксiз орындауда жатыр.
Бiздiң ынтымағымыз, жасампаздық күш-қуатымыз, тұрақтылықты, азаматтық және жалпыұлттық татулықты сақтауға, елiмiздегi бейбiт өмiр мен тыныштықты қамтамасыз етуге деген ұмтылысымыз - Қазақстанның гүлденiп-көркею мен игiлiк жолында аршынды алға басуының басты кепiлi де сол.

Основные направления внутренней и внешней политики на 2004 год

Послание Президента народу Казахстана. Астана, 4 апреля 2003 года

Дорогие соотечественники!
Уважаемые депутаты!

Наша страна продолжает успешно развиваться в соответствии с долгосрочной Стратегией "Казахстан-2030" и десятилетним стратегическим планом.
За последние годы мы добились многого. Успехи Казахстана в рыночных преобразованиях, экономический рост и повышение уровня жизни населения общеизвестны и получили признание у мирового сообщества.
Принимаются последовательные меры по укреплению национальной безопасности и внутриполитической стабильности, дальнейшей демократизации общества, развитию регионального сотрудничества.
Главное, у нас идет непрерывный и плодотворный поиск перспективных путей устойчивого развития общества и государства, экономики и социальной сферы.
В настоящем Послании будут изложены основные направления экономической и социальной политики, дальнейшей демократизации общества, развития культурно-образовательной и духовной сфер в следующем, 2004 году.

I. Экономический рост

Сегодня Казахстан располагает развитыми, обеспечивающими высокие темпы экономического роста топливно-энергетическим, металлургическим и химическим комплексами.
В то же время перед нами встает важнейшая задача обеспечения сбалансированности экономики, опережающего развития перерабатывающей промышленности, высокотехнологичных и наукоемких производств, производственной инфраструктуры и агропромышленного сектора.

1.1. Аграрная политика

В прошлогоднем Послании 2003-2005 годы объявлены мной периодом подъема села.
Решение основных задач по возрождению и развитию сельского хозяйства и сельских территорий страны и будет составлять главное содержание социально-экономической политики Правительства на предстоящий период.
Для ее эффективной реализации уже проведена структурная перестройка в системе государственного управления.
В течение минувшего года разработаны и внесены в Парламент проекты Земельного , Водного и Лесного кодексов, Закона "Об обязательном страховании в растениеводстве", приняты законы "О ветеринарии" , "О защите растений" , "О семеноводстве" , внесены изменения и дополнения в Закон "О карантине растений".
В соответствии с утвержденными программными документами государство планирует вложить в сельскую экономику за 2003-2005 годы более 150 миллиардов тенге. В том числе в 2004 и 2005 годах с увеличением на 10 миллиардов тенге ежегодно.
В предстоящие два года на нужды здравоохранения будет выделено дополнительно 30 миллиардов тенге, по 15 миллиардов ежегодно. Кроме того, ежегодно в 2004-2005 годах в государственном бюджете будет выделяться по 15 миллиардов тенге на инвестиции в сельское образование, здравоохранение и сельские объекты водоснабжения.
Помимо государственной агропродовольственной программы я намерен летом этого года утвердить государственную программу развития сельских территорий .
И, начиная с 2004 года, на ее реализацию государство также будет выделять значительные средства.
Цель этой программы - ускоренное социальное развитие села и оказание содействия в переселении и трудоустройстве населения из депрессивных, экологически и экономически неперспективных сельских территорий.
Должен напомнить, что и возросшие объемы государственной поддержки сельской экономики, и внедрение права частной собственности на землю - все это делается для увеличения доли аграрного сектора в экономике страны и, соответственно, решения социальных проблем на селе.

