"Қазақстан-2050" Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты

Қазақстан Республикасының Президенті - елбасы Н.Ә. НАЗАРБАЕВТЫҢ Қазақстан халқына Жолдауы, Астана қ., 2012 жылғы 14 желтоқсан.

Қадірлі қазақстандықтар!
Қымбатты отандастар!

      Біз бүгін Тәуелсіздік күні қарсаңында жиналып отырмыз.

      Міне, біз 20 жыл бойы осы ұлы мерекені мақтанышпен атап өтіп келеміз.

      1991 жылғы 16 желтоқсанда біз – Қазақстан халқы – егемендікті, бостандықты, әлемге ашықтықты таңдадық. Бүгінгі күні осы құндылықтар біздің күнделікті өміріміздің бөлшегіне айналды.

      Сол кездері, сапарымыздың басында бәрі басқаша болды. Енді біздің ортақ күш-жігер жұмсауымыздың арқасында ел танымастай болып өзгерді.

      Біз бүгін – өзіндік бет-бейнесі бар, өзіндік ерекшеліктері мен өзіндік ұстанымы бар табысты мемлекетпіз.

      Біздің алғы шепті алуымыз қымбатқа түсті.

      Ел 20 жыл бойы егемендігіміз бен саяси салмағымызды нығайтуға жұмыс істеді. 20 жыл өткен соң бұл мақсатқа қол жетті. Қалыптасу кезеңі табысты аяқталды.

      Қазақстан ХХІ ғасырдың басында тәуелсіз әрі өзіне сенімді болып отыр.

      Жаһандық дағдарыстың жалғасуының әсерінен әлемде болып жатқан өзгерістер бізді үрейлендірмейді. Біз оларға дайынбыз. Біздің ендігі міндетіміз – егемендік жылдары қол жеткізгеннің барлығын сақтай отырып, ХХІ ғасырда орнықты дамуды жалғастыру.

      Біздің басты мақсатымыз – 2050 жылға қарай мықты мемлекеттің, дамыған экономиканың және жалпыға ортақ еңбектің негізінде берекелі қоғам құру.

      Мықты мемлекет экономикалық жедел өсу жағдайын қамтамасыз ету үшін аса маңызды болмақ.

      Мықты мемлекет күнкөріс саясатымен емес, жоспарлау саясатымен, ұзақмерзімді дамумен және экономикалық өсумен айналысады.

      Дәл осы себептен де Тәуелсіздік күні қарсаңында, қымбатты менің отандастарым, мен сіздерге жаңа Жолдау ұсынып отырмын.

      Бұл – еліміздің даму перспективаларына жасаған өзіндік пайымдауым.

      Бұл – жаңа саяси бағыт.

І. ҚАЛЫПТАСҚАН ҚАЗАҚСТАН – мемлекеттілігіміздің, ұлттық
экономикамыздың, азаматтық қоғамымыздың, қоғамдық
келісіміміздің, өңірлік көшбасшылығымыз бен халықаралық
беделіміздің дағдарыста сыналуы

      Дәл 15 жыл бұрын біз Қазақстан дамуының 2030 жылға дейінгі стратегиясын қабылдадық.

      Бұл 1997 жыл – кеңестік кезеңнен кейінгі бей-берекеттік түбегейлі еңсерілмеген, дағдарыс Оңтүстік-Шығыс Азияны және басқа да кейбір нарықтарды сансыратқан кезең болатын. Бізге де аса қиын соқты.

      Осы жылдар ішінде біздің Стратегиямыз басты мақсатымыздан ауытқымай, шамшырақ сияқты біздің жолымызға сәуле шашып, алға басуға жігерлендірді.

      1997 жыл естеріңізде ме?

      Парламентте мен сөз сөйлегеннен кейін абдырау мен абыржу болды.

      Көпшілік: "Бұл не – насихат па? Әлде аспаннан түскен нәрсе ме?" деп сауал қойып жатты. Сол кезде алға қойған міндеттер соншалықты асқақ болып көрінетін.

      Дегенмен "көз қорқақ, қол батыр" дейді ғой.

      Біздің алдымызда оқиғалар барысына өзгеріс енгізу сияқты ауқымды міндет тұрды. Жаңа елдің іргесін қалау керек болды.

      Ол міндетті шешу үшін біз үш бірдей жаңғырту жүргізуге тиіс едік: мемлекеттің іргесін қалау мен нарықтық экономикада серпіліс жасау, әлеуметтік мемлекеттің негіздерін қалау, қоғамдық сананы қайта өзгерту. Біз өзіндік жолымызды айқындауға тиіс едік. Бұл жол "Қазақстан-2030" Стратегиясында белгіленген болатын. Бұл құжат стратегиялық мақсаттар мен міндеттерді пайымдаған, көзқарасымыздағы маңызды серпіліс болды. Халық нақылында айтылғандай: "Мақсат – жетістіктің желкені". Орынды мақсаттар ғана табысқа жеткізеді.

      Бүгін дұрыс таңдау жасағанымыз туралы айту мен үшін үлкен абырой. 2008-2009 жылдардағы жаһандық дағдарыс осыны айғақтады. Қазақстан оған төтеп берді. Дағдарыс жетістіктерімізді сетінете алған жоқ, бізді қуатты ете түсті.

      Біз таңдаған ел дамуының саяси, әлеуметтік-экономикалық және сыртқы саяси үлгісі өз тиімділігін дәлелдеді.

1. Қуатты да табысты мемлекет

      Біздің басты жетістігіміз – тәуелсіз Қазақстанды құрғанымыз.

      Біз шекарамызды заңдық тұрғыдан ресімдедік. Елдің тұтастандырылған экономикалық кеңістігін құрдық. Елде өндірістік байланыстарды қайтадан орнықтырып, нығайттық. Бүгінде барлық өңірлер бір-бірімен ажырағысыз байланыста жұмыс істейді.

      Билік тармақтарының бөлінуіне негізделген заманауи мемлекеттік басқару жүйесін жасаған тарихи маңызды конституциялық және саяси реформалар жүргіздік.

      Елдің жаңа елордасы – Астананы салдық. Бұл заманауи қала біздің бойтұмарымыз бен мақтанышымызға айналды. Біз еліміздің мүмкіндігін әлемге көрсету үшін оның әлеуетін пайдалана алдық. Дәл сол себептен де халықаралық қауымдастық Қазақстанды ЭКСПО-2017 Халықаралық көрмесін өткізу орны ретінде таңдады. Егер Астана болмаса, бұл да болмас еді. Мұндай құрмет кез келгеннің еншісіне тие бермейді. Біздің еліміз кеңестен кейінгі кезеңдегі күллі кеңістікте ЕҚЫҰ-ға төрағалық еткен, осы Ұйымның Саммитін өткізген және жаһандық ауқымдағы іс-шара – ЭКСПО-2017-ні өзінде өткізетін бірінші ел екенін айтсақ та жеткілікті.

2. Демократияландыру мен ырықтандырудың орнықты процесі

      Біз "Алдымен экономика – cодан соң саясат" деген айқын формуламен ілгерілеп келеміз. Саяси реформалардың әрбір кезеңі экономика дамуының деңгейімен ұштасады. Сондықтан да біз саяси ырықтандыру жолын дәйекті ұстанудамыз. Осылайша ғана елді жаңғыртып, оны бәсекеге қабілетті етуге болады.

      Қоғам әрбір қадам басқан сайын демократияландыру мен адам құқықтары саласындағы ең жоғары стандарттарға жақындап келеді.

      Біз ел Конституциясында негізгі құқықтар мен бостандықтарды бекіттік. Бүгінгі күні Қазақстанның барлық азаматтары тең құқықтар мен мүмкіндіктерге ие.

3. Түрлі әлеуметтік, этностық және діни топтардың
келісімі мен татулығы

      Біз қазақ халқына, біздің мәдениетіміз бен тілімізге қатысты тарихи әділдікті қалпына келтірдік.

      Этностық, мәдени және діни әралуандыққа қарамастан, елімізде бейбітшілік пен саяси тұрақтылықты сақтадық.

      Қазақстан 140 этнос пен 17 конфессияның өкілдері үшін туған шаңырағына айналды.

      Азаматтық татулық пен ұлтаралық келісім – біздің басты құндылығымыз. Көпұлтты еліміздегі татулық пен келісім, мәдениеттер мен діндердің үндесуі әлемдік эталон ретінде танылған.

      Қазақстан халқы Ассамблеясы мәдениеттер үндесуінің бірегей еуразиялық үлгісі болды.

      Қазақстан жаһандық конфессияаралық үнқатысу орталығына айналды.

4. Ұлттық экономика. Халықаралық еңбек бөлінісіндегі
біздің роліміз

      Біз Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығында бірінші болып жеке меншікке, еркін бәсекелестікке және ашықтық принциптеріне негізделген нарықтық экономиканың заманауи үлгісін жасадық. Біздің моделіміз шетелдік инвестицияларды тартудағы мемлекеттің белсенді рөліне негізделген.

      Біз елімізге 160 млрд. доллардан астам шетел инвестициясын тарттық.

      Кәсіпкерлік қызмет үшін негізгі талаптар мен заманауи салық жүйесі қалыптасты.

      Біз ұлттық экономиканы жоспарлы түрде әртараптандырудамыз. Үдемелі индустрияландыру бағдарламасында екі бесжылдықта экономикамыздың бет-бейнеcін өзгертіп, оны шикізаттың әлемдік бағаларының ауытқуына тәуелсіз ету міндетін қойдым.

      Стратегия-2030 қабылданғаннан бері 15 жыл ішінде мемлекетіміз әлемдегі ең серпінді дамушы елдер бестігіне енді.

      Нәтижесінде, 2012 жылдың қорытындысы бойынша ІЖӨ-нің көлемі жағынан біз әлемнің 50 ірі экономикасының қатарына кіреміз.

      Әлемнің барлық елдері өз дамуын салыстыратын мойындалған рейтингтер бар. Осыдан алты жыл бұрын мен алдымызға әлемнің бәсекеге қабілетті 50 елінің қатарына кіру жөнінде жалпыұлттық міндетін қойдым. Қазақстан Дүниежүзілік экономикалық форумның рейтингінде51-орынды иеленді. Біз бүгін осы мақсатымызға таяқ тастам ғана қалдық.

5. Қоғамдық тұрақтылық пен келісімді қамтамасыз еткен күшті
әлеуметтік саясат

      Мен үшін әрқашан халықтың тұрмыс деңгейі басты өлшем болды әрі солай бола бермек.

      15 жыл ішінде қазақстандықтардың табысы 16 есе өсті.

      Табысы күнкөріс деңгейінен төмен азаматтардың саны 7 есе азайды, жұмыссыздар саны екі есе қысқарды.

      Біз әлеуметтік бағдарланған қоғамның негіздерін қаладық.

      Біз ұлт денсаулығын жақсарту ісінде едәуір ілгерілеуге қол жеткіздік.

      Денсаулық сақтау жүйесінің тиімділігін арттыру үшін оны ұйымдастыру, басқару мен қаржыландыру жүйесі реформаланды.

      Соңғы бес жылда ана өлімі шамамен 3 есе азайды, бала туу көрсеткіші бір жарым есе өсті.

      Білім алуға тең мүмкіндіктер жасалуда.

      Соңғы 15 жылда білім алуға жұмсалатын қаржы 9,5 есе өсті.

      Білім берудің мектепке дейінгіден бастап жоғары білімге дейінгі барлық деңгейлерін түбегейлі жаңғыртуға бағытталған Білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы іске асырылуда.

      Біздің адам капиталын дамытудағы ұзақмерзімді салымдар саясатымыздың арқасында қазіргі талантты жас ұрпақты өсірдік.

6. Әлемдік қауымдастық таныған ел

      Әлемдік саясатта біздің еліміз - талассыз халықаралық беделге ие жауапты да сенімді серіктес.

      Біз жаһандық қауіпсіздікті нығайту ісінде маңызды роль атқарамыз, халықаралық терроризмге, экстремизмге және есірткінің заңсыз айналымына қарсы күресте әлемдік қауымдастықты қолдаймыз.

      Біз өз қауіпсіздігіміз үшін халықаралық үнқатысу алаңы - Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңесті шақыруға бастамашылық жасадық. Бүгінгі күні АӨСШК халқы 3 млрд-тан асатын 24 елді біріктіреді.

      Соңғы 2-3 жылда Қазақстан Республикасы Еуропадағы Қауіпсіздік пен Ынтымақтастық Ұйымына, Ислам Ынтымақтастығы Ұйымына және Ұжымдық Қауіпсіздік Ұйымына төрағалық етті.

      Астана экономикалық форумында біз үнқатысудың жаңа пішінін – G-global-ды ұсындық. Бұл бастаманың мәні – әділетті де қауіпсіз әлемсипатын жасау ісінде күш-жігерді біріктіру.

      Біз жаһандық энергетикалық және азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге лайықты үлес қосамыз.

7. Ядролық қаруды таратпау режімін ілгерілетудегі біздің
белсенді роліміз

      Ядролық қаруды таратпау режімін нығайту жөніндегі бастамаларымыз – әлемдік тұрақтылыққа, тәртіп пен қауіпсіздікке қосқан сөзсіз үлесіміз.

      Әлемде алғашқы болып Семей ядролық полигонын жауып және атом қаруынан бас тарта отырып, біз жетекші ядролық державалардан – АҚШ-тан, Ресейден, Ұлыбританиядан, Франциядан және Қытайдан қауіпсіздігімізге берік халықаралық кепілдік алдық.

      Біз Орталық Азияда ядролық қарусыз аймақ құруда негізгі рөл атқардық және жер шарының басқа да аймақтарында, әсіресе, Таяу Шығыста осындай аймақтар құруға белсенді қолдау көрсетеміз.

      Біз әлемдік қауымдастықтың ядролық терроризм қатеріне қарсы тұрудағы күш-жігеріне қолдау жасаймыз.

      Қазір біз ядролық қатерді таратпау жөнінде одан әрі табанды шешімдер қабылдау қажеттілігі туралы батыл айтамыз. Ядролық қаруды таратпау туралы шарт таратпау режімінің арқауы болды және солай бола бермек.

      Ядролық сынақтарға жаппай тыйым салу туралы шарттың тезірек күшіне енуі таратпау режімін нығайтудың маңызды қозғаушысы болуға тиіс.

      Бұдан үш жыл бұрын БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы 29 тамызды Халықаралық ядролық сынақтарға қарсы іс-қимыл күні деп жариялау туралы ұсынысымды қолдады.

      Осының барлығы - жаһандық саясаттағы біздің рөлімізді тану. Осындай жауапты саясатының арқасында Қазақстан ядролық қаруды таратпау режімінің көшбасшысы, басқа мемлекеттер үшін үлгі болып танылды.

8. "Қазақстан-2030" Стратегиясы. Негізгі қорытындылар "Қазақстан – 2030" Стратегиясында біз еліміздің табысын жоспарладық.

      Біз алға қойған мақсаттарға дәйекті де табанды түрде қадам басып келеміз. 2008-2009 жылдардағы жаһандық дағдарыстың өзінде ұлттық экономикамыз өсуін жалғастырды.

      Бүгінгі күні мен үшін 2030 Стратегиясының мерзімінен бұрын орындауға қол жеткен параметрлерінің тұтас бір қатарын іске асырудың қорытындыларын шығару үлкен абырой.

      (1) ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК. Біздің алдымызда Қазақстанның тұтастығын сақтай отырып, елді дамыту міндеті тұрды. Біз жоспарлағаннан да асыра орындадық.

      Тұңғыш рет тарихта біздің мемлекет халықаралық дәрежеде танылған нақты шекарасын белгіледі. 14 мың шақырым мемлекеттік шекара межеленді.

      Қазақстан Каспий теңізінің айдынындағы ахуалды сенімді бақылауда ұстайды.

      Болашақта кез келген аумақтық даулардың туындау қаупі қазір сейілген. Біз ұрпақтарымызға көршілермен даулы аумақтар қалдырған жоқпыз.

      Біз адамның, қоғам мен мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін күшті, заманауи, қорғанысқа қабілетті әскерді, пәрменді құқық қорғау жүйесін құрдық.

      (2) Біз 140 этнос пен 17 конфессияның өкілдері тұратын елде ІШКІ САЯСИ ТҰРАҚТЫЛЫҚ ПЕН ҰЛТТЫҚ БІРЛІКТІ сақтап, нығайттық. Біздің саясатымыз табысты болды.

      Біз демократиялық даму үлгісі негізінде азаматтық қоғам институттарын дәйекті түрде қалыптастырдық. Адам құқықтары жөніндегі Омбудсмен институты құрылды.

      Бізде бұрын ешқашан көппартиялылық болмаса, қазір еліміздегі күллі саяси спектрді көрсететін партиялар жұмыс істейді.

      Бізде көппартиялы Парламент, парламенттік көпшілік қолдаған Үкімет бар.

      Азаматтық қоғам дамуда, тәуелсіз БАҚ жұмыс істеуде. Түрлі бағыттағы 18 мыңнан астам үкіметтік емес ұйымдар жұмыс істейді. 2,5 мыңдай БАҚ бар, оның 90%-ы – жеке иелікте.

      Қазақстан бүгінде мәдениетаралық және конфессияаралық үнқатысудың халықаралық орталығына айналды.

      Әлемдік және дәстүрлі діндердің алғашқы төрт съезі нақ біздің елімізде өтті.

      ХХІ ғасырда Қазақстан Шығыс пен Батыстың үнқатысуы мен өзара іс-қимылының көпірі болуға тиіс.

      (3) ШЕТЕЛДІК ИНВЕСТИЦИЯЛАР МЕН ІШКІ САЛЫМДАРДЫҢ ДЕҢГЕЙІ ЖОҒАРЫ АШЫҚ НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАҒА НЕГІЗДЕЛГЕН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУ. Біз дамудың нақты, орнықты және үдемелі қарқынына қол жеткізу міндетін қойдық.

      Біз осы міндетті тарихи тұрғыдан алғанда аса қысқа мерзімде шештік.

      Дәл осы "Қазақстан-2030" Стратегиясында басты назар экономикалық өсуге аударылды.

      Нәтижесінде, 15 жыл ішінде ұлттық экономиканың көлемі 1997 жылғы 1,7 триллион теңгеден 2011 жылы 28 триллион теңгеге өсті.

      Елдің ІЖӨ 16 еседен астам өсті. 1999 жылдан бастап Қазақстанның ІЖӨ-нің жыл сайынғы өсуі 7,6 %-ды құрап, алдыңғы қатарлы елдерді басып озды.

      Жан басына шаққанда ІЖӨ 1998 жылғы 1500 доллардан 2012 жылы 12 мың долларға жетіп, 7 еседен астам өсті.

      Қазақстан әуел бастан жан басына шаққанда тартылған тікелей шетелдік инвестициялардың көлемі жағынан ТМД-да көшбасшы болды. Бүгін бұл 9200 АҚШ долларына жетті.

      Біз сыртқы сауданың – 12 есе өсуіне, ал өнеркәсіп өнімін өндіру көлемінің 20 есе өсуіне қол жеткіздік.

      Осы жылдар ішінде мұнай өндіру – 3 есе, табиғи газ өндіру 5 есе ұлғайды. Біз шикізат ресурстарынан түскен кірісті Ұлттық қорға жібердік.

      Бұл – ықтимал экономикалық және қаржылық сілкіністерден қорғайтын сенімді қалқанымыз. Бұл – бүгінгі және болашақ ұрпаққауіпсіздігінің кепілі.

      Үдемелі индустрияландыру бағдарламасы аясында 2010 жылдан бастап жалпы құны 1 797 млрд. теңге болатын 397 инвестициялық жоба іске асырылды, 44 мыңнан астам жұмыс орны ашылды.

      "Бизнестің жол картасы-2020" бағдарламасы іске асырылған екі жыл ішінде жалпы көлемі 101,2 млрд. теңге сомасындағы кредит болатын 225 жоба мақұлданды.

      Біз – бүгін халқының табысы орташа деңгейдегі және серпінді дамитын экономикасы бар елміз.

      (4) ҚАЗАҚСТАН АЗАМАТТАРЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҒЫ, БІЛІМІ МЕН ӘЛ-АУҚАТЫ. Адамдардың жағдайын түбегейлі өзгертудің, өмір сүру жағдайын жақсартудың өмірлік маңызы бар. Атқарылған жұмыстың нәтижесі көзге бірден түседі.

      Орташа айлық жалақы 9,3 есе өсті. Зейнетақы төлемдерінің орташа мөлшері 10 есе ұлғайды.

      Халықтың нақтылы ақшалай кірістері 16 есе өсті.

      Егер 1999 жылы қаржыландыру 46 млрд. теңгені құраса, 2011 жылы 631 млрд. теңге болды.

      Денсаулық сақтаудың бес инновациялық объектісі – Балаларды оңалту орталығы, Ана мен бала орталығы, Нейрохирургия, Шұғыл медициналық көмек және Кардиология орталықтары кіретін медициналық кластер құрылды.

      Елдің барлық өңірлерінде сапалы медициналық қызметтер алу үшін қажетті жағдай жасалды.

      Еліміздің ең шалғай аудандарын медициналық қызметтермен қамтитын көлік медицинасы жедел қарқынмен дамуда.

      Ұлттық скрининг жүйесі ауруларды бастапқы сатысында анықтауға және олардың алдын алуға мүмкіндік береді.

      Дәрі-дәрмекпен тегін және жеңілдікті қамтамасыз ету енгізілді.

      Соңғы 15 жылда халықтың саны 14 млн-нан 17 млн. адамға дейін өсті.

      Өмір сүру ұзақтығы 70 жасқа дейін ұлғайды.

      Біз қолжетімді және сапалы білім беруді дамыту бағытын дәйекті жүргізудеміз.

      "Балапан" бағдарламасын іске асыру балаларды мектепке дейінгі білім берумен 65,4%-ға дейін қамтуға мүмкіндік берді.

      Міндетті мектепалды даярлық енгізілді, ол мектеп жасына дейінгі балалардың 94,7%-ын қамтыды.

      1997 жылдан бері республика бойынша 942 мектеп, сонымен қатар, 758 аурухана және өзге де денсаулық сақтау нысандары салынды.

      Біз әлемдік деңгейдегі зияткерлік мектептер мен кәсіптік-техникалық колледждер желісін дамытудамыз.

      Соңғы 12 жылда жоғары білім алуға берілетін гранттар саны 182%-ға ұлғайды.

      1993 жылы біз "Болашақ" атты бірегей бағдарлама қабылдадық, соның арқасында 8 мың талантты жас әлемнің таңдаулы университеттерінде озық білім алды.

      Астанада халықаралық стандарттар бойынша жұмыс істейтін заманауи ғылыми-зерттеу университеті құрылды.

      (5) ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ РЕСУРСТАР. Қазақстанның мұнай-газ кешені күллі экономиканың локомотиві болып табылады және басқа салалардың дамуына ықпалын тигізеді.

      Біз экономиканың заманауи, тиімді мұнай-газ және тау-кен өндіру саласын құруға тиіс едік. Біз бұл міндеттің үдесінен шықтық. Біз бүгін шикізат секторының табысын болашақ экономиканы құру үшін пайдаланудамыз.

      Елдің ІЖӨ-де мұнай-газ саласы үлесінің тұрақты өсу қарқыны байқалады, ол 1997 жылғы 3,7%-дан 2006 жылы 14,7%-ға және 2011 жылы 25,8%-ға өсті.

      Біз өткізу нарықтарын әртараптандырып, өз позицияларымызды берік орнықтырдық, сол арқылы өнімімізді өткізудің бір бағытқа тәуелділігін азайттық.

      (6) ИНФРАҚҰРЫЛЫМ, ӘСІРЕСЕ, КӨЛІК ПЕН БАЙЛАНЫС. Біз инфрақұрылымды дамыту міндетін алға қойдық. Біз мұны да еңсердік. Өткен жылдар ішінде өнеркәсіп, көлік инфрақұрылымы мен тыныс-тіршілік инфрақұрылымының ірі стратегиялық объектілері іске қосылды. Бұл - автомобиль және темір жол магистральдары, құбыр жолдары, логистикалық орталықтар, терминалдар, әуежайлар, вокзалдар, порттар және т.б.

      Осының барлығы көптеген қазақстандықтарға жұмыс тауып берді, біз өңірлік және жаһандық шаруашылық байланыстар жүйесіне кіріктік.

      Жыл сайын телекоммуникация тұтынушыларының саны өсе түсуде. Бұл стационарлық телефондарға да, ұтқыр байланысқа да, Интернетке де қатысты.

      Электронды үкімет азаматтардың мемлекетпен өзара іс-қимылын едәуір жеңілдетті.

      Соңғы 11 жылда автомобиль жолдары саласын дамытуға 1 263,1 млрд. теңге жұмсалды. Осы жылдар ішінде ортақ пайдаланудағы 48 мың шақырымнан астам жол, сондай-ақ 1100 шақырым темір жол салынды және реконструкцияланды.

      Қазіргі уақытта біз "Батыс Еуропа – Батыс Қытай" магистральдық көлік дәлізін салып, Жаңа Жібек жолын жаңғыртудамыз.

      Біз "Өзен–Түркіменстан шекарасы" темір жол желісін салып, Парсы шығанағы мен Үлкен Шығыс елдеріне жол аштық. "Қорғас-Жетіген" жолын төсеп, Қытайдың және күллі Азия құрлығының нарықтарына еніп, Шығыс қақпасын айқара аштық. Біз "Жезқазған-Бейнеу" теміржолын салуды бастадық.

      (7) КӘСІБИ МЕМЛЕКЕТ. Біз әкімшілік-әміршілдік жүйенің басқару дәстүрлерінен түбегейлі бас тартып, басқарушылардың заманауи әрі тиімді корпусын құруға тиіспіз. Барлық азаматтар тең құқықтар мен мүмкіндіктерге ие болатын, кадрларды іріктеу мен жоғарылатудың біз жасаған жүйесі мемлекеттік аппарат қызметінің кәсібилігі мен ашықтығының барынша жоғары деңгейін қамтамасыз етеді.

      Біз мемлекеттік басқаруда өзіндік тұрғыда төңкеріс жасауға қол жеткіздік, оны халыққа мемлекеттік қызметтерді көрсету сапасын арттыруға қайта бағдарладық.

      Осылайша 2030 Стратегиясында белгіленген негізгі міндеттер орындалды, қалғандары орындалу үстінде.

      Бүгінгі күні біздің әрқайсымыз "2030 Стратегиясы іске асты, заманауи Қазақстан орнықты" деп айта аламыз. Бұл – біздің бірлігіміздің, табанды да қажырлы еңбегіміздің нәтижесі, ұмтылыстарымыз бен үміттеріміздің жанды көрінісі.

      Біз өз жетістіктеріміз үшін мақтаныш сезіміне бөленеміз.

      Әлемдік дағдарыс біздің мемлекет пен қоғам ретінде орныққанымызды растады. Біздің шекарамыз, саяси жүйеміз, экономикалық үлгіміз ел ішінде де, одан сыртқары жерде де ендігі жерде елеулі келіспеушіліктер мен талас-тартыстардың өзегіне айналмайды.

      Енді біздің алдымызда жаңа міндет тұр. Біз мемлекетіміздің ұзақ мерзімді кезеңге бағдарланған одан әрі даму векторын күшейтуге тиіспіз.

ІІ. ХХІ ҒАСЫРДЫҢ ОН ЖАҺАНДЫҚ СЫН-ҚАТЕРІ

      Қазіргі уақытта адамзат жаңа жаһандық сын-қатерлермен бетпе-бет келуде.

      Еліміз бен өңіріміз үшін мен он негізгі сын-қатерді бөліп көрсетемін. Егер біз өз дамуымызда жаңа табыстарға одан әрі қол жеткізуді жоспарлайтын болсақ, олардың әрқайсысын міндетті түрде ескеруге тиіспіз.

Бірінші сын-қатер – тарихи уақыттың жеделдеуі.

      Тарихи уақыт аса жеделдей түсуде. Әлем қарқынды түрде өзгеруде және болып жатқан өзгерістердің жылдамдығы адамды таң қалдырады.

      Соңғы 60 жылда Жер тұрғындарының саны үш есе көбейді, ол 2050 жылға қарай 9 млрд. адамға жетеді. Осы кезең ішінде әлемдік ішкі жалпы өнім 11 есе өсті.

      Бүкіл әлемдік тарихи үдерістің жеделдеуі қай кезде де мемлекеттер алдында жаңа шектеусіз мүмкіндіктер ашады, ал оларды толығымен пайдаланғанымызды мен мақтан тұтамын.

      Соңғы 20 жылдан астам уақытта біз қоғам өмірінің барлық салаларына өте жоғары қарқынмен жаңғырту жүргіздік. Көптеген басқа елдерге 100, тіпті 150 жыл керек болған нәрселерді атқардық.

      Дегенмен осы уақытқа дейін жалпы жаңғырту үдерісіне кірікпеген әлеуметтік топтар бар. Оның объективті себептері де бар. Қоғамда адамдардың моральдық жай-күйі мен қоғамдық аңсар-үмітіне әсер ететін бірқатар теңгерімсіздік әлі де орын алуда.

      Біз осы теңгерімсіздікті жойып, қоғамның барлық жіктеріне қоғамдық жаңғырту үдерісіне кірігу мүмкіндігін беруіміз керек. Олар қоғамда өзінің лайықты орнын тауып, Жаңа саяси бағыт ұсынған мүмкіндіктерді толық пайдалануға тиіс.

Екінші сын-қатер – жаһандық демографиялық теңгерімсіздік.

      Жаһандық демографиялық теңгерімсіздік күн өткен сайын күшейе түсуде. Жалпыәлемдік тренд – адамзаттың қартаюы. Енді 40 жылдан кейін алпыс жастан асқан адамдардың саны 15-ке толмағандардан асып түседі. Туудың азаюы және адамзаттың қартаюы көптеген елдерде еңбек нарығындағы проблемаларға, атап айтқанда, еңбек ресурстарының жетіспеушілігіне сөзсіз әкеледі.

      Шиеленісе түскен демографиялық теңгерімсіздік жаңа көші-қон толқындарын туғызып, күллі әлемде әлеуметтік шиеленісті күшейте түседі.

      Біз Қазақстанда заңсыз еңбек мигранттары жергілікті еңбек нарықтарын тұрақсыздыққа әкелген елдің жекелеген өңірлеріндегі көші-қон қысымымен бетпе-бет келіп отырмыз.

      Біз таяу болашақта кері үдеріспен – елдің шегінен тыс жерлерден бізге келетін еңбек иммиграциясымен бетпе-бет келуіміз әбден мүмкін екенін түсінуге тиіспіз.

      Біз жас ұлтпыз. Еліміздегі орташа жас – 35. Бұл біздің адамдық әлеуетімізді сақтауға, әлемде өзіміздің дұрыс орнығуымызға зор мүмкіндік береді. Бүгінгі күні алға жылжуға бізде жақсы негіз бар.

      Елімізде әрбір іздеген адам табуына болатын жұмыс бар. Оның үстіне біздің әрқайсымыздың өзіміз жұмыс істеп, өзімізді асырауға мүмкіндігіміз бар. Бұл - біздің үлкен жетістігіміз.

      Мен сіздерді жалпыға ортақ еңбек қоғамына бастап келемін, онда жұмыссыздар жай ғана жәрдемақы алушылар емес, олар жаңа кәсіптерді меңгеретін болады, мүгедектер жасампаздық қызметпен белсенді түрде айналыса алады, ал корпорациялар мен компаниялар олардың еңбегі үшін лайықты жағдай жасай алады.

      Біздің жастарымыз оқуға, жаңа ғылым-білімді игеруге, жаңа машықтар алуға, білім мен технологияны күнделікті өмірде шебер де тиімді пайдалануға тиіс. Біз бұл үшін барлық мүмкіндіктерді жасап, ең қолайлы жағдайлармен қамтамасыз етуіміз керек.

Үшінші сын-қатер – жаһандық азық-түлік қауіпсіздігіне
төнетін қатер.

      Әлемдік халық саны өсуінің жоғары қарқыны азық-түлік проблемасын күрт шиеленістіріп отыр.

      Бүгіннің өзінде әлемде миллиондаған адам аштыққа ұшырап, миллиардқа жуық адам тағамның ұдайы жетіспеушілігін бастан кешіруде. Тамақ өнімдерін өндіруде революциялық өзгерістер жасамаса, осынау үрейлі цифрлар тек өсе түспек.

      Біз үшін бұл сын-қатер астарында орасан зор мүмкіндіктер бар.

      Біз қазірдің өзінде астық дақылдарын аса ірі экспорттаушылар қатарына ендік. Бізде аса ірі экологиялық таза аумақтар бар және экологиялық таза тағам өнімдерін шығара аламыз.

      Ауыл шаруашылығы өнеркәсібінде сапалы секіріс жасау толықтай қолымыздағы нәрсе. Бұл үшін бізге жаңа тұрпаттағы мемлекеттік ой-сана қажет болады.

Төртінші сын-қатер – судың тым тапшылығы.

      Әлемдік су ресурстары да қатты қысым көріп отыр.

      Соңғы 60 жылда жер шарында ауыз суды пайдалану 8 есе өсті. Осы жүзжылдықтың ортасына қарай көптеген елдер суды сырттан алдыруға мәжбүр болады.

      Су – барынша шектеулі ресурс және оның көздерін иелену үшін күрес жер бетіндегі шиеленіс пен жанжалдар себептерінің бірі ретінде, қазірдің өзінде геосаясаттың аса маңызды факторына айналып отыр.

      Сумен қамтамасыз ету проблемасы біздің елімізде де өткір болып отыр. Бізге сапалы ауыз су жетіспейді. Бірқатар өңірлер оның зардабын қатты тартуда.

      Бұл проблеманың геосаяси астары да жоқ емес. Қазірдің өзінде біз трансшекаралық өзендердің су ресурстарын пайдалануда бірқатар мәселелермен бетпе-бет келдік. Аталған мәселенің күрделілігіне қарамастан, біз оны саясаттандыруға жол бермеуге тиіспіз.

Бесінші сын-қатер – жаһандық энергетикалық қауіпсіздік.

      Барлық дамыған елдер баламалы және "жасыл" энергетикалық технологияларға инвестицияны ұлғайтуда.

      2050 жылға қарай алғанның өзінде оларды қолдану барлық тұтынылатын энергияның 50 %-на дейін өндіруге мүмкіндік береді.

      Көмірсутегі экономикасының дәуірі бірте-бірте аяқталып келе жатқаны анық. Адамзаттың өмір тіршілігі тек бір ғана мұнай мен газға емес, энергияның жаңғыртылатын көздеріне негізделетін жаңа дәуір келе жатыр.

      Қазақстан жаһандық энергетикалық қауіпсіздіктің басты элементтерінің бірі болып саналады.

      Мұнай мен газдың әлемдік деңгейдегі аса ірі қорларын иеленетін біздің еліміз өзінің энергетикалық саладағы сенімді стратегиялық әріптестік пен өзара пайдалы халықаралық ынтымақтастық саясатынан бір қадам да кейін шегінбейтін болады.

Алтыншы сын-қатер – табиғи ресурстардың сарқылуы.

      Жердің табиғи ресурстарының шектеулілігі, түгесілуі жағдайында адамзат тарихындағы теңдесі жоқ тұтынудың өсуі әр бағыттағы, келеңсіз де, оң да үдерістерді үдете түседі.

      Біздің еліміз бірқатар артықшылықтарға ие. Жаратқан бізге көп табиғи байлық сыйлаған. Басқа елдер мен халықтарға біздің ресурстарымыз қажет болады.

      Бізге өз табиғи байлықтарымызға деген көзқарасымызды ой елегінен өткізудің қағидатты маңызы бар. Біз оларды сатудан қазынамызға кіріс құя отырып, оларды дұрыс басқаруды, ең бастысы, еліміздің табиғи байлығын орнықты экономикалық өсуге барынша тиімді кіріктіруді үйренуіміз керек.

Жетінші сын-қатер – Үшінші индустриялық революция.

      Адамзат Үшінші индустриялық революция табалдырығында тұр, ол өндіріс ұғымының өзін өзгертеді. Технологиялық жаңалықтар әлемдік нарықтың құрылымы мен қажеттіліктерін түбегейлі өзгертеді. Біз бұрынғыға қарағанда мүлде өзгеше технологиялық болмыста өмір сүріп жатырмыз.

      Цифрлық және нанотехнология, регенеративтік медицина және басқа да көптеген ғылыми жетістіктер қоршаған ортаны ғана емес, адамның өзін трансформациялап, күнделікті ақиқатқа айналады.

      Біз осынау үдерістердің белсенді қатысушылары болуға тиіспіз.

Сегізінші сын-қатер – үдей түскен әлеуметтік тұрақсыздық.

      Қазіргі уақытта ең үлкен әлемдік проблемалардың бірі – күшейе түскен әлеуметтік тұрақсыздық. Оның негізгі себебі – әлеуметтік теңсіздік.

      Бүгінде әлемде екі жүз миллионға жуық адам жұмыс таба алмай отыр. Еуропалық Одақтың өзінде жұмыссыздық соңғы онжылдықтардағы ең жоғары деңгейге жетіп, көптеген жаппай тәртіпсіздіктерге түрткі болып отыр.

      Мұның жанында Қазақстандағы ахуал біршама қолайлы болып отырғанын мойындау керек. Бүгінде біз бүкіл жаңа тарихымыз ішіндегі жұмыссыздықтың ең төменгі деңгейіндеміз. Бұл, сөз жоқ, үлкен жетістік. Солай бола тұра, біз масаттануға тиіс емеспіз.

      Әлеуметтік-саяси дағдарысқа ұласатын жаһандық экономикалық дағдарыс Қазақстанға сөзсіз қысым көрсетіп, біздің төзімімізді сынаққа алатын болады.

      Сондықтан күн тәртібіне әлеуметтік қауіпсіздік және әлеуметтік тұрақтылық мәселесі қойылады. Біз үшін маңызды міндет – қоғамымыздағы әлеуметтік тұрақтылықты нығайту.

Тоғызыншы сын-қатер – өркениетіміз құндылықтарының дағдарысы.

      Әлем ауыр дүниетанымдық және құндылық дағдарысты бастан кешіріп отыр. Өркениеттер қақтығысы, тарихтың ақыры, мультимәдениеттің күйреуін жариялайтын үндер жиі естіледі. Жылдар бойы сыннан өткен құндылықтарымызды қорғай отырып, біз үшін осынау кертартпа көзқарастан тартынуымыздың қағидатты маңызы бар. Өз тәжірибемізден білетініміз, біздің "осал тұсымыз" деп атаған көпэтностылығымыз бен көпконфессиялығымызды өз артықшылығымызға айналдыра алдық.

      Біз мәдениеттер мен діндердің қатар өмір сүруі жағдайында өмір сүріп үйренуіміз керек. Біз мәдениеттер мен өркениеттер диалогына бейілді болуға тиіспіз.

      Тек басқа ұлттармен жарастықта ғана біздің еліміз болашақта табыс пен ықпалға қол жеткізе алады. ХХІ ғасырда Қазақстан өзінің өңірлік көшбасшылық ұстанымын нығайтып, Шығыс пен Батыстың үнқатысуы мен өзара іс-қимылы үшін көпір болуға тиіс.

Оныншы сын-қатер – әлемдік жаңа тұрақсыздық қаупі.

      Әлемде не болып жатқанын біздің бәріміз көріп отырмыз. Бұл дағдарыстың жаңа толқыны емес, әлемдік экономика әлі еңсере алмай отырған 2007-2009 жылдардағы дағдарыстың жалғасы.

      Жаһандық экономикалық жүйе 2013-2014 жылдардың өзінде елеулі іркіліске ұшыратып, атап айтқанда, шикізатқа әлемдік бағаның құлдырауын туғызуы мүмкін. Біз үшін мұндай көрініс аса тиімді бола қоймайды.

      ЕО мен АҚШ-тағы ықтимал рецессия дамыған елдердің шикізат ресурстарына қажеттілігін төмендетуге әкелуі мүмкін.

      Еуроодақтағы жоқ дегенде бір мемлекеттің ықтимал дефолты "домино әсерін" тудырып, біздің халықаралық резервтеріміздің сақталуы мен экспорттық өнім беруіміздің тұрақтылығына күмән туғызуы мүмкін.

      Валюталық резервтердің қысқаруы валюталық бағамдар мен инфляцияның қысымын күшейтіп, бұл қайтадан әлеуметтік-экономикалық ахуалға кері әсер етуі мүмкін.

      Осыған байланысты біз халықаралық ахуал дамуының кез келген көрінісіне жан-жақты дайын болу үшін биліктің барлық тармақтарының, мемлекет пен қоғамның ойластырылған, келісілген және үйлестірілген бағытын тұжырымдауға тиіспіз.

ІІІ. "Қазақстан-2050" Стратегиясы - тым құбылмалы тарихи жағдайдағы жаңа Қазақстан үшін жаңа саяси бағыт
Құрметті қазақстандықтар!
Қымбатты отандастар!

      1. Біз шешуге тиісті міндеттер парадигмасы сапалық тұрғыдан өзгерді.

      Жаңа сын-қатерлерді лайықты қабылдау үшін ендігі жерде 2030 Стратегиясының аясы жеткілікті емес. Біз жоспарлау көкжиегін кеңейтіп, 15 жыл бұрынғыдай кезекті дүниетанымдық серпіліс жасауымыз керек.

      Біріншіден, Қазақстан - қазіргі заманғы мемлекет. Біздің мемлекетіміз кемелдікке жетті. Сондықтан да бүгінгі күн тәртібі мемлекеттің қалыптасуы кезеңіндегіден өзгеше.

      Дүниеде болып жатқан өзгерістердің сипаты мен тереңдігі, жаһандық өзара іс-қимыл ұзақ мерзімді дамуды талап етеді. Көптеген елдер қазірдің өзінде 2030-2050 жылдардың арғы жағына көз жіберуге тырысады. "Басқарылатын болжамдау" қазіргі тұрақсыз кезде мемлекеттер дамуының маңызды тетігіне айналуда.

      Екіншіден, "Қазақстан-2030" Стратегиясы біздің мемлекеттілігіміздің қалыптасу кезеңі үшін жасалған болатын. Өзінің арқаулық өлшемі бойынша ол орындалды.

      Үшіншіден, біз жаңа нақтылы шындық тудырған сынақтар мен қауіп-қатерлерге кезігіп отырмыз. Олар жалпылық сипат алып, барлық елдер мен өңірлерге әсерін тигізуде.

      Біз "Қазақстан-2030" Стратегиясын тұжырымдаған кезде нәтижесінде жаңа, мүлдем күтпеген, экономикалық және геосаяси жағдаяттар туындайтын, өз көлемі жағынан теңдесі жоқ әлемдік қаржы-экономикалық дағдарыс төнеді деп ешкім күтпеген еді.

      2030 стратегиясы 1997 жылы ашық құжат ретінде жасалды. Біз о бастан-ақ оған түзетулер енгізу мүмкіндігін ескердік.

      Әлемдегі жағдай өзгеретінін және өмір өз түзетулерін енгізуі мүмкін екенін түсіне отырып, менің тапсырмам бойынша жаңа жағдайдағы біздің орнымыз бен біздің мүмкіндіктерімізді ой елегінен өткізе отырып жұмыс істейтін жұмыс тобы құрылды.

      Олардың талдау жұмыстарын ескере отырып, мен ұлттың 2050 жылға дейінгі жаңа саяси бағытын жасауды ұсынамын, оның ішінде 2030 Стратегиясының міндеттерін орындау жалғасын табатын болады. Уақыт пен жағдай 2030 бағдарламасы сияқты біздің жоспарларымызға түзетулерін енгізетінін нақты түйсінуіміз керек.

      2050 жыл - жай бейнелі дата емес.

      Бұл бүгінде әлемдік қауымдастық бағдар ұстап отырған нақты мерзім.

      БҰҰ-да 2050 жылға дейінгі өркениеттер дамуының жаһандық болжамы әзірленді.

      2050 жылға дейінгі болжамдық баяндаманы Дүниежүзілік азық-түлік ұйымы жариялады.

      Қазір елдердің дені осындай ұзақ мерзімді стратегиялар әзірлеп, қабылдауда. Қытай өзі үшін дәл осындай стратегиялық жоспарлау көкжиегін айқындап алды.

      Ірі трансұлттық компаниялардың өзі алдағы жарты ғасырға даму стратегияларын әзірлеуде.

      Он бес жыл бұрын, 2030 Стратегиясы қабылдағанда біздің жаңа мемлекетімізде дүниеге келген қазақстандықтардың жаңа буыны енді ғана мектепке баруға даярланып жатты.

      Бүгінде олар еңбек етуде немесе жоғары оқу орындарын аяқтауда.

      Енді екі-үш жылдан соң Тәуелсіздіктің екінші буыны дүниеге келе бастайды.

      Сондықтан қазірдің өзінде оларға дұрыс бағдар нұсқау туралы ойланғанның маңызы зор.

      Біздің басты мақсатымыз 2050 жылға қарай Жалпыға ортақ еңбек қоғамын құру.

      Қазақстан ХХІ ғасырдың ортасына қарай әлемнің ең дамыған 30 елінің қатарында болуға тиіс.

      Біздің жетістіктеріміз бен қазақстандық даму үлгісі Жаңа саяси бағыттың негізі болуға тиіс.

      "Қазақстан-2050" Стратегиясы – "Қазақстан-2030" Стратегиясының жаңа кезеңдегі үйлесімді дамуы. "Біз кімбіз, қайда барамыз және 2050 жылға қарай қайда болғымыз келеді?" деген сұрақтарға жауап осы. Жас ұрпақтың нақ осыған мүдделі екеніне сенімдімін.

      Осыған орай, ұлттың 2050 жылға дейінгі жаңа саяси бағытының жобасын ұсынамын. Бұл менің Қазақстан халқына жолдауым болады.

      2. Біз қайда бара жатырмыз?

      Қазақстан 2050 жылға қарай әлемнің ең дамыған отыз елінің қатарында болуға тиіс.

      Дамушы елдер арасында осы клубтағы орынға бәсекелестік қатал болмақ. Күн астындағы орын тек ең мықтыларға арналғанын нақты сезіне отырып, ұлтымыз жаһандық экономикалық тайталасқа дайын болуға тиіс. Біз бірінші дәрежедегі мынадай мақсаттарымызды назардан шығармастан, нысаналы әрі шабытты жұмыс істеуіміз керек:

      - Мемлекеттілікті одан әрі дамыту және нығайту.

      - Экономикалық саясаттың жаңа қағидаттарына көшу.

      - Ұлттық экономиканың жетекші күші – кәсіпкерлікке жан-жақты қолдау көрсету.

      - Жаңа әлеуметтік үлгіні қалыптастыру.

      - Білім беру мен денсаулық сақтаудың қазіргі заманғы және тиімді жүйесін құру.

      - Мемлекеттік аппараттың жауапкершілігін, тиімділігі мен функционалдығын арттыру.

      - Халықаралық және қорғаныс саясатының жаңа сын-қатерлеріне парапар саясат құру.

      Бүгін, сонымен қатар, мен 2050 жаңа саяси бағыттың табысты басталуын қамтамасыз ететін 2013 жылғы бірінші кезектегі міндеттерді атағалы отырмын.

      Осы міндеттерге сәйкес Үкімет шұғыл түрде 2013 жылғы жалпыұлттық іс-қимыл жоспарын әзірлеуі тиіс.

      Осынау аса маңызды құжат нақты тапсырмаларды қамтуы және биліктің атқарушы, заң шығарушы және сот тармақтары басшыларының дербес жауапкершілігін көздеуі тиіс. Президент Әкімшілігі оны дайындау және кейіннен іске асыру барысын ерекше бақылауға алуға тиіс.

      Енді мен "Қазақстан 2050" Стратегиясының негізгі бағыттары туралы өз пайымдауымды алға тартқым келеді.

1. Жаңа бағыттың экономикалық саясаты – пайда алу,
инвестициялар мен бәсекеге қабілеттіліктен қайтарым алу
принципіне негізделген түгел қамтитын экономикалық прагматизм
1. ТҮГЕЛ ҚАМТИТЫН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ПРАГМАТИЗМ

      Жаңа бағыт экономикалық саясатының мәні – түгел қамтитын экономикалық прагматизм, шын мәнінде бұл біздің бүгінгі көзқарастарымыз бен ұстанымдарымызды түбегейлі өзгерту.

      Бұл нені білдіреді?

      Бірінші. Экономикалық және басқару шешімдерін түгелдей экономикалық мақсаттылық және ұзақ мерзімді мүдделер тұрғысында қабылдау.

      Екінші. Қазақстан толыққанды бизнес-серіктестік ретінде қатыса алатын жаңа нарықтық тауашаларды айқындау. Экономикалық дамудың жаңа тіректерін құру.

      Үшінші. Экономикалық әлеуетті арттыру мақсатында қолайлы инвестициялық ахуал құру. Инвестициядан алынатын кірістілік пен қайтарым.

      Төртінші. Экономиканың тиімді жеке секторын құру және мемлекеттік-жекеменшік серіктестікті дамыту. Экспортты мемлекеттік ынталандыру.

Жаңа кадр саясаты

      Жаңа экономикалық саясат табыстылығының басты шарты кадрлар арқылы нығайтылуға тиіс. Бұл үшін біз:

      - Басқарушылық ресурсын жетілдіруге тиіспіз әрі бұл үшін бізде резервтер бар.

      Менеждменттің жаңа құралдарын және мемлекеттік сектордағы корпоративтік басқарудың қағидаларын енгізу қажет.

      - Мұнымен бір мезгілде халықаралық еңбек бөлінісінен пайдалы жағын алуымыз, атап айтқанда, біздің жаңа бағытымыздың бірқатар міндеттерін іске асыру үшін аутсорсинг бағдарламалары арқылы сыртқы кадр ресурстарын тартуымыз керек. Біз сонымен қатар ашық нарықтағы ең үздік шетел мамандарын тартуға және оларды елімізге жұмысқа шақыруға тиіспіз.

      Кең көлемді халықаралық тәжірибесі бар әрі білімді басқару кадрларды пайдалану екі бірдей нәтиже береді: біз өндірісіміздің менеджментін жаңғыртумен қатар, өзіміздің отандық кадрларымызды үйретеміз. Бұл - біз үшін жаңа тәжірибе.

      2050 жылға дейін кезең-кезеңмен мынадай міндеттерді шешу принципті маңызды:

      Біріншіден, мемлекеттің макроэкономикалық саясаты жаңғыртылуы тиіс.

Бюджет саясаты

      - Біз бюджет саясатының жаңа принциптерімен қарулануға - өз мүмкіндіктеріміз шегінде ғана шығындануға және тапшылықты барынша мүмкіндікте қысқартуға тиіспіз. Ұзақ мерзімде олардың сақталуын қамтамасыз ете отырып, "қиын-қыстау" күнге резервтер жинау қажет.

      - Бюджеттік-қаржылық процеске деген көзқарас жекелей салымдарға көзқарас секілді ұқыпты да ойластырылған болуға тиіс. Басқаша айтқанда, бірде-бір бюджеттік теңге ысырап болмауға тиіс.

      - Мемлекет бюджеті ұзақ мерзімді перспектива тұрғысынан қарағанда өнімді, мәселен, экономиканы әртараптандыру және инфрақұрылымды дамыту секілді жалпыұлттық жобаларға бағытталуы тиіс.

      Инвестициялар үшін объектілерді олардың мақсаттылығы және қайтарымдылығы тұрғысынан қатаң іріктеу қажет. Ең заманауи объектілердің өзі оларды ұстап тұру үшін шығыстарды талап етіп, бірақ кірістер әкелмейтін болса және ел азаматтарының проблемаларын шешпейтін болса, бюджетке масыл боларын есте сақтаған жөн.

Салық саясаты

      - Өндіріс және жаңа технологиялар саласындағы салық салу объектілері үшін қолайлы салық режімін енгізу қажет. Қазір бұл жұмыс басталды. Оны жетілдіру мақсатын қоямын. Барлық қолданыстағы салық жеңілдіктеріне ревизия жүргізіп, оларды мейілінше тиімді ету керек.

      - Біз салық әкімшілігін ырықтандыру және кеден әкімшілігін жүйелендіру саясатын жалғастыруға тиіспіз. Салық есептілігін жеңілдетіп әрі мейлінше азайту қажет.

      - Біз нарық қатысушыларын салықтан жалтару жолдарын іздеуге емес, бәсекелестікке ынталандыруымыз қажет.

      - Салықтық қадағалауды прагматикалық азайту шаруашылық субъектілерінің салық қызметімен диалогын азайтуға тиіс. Алдағы бес жылда бәріміз онлайн-электрондық есептілік режіміне көшуіміз керек.

      - 2020 жылдан бастап біз салықтық несиелендіру практикасын енгізуіміз керек. Басты міндет – кәсіпкерлердің инвестициялық белсенділігін ынталандыру.

      - Жаңа салық саясаты әлеуметтік бағыт алуға тиіс. Бұл үшін 2015 жылдан бастап ынталандыру шаралары кешенін, соның ішінде білім беруге, өзін, өз отбасын, қызметкерлерін медициналық сақтандыруға қаражат салатын азаматтар мен компанияларды салықтан босату практикасын көздейтін ынталандыру кешенін әзірлеу қажет.

      Осылайша, бизнес деңгейіндегі болашақ салық саясаты ішкі өсімді ынталандыруы және сыртқы нарықтарға отандық экспортты, ал азаматтар деңгейінде олардың қорларын, жинақтарын және салымдарын ынталандыруға тиіс.

Ақша-кредит саясаты

      - Әлемдік экономикадағы қолайсыз ахуалды ескере отырып, біз инфляциядан әрбір қазақстандықтың кірістерін қорғауды қамтамасыз ететін және экономикалық өсім үшін лайықты деңгейін ұстап тұратын боламыз. Бұл жай ғана макроэкономикалық мәселе емес, бұл елдің әлеуметтік қауіпсіздігінің мәселесі. Және де бұл – 2013 жылдың өзінен бастап Ұлттық Банк пен Үкімет жұмысының басты мәселесі.

      - Қазақстандық банктер өз кезегінде өзінің мақсатын орындауға және нақты экономика секторының кредиттік ресурстарға деген қажеттілігін қамтамасыз етуге тиіс. Бұл ретте қаржылық жүйеге бақылауды әлсіретуге болмайды, банктерді проблемалық кредиттерден тазарту және қорландыру мәселелерімен тығыз айналысу қажет.

      - Бұл үшін Ұлттық Банк пен Үкіметке Президент Әкімшілігінің үйлестіруімен экономиканы қажетті ақша ресурстарымен қамтамасыз етуге бағытталған түбегейлі ақша-кредит саясатының жаңа жүйесін әзірлеу қажет болады.

Мемлекеттік және сыртқы қарызды басқару саясаты

      - Біз елдің мемлекеттік қарызының деңгейін тұрақты бақылауда ұстауға тиіспіз.

      - ІЖӨ-ге қатысты бюджет тапшылығын 2013 жылғы 2,1%-дан 2015 жылы 1,5%-ға дейін төмендету керек.

      Мемлекеттік қарыз аз мөлшерлі деңгейде қалуға тиіс. Бұл қағидатты міндет, өйткені, біз әлемдік тұрақсыздық жағдайында бюджетіміздің тұрақтылығын және ұлттық қауіпсіздігімізді тек осылай ғана қамтамасыз ете аламыз.

      - Экономиканың квазимемлекеттік секторы борышының деңгейін қатаң бақылау қажет.

      Екіншіден, біздің инфрақұрылымды дамытуға деген қағидатты түрде жаңа көзқарасымыз болуға тиіс.

      Инфрақұрылым экономикалық өсімнің мүмкіндіктерін кеңейтуге тиіс.

      Инфрақұрылымды екі бағытта дамыту: ұлттық экономиканы жаһандық ортаға кіріктіру, сонымен қатар, ел ішінде өңірлерге қарай қадам жасау қажет.

      - Өз пайдамызды мұқият есептей отырып, Қазақстанның шегінен тыс өндірістік көліктік-логистикалық объектілер құру үшін, елден сыртқа шығуға назар тіктеудің маңызы зор. Біз қазіргі түсініктерімізден арылып, өңірде және барша әлемде – Еуропада, Азияда, Америкада, мысалы, теңізге тікелей шыға алатын елдердің порттары, әлемнің тораптық транзиттік нүктелеріндегі және тағы басқа, көліктік-логистикалық хабтар секілді қазіргі заманғы кәсіпорындар құруға тиіспіз. Осы мақсатта "Жаһандық инфрақұрылымдық интеграция" арнайы бағдарламасын әзірлеу қажет болады.

      - Біз өз транзиттік әлеуетімізді дамытуға тиіспіз. Бүгінде нәтижесінде 2020 жылы Қазақстан арқылы транзиттік тасымалдау екі есеге ұлғаюы тиіс болатын бірқатар ірі жалпыұлттық инфрақұрылымдық жобалар іске асуда. 2050 жылға қарай – бұл цифр он есе ұлғаюға тиіс.

      - Осының бәрі басты мақсатқа – экспортымызды тек біздің өніміміз бен қызметтерімізге деген ұзақ мерзімді сұраныс болатын әлемдік нарықтарға қарай жылжытуға бағынуға тиіс.

      - Инфрақұрылым жасау, сонымен қатар, табыстылық заңына бағынуға тиіс. Жаңа бизнестерді дамытуға және жұмыс орындарын ашуға бастайтын жерде ғана құрылыс жүргізу қажет.

      - Шалғай өңірлерді немесе тұрғындарының тығыздылығы жеткілікті емес өңірлерді өмірлік маңызды және экономикалық қажет инфрақұрылым объектілерімен қамту үшін біз "инфрақұрылымдық орталықтар" құруға тиіспіз. Бұл үшін көлік жүйесінің озыңқы инфрақұрылымын құруды қамтамасыз ету қажет.

      - Үкіметке 2013 жылы Инфрақұрылымды дамыту жөніндегі мемлекеттік бағдарлама әзірлеп, қабылдауды тапсырамын.

      Үшіншіден, мемлекеттік активтерді басқару жүйесін жаңғырту қажет.

      Қазақстан - әлемдік ауқымда көлемі шағын экономика. Сондықтан оны өте тиімді басқару қажет. Ел біртұтас корпорация секілді жұмыс істеуі тиіс, ал мемлекет оның өзегі болуға тиіс.

      Корпоративтік ойдың қуаты барлық процестердің біртұтас алып қаралуында жатыр. Барлық деңгейдегі мемлекеттік басқарушылар осындай бизнес-пайымға үйренуге тиіс. Қайталап айтамын: елдің бюджетін жай бөліп қана қоймай, ойлы да салмақты инвестициялау қажет.

      Тиімділіктің басты өлшемі – біздің салымдарымыздан түсетін қайтарым деңгейі. Елдің өндірістік әлеуетін қаншалықты еселей алсақ, Қазақстан халықаралық нарықта қосалқы емес, солғұрлым тезірек әлеуетті ойыншыға айналады.

      - Ұлттық қор жаңа экономикалық саясатқа көшудің "локомотиві" болуға тиіс. Ұлттық қордың қаражатын бірінші кезекте ұзақмерзімдік стратегиялық жобаларға бағыттау керек. 2013 жылы Ұлттық қорда қаражат жинақтау жалғасуы тиіс, бірақ бұл қаражатты мейілінше тиімді де ойластырып пайдалану керек.

      - Мемлекет Үшінші индустриалдық революция нәтижесінде пайда болатын секторларды ескере отырып, ұлттық компаниялар арқылы болашақтың экономикасын дамытуды ынталандыруы тиіс. Ұлттық индустрия біз өз елімізде өндіруге тиіс ең жаңа композиттік материалдарды тұтынуы керек.

      - Мемлекет ақпараттық технологиялар саласында транзиттік әлеуетті дамытуды ынталандыруы тиіс. 2030 жылға қарай Қазақстан арқылы біз әлемдік ақпараттық ағындардың кем дегенде 2-3%-ын өткізуге тиіспіз. 2050 жылға қарай бұл цифр кем дегенде екі еселенуге тиіс.

      - Сонымен қатар, жеке компаниялардың өз қаражатын зерттеулер мен инновацияларға салуын ынталандыру керек. Мына нәрсені баса айтқым келеді: инновацияларды енгізудің маңызы зор, бірақ бұл басты нысана емес. Біздің жаңа технологиялар сұранысқа ие болғанда, олар нарықта қажет болғанда ғана ел нақты пайда алатын болады. Олай болмаған күнде инновация ақшаны босқа шығындау деген сөз.

      - Жекелеген компаниялар мен салаларды іріктеп қолдау тәжірибесін тоқтату керек. Біз әлеуметтік-маңызды стратегиялық функцияларды атқаратын және өзінің тиімділігін дәлелдейтін салаларды ғана қолдауға тиіспіз.

      Төртіншіден, табиғи ресурстарды басқарудың түбегейлі жаңа жүйесін енгізу қажет.

      Біз ресурстарды экономикалық өсуді, ауқымды сыртқы саяси және сыртқы экономикалық уағдаластықтарды қамтамасыз ету үшін Қазақстанның маңызды стратегиялық артықшылығы ретінде пайдалануға тиіспіз.

      - Қазірдің өзінде шикізаттың жаңа қаржылық күйреу жағдайында тұрақсыздандыруға ұшырайтын халықаралық нарықтарға шығуын барынша жеделдету қажет. Біздің негізгі импорттаушыларымыз шикізат сатып алуды елеулі қысқартуы, ал баға күрт төмендеуі мүмкін. Ал біздің озыңқы стратегиямыз кейіннен елге ықтимал жаһандық дағдарыс кезеңінен аман өтуге көмектесетін қаражатты нарықтардың тұрақсыздануы басталғанға дейін өте тез жинақтауға мүмкіндік береді.

      - Технологиялық революция шикізат тұтыну құрылымын өзгертеді. Мысалы, композиттер технологиясын және бетонның жаңа түрлерін енгізу темір кені мен көмірдің қорларын құнсыздандырады.

      Бұл – қазіргі жоғары әлемдік сұранысты елдің мүддесіне пайдалану үшін табиғи ресурстарды өндіру мен әлемдік нарыққа жеткізу қарқынын арттырудың тағы бір факторы.

      - Көмірсутегі шикізатының нарығында ірі ойыншы болып қала отырып, біз энергияның баламалы түрлерін өндіруді дамытуға, күн мен желдің энергиясын пайдаланатын технологияларды белсенді енгізуге тиіспіз. Бұл үшін бізде барлық мүмкіндіктер бар. 2050 жылға қарай елде энергияның баламалы және жаңғыртылатын түрлерін қоса алғандағы барлық энергия тұтынудың кем дегенде тең жартысы келуге тиіс.

      Егер ұлтымыз шикізат ресурстарынан түсетін кірістерді 35 жылдан кейін пайдаланғысы келсе, бұған бүгіннен бастап дайындалу керек. Бізге арнайы стратегия әзірлеу – барлық ірі корпорациялар мен концерндер тәжірибесіндей алда тұрған барлық жылдарға барша жұмысты бөліп жоспарлау үшін басымдықтарды, серіктестерді айқындап алу қажет.

      Бұл – біздің төл тарихымыздың басты сабағы: Қашаған бойынша келіссөздер мен дайындықты біз осыдан 20 жыл бұрын дерлік бастадық, ал нәтижесін тек қазір ғана алуға кірістік.

      Стратегияны әзірлеудің негізгі бағыттары:

      - Өңірлер инвестициялар тартуға мүдделі болуы үшін жер қойнауын пайдалануға мораторийді жою қажет.

      - Біз жай ғана шикізат беруден энергия ресурстарын қайта өңдеу мен аса жаңа технологиялармен алмасу саласындағы ынтымақтастыққа көшуге тиіспіз. 2025 жылға қарай біз өз нарығымызды жаңа экологиялылық стандарттарына сай жанар-жағармай материалдармен толықтай қамтамасыз етуге тиіспіз.

      - Біз инвесторларды елімізге ең заманауи өндіру және қайта өңдеу технологияларын беру шартымен ғана тартуға тиіспіз. Біз инвесторларға еліміздің аумағында ең жаңа өндірістер құратын болса ғана шикізаттарымызды өндіру мен пайдалануға рұқсат беруге тиіспіз.

      - Қазақстан инвестиция үшін өңірлік тартылыс күші болуы тиіс. Біздің еліміз инвестиция үшін және технологиялар трансферті үшін Еуразиядағы ең тартымды болуға тиіс. Мұның принципті маңызы бар. Біз инвесторларға қолда бар артықшылықтарымызды көрсетуге тиіспіз.

      - Барлық өндіруші кәсіпорындар тек экологиялық зиянсыз өндірісті енгізуге тиіс.

Құрметті отандастар!

      Ұлт болашағы мен мемлекет қауіпсіздігі мүддесінде көмірсутегі шикізатының стратегиялық "резервін" құру керек. Стратегиялық резерв ел энергетикалық қауіпсіздігінің іргетасы болады. Осылайша біз ықтимал экономикалық сілкіністер жағдайына тағы бір қорғаныс шебін құрамыз.

      Бесіншіден, бізге индустрияландырудың келесі белесінің жоспары қажет.

      Екі жылдан кейін үдемелі инновациялық индустрияландыру бағдарламасын іске асырудың бірінші бесжылдығы аяқталады. Үкімет индустрияландыру бағдарламасының келесі белесінің егжей-тегжейлі жоспарын әзірлеуі тиіс. Перспективалық технологиялық бағыттарды дамытудың сценарийі қажет.

      Нәтижесінде, экспорттың жалпы көлеміндегі шикізаттық емес экспорттың үлесі 2025 жылға қарай екі есеге, ал 2040 жылға қарай үш есеге ұлғаюы тиіс.

      Бұл үшін не істеу қажет?

      - 2050 жылға қарай Қазақстан өзінің өндірістік активтерін ең жаңа технологиялық стандарттарға сәйкес толықтай жаңартуы тиіс.

      Бәсекеге ең қабілетті салаларда біз отандық өндірушілер үшін жаңа нарықтық тауашалар қалыптастыру стратегиясын белсенді әзірлеуге тиіспіз. Бұл, әсіресе, ДСҰ-ға кіру перспективаларын ескере отырып, кері индустрияландырудың ықтимал ыдыратушы әсерлерін болдырмауға мүмкіндік береді.

      Отандық тауарлар бәсекеге қабілетті болуы тиіс. 2012 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстанның, Ресей мен Беларусьтің қатысуымен Біртұтас экономикалық кеңістік құрудың іс жүзіндегі кезеңі басталды.

      Жиынтық ІЖӨ-сі 2 трлн. АҚШ доллары болатын, 170 млн. тұтынушыны біріктіретін осынау ауқымды нарық біздің бизнесті бәсекеге қабілеттілікке үйретуі тиіс. Бұл ретте осынау экономикалық-интеграциялық үдерісте Қазақстан өз егемендігінің бір мысқалын да жоғалтпайды.

      - Біз экспортқа бағытталған шикізаттық емес секторды кеңейтуге негізделген жаңа өндірісті дамытуға тиіспіз.

      - Біз Үдемелі индустриялық-инновациялық даму мемлекеттік бағдарламасын өнеркәсіптік қуаттарды импорттауға және технологиялар алмасуға бағыттауға тиіспіз. Бұл үшін бізге бірлескен халықаралық компаниялар мен ел үшін пайдалы серіктестіктер құру мен дамытудың кіші бағдарламасы қажет.

      - 2030 жылға қарай Қазақстан ғарыш қызметтерінің әлемдік нарығындағы өз тауашасын кеңейтіп, басталған бірқатар жобаларды қисынды аяқтауға дейін жеткізуге тиіс. Мен Астанадағы ғарыштық аппараттар құрастыру-сынақтан өткізу кешенін, қашықтан зондтау ғарыштық жүйесін, ғарыштық мониторинг пен жердегі инфрақұрылымның ұлттық жүйесін және жоғары дәлдіктегі спутниктік навигация жүйесін айтып отырмын.

      - Екі жетекші инновациялық кластерді – Назарбаев Университетін және Инновациялық технологиялар паркін дамытуды жалғастыру керек. Бізге төменкөміртекті экономикаға жедел көшу қажет.

      2013 жылы "жасыл көпір" халықаралық ұйымын құруды, сонымен қатар, Алматының маңындағы төрт серіктес қалада Green4 жобасын іске асыруды бастауды ұсынамын.

      Елдің дамудың "жасыл" жолына көшуіне Астанадағы алда тұрған ЭКСПО-2017 қуатты серпіліс беруі тиіс. Астанада ғылым мен техниканың үздік әлемдік жетістіктері ұсынылатын болады.

      Көптеген қазақстандықтар біз қол созып отырған "болашақтың энергиясын" өз көзімен көре алады.

      Қазір мен еліміздің Үшінші индустриялық революцияға дайындығының шарты болып табылатын ең принципті мәселелерді атадым.

      Алтыншыдан, ауыл шаруашылығын, әсіресе, ауыл шаруашылығы өніміне өсіп отырған жаһандық сұраныс жағдайында ауқымды жаңғырту қажет.

      Әлемдік азық-түлік нарығының көшбасшысы болу және ауыл шаруашылығы өндірісін арттыру үшін бізге мыналар қажет:

      - Егістік алаңын ұлғайту. Мұндай мүмкіндік барлық елдерде бірдей жоқ екенін атап өтемін.

      - Егістік түсімін, ең алдымен жаңа технологиялар енгізу есебінен елеулі көтеру қажет.

      - Біз әлемдік деңгейдегі мал шаруашылығы жемшөп базасын құру үшін үлкен әлеуетке иеміз.

      - Біз экологиялылыққа баса назар аудара отырып, ұлттық бәсекеге қабілетті брендтер құруға тиіспіз. Нәтижесінде мен агроөнеркәсіптік кешеннің алдына – экологиялық таза өндіріс саласындағы жаһандық ойыншы болу міндетін қоямын.

Ауылшаруашылық қайта өңдеуде және саудада фермерлік
пен шағын және орта бизнесті дамыту.

      Бұл – өзекті міндет. Бұл арада бізге:

      - Жер өңдеу мәдениетін өзгерту және жаңа ғылыми, технологиялық, басқарушылық жетістіктерді ескере отырып, мал шаруашылығындағы дәстүрлерімізді жаңғыртуымыз қажет.

      - Аса ірі экспорттық нарықты меңгеру үшін біз қай азық-түліктің жаппай өндірісін басты етіп қоятынымызды айқындауымыз керек.

      Алынған шаралардың нәтижесі 2050 жылға қарай ел ІЖӨ-дегі ауылшаруашылық өнімінің үлесі 5 есе артуы болуы тиіс.

      2013 жылдың өзінде Үкіметке мыналарды тапсырамын:

      - Ел агроөнеркәсіп кешенінің 2020 жылға дейінгі дамуының жаңа бағдарламасын әзірлеу.

      - 2020 жылға қарай ауыл шаруашылығын мемлекеттік қолдаудың көлемін 4,5 есе арттыру.

      - Ең жаңа агротехнологияларды қолдануға бағытталған орта және ірі тауарлық ауылшаруашылық өндірістерін құру жөніндегі заңнамалық және экономикалық ынталандырулар жүйесін тұжырымдау.

      - Берілгеннен кейін белгілі бір кезеңде игеру қолға алынбаған жерлерге салық мөлшерлемелерін көтеруді енгізу.

      Жетіншіден, еліміздің су ресурстарына қатысты жаңа саясат тұжырымдау қажет.

      Ауыл шаруашылығы мұқтаждығы үшін бізге аса көп су көлемі қажет. Осыған байланысты біз:

      - Басқа елдердегі, мысалы, Австралиядағы сумен қамтамасыз ету проблемаларын шешудің озат тәжірибесін мұқият зерделеп, оны біздің жағдайымызда пайдалануға тиіспіз.

      - Бізде елеулі қоры бар жерасты суларын өндіру мен үнемді пайдаланудың ең озат технологияларын енгізу қажет.

      - Агроөнеркәсіп секторында ылғал үнемдеу технологиясына кешенді түрде ауысуға тиіспіз.

      Қоғамымыздағы ой-сананы түбегейлі өзгерту қажет. Біздің ең асыл табиғи байлығымыз – суды ысырап етуді тоқтатуымыз қажет.

      2050 жылға қарай Қазақстан сумен қамтамасыз ету проблемасын түбегейлі шешуге тиіс.

      Үкіметке дәйектілікпен, бірінші кезеңде 2020 жылға қарай – тұрғындарды ауыз сумен қамтамасыз ету, 2040 жылға қарай суару проблемасын шешетін ұзақмерзімді бағдарлама жасауды тапсырамын.

2. КӘСІПКЕРЛІКТІ – ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖЕТЕКШІ КҮШІН
ЖАН-ЖАҚТЫ ҚОЛДАУ

      Отандық кәсіпкерлік жаңа экономикалық бағыттың қозғаушы күші болып табылады.

      Шағын және орта бизнестің экономикадағы үлесі 2030 жылға қарай, ең аз дегенде, екі есе өсуге тиіс.

      Біріншіден, біз адамға ол үшін мемлекет барлық проблемаларын шешіп беруін күтпей, өзін бизнесте сынап көруге, елде жасалып жатқан экономикалық өзгерістерге толыққанды қатысушыға айналуына жағдай туғызуымыз керек.

      Іскерлік мәдениетінің деңгейін көтеру мен кәсіпкерлік бастаманы ынталандырудың маңызы үлкен.

      Ол үшін төмендегідей шаралар қажет:

      - Шағын және орта бизнестің бірлестіктер мен кооперацияларға ұмтылысын көтермелеу, оларды қолдау мен көтермелеудің жүйесін жасау.

      - Жергілікті бизнес-бастамаларды көтермелеу және мейлінше аз, бірақ қатаң реттеу есебінен ішкі нарықты дамыту.

      - Бизнеске жасанды бөгеттер тудыратын мемлекеттік шенеуніктер үшін жаңа, әлдеқайда қатаң жауапкершілік жүйесін енгізуді қарастыру.

      - Жаңа жағдайларды, соның ішінде біздің Еуразиялық экономикалық кеңістікке қатысуымызды, алда Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ) кіретінімізді ескере отырып, отандық кәсіпкерлерді қолдау тетіктерін жетілдіру және олардың мүдделерін қорғау мен ілгерілету үшін қажетті барлық шараны қабылдау.

      Бүгінгі күннің міндеті – ұсақ кәсіпорындар мен жеке кәсіпкерлерді орта деңгейге көшіру үшін жағдай және алғышарттар қалыптастыру.

      Өкінішке қарай, қазіргі уақытта шағын және орта бизнеске салық салу жүйесіндегі қиғаштықтар олардың дамуы мен өсуіне кедергі келтіруде. Сондықтан Үкімет 2013 жылдың соңына дейін заңнамаға микро, шағын, орта және ірі бизнес ұғымдарын айқын жіктеуге бағытталған өзгерістер енгізсін. Бұл тұста біз шағын және орта іскерлік сегменттеріне түсетін күшті ауырлатпауға тиіспіз.

      Мен Үкіметке 2013 жылдың бірінші жартыжылдығының соңына дейін Қазақстан азаматтарының өмір-тіршілігі қауіпсіздігіне тікелей ықпал етпейтін барлық рұқсаттар мен лицензияларды қайтарып алып, оларды хабарландырумен ауыстыруды тапсырамын.

      Заңнамалық негізде бизнеске ұсынатын тауар, жұмыс және қызмет сапасын бақылау мәселелерін өзі реттейтін жағдай тудыру қажет. Бізге тұтынушылар үшін сот шешімдерін қабылдаудың көпдеңгейлі жүйесін алып тастап, олардың құқығын қорғаудың жаңа жүйесін әзірлеп шығу керек.

      Екіншіден, Мемлекеттік-жекеменшік әріптестігі принципіне негізделген сенімді диалог құру үшін бизнесті топтастыруды жалғастыру керек, ол бұл жаңа стратегияны жүзеге асыруда кең ауқымды және барлық кәсіпкерлердің тартылуы міндетін шешіп береді.

      Халықаралық тәжірибені талдау көрсеткендей, кәсіпкерлердің палаталарға топтасуы – экономиканың тиімділігінің маңызды факторының бірі, осылай істелген жерлерде "мықты бизнес – мықты мемлекет" қағидасы іс жүзіне асты.

      Үкімет "АТАМЕКЕН" Одағымен бірлесіп, Кәсіпкерлердің ұлттық палатасына міндетті мүшеліктің тұжырымдамалық моделін әзірледі.

      Аталған модель кәсіби-техникалық білім, әсіресе, ауылдық жерлер мен моноқалалардағы шағын бизнесті кешенді сервистік қолдау, сыртқы экономикалық қызмет салаларында мемлекеттік органдардың кең өкілеттіктері мен функцияларын құрылатын Кәсіпкерлердің ұлттық палатасына беруді қамтамасыз етеді. Кәсіпкерлердің ұлттық палатасы Үкіметтің сенімді және білікті серіктесіне айналады.

      Осыған байланысты Үкіметке тиісті заң жобасын әзірлеп, оны Парламентке келесі жылдың бірінші тоқсанында енгізуді тапсырамын.

      Үшіншіден, мемлекет өзінің ролін өзгертуі тиіс. Бізге кең ауқымды жекешелендірудің екінші толқыны қажет.

      Бұл оңай қадам емес, өйткені, мемлекет пен нарық арасындағы жауапкершілікті қайта бөлісуді білдіреді. Бірақ біз экономикалық өсімнің жоғары қарқынын сақтау үшін соған баруымыз керек.

      Жеке бизнес әрқашан және барлық жерде мемлекеттен гөрі тиімдірек әрекет етеді. Сондықтан біз стратегиялық емес сипаттағы кәсіпорындар мен қызметтерді жеке қолға беруге тиіспіз. Бұл – отандық кәсіпкерлікті нығайту үшін аса маңызды қадам.

      Бұл жолдағы алғашқы қадам "Халықтық ІРО" бағдарламасының сәтті басталуы болды. Бұл – ең алдымен ұлттық байлықтың халықтың қолына таратылып берілуі. "ҚазТрансОйл" компаниясы тарапынан 28 миллиард теңгені орналастыру туралы хабарланды және қазірдің өзінде тапсырыстар ұсыныстан екі есе асып кетті.

3. ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫҢ ЖАҢА ҚАҒИДАТТАРЫ – ӘЛЕУМЕТТІК
КЕПІЛДІКТЕР ЖӘНЕ ЖЕКЕ ЖАУАПКЕРШІЛІК

      Біздің басты мақсатымыз – әлеуметтік қауіпсіздік және азаматтарымыздың бақуаттығы. Бұл – қоғамдағы тұрақтылықтың ең жақсы кепілі.

      Біздің қоғамда уақыт сынына төтеп бере алатын жаңартылған және әлдеқайда тиімді әлеуметтік саясатқа деген сұраныс өсіп келеді.

      Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, әлеуметтік саясаттың мінсіз және әмбебап үлгісі жоқ. Бұл барлық азаматтары сол әлеуметтік жүйеге қанағаттанатындай бірде-бір қоғамның жоқтығы сияқты.

      Әлеуметтік қауіпсіздік және азаматтардың бақуаттығы мәселелерін шешу – бұл әрбір қазақстандыққа әсер ететін қиын және өте маңызды міндет. Сондықтан бұл тұста әр қадам мұқият ойластырылған болуы тиіс.

      Мен біздер басшылыққа алуға тиіс және оларды ескере отырып, әлеуметтік әділеттілік пен әлеуметтік қамтамасыз ету мәселелеріне деген көзқарастарымызға түзету енгізе алатын қағидаларды өзімнің қалай пайымдайтынымды баяндап бергім келеді.

ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫҢ ЖАҢА ҚАҒИДАТТАРЫ

      Біріншіден, мемлекет, әсіресе, жаһандық дағдарыс жағдайында, азаматтарға ең төменгі әлеуметтік стандарт кепілдігін беруі тиіс.

      Басты міндет – кедейшіліктің өсуіне жол бермеу.

      Кедейшілік ешбір қазақстандық үшін әлеуметтік перспективаға айналмауы керек.

      Біз өз азаматтарымыз үшін экономика мен бюджеттің өсіміне тікелей тәуелді болатын ең төменгі әлеуметтік стандарттар мен кепілдіктер белгілеуіміз керек.

      Олар мынаны қамтуға тиіс:

      - Ең алдымен, тұлғаның қажеттіліктері тізімін кеңейту және оған білім беру мен денсаулық сақтау баптарын енгізу (соның ішінде, жұмыссыздар мен еңбекке қабілетсіздер үшін оларды барынша әлеуметтендіру мақсатында), саламатты тамақтану және саламатты өмір салты, зияткерлік және ақпараттық сұраныстарын өтеу, т.б.

      - Нақты бағалар бойынша тұлғаның қажеттіліктерінің құнының есебі (тиісінше, елдегі статистиканы жетілдіру қажет).

      - Экономиканың өсіміне байлаулы өмір сапасының стандарттарын кезең-кезеңмен сапалы арттыру.

      Осы стандарттарды сақтау бүкіл әлеуметтік саланы бюджеттік қаржыландыру көлемін айқындауы тиіс. Бұл бюджеттік процестердің ашықтығын арттырады және біздер бөлетін қаражаттың атаулылығын күшейтеді. Үкіметке тиісті заң әзірлеуді тапсырамын.

      Екіншіден, мемлекет әлеуметтік қолдауды тек бұған мұқтаж топтарға ғана көрсетуі тиіс.

      Ол үшін не істеу керек?

      - Мемлекет қоғамның әлеуметтік жағдайы төмен топтарына – зейнеткерлерге, мүгедектерге, еңбекке жарамсыздарға, науқас балаларға және т.б. атаулы көмек үшін толық жауапкершілік алатын болады.

      - Ұдайы әлеуметтік және зейнетақылық қамтамасыз ету жүйесін жетілдіріп отыру, ананы және баланы жан-жақты қорғау қажет.

      - Бізде жұмыссыздарды оқыту мен қайта даярлаудың еңбек нарығына бейімделген айқын бағдарламалары болуы керек. Мемлекет жұмыссыздарға әлеуметтік қолдауды бұл санатқа жататын адам жаңа мамандық игеріп, қайта даярлықтан өтуге бет бұрған жағдайда көрсетуі керек.

      - Жұмыс берушілер халықтың әлеуметтік жағдайы төмен топтарын жұмысқа белсене тартып, оларды еңбекақымен қамтамасыз ететіндей жағдай туғызу қажеттігі маңызды. Ең алдымен, бұл мүмкіндігі шектеулі адамдарға қатысты. Әлемнің дамыған елдерінде осылай жасайды. Біз олардың толыққанды еңбек етуіне жағдай туғызуға тиіспіз. Мемлекеттік жәрдемақыны тек шынымен нақты жұмыс істей алмайтындар ғана алуы тиіс. Жұмысқа мүгедектерді алып, оларға жағдай жасайтын компаниялар мен корпорацияларды көтермелеу керек.

      Үшіншіден, біз өңірлерді дамытуда әлеуметтік теңгерімсіздік мәселелерін шешуге назар аударуға тиіспіз.

      Қазіргі кезде бірқатар өңірлердің экономикалық баяу дамуы еңбекпен қамтудың қамтамасыз етілмеуіне алып келеді. Халықтың кірісінің деңгейі тербеліп тұр.

      (1) Ең алдымен, мемлекеттік органдардың өңірлік даму саласындағы жұмыстарын үйлестіруді күшейту қажет.

      Міндет – мемлекеттік және салалық барлық бағдарламалардың орындалуын өңірлерді дамытудың басымдыққа ие міндеттерін шешумен үйлестіру.

      Үкімет 2013 жылдың бірінші тоқсанында-ақ өңірлердегі қажетті және болашағы бар жобалардың тізбесін анықтауы және тарифтендіруі тиіс.

      (2) Өтіп бара жатқан жылда біз моноқалаларды дамыту бағдарламасын жүзеге асыруды бастадық. Жаңа жұмыс орындарын ашуға, әлеуметтік мәселелерді шешуге, кәсіпорындар жұмысын жетілдіруге айтарлықтай ресурстар бағытталды.

      Біз жергілікті жерлерде басқарудың сапасын арттыратын боламыз. Бұл жұмыс менің жеке бақылауымда.

      Сонымен бірге, бізге өңірлерде әлеуметтік-экономикалық жағдайларды теңестірудің тиімді жаңа тетіктері қажет.

      Үкіметке облыстардың әкімдерімен бірлесіп, 2013 жылы шағын қалаларды дамыту жөнінде бағдарлама қабылдауды тапсырамын. Бұл олардың арқауында көптеген индустриялық жобалар жасай отырып, ұзақ мерзімге арналуы керек. Олардың міндеті – өңірлердің салаларға мамандану жүйесін құруға көмектесу, ірі агломерациялардың индустриялық-өндірістік серіктес қалаларына айналу, ақыр соңында, жергілікті халықтың тұрмыс деңгейін арттырып, ауыл жастарын жұмыспен қамтамасыз ету.

      (3) Бізге көші-қон мәселелерін кешенді түрде шешу бойынша ел өңірлеріндегі еңбек нарығына ықпал ететін шаралар қабылдау қажет.

      Шектес елдерден келіп жатқан көші-қон ағынына бақылауды күшейту керек.

      Перспективалық міндет ретінде біздің алдымызда шетелдік еңбек нарықтарына көптеп кетіп қалмауы үшін отандық білікті мамандарға қолайлы жағдай жасау міндеті тұр.

      Үкімет 2013 жылы Көші-қон мәселелерін шешу жөнінде кешенді жоспар әзірлеп, бекітуі тиіс.

      Ерекше назарды шекарамен шектес аумақтарға аударған жөн. Олардың әлеуеті әлі толық ашылған жоқ. Оларды өмір сүруге қолайлы ете түсу қажет. Үкімет облыстардың әкімдерімен бірлесіп, 2013 жылы шекарамен шектес аудандарды дамыту жөнінде қосымша шаралар кешенін әзірлеуі қажет.

      Төртіншіден, біз еңбекпен қамтуды қамтамасыз ету және еңбек төлемі саясатын жаңғыртуға тиіспіз.

      (1) Әлемдік тұрақсыздықтың басты қатері – жұмыссыздықтың өсуі. Елде жүзеге асырылып жатқан мемлекеттік те, салалық та – барлық бағдарламалар, тек әлдебір бөліктері емес, барлығы нақты жұмысқа орналастыруды қамтамасыз етуі тиіс. Сондықтан Үкіметке және әкімдерге 2013 жылдың өзінде-ақ төмендегіні іске асыруды тапсырамын:

      - Кәсіпкерлікті дамыту және бизнесті қолдау жөніндегі бұрын қабылданған барлық бағдарламаларды ықпалдастыру.

      - Бюджеттік қаражатты жұмыссыздардың және кірісі аз адамдардың көрсеткіші жоғары өңірлерге бөлу тетіктерін әзірлеу.

      Бұл жаңартылған бағдарламаның орындалуына жауапты ретінде мен Премьер-Министрдің жеке өзі мен әкімдерді бекітемін.

      (2) Бұдан жарты жыл бұрын, "Әлеуметтік жаңғырту: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам" атты мақалам жарияланған соң Кәсіподақтар және еңбектің реттелуі туралы Заң әзірлене бастады. Біздің мақсатымыз – еңбеккерлер мүддесін ескерген кәсіпкерлік қолдауын қамтитын еңбек қатынастарының түбірімен жаңа үлгісін жасау.

      Күшіне еніп, барлық еңбеккерлердің мүддесін қорғауы үшін бұл заңның қабылдануын жеделдету қажет.

      (3) Үкіметке еңбек төлеміне және ондағы сәйкессіздіктерді қысқартуға қатысты мүлде жаңа амалдар табу шараларын қабылдау қажет.

      Жаңа кезеңдегі әлеуметтік саясаттың маңызды құрамдас бөлігі ретінде ана мен баланы қорғауды жариялаймын.

АНАНЫ ҚОРҒАУ. ӘЙЕЛДЕРГЕ ҮНДЕУ

      Мемлекет үшін және менің жеке өзім үшін де ананы қорғау – ерекше мәселе.

      Қымбатты ханымдар!

      Сіздер – отбасының, демек, мемлекеттің тірегісіздер.

      Еліміздің болашақта қандай болатыны балаларымыздың бойына өзіміз қандай тәрбиені сіңіретінімізге тікелей байланысты.

      Ең алдымен, біз қыздарымыздың тәрбиесіне көп көңіл бөлуіміз керек. Олар – болашақ жар, болашақ ана, шаңырақтың шырақшылары.

      Қазақстан – зайырлы мемлекет. Азаматтарды ар-ождан бостандығымен қамтамасыз ете отырып, мемлекет, дегенмен қоғамға өз бетімен біздің дәстүріміз бен заңдарымызға қайшы келетін әлдебір қоғамдық нормаларды тықпалайтын әрекеттерге өте қатаң қарсы тұратын болады.

      Біз Қазақстан қыздарының сапалы білім алып, жақсы жұмысқа ие болуы және тәуелсіз болулары үшін барлық жағдайды жасауымыз қажет.

      Олар банк карточкаларына ие болуға, көлік жүргізіп, қызмет жолын қалыптастыра алуға, заманға сай болуға, сәнденуге тиіс және біздерде ешқашан киілмеген, салтымызға жат киімдерге оранып-қымтанбауға тиіс. Біздің халқымыздың өз мәдениеті, өз дәстүрі мен салты бар.

      Халқымыз "Қыздың жолы жіңішке" дегенге ерекше мән беріп айтады. Бойжеткеннің жолы, қыздың жолы – қылдай, оны үзуге болмайды. Бойжеткен, әйел заты әрдайым біздің қоғамның теңқұқылы мүшесі, ал ана – оның ең ардақты тұлғасы болды.

      Біз әйел затына – анаға, жарға, қызға деген қапысыз құрметті қайта оралтуға тиіспіз.

      Біз ананы қорғап-қолдауымыз керек. Мені отбасында әйелдер мен балаларға тұрмыстық зорлық-зомбылық көрсету жайттарының көбеюі алаңдатады. Әйелді құрметтемеу деген болмау керек. Бірден айтайын, ондай зорлық-зомбылықтың жолы қатаң түрде кесілуі тиіс.

      Мемлекет әбден асқынған жыныстық құлдыққа, әйелге тауар ретінде қарайтын көзқарасқа айрықша қатаң түрде тыйым салуға тиіс.

      Біздің елімізде толық емес отбасылар көп. Мемлекет баланы жалғыз тәрбиелеп жатқан аналарға көмектесуі керек. Біз әйелдер үшін икемді еңбек түрлерін қалыптастырып, үйде жұмыс жасауларына жағдай туғызуымыз керек. Заң, мемлекет және мен біздің ханымдарымыздың жағындамыз.

      Біз бұдан әрі де елімізде әйелдердің рөлі артуы үшін барлық жағдайды жасайтын боламыз. Қазіргі замандағы қазақстандық әйел қызмет істеуге ұмтылуы керек.

      Әйелдерді мемлекеттік және қоғамдық басқару ісіне белсене тартқан жөн, әсіресе, жергілікті деңгейдегі өңірлерде. Олардың бизнес ашып, оны жүргізуіне де қолайлы жағдай жасаған абзал.

БАЛАНЫ ҚОРҒАУ

      Бейбіт өмірдің өзінде бізде мыңдаған жетімдер бар – балалар үйлері толы. Бұл, өкінішке қарай, жалпыәлемдік үрдіс және жаһанданудың сынағы. Бірақ біз бұл үрдіспен күресуіміз керек. Мемлекетіміз бен қоғамымыз жетімдерді асырап алуды және отбасы типіндегі балалар үйлері салынуын көтермелеуі қажет.

      Ерлердің әйелдер мен балаларға мүлдем жауапсыз көзқарас танытқан оқиғаларының саны өсуде. Бұл біздің дәстүрімізге, мәдениетімізге тіптен жат.

      Балалар – қоғамымыздың ең әлсіз және қорғансыз бөлігі және олар құқықсыз болуға тиіс емес.

      Елбасы ретінде мен әрбір сәбидің құқығы қорғалуын талап ететін боламын.

      Біздің топырағымызда туған кез келген сәби – қазақстандық. Және мемлекет оны қамқорлығына алуға тиіс.

      Мен ажырасуға қарсымын, жастарды отбасы құндылығы, ажырасудың қасірет екендігі рухында тәрбиелеу керек, өйткені, оның салдарынан, ең алдымен, балалар зардап шегеді. "Әкесі қой баға білмегеннің баласы қозы баға білмейді". Бала тәрбиесі – тек ананың емес, ата-ананың екеуінің де міндеті.

      Ал болған іс болған екен, онда әке алимент төлеуге тиіс. Мемлекет жалғызбасты аналарды қолдауы және алимент төлемегені үшін жазаны күшейтуі керек.

      Бала тәрбиелеу – болашаққа ең үлкен инвестиция. Біз бұл мәселеге осылай қарап, балаларымызға жақсы білім беруге ұмтылуымыз керек.

      Мен өскелең ұрпақтың озық білім алуы үшін мүмкіндік туғызуға көп күш жұмсадым: "Балапан" бағдарламасы жүзеге асып, Зияткерлік мектептер, Назарбаев Университеті, "Болашақ" бағдарламасы жұмыс жасап жатыр.

      Өздеріңіз білесіздер, оған тек дайындығы бар және дарынды балалар ғана өте алады. Баланы білім мен еңбекке дайындау – ата-ананың борышы.

      "Бар жақсылық балаларға" ұраны барлық ата-ана үшін қағидаға айналуы қажет.

      Үкіметке:

      - Ана мен баланы қорғау, сондай-ақ, отбасы және неке саласында заңнаманы түбегейлі қайта қарауды;

      - Ана мен балаға қарсы бағытталған қылмыс үшін, сондай-ақ, осы саладағы ең ұсақ деген де заңбұзушылықтар үшін жазаны күшейтуді;

      - Туу мен көп балалы болуды ынталандыру жүйесін реформалауды – жеңілдетілген салық, медициналық және әлеуметтік қызмет, еңбек нарығында жаңа мүмкіндіктер беру және сол сияқты материалдық және материалдық емес ынталандыруларды қамтитын шаралар кешенін әзірлеуді;

      - Елде жыныстық ерекшелігі бойынша кемсітушілікке жол бермеу және іс жүзінде гендерлік теңдік пен әйелдерге ерлермен тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етуді тапсырамын. Бұл орайда мен сөзімді ең бірінші жұмыс берушілерге арнаймын.

ҰЛТ ДЕНСАУЛЫҒЫ - БІЗДІҢ ТАБЫСТЫ БОЛАШАҒЫМЫЗДЫҢ НЕГІЗІ

      Денсаулық сақтаудың ұлттық жүйесін ұзақмерзімді жаңғырту аясында біз елдің барлық аумағында медициналық қызметтер сапасының бірыңғай стандарттарын енгізуге, сондай-ақ медицина мекемелерінің материалдық-техникалық жабдықталуын бірыңғайландыруға тиіспіз.

      Негізгі басымдықтар:

      - Сапалы және қолжетімді медициналық қызметтер көрсетумен қамтамасыз ету.

      - Аурулар түрінің барынша кең спектрін диагностикалау және емдеумен қамтамасыз ету.

      - Профилактикалық медицина аурудың алдын алудағы басты құралға айналуы тиіс. Халықпен ақпараттық-түсіндірмелік жұмыс жүргізуге баса ден қою.

      - "Смарт-медицина", қашықтан профилактика және емдеу, "электрондық медицина" қызметтерін енгізу. Медицина қызметтерінің бұл жаңа түрлері біздікі сияқты аумағы үлкен, кең байтақ елде ерекше сұранысқа ие.

      - Біз балаларымыздың денсаулығын қамтамасыз етуге жаңа тәсілдер енгізу мәселесімен жұмыс жүргізуіміз қажет. Барлық 16 жасқа дейінгі балаларды медициналық қызметтің барлық спектрімен қамту қажет деп ойлаймын. Оны ең төменгі өмір стандарттарына заңнамалық тұрғыдан бекіту қажет. Бұл қадам ұлт денсаулығын қамтамасыз етуде маңызды үлес болады.

      - Медициналық білім беру жүйесін түбірімен жақсарту. Медициналық жоғары оқу орындары жүйесі мамандандырылған орта деңгейдегі білім беру мекемелері желісі арқылы нығайтылуы тиіс.

      - Күнделікті тәжірибе оқу процесімен барынша ықпалдастырылуы тиіс.

      - Медициналық жоғары оқу орындары жұмысының тәжірибелік ғылыми-зерттеушілік бөлігіне басты маңыз беру. Адамзаттың жаңа білімдері мен технологиялық жетістіктерін шоғырландыратын жоғары оқу орындары болуы тиіс. Мысал ретінде, ірі және тиімділігі жоғары медициналық орталықтар болып саналатын АҚШ-тағы университеттік госпитальдерді келтіруге болады. Бұл бағытта да мемлекеттік-жекеменшік әріптестігін дамыту керек.

      - Жеке медицинаның дамуына жағдай жасау. Барлық дамыған әлемде медициналық қызметтердің айтарлықтай бөлігін жеке сектор көрсетеді. Біз жеке ауруханалар мен емханаларға тезірек көшуге жағдай туғызуға тиіспіз.

      - Заңнамалық деңгейде медициналық жоғары оқу орындары мен мекемелердің халықаралық аккредитациясын өткізуді бекіту.

      Қазірге дейін ауылдағы медициналық қызметтердің сапасы жөнінде көп сын айтылады. Ал ауыл тұрғындары бізде бүкіл халықтың 43%-ын құрайды.

      Денешынықтыру мен спорт мемлекеттің айрықша назарында болуы тиіс. Нақ сол саламатты өмір салты ұлт денсаулығының кілті болып саналады. Алайда елде барлығы үшін қолжетімді спорт нысандары, спорт құрал-жабдықтары жетіспейді. Осыған байланысты Үкімет және жергілікті органдар дене шынықтыруды, бұқаралық спортты дамыту және типтік жобадағы денешынықтыру-сауықтыру нысандары, соның ішінде, аула нысандары құрылысы бойынша шаралар қабылдау қажет. Бұл жұмысты келесі жылы-ақ бастау керек.

4. БІЛІМ ЖӘНЕ КӘСІБИ МАШЫҚ – ЗАМАНАУИ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНІҢ,
КАДР ДАЯРЛАУ МЕН ҚАЙТА ДАЯРЛАУДЫҢ НЕГІЗГІ БАҒДАРЫ

      Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек.

      Қазіргі әлемде жай ғана жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан. Біздің азаматтарымыз үнемі ең озық жабдықтармен және ең заманауи өндірістерде жұмыс жасау машығын меңгеруге дайын болуға тиіс.

      Сондай-ақ балаларымыздың, жалпы барлық жеткіншек ұрпақтың функционалдық сауаттылығына да зор көңіл бөлу қажет. Балаларымыз қазіргі заманға бейімделген болуы үшін бұл аса маңызды.

БІЗДІҢ ЖҰМЫСТАРЫМЫЗДЫҢ БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНДАҒЫ БАСЫМДЫҚТАРЫ

      (1) Бүкіл әлемдегі сияқты, Қазақстан мектепке дейінгі білім берудің жаңа әдістеріне көшу керек.

      Сіздер білесіздер, мен басты міндеті балаларымыздың бастапқы мүмкіндіктерін теңестіру болған "Балапан" бағдарламасы бастамасын көтердім.

      Ол жүзеге асырыла бастаған сәттен бері 3 956 жаңа балабақша мен шағын орталықтар іске қосылды.

      Туу көрсеткішінің жоғарылығын, жалғасып жатқан демографиялық өсімді ескере келе, мен "Балапан" бағдарламасын 2020 жылға дейін ұзартуға шешім қабылдадым. Үкімет пен әкімдердің алдына балаларды мектепке дейінгі білім беру және тәрбиемен 100% қамтуға қол жеткізу міндетін қоямын.

      (2) "Қазақстан-2050" Жаңа бағытын ескере отырып, Үкіметке 2013 жылдан бастап халықаралық үлгідегі куәліктер беру арқылы инженерлік білім беруді және заманауи техникалық мамандықтар жүйесін дамытуды қамтамасыз етуді тапсырамын.

      Кәсіби-техникалық және жоғары білім ең бірінші кезекте ұлттық экономиканың мамандарға деген қазіргі және келешектегі сұранысын барынша өтеуге бағдар ұстауы керек. Көп жағынан бұл халықты еңбекпен қамту мәселесін шешіп береді.

      Жоғары оқу орындары білім беру қызметімен шектеліп қалмауы тиіс. Олар қолданбалы және ғылыми-зерттеушілік бөлімшелерін құруы және дамытуы қажет.

      Біз академиялық автономия кепілдігін берген жоғары оқу орындары тек оқу бағдарламаларын жетілдірумен шектелмей, өздерінің ғылыми-зерттеушілік қызметін де белсенді дамытуы тиіс.

      (3) Жеке бизнестің, үкіметтік емес және қайырымдылық ұйымдарының, жеке адамдардың әлеуметтік жауапкершілігі білім беру саласында айрықша көрінуі керек. Бұл ең бірінші кезекте лайықты білім алуда оқу ақысын өз бетінше төлей алмайтын жастарға көмек беруге қатысты.

      Ол үшін қажетті шаралар:

      - Жоғары және орта білім беру жүйесін дамыту үшін мемлекеттік-жекеменшік әріптестігі желісін құру.

      - Көпсатылы оқу гранттары жүйесін әзірлеу.

      - Бүкіл ел бойынша ғылыми-зерттеушілік және қолданбалы білім берудің өңірлік мамандықтарды ескеретін мамандандырылған оқу орындары жүйесін құру.

      - Жоғары оқу орындарындағы оқудың екінші курсынан бастап кәсіпорындардағы міндетті өндірістік тәжірибені заңнамалық тұрғыда бекіту.

      (4) Бізге оқыту әдістемелерін жаңғырту және өңірлік мектеп орталықтарын құра отырып, білім берудің онлайн-жүйелерін белсене дамыту керек болады.

      - Біз қалайтындардың барлығы үшін қашықтан оқытуды және онлайн режімінде оқытуды қоса, отандық білім беру жүйесіне инновациялық әдістерді, шешімдерді және құралдарды қарқынды енгізуге тиіспіз.

      - Ескірген немесе сұраныс жоқ ғылыми және білім пәндерінен арылу, сонымен бірге, сұраныс көп және болашағы бар бағыттарды күшейту қажет.

      - Орта және жоғары білім берудің оқу жоспарларының бағыттылығы мен басымдықтарын оларға тәжірибелік машықтарға үйрету бойынша және тәжірибелік біліктілікке ие болу бағдарламаларын қосып, өзгерту.

      - Кәсіпкерлікке бағдарланған оқу бағдарламаларын, білім беру курстары мен институттарын құру.

ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕРДІ ДАМЫТУДЫҢ ЖАҢА САЯСАТЫ

      Бүкіләлемдік тәжірибенің көрсетуінше, бүкіл инновациялық өндірістік циклды жеке бір елде жүзеге асыруға тырысу – велосипед ойлап шығару деген сөз. Бұл – өте қымбатқа түсетін және әрдайым нәтижелі, жемісті бола бермейтін іс. Табысқа жету үшін ғалымдардың талай буынының тәжірибесіне, тарихи қалыптасқан ғылыми мектептердің арнаулы ақпарат және білімдерінің көп терребайт көлеміне негізделген дербес ғылыми база қажет болады.

      Жаңа технологиялық толқын жалына жармасып, теңдессіз инновациялар жасау барлық елдің қолынан келе бермейді. Біз осыны жете түсінуге тиіспіз.

      Сондықтан біз өте шынайы, барынша прагматикалық стратегия құрғанымыз жөн.

      Біз шығыны көп емес зерттеулер мен әзірлемелерге ден қоюға тиіспіз.

      Бізге елімізге қажетті технологиялар трансферті мен оларды қолдану үшін мамандарды оқыту керек. ЭКСПО-2017 бұл үдеріске серпін беріп, бізге болашақтың энергиясын дамыту үшін жаңа технологияларды таңдап алуға көмектесуі тиіс.

      Біз – жас ұлтпыз және бұл біздің қолымыздан келеді.

      Оған қоса, біз ауқымды халықаралық ғылыми-зерттеу жобаларына әбден-ақ белсене қатыса аламыз. Бұл бізге ғалымдарымыздың күш-жігерін шетелдік ғылыми-зерттеушілік қоғамдастықпен стратегиялық инновациялық бағыттар бойынша ықпалдастыруға мүмкіндік береді. Біздің мақсатымыз – жаһандық технологиялық төңкерістің бөлшегіне айналу.

      - Біз 2013 жылдың өзінде-ақ ғылым мен бизнестің толыққанды кооперациясы жөнінде шаралар қабылдауға тиіспіз. Үкіметке технология трансферті мүмкін болатын салааралық секторларды анықтауды және оларға жер қойнауын пайдаланушылар мен ұлттық компаниялар тарапынан сұраныс тудыруды тапсырамын.

      - Болашағы зор ұлттық кластерлер қалыптастыру жөнінде нақтылы Жол карталарын әзірлеу аса маңызды.

      - Мемлекеттік-жекеменшік әріптестігі үшін құқықтық базаны анықтауды да тездету қажет. Міндет – мұндай әріптестіктің бүгінгі күнгі ең озық құралдары мен тетіктерін енгізу.

      - Авторлық құқықтар мен патенттер мәселелерін реттейтін заңнаманы қайта қарау. Үкімет 2014 жылдың соңына дейін бұған дейін берілген барлық патенттер мен тіркелген авторлық құқықтарды олардың коммерциялануының ықтималдығы жөнінен талдаудан өткізуі қажет.

      Құрметті отандастар!

      Мен сөзімді, әсіресе, жастарымызға арнағым келеді.

      Бүгін мен жариялаған Жаңа саяси және экономикалық бағыт сіздерге жақсы білім беруді, яғни бұдан да лайықтырақ болашақ сыйлауды көздейді.

      Мен сіздерге – жаңа буын қазақстандықтарға сенім артамын. Сіздер Жаңа бағыттың қозғаушы күшіне айналуға тиіссіздер.

      Мемлекет басшысы ретінде мен әрдайым сіздердің оқуларыңыз бен өсіп-өнулеріңіз үшін барлық жағдайды жасауға тырыстым. Әлемдік деңгейдегі университет, зияткерлік мектептер аштым, "Болашақ" бағдарламасын құрдым.

      Қазір мемлекеттік жастар саясатының жаңа тұжырымдамасы әзірленуде.

      Мемлекет сіздердің алдарыңыздан жаңа мүмкіндіктер ашылуы үшін барлығын жасауда. Олар – сіздердің ата-аналарыңыз тіпті ойлап та көрмеген мүмкіндіктер.

      Естеріңізде болсын: сіздердің табыстарыңыз – ата-аналарыңыздың табысы, туғандарыңыз бен туыстарыңыздың табысы, отбасыларыңыздың табысы, барлық отандастарыңыздың табысы, біздің Отанымыздың табысы.

5. МЕМЛЕКЕТТІЛІКТІ ОДАН ӘРІ НЫҒАЙТУ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ
ДЕМОКРАТИЯНЫ ДАМЫТУ

      Біздің мақсатымыз – мемлекеттік басқарудың жаңа түрін қалыптастыру. Ол қоғамға қызмет ету мен мемлекеттілікті нығайтудың жаңа міндеттеріне сай болуы тиіс.

      Бірінші. Бізге Мемлекеттік жоспарлау және болжау жүйесін одан әрі жетілдіре түсу керек.

      Қойылатын мақсат – жоспарлар мен бағдарламалар әзірлеуде мемлекеттік органдардың жауапкершілігін күшейту. Осыған байланысты Үкіметке беретін тапсырмам:

      - Менің пайымдауымдағы Қазақстанның 2050 жылға дейінгі Даму стратегиясын ескере отырып, жұмыста және өмірде еліміз басшылыққа алатын стратегиялық құжаттарды қайта қарау.

      - Елде Мемлекеттік аудит енгізу тұжырымдамасын әзірлеп, келесі жылы Парламентке тиісті заң жобасын енгізу. Бізге мемлекеттік аудиттің ең озық әлемдік тәжірибесі негізінде кешенді жүйе құру қажет.

      - Экономикалық стратегияларымыз жүзеге асуы үшін мемлекет дағдарыстық жағдайларды күні бұрын тиімді түрде біліп, оларға қарсы шара қолдануы тиіс. Бұл үшін бізге дағдарысқа қарсы әрекет етудің көпдеңгейлі жүйесін құру қажет.

      Бізде ықтимал дағдарыстық жағдайларға арналған стандартты іс-әрекеттер жиынтығы болуы керек. Бұл, әсіресе, өңірлер үшін маңызды. Ол жүйені әзірлеу барысында мен айтқан барлық қатерлерді ескеру қажет.

      Екінші. Біз басқаруды орталықсыздандыруды сауатты жүргізуіміз керек.

      Орталықсыздандыру идеясының мәні – шешім қабылдау үшін құқықтар мен қажетті ресурстарды орталықтан өңірлік билік органдарына беру.

      Біз 2013 жылы жауапкершілік пен өкілеттіктерді орталық пен өңірлер арасында бөлу жөнінде нақты шаралар қабылдауымыз қажет.

      Жергілікті жерлердегі билік органдарының өкілеттіктері қаржылық және кадрлық ресурстармен нығайтылатын болады.

      Қоғам және азаматтар мемлекеттік шешімдер қабылдау процесі мен олардың жүзеге асырылуына тікелей қатыстырылуы қажет. Жергілікті басқару органдары арқылы халыққа жергілікті маңызы бар мәселелерді өз бетімен және жауапкершілікпен шешуіне нақты мүмкіндік беру керек.

       Мен Жергілікті басқаруды дамыту тұжырымдамасын бекіттім. Ол ауылдық, селолық деңгейде басқару сапасын арттыруға мүмкіндік жасайды және азаматтардың жергілікті маңызы бар мәселелерге қатысуын кеңейтеді.

      Біз селолық әкімдіктерге қосымша өкілеттіктер береміз және олардың ауылдағы ахуалға ықпалын күшейтеміз.

      Бірақ, сонымен бірге, бізге қоғамдық бақылауды, жергілікті жерлердегі ахуалға азаматтардың ықпалын күшейту керек. Сондықтан мен мәслихат арқылы ауыл әкімдерінің сайланбалылығын енгізу туралы шешім қабылдадым. Сайлауды біз 2013 жылдың өзінде-ақ бастаймыз.

      Барлығы 2533 әкім, соның ішінде селолық округтердің, кенттердің және аудандық маңызы бар 50 қаланың әкімі сайланатын болады.

      Бұл барлық деңгейдегі әкімдердің жалпы санының 91,7%-ы!

      Осылайша, біз азаматтармен тікелей жұмыс жасайтын және мәселені жергілікті жерде шешетін барлық әкімдерді сайланбалылықпен қамтитын боламыз.

      Азаматтардың жергілікті жерлердегі өзекті мәселелерді шешуге, жергілікті билік органдарының жұмысын бақылауға белсене араласатын уақыты туды.

      Үкіметке менің Әкімшілігіммен бірлесіп, қажетті заңнамалық актілер әзірлеуді тездетуді, ал Парламентке олардың басымдық тәртібімен қабылдануын қамтамасыз етуді тапсырамын.

      Біз бүкіл әлеммен бірге өркениетті жолмен жүруге және қоғамның одан әрі демократиялануына бағыт ұстауға тиіспіз.

      Парламенттің өкілеттіктерін күшейту жөніндегі саясатымызды жалғастыру керек.

      Сонымен бірге, орталықсыздандыруға тек жергілікті деңгейде белгілі бір өкілеттіктер беруге болатын жаңа билік органдарын құру үдерісі ретінде қараудың керегі жоқ.

      Орталықсыздандыру – ең алдымен мемлекеттік басқару жүйесінің сапалық өзгерісі, мәселелерді жергілікті деңгейде шешу жүйесін өзгерту.

      Бұл орайда орталықсыздандыру жоғарыдан төмен қарай басқару билігінің әлсіреуіне, орындаушылық тәртіп пен реттіліктің төмендеуіне апарып соқтырмауы тиіс. Оған жол беруге болмайды. Жергілікті жерлерде әкімдер, Үкімет мұны ерекше бақылауда ұстауға тиіс.

      Үшінші. Алдымызда, мен бүгін жариялаған қағидаларға сәйкес, халыққа және мемлекетке қызмет етуді барлығынан жоғары қоятын кәсіпқой мемлекеттік аппарат қалыптастыру міндеті тұр.

      Біз мемлекеттік қызметтің кадрлық құрамын іріктеу және кәсіби даярлықтың жетілдірілген әдістемелерін енгізу арқылы сапалы түрде жақсартуымыз керек.

      Басқарушылық шешімдер мемлекет деңгейінде төмендегідей талаптарға сай болуы тиіс:

      - Тек қысқамерзімді ғана емес, ұзақмерзімді нәтижелерді де есепке алу.

      - Басқарушылық шешімнің мультипликативті әсерін есепке алу.

      - Адал бәсекелестік және кәсіпкерліктің еркіндігі ережелерін қамтамасыз ету.

      - Мемлекеттік қызметшілердің лауазымдық міндеттерінің екі түрлі түсіндірілуін болдырмау. Олардың қызметінің заңнамалық тұрғыдан дәл регламенттелуі.

      Жаңа талаптарды ескере отырып, біз әкімшілік реформасының екінші кезеңін бастап кеттік.

      Ең алдымен мемлекеттік аппарат реформаланатын болады. Мен мемлекеттік қызметтің жаңа жүйесі туралы Заңға қол қойдым. Ол сыбайлас жемқорлыққа қарсы шараларды күшейтуді, мемлекеттік қызметшілерді іріктеуде ашықтықты арттыруды, меритократия қағидаларын енгізуді, яғни жақсы кадрларды ілгерілетуді қамтамасыз етеді.

      Біз Кадр саясаты жөніндегі ұлттық комиссия құратын боламыз. Мемлекеттік саясаттың нақты бағыттарын жүзеге асыруға жауапты кәсіпқой басқарушылардың мүлдем жаңа санаты – "А" корпусы құрылады.

      "А" корпусына бірінші кезекте жауапты хатшылар мен облыс әкімдерінің аппарат басшылары, комитет төрағалары, қалалар мен аудандар әкімдері кіреді. Президент Әкімшілігіне "А" корпусына үміткерлерге қойылатын біліктілік талаптары туралы Жарлық жобасын дайындауды тапсырамын.

      Бұдан былай мемлекеттік қызметші лауазымдық сатымен кезең-кезеңмен, билік иерархиясының бір сатысынан келесісіне өзінің машығын жетілдіре және кәсіби деңгейін арттыра отырып көтерілетін болады. Белгіленген көрсеткіштерді асыра орындағандар мен өзінің тиімділігін көрсеткендерге және жоғары нәтижеге қол жеткізгендерге ғана ерекшелік жасалуы керек.

      Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі агенттікке 2013 жылдың соңына дейін мемлекеттік қызметшілердің лауазымдық өсуінің осындай мүлде жаңа тетігін енгізуді тапсырамын.

      Ерекше назарды мемлекеттік қызметтер көрсетудің сапасын арттыруға аудару қажет. Міндет – мемлекеттік аппараттың халықпен өзара қарым-қатынастарында біржақты-өктем көзқарастардан арылып, азаматтарға мемлекеттік қызметтерді тиімді және жедел түрде көрсетуге көшу.

      Қазір Парламентке "Мемлекеттік қызмет туралы" заң жобасы енгізілді. Оны 2013 жылдың бірінші тоқсанының соңына дейін қабылдау керек.

      Біз мемлекеттік органдарды оларға тән емес функцияларды орындаудан босатып, мемлекеттік институттардың дербестігін сапалық тұрғыдан кеңейтуге тиіспіз. Үкімет оның орындалуын 2014 жылдан бастап жергілікті бюджет қалыптастырудың жаңа тетігін енгізумен ұштастыруы керек.

      Төртінші. Мемлекеттік аппарат бизнес-қауымдастықпен жаңа өзара іс-қимыл жүйесін құруы керек.

      Біз бизнеске араласпауға және "бәрін қолынан жетелеп жүрмеуге" тиіспіз. Біз бизнеске ертеңгі күнге деген сенімділік сіңіруге тиіспіз, кәсіпкерлер өздерінің күшіне сенуге және мемлекет оларды алдамайтынын, қорғайтынын білуге тиіс. Олардан тек адал жұмыс істеу ғана талап етіледі.

      Бұл үшін біз, біріншіден, жекеменшік құқығының беріктігін іс жүзінде қамтамасыз етуге кепілдік беруге тиіспіз деп санаймыз. Екіншіден, шарттық міндеттемелерді қорғауға кепілдік беру керек.

      Мемлекеттің міндеттемесі – азаматтарға олардың іскерлік белсенділігін жүзеге асыруға барынша мүмкіндік беру. Ал бұл дегеніміз – отандық бизнес үшін инфрақұрылым құрудың қамын ойлау.

      (1) Осы мақсатта жаңа 2013 жылдың өзінде ұлттық құқықтық жүйені жаңғыртудың кезекті кезеңін бастау керек.

      Заңнама тек ұлттық мүдделерді ғана қорғап қана қоймай, қарқынды дамып отырған халықаралық құқықтық ортамен де үйлесуге тиіс. Үкіметке жария, сондай-ақ жеке құқықтың барлық базалық салаларында біздің құқық жүйеміздің бәсекелестігін арттыру жөнінде жүйелі шаралар қабылдауды тапсырамын.

      (2) Үкіметке 2013 жылы Президент Әкімшілігімен бірлесіп атқаратын мынадай тапсырма беремін:

      - Қылмыстық және Қылмыстық-іс жүргізу заңнамаларын реформалауды бастау керек. Ілгері ізгілендіруге, оның ішінде, экономикалық құқық бұзушылықты қылмыссыздандыруға маңыз беру керек;

      - Парламентке 4 жаңа кодексті: Қылмыстық-іс жүргізу, Қылмыстық, Қылмыстық-орындаушылық және Әкімшілік құқық-бұзушылық туралы кодексті әзірлеп, енгізу керек.

      Бұл өзекті заң актілерінің қабылдануы қылмыстық сот ісін жүргізуді және, ең алдымен, қылмысқа қарсы мемлекеттің күрес саясатын тұжырымдық тұрғыдан жаңғыртады, біздің құқықтарымызды қазіргі сын-қатерлерге өз дәрежесінде әрекет жасайтындай деңгейге көтереді.

      Бесінші. Мемлекет тәртіпсіздікке мүлдем төзбеушілік принципін ұстануға тиіс.

      Дамыған қоғам барлық жерде тәртіп пен реттілік орнатудан, жайлы подъезден, жинақы ауладан, таза көшеден және жарқын жүзді адамдардан басталады.

      Біз ең ұсақ құқық бұзушылықпен, бұзақылықпен, мәдениетсіздікпен ымыраға келмеуіміз керек, өйткені, осының өзі қоғам тыныштығын бұзады, өмірдің сапасына селкеу түсіреді.

      Тәртіпсіздік пен бетімен кетушілікті сезіну одан да елеулі қылмыстарға жол ашады.

      Ұсақ құқық бұзушылыққа төзбеу ахуалы – қоғамдық тәртіпті нығайтуға, қылмыспен күреске бастайтын маңызды қадам.

      Біз құқықтық нигилизмді жеңіп, қоғамды қоғамдық тәртіпті қорғау ісіне тартуымыз керек.

      Біз әлеуметтік бүлдіргі пиғылды жұмысқа орналасу мәселесімен байланыста қарауымыз керек. Біз қоғамдық орындардағы бұзақылық әрекет үшін жеке іс қағазында және резюмеде міндетті түрде көрсетілетін және жұмысқа қабылдау, қызмет сатысы бойынша өсіру кезінде ескерілетін жаза қолдануды енгізуіміз керек.

      Мұның бәрі қоғамдық өмірдің нормасы болуға тиіс.

      Алтыншы. Мемлекет пен қоғам жемқорлыққа қарсы күресетін бір күш болуға тиіс.

      Жемқорлық – жай құқық бұзушылық емес. Ол мемлекеттің тиімділігіне деген сенімді сетінетеді және ұлттық қауіпсіздікке төнген тікелей қатер болып саналады.

      Біз түпкі мақсатымыз – жемқорлықты құбылыс ретінде жою үшін жемқорлыққа қарсы заңнамаларды жетілдіру арқылы жемқорлықпен күресті қатты күшейтуіміз керек.

      Жетінші. Біз құқық қорғау органдары мен арнайы қызметтердің реформасын жалғастыруға тиіспіз. Онсыз біз тәртіпсіздікке мүлдем төзбеуді қалыптастыру және жемқорлықты түбірімен жою жөніндегі міндеттерді шеше алмаймыз.

      (1) Соңғы үш жылда құқық қорғау органдары мен арнайы қызметтердің бірқатар маңызды реформалары жүргізілді. Бұл – мемлекеттікті нығайтудың маңызды қадамы. Олардың жұмысының құқықтық арқауы жақсартылды. Функциялары нақты айқындалды. Қызметтің қайталануы жойылды. Қылмысқа қатысты саясат ізгілендірілді.

      Барлық құқықтық құрылымдардың қызметкерлері түгелдей аттестаттаудан өткізілді. 100 мыңнан астам адамнан 12,5 мың адам аттестаттаудан өтпей қалды және органдардан босатылды.

      (2) Біз бұл жұмысты одан әрі жалғастыра береміз.

      - Менің Әкімшілігім мен Қауіпсіздік Кеңесіне және Үкіметке бірлесіп атқаратын мынадай тапсырма беремін:

      - Құқық қорғау органдары қызметкерлерін ақшалай қамтамасыз ету және зейнетақымен қамсыздандыру деңгейін арттыру жөніндегі іс-қимыл жоспарын дайындау керек.

      Осы 2013 жылдан бастап арнайы атақтар үшін төленетін қосымша ақы мөлшерін әскери атақтар бойынша төленетін жалақы деңгейіне дейін көтеруді тапсырамын.

      - Құқық қорғау органдарының Кадр саясаты тұжырымдамасын әзірлеу керек.

      - Жоғары аттестаттау комиссиясы арқауында құқық қорғау органдарындағы кадр саясаты жөніндегі тұрақты жұмыс істейтін құрылым құру керек.

      - Құқық қорғау және арнайы органдар жетекшілерінің Президентік резервін қалыптастыру керек.

      (3) Менің Әкімшілігіме, Қауіпсіздік Кеңесіне Үкіметпен бірлесіп, ведомствоаралық жұмыс тобын құруды және 2013 жылдың екінші тоқсанының аяғына дейін Құқық қорғау жүйесін одан әрі жаңғырту бағдарламасының жобасын әзірлеуді тапсырамын.

      (4) Құқықтық саясаттың маңызды мәселесі азаматтардың Конституция кепілдік беретін сот арқылы қорғалу құқын жүзеге асыруы болып табылады.

      Бұл үшін сот төрелігін жүзеге асыру процесін оңайлату, оны басы артық бюрократиялық рәсімдерден арылту керек. Жаңа ақпараттық технологияларды белсенді енгізген жағдайда мұны істеу қиын емес.

      Сонымен бір мезгілде соттардың жұмысын жеңілдету мақсатында дауларды соттардан тыс реттеу институттарын дамытуды жалғастырған жөн. Болмашы мәселелер бойынша дауларды шешу соттардан тыс тәртіппен жүргізілетіндей тетіктер қарастыру қажет.

      Сот билігінің беделі орындалмаған сот шешімдерінен төмендейді. Осыған байланысты, бұл жағдайды түбегейлі өзгерту жөніндегі шаралар қабылдануға тиіс.

      (5) Шекара қызметінің ауқымды реформасын жүргізу керек. Міндет – оның тиімділігін түбегейлі арттыру, материалдық-техникалық базасын жаңғырту.

      Бұл үшін Қауіпсіздік Кеңесіне менің Әкімшілігіммен және Үкіметпен бірлесіп, Шекара қызметін дамытудың және мемлекеттік шекараны орта мерзімді кезеңде орнықтырудың арнайы Кешенді жоспарын әзірлеуді тапсырамын.

6. ДӘЙЕКТІ ЖӘНЕ БОЛЖАМДЫ СЫРТҚЫ САЯСАТ – ҰЛТТЫҚ МҮДДЕЛЕРДІ
ІЛГЕРІЛЕТУ МЕН АЙМАҚТЫҚ ЖӘНЕ ЖАҺАНДЫҚ ҚАУІПСІЗДІКТІ НЫҒАЙТУ

      Қазақстан тәуелсіздік жылдарында халықаралық процестердің тең құқықты қатысушысы болып қалыптасты және біз қолайлы сыртқы ахуал құруға қол жеткіздік.

      Біздің басымдықтарымыз өзгермейді – көршілеріміз – Ресеймен, Қытаймен, Орталық Азия елдерімен, сондай-ақ АҚШ-пен, Еуроодақпен, Азия елдерімен серіктестікті дамыту мәселесі болып табылады.

      Біз Кеден одағын және Біртұтас экономикалық кеңістікті нығайтатын боламыз.

      Біздің таяудағы мақсатымыз – Еуразиялық экономикалық одақ құру. Осыған орай біз мәселелердің консенсус арқылы шешілетінін нақты мәлімдейміз. Саяси егемендікке қысым көрсетілмейді.

      Сыртқы саясатымызды теңдестіру әлемдік істерде елеулі рөл атқаратын және Қазақстан үшін практикалық қызығушылық туғызатын барлық мемлекеттермен достық және болжамды қарым-қатынастарды дамыту дегенді білдіреді.

      Алайда халықаралық ахуал және геосаяси орта қарқынды өзгеруде және әрқашан жақсы жағына қарай ойыса бермейді. Солтүстік Африка мен Таяу Шығыстан Солтүстік-Шығыс Азияға дейін тұрақсыздықтың алып белдеуі созылып жатыр. Күштердің ара салмағы жаһандық деңгейде де, сонымен қатар, Жер шарының жекелеген аймақтарында да елеулі өзгерістерге ұшырауда. Соған сәйкес, БҰҰ, ЕҚЫҰ, НАТО, ҰҚШҰ, ШЫҰ, АӨСШК және басқа аймақтық қауіпсіздік тетіктерінің рөлі арта түседі. Орталық Азияда ұлттық қауіпсіздікке төнген жаңа қатерлер пайда болды.

      Мұндай ахуалда Қазақстанның сыртқы саясаты ішкі саясаты сияқты жаңғыртылуға тиіс.

      Сыртқы саясатты жаңғыртудың басымдықтары:

      - Аймақтық және ұлттық қауіпсіздікті жан-жақты нығайту;

      - Экономикалық және сауда дипломатиясын белсенді дамыту;

      - Мәдени-гуманитарлық, ғылым-білім және басқа шектес салалардағы халықаралық ынтымақтастықты арттыру;

      - Азаматтарымызды құқықтық қорғауды, олардың шетелдердегі жеке, отбасылық, іскерлік мүдделерін қорғауды күшейту.

      Біріншіден, ұлттық мүдделерді сыртқы саясатта ілгерілету айрықша прагматикалық принциптерге негізделген.

      Біздің міндеттеріміз: сыртқы саясатты әртараптандыру, ұлттық экономикалық және сауда мүдделерін ілгерілету үшін экономикалық және сауда дипломатиясын дамыту.

      Екіншіден, біз әрі қарай да аймақтық қауіпсіздік үшін өз жауапкершілігімізді сезінуге және Орталық Азияны тұрақтандыруға өз үлесімізді қосуға тиіспіз.

      Біздің міндетіміз – аймақтағы тартысты жағдайдың алғышарттарын жоюға барынша көмектесу.

      - Орталық Азияны тұрақтандырудың озық тәсілі – аймақішілік бірігу. Нақ осы жолмен біз біздің аймақтың тартыстық әлеуетін төмендетіп, толғақты әлеуметтік-экономикалық проблемаларды шешіп, су-энергетикалық және басқа да қайшылықтардың түйіндерін жаза аламыз.

      - Біздің дауысымыз барлық әлемге естіліп тұруға тиіс. Сондықтан мен Астана Экономикалық форумында өзіміз G-Global деп атаған диалогтың жаңа түрін ұсындым.

      Әлемде бірде-бір ел бастан кешіп жатқан дәуірінің қатерлерін жалғыз өзі жеңе алмайды. Менің бастамамның мәні – әділ және қауіпсіз әлем орнықтыру үшін баршаның күшін біріктіру.

      Үшіншіден, біздің еліміз халықаралық прогрессивті бастамаларды бәрін одан әрі қолдап, жаһандық қауіпсіздікке үлесін қоса беруі керек.

      - Қазақстан барлық мүдделі серіктестермен және біздің көршілерімізбен бірге Ауғанстан мәселесін тезірек саяси реттеуге және қайта қалпына келтіруге қол жеткізетін болады.

      - Қазақстан ИЫҰ-ның белсенді қатысушысы бола отырып, Таяу Шығысты реттеу процесінің бейбіт сипатына шын жүректен мүдделілік танытады. Араб-ислам әлеміндегі халықтық толқудан босаған күш-қуаттың жасампаздық арнаға бағытталып, аймақтың әлеуметтік-экономикалық проблемаларын шешуге қызмет етуі маңызды.

      - Біз озық қарқынмен Азия-Тынық мұхиты аймағының елдерімен экономикалық тұрғыдан жақындасуға тиіспіз. Бұл бізге тек экономикалық дивиденд беріп қана қоймайды, сыртқы саясатымыздың теңгерімділігін де нығайта түседі.

      Төртіншіден, Қазақстан өзінің қорғаныс қабілеті мен әскери доктринасын нығайтуға, түрлі қорғаныстық тежеу тетіктеріне қатысуға тиіс.

      - Біз ұлттық қорғаныс моделін әзірлей отырып, түрлі елдермен және ұйымдармен ынтымақтасуға тиіспіз.

      - Қазақстан ҰҚШҰ бойынша одақтастармен тығыз жұмыс істейтін және жедел қимылдайтын Ұжымдық күштердің әлеуеті мен жауынгерлік қабілетін арттыруға көмектесетін болады.

7. ЖАҢА ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ПАТРИОТИЗМ – БІЗДІҢ КӨПҰЛТТЫ ЖӘНЕ
КӨПКОНФЕССИЯЛЫ ҚОҒАМЫМЫЗ ТАБЫСЫНЫҢ НЕГІЗІ

      Біздің бұл бағыттағы басты мақсатымыз қарапайым және түсінікті: біз қоғамдық келісімді сақтауға және нығайтуға тиіспіз. Бұл – біздің мемлекет ретінде, қоғам ретінде, ұлт ретінде өмір сүруіміздің айнымас шарты.

      Қазақстан патриотизмінің іргетасы – барлық азаматтардың тең құқылығы және олардың Отан намысы алдындағы жалпы жауапкершілігі.

      Биыл Лондон Олимпиадасында біздің спортшыларымыз 205 ұлттық құрама арасынан 12-орын алды.

      Біздің команда көпұлтты Қазақстанның, көптеген этностардың берік және ынтымақты шаңырағының біртұтас жасағы ретінде сайысқа түсті.

      Олимпиададағы жеңіс салтанаты халқымызды одан әрі біріктіре түсті, патриотизмнің ұлы күшін танытты. Бұқаралық спорт және жоғары жетістіктерге жеткізетін спорт кешенді жүйелі тәсілді талап етеді. Тек саламатты ұлт қана бәсекелестікке қабілетті болмақ.

      Үкіметке әлемдік озық тәжірибені есепке ала отырып, Бұқаралық спорт пен жоғары жетістікке жеткізетін спортты дамыту бағдарламасын әзірлеуді тапсырамын.

Бірінші. Жаңа қазақстандық патриотизм.

      Болашаққа деген сенім болмаса, толыққанды мемлекет құруға болмайды. Мемлекет пен азаматтың мақсаттары барлық бағыттар бойынша сәйкес келуі өмірлік тұрғыдан маңызды. Мемлекеттің басты міндеті де осы.

      Азаматтар мемлекетке болашақ бар болса, даму үшін, жеке және кәсіби тұрғыдан өсу үшін мүмкіндіктер болса ғана сенім артады.

      Мемлекет және халық мұны сезініп, бірлесіп жұмыс істеуге тиіс.

      Өз бойымызда және балаларымыздың бойында жаңа қазақстандық патриотизмді тәрбиелеуіміз керек. Бұл ең алдымен елге және оның игіліктеріне деген мақтаныш сезімін ұялатады.

      Бірақ бүгінде қалыптасқан мемлекеттің жаңа даму кезеңінде бұл түсініктің өзі жеткіліксіз. Біз бұл мәселеге прагматикалық тұрғыдан қарауымыз керек.

      Егер мемлекет әр азаматтың өмір сапасына, қауіпсіздігіне, тең мүмкіндіктеріне және болашағына кепілдік беретін болса, біз елімізді сүйеміз, онымен мақтанамыз.

      Осындай тәсіл ғана патриотизмді және оны тәрбиелеу мәселесіне прагматикалық және шынайы көзқарасты оятады.

      2050 жылға қарай біз Қазақстанның кез келген азаматы ертеңгі күнге, болашаққа өте сенімді болатындай саяси жүйе құруымыз керек.

      Біздің балаларымыз бен немерелеріміз сырт елден гөрі Отанында өмір сүргенді артық көретіндей, өйткені, өз жерінде өзін жақсы сезінетіндей болуға тиіс. Біздің еліміздің әрбір азаматы өзін өз жерінің қожасы ретінде сезінуге тиіс.

Екінші. Барлық этностар азаматтары құқықтарының теңдігі.

      Біз – бәріміз тең құқықты, тең мүмкіндіктерді иеленген қазақстандықтармыз.

      Жаңа қазақстандық патриотизм барлық қоғамды, барлық этностық әркелкіліктерді біріктіруге тиіс.

      Біз – көпұлтты қоғамбыз. Және де ұлтаралық қатынастар мәселесінде ешқандай қосарланған стандарттар болмауға тиіс.

      Мемлекетте бәрі де тең болуға тиіс. Этностық немесе басқа да белгілер бойынша жақсы немесе жаман деген болмауға тиіс.

      Бұл мәселе мен үшін декларативті емес. Егер біреуге этностық белгісі бойынша қысым жасалса, онда бүкіл қазақстандықтарға қысым жасалды деп есептеу керек.

      Ешқандай этносқа ешқандай артықшылық болмайды және болмауға тиіс, барлығының құқықтары мен міндеттері бірдей.

      Біз тең мүмкіндіктер қоғамын, бәрі заң алдында бірдей болатын қоғамды құрудамыз.

      Біз ешқашан оқуға түсу, жұмысқа тұру және қызмет бабында өсу этностық белгі арқылы шешіледі дегенді ойға да алмауға тиіспіз.

      Мен Үкімет пен әкімдердің еңбек саясатына тәртіп енгізуін талап етемін. Жұмысқа, әсіресе жергілікті билік органдарына этностық ерекшеліктеріне қарамастан, үздіктер алынуы керек. Өлшем біреу ғана – өте жоғары этика және кәсібилік. Министрліктер мен әкімдіктердің барлық буындарында кадр таңдауда байқалатын біржақтылықты түзеу керек.

      Біздің қоғамымызда "артық" немесе "бөтен", "біздікі" немесе "біздікі емес" деген болмауға тиіс. Біз еліміздің бірде-бір азаматын сыртта қалдыра алмаймыз. Әрбір қазақстандық биліктің қолдайтынын және тірек екенін сезінуге тиіс.

      Ұлттардың этносаралық келісіміне сына қағуға тырысатындардың барлығы да заңмен қудаланады.

      Мұнда ерекше жауапкершілік біздерге, қазақтарға артылады.

      Қазақстан – біздің қасиетті мекеніміз.

      Кейінгі ұрпақ осынау қастерлі өлкеде өмір сүріп, өркен жаятын болады.

      Қазақ жеріне тағдырдың жазуымен алуан түрлі ұлт өкілдері қоныс аударды.

      Біз оларға құшағымызды ашып, қазақи қонақжайлылықпен қарсы алдық.

      Олар біздің елімізде өсіп-өніп, бауырларымызға айналды.

      Қазір біз көпұлтты сипаты бар, біртұтас елміз.

      Жаһандану дәуірі – көпұлтты мемлекеттер дәуірі.

      Бұл – әлемдік үрдіс.

      Еліміздің дамуына барша ұлт пен ұлыс өкілдері бірге үлес қосты.

      Ендеше, тәуелсіз қазақ елінің азаматтарын алалауға, бауырластығын бұзуға ешкімнің хақысы жоқ.

      Барлық ұлт өкілдерімен тіл табысып, тату-тәтті, бейбітшілік пен келісімде өмір сүру – барша қазақтың басты қағидасы болуы шарт.

      Өз халқын сүйетін адам, өз жұртына жақсылық тілеген жан өзге халықтарды ашындырмайды, өз ұлтын ешкімге қарсы қоймайды.

      Біз ел иесі ретінде биік бола білсек, өзгелерге сыйлы боламыз.

      Тіл туралы жауапкершілігі жоғары саясат біздің қоғамымызды одан әрі ұйыстыра түсетін басты фактор болуға тиіс.

      Біз алдағы уақытта да мемлекеттік тілді дамыту жөніндегі кешенді шараларды жүзеге асыруды табандылықпен жалғастыра береміз.

      Кез келген тіл өзге тілмен қарым-қатынасқа түскенде ғана өсіп, өркен жаятынын әрдайым есте сақтаған жөн.

      Осы заманғы ғылыми терминологияның негізін латын тілінен енген сөздер құраса, ақпараттық технология дамыған қазіргі дәуірде күн сайын дерлік ағылшын тілі дүние жүзі халықтарының тілдеріне жаңа сөздер мен ұғымдар арқылы батыл ену үстінде. Бұл үдерістен біз де тыс қалмауымыз керек.

      Қазақ тілінің осы заманның биік талабына сай, бай терминологиялық қорын жасаған соң оны рет-ретімен, кезең-кезеңімен қоғамдық өмірдің бар саласына батыл енгізуіміз керек.

      Мемлекеттік тілмен қатар Қазақстанда тұратын барлық ұлттар мен ұлыстардың тілін, мәдениетін және салт-дәстүрін дамытуға барынша жағдай жасауды алдағы уақытта да жалғастыра беретін боламыз.

Үшінші. Қазақ тілі және тілдердің үштұғырлылығы.

      Жауапкершілікті тіл саясаты қазақ ұлтын біріктіруші басты факторлардың бірі болып табылады.

      (1) Қазақ тілі – біздің рухани негізіміз.

      Біздің міндетіміз – оны барлық салада белсенді пайдалана отырып дамыту. Біз ұрпақтарымызға бабаларымыздың сандаған буынының тәжірибесінен өтіп, біздің де үйлесімді үлесімізбен толыға түсетін қазіргі тілді мұраға қалдыруға тиіспіз. Бұл – өзін қадірлейтін әрбір адам дербес шешуге тиіс міндет.

      Мемлекет өз тарапынан мемлекеттік тілдің позициясын нығайту үшін көп жұмыс атқарып келеді. Қазақ тілін кеңінен қолдану жөніндегі кешенді шараларды жүзеге асыруды жалғастыру керек.

      Біз 2025 жылдан бастап әліпбиімізді латын қарпіне, латын әліпбиіне көшіруге кірісуіміз керек. Бұл – ұлт болып шешуге тиіс принципті мәселе. Бір кезде тарих бедерінде біз мұндай қадамды жасағанбыз.

      Балаларымыздың болашағы үшін осындай шешім қабылдауға тиіспіз және бұл әлеммен бірлесе түсуімізге, балаларымыздың ағылшын тілі мен интернет тілін жетік игеруіне, ең бастысы – қазақ тілін жаңғыртуға жағдай туғызады.

      - Біз қазақ тілін жаңғыртуды жүргізуге тиіспіз. Тілді заманға сай үйлестіріп, терминология мәселесінен консенсус іздеу керек. Сонымен қатар, әбден орныққан халықаралық және шет тілінен енген сөздерді қазақ тіліне аудару мәселесін біржола шешу қажет. Бұл мәселе оқшауланған қайраткерлердің ортасында шешілмеуге тиіс. Үкімет мұны реттегені жөн.

      Бүкіл әлемде бірдей қабылданған терминдер бар. Олар кез келген тілді байытады. Біз өмірді өзіміз күрделендіре түсеміз, түсінбестікке бой алдырып, ақыл-ойды сапырылыстырамыз, көнерген сөздердің шырмауынан шықпаймыз. Мұндай мысалдар аз емес.

      Мен қазіргі тілде жазылған кемінде жүздеген қазіргі кітаптардың тізімін жасап, қазақ тіліне қазіргіше аударуды ұсынамын. Бәлкім, жастар арасында конкурс жариялау керек шығар: өздеріне не нәрсе қызықты әрі пайдалы екенін олар да айтсын.

      Қазақ тілін дамыту саясаты одан жерінуге, тіпті қазақтардың өздерінің бойды аулағырақ ұстауына ықпал етпеуі керек. Керісінше, тіл Қазақстан халқын біріктіруші болуға тиіс. Бұл үшін тіл саясатын сауатты және дәйекті, қазақстандықтар сөйлесетін бірде-бір тілге қысым жасамай жүргізу керек.

      Сіздер біздің саясатымыз туралы – 2025 жылға қарай қазақстандықтардың 95 пайызы қазақ тілін білуге тиіс екендігін білесіздер.

      Бұл үшін қазір барлық жағдай жасалған.

      Қазірдің өзінде еліміздегі оқушылардың 60 пайыздан астамы мемлекеттік тілде оқиды. Мемлекеттік тіл барлық мектептерде оқытылады. Бұл – егер бала биыл мектепке барса, енді он-он екі жылдан соң жаппай қазақша білетін қазақстандықтардың жаңа ұрпағы қалыптасады деген сөз.

      Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде.

      Қазақ тілі 2025 жылға қарай өмірдің барлық саласында үстемдік етіп, кез келген ортада күнделікті қатынас тіліне айналады.

      Осылай тәуелсіздігіміз бүкіл ұлтты ұйыстыратын ең басты құндылығымыз – туған тіліміздің мерейін үстем ете түседі.

      Тәуелсіздігін алған тұста еліміздегі қазақтың саны 6,8 миллион немесе 41% болса, қазір 11 миллионға жетіп, 65 %-дан асты.

      Қазақтың саны 4 миллионға артты.

      Егер әрбір қазақ ана тілінде сөйлеуге ұмтылса, тіліміз әлдеқашан Ата Заңымыздағы мәртебесіне лайық орнын иеленер еді.

      Қазақ тілі туралы айтқанда, істі алдымен өзімізден бастауымыз керектігі ұмыт қалады.

      Ұлттық мүддеге қызмет ету үшін әркім өзгені емес, алдымен өзін қамшылауы тиіс.

      Тағы да қайталап айтайын: қазақ қазақпен қазақша сөйлессін. Сонда ғана қазақ тілі барша қазақстандықтардың жаппай қолданыс тіліне айналады.

      Тілге деген көзқарас, шындап келгенде, елге деген көзқарас екені даусыз.

      Сондықтан оған бей-жай қарамайық.

      Қазақ тілі жаппай қолданыс тіліне айналып, шын мәніндегі мемлекеттік тіл мәртебесіне көтерілгенде, біз елімізді ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТІ деп атайтын боламыз.

      (2) Қазір біз балаларымыз қазақ тілімен қатар орыс және ағылшын тілдерін де белсенді меңгеру үшін жағдай жасауға шаралар қабылдап жатырмыз.

      Үштілділік мемлекеттік деңгейде ынталандырылуы керек.

      Орыс тіліне және кириллицаға біз қазақ тіліне қандай қамқорлықпен қарасақ, сондай қамқорлықпен қарауымыз керек. Орыс тілін білу – біздің ұлтымыздың тарихи артықшылығы екені баршаға белгілі.

      Дәл осы орыс тілі арқылы қазақстандықтар бірнеше ғасыр бойы қосымша білім алып, ел ішінде де, шет жерлерде де өз дүниетанымдары мен араласатын ортасын кеңейтіп келе жатқанын жоққа шығармауға тиіспіз.

      Біз ағылшын тілін игеруде серпіліс жасауымыз керек. Қазіргі әлемнің осы "лингва франкасын" меңгеру біздің еліміздің әрбір азаматына өмірдегі шексіз жаңа мүмкіндіктерді ашады.

Төртінші. Мәдениет, дәстүр және даралық

      Дәстүр мен мәдениет – ұлттың генетикалық коды.

      Патшалықтың, төңкеріс дүмпуі мен тоталитаризмнің барлық ауыртпалығы мен қиыншылықтарына қарамастан, біздің еліміздің аумағында тұратын қазақтар және басқа да халықтардың өкілдері өздерінің мәдени ерекшеліктерін сақтай алды.

      Тәуелсіздік жылдарында, жаһандану мен вестернденуге қарамастан, біздің мәдени іргетасымыз беки түсті.

      Қазақстан – бірегей ел. Біздің қоғамда әртүрлі мәдени элементтер бір-бірімен біріккен және бірін-бірі толықтырып тұрады, біріне-бірі нәр беріп тұрады.

      Біз өзіміздің ұлттық мәдениетіміз бен дәстүрлерімізді осы әралуандығымен және ұлылығымен қосып қорғауымыз керек, мәдени игілігімізді бөлшектеп болса да жинастыруымыз керек.

      Бірлігі бар ел озады, бірлігі жоқ ел тозады.

      Бұл – тарих заңы.

      Сондықтан қазақтың бірлігі – елдігіміздің кілті, ең басты мәселесі.

      Ел бірлігі – ең асыл қасиет.

      Бірлік, ынтымақ, сабырлылық пен парасаттылық ең алдымен өзімізге – қазақтарға керек.

      Қазақты ешуақытта сырттан жау алған емес.

      Қазақ әлсіресе, алауыздықтан әлсіреген, күшейсе, бірліктен күшейген.

      Үйдің берекесі қабырғасының қиюымен емес, теңінің жиюымен, отбасындағы сыйластықпен, татулықпен кіреді.

      Мемлекет те солай.

      Қазақстанның елдігі асқан, ерлігі тасқан, кемел де келісті елге айналуына бізден – қазақтардан артық мүдделі кім бар?!

      Қазақтың ішкі тұтастығын бұзғысы келетін рушылдық, жершілдік әңгімемен ел бірлігін бүлдіргісі келетін күштердің пайда болуы Елбасы ретінде мені алаңдатпай қоймайды.

      Ондай жымысқы ниеттілердің айқайына құлақ асып, айтағына ілескен жан әр атаның шежіресін әспеттеп, әр жаққа тартқанын аңдамай қалуы мүмкін.

      Ру мен тайпаға бөліну – ұлттық тұтастықтан айырылудың өте қауіпті түрі.

      Қазақ шежіресінің түпкі мәнін ұмытпау керек, алып дарақтың бұтақтары сияқты күллі рулардың түбін қуа келгенде, барлығы бір ғана ұлы тамырға – қазақ деген ұлтқа барып тіреледі.

      Қай шежірені алып қарасаңыз да, ол қазақтың бірлігін, тұтастығын әйгілейді.

      Шежіре – қазақты бөлшектейтін емес, керісінше, біріктіретін ұғым.

      Барша адамзаттың Адам атадан басталатыны сияқты, бүкіл қазақтың шежіре атаулысы Атам қазақтан бастау алатынын әрбір қазақ жүрегінің төрінде ұстауға тиіс.

      Тек бірлесіп қана, бүкіл халықтың күш-жігерін біріктіріп қана біз алға баса аламыз.

      Бірлігі берекелі, тірлігі мерекелі, ынтымағы жарасқан елдің ғана ырысы мен табысы мол болмақ.

Бесінші. Ұлттық интеллигенцияның рөлі

      Біз мемлекеттілігіміздің рухани мәселелер экономикалық, материалдық мәселелерден ешбір кем бағаланбайтын даму кезеңіне келіп отырмыз.

      Рухани дамуда негізгі рөлге әрқашан интеллигенция ие.

      2050 жылғы Қазақстан ілгерішіл мұрағаттар қоғамы болуға тиіс.

      Біздің қоғамымыздың қазіргі көзқарастарының негізін дәл осы интеллигенция беруі керек.

      (1) Интеллигенция қалыптасқан мемлекет кезеңінде жаңа жалпыұлттық құндылықтар жасауда алдыңғы қатарлы күш болуы керек. Олар заманға сай және болашаққа құлшынысты болуға тиіс.

      Біз жастарымыз бағыт алып, бой түзеуге тиіс өз заманымыздың жаңа қаһармандарын көрсету және жасауымыз керек.

      (2) Интеллигенция менің пайымдауымдағы Қазақстан-2050 Жаңа саяси бағыты негізінде ел болашағының ментальді, дүниетанымдық үлгісін жобалауда негізгі рөлді қолға ала алады және алуға тиіс.

      (3) Біз ұлттың тарихи санасын қалыптастыру жұмысын жалғастыруымыз керек.

      Бүкілқазақстандық бірегейлік біздің халқымыздың тарихи санасының өзегіне айналуға тиіс.

      Бүгінде кез келген этносқа жататын немесе дінді ұстанатын қазақстандық – өз елінің тең құқықты азаматы.

      Қазақ халқы және мемлекеттік тіл даму үстіндегі қазақстандық азаматтық тұтастықтың біріктіруші ұйытқысы болып келеді.

      Біз: "Мен – қазақстандықпын, өз елімде мен үшін барлық есік ашық!" – деп айта алатын әділетті қоғам құрып жатырмыз.

      Бүгінде біздің азаматтар үшін барлық есік, барлық мүмкіндік, барлық жол ашық.

      Біз көппіз және бәріміз – бір Елміз, бір халықпыз.

      Өз еліне пайдасын тигізу, өз Отанының тағдырына жауапты болу – әрбір жауапты саясаткер үшін, әрбір қазақстандық үшін парыз және абырой.

      Біз бірлік пен татулық құндылықтарын қоғамның іргетасына, қазақстандық ерекше толеранттылықтың негізіне айналдырдық.

      Біз осы құндылықтарды қазақстандықтардың әрбір болашақ буынына аялай ұсынуымыз керек.

Алтыншы. ХХІ ғасырдағы Қазақстандағы дін

      Бүгінде біздің халқымыз үшін дәстүрлі емес діни және жалған діни ағымдар мәселесі өткір тұр.

      Жастарымыздың бір бөлігі өмірге осы жат жалған діни көзқарасты көзсіз қабылдайды, өйткені, біздің қоғамның бір бөлігінде шеттен келген жалған діни әсерлерге иммунитеті әлсіз.

      Біздің Конституция сенім бостандығына кепілдік береді, бұл – факт. Бірақ, өздеріңіз білетіндей, шексіз еркіндік деген болмайды. Ол дегеніміз – хаос. Барлығы да Конституция мен заңдар аясында болуға тиіс.

      Әркімнің таңдау құқығы бар. Діни таңдауға өте үлкен жауапкершілікпен қарау керек, өйткені, адамның өмірлік салты, тұрмысы, көп жағдайда бүкіл өмірі соған байланысты.

      Бүгінде, интернет пен жоғары технологиялар ғасырында, ақпараттар тасқындаған заманда, "сүзгі" адамның ішінде болу керек.

      Ішкі "сүзгі" сұрақтар қойып отыруға тиіс: аналарымыз, әпке-қарындастарымыз, қыздарымыз орамалға оранып алып, басқа халықтардың киімін кигені бізге керек пе? Бізбен бір дастарқанда отырып тамақ ішпеуге тиіс пе? Көлік жүргізбеуі керек пе? Мұның бәрі – басқа елдердің орныққан дәстүрлері, біздің даламызда ондай дәстүрлер ешқашан болған емес. Классиканы оқыңыздар, фильмдерді көріңіздер.

      Біздің әйелдерде ұлттық тәкаппарлық, қалыптасқан киіну стилі бар, оны олар ибалылықпен ұстана біледі және біз, ерлер, әйелдердің осы қасиетін жиі теріс пайдаланамыз.

      Біз мұсылманбыз, оның ішінде Әбу Ханифа мазһабын ұстанатын сүнниттерміз.

      Бабаларымыз ұстанған бұл жол ұлттық салт-дәстүрді, ата-ананы сыйлауға негізделген.

      Ендеше, бүгінгі ұрпақ та әлемдегі ең ізгі дін – ислам дінін қадірлей отырып, ата дәстүрін ардақтағаны абзал.

      Қазір кейбір сыртқы күштер жастарымызды ислам дінінің хақ жолынан адастырып, теріс бағытқа тартуға тырысуда.

      Мұндай ұлттық табиғатымызға жат келеңсіздіктерден бойымызды аулақ салуымыз керек.

      Біз мұсылман үмбетінің бір бөлігі екенімізді мақтан тұтамыз. Ол – біздің дәстүріміз. Бірақ бізде зайырлы қоғамның дәстүрлері де бар екенін, Қазақстан зайырлы мемлекет екенін ұмытпауымыз керек.

      Біз елдің дәстүрлері мен мәдени нормаларына сәйкес келетін діни сана қалыптастыруымыз керек. Біз өзін өзі ұстаудың ерекше үлгілерін алуға тиіспіз. Мен жария етіп отырған стратегия біздің халқымызды орта ғасырларда емес, ХХІ ғасырда өмір сүруге дайындайды.

      Мемлекет пен азаматтар радикализмнің, экстремизмнің және терроризмнің барлық түрлері мен бой көрсетулеріне қарсы біртұтас шеп құруға тиіс.

      Діни экстремизм қаупі ерекше алаңдаушылық тудырып отыр. Дінбасылар да ортақ алаңдаушылық білдіруде.

      Біз Жаратушыға деген кіршіксіз сенімнің агрессиялы және қырып-жойғыш фанатизммен алмасуына жол бермеуіміз керек.

      Соқыр фанатизм біздің бейбітсүйгіш халқымыздың психологиясы мен діліне мүлде жат. Ол Қазақстанның мұсылмандары ұстанатын ханафи мазһабына қарама-қайшы.

      Қазақстандағы экстремизм мен терроризмде идеялық емес, қылмыстық негіз бар. Жалған діни көпірмеліктің артында қоғамның негізін күл-талқан еткісі келетін қылмыстық іс-әрекет жасырынып жатыр.

      Бұл – біздің еліміздегі бейбітшілік пен тұрақтылыққа шабуыл. Бұл – біздің мемлекеттігіміз бен азаматтық кемелдігіміздің мықтылығының сынға түсуі.

      - Біз діни радикализм мен экстремизмнің пайда болуын бейтараптандыру мақсатында заңдарымызды жетілдіруіміз керек. Біз терроризмге қарсы заңдарды да жетілдіруге тиіспіз. Мемлекет қайдан бой көтерсе де, радикализм мен экстремизмнің жолын кесу керек.

      - Біз әлеуметтік, этностық және діни шиеленістер мен қақтығыстарды еңсерудің жаңа сенімді механизмдерін жасауымыз керек. Дәстүрлі емес секталар мен күмәнді жалған діни ағымдардың іс-әрекетін қатаң түрде тыйып отыру қажет.

      - Біз қоғамда, әсіресе, жастар арасында діни экстремизм профилактикасын күшейтуіміз керек.

      - Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезі беретін артықшылықтарды да пайдалануымыз керек. Осы әңгімелесу алаңының арқауында діни ыңғайдағы дауларды шешудің жаңа платформасын жасауымыз қажет.

      - Біз діни және этностық дауларды шешу үшін аймақтағы ыстық нүктелерде, Үлкен Таяу Шығыс аясында, тіпті одан да ауқымды деңгейде араағайындық жасауға дайын болуымыз керек.

      Біздің мемлекетіміздің зайырлы келбеті – Қазақстанның табысты дамуының маңызды шарты.

      Мұны Қазақстанның қазіргі және болашақ саясаткерлері, барлық қазақстандықтар айқын түсінуге тиіс.

      Үкіметке менің Әкімшілігіммен бірлесіп, Діни экстремизммен және терроризммен күрес жөніндегі мемлекеттік бағдарлама дайындауды тапсырамын.

      Сөйте тұрып, мен ұлтты да сақтандырғым келеді. Экстремизммен күрес әйтеуір жазықтыны іздеп табуға айналып кетпеуге және дінмен күреске жалғасып кетпеуге тиіс.

      Дін мәселелерінде ойластырылған қадам және өте мұқияттылық қажет. Мемлекет діни бірлестіктердің ішкі ісіне араласпауға тиіс. Біз ұят, толеранттылық және төзімділік еркіндігі принциптерін қастер тұтуымыз керек.

Құрметті қазақстандықтар!
Менің отандастарым!

      Бүгінгі Жолдауымда мен сіздердің әрқайсыларыңызға сөз арнаймын.

      Ел алдында ірі мәселелер тұр. Мен біздің табысты болатынымызға сенімдімін.

      Болашақтың Қазақстанын мен қалай елестетемін?

      Мен 2050 жылғы қазақстандықтар – үш тілде сөйлейтін білімді, еркін адамдардың қоғамы екеніне толық сенімдімін.

      Олар – әлемнің азаматтары. Олар саяхаттап жүреді. Олар жаңа білім меңгеруге құштар. Олар еңбексүйгіш. Олар – өз елінің патриоттары.

      Мен 2050 жылғы Қазақстан – жалпыға ортақ еңбек қоғамы екеніне сенімдімін. Ол – барлығы да адам игілігі үшін жасалатын, экономикасы мықты мемлекет. Білім беру саласы да, денсаулық сақтау саласы да үздік. Бейбітшілік пен тыныштық салтанат құрған. Азаматтары еркін және тең құқықты, ал билігі әділ. Онда заң үстемдік етеді.

      Мен біздің дұрыс бағытпен ілгерілеп бара жатқанымызға сенемін және бізді ештеңе де түзу жолдан тайдыра алмайды.

      Егер біз күшті болсақ, бізбен санасатын болады.

      Егер біз таңғажайыпқа сенсек немесе басқаларға иек артсақ, қол жеткізген жетістіктерімізді жоғалтып аламыз.

      Бүгін біз ең дұрыс таңдау жасауға тиіспіз.

Қымбатты отандастар!

      "Қазақстан 2050" Жаңа стратегиялық бағытын жүзеге асыруда бізге – қазақ халқына айрықша жауапкершілік жүктеледі.

      Тағылымы мол тарихымызбен, ұлы бабалардың ұлағатты өмірінен алар тәлімімізбен біз алдағы асулардан алқынбай асамыз.

      Үдеудің сыры – бірлікте,

      Жүдеудің сыры – алауыздықта.

      Осыдан 3 ғасыр бұрын Аңырақайда болған ұлы шайқаста ата-бабаларымыз бірліктің құдіреті қандай боларын өзіне де, өзгеге де дәлелдеген.

      Сын сағатта туған елге деген перзенттік парызды бәрінен биік қоя білген.

      Сол шайқаста төгілген қан барша қазақтың тамырында бар. Бізді бір-бірімізбен біріктіретін де, бауыр ететін де бабалардың бостандық жолында төгілген осы қаны деп білемін.

      Елдік мұрат жолындағы ұлы ерлік әрқашан аталарымыздың бойынан табылған.

      Бабаларымыз тірі болу үшін бір болса, біз әрдайым ірі болу үшін бір болуымыз керек.

      Бейбіт күндегі белестерді бағындырып, алдағы сындардан сүрінбей өтеріміз, ең алдымен, өзімізге, бірлігіміз бен берекемізге байланысты.

      Біз бәріміз бір атаның – қазақ халқының ұлымыз.

      Бәріміздің де туған жеріміз біреу – ол қасиетті қазақ даласы.

      Бұл дүниеде біздің бір ғана Отанымыз бар, ол – тәуелсіз Қазақстан.

      Біз болашаққа көз тігіп, тәуелсіз елімізді "Мәңгілік Ел" етуді мұрат қылдық.

      "Қазақстан 2050" Стратегиясы осынау мәңгілік жолдағы буындар бірлігінің, ұрпақтар сабақтастығының көрінісі.

      Тәуелсіз елді өз қолымен құрған буыннан басталған ұлы істерді кейінгі ұрпақтың лайықты жалғастыратынына кәміл сенемін.

      Бабалардың ерлігі, бүгінгі буынның ерен істері және жас ұрпақтың жасампаздығы арасында сабақтастық болса ғана, біз "Мәңгілік Ел" боламыз.

      Сондықтан барлық буын өкілдеріне үн қатамын!

      Алдымен, алдыңғы толқын – аға буын!

      Сіздердің көрегендіктеріңіз бен өмірлік тәжірибелеріңіз кейінгі буынның ақиқат жолынан адаспай, алға басуына септігін тигізеді.

      Ортаңғы буын отандастарым!

      Сіздердің еншілеріңізге алып империяның күйреп, жас, тәуелсіз мемлекеттің түлеген кезеңі дөп келді.

      Сіздердің күрделі де қиын шешімдер арқылы жинаған өлшеусіз тәжірибелеріңіз – қиындықтардан сыр бермей өтуімізге қажетті баға жетпес қазына.

      Ал кейінгі толқын жастарға айтарым: Сендер – болашаққа деген үкілі үмітіміздің тірегісіңдер.

      Біздің бүгінгі атқарып жатқан қыруар шаруаларымыз тек сендер үшін жасалуда.

      Сендер тәуелсіз Қазақ елінің перзенттерісіңдер.

      Тәуелсіз елде туып, тәуелсіз елде тәрбие алдыңдар.

      Сендердің азат ойларың мен кемел білімдерің – елімізді қазір бізге көз жетпес алыста, қол жетпес қиянда көрінетін тың мақсаттарға апаратын құдіретті күш.

      Мен барша халқымды жарқын болашаққа жол бастайтын адамзат баласының мәңгілік құндылықтары – ерік-жігер мен еңбексүйгіштік, мақсаткерлік қасиеттерді бойға сіңіруге шақырамын.

      Мен 21-ғасыр Қазақстанның "алтын ғасыры" боларына сенемін.

      Бұл бейбітшіліктің, тұрақтылық пен гүлденудің ғасыры болады. Қазақстан халқы ұлы тарихтың иесі атануға лайық.

      Біз көздеген мақсатымызға міндетті түрде жетеміз.

      Аңсарлы азаттығымыз бен тәу етер тәуелсіздігіміз баянды болсын!

      Мәңгілік Ел болу жолындағы ұлы істеріміз жаңа дәуірлерге жол ашсын!

      Баршаларыңызға бақ-береке, отбасыларыңызға амандық тілеймін.

Стратегия "Казахстан-2050": новый политический курс состоявшегося государства

Послание Президента Республики Казахстан - Лидера Нации Н.А. Назарбаева народу Казахстана, г. Астана, 14 декабря 2012 года

Уважаемые казахстанцы!
Дорогие соотечественники!

      Сегодня мы собрались накануне Дня Независимости.
      Вот уже более 20 лет все мы с гордостью отмечаем этот великий праздник.
      16 декабря 1991 года мы, народ Казахстана, выбрали суверенитет, свободу, открытость миру. Сегодня эти ценности стали частью нашей повседневной жизни.
      Тогда, в начале пути, все было совсем другим. Теперь же, благодаря нашим общим усилиям, страна преобразилась, ее не узнать.
      Сегодня мы – успешное государство, имеющее свое лицо, свои особенности и свою позицию.
      Взятие первого рубежа досталось нам дорогой ценой.
      Страна более 20 лет работала на укрепление суверенитета и политического веса. 20 лет спустя эта цель достигнута. Период становления успешно завершен.
      Казахстан начала XXI века независим и уверен в себе.
      Изменения, происходящие в мире под влиянием затянувшегося глобального кризиса, нас не пугают. Мы к ним готовы. Теперь наша задача – сохраняя все, чего мы достигли за годы суверенитета, продолжить устойчивое развитие в XXI веке.
      Наша главная цель – к 2050 году создать Общество благоденствия на основе сильного государства, развитой экономики и возможностей Всеобщего Труда.
      Сильное государство особенно важно для обеспечения условий ускоренного экономического роста.
      Сильное государство занимается не политикой выживания, а политикой планирования, долгосрочного развития и экономического роста.
      Поэтому именно сегодня, в канун празднования Дня Независимости, я обращаюсь к вам, мои дорогие сограждане, с новым Посланием.
      Это мое видение перспектив развития нашей страны.
      Это – новый политический курс.

I. Состоявшийся Казахстан – испытание кризисом нашей
государственности, национальной экономики, гражданского
общества, общественного согласия, регионального лидерства и
международного авторитета

      Ровно 15 лет назад мы приняли Стратегию развития Казахстана до 2030 года. 
      Это был 1997 год – еще не был окончательно преодолен постсоветский хаос, кризис лихорадил Юго-Восточную Азию и некоторые другие рынки. Очень сложно было и нам.
      Все эти годы наша стратегия как маяк освещала нам путь, позволяя идти вперед, не сбиваясь с главной цели.
      Помните 1997 год? 
      После моего выступления в Парламенте были смятение и растерянность.
      Многие задавались вопросами: «Что это – пропаганда? Обещание манны небесной?»
      Настолько амбициозными казались поставленные тогда задачи.
      Но, как говорится, глаза боятся, а руки делают.
      Перед нами стояла гигантская задача – переломить ход событий. Построить новую страну.
      Чтобы ее решить, мы должны были провести тройную модернизацию: построить государство и совершить прорыв в рыночную экономику, заложить основы социального государства, перестроить общественное сознание. Мы должны были определить наш собственный путь. И этот путь был очерчен в Стратегии «Казахстан-2030». Этот документ дал нам видение стратегических целей и задач, стал важнейшим мировоззренческим прорывом. 
      Народная мудрость гласит: «Мақсат – жетiстiктiң желкенi». Только правильно поставленные цели приводят к успеху. 
      Сегодня для меня большая честь заявить о том, что мы сделали правильный выбор. И глобальный кризис 2008 – 2009 годов подтвердил это.
      Казахстан устоял. Кризис не разрушил наши достижения и сделал нас сильнее. 
      Выбранная нами политическая, социально-экономическая и внешнеполитическая модель развития страны доказала свою эффективность.

1. Сильное успешное государство

      Наше главное достижение – мы создали независимый Казахстан.
      Мы юридически оформили наши границы. Сформировали интегрированное экономическое пространство страны. Заново наладили и укрепили в стране производственные связи. Сегодня все регионы работают в неразрывной связке друг с другом.
      Провели исторически важные конституционные и политические реформы, которые создали современную систему государственного управления, основанную на разделении ветвей власти.
      Построили новую столицу страны – Астану. Это современный город, который стал нашим символом и гордостью. Мы смогли использовать потенциал столицы для того, чтобы показать миру возможности нашей страны. Именно поэтому международное сообщество выбрало Казахстан местом проведения Всемирной выставки «EXPO-2017». Этого бы не было, если бы не было Астаны. Такой чести удостаиваются далеко не все. Достаточно сказать, что наша страна стала первой на всем постсоветском пространстве, кто председательствовал в ОБСЕ, провел саммит этой организации и проведет у себя EXPO-2017 – мероприятие планетарного масштаба.

2. Устойчивый процесс демократизации и либерализации

      Мы движемся по ясной формуле: «Сначала – экономика, потом - политика». Каждый этап политических реформ увязывается с уровнем развития экономики. Поэтому мы последовательно идем по пути политической либерализации. Только так можно модернизировать страну и сделать ее конкурентоспособной.
      Шаг за шагом наше общество приближается к самым высоким стандартам в области демократизации и прав человека.
      Мы закрепили фундаментальные права и свободы в Конституции страны. Сегодня все граждане Казахстана имеют равные права и возможности.

3. Согласие и мир различных социальных, этнических и религиозных групп

      Мы восстановили историческую справедливость по отношению к казахскому народу, нашей культуре и языку.
      Несмотря на этническое, культурное и религиозное многообразие, мы сохранили в стране мир и политическую стабильность.
      Казахстан стал родным домом для представителей 140 этносов и 17 конфессий.
      Гражданский мир и межнациональное согласие – наша главная ценность. Мир и согласие, диалог культур и религий в нашей многонациональной стране справедливо признаны мировым эталоном.
      Ассамблея народа Казахстана стала уникальной евразийской моделью диалога культур. 
      Казахстан превратился в центр глобального межконфессионального диалога.

4. Национальная экономика.
Наша роль в международном разделении труда

      Мы первыми в Содружестве Независимых Государств сформировали современную модель рыночной экономики, основанную на частной собственности, свободной конкуренции и принципах открытости. Наша модель основывается на активной роли государства в привлечении иностранных инвестиций.
      Мы привлекли в страну более 160 миллиардов долларов иностранных инвестиций.
      Сформированы базовые условия для предпринимательской деятельности и современная налоговая система.
      Мы планомерно диверсифицируем национальную экономику. В программе форсированной индустриализации я поставил задачу: за две пятилетки изменить лицо нашей экономики, сделать ее независимой от колебаний мировых цен на сырье.
      За 15 лет, минувших с момента принятия Стратегии-2030, наше государство вошло в пятерку самых динамично развивающихся стран мира.
      В результате по итогам 2012 года мы войдем в число 50 крупнейших экономик планеты по объему ВВП.
      Есть признанные рейтинги, по которым все страны мира сверяют свое развитие. Шесть лет назад я поставил общенациональную задачу – войти в число 50-ти наиболее конкурентоспособных стран мира. В рейтинге Всемирного экономического форума Казахстан уже занимает 51-е место. Сегодня мы в шаге от нашей цели.

5. Сильная социальная политика, которая
обеспечила общественную стабильность и согласие

      Главным критерием для меня всегда был и будет уровень жизни народа.
      За 15 лет доходы казахстанцев выросли в 16 раз.
      Число граждан с доходом ниже прожиточного минимума уменьшилось в 7 раз, число безработных сократилось вдвое.
      Мы заложили основы социальноориентированного общества.
      Нам удалось добиться заметного прогресса в деле улучшения здоровья нации.
      Для повышения эффективности сферы здравоохранения реформирована ее система организации, управления и финансирования.
      За последние пять лет материнская смертность снизилась почти в 3 раза, в полтора раза возросла рождаемость. 
      Создаются равные возможности для получения образования.
      За последние 15 лет расходы на образование выросли в 9,5 раза. Реализуется Государственная программа развития образования, нацеленная на кардинальную модернизацию всех уровней образования – от дошкольного до высшего.
      Благодаря нашей политике долгосрочных вложений в развитие человеческого потенциала мы сформировали нынешнее талантливое поколение молодежи.

6. Страна, признанная мировым сообществом

      В мировой политике наша страна – ответственный и надежный партнер, пользующийся бесспорным международным авторитетом.
      Мы играем важную роль в деле укрепления глобальной безопасности, поддерживаем мировое сообщество в борьбе с международным терроризмом, экстремизмом и незаконным оборотом наркотиков.
      Мы инициировали созыв Совещания по взаимодействию и мерам доверия в Азии – важной для нашей безопасности международной диалоговой площадки. Сегодня СВМДА объединяет 24 страны с населением более 3 миллиардов человек.
      Последние 2–3 года Республика Казахстан председательствовала в Организации по безопасности и сотрудничеству в Европе, Шанхайской организации сотрудничества, Организации исламского сотрудничества и Организации Договора о коллективной безопасности.
      На астанинском Экономическом форуме мы предложили новый формат диалога – G-global. Суть этой инициативы – объединить усилия всех в деле создания справедливого и безопасного миропорядка.
      Мы вносим достойный вклад в обеспечение глобальной энергетической и продовольственной безопасности. 

7. Наша активная роль в продвижении режима ядерного нераспространения

      Наши инициативы по укреплению режима нераспространения ядерного оружия – это безусловный вклад в мировую стабильность, порядок и безопасность.
      Первыми в мире закрыв Семипалатинский ядерный полигон и отказавшись от атомного оружия, мы получили прочные международные гарантии нашей безопасности от ведущих ядерных держав – США, России, Великобритании, Франции и КНР.
      Мы сыграли ключевую роль в создании зоны, свободной от ядерного оружия в Центральной Азии и активно поддерживаем создание аналогичных зон в других регионах планеты, прежде всего на Ближнем Востоке.
      Мы поддерживаем усилия мирового сообщества по противодействию угрозе ядерного терроризма.
      Сейчас мы твердо говорим о необходимости принятия дальнейших решительных мер по устранению ядерной угрозы. Считаем, что Договор о нераспространении ядерного оружия был и остается краеугольным камнем режима нераспространения.
      Важным катализатором укрепления режима нераспространения должно стать скорейшее вступление в силу Договора о всеобъемлющем запрещении ядерных испытаний.
      Три года назад Генеральная Ассамблея ООН поддержала мое предложение об объявлении 29 августа Международным днем действий против ядерных испытаний.
      Все это – признание нашей роли в глобальной политике.
      Благодаря такой ответственной политике Казахстан по праву признан лидером режима нераспространения, моделью для других государств.

8. Стратегия «Казахстан-2030». Основные итоги

      В Стратегии «Казахстан-2030» мы запланировали успех нашей страны.
      Мы последовательно и упорно продвигались к поставленным целям. Даже в пик глобального кризиса 2008-2009 годов национальная экономика продолжала расти.
      И сегодня для меня большая честь подвести итоги реализации Стратегии-2030, которую по целому ряду параметров нам удалось выполнить досрочно.
      (1) НАЦИОНАЛЬНАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ. Перед нами стояла задача развивать Казахстан при сохранении территориальной целостности. Нам удалось сделать больше, чем планировалось.
      Впервые в истории наше государство обрело четкие, международно признанные границы. Делимитирована государственная граница – а это 14 тысяч километров.
      Казахстан надежно контролирует ситуацию в своей акватории Каспийского моря.
      Отныне снята угроза возникновения любых территориальных споров в будущем. Мы не оставили для потомков спорных территорий с соседями.
      Мы создали сильную, современную, обороноспособную армию, эффективную правоохранительную систему, которые обеспечивают безопасность личности, общества и государства.
      (2) Мы сохранили и укрепили ВНУТРИПОЛИТИЧЕСКУЮ СТАБИЛЬНОСТЬ И НАЦИОНАЛЬНОЕ ЕДИНСТВО в стране, где проживают представители 140 этносов и 17 конфессий. Наша политика была успешной. 
      Мы последовательно формируем институты гражданского общества на основе демократической модели развития. Учрежден институт омбудсмена по правам человека.
      Если раньше у нас никогда не было многопартийности, то сейчас в стране действуют партии, представляющие весь политический спектр. У нас многопартийный Парламент, Правительство парламентского большинства.
      Развивается гражданское общество, функционируют независимые СМИ. Работает свыше 18 тысяч НПО самой различной направленности. Выходит около 2,5 тысячи СМИ, около 90 % из них – частные.
      Казахстан сегодня является важным международным центром межкультурного и межконфессионального диалога.
      Именно на нашей земле состоялись первые четыре съезда лидеров мировых и традиционных религий.
      В ХХI веке Казахстан должен стать мостом для диалога и взаимодействия Востока и Запада.
      (3) ЭКОНОМИЧЕСКИЙ РОСТ, БАЗИРУЮЩИЙСЯ НА ОТКРЫТОЙ РЫНОЧНОЙ ЭКОНОМИКЕ С ВЫСОКИМ УРОВНЕМ ИНОСТРАННЫХ ИНВЕСТИЦИЙ И ВНУТРЕННИХ СБЕРЕЖЕНИЙ. Мы ставили задачу достичь реальных, устойчивых и возрастающих темпов развития. Нам удалось решить эту задачу в кратчайшие по историческим меркам сроки.
      Именно в Стратегии «Казахстан-2030» акцент был перенесен на экономический рост.
      В результате за 15 лет объем национальной экономики вырос с 1,7 триллиона тенге в 1997 году до 28 триллионов тенге в 2011 году.
      ВВП страны возрос более чем в 16 раз. С 1999 года ежегодный прирост ВВП Казахстана составил 7,6 % и обогнал передовые развивающиеся страны.
      ВВП на душу населения вырос более чем в 7 раз – с 1 500 долларов США в 1998 году до 12 тысяч долларов США в 2012 году.
      Казахстан с самого начала стал лидером в СНГ по объему привлеченных прямых иностранных инвестиций на душу населения. Сегодня это уже 9200 долларов США. 
      Мы добились роста внешней торговли в 12 раз, а объемов производства промышленной продукции - в 20 раз.
      За эти годы добыча нефти увеличилась в 3 раза, природного газа – в 5 раз. Доходы от сырьевых ресурсов мы направили в Национальный фонд. 
      Это – наш надежный щит от возможных экономических и финансовых потрясений. Это – гарантия безопасности для нынешних и будущих поколений.
      В рамках программы форсированной индустриализации с 2010 года реализовано 397 инвестиционных проектов общей стоимостью 1 797 миллиардов тенге и создано более 44 тысяч рабочих мест.
      За два года реализации программы «Дорожная карта бизнеса-2020» одобрено 225 проектов общим объемом кредитов на сумму 101,2 миллиардов тенге.
      Сегодня мы – динамичная страна со средним уровнем дохода населения и динамично растущей экономикой.
      (4) ЗДОРОВЬЕ, ОБРАЗОВАНИЕ И БЛАГОПОЛУЧИЕ ГРАЖДАН КАЗАХСТАНА. Жизненно важно было кардинально изменить положение людей, улучшить условия жизни. Результаты проделанной работы налицо. 
      Среднемесячная заработная плата возросла в 9,3 раза. Средний размер пенсионных выплат увеличился в 10 раз.
      В 16 раз возросли номинальные денежные доходы населения.
      Ежегодно увеличивается объем финансирования здравоохранения. Если в 1999 году финансирование составляло 46 миллиардов тенге, то в 2011 году – 631 миллиардов тенге.
      Создан медицинский кластер, в который входят пять инновационных объектов здравоохранения: детский реабилитационный центр, центры материнства и детства, нейрохирургии, неотложной медицинской помощи и центр кардиологии.
      Во всех регионах страны создаются необходимые условия для получения качественных медицинских услуг.
      Ускоренными темпами развивается транспортная медицина, обеспечивающая медицинскими услугами самые отдаленные районы нашей страны.
      Национальная скрининговая система позволяет выявлять и предотвращать заболевания на ранних стадиях.
      Введено бесплатное и льготное лекарственное обеспечение.
      За последние 15 лет численность населения увеличилась с 14 почти до 17 миллионов человек.
      Продолжительность жизни выросла до 70 лет.
      Мы последовательно проводим курс на развитие доступного и качественного образования. 
      Реализация программы «Балапан» позволила нам увеличить охват детей дошкольным образованием до 65,4 %.
      Введена обязательная предшкольная подготовка, сегодня ею охвачено 94,7 % дошкольников.
      С 1997 года по всей республике построено 942 школы, а также 758 больниц и других объектов здравоохранения.
      Мы развиваем сеть интеллектуальных школ и профессионально-технических колледжей мирового уровня.
      За последние 12 лет увеличилось на 182 % количество грантов для получения высшего образования.
      В 1993 году мы приняли уникальную программу «Болашак», благодаря которой 8 тысяч талантливых молодых людей получили блестящее образование в лучших университетах мира.
      В Астане создан современный научно-исследовательский университет, работающий по международным стандартам.
      (5) ЭНЕРГЕТИЧЕСКИЕ РЕСУРСЫ. Нефтегазовый комплекс Казахстана является локомотивом для всей экономики и способствует развитию других отраслей.
      Мы должны были создать современную, эффективную нефтегазовую и горнодобывающую отрасли экономики. Мы справились с этой задачей. Сегодня мы используем доходы сырьевого сектора для построения новой экономики будущего.
      Наблюдается устойчивая динамика роста доли нефтегазовой отрасли в ВВП страны, которая выросла с 3,7 % в 1997 году до 14,7 % в 2006 году и 25,8 % в 2011 году.
      Мы диверсифицировали рынки сбыта и прочно закрепили свои позиции, тем самым снизив зависимость от одного направления реализации нашей продукции.
      (6) ИНФРАСТРУКТУРА, В ОСОБЕННОСТИ ТРАНСПОРТ И СВЯЗЬ. Мы ставили задачу развивать инфраструктуру. И это оказалось нам по силам. За прошедшие годы было введено в строй множество крупных стратегических объектов промышленной, транспортной инфраструктуры и инфраструктуры жизнедеятельности. Это – автомобильные и железнодорожные магистрали, трубопроводы, логистические центры, терминалы, аэропорты, вокзалы, порты и так далее.
      Все это дало работу многим казахстанцам, встроило нас в систему региональных и глобальных хозяйственных связей.
      С каждым годом растет число потребителей телекоммуникационной отрасли. Это касается и стационарных телефонов, и мобильной связи, и Интернета.
      «Электронное правительство» заметно облегчило взаимодействие граждан с государством.
      За последние 11 лет на развитие автодорожной отрасли выделено 1 263,1 миллиардов тенге. За эти годы построено и реконструировано более 48 тысяч километров дорог общего пользования, а также 1 100 километров железных дорог.
      В настоящее время мы возрождаем Новый Шелковый путь, создавая магистральный транспортный коридор Западная Европа – Западный Китай.
      Мы открыли доступ к странам Персидского залива и Большого Востока, построив железнодорожную линию Узень – граница Туркменистана. Построив дорогу Коргас – Жетыген, мы распахнули восточные ворота, проложив путь на рынки Китая и всего Азиатского субконтинента. Мы начали строительство железной дороги Жезказган - Бейнеу.
      (7) ПРОФЕССИОНАЛЬНОЕ ГОСУДАРСТВО. Мы должны были окончательно избавиться от управленческих традиций административно-командной системы и создать современный и эффективный корпус управленцев. Созданная нами система отбора и продвижения кадров, в которой все граждане обладают равными правами и шансами, обеспечила достаточно высокий уровень профессионализма и прозрачность деятельности государственного аппарата.
      Нам удалось совершить своего рода революцию в госуправлении и переориентировать ее на повышение качества оказания госуслуг населению.
      Таким образом, основные задачи, поставленные Стратегией-2030, выполнены, другие в процессе выполнения.

      Сегодня каждый из нас может сказать: «Стратегия-2030 сработала, современный Казахстан состоялся. Это результат нашего единения, упорного, кропотливого труда, живое воплощение наших устремлений и надежд».
      Мы все испытываем гордость за свои достижения.
      Мировой кризис подтвердил, что мы состоялись как государство и общество. Наши границы, политическая система, экономическая модель больше не являются предметом серьезных разногласий и дискуссий ни внутри страны, ни за ее пределами.
      Теперь перед нами стоит новая задача. Мы должны усилить вектор дальнейшего развития нашего государства на долгосрочный период.

II. Десять глобальных вызовов ХХI века

      В настоящее время человечество сталкивается с новыми глобальными вызовами. 
      Для нашей страны и региона я выделяю десять основных вызовов. Мы обязаны учитывать каждый из них, если планируем и дальше добиваться новых успехов в своем развитии.

Первый вызов – ускорение исторического времени

      Историческое время стремительно ускорилось. Мир интенсивно трансформируется, и скорость происходящих изменений поражает.
      За последние 60 лет численность населения Земли утроилась и к 2050 году достигнет 9 миллиардов человек. За тот же период мировой ВВП вырос в 11 раз.
      Ускорение всемирно исторического процесса всегда открывает перед государствами новые безграничные возможности, и я горд тем, что мы воспользовались ими сполна.
      За 20 с небольшим лет мы провели модернизацию всех сфер жизни общества в очень высоком темпе. И сделали то, на что многим другим странам потребовалось 100, а то и 150 лет.
      Однако у нас до сих пор есть социальные группы, которые не интегрировались в общий модернизационный процесс. Этому есть объективные причины. В обществе все еще имеет место некоторый дисбаланс, влияющий на моральное состояние и общественные ожидания людей.
      Мы должны устранить этот дисбаланс и предоставить всем слоям общества возможность интегрироваться в модернизационный процесс, найти свое достойное место в обществе, сполна воспользоваться возможностями, предоставляемыми новым политическим курсом.

Второй вызов – глобальный демографический дисбаланс

      С каждым днем обостряется глобальный демографический дисбаланс. Общемировой тренд – старение человечества. Через 40 лет число людей в возрасте старше шестидесяти будет превышать число тех, кому меньше 15. Низкая рождаемость и старение человечества во многих странах неизбежно провоцируют проблемы на рынке труда, в частности, нехватку трудовых ресурсов.
      Нарастающий демографический дисбаланс формирует новые миграционные волны и усиливает социальную напряженность по всему миру.
      Мы, в Казахстане, сталкиваемся с миграционным давлением в отдельных регионах страны, где незаконные трудовые мигранты дестабилизируют местные рынки труда.
      Мы также должны понимать, что, вполне вероятно, в обозримом будущем можем столкнуться и с обратным процессом – трудовой иммиграцией за пределы нашей страны.
      Мы – молодая нация. Средний возраст в нашей стране составляет 35 лет. Это дает нам огромную возможность сохранить наш человеческий потенциал и правильно позиционировать себя в мире. И сегодня у нас есть хорошая база для движения вперед.
      У нас в стране есть работа, и каждый желающий может ее найти. Более того, у нас каждый имеет возможность сам создать себе работу, позаботиться о себе. Это наше большое достижение.
      Я веду вас к Обществу Всеобщего Труда, где безработные не будут просто получателями пособий, а будут осваивать новые профессии, где люди с ограниченными возможностями смогут активно заниматься созидательной деятельностью, а корпорации и компании – создавать им достойные условия для труда.
      Наша молодежь должна учиться, овладевать новыми знаниями, обретать новейшие навыки, умело, и эффективно использовать знания и технологии в повседневной жизни. Мы должны для этого создать все возможности, обеспечить самые благоприятные условия.

Третий вызов – угроза глобальной продовольственной безопасности

      Высокие темпы роста мирового народонаселения резко обостряют продовольственную проблему.
      Уже сегодня в мире десятки миллионов людей голодают, около миллиарда человек на постоянной основе испытывают нехватку в пище. Без революционных изменений в производстве продуктов питания эти страшные цифры будут только расти.
      Для нас в этом вызове кроются огромные возможности.
      Мы уже входим в число крупнейших экспортеров зерновых культур. Мы обладаем огромными экологически чистыми территориями и можем производить экологически чистые продукты питания.
      Нам вполне по силам совершить качественный рывок в сельскохозяйственном производстве. Для этого нам потребуется государственное мышление нового типа.

Четвертый вызов – острый дефицит воды

      Мировые водные ресурсы также находятся под большим давлением.
      За последние 60 лет на планете потребление питьевой воды возросло в 8 раз. К середине столетия многие страны будут вынуждены импортировать воду.
      Вода – крайне ограниченный ресурс и борьба за обладание источниками уже становится важнейшим фактором геополитики, являясь одной из причин напряженности и конфликтов на планете.
      Проблема водообеспечения остро стоит и в нашей стране. Нам не хватает качественной питьевой воды. Целый ряд регионов испытывает в ней острую потребность.
      Есть и геополитический аспект этой проблемы. Уже в настоящее время мы столкнулись с серьезным вопросом использования водных ресурсов трансграничных рек. При всей сложности данного вопроса мы не должны допускать его политизации.

Пятый вызов – глобальная энергетическая безопасность

      Все развитые страны увеличивают инвестиции в альтернативные и «зеленые» энергетические технологии. 
      Уже к 2050 году их применение позволит генерировать до 50 % всей потребляемой энергии.
      Очевидно, что постепенно подходит к своему концу эпоха углеводородной экономики. Наступает новая эра, в которой человеческая жизнедеятельность будет основываться не только и не столько на нефти и газе, сколько на возобновляемых источниках энергии.
      Казахстан является одним из ключевых элементов глобальной энергетической безопасности. 
      Наша страна, обладающая крупными запасами нефти и газа мирового уровня, ни на шаг не будет отступать от своей политики надежного стратегического партнерства и взаимовыгодного международного сотрудничества в энергетической сфере.

Шестой вызов – исчерпаемость природных ресурсов

      В условиях ограниченности, исчерпаемости природных ресурсов Земли беспрецедентный в истории человечества рост потребления будет подогревать разнонаправленные как негативные, так и позитивные процессы.
      Наша страна обладает здесь рядом преимуществ. Всевышний дал нам много природных богатств. Другим странам и народам будут нужны наши ресурсы.
      Нам принципиально важно переосмыслить наше отношение к своим природным богатствам. Мы должны научиться правильно ими управлять, накапливая доходы от их продажи в казне, и самое главное – максимально эффективно трансформировать природные богатства нашей страны в устойчивый экономический рост.

Седьмой вызов – Третья индустриальная революция

      Человечество находится на пороге Третьей индустриальной революции, которая меняет само понятие производства. Технологические открытия кардинально меняют структуру и потребности мировых рынков. Мы живем уже в совершенно иной технологической реальности, нежели ранее.
      Цифровые и нанотехнологии, робототехника, регенеративная медицина и многие другие достижения науки станут обыденной реальностью, трансформировав не только окружающую среду, но и самого человека.
      Мы должны быть активными участниками этих процессов.

Восьмой вызов – нарастающая социальная нестабильность

      В настоящее время одна из самых больших мировых проблем – усиливающаяся социальная нестабильность. Ее основная причина - социальное неравенство.
      Сегодня в мире около двухсот миллионов людей не могут найти работу. Даже в Европейском союзе безработица находится на самом высоком уровне за последние десятилетия и провоцирует многочисленные массовые беспорядки.
      На этом фоне, надо признать, ситуация в Казахстане выглядит довольно благополучно. Сегодня мы имеем самый низкий уровень безработицы за всю новейшую историю. Это, безусловно, большое достижение. Тем не менее мы не можем почивать на лаврах.
      Глобальный экономический кризис, переходящий в кризис социально-политический, неизбежно будет оказывать давление на Казахстан, будет проверять нас на прочность.
      Поэтому на повестку дня выдвигается вопрос социальной безопасности и социальной стабильности. Важная для нас задача – укрепить социальную стабильность в нашем обществе.

Девятый вызов – кризис ценностей нашей цивилизации

      Мир переживает острый мировоззренческий и ценностный кризис. Все чаще раздаются голоса, возвещающие о противоборстве цивилизаций, конце истории, провале мультикультурализма.
      Нам принципиально важно не втягиваться в этот мировоззренческий дискурс, оберегая наши проверенные годами ценности. На собственном опыте мы знаем, как то, что называли нашей ахиллесовой пятой – многоэтничность и поликонфессиональность, мы обратили в свое преимущество.
      Мы должны научиться жить в сосуществовании культур и религий. Мы должны быть привержены диалогу культур и цивилизаций.
      Только в диалоге с другими нациями наша страна сможет достичь успеха и влияния в будущем. В XXI веке Казахстан должен укрепить свои позиции регионального лидера и стать мостом для диалога и взаимодействия Востока и Запада.

Десятый вызов – угроза новой мировой дестабилизации

      Все мы видим, что происходит сейчас в мире. Это не новая волна кризиса, а продолжение кризиса 2007 – 2009 годов, из которого мировая экономика еще не вышла.
      Глобальная экономическая система может дать серьезный сбой уже в 2013 – 2014 годах, вызвать, в частности, обвал мировых цен на сырье. Для нас подобный сценарий является крайне нежелательным.
      Возможная рецессия в ЕС и/или США может привести к снижению потребностей развитых стран в сырьевых ресурсах.
      Потенциальный дефолт хотя бы одного государства еврозоны может спровоцировать «эффект домино» и поставить под вопрос сохранность наших международных резервов и стабильность наших экспортных поставок.
      Сокращение валютных резервов усиливает давление валютных курсов и инфляции, что опять же может негативно повлиять на социально-экономическую ситуацию.
      В этой связи мы должны выработать продуманный, согласованный и скоординированный курс всех ветвей власти, государства и общества с тем, чтобы быть во всеоружии при любом сценарии развития международной ситуации.

III. Стратегия «Казахстан-2050» – новый политический курс для
нового Казахстана в быстро меняющихся исторических условиях

1. Парадигма задач, которые нам предстоит решать,
качественно изменилась.

      Чтобы достойно принять новые вызовы, рамок Стратегии-2030 уже недостаточно. Нам важно расширить горизонт планирования и, как 15 лет назад, совершить очередной мировоззренческий прорыв.
      Во-первых, Казахстан – современное государство. Наше общество достигло зрелости. Поэтому нынешняя повестка дня отличается от той, которая была у нас на этапе становления государства.
      Характер и глубина происходящих в мире трансформаций, глобальная взаимозависимость требуют устойчивого долгосрочного развития. Многие страны уже пытаются заглянуть за пределы 2030 – 50 годов. «Управляемое прогнозирование» превращается в важный инструмент развития государств в нынешнее нестабильное время.
      Во-вторых, Стратегия «Казахстан-2030» была создана для периода становления нашей государственности. По своим базовым параметрам она выполнена.
      В-третьих, мы сталкиваемся с вызовами и угрозами, порожденными новой реальностью. Они носят всеобъемлющий характер и затрагивают все страны и регионы.
      Когда мы разрабатывали Стратегию «Казахстан-2030», никто не предполагал, что нагрянет столь беспрецедентный по своим масштабам мировой финансово-экономический кризис, в результате которого возникнут новые, совершенно непредвиденные экономические и геополитические обстоятельства.
      Стратегия-2030 создавалась в 1997 году как открытый документ. Мы изначально закладывали в нее возможность корректировки.
      Понимая, что ситуация в мире меняется и что жизнь может вносить свои коррективы, по моему поручению была создана рабочая группа, которая работала над осмыслением нашего положения и нашей возможной стратегии в новых условиях.
      С учетом ее разработок я предлагаю выстроить новый политический курс нации до 2050 года, внутри которого продолжится реализация задач Стратегии-2030. Мы должны четко осознавать, что время и условия будут вносить свои коррективы в наши планы, как это произошло с программой «Казахстан-2030».
      2050 год – это не просто символичная дата.
      Это реальный срок, на который сегодня ориентируется мировое сообщество.
      В ООН разработан Глобальный прогноз развития цивилизаций до 2050 года.
      Прогнозный доклад до 2050 года обнародован Всемирной продовольственной организацией.
      Сейчас все большее число стран разрабатывают и принимают такие долгосрочные стратегии. Китай определил для себя такой же горизонт стратегического планирования.
      Даже крупные транснациональные компании разрабатывают стратегии развития на полвека вперед.
      Полтора десятилетия назад, когда была принята «Стратегия-2030», первое поколение казахстанцев, родившихся уже в нашей новой стране, только собирались идти в школу.
      Сегодня они уже трудятся или завершают учебу в вузах.
      А через два-три года уже начнет появляться второе поколение независимости.
      Поэтому нам важно уже сейчас думать о том, чтобы дать им верные ориентиры.
      Наша главная цель - к 2050 году войти в число 30 самых развитых государств мира.
      Наши достижения и наша Казахстанская модель развития должны стать основой нового политического курса.
      Стратегия Казахстан-2050 – это гармоничное развитие Стратегии Казахстан-2030 на новом этапе. Это ответ на вопрос, кто мы, куда идем и где хотим быть к 2050 году. Уверен, что молодое поколение интересует именно это.
      Исходя из всего этого, я предлагаю проект Нового политического курса нации до 2050 года. Это и будет моим Посланием народу Казахстана.

2. Куда мы идем?

      Казахстан к 2050 году должен находиться в тридцатке самых развитых государств мира.
      Среди развивающихся стран конкуренция за место в этом клубе будет ожесточенной. Нация должна быть готова к глобальному экономическому противоборству, ясно осознавая, что место под солнцем гарантировано лишь сильнейшим.
      Мы должны работать целеустремленно и вдохновенно, не упуская из вида наши первостепенные цели:
      Дальнейшее развитие и укрепление государственности.
      Переход на новые принципы экономической политики.
      Всесторонняя поддержка предпринимательства – ведущей силы национальной экономики.
      Формирование новой социальной модели.
      Создание современных и эффективных систем образования и здравоохранения.
      Повышение ответственности, эффективности и функциональности государственного аппарата.
      Выстраивание адекватной новым вызовам международной и оборонной политики.
      Сегодня я также назову первоочередные задачи 2013 года, которые обеспечат успешный старт Нового политического курса- 2050.
      В соответствии с этими задачами Правительству необходимо незамедлительно разработать Общенациональный план действий в 2013 году.
      Этот важнейший документ должен включать в себя конкретные поручения и предусматривать персональную ответственность руководителей исполнительной, законодательной и судебной ветвей власти. Администрация Президента должна взять на особый контроль ход его подготовки и последующей реализации.
      А сейчас я хотел бы дать свое видение основных направлений Стратегии "Казахстан-2050".

1. Экономическая политика нового курса - всеобъемлющий
экономический прагматизм на принципах прибыльности, возврата от
инвестиций и конкурентоспособности Всеобъемлющий экономический прагматизм

      Суть экономической политики нового курса - всеобъемлющий экономический прагматизм. Фактически, это кардинальная ломка наших сегодняшних взглядов и подходов.
      Что это означает?
      Первое. Принятие всех без исключения экономических и управленческих решений с точки зрения экономической целесообразности и долгосрочных интересов.
      Второе. Определение новых рыночных ниш, где Казахстан может участвовать как равноправный бизнес-партнер. Создание новых точек экономического роста.
      Третье. Создание благоприятного инвестиционного климата с целью наращивания экономического потенциала. Прибыльность и возврат от инвестиций.
      Четвертое. Создание эффективного частного сектора экономики и развитие государственно-частного партнерства. Государственное стимулирование экспорта.

Новая кадровая политика

      Ключевое условие успеха новой экономической политики должно быть подкреплено кадрами. Для этого мы должны:
      Совершенствовать управленческий ресурс, и резервы для этого у нас есть.
      Необходимо внедрять современные инструменты менеджмента и принципы корпоративного управления в государственном секторе.
      Одновременно с этим нам следует извлекать пользу из международного разделения труда, в частности, привлекать внешний кадровый ресурс для реализации некоторых задач нашего нового курса через программы аутсорсинга. Мы должны также привлекать лучших иностранных специалистов на открытом рынке и приглашать их работать к нам в страну.
      Использование управленческих кадров с обширным международным опытом и знаниями даст двойной эффект: мы не только модернизируем менеджмент нашего производства, но и обучим наши отечественные кадры. Это – новая для нас практика.
      Принципиально важно поэтапно, до 2050 года, обеспечить решение следующих задач:
      Во-первых, должна быть модернизирована макроэкономическая политика государства.

Бюджетная политика

      Мы должны вооружиться новым принципом бюджетной политики – тратить только в пределах своих возможностей и сократить дефицит до максимально возможного минимума. Необходимо наращивать резервы на черный день, обеспечив их сохранность в долгосрочной перспективе.
      Отношение к бюджетно-финансовому процессу должно стать таким же бережным и продуманным, как к частным вложениям. Иными словами, ни один бюджетный тенге не должен быть потрачен впустую.
      Бюджет государства должен быть сфокусирован на продуктивных с точки зрения долгосрочной перспективы общенациональных проектах, таких как, например, диверсификация экономики и развитие инфраструктуры.
      Необходимо жестко отбирать объекты для инвестиций на предмет их целесообразности и отдачи. Важно помнить, что даже самые современные объекты становятся бременем для бюджета, если требуют расходов на поддержание, но не приносят доходов и не решают проблем граждан страны.

Налоговая политика

      Необходимо ввести благоприятный налоговый режим для объектов налогообложения, занятых в области производства и новых технологий. Сейчас эта работа началась. Ставлю задачу ее усовершенствовать: провести ревизию всех действующих налоговых льгот и сделать их максимально эффективными.
      Мы должны продолжить политику либерализации налогового и систематизации таможенного администрирования. Необходимо упростить и минимизировать налоговую отчетность.
      Мы должны стимулировать участников рынка к конкуренции, а не к поиску способов ухода от налогов.
      Прагматичное уменьшение налогового надзора должно минимизировать диалог хозяйствующих субъектов с налоговой службой. В ближайшие пять лет всем необходимо перейти на режим электронной отчетности онлайн.
      C 2020 года мы должны внедрить практику налогового кредитования. Главная задача - стимулирование инвестиционной активности предпринимателей.
      Новая налоговая политика должна иметь социальную направленность. Для этого необходимо, начиная с 2015 года, разработать комплекс стимулирующих мер, в том числе предусматривающих практику освобождения от налогов компаний и граждан, вкладывающих средства в образование и медицинское страхование себя, своей семьи, сотрудников.
      Таким образом, будущая налоговая политика на бизнес-уровне должна стимулировать внутренний рост и отечественный экспорт на внешние рынки, а на уровне граждан стимулировать их накопления, сбережения и вложения.

Денежно-кредитная политика

      Учитывая неблагоприятную обстановку в мировой экономике, мы должны будем обеспечить защиту доходов каждого казахстанца и удерживать приемлемый для экономического роста уровень инфляции. Это не просто макроэкономический вопрос, это вопрос социальной безопасности страны. И это – главный вопрос работы Национального банка и Правительства уже начиная с 2013 года.
      Казахстанские банки в свою очередь должны выполнять свое предназначение и обеспечивать потребность реального сектора экономики в кредитных ресурсах. При этом нельзя ослаблять контроль за финансовой системой, необходимо очищать банки от проблемных кредитов и вплотную заниматься вопросами фондирования. Для этого Национальному банку и Правительству при координации Администрации Президента необходимо разработать концептуально новую систему денежно-кредитной политики, направленную на обеспечение экономики необходимыми денежными ресурсами.

Политика управления государственным и внешним долгом

      Мы должны держать на постоянном контроле уровень государственного долга страны. 
      Нужно снизить бюджетный дефицит относительно ВВП с 2,1 % в 2013 году до 1,5 % в 2015 году.
      Государственный долг должен оставаться на умеренном уровне. Это принципиальная задача, потому что только так мы можем обеспечивать стабильность нашего бюджета и национальную безопасность в условиях мировой нестабильности.
      Необходимо жестко контролировать уровень долга квазигосударственного сектора экономики.
      Во-вторых, принципиально новым должен стать наш подход к развитию инфраструктуры. 
      Инфраструктура должна расширять возможности экономического роста. Развивать инфраструктуру необходимо в двух направлениях: интегрировать национальную экономику в глобальную среду, а также двигаться в регионы внутри страны. 
      Важно сосредоточить внимание на выходе за пределы страны для создания производственных транспортно-логистических объектов за пределами Казахстана, тщательно просчитывая свои выгоды. Мы должны выйти за рамки существующих представлений и создавать совместные предприятия в регионе и во всем мире – Европе, Азии, Америке, такие как, например, порты в странах, имеющих прямой выход к морю, транспортно-логистические хабы в узловых транзитных точках мира и так далее. С этой целью следует разработать специальную программу «Глобальная инфраструктурная интеграция».
      Мы должны развивать наш транзитный потенциал. Сегодня реализуется ряд крупных общенациональных инфраструктурных проектов, результатом которых должно стать увеличение транзитных перевозок через Казахстан к 2020 году в два раза. К 2050 году эта цифра должна увеличиться в 10 раз.
      Все должно быть подчинено ключевой задаче – продвижению нашего экспорта только на те мировые рынки, где будет долгосрочный спрос на нашу продукцию и услуги.
      Создание инфраструктуры также должно быть подчинено закону рентабельности. Необходимо строить только там, где строительство приведет к развитию новых бизнесов и созданию рабочих мест.
      Внутри страны мы должны создавать «инфраструктурные центры» для «покрытия» удаленных регионов или регионов с недостаточной плотностью населения жизненно важными и экономически необходимыми объектами инфраструктуры. Для этого необходимо обеспечить создание опережающей инфраструктуры транспортной системы.
      Поручаю Правительству разработать и принять в 2013 году государственную программу по развитию инфраструктуры.
      В-третьих, модернизация системы управления государственными активами. 
      Казахстан – небольшая в мировых масштабах экономика. И нужно ею управлять очень эффективно. Страна должна работать как единая корпорация, а государство должно быть ее ядром.
      Сила корпоративного мышления кроется в том, что все процессы рассматриваются как единое целое. Государственные управленцы всех уровней должны научиться такому бизнес-мышлению.
      Еще раз повторяю: нужно не просто распределять бюджет страны, а инвестировать продуманно и выверенно.
      Главный критерий эффективности – уровень отдачи от наших вложений. Чем быстрее мы сможем нарастить производственный потенциал страны, тем быстрее Казахстан станет полноценным игроком, а не придатком международного рынка.
      «Локомотивом» перехода к новой экономической политике должен стать Национальный фонд. В первую очередь средства Национального фонда следует направлять на долгосрочные стратегические проекты. В 2013 году накопление средств в Национальном фонде должно быть продолжено, но использовать эти средства надо весьма рационально и продуманно.
      Государство в лице нацкомпаний должно стимулировать развитие экономики будущего, учитывающей сектора, которые появятся в результате Третьей индустриальной революции. Отечественная индустрия должна потреблять новейшие композитные материалы, которые мы должны производить у себя в стране.
      Государство должно стимулировать развитие транзитного потенциала в сфере информационных технологий. К 2030 году мы должны пропускать через Казахстан не менее 2 - 3 % мировых информационных потоков. К 2050 году эта цифра должна как минимум удвоиться.
      Необходимо также стимулировать частные компании вкладывать свои средства в исследования и инновации. Внедрение инноваций очень важно, но это не самоцель. Реальную выгоду страна будет получать только тогда, когда наши новые технологии будут иметь спрос, когда они будут востребованы на рынке. В противном случае инновация – это пустая трата денег.
      Нужно покончить с практикой избирательной поддержки отдельных компаний или отраслей. Мы должны поддерживать только те отрасли, которые выполняют социально важные стратегические функции и доказывают свою эффективность.
      В-четвертых, необходимо внедрить принципиально новую систему управления природными ресурсами.
      Мы должны использовать ресурсы как важное стратегическое преимущество Казахстана для обеспечения экономического роста, масштабных внешнеполитических и внешнеэкономических договоренностей:
      Уже сейчас необходимо максимальное ускорение выхода сырья на международные рынки, которые в случае нового финансового краха будут дестабилизированы. Наши основные импортеры могут значительно сократить закупки сырья, а цены могут резко упасть. Наша же опережающая стратегия позволит до начала дестабилизации рынков очень быстро накапливать средства, которые потом помогут стране пережить период возможного глобального кризиса.
      Технологическая революция меняет структуру потребления сырья. К примеру, внедрение технологии композитов и новых видов бетона обесценивает запасы железной руды и угля. Это еще один фактор, чтобы наращивать темпы добычи и поставки на мировые рынки природных ресурсов с тем, чтобы использовать нынешний высокий мировой спрос в интересах страны.
      Оставаясь крупным игроком на рынке углеводородного сырья, мы должны развивать производство альтернативных видов энергии, активно внедрять технологии, использующие энергию солнца и ветра. Все возможности для этого у нас есть. К 2050 году в стране на альтернативные и возобновляемые виды энергии должно приходиться не менее половины всего совокупного энергопотребления.
      Если нация хочет пользоваться доходами от сырьевых ресурсов через 35 лет, то готовиться к этому нужно уже сейчас. Нам необходимо разработать специальную стратегию - определить приоритеты, партнеров, чтобы распланировать всю работу на все предстоящие годы так, как это делают все крупные корпорации и концерны.
      Это главный урок из нашей собственной истории: подготовку и переговоры по Кашагану мы начали почти 20 лет назад, а результаты начинаем получать только сейчас.
      Основные направления разработки стратегии:
      Для того чтобы регионы были заинтересованы в привлечении инвестиций, необходимо отменить мораторий на недропользование. 
      Мы должны перейти от простых поставок сырья к сотрудничеству в области переработки энергоресурсов и обмену новейшими технологиями. К 2025 году мы должны полностью обеспечить собственный рынок горюче-смазочными материалами в соответствии с новыми стандартами экологичности.
      Мы должны привлекать инвесторов только на условиях поставки в нашу страну самых современных технологий добычи и переработки. Мы должны разрешать инвесторам добывать и пользоваться нашим сырьем только в обмен на создание новейших производств на территории нашей страны.
      Казахстан должен стать региональным магнитом для инвестиций. Наша страна должна стать самым привлекательным в Евразии местом для инвестиций и для трансферта технологий. Это принципиально важно. Мы должны показать инвесторам преимущества, которыми обладаем.
      Все добывающие предприятия должны внедрять только экологически безвредные производства.
      Уважаемые соотечественники!
      В интересах будущего нации и безопасности государства нужно создать стратегический «резерв» углеводородного сырья. Стратегический резерв станет фундаментом энергетической безопасности страны. Тем самым мы создадим еще один оборонительный эшелон на случай возможных экономических потрясений.

      В-пятых, нам необходим план следующей фазы индустриализации.
      Через два года завершится первая пятилетка реализации программы форсированной инновационной индустриализации.
      Правительство должно разработать детальный план следующей фазы индустриализации. Необходим сценарий развития перспективных технологических направлений.
      В результате доля несырьевого экспорта в общем объеме экспорта должна увеличиться в два раза к 2025 году и в три раза к 2040 году.
      Что для этого нужно сделать?
      К 2050 году Казахстан должен полностью обновить свои производственные активы в соответствии с новейшими технологическими стандартами. 
      В самых конкурентоспособных отраслях нам нужно активно разрабатывать стратегии формирования новых рыночных ниш для отечественных производителей. Это позволит избежать потенциально деструктивных эффектов деиндустриализации, особенно с учетом перспективы вступления в ВТО.
      Отечественные товары должны стать конкурентоспособными. С 1 января 2012 года начался практический этап создания Единого экономического пространства с участием Казахстана, России и Беларуси. Это огромный рынок с суммарным ВВП в 2 триллиона долларов США, объединяющий 170 миллионов потребителей, должен научить наш бизнес конкурировать. При этом в этом экономически-интеграционном процессе Казахстан не потеряет ни части своего политического суверенитета.
      Мы должны развивать новые производства с упором на расширение несырьевого сектора, ориентированного на экспорт.
      Мы должны сфокусировать Госпрограмму по форсированному индустриально-инновационному развитию на импорт промышленных мощностей и обмен технологиями. Для этого нам нужна подпрограмма по созданию и развитию совместных международных компаний и выгодных для страны партнерств.
      К 2030 году Казахстан должен расширить свою нишу на мировом рынке космических услуг и довести до логического завершения ряд начатых проектов. Я имею в виду сборочно-испытательной комплекс космических аппаратов в Астане, космическую систему дистанционного зондирования, национальную систему космического мониторинга и наземной инфраструктуры, систему высокоточной спутниковой навигации.
      Нужно продолжить развитие двух ведущих инновационных кластеров – Назарбаев Университета и Парка инновационных технологий. Нам нужно ускоренно переходить к низкоуглеродной экономике. 
      Предлагаю создать в 2013 году международную организацию «Зеленый мост», а также начать реализацию проекта Green4 на базе четырех городов-спутников вокруг Алматы.
      Мощный импульс к переходу страны на «зеленый» путь развития должна дать предстоящая выставка «ЭКСПО-2017» в Астане. В столице будут представлены лучшие мировые достижения науки и техники. Многие казахстанцы своими глазами смогут увидеть «энергию будущего», к которой мы стремимся.

      Сейчас я поднял самые принципиальные вопросы, от которых будет зависеть подготовка страны к Третьей индустриальной революции.
      В-шестых, необходима масштабная модернизация сельского хозяйства, особенно в условиях растущего глобального спроса на сельхозпродукцию.
      Для того чтобы стать лидером мирового продовольственного рынка и нарастить сельскохозяйственное производство, нам необходимо:
      Увеличить посевные площади. Отмечу, что такую возможность имеют далеко не все страны.
      Обеспечить значительный подъем урожайности, прежде всего за счет внедрения новых технологий.
      Мы имеем большой потенциал для создания кормовой базы животноводства мирового уровня.
      Мы должны создать национальные конкурентоспособные бренды с акцентом на экологичность. В результате я ставлю задачу перед нашим агропромышленным комплексом - стать глобальным игроком в области экологически чистого производства.

Развитие фермерства и МСБ в сельхозпереработке и торговле

      Это ключевая задача. Здесь нам необходимо:
      Изменить культуру земледелия и возродить с учетом новых научных, технологических, управленческих достижений наши традиции животноводства.
      Определить, на массовое производство каких продуктов мы будем делать ставку, с тем чтобы завоевать крупные экспортные рынки.
      Результатом принятых мер должно стать увеличение к 2050 году доли продукции сельского хозяйства в ВВП страны в 5 раз.
      Уже в 2013 году поручаю Правительству:
      Принять новую Программу развития агропромышленного комплекса страны до 2020 года.
      Увеличить к 2020 году объем государственной поддержки сельского хозяйства в 4,5 раза.
      Выработать систему законодательных и экономических стимулов по созданию средних и крупнотоварных сельскохозяйственных производств, ориентированных на применение новейших агротехнологий.
      Ввести повышенные налоговые ставки на земли, которые не начали осваиваться в течение определенного периода после их предоставления.
      В-седьмых, необходимо выработать новую политику в отношении водных ресурсов нашей страны.
      Для сельскохозяйственных нужд нам нужны колоссальные объемы воды. В связи с этим мы должны:
      Тщательно изучить передовой опыт решения проблем водообеспечения в других странах, например, в Австралии, и использовать его в наших условиях.
      Внедрять самые передовые технологии добычи и рачительного использования подземных вод, запасы которых у нас значительны.
      В агропромышленном секторе комплексно перейти на влагосберегающие технологии.
      Необходимо в целом изменить мышление нашего общества. Мы должны перестать транжирить воду – наше одно из самых драгоценных природных богатств.
      К 2050 году Казахстан должен раз и навсегда решить проблему водообеспечения.
      Поручаю Правительству разработать долгосрочную государственную программу по воде, в которой последовательно, на первом этапе, к 2020 году решить проблему обеспечения населения питьевой водой, на втором, к 2040-му – орошения.

2. Всесторонняя поддержка предпринимательства – ведущей силы национальной экономики

      Отечественное предпринимательство является движущей силой нового экономического курса.
      Доля малого и среднего бизнеса в экономике должна к 2030 году вырасти по крайней мере вдвое.
      Во-первых, мы должны создать условия, чтобы человек смог попробовать себя в бизнесе, стать полноценным участником проводимых в стране экономических преобразований, а не ждать, что государство решит за него все проблемы.
      Важно поднять общий уровень деловой культуры и стимулировать предпринимательскую инициативу.
      Для этого необходимо: 
      Поощрять стремление малого и среднего бизнеса к объединению и кооперации и создать систему их поддержки и поощрения.
      Развивать внутренний рынок за счет поощрения местных бизнес-инициатив и минимального, но жесткого регулирования.
      Предусмотреть введение новой, более жесткой, системы ответственности для госчиновников, которые создают искусственные препоны для бизнеса.
      С учетом новых реалий, в том числе нашего участия в ЕЭП, предстоящего вступления в ВТО, усовершенствовать механизмы поддержки отечественных производителей и принимать все необходимые меры для защиты и продвижения их интересов.
      Задача сегодняшнего дня – создание необходимых условий и предпосылок для перехода мелких предприятий и индивидуальных предпринимателей в разряд средних.
      К сожалению, в настоящее время существующие перекосы в системе налогообложения малого и среднего бизнеса препятствуют их развитию и росту. Поэтому Правительству необходимо до конца 2013 года внести изменения в законодательство, направленные на четкое разграничение понятий микро, малого, среднего и крупного бизнеса. При этом мы не должны увеличивать нагрузку на малый и средний деловые сегменты.
      Я поручаю Правительству до конца первого полугодия 2013 года отменить все разрешения и лицензии, которые напрямую не влияют на безопасность жизнедеятельности граждан Казахстана, и заменить их на уведомления.
      На законодательной основе необходимо создать условия, при которых бизнес будет сам регулировать вопросы контроля качества предоставляемых товаров, работ и услуг. Нам необходимо выработать новую систему защиты прав потребителей, исключив для них многоуровневую систему принятия судебных решений.
      Во-вторых, для построения надежного диалога на принципах государственно-частного партнерства необходимо продолжить консолидацию бизнеса, что решает задачу широкого охвата и вовлеченности всех предпринимателей в реализацию этой новой стратегии.
      Анализ международного опыта показывает, что консолидация предпринимателей в палатах – один из важных факторов эффективности экономики, там, где это сделано, на деле воплотился принцип «сильный бизнес – сильное государство».
      Правительством совместно с союзом «Атамекен» проработана концептуальная модель обязательного членства в Национальной палате предпринимателей.
      Данная модель обеспечит делегирование создаваемой Национальной палате предпринимателей широких полномочий и функций государственных органов в сфере профессионально-технического образования, комплексной сервисной поддержки малого бизнеса, особенно в сельской местности и моногородах, внешнеэкономической деятельности. Национальная палата предпринимателей станет надежным и компетентным партнером Правительства.
      В связи с этим поручаю Правительству разработать соответствующий законопроект и внести его в Парламент в первом квартале следующего года.
      В-третьих, государство должно изменить свою роль. Нам необходима вторая волна широкомасштабной приватизации. 
      Это непростой шаг, так как будет означать перераспределение ответственности между государством и рынком. Но мы должны пойти на него, чтобы сохранить высокие темпы экономического роста.
      Частный бизнес всегда и повсюду действует эффективнее государства. Поэтому мы должны передать в частные руки предприятия и услуги нестратегического характера. Это принципиально важный шаг для укрепления отечественного предпринимательства. 
      Первым шагом на этом пути стал успешный старт программы «Народное IPO». Это в первую очередь распределение национального богатства в руки народа. Компанией АО «КазТрансОйл» было объявлено о размещении акций на 28 миллиардов тенге, при этом уже сейчас заявки практически вдвое превысили предложение.

3. Новые принципы социальной политики – социальные гарантии и личная ответственность

      Наша главная цель – социальная безопасность и благополучие наших граждан. Это лучшая гарантия стабильности в обществе.
      В нашем обществе растет запрос на обновленную и более эффективную социальную политику, способную справиться с вызовами времени.
      Как показывает мировой опыт, идеальной и универсальной модели социальной политики нет. Также как и нет ни одного общества, где все граждане были бы удовлетворены существующей социальной системой.
      Решать вопросы социальной безопасности и благополучия граждан – это трудная и очень серьезная задача, которая касается каждого казахстанца. Поэтому здесь должны быть тщательно взвешенные подходы.
      Я хочу изложить свое видение принципов, которых мы должны придерживаться и с учетом которых можем осуществлять корректировку наших подходов к вопросам социальной справедливости и социального обеспечения.

Новые принципы социальной политики

      Во-первых, государство, особенно в условиях глобального кризиса, должно гарантировать гражданам минимальный социальный стандарт.
      Главная задача – не допустить роста бедности.
      Бедность не должна стать социальной перспективой ни для одного казахстанца.
      Мы должны установить для наших граждан минимальные социальные стандарты и гарантии, которые должны прямо зависеть от роста экономики и бюджета.
      Сюда должны включаться: 
      Прежде всего расширение списка потребностей индивида и включение в него статей на образование и здравоохранение (в том числе для безработных и нетрудоспособных с целью их большей социализации), здоровое питание и здоровый образ жизни, удовлетворение интеллектуальных и информационных запросов и т. д.
      Расчет стоимости потребностей индивида по реальным ценам (следовательно, необходимо совершенствование статистики в стране).
      Поэтапное качественное повышение стандартов качества жизни, увязанное с ростом экономики.
      Соблюдение этих стандартов должно определять объемы бюджетного финансирования всей социальной сферы. Это повысит прозрачность бюджетных процессов и усилит адресность выделяемых нами средств. Поручаю Правительству разработать соответствующий закон.
      Во-вторых, государство должно оказывать социальную поддержку только тем группам, которые в этом нуждаются.
      Что для этого нужно сделать?
      Государство будет нести полную ответственность за адресную поддержку социально уязвимых слоев общества – пенсионеров, инвалидов, нетрудоспособных, больных детей и др.
      Необходимо постоянно совершенствовать систему социального и пенсионного обеспечения, всемерно защищать материнство и детство.
      У нас должны быть четкие программы обучения и переподготовки безработных, увязанные с потребностями рынка труда. Государство должно оказывать социальную поддержку безработным при условии, что человек, попавший в эту категорию, осваивает новую профессию и идет переучиваться.
      Важно создать условия, при которых работодатели будут активно привлекать к работе социально уязвимые слои населения, обеспечив их заработной платой. Прежде всего это касается людей с ограниченными возможностями. Так поступают в развитых странах мира. Мы должны создавать условия для их полноценной трудовой деятельности. Государственные пособия должны получать только те, кто реально не может работать. Те компании и корпорации, которые берут на работу инвалидов и создают им условия, должны поощряться.
      В-третьих, мы должны сосредоточиться на решении проблем социальных дисбалансов в развитии регионов.
      Сейчас слабое экономическое развитие ряда регионов ведет к тому, что не обеспечивается занятость. Происходит поляризация уровня доходов населения.
      (1) Прежде всего необходимо усилить координацию работы госорганов в области регионального развития. 
      Задача – синхронизировать выполнение всех государственных и отраслевых программ с решением приоритетных задач развития регионов. 
      Правительству необходимо уже в первой половине 2013 года определить и тарифицировать перечень необходимых и перспективных проектов в регионах.
      (2) За прошедший год мы начали реализацию программы развития моногородов. Направлены значительные ресурсы на создание новых рабочих мест, решение социальных вопросов населения, совершенствование работы предприятий.
      Мы будем повышать качество управления на местах. Эта работа находится на моем личном контроле.
      Вместе с тем нам нужны новые эффективные механизмы выравнивания социально-экономических условий в регионах.
      Поручаю Правительству совместно с акимами областей в 2013 году принять программу по развитию малых городов. Она должна стать долгосрочной, создав целый ряд индустриальных проектов на их базе. Их задача – содействовать выстраиванию системы отраслевой специализации регионов, стать индустриально-производственными городами-спутниками крупных агломераций и в конечном итоге повысить уровень жизни местного населения и обеспечить работой сельскую молодежь.
      (3) Нам в целом необходимо принять меры по комплексному решению проблем миграции, которые влияют на рынки труда в регионах страны.
      Необходимо усилить контроль за миграционными потоками из сопредельных государств.
      В качестве перспективной задачи нам предстоит создать благоприятные условия для отечественных квалифицированных кадров с тем, чтобы не допустить их чрезмерного оттока на зарубежные рынки труда.
      Правительство в 2013 году должно разработать и утвердить комплексный план по решению проблем миграции.
      (4) Особое внимание следует уделить приграничным территориям. Их потенциал еще недостаточно раскрыт. Необходимо сделать их более привлекательными для жизни. Правительству необходимо совместно с акимами в 2013 году выработать комплекс дополнительных мер по развитию приграничных районов.
      В-четвертых, мы должны модернизировать политику обеспечения занятости и оплаты труда.
      (1) Главная угроза мировой нестабильности – рост безработицы. Фактическое трудоустройство должны обеспечивать все программы, реализуемые в стране, – и государственные, и отраслевые, а не только какая-то их часть. Поэтому поручаю Правительству и акимам уже в 2013 году:
      Интегрировать все ранее принятые программы по развитию предпринимательства и поддержке бизнеса.
      Разработать механизмы выделения бюджетных средств в те регионы, где наблюдается высокий процент безработных и людей с низкими доходами.
      Ответственность за выполнение этой обновленной программы я закрепляю персонально за Премьер-Министром и акимами.
      (2) Полгода назад после публикации моей статьи «Социальная модернизация: Двадцать шагов к Обществу Всеобщего Труда» началась разработка Закона о профсоюзах и о регулировании трудовой деятельности. Наша цель – сформировать принципиально новую модель трудовых отношений, сочетающую поддержку предпринимательства с учетом интересов работников.
      Необходимо ускорить принятие этого закона с тем, чтобы он быстрее вступил в силу и защищал интересы всех трудящихся.
      (3) Правительству необходимо принять меры по выработке совершенно новых подходов в отношении оплаты труда и сокращению имеющихся здесь диспропорций.
      Важнейшей составной частью социальной политики на новом этапе я объявляю защиту материнства и детства.

Защита материнства. Обращение к женщинам

      Для государства, как и для меня лично, материнство – особая забота.
      Дорогие женщины!
      Вы – опора семьи, а значит – опора государства.
      Какой наша страна будет в будущем напрямую зависит от того, что мы сегодня воспитываем в наших детях.
      Прежде всего необходимо уделять большое внимание воспитанию наших дочерей. Именно они – будущие жены, будущие матери, хранительницы домашнего очага.
      Казахстан – светское государство. Обеспечивая гражданам свободу совести, государство тем не менее будет очень жестко противостоять самодеятельным попыткам навязывать обществу какие-либо общественные нормы, идущие вразрез с нашими традициями и законодательством.
      Мы должны создать все условия для того, чтобы девушки Казахстана могли получать качественное образование, хорошую работу и быть свободными.
      Они должны иметь возможность пользоваться банковской карточкой, водить автомобили, делать карьеру, быть современными, не наряжаться и не укутываться в чуждые нам одежды, которые у нас никогда не носили. У нашего народа своя культура, свои традиции и обычаи.
      В народе особо подчеркивают: «Қыздың жолы жiңiшке». Путь девушки, путь дочери – тонок, нельзя оборвать его. Девушка, женщина всегда была равноправным членом нашего общества, а мать – его самым почитаемым лицом.
      Мы должны вернуть безусловное уважение к женщине – матери, супруге, дочери. 
      Мы должны оберегать наше материнство. Меня тревожит ситуация с ростом бытового насилия над женщинами и детьми в семьях. Неуважительного отношения к женщине не должно быть. И сразу скажу, что такое насилие должно пресекаться предельно жестко.
      Государство должно особенно жестко пресекать совсем уже вопиющие случаи сексуального рабства, отношения к женщине, как к товару.
      У нас в стране много неполных семей. Государство должно помогать матерям, которые одни воспитывают ребенка. Мы должны предоставлять женщинам гибкие формы занятости, создавать условия для работы на дому. Закон, государство и я будем на стороне наших женщин.
      Мы и дальше будем создавать все условия, чтобы роль женщин в жизни страны повышалась. Современная казахстанская женщина должна стремиться делать карьеру.
      Следует активно вовлекать женщин в государственное и общественное управление, особенно на местном уровне в регионах. Создавать благоприятные условия для открытия и ведения бизнеса женщинами.

Защита детства

      В мирное время мы имеем тысячи сирот – наши детские дома и приюты переполнены. Это, к сожалению, общемировая тенденция и вызов глобализации. Но мы должны противодействовать этой тенденции. Наше государство и общество должны поощрять усыновление сирот и строительство детских домов семейного типа.
      Возрастает число случаев крайне безответственного отношения мужчин к женщинам и детям. Это никак не свойственно нашим традициям, культуре.
      Дети – наиболее уязвимая и самая незащищенная часть нашего общества, и они не должны быть бесправными. 
      Как Лидер нации, я буду требовать защиты прав каждого ребенка.
      Любой ребенок, который родился на нашей земле, – казахстанец. И государство должно заботиться о нем. 
      Я против разводов, необходимо воспитывать молодежь в духе ценности семьи, пагубности разводов, потому что из-за них прежде всего страдают дети. «Әкесі қой баға білмегеннің, баласы қозы баға білмейді – (если отец не умеет овец пасти, сын не умеет пасти ягнят). Воспитание детей – это задача обоих родителей, а не только матери.
      Но если уж так получилось, то отец должен платить алименты. Государство должно поддерживать одиноких матерей и ужесточить наказание за неоплату алиментов.
      Воспитание детей – это огромные инвестиции в будущее. Мы должны подходить в этом вопросе именно так и стремиться дать нашим детям лучшее образование.
      Я отдал много сил тому, чтобы предоставить подрастающему поколению большие возможности по получению лучшего образования: реализуется программа «Балапан», работают Интеллектуальные школы, Назарбаев Университет, программа «Болашак».
      Как вы знаете, туда могут попасть только подготовленные или талантливые дети. Подготовить ребенка к знаниям и труду – это долг родителей.
      Лозунг «Все лучшее – детям» должен стать принципом для всех родителей.
      Поручаю Правительству:
      Кардинально пересмотреть законодательство в сфере защиты материнства и детства, а также в области семьи и брака.
      Ужесточить наказание за преступления, направленные против материнства и детства, а также за нарушения законодательства в этой сфере, вплоть до самых мелких.
      Реформировать систему стимулирования рождаемости и поддержки многодетности – разработать комплекс мероприятий, включающий в себя материальные и нематериальные стимулы, такие как льготное налогообложение, медицинское и социальное обслуживание, предоставление новых возможностей на рынке труда и тому подобные меры. Тем самым мы должны покончить с иждивенческими настроениями и помочь женщинам, занимающим активную жизненную позицию, поверить в свои силы и возможности.
      Не допускать в стране дискриминации по половому признаку и на практике обеспечить гендерное равноправие и равные возможности женщинам наряду с мужчинами. В данном случае я в первую очередь обращаюсь к работодателям.

Здоровье нации – основа нашего успешного будущего

      В рамках долгосрочной модернизации национальной системы здравоохранения мы должны на всей территории страны внедрить единые стандарты качества медицинских услуг, а также усовершенствовать и унифицировать материально-техническое оснащение медицинских учреждений.
      Ключевые приоритеты:
      Обеспечить предоставление качественных и доступных медицинских услуг.
      Обеспечить диагностирование и лечение максимально широкого спектра болезней.
      Профилактическая медицина должна стать основным инструментом в предупреждении заболеваний. Необходимо сделать большой упор на информационно-разъяснительной работе с населением страны.
      Внедрять услуги «смарт-медицины», дистанционной профилактики и лечения, «электронной медицины». Эти новые виды медицинских услуг особенно востребованы в такой большой по территории стране, как наша.
      Мы должны проработать вопрос введения новых подходов к обеспечению здоровья наших детей. Полагаю необходимым охватить всех детей в возрасте до 16 лет всем спектром медицинского обслуживания.
      Необходимо законодательно закрепить это в минимальных стандартах жизни. Данный шаг будет важным вкладом в обеспечение здоровья нации.
      Кардинально улучшить систему медицинского образования. Система медицинских вузов должна быть подкреплена сетью специализированных образовательных учреждений среднего уровня. Повседневная практика должна быть максимально интегрирована в учебный процесс.
      Уделить первостепенное значение практической научно-исследовательской составляющей работы медицинских вузов. Именно вузы должны концентрировать новейшие знания и технологические достижения человечества. В качестве примера можно привести университетские госпитали в США, которые являются крупнейшими и высокоэффективными медицинскими центрами. Нужно развивать государственно-частное партнерство и в этом направлении. 
      Создать условия для роста частной медицины. Во всем развитом мире значительная часть медицинских услуг оказывается частным сектором. Мы должны создать условия для скорого перехода к частным больницам и поликлиникам.
      Установить на законодательном уровне проведение международной аккредитации медицинских вузов и учреждений.
      До сих пор у людей немало нареканий по качеству медицинского обслуживания на селе. Между тем сельчан у нас 43 % от всего населения.
      Физическая культура и спорт должны стать особой заботой государства. Именно здоровый образ жизни является ключом к здоровью нации. Однако в стране не хватает спортивных объектов, спортинвентаря и оборудования, доступного для всех. В этой связи Правительству и местным органам необходимо принять меры по развитию физкультуры, массового спорта и строительству физкультурно-оздоровительных объектов по типовым проектам, в том числе дворовых. Начать эту работу надо уже в следующем году.

4. Знания и профессиональные навыки – ключевые ориентиры современной системы образования, подготовки и переподготовки кадров

      Чтобы стать развитым конкурентоспособным государством, мы должны стать высокообразованной нацией.
      В современном мире простой поголовной грамотности уже явно недостаточно. Наши граждане должны быть готовы к тому, чтобы постоянно овладевать навыками работы на самом передовом оборудовании и самом современном производстве.
      Необходимо также уделять большое внимание функциональной грамотности наших детей, в целом всего подрастающего поколения. Это важно, чтобы наши дети были адаптированы к современной жизни.

Приоритеты нашей работы в сфере образования

      (1) Как и во всем мире, Казахстану необходимо переходить на новые методы дошкольного образования.
      Вы знаете, что мной была инициирована программа «Балапан», главная задача которой – выравнивание стартовых возможностей наших детей.
      С момента ее реализации было введено в действие 3 956 новых детских садов и мини-центров.
      Учитывая высокую рождаемость, продолжающийся демографический рост, я принял решение продлить программу «Балапан» до 2020 года. Ставлю задачу перед Правительством и акимами – добиться 100 % охвата детей дошкольным образованием и воспитанием.
      (2) С учетом нового курса «Казахстан-2050» поручаю Правительству начиная с 2013 года обеспечить развитие системы инженерного образования и современных технических специальностей с присвоением сертификатов международного образца.
      Профессионально-техническое и высшее образование должно ориентироваться в первую очередь на максимальное удовлетворение текущих и перспективных потребностей национальной экономики в специалистах. Во многом это решит проблему занятости населения.
      Высшие учебные заведения не должны ограничиваться образовательными функциями. Им необходимо создавать и развивать прикладные и научно-исследовательские подразделения.
      Вузы, которым мы гарантировали академическую автономию, должны не ограничиваться совершенствованием своих учебных программ и активно развивать свою научно-исследовательскую деятельность.
      (3) Социальная ответственность частного бизнеса, неправительственных и благотворительных организаций, частных лиц должна особенно проявиться в сфере образования. В первую очередь это касается помощи молодым людям, не имеющим возможности самостоятельно оплачивать обучение, в получении достойного образования.
      Необходимо:
      Создать сеть государственно-частного партнерства для развития системы высшего и среднего образования.
      Разработать многоступенчатую систему грантов на обучение.
      Создать по всей стране систему специализированных учебных заведений научно-исследовательского и прикладного образования, учитывающих региональную специализацию.
      Законодательно закрепить обязательную производственную практику на предприятиях, начиная со второго курса обучения в вузе.
      (4) Нам предстоит произвести модернизацию методик преподавания и активно развивать онлайн-системы образования, создавая региональные школьные центры.
      Мы должны интенсивно внедрять инновационные методы, решения и инструменты в отечественную систему образования, включая дистанционное обучение и обучение в режиме онлайн, доступные для всех желающих.
      Необходимо избавиться от устаревших либо невостребованных научных и образовательных дисциплин, одновременно усилив востребованные и перспективные направления.
      Изменить направленность и акценты учебных планов среднего и высшего образования, включив туда программы по обучению практическим навыкам и получению практической квалификации.
      Создать ориентированные на предпринимательство учебные программы, образовательные курсы и институты.

Новая политика развития инновационных исследований

      Как показывает общемировая практика, пытаться воспроизводить весь инновационный производственный цикл в отдельно взятой стране – значит изобретать велосипед. Это очень дорогостоящее и не всегда результативное, продуктивное занятие.
      Для успеха требуется отдельная научная база, базирующаяся на опыте многих поколений ученых, многих террабайтах специальной информации и знаний, исторически сложившихся научных школ.
      Быть на гребне новой технологической волны, создавать абсолютные инновации могут далеко не все страны. Это мы должны очень трезво осознавать.
      Поэтому нам следует выстроить очень реалистичную, максимально прагматичную стратегию.
      Мы должны сосредоточиться не на затратных исследованиях и разработках.
      Нам нужен трансферт необходимых стране технологий и обучение специалистов для их использования. EXPO-2017 должно дать толчок этому процессу и помочь нам отобрать новейшие технологии для развития энергетики будущего.
      Мы – молодая нация, и у нас это получится.
      Кроме того, мы вполне можем активно участвовать в масштабных международных научно-исследовательских проектах. Это даст нам возможность интегрировать усилия наших ученых с зарубежным научно-исследовательским сообществом по стратегическим инновационным направлениям. Наша цель – стать частью глобальной технологической революции.
      Мы должны уже в 2013 году принять меры по полноценной кооперации науки и бизнеса. Поручаю Правительству выявить межотраслевые сектора, где возможен трансферт технологий, и создать на них спрос со стороны крупных недропользователей и нацкомпаний.
      Важно разработать четкие «дорожные карты» по формированию перспективных национальных кластеров. 
      Также необходимо ускорить определение правовой базы для государственно-частного партнерства. Задача – внедрение самых передовых на сегодняшний день инструментов и механизмов такого партнерства.
      Провести ревизию законодательства, регулирующего вопросы авторских прав и патентов. Правительству необходимо до конца 2014 года проанализировать все ранее выданные патенты и зарегистрированные авторские права на предмет их возможной коммерциализации.

      Уважаемые соотечественники!
      Я хотел бы особо обратиться к нашей молодежи.
      Объявленный мной сегодня новый политический и экономический курс нацелен на то, чтобы дать вам лучшее образование, а значит, еще более достойное будущее.
      Я полагаюсь на вас – новое поколение казахстанцев. Вы должны стать двигателем нового курса.
      Как Глава государства, я всегда старался создать все необходимые условия для вашего обучения и роста. Создал университет мирового уровня, интеллектуальные школы, учредил программу «Болашак».
      Сейчас разрабатывается новая концепция молодежной государственной политики. Вам будут созданы все условия.
      Государство делает все для того, чтобы открыть перед вами новые возможности. Такие возможности, о которых ваши родители даже и помыслить не могли.
      Помните: ваш личный успех – это успех ваших родителей, успех ваших родных и близких, успех ваших семей, успех всех ваших соотечественников, успех нашей Родины.

5. Дальнейшее укрепление государственности и развитие
казахстанской демократии

      Наша цель – сформировать новый тип государственного управления. Он должен отвечать новым задачам служения обществу и укрепления государственности.
      Первое. Нам нужно дальнейшее совершенствование системы государственного планирования и прогнозирования.
      Ставлю цель – усилить ответственность госорганов за разработку планов и программ. В связи с этим поручаю Правительству:
      С учетом моего видения Стратегии развития Казахстана до 2050 года, произвести «перезагрузку» стратегических документов, по которым работает и живет страна.
      Разработать Концепцию внедрения в стране государственного аудита, внести в следующем году в Парламент соответствующий законопроект. Нам нужно создать комплексную систему государственного аудита на основе самого передового мирового опыта.
      Для того чтобы наши экономические стратегии воплощались в жизнь, государство должно эффективно предвосхищать кризисные ситуации и противодействовать им. Для этого нам нужно создать многоуровневую систему антикризисного реагирования.
      Мы должны иметь стандартные пакеты действий для возможных кризисных ситуаций. Особенно это важно для регионов. При разработке этой системы необходимо учесть все те вызовы, о которых я уже говорил.
      Второе. Мы должны грамотно провести децентрализацию управления. 
      Суть идеи децентрализации заключается в предоставлении прав и необходимых ресурсов для принятия решений от центра к региональным органам власти.
      В 2013 году мы должны принять конкретные меры по разграничению ответственности и полномочий между центром и регионами, усилить местные исполнительные органы.
      Полномочия органов власти на местах будут подкреплены финансовыми и кадровыми ресурсами.
      Общество и граждане должны быть непосредственно вовлечены в процесс принятия государственных решений и их реализацию. Через органы местного самоуправления нужно предоставить населению реальную возможность самостоятельно и ответственно решать вопросы местного значения.
      Я утвердил Концепцию развития местного самоуправления. Она позволит повысить качество управления на аульном, сельском уровне и расширит участие граждан в вопросах местного значения.
      Мы наделяем сельских акимов дополнительными полномочиями и усиливаем их влияние на ситуацию в аулах.
      Но вместе с этим нам нужно усилить общественный контроль, влияние граждан на ситуацию на местах. Поэтому я принял решение ввести выборность аульных акимов через маслихаты. Выборы мы начнем проводить уже в 2013 году.
      Всего будут избираться 2 533 акима, в том числе акимы сельских округов, поселков, а также 50 акимов городов районного значения.
      Это 91,7 % от общего числа акимов всех уровней!
      Таким образом, мы охватим выборностью всех акимов, которые напрямую работают с гражданами и решают проблемы на местах.
      Настало время гражданам активно вовлекаться в решение насущных вопросов на местах, контролировать работу местных органов власти.
      Поручаю Правительству совместно с моей Администрацией ускорить разработку необходимых законодательных актов, а Парламенту обеспечить их принятие в приоритетном порядке.
      Мы должны идти по цивилизованному пути вместе со всем миром, и взять курс на дальнейшую демократизацию общества.
      Нужно продолжить нашу политику по усилению Парламента полномочиями. 
      Вместе с тем децентрализацию не стоит рассматривать исключительно как процесс создания новых органов власти на местном уровне, куда можно передать определенные полномочия.
      Децентрализация – это прежде всего качественное изменение системы государственного управления, изменение системы решения проблем на местном уровне.
      В то же время децентрализация не должна привести к ослаблению вертикали власти, снижению исполнительской дисциплины и порядка. Этого допустить нельзя. Акимы на местах, Правительство должны это держать на особом контроле.
      Третье. Предстоит сформировать профессиональный государственный аппарат, для которого в соответствии с провозглашенными мной сегодня принципами служение народу и государству превыше всего.
      Мы должны качественно улучшить кадровый состав государственной службы через введение усовершенствованных методик отбора и профессиональной подготовки.
      Управленческие решения на уровне государства должны отвечать следующим требованиям:
      Учет не только краткосрочных, но и долгосрочных результатов.
      Учет мультипликативного эффекта управленческого решения.
      Обеспечение правил честной конкуренции и свободы предпринимательства.
      Исключение двойного толкования должностных обязанностей госслужащих. Четкая законодательная регламентация их деятельности.
      С учетом новых требований мы уже начали второй этап административной реформы.
      Прежде всего будет реформирован государственный аппарат. Мной подписан закон о новой системе госслужбы. Он обеспечивает усиление антикоррупционных мер, повышение прозрачности отбора госслужащих, внедрение принципа меритократии, то есть продвижения лучших кадров.
      Мы создадим Национальную комиссию по кадровой политике. Будет сформирован принципиально новый класс профессиональных управленцев – корпус «А», ответственный за реализацию конкретных направлений государственной политики. В корпус «А» в первую очередь войдут ответственные секретари и руководители аппаратов акимов областей, председатели комитетов, акимы районов и городов. Поручаю моей Администрации подготовить проект указа о квалификационных требованиях к претендентам в корпус «А».
      Отныне государственный служащий должен продвигаться по карьерной лестнице поэтапно, переходя от одной ступени в иерархии власти к другой, совершенствуя свои навыки и повышая свой профессиональный уровень. Исключения должны коснуться тех, кто перевыполняет установленные показатели, показывает свою эффективность и обеспечивает высокий результат.
      Поручаю Агентству по делам государственной службы до конца 2013 года обеспечить внедрение такого принципиально нового механизма карьерного роста государственных служащих.
      Особый акцент необходимо сделать на повышении качества государственных услуг. Задача – отойти от односторонне-властных подходов во взаимоотношениях госаппарата с населением к эффективному и оперативному оказанию госуслуг гражданам.
      Сейчас внесен в Парламент проект закона «О государственных услугах». Его необходимо принять до конца первого квартала 2013 года.
      Мы должны освободить государственные органы от выполнения несвойственных им функций, качественно расширить самостоятельность госинститутов. Правительству его выполнение нужно увязать с введением с 2014 года нового механизма формирования местных бюджетов.
      Четвертое. Госаппарат должен выстроить новую систему взаимодействия с бизнес-сообществом.
      Мы не должны вмешиваться в бизнес и «вести всех за руку». Мы должны дать бизнесу уверенность в завтрашнем дне. Предприниматели должны рассчитывать свои силы и знать, что государство их не обманет и защитит. От них требуется только честно работать.
      Считаю, что для этого мы должны, во-первых, гарантировать де-факто незыблемость права частной собственности. Во-вторых, необходимо гарантировать защиту договорных обязательств. 
      Обязанность государства – предоставлять гражданам максимальные возможности для реализации их деловой активности. А это значит – заботиться о создании инфраструктуры для отечественного бизнеса.
      (1) В этих целях уже в новом 2013 году необходимо начать очередной этап модернизации национальной правовой системы.
      Законодательство должно не только защищать национальные интересы, но и синхронизироваться с динамично развивающейся международной правовой средой. Поручаю Правительству принять системные меры по повышению конкурентоспособности нашей правовой системы во всех ее базовых отраслях как публичного, так и частного права.
      (2) Поручаю Правительству совместно с моей Администрацией в 2013 году:
      Начать реформу Уголовного и Уголовно-процессуального законодательства. Акцент необходимо сделать на дальнейшей гуманизации, в том числе декриминализации экономических правонарушений.
      Подготовить и внести в Парламент проекты 4 новых кодексов: Уголовно-процессуального, Уголовного, Уголовно-исполнительного и Кодекса об административных правонарушениях. Принятие этих ключевых законодательных актов концептуально модернизирует систему уголовного судопроизводства и выведет наше право на уровень, позволяющий адекватно реагировать на современные вызовы.
      Пятое. Государство должно следовать принципу нулевой терпимости к беспорядку.
      Развитое общество начинается с дисциплины и порядка во всем: комфортного подъезда, аккуратного двора, чистых улиц и приветливых лиц.
      Мы не должны мириться даже с самыми малыми правонарушениями, хулиганством, бескультурьем, поскольку это нарушает общественный покой, снижает качество жизни.
      Ощущение беспорядка и вседозволенности создает почву для более серьезных преступлений.
      Атмосфера нетерпимости к мелким правонарушениям – важный шаг в укреплении общественной безопасности, борьбе с преступностью.
      Нам нужно преодолеть правовой нигилизм и включить общество в дело охраны общественного порядка.
      Нам необходимо увязать деструктивное социальное поведение с возможностью получить работу. Мы должны ввести меры наказания за хулиганское поведение в общественных местах, которое должно обязательно отражаться в личных делах и резюме и учитываться при приеме на работу и продвижении по карьерной лестнице.
      Все это должно стать нормой общественной жизни.
      Шестое. Государство и общество должны единым фронтом выступить против коррупции. 
      Коррупция – не просто правонарушение. Она подрывает веру в эффективность государства и является прямой угрозой национальной безопасности. 
      Мы должны резко усилить борьбу с коррупцией, в том числе посредством совершенствования антикоррупционного законодательства, с тем чтобы достичь нашей конечной цели – искоренить коррупцию как явление.
      Седьмое. Мы должны продолжить реформу правоохранительных органов и спецслужб. 
      Без этого мы не решим задачи формирования «нулевой терпимости» к беспорядкам и искоренения коррупции.
      (1) За последние три года проведен ряд важных реформ правоохранительных органов и специальных служб. Это важный шаг укрепления государственности. Улучшена правовая база их работы. Четко определены функции. Исключено дублирование деятельности. Гуманизирована уголовная политика.
      Проведена тотальная аттестация сотрудников всех силовых структур. Из более чем 100 тысяч человек аттестацию не прошли и были уволены из органов 12,5 тысячи человек.
      (2) Мы будем продолжать эту работу дальше.
      Поручаю моей Администрации совместно с Советом безопасности и Правительством:
      Подготовить план действий по повышению денежного содержания и пенсионного обеспечения сотрудников правоохранительных органов. Поручаю уже с 2013 года увеличить размеры доплат за специальные звания до уровня окладов по воинским званиям.
      Разработать концепцию кадровой политики правоохранительных органов.
      Создать на базе Высшей аттестационной комиссии постоянно действующую структуру по кадровой политике в правоохранительных органах.
      Сформировать президентский резерв руководителей правоохранительных и специальных органов.
      (3) Поручаю моей Администрации, Совету безопасности совместно с Правительством сформировать межведомственную рабочую группу и до конца второго квартала 2013 года разработать проект программы дальнейшей модернизации правоохранительной системы. 
      (4) Важнейшим вопросом правовой политики является реализация гражданами права на судебную защиту, которая гарантирована Конституцией.
      Для этого необходимо упростить процесс отправления правосудия, избавить его от излишних бюрократических процедур. При активном внедрении новых информационных технологий сделать это несложно.
      В то же время в целях разгрузки судов следует продолжить развитие институтов внесудебного урегулирования споров. Нужно предусмотреть такой механизм, при котором разрешение споров по незначительным вопросам будет проводиться во внесудебном порядке.
      Авторитет судебной власти подрывается из-за неисполненных судебных решений. В связи с этим должны быть приняты меры по кардинальному исправлению этой ситуации.
     (5) Необходимо провести масштабную реформу Пограничной службы. Задача – кардинально повысить эффективность ее деятельности, модернизировать материально-техническую базу.
      Для этого поручаю Совету безопасности совместно с моей Администрацией и Правительством подготовить специальный комплексный план развития Пограничной службы и обустройства государственной границы в среднесрочный период.

6. Последовательная и предсказуемая внешняя политика –
продвижение национальных интересов и укрепление региональной и
глобальной безопасности

      За годы независимости Казахстан состоялся как равноправный участник международных процессов, и нам удалось создать благоприятные внешние условия.
      Наши приоритеты являются неизменными – развитие партнерства с нашими соседями – Россией, Китаем, странами Центральной Азии, а также США, Европейским союзом, странами Азии.
      Мы будем укреплять Таможенный союз и Единое экономическое пространство.
      Наша ближайшая цель – создать Евразийский экономический союз. При этом мы четко заявляем, что вопросы будут решаться консенсусом. Политический суверенитет не будет ущемляться.
      Сбалансированность нашей внешней политики означает развитие дружественных и предсказуемых отношений со всеми государствами, играющими существенную роль в мировых делах и представляющих для Казахстана практический интерес.
      Однако международная ситуация и геополитическая среда динамично меняются, и не всегда в лучшую сторону. От Северной Африки и Ближнего Востока до Северо-Восточной Азии протянулась гигантская дуга нестабильности. Претерпевает серьезные изменения баланс сил как на глобальном уровне, так и в отдельных регионах планеты. Соответственно, возрастает роль механизмов региональной безопасности, таких как ООН, ОБСЕ, НАТО, ОДКБ, ШОС, СВМДА и другие. В Центральной Азии появились новые угрозы национальной безопасности.
      В этой ситуации внешняя политика Казахстана должна быть модернизирована, как и внутренняя политика.
      Приоритеты модернизации внешней политики: 
      Всемерно укреплять региональную и национальную безопасность.
      Активно развивать экономическую и торговую дипломатию.
      Интенсифицировать международное сотрудничество в культурно-гуманитарной, научно-образовательной и других смежных сферах.
      Усилить правовую защиту наших граждан, их личных, семейных, деловых интересов за рубежом.
      Во-первых, внешнеполитическое продвижение национальных интересов на сугубо прагматических принципах.
      Наши задачи: диверсификация внешней политики, развитие экономической и торговой дипломатии для защиты и продвижения национальных экономических и торговых интересов.
      Во-вторых, мы и дальше должны осознавать свою ответственность за региональную безопасность и вносить свой вклад в стабилизацию Центральной Азии. 
      Наша задача – максимально содействовать устранению предпосылок конфликтных ситуаций в регионе.
      Лучший способ стабилизировать Центральную Азию – это внутрирегиональная интеграция. Именно таким путем мы можем снизить конфликтогенный потенциал нашего региона, решить насущные социально-экономические проблемы, развязать узел водно-энергетических и иных противоречий.
      Наш голос должен быть услышан во всем мире. Поэтому на Астанинском Экономическом форуме мной был предложен новый формат диалога, который мы назвали G-Global. 
      Ни одна страна в мире не сможет преодолеть в одиночку вызовы наступающей эпохи. Суть моей инициативы – объединить усилия всех в деле создания справедливого и безопасного миропорядка.
      В-третьих, наша страна должна и дальше поддерживать все прогрессивные международные инициативы и вносить свой вклад в глобальную безопасность. 
      Вместе со всеми заинтересованными партнерами и нашими соседями Казахстан будет добиваться скорейшего политического урегулирования и восстановления Афганистана.
      Будучи авторитетным участником ОИС, Казахстан искренне заинтересован в мирном характере процесса ближневосточного урегулирования. Важно, чтобы высвободившаяся энергия народных масс в арабо-исламском мире была направлена в созидательное русло и служила решению социально-экономических проблем региона.
      Мы должны опережающими темпами экономически сближаться со странами Азиатско-Тихоокеанского региона. Это даст нам не только экономические дивиденды, но и укрепит сбалансированность нашей внешней политики.
      В-четвертых, Казахстан должен укреплять свою обороноспособность и военную доктрину, участвовать в различных механизмах оборонительного сдерживания.
      Разрабатывая национальную оборонительную модель, мы должны сотрудничать с различными странами и организациями. 
      Казахстан будет тесно работать с союзниками по ОДКБ и способствовать усилению потенциала и боеспособности Коллективных сил оперативного реагирования.

7. Новый казахстанский патриотизм – основа успеха нашего многонационального и многоконфессионального общества

      Наша главная цель в данном направлении проста и понятна: мы должны сохранить и укрепить общественное согласие. Это – непреложное условие нашего существования как государства, как общества, как нации.
      Фундамент казахстанского патриотизма – это равноправие всех граждан и их общая ответственность за честь Родины.
      В этом году на Лондонской Олимпиаде наши спортсмены заняли 12-е место среди 205 национальных сборных.
      Наша команда выступила единой дружиной всего многонационального Казахстана, крепкой и сплоченной семьей множества этносов.
      Олимпийский триумф еще более сплотил наш народ, показал великую силу патриотизма. Массовый спорт и спорт высших достижений требуют комплексного системного подхода, ведь только здоровая нация может быть конкурентоспособной.
      Поручаю Правительству разработать программу развития массового спорта и спорта высших достижений, учитывая передовой мировой опыт.

Первое. Новый казахстанский патриотизм

      Без уверенности в будущем нельзя построить полноценное государство. Жизненно важно, чтобы цели государства и гражданина совпадали по всем основным направлениям. Это и есть главная задача государства.
      Граждане доверяют государству только тогда, когда есть перспектива, есть возможности для развития личного и профессионального роста.
      Государство и народ должны это осознавать и работать вместе.
      Надо воспитывать в себе и наших детях новый казахстанский патриотизм. Это прежде всего гордость за страну и ее достижения.
      Но сегодня, на новом этапе состоявшегося государства, такого понимания уже недостаточно. Мы должны прагматично посмотреть на этот вопрос.
      Мы любим страну, мы ею гордимся, если государство гарантирует каждому гражданину качество жизни, безопасность, равные возможности и перспективы.
      Только такой подход дает нам прагматичный и реалистичный взгляд на вопрос патриотизма и его воспитания.
      К 2050 году нам надо построить такую политическую систему, при которой каждый гражданин Казахстана должен быть твердо уверен в завтрашнем дне, в будущем.
      Наши дети и внуки также должны предпочесть жизнь на родине, потому что им здесь гораздо лучше, чем на чужбине. Каждый гражданин нашей страны должен обрести чувство хозяина на своей земле.

Второе. Равенство прав граждан всех этносов

      Все мы являемся казахстанцами, имеющими равные права и равные возможности.
      Новый казахстанский патриотизм – это то, что должно объединять все общество, вне этнических различий.
      Мы – многонациональное общество. И в вопросе межнациональных отношений не должно быть никаких двойных стандартов.
      Все должны быть равны в государстве. Не должно быть хороших или плохих по этническим или другим признакам.
      Для меня этот вопрос – не декларативный. Если кого-то ущемили по этническому признаку, то надо считать что ущемили всех казахстанцев.
      Не будет и не должно быть никаких преференций никаким этносам, права и обязанности у всех одинаковы.
      Мы строим общество равных возможностей, общество, где все равны перед законом.
      Мы никогда не должны даже допускать мысли, что поступление на учебу, устройство на работу и карьерный рост будут решаться по этническому признаку.
      Я требую, чтобы Правительство и акимы навели порядок в трудовой политике. Надо, чтобы на работу, особенно в органы местной власти, набирали лучших, вне зависимости от этнической принадлежности. Критерий один – высочайшая этика и профессионализм. Необходимо исправить однобокость, наблюдаемую при подборе кадров в министерствах и акиматах всех уровней.
      В нашем обществе не должно быть «лишних» или «чужих», «наших» и «не наших». Мы не можем оставлять «за бортом» ни одного гражданина нашей страны. Каждый казахстанец должен ощущать поддержку и опору власти.
      Все, кто пытаются вбить «клин» в межэтническое согласие нации, должны преследоваться по закону. 
      И здесь особая ответственность лежит на нас, казахах. 
      Мы должны понимать, что эпоха мононациональных государств канула в Лету.
      Казахстан – это наша земля. Это земля, которая испокон веков принадлежала нашим предкам. Земля, которая будет принадлежать нашим потомкам. И мы несем прямую ответственность за то, чтобы на нашей земле царили мир и покой.
      Мы должны быть настоящими хозяевами своей земли – гостеприимными, радушными, щедрыми, терпимыми.
      Если мы хотим видеть нашу страну сильным и мощным государством, мы не должны сами раскачивать лодку, рушить хрупкий мир и порядок.
      Мы не должны позволять никому сеять рознь и страх на нашей благословенной земле.
      Вы должны запомнить мое требование и требование времени – жить в мире и согласии. Есть много разных сил внутри страны и внешних, которые хотят разыграть карту «межэтнического раскола», хотят взорвать изнутри наше спокойствие и помешать укреплению нашего государства.
      Не идите у них на поводу!
      Мы должны совершенствоваться, мы должны быть достойными людьми, и только тогда нас будут уважать, будут уважать наши историю, культуру, традиции, язык.

Третье. Казахский язык и триединство языков

      Ответственная языковая политика является одним из главных консолидирующих факторов казахской нации.
      (1) Казахский язык – это наш духовный стержень.
      Наша задача – развивать его, активно используя во всех сферах. Мы должны оставить в наследство нашим потомкам современный язык, в котором к опыту многих поколений наших предков был бы гармонично добавлен и наш заметный след. Это задача, которую должен самостоятельно решать каждый уважающий себя человек.
      Государство со своей стороны многое делает для укрепления позиций государственного языка. Необходимо продолжить реализацию комплекса мер по популяризации казахского языка.
      Нам необходимо начиная с 2025 года приступить к переводу нашего алфавита на латиницу, на латинский алфавит. Это принципиальный вопрос, который нация должна решить. Когда-то в истории мы такой шаг уже совершали.
      Ради будущего наших детей мы должны принять такое решение, и это создаст условия для нашей интеграции в мир, лучшего изучения нашими детьми английского языка и языка Интернета, и самое главное – это даст толчок модернизации казахского языка.
      Мы должны провести модернизацию казахского языка. Надо сделать язык современным, искать консенсус в вопросах терминологии, раз и навсегда решить вопрос о переводе на казахский язык устоявшихся международных и иностранных слов. Этот вопрос не должен решать круг обособленных деятелей. Правительству надо разобраться в этом.
      Есть одинаково принятые во всем мире термины, они обогащают любой язык. Мы же сами себе начинаем усложнять жизнь, вносим путаницу и сумятицу в умы, копошимся в архаике. И таких примеров немало.
      Я предлагаю составить список как минимум сотни современных книг, написанных на современном языке, и перевести их по-современному на казахский язык. Возможно, надо объявить конкурс среди молодежи: пусть они подскажут нам, что им особенно интересно и полезно.

      Надо чтобы политика развития казахского языка не способствовала его отторжению, причем даже казахами. Наоборот, язык должен стать консолидатором народа Казахстана. Для этого языковую политику надо проводить грамотно и последовательно, не ущемляя ни один язык, на котором разговаривают казахстанцы.
      Вы знаете о нашей политике – к 2025 году 95 % казахстанцев должны владеть казахским языком.
      Для этого сейчас создаются все условия.
      Уже сегодня в стране более 60 % школьников обучаются на государственном языке, во всех школах введено его изучение. Это означает, что если ребенок пошел в школу в этом году, то через десять-двенадцать лет мы получим новое поколение казахстанцев, поголовно владеющих казахским языком.
      Таким образом, уже к 2025 году казахский язык станет главенствовать во всех сферах жизни, станет языком повсеместного общения. И это, безусловно, будет важнейшим достижением нашего государства. Наш суверенитет, наша независимость наконец-то обретут то, что скрепляет нацию, цементирует ее, – это родной язык. Это главный бриллиант в короне суверенности нашего государства.
      (2) В настоящее время мы принимаем активные меры по созданию условий для того, чтобы наши дети наряду с казахским активно изучали русский и английский языки.
      Трехъязычие должно поощряться на государственном уровне.
      К русскому языку и к кириллице мы должны относиться столь же бережно, как к казахскому языку. Всем очевидно, что владение русским языком – это историческое преимущество нашей нации.
      Нельзя игнорировать тот факт, что именно посредством русского языка уже на протяжении не одного столетия казахстанцы обретают дополнительные знания, расширяют свой кругозор и круг общения как внутри страны, так и за ее пределами.
      Мы должны сделать рывок в изучении английского языка. Владение этим «лингва франка» современного мира откроет для каждого гражданина нашей страны новые безграничные возможности в жизни.

Четвертое. Культура, традиции и самобытность

      Традиции и культура – это генетический код нации.
      Казахам и представителям других народов, проживающим на территории нашей страны, несмотря на все тяготы и невзгоды царизма, революционных потрясений и тоталитаризма, удалось сохранить свою культурную самобытность.
      Более того, за годы независимости, несмотря на глобализацию и вестернизацию, наш культурный фундамент был заметно укреплен.
      Казахстан – уникальная страна. В нашем обществе причудливо объединились и взаимодополняют, взаимоподпитывают друг друга самые разные культурные элементы.
      Нам следует оберегать нашу национальную культуру и традиции во всем их многообразии и величии, собирать по крупицам наше культурное достояние.
      Наша история учит: страна сильна только тогда, когда един народ. Поэтому единство казахов является для нас ключевым вопросом.
      Кто, кроме нас, заинтересован в построении сильного Казахстана? Ответ очевиден.
      Перед нами стоят проблемы, которые стояли перед всеми народами в разные периоды истории. Те, кто их преодолел, стали сильными нациями и государствами.
      Как Лидера нации меня беспокоит, что появились силы, которые хотят разрушить внутриказахское единство.
      Тот, кто идет на поводу этого осознанно или неосознанно, тот начинает делиться по разным признакам, прежде всего по шежире.
      Нельзя забывать глубинную суть самой традиции шежире, она не заканчивается на одном роде, племени. Шежире – это Древо поколений, которое сводится к единому корню. Шежире показывает и доказывает, что корни наши едины, что все мы казахи – едины. Шежире не раскалывает нас, а объединяет.
      Меня беспокоит, что нацию искусственно делят на «нагыз казахов» и «шала казахов». Мне очень стыдно за тех, кто это делает, за тех, кто раскалывает общество. И опасно, что это делается под прикрытием святых идей любви к Родине.
      Наша молодежь должна научиться ценить, любить друг друга, как дети одного родителя, одного народа, где бы они не находились.

Пятое. Роль национальной интеллигенции

      Мы вступаем в такой период развития нашей государственности, когда вопросы духовного будут иметь не меньшее значение, чем вопросы экономического, материального порядка.
      Основную роль в духовном развитии всегда играет интеллигенция.
      Казахстан-2050 должен быть обществом прогрессивных идеалов. 
      Основу современным взглядам нашего общества должна дать именно интеллигенция.
      (1) Интеллигенция должна стать ведущей силой в укреплении общенациональных ценностей на этапе состоявшегося государства.
      Нам нужно показывать и создавать новых героев нашего времени – тех, на кого должна будет ориентироваться наша молодежь.
      (2) Интеллигенция может и должна играть ключевую роль в проектировании ментальной, мировоззренческой модели будущего страны на основе моего видения нового политического курса Казахстан-2050.
      (3) Нам нужно продолжить работу по формированию исторического сознания нации. 
      Всеказахстанская идентичность должна стать стержнем исторического сознания нашего народа.
      Сегодня казахстанец любой этнической или религиозной принадлежности – это равноправный гражданин своей страны.
      Казахский народ и государственный язык выступают как объединяющее ядро развивающейся казахстанской гражданской общности.
      Мы создаем такое справедливое общество, в котором каждый может сказать: «Я – казахстанец, и в своей стране для меня открыты все двери!».
      Сегодня для наших граждан открыты все двери, все возможности, все дороги.
      Нас много, и мы все – одна Страна, один Народ.
      Быть полезным своей стране, быть ответственным за судьбу своей Родины – это долг и честь для каждого ответственного политика, для каждого казахстанца.
      Мы сделали ценности единства и согласия фундаментом общества, основой нашей особой казахстанской толерантности.
      Мы должны бережно передавать эти ценности каждому будущему поколению казахстанцев.

Шестое. Религия в Казахстане XXI века

      Сегодня остро стоит вопрос нетрадиционных для нашего народа религиозных и псевдорелигиозных течений.
      Часть молодых людей слепо воспринимает этот чужой взгляд на жизнь, так как у части нашего общества слабый иммунитет к чуждому псевдорелигиозному воздействию.
      Наша Конституция гарантирует свободу вероисповедания, это – факт. Однако, как известно, безграничной свободы не бывает, это – хаос. Все должно быть в рамках Конституции и законов.
      У всех есть право выбора. К выбору религиозных предпочтений нужно относиться очень ответственно, ведь от него зависит жизненный уклад, быт, часто вся жизнь человека.
      Сегодня, в век Интернета и высоких технологий, когда информационный поток колоссален, «фильтр» должен быть внутри человека.
      Внутренний «фильтр» должен задавать вопросы: надо ли нам, чтобы наши матери, сестры, дочери носили одежды других народов, укутывались в платки? Не ели с нами за одним столом? Не водили автомобили? Все это – устоявшиеся традиции других народов, но таких нравов в нашей степи никогда не было. Почитайте классику, посмотрите фильмы.
      У наших женщин есть национальная гордость, свой традиционный стиль одежды, но она прикрыта скромностью, которыми мы, мужчины, часто злоупотребляем.
      Мы гордимся тем, что являемся частью мусульманской уммы. Это наши традиции. Но мы не должны забывать, что мы имеем традиции и светского общества, что Казахстан – светское государство.
      Мы должны формировать религиозное сознание, соответствующее традициям и культурным нормам страны. Мы должны брать лучшие модели поведения. Стратегия, которую я объявляю, готовит наш народ жить в XXI веке, а не в средневековье.

      Государство и граждане должны единым фронтом выступить против всех форм и проявлений радикализма, экстремизма и терроризма.
      Особую озабоченность вызывает угроза так называемого религиозного экстремизма. Общую озабоченность разделяют и духовные иерархи.
      Нам нельзя допустить, чтобы искренняя вера во Всевышнего подменялась агрессивным и разрушительным фанатизмом.
      Слепой фанатизм абсолютно чужд психологии и менталитету нашего миролюбивого народа. Он противоречит ханафитскому мазхабу, которого придерживаются правоверные Казахстана.
      Экстремизм и терроризм в Казахстане имеют не идейную, а криминальную основу. За псевдорелигиозной риторикой скрывается преступная деятельность, подрывающая основы общества.
      Это атака на мир и стабильность в нашей стране. Это испытание на прочность нашей государственности и гражданской зрелости.
      Мы должны совершенствовать наше законодательство с целью нейтрализации проявлений религиозного радикализма и экстремизма. Мы должны также совершенствовать антитеррористическое законодательство. Государство должно пресекать экстремизм и радикализм, откуда бы они ни исходили.
      Мы должны формировать новые надежные механизмы преодоления социальной, этнической и религиозной напряженности и конфликтов. Необходимо жестко пресекать деятельность нетрадиционных сект и сомнительных псевдорелигиозных течений.
      Нам нужно усилить профилактику религиозного экстремизма в обществе, особенно в молодежной среде.
      Необходимо также использовать преимущества, которые дает Съезд лидеров мировых и традиционных религий. На базе этой диалоговой площадки мы должны создать новую платформу для разрешения конфликтов на религиозной почве.
      Нам следует быть готовыми выступать посредником в горячих точках в регионе, в рамках Большого Ближнего Востока и даже на более глобальном уровне для разрешения религиозных и этнических конфликтов.
      Светский характер нашего государства – это важное условие успешного развития Казахстана.
      Это должны четко понимать нынешние и будущие казахстанские политики, все казахстанцы.
      Поручаю Правительству совместно с моей Администрацией разработать государственную программу по борьбе с религиозным экстремизмом и терроризмом.
      В то же время я хочу предостеречь нацию. Борьба с экстремизмом не должна превращаться в охоту на ведьм и перерастать в борьбу с религией.
      В вопросах религии необходимы вдумчивый подход и крайняя осторожность. Государство не должно вмешиваться во внутренние дела религиозных общин. Мы должны свято придерживаться принципа свободы совести, традиций толерантности и веротерпимости.

      Уважаемые казахстанцы!
      Мои соотечественники!
      Сегодня в своем Послании я обращаюсь к каждому из вас.
      Перед страной стоят масштабные задачи. И я уверен в нашем успехе.
      Каким я вижу Казахстан будущего? 
      Я твердо уверен, что казахстанцы 2050 года – это общество образованных, свободных людей, говорящих на трех языках.
      Они – граждане мира. Они путешествуют. Они открыты новым знаниям. Они трудолюбивы. Они – патриоты своей страны.
      Я убежден, что Казахстан 2050 года - это Общество Всеобщего труда. Это государство с сильной экономикой, где все делается для человека. Где лучшее образование, лучшее здравоохранение. Где царят мир и спокойствие. Где граждане свободны и равны, а власть справедлива. Там верховенство закона.
      Я верю в то, что мы движемся правильным курсом, и ничто не сможет сбить нас с верного пути.
      Если мы будем сильны, с нами будут считаться.
      Если мы будем надеяться на чудо или полагаться на других, мы растеряем достигнутое.
      И сегодня мы должны сделать единственно верный выбор. 

      Особая ответственность за реализацию нового стратегического курса «Казахстан-2050» лежит прежде всего на казахах.
      Мы не должны забывать, что адекватный ответ вызовам времени мы сможем дать только при условии сохранения нашего культурного кода: языка, духовности, традиций, ценностей.
      Скажу на понятном, особенно для молодежи, языке. Когда случается сбой в компьютерной программе?
      Тогда, когда нарушается программный код. Так и в жизни. Если нация теряет свой культурный код, то разрушается и сама нация. Этого нельзя допустить!
      Я верю, что наша достойная история, память наших славных предков помогут нам преодолеть трудности грядущего времени. История – свидетель: в непростые времена наш народ всегда объединялся и превращал невзгоды в свои победы.

Алтау ала болса, ауыздағы кетедi.
Төртеу түгел болса, төбедегi келеді.

      Так было почти 300 лет назад у Аныракая, где объединились казахи. В тот момент преданность своей земле и здравый смысл взяли верх. Этот подвиг совершил предок каждого из нас.
      То, как мы выйдем из грядущих трудностей, также зависит от нас, от нашего единства. Наши предки не зря говорили: «Отан оттан да ыстық» («Тепло Родины огня жарче»).
      Я обращаюсь к нашему старшему поколению. Ваша мудрость должна помочь младшим поколениям идти по верному пути, любить Родину.
      Я обращаюсь к среднему поколению. На вашу долю выпало крушение одной страны и возрождение независимого государства. Это было время сложных и трудных решений. Ваш приобретенный опыт – это неоценимый капитал, который поможет всем нам пройти сквозь невзгоды.
      И наконец, я обращаюсь к нашей молодежи. Вы – воплощение всех наших надежд на будущее. Все что делается нами сегодня, – делается для вас. Большинству из вас столько же лет, сколько и нашему независимому Казахстану. А к 2050 году вы уже зрелые граждане, принявшие участие в исполнении этой программы. Дальнейший путь страны определять вам.
      Вы воспитаны в условиях независимости – того, чего не было у нас. Ваше новое независимое мышление – это фактор, который поведет страну к новым целям, кажущимся нам сегодня далекими и недосягаемыми.
      Я призываю весь народ вооружиться вечными качествами – усердием, трудолюбием и целеустремленностью, которые помогут нам устоять и создать нашей Родине достойное будущее.
      Я верю в вас. Я верю, что новый исторический шанс не будет нами упущен.