ИПС "Әділет"

      Бас Ассамблея,
      1981 жылғы 16 желтоқсандағы өзінің 36/167, 1982 жылғы 16 желтоқсандағы 37/115, 1983 жылғы 19 желтоқсандағы 38/142 мен 1984 жылғы 13 желтоқсандағы 39/89 қарарларына және 1985 жылғы 11 желтоқсандағы 40/422 шешіміне сілтеме жасай отырып,
      Экономикалық және Әлеуметтік Кеңеспен оның 1979 жылғы 9 мамырдағы 1979/28 қарарымен таныстырылған, әсіресе оларды ұлттық және халықаралық деңгейде тәрбиеленуге және асырап алуға берген кездегі балалардың қорғанысы мен амандығы принциптері туралы декларацияның жобасын ескере отырып,
      осы мәселе бойынша Үшінші және Алтыншы комитеттерде жасалған жұмыстарды, сондай-ақ декларация жобасын аяқтау жұмыстарына жалпы ынтаға қосылу мақсатымен Орталық мекемелерде 1985 жылғы 16-27 қыркүйек пен бірінші сесия мерзімінің басында, әр түрлі құқықтық жүйе өкілдері болып табылатын, мүше мемлекеттердің жасаған жұмысын ризашылықпен атап өтіп,
      мәтіні осы қарарға қосымшада берілген Балалардың қорғанысы мен амандығына қатысты, әсіресе олардың ұлттық және халықаралық деңгейде асырап алуы кезіндегі әлеуметтік және құқықтық принциптер туралы декларацияны қабылдайды.

95-ші жалпы отырыс,
1986 ж. 3 желтоқсан

Қосымша

Балалардың қорғанысы мен амандығына қатысты, әсіресе олардың
ұлттық және халықаралық деңгейде асырап алуы кезіндегі
әлеуметтік және құқықтық принциптер туралы декларация

      Бас Ассамблея,
      Адам құқықтары туралы жалпыға ортақ декларацияға*(52), Экономикалық, әлеуметтік және саяси құқықтар туралы халықаралық пактке*(53), Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактке*(53), Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенцияға*(54) және Әйелдерге қатысты кемсітудің барлық нысандарын жою туралы конвенцияға*(55) сілтеме жасай отырып,
      сондай-ақ өзінің 1959 жылғы 20 қарашадағы 1386 (XIV) қарарында жариялаған Бала құқықтары туралы декларациға сілтеме жасай отырып,
      бала мүмкіндігіне қарай, өз ата-анасының қарауы мен жауапкершілігінде және кез келген жағдайда махаббат пен рухани және материалды қамтамасыз етілу жағдайында өсірілу керектігін қарастыратын осы декларацияның 6 принципін қайта қуаттай отырып,
      ата-анасымен қалтырылған немесе зорлық, ішкі тәртіпсіздіктер, қарулы қақтығыстар, табиғи апаттар, экономикалық немесе әлеуметтік мәселелері нәтижесінде жетім болып қалған балалар санының көптігін уайымдай отырып,
      балаларды тәрбиеге немесе асырап алуға беру кезіндегі барлық үдерістерінде бірінші кезекте бала мүддесін ең жақсы қамтамасыз ету екендігін ескере отырып,
      әлемнің негізгі құқықтық жүйелерінде олардың өздерінің ата-аналары қамқорлық көрсете алмайтын балаларға отбасы қамқорлығын алмастыруды қарастыратын, мұсылман құқығындағы кафала сынды, түрлі қоғамдық пайдалы балама институттар барын мойындай отырып,
      іс жүзінде тек қана мемлекеттің ішкі құқығында қандайда бір нақты институт мойындалып және реттелетіндігін, осы институтқа қатысты осы Декларацияның ережелері қолданылатынын және осы ережелер басқа құқықтық жүйелердегі бар балама институттарды ешқалай қозғамайтынын мойындай отырып,
      баланы ұлттық немесе халықаралық деңгейлерде тәрбиеге немесе асырап алуға қатысты орнатылған үдерістер жағдайында ескеру керек әмбебеп принциптерді жариялау қажеттілігін мойындай отырып,
      бірақ, төменде көрсетілген принциптер мемлекетке тәрбиеге беру немесе асырап алу сияқты құқықтық институттарды құру бойынша міндеттемелерді арттырмайтындығын есекере отырып,
      келесі принциптерді жариялайды:
     А. Отбасы мен баланың жалпы амандығы (1 – 9 б.б.)
     В. Балаларды тәрбиелеуге беру (10 – 12 б.б.)
     С. Асырап алу (13 – 24 б.б.)