1.2. Индустриально-инновационная политика

Выстраивая в настоящее время модель сбалансированного и устойчивого развития, мы должны определить пути диверсификации экономики от сырьевой к перерабатывающей.
Минеральное сырье, которым богат Казахстан, является невозобновляемым ресурсом , и месторождения со временем истощаются. И это может привести в будущем к потере экономической независимости, а затем - и политической.
Поэтому по моему поручению Правительство разработало Программу индустриально-инновационного развития до 2015 года .
Главная задача - увеличить ВВП к этому сроку по сравнению с 2000 годом в 3,5 раза.
Основная цель программы - создание предпринимательского климата, конкурентной среды, системы общественных институтов, которые будут стимулировать частный сектор к созданию производств с высокой добавленной стоимостью.
В этом отношении значительный потенциал по созданию таких производств имеют черная и цветная металлургия страны, переработка сырья, в том числе сельскохозяйственного.
Современные способы организации подобных производств таковы, что требуют государственного поощрения, создания высокотехнологичных центров.
Надо умело использовать имеющуюся научную базу посредством создания технопарков : в поселке Алатау под Алматы - центра информационных технологий , в Степногорске - биотехнологического центра , в Курчатове - центра ядерных технологий.
При реализации программы необходимо будет уделить особое внимание машиностроению, особенно нефтегазовому, а также развитию транспорта.
Государственная поддержка программы будет заключаться в льготном кредитовании, страховании экспорта, долевом участии в учредительном капитале, в распространении коммерческой информации.
Мы планируем, что непосредственные государственные затраты инвестиционного характера составят в среднем 38 миллиардов тенге (250 миллионов долларов) в год. Значительная часть этих средств будет направлена на создание и модернизацию производственной и научной инфраструктуры.
В этой связи необходимо пересмотреть наши подходы к научной и инновационной практике.
Реформа науки должна коснуться не только структурных преобразований, но и объемов ее финансирования. То есть объем государственного финансирования научных и прикладных исследований должен быть повышен.
Поставленные задачи требуют пересмотра принципов внешнеторговой деятельности. Уже сейчас ясно, что страна должна взять ориентир на либерализацию торговли, увязав ее с региональной интеграцией, переходом на мировые стандарты, с экспортной ориентацией производства товаров и услуг.
В целях реализации Программы индустриально-инновационного развития будет создана и капитализирована система институтов развития.
В их числе - уже действующий Национальный фонд , выполняющий сберегательную и стабилизирующую функции.
В ближайшее время будет создан Казахстанский инвестиционный фонд . Он призван способствовать созданию казахстанских компаний, производящих товары с высокой добавленной стоимостью, путем долевого участия в капитале.
В целях обеспечения постоянного взаимодействия научно-технической и предпринимательской сферы будет создан Инновационный фонд с закреплением за ним более широких полномочий по развитию и внедрению инноваций, венчурного предпринимательства.
Банк развития Казахстана уже начал свою деятельность по кредитованию отечественных предприятий, работающих в несырьевом секторе экономики, выдав кредитов на 23 миллиарда тенге (150 миллионов долларов). Его задача - способствовать развитию обрабатывающей промышленности и производственной инфраструктуры.
Правительству также необходимо создать Корпорацию по страхованию экспорта , которая станет заниматься страхованием политических рисков, связанных с международной торговлей.
Необходимо подчеркнуть, что государственные институты развития не будут замещать или вытеснять рынок, а станут движущей силой конкурентоспособной экономики, вовлекут частные предприятия в инновационные процессы на принципах партнерства.

1.3. Политика интеграции

Ускоренному экономическому росту будут способствовать интеграционные инициативы нашего государства. Как вы знаете, недавно Россия, Казахстан, Украина и Беларусь, составляющие более 90 процентов от общей экономики СНГ, объявили о формировании организации региональной интеграции. Наша страна будет выступать последовательным сторонником практической реализации целей этого объединения.
Многое здесь будет зависеть от гармонизации законодательных баз наших государств и активного участия в этом процессе парламентариев.

1.4. Инвестиционная политика

Напомню, что в текущем десятилетии в социально-экономической сфере мы обязались удвоить валовой внутренний продукт и решить в основном проблему бедности и безработицы.
В этой связи на 2004 год главной задачей в сфере экономики ставится достижение максимальных темпов экономического роста .
Это напрямую зависит от быстрого роста инвестиций и повышения нормы накопления в валовом внутреннем продукте.
Для поддержания устойчиво высоких темпов экономического роста нам нужно довести в течение ближайших 4-5 лет объемы валовых накоплений основного капитала по отношению к ВВП до уровня 28 процентов. В том числе добиться роста государственных инвестиций от 2 до 4 процентов от ВВП.
Уже сегодня видно, что государственный бюджет в этом году будет перевыполнен и приблизится к психологически важному уровню в один триллион тенге .
Поэтому есть необходимость уточнить бюджет уже в мае текущего года, а сверхплановые поступления от продажи пакетов акций крупных государственных предприятий, работающих в стратегических отраслях экономики, направить в Национальный фонд.
В этой связи я поручаю Правительству при уточнении в Парламенте бюджета текущего года направить излишки средств как на накопление, так и на социальное развитие.

1.4.1. Государственные инвестиции

В целях создания и капитализации вышеназванных финансовых институтов, обеспечивающих реализацию индустриально-инновационной программы, предлагаю направить:
- на увеличение уставного капитала Банка развития и наполнения его кредитных ресурсов - 12 миллиардов тенге ;
- в уставный капитал создаваемого Казахстанского инвестиционного фонда - 23 миллиарда тенге ;
- создаваемому Инновационному фонду - 3 миллиарда тенге ;
- для создания Корпорации по страхованию экспорта - 7,7 миллиарда тенге.

1.4.2. Развитие Астаны

Сейчас практически уже ни у кого не вызывает сомнений стратегическая необходимость и целесообразность переноса столицы в центр страны и ее обустройства в современном стиле.
Начав реализовывать большие планы по улучшению архитектурного облика нашей столицы, мы не должны и не можем позволить себе не довести это дело до конца.
Об экономических, политических и социальных выгодах от строительства новой столицы страны мы не раз говорили.
Так, за годы создания и развития Астаны в ее обустройство вложено уже порядка 2,5 миллиарда долларов из различных источников, что внесло свою лепту в экономический рост страны, оживление производства, создание рабочих мест и увеличение налоговых сборов.
По примеру Астаны преобразились все областные центры страны. Программа "Расцвет Астаны - расцвет Казахстана" действует.
Мы благодарны дружественным странам, нашим иностранным инвесторам, отечественным предпринимателям, которые вносят значительный вклад в строительство столицы.
На выделенные ими по моей просьбе безвозмездные средства только в этом году строятся объекты на сумму около 200 миллионов долларов США.
Но в дальнейшем нам необходимо переходить на плановое строительство столицы за счет бюджетных средств, основываясь на долгосрочных и среднесрочных планах и программах ее развития.
Правительству совместно с акиматом Астаны нужно позаботиться о том, чтобы строительство объектов социально-культурного назначения велось в соответствии с намеченными планами.

1.4.3. Частные инвестиции

В нашей экономике все большую роль должен играть частный сектор . Напомню, что сегодня совокупный капитал пенсионной накопительной системы приближается к 300 миллиардам тенге . Депозиты в банковской системе превысили 600 миллиардов .
Совокупный собственный капитал банков увеличился за год более чем на треть и превысил миллиард долларов , а кредиты экономике за последние три года увеличились в 4,5 раза.
Все это, конечно же, обеспечивает и поддерживает высокие темпы экономического роста.
Но мы заинтересованы в гораздо большем росте частных накоплений и сбережений, а главное - инвестиций в экономику.

1.5. Налоговая политика

Можно считать непреложной истиной, что чем меньше налоги - тем больше частных инвестиций.
Поэтому я поручаю Правительству внести в Парламент предложение о дальнейшем снижении ставок отдельных налогов.
Считаю, что начиная с 1 января 2004 года нам необходимо:
- снизить ставку налога на добавленную стоимость с 16 до 15 процентов;
- снизить ставку социального налога, дифференцировав ее от 20 до 7 процентов в зависимости от уровня расходов работодателей на оплату труда по регрессивной шкале;
- снизить максимальную ставку индивидуального подоходного налога с 30 до 20 процентов.
Поручаю Правительству, учитывая положительный опыт деятельности субъектов малого бизнеса в условиях упрощенного налогообложения, изучить возможность расширения сферы специальных налоговых режимов.

II. Социальное развитие

Наращивая темпы экономического роста, мы не только укрепляем экономическую мощь страны, но и создаем все более широкие возможности для решения задач социального развития.
Важнейший элемент этой политики - дальнейшее повышение пенсий и заработной платы.

2.1. Пенсии

Считаю необходимым увеличить уровень минимальной пенсии до 5,5 тысячи тенге.
Уверен, что пришло время, а у страны появились и возможности, для установления более справедливой шкалы пенсий с учетом трудового вклада каждого пенсионера, стажа его работы, заработной платы, с которой он ушел на пенсию.
Это даст возможность повысить пенсии почти миллиону пенсионеров.
К решению этой сложной и достаточно дорогостоящей, но благородной задачи мы должны приступить незамедлительно. Поручаю Правительству осуществить дифференцированное повышение пенсий: с 1 июня текущего года сделать их перерасчет, а с 1 июля - приступить к выплатам. И новую минимальную пенсию также начать выплачивать с 1 июля.
Расчеты показывают, что для этого необходимо дополнительно выделить в течение полутора лет около 60 миллиардов тенге, в том числе около 20 миллиардов уже в этом году.
В результате средний размер пенсий в следующем году должен превысить уровень восьми тысяч тенге.

2.2. Заработная плата

Минимальная заработная плата в этом году достигла уровня минимальной пенсии, хотя должна ее превышать.
Поэтому с 1 января следующего года она будет увеличена с
5 000 до 6 600 тенге, или на 32 процента.
В предыдущие годы мы повышали заработную плату работникам бюджетных учреждений. Только учителям в прошлом году заработная плата была увеличена более чем на 35 процентов.
В связи с продолжением активной социальной политики начиная со следующего года заработная плата работников бюджетной сферы будет увеличена в среднем еще на 20 процентов . При этом планируется дальнейшее совершенствование системы оплаты труда.
В то же время в рамках разрабатываемой новой системы оплаты труда заработная плата государственных служащих возрастет в среднем на 50 процентов.
При этом Правительство должно уточнить сетку оплаты труда, и в первую очередь, чтобы повышение коснулось низкооплачиваемых работников.
В целом на повышение заработной платы в 2004 году из государственного бюджета будет выделено более 50 миллиардов тенге.
Кроме того, в целях поддержки людей с низким уровнем доходов поручаю Правительству при снижении налогов не менее чем на 30 процентов повысить необлагаемый минимум для исчисления индивидуального подоходного налога.
Эти меры позволят улучшить благосостояние большинства казахстанцев с низкими доходами и станут важным фактором значительного сокращения безработицы.
Еще один важный вопрос. Нам необходимо серьезно задуматься над восполнением миграционных потерь нашей страны. Это серьезная проблема, от решения которой зависит реализация наших планов.
Поэтому Правительство должно разработать программу, включающую:
- увеличение рождаемости,
- снижение смертности за счет улучшения здравоохранения,
- увеличение приема иммигрантов, прежде всего из числа бывших казахстанцев работоспособного возраста.
Исходя из этого, я также ставлю задачу на следующий год увеличить вдвое квоту для оралманов, дополнительно направив на эти цели два миллиарда тенге.

2.3. Сохранение культурно-исторического наследия

В качестве важнейшей составляющей развития духовной и образовательной сферы предлагаю в этом году разработать и начать реализацию специальной среднесрочной программы "Культурное наследие" , которая включала бы в себя ряд масштабных проектов.
Ее цель:

во-первых, создать целостную систему изучения огромного культурного наследия народа , в том числе и современной национальной культуры, фольклора, традиций и обычаев.

Во-вторых , обеспечить воссоздание значительных историко-культурных и архитектурных памятников , имеющих особое значение для национальной истории.

В-третьих , обобщить многовековой опыт национальной литературы и письменности и создать развернутые художественные, научные, биографические серии.

В-четвертых , создать на государственном языке полноценный фонд гуманитарного образования на базе лучших достижений мировой научной мысли, культуры и литературы.
В числе мер по культурно-духовному развитию особое внимание должно быть уделено развитию культурной среды нашей столицы .
Поручаю Правительству с участием Администрации Президента в трехмесячный срок подготовить соответствующее решение по этому поводу.

* * *

Все предложенные мной меры, особенно в части социального развития и необходимости накоплений в целях поддержания высоких темпов экономического роста, сбалансированы и соответствуют нашим возможностям.
Поэтому обращаюсь к депутатам Парламента за поддержкой этих предложений. Они, несомненно, заметно улучшат благосостояние значительной части граждан нашей страны.

III. Демократизация и эффективное управление

Казахстанцы знают, что мы последовательно движемся к открытому обществу по принципу: сначала экономика, потом политика.
Мы знаем и другое.
Если бы в начале 90-х годов было упущено управление страной, то в годы тяжелого кризиса и в условиях многонациональной страны мы могли бы потерять государство, не решить задачи реформирования экономики. Тому есть реальные примеры. Мы же констатируем, что пришли к успеху.
Теперь достигнутое нами в экономике и государственном строительстве позволяет более глубоко сосредоточиться на вопросах дальнейшей либерализации политической системы.
Это будет очередным этапом развития гражданского общества с учетом наших реалий.
На сегодня у нас сформированы ключевые институты демократии и гражданского общества.
Только за последнее время учрежден институт омбудсмена, созданы Национальный совет, Общественный совет по средствам массовой информации.
При Правительстве работает постоянно действующее Совещание по выработке предложений по дальнейшей демократизации и развитию гражданского общества.
После принятия нового закона о партиях в стране укрепляется партийная система, активизируются неправительственные организации и, самое главное, в обществе утверждается демократический тип политической культуры.
Последовательно реализуя нашу политику в этом направлении, нам предстоит сделать на этом пути очередные шаги.
Предлагаю на предстоящий период программу политических реформ, включающую пять приоритетных направлений.

Первое.
Нам необходимо провести модернизацию системы государственного управления . Ее главные задачи - четкое разграничение компетенции между уровнями государственного управления, совершенствование системы межбюджетных отношений.
На состоявшемся вчера заседании Национального совета мы рассмотрели изменения и дополнения в Закон "О местном государственном управлении".
Они связаны с дальнейшим расширением полномочий местного государственного управления в решении вопросов территориального развития, организации эффективного управления на нижних уровнях, прежде всего на селе.
А для этого необходимо внести изменения и дополнения почти в 150 законов . Поэтому ставлю перед Правительством задачу к началу 2004 года подготовить соответствующие изменения в законодательно-правовую базу, обеспечивающие эффективное функционирование всех уровней власти.
Завершается разработка проекта Бюджетного кодекса , который уже в мае текущего года Правительство обязано внести на рассмотрение Парламента.
Поэтому я хотел бы обратиться к депутатам с просьбой: внимательно изучить его и принять в этом году, с тем, чтобы уже со следующего года мы могли начать формирование бюджета на 2005 год на основе нового Бюджетного кодекса.
А проект закона о республиканском бюджете на 2004 год будет разрабатываться исходя из норм действующего Закона "О бюджетной системе".
Как только мы завершим работу по определению полномочий уровней управления и их финансового обеспечения, логическим завершением этого процесса будет расширение практики выборности глав местных исполнительных органов.
Наша главная задача - сделать власть на местах более ответственной перед людьми, приближенной к каждодневным проблемам и заботам конкретного человека.
Полагаю, что на уровне сельских округов можно ввести выборность акимов на определенный срок.
Затем уже следует провести эксперимент с выборами районных акимов . По его итогам нужно будет определиться с целесообразностью этой практики и наиболее оптимальной моделью.
Но надо помнить, что выборность акимов - не самоцель. Этот вопрос следует решать поэтапно, по мере создания необходимых условий.
Считаю также необходимым незамедлительно приступить к созданию условий для подготовки кадров всех уровней управления. Учеба в лучших университетах мира, создание элитных университетов в стране, а также укрепление отечественной Академии государственной службы - вот задачи сегодняшнего дня.
Мы будем двигаться шаг за шагом, сохраняя ценности нашей культуры, единство, межнациональное и межконфессиональное согласие, политическую стабильность. Я не устаю об этом повторять.
Но при этом всегда надо отдавать себе отчет в том, что ни одна страна не достигла совершенства в государственном и политическом устройстве, никто не построил идеальных межбюджетных отношений.
Даже у развитых цивилизованных стран этапы либерализации и децентрализации сменяются резким усилением роли государства и централизацией: все зависит от конкретно-исторических условий и объективности этапов развития.
Следует хорошо понимать, что попытки копирования чужого опыта, по меткому выражению одного из международных экспертов, сродни хирургической операции по трансплантации органов, когда, как вы знаете, происходит сильнейшая реакция отторжения.
В таких вопросах надо быть осторожным и все тщательно взвешивать.
Поручаю Правительству глубоко изучить данный вопрос с учетом аналогичного зарубежного опыта и внести конкретные предложения.

Второе.
Предстоит продолжить совершенствование избирательной системы. Избирательный процесс должен стать еще более прозрачным и открытым.
Еще в прошлом году по моему поручению был разработан законопроект "О внесении изменений и дополнений в Конституционный закон "О выборах в Республике Казахстан".
Он учитывает рекомендации "круглых столов", проведенных с политическими партиями Центризбиркомом совместно с ОБСЕ. В начале этого года законопроект прошел обсуждение на заседаниях постоянно действующего Совещания.
Правительству нужно его доработать с учетом высказанных общественностью замечаний и предложений и внести в Парламент.
Основной целью этого закона должна быть прозрачность, открытость и конкурентность избирательных процессов.
Следует внедрить автоматизированную информационную систему составления списков избирателей, голосования, установления итогов голосования и определения результатов выборов.

Третье.
Важным направлением демократизации политической системы является дальнейшее укрепление институтов гражданского общества.
Наша задача - способствовать тому, чтобы существовали сильные и ответственные партии, пользующиеся массовой поддержкой и высоким авторитетом. Это отвечает стратегическим интересам страны.
Считаю необходимым, чтобы политические партии получили исключительное право выдвигать кандидатов в депутаты Мажилиса при сохранении института самовыдвижения.
Партии должны иметь и более широкие возможности для осуществления контроля при подведении итогов голосования.
По-иному нужно строить взаимодействие с неправительственными организациями.
Полагаю, что была бы продуктивной практика экономической поддержки НПО через систему государственного социального заказа на конкурсной основе.
Для этого необходимо ускорить подготовку и принятие законопроектов "О неправительственных организациях в Республике Казахстан" и "О государственном социальном заказе".
Эта работа неоправданно затянулась.
Правительству необходимо указанные законопроекты доработать и внести в Парламент.
Начало широкомасштабному сотрудничеству должен положить гражданский форум - общереспубликанский съезд НПО. Необходимо провести его во втором полугодии текущего года .

Четвертое.
Мы должны точно определиться с ролью и местом средств массовой информации в процессе демократизации нашего общества.
За годы независимости в Казахстане созданы политические, экономические и правовые условия для функционирования независимых средств массовой информации. Это реальность, подтверждаемая законодательными и нормативными актами.
Подавляющее большинство СМИ - негосударственные.
Но суть вопроса не в этом, а в реальном механизме функционирования печати и телевидения, когда нет цензуры, когда созданы льготные механизмы для работы СМИ, когда четко прописан юридический механизм их деятельности. Есть серьезные ресурсы финансовой поддержки масс-медиа, которые государство активно использует именно последний год. Кстати, только в текущем году уже зарегистрировано более 50 новых средств массовой информации.
Это та высота, которую государство и журналистское сообщество достигли вместе.
И это серьезное завоевание, значение которого трудно переоценить.
Но мы должны задуматься о новых направлениях развития медийного пространства. Речь идет о взаимной ответственности общества и СМИ, власти и журналистов.
Эта проблема имеется не только в Казахстане, она есть у всех современных обществ. События последнего времени ясно дают понять, что интересы национальной безопасности, политической стабильности, межнационального консенсуса, конфессионального мира становятся приоритетными не только на государственном, но и межгосударственном уровне.
Как мы наблюдаем, при определенных условиях СМИ даже самых демократических государств выбирают четкую позицию защиты национальных интересов. Мы не должны становиться исключением.
Назрела необходимость принятия нового закона о СМИ , который учел бы современные реалии обеспечения свободы слова, а также защиты журналистов от давления собственников и ужесточил бы ответственность чиновников за вмешательство в деятельность свободной прессы.
С другой стороны, необходимо также четко определить ответственность СМИ за нарушения законов. Общество требует свободы слова, а не свободы клеветы и дезинформации.
Правительству совместно с журналистами и общественностью необходимо разработать и внести в текущем году соответствующий законопроект в Парламент.
Правительство должно четко отслеживать процессы конкуренции на рынке СМИ, пресекая и не допуская его монополизации.
Средства массовой информации становятся зрелыми, понимают интересы страны, а значит - и свои собственные интересы. И, надеюсь, ответят на заботу об их развитии ответственной позицией, состоящей в распространении объективной информации.
Это аксиомы, которые все должны усвоить по той простой причине, что иного механизма просто нет.
Лидерами диалога власти и СМИ потенциально могут и должны стать в первую очередь общественные объединения журналистов и Общественный совет по средствам массовой информации при Президенте страны.

Пятое.
Одной из главных проблем остается совершенствование деятельности правоохранительных и судебных органов . Полагаю, что эту проблему нужно рассматривать прежде всего с позиций обеспечения защиты неотъемлемых прав и свобод граждан.
Важно продолжить дальнейшую гуманизацию сферы уголовного права.
Для того чтобы ввести мораторий на применение смертной казни, Правительству пора приступить к созданию организационных, материальных и законодательных условий решения данного вопроса, в частности, ввести такой вид наказания, как пожизненное лишение свободы.
Практика показывает, что внимание и забота государства к нуждам судебной системы должны сопровождаться повышением требовательности к судейскому корпусу.
Граждане до сих пор не видят в суде инструмента защиты их прав и восстановления справедливости.
Нужно подумать о поэтапном вводе института присяжных заседателей.
Следует также усилить правовые рычаги контроля за деятельностью судов, естественно, без вмешательства в процесс отправления правосудия.
Необходимо повысить качество профессиональной подготовки судей. Видимо, целесообразно создать специальную учебную магистратуру. Судьями должны становиться, как правило, только окончившие ее.
В соответствии с Конституцией следует усилить судебный контроль за процессуальной деятельностью органов уголовного преследования, вплоть до внедрения института судебного санкционирования ареста.
Также нужно законодательно установить упрощенные и ускоренные процедуры, как на стадии досудебного рассмотрения дела, так и в судебных инстанциях.

* * *

Дорогие казахстанцы!
Уважаемые парламентарии!

Вы помните, что в самые трудные годы я никогда не обещал народу "златых гор" и не делал популистских заявлений, а всегда честно предупреждал, что нас ждут трудности и тяготы реформ, которые лягут на плечи простого народа. Но я убеждал людей в том, что наступит время и жизненный уровень народа будет неуклонно повышаться.
В кратчайший исторический срок мы провели самые быстрые экономические и политические реформы. Изменились мы сами, наше мышление и мировоззрение. Мы без особых подсказок поняли, что только собственный труд станет источником благосостояния, а государство должно создать для этого законные условия.
Сегодня я могу ответственно сказать, что я выполняю обещанное . Рост экономики Казахстана служит нашей главной цели - росту благосостояния народа.
Я говорил об этом времени, и вот оно наступило.
Мне выпала честь объявить о крупнейших в нашей новейшей истории повышениях социальных расходов, которые мы начнем уже скоро и которые затронут каждого казахстанца и каждую семью.
На эти цели из государственной казны в течение полутора лет будет выделено дополнительно более 120 миллиардов тенге , что несопоставимо с прежними годами.
Если экономика будет работать так же хорошо, то эта тенденция будет сохраняться, как это и было предусмотрено долгосрочной Стратегией "Казахстан-2030".
Сегодня, в отличие от прошлых лет, у нас есть в наличии программы развития и совершенствования по четырем стержневым опорным направлениям, на которых основывается наша экономика:
- агропродовольственная программа;
- индустриально-инновационная программа;
- развития инфраструктуры и энергетики;
- программы социального развития.
Сегодня, в отличие от прошлых лет, у нас есть в наличии и необходимые финансовые ресурсы.
Дело - за слаженной работой всех ветвей власти, за эффективными законами и их исполнением.
А наша сплоченность и созидательная энергия, стремление сохранить стабильность, гражданское и общенациональное согласие, обеспечить мир и спокойствие в стране будут главным залогом поступательного продвижения Казахстана к процветанию и благополучию.