А. Отбасы мен баланың жалпы амандығы

1 бап

Әр мемлекет ең әуелі отбасы мен баланың амандығына назар аудару керек.

2 бап

Баланың амандығы отбасы амандығына байланысты.

3 бап

Балаға қамқорлық көрсету ең бірінші оның өзінің ата-анасының мойнында жатыр.

4 бап

Егер ата-аналар өз баласына қамқорлық көрсетпесе немесе ол тиісті болмаса, оған ата-ананың туыстары тарапынан қамқорлық мәселесін, баланы тәрбиелеуге басқа отбасына беру немесе асырап алу немесе, қажет болса, баланы арнайы мекемеге орналастыру мәселесін қарастыру керек.

5 бап

Баланы қамқорлық үшін оның өзінің ата-анасы болып табылмайтындарға беруге қатысты барлық мәселелерді қарастыру кезінде ең бастысы бала мүддесіне, әсіресе, оның махаббатқа қажеттігі және қамтамасыз етілуі мен тұрақты қамқорлыққа құқығын ең жақсы қамтамасыз ету болу керек.

6 бап

Балаларды тәрбиеге немесе асырап алуға жауап беретін тұлғалардың кәсіби немесе басқа сәйкес дайындығы болу керек.

7 бап

Үкімет балаларға қамқорлық көрсетумен айналысатын ұлттық қызметтердің тиімділігін анықтап, сәйкес шараларды қарастыру керек.

8 бап

Баланың әрқашан есімі, азаматтығы және заңды өкілу болу керек. Оны тәрбиелеуге, асырап алуға немесе кез келген басқа балама режимді орнату кезінде, егер бұндай жағдайда ол жаңа есім, азаматтық немесе заңды өкілді алмаса, баланы есімінен, азаматтығынан немесе заңды өкілінен айырмау керек.

9 бап

Балаға қамқорлық көрсетуге жауапты тұлғалар оларға тәрбиелеуге немесе асырап алуға берілген баланың, егер бұл баланың мүддесін ең жақсы қамтамасыз етуге қайшы келмесе, шығу тегі туралы білгісі келу ынтасын мойындау керек.

В. Балаларды тәрбиелеуге беру

10 бап

Баланы тәрбиелеуге беру заңнамамен реттелу керек.

11 бап

Баланы басқа отбасында тәрбиелеу өз сипатына қарай уақытша болып табылса да, қажет жағдайда баланың кәмелет жасқа толуына дейін жалғасу мүмкін, бірақ бұл кезде баланың өз ата-анасына қайтарылуы немесе кәмелет жасқа толғанға дейін оны асырап алу мүмкіндігі алып тасталмау керек.

12 бап

Баланы тәрбиелеуге басқа отбасына беруге қатысты барлық мәселелерді шешуге баланың болашақ асырап алушы ата-анасы, мүмкін болса, баланың өзі мен оның өзінің ата-анасы қатысу керек. Құзіретті билік немесе мекемелер баланың амандығын қамтамасыз етуге жауапты.

С. Асырап алу

13 бап

Асырап алудың негізгі мақсаты оның ата-анасы қамқорлық көрсете алмаған баланы тұрақты отбасымен қамтамасыз ету болап табылады.

14 бап

Асырап алушы тұлғаны мүмкін таңдауды қарастыру кезінде баланы асырап алуға жауапты тұлғалар балаға ең жағымды жағдайларды таңдау керек.

15 бап

Баланың әрі қарайғы тағдыры туралы мәселенің жылдамырақ шешілуі үшін баланың ата-анасына, болашақ асырап алушы ата-анаға және жағдайға байланысты, баланың өзіне жеткілікті уақыт беріп, тиісті кеңеспен қамтамасыз ету керек.

16 бап

Қамқоршылық және қорғаншылық мекемелері немесе қызметтері асырап алуға дейін асырап алынушы бала мен оның болашақ асырап алушы ата-анасы арасындағы өзара қарым-қатынасқа көз жеткізу керек. Заңнама бала асырап алушы отбасының заңды мүшесі ретінде танылып, осыдан шығатын барлық құқықтарды пайдалануын қамтамасыз ету керек.

17 бап

Егер шыққан мемлекетте баланы тәрбиелеуге немесе асырап алуға басқа отбасына беруге, немесе оған тиісті қамқорлықты қамтамасыз ету мүмкіндік болмаса, баланы отбасымен қамтамасыз ету мәселенің балама шешімі ретінде оны шетелдік асырап алу қарастырылады.

18 бап

Үкіметтерге шетелдік асырап алу кезінде баланың мүдделерін қорғайтын саясатты, заңнаманы, тиімді бақылауды орнату керек. Мүмкіндігінше шетелдік асырап алу сәйкес мемлекеттерде бұндай шаралар әзірленген жағдайда ғана жүзеге асырылу керек.

19 бап

Балаларды ұрлау және олардың заңсыз беру мақсатындағы басқа әрекеттерге тыйым салатын саясатты орнатып, қажет жерлерде заңдар қабылдау керек.

20 бап

Шетелге асырап алу, әдетте, асырап алу кезінде шыққан мемлекетте әрекет етуші кепілдемелер және нормалардың қолданылуымен, құзіретті органдар немесе мекемелер арқылы жүзеге асырылады. Еш бір жағдайда асырап алу асырап алуға қатысушы тараптардың ақталмаған қаржылық пайдаларына әкелмеу керек.

21 бап

Шетелге асырап алу болашақ асырап алушы ата-аналардың өкілі арқылы жүргізілген кезде баланың құқықтық және әлеуметтік мүдделерін қорғау мәселелеріне басты назар аударылу қажет.

22 бап

Асырап алу туралы мәселе тек қана асырап алуға заңдылық бөгеттердің жоқтығы анықталып, асырап алу үдерісін аяқтауға қажетті, құзіретті органдардың келісімі сынды сәйкес құжаттар ұсынылған кезде ғана қаралады. Сондай-ақ бала болашақ асырап алушы ата-ананың мемлекетіне көшіп, олардың азаматтығын ала алатындығын орнықтыру керек.

23 бап

Шетелдік асырап алу кезінде оған қатысушы әр мемлекетте, әдетте, осы асырап алудың заңдылық күші қамтамасыз етілу керек.

24 бап

Баланың азаматтығы болашақ асырап алушы ата-аналардың азаматтығынан өзге болса, бала азаматы болып табылатын мемлекеттің заңнамасымен қатар болашақ асырап алушы ата-аналар азаматы болып табылаты мемлекеттің заңнамасын толық көлемде ескеру қажет. Осы орайда тиісті түрде баланың мәдени және діни тәрбиесін, қызығушылықтарын ескеру керек.

      ______________________________
      *(52) 217А (III) қарар.
      *(53)2200А (XXI) қарарды, қосымшаны қараңыз.
      *(54) 2106А (XX) қарар, қосымша.
      *(55) 34/180 қарар, қосымша.

      The General Assembly,
      Recalling its resolutions 36/167 of 16 December 1981, 37/115 of 16 December 1982, 38/142 of 19 December 1983 and 39/89 of 13 December 1984, and its decision 40/422 of 11 December 1985,
      Taking note of the draft Declaration on Social and Legal Principles relating to the Protection and Welfare of Children, with Special Reference to Foster Placement and Adoption Nationally and Internationally, as submitted by the Economic and Social Council by its resolution 1979/28 of 9 May 1979,
      Taking note with appreciation of the work done on this question in the Third and Sixth Committees, as well as the efforts made by Member States representing different legal systems, during the consultations held at Headquarters from 16 to 27 September 1985 and early in the forty-first session, to join in the common endeavour of completing the work on the draft Declaration,
      Adopts the Declaration on Social and Legal Principles relating to the Protection and Welfare of Children, with Special Reference to Foster Placement and Adoption Nationally and Internationally, the text of which is annexed to the present resolution.

ANNEX

Declaration on Social and Legal Principles relating to the Protection and Welfare of Children, with Special Reference to Foster Placement and Adoption Nationally and Internationally

      The General Assembly,
      Recalling the Universal Declaration of Human Rights, the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, the International Covenant on Civil and Political Rights, the International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination and the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women,
      Recalling also the Declaration of the Rights of the Child, which it proclaimed by its resolution 1386 (XIV) of 20 November 1959,
      Reaffirming principle 6 of that Declaration, which states that the child shall, wherever possible, grow up in the care and under the responsibility of his parents and, in any case, in an atmosphere of affection and of moral and material security,
      Concerned at the large number of children who are abandoned or become orphans owing to violence, internal disturbance, armed conflicts, natural disasters, economic crises or social problems,
      Bearing in mind that in all foster placement and adoption procedures the best interests of the child should be the paramount consideration,
      Recognizing that under the principal legal systems of the world, various valuable alternative institutions exist, such as the Kafala of Islamic Law, which provide substitute care to children who cannot be cared for by their own parents,
      Recognizing further that only where a particular institution is recognized and regulated by the domestic law of a State would the provisions of this Declaration relating to that institution be relevant and that such provisions would in no way affect the existing alternative institutions in other legal systems,
      Conscious of the need to proclaim universal principles to be taken into account in cases where procedures are instituted relating to foster placement or adoption of a child, either nationally or internationally,
      Bearing in mind, however, that the principles set forth hereunder do not impose on States such legal institutions as foster placement or adoption,
      Proclaims the following principles:

A. GENERAL FAMILY AND CHILD WELFARE

Article 1

Every State should give a high priority to family and child welfare.

Article 2

Child welfare depends upon good family welfare.

Article 3

The first priority for a child is to be cared for by his or her own parents.

Article 4

When care by the child's own parents is unavailable or inappropriate, care by relatives of the child's parents, by another substitute - foster or adoptive - family or, if necessary, by an appropriate institution should be considered.

Article 5

In all matters relating to the placement of a child outside the care of the child's own parents, the best interests of the child, particularly his or her need for affection and right to security and continuing care, should be the paramount consideration.

Article 6

Persons responsible for foster placement or adoption procedures should have professional or other appropriate training.

Article 7

Governments should determine the adequacy of their national child welfare services and consider appropriate actions.

Article 8

The child should at all times have a name, a nationality and a legal representative. The child should not, as a result of foster placement, adoption or any alternative regime, be deprived of his or her name, nationality or legal representative unless the child thereby acquires a new name, nationality or legal representative.

Article 9

The need of a foster or an adopted child to know about his or her background should be recognized by persons responsible for the child's care, unless this is contrary to the child's best interests.

B. FOSTER PLACEMENT

Article 10

Foster placement of children should be regulated by law.

Article 11

Foster family care, though temporary in nature, may continue, if necessary, until adulthood but should not preclude either prior return to the child's own parents or adoption.

Article 12

In all matters of foster family care, the prospective foster parents and, as appropriate, the child and his or her own parents should be properly involved. A competent authority or agency should be responsible for supervision to ensure the welfare of the child.

C. ADOPTION

Article 13

The primary aim of adoption is to provide the child who cannot be cared for by his or her own parents with a permanent family.

Article 14

In considering possible adoption placements, persons responsible for them should select the most appropriate environment for the child.

Article 15

Sufficient time and adequate counselling should be given to the child's own parents, the prospective adoptive parents and, as appropriate, the child in order to reach a decision on the child's future as early as possible.

Article 16

The relationship between the child to be adopted and the prospective adoptive parents should be observed by child welfare agencies or services prior to the adoption. Legislation should ensure that the child is recognized in law as a member of the adoptive family and enjoys all the rights pertinent thereto.

Article 17

If a child cannot be placed in a foster or an adoptive family or cannot in any suitable manner be cared for in the country of origin, intercountry adoption may be considered as an alternative means of providing the child with a family.

Article 18

Governments should establish policy, legislation and effective supervision for the protection of children involved in intercountry adoption. Intercountry adoption should, wherever possible, only be undertaken when such measures have been established in the States concerned.

Article 19

Policies should be established and laws enacted, where necessary, for the prohibition of abduction and of any other act for illicit placement of children.

Article 20

In intercountry adoption, placements should, as a rule, be made through competent authorities or agencies with application of safeguards and standards equivalent to those existing in respect of national adoption. In no case should the placement result in improper financial gain for those involved in it.

Article 21

In intercountry adoption through persons acting as agents for prospective adoptive parents, special precautions should be taken in order to protect the child's legal and social interests.

Article 22

No intercountry adoption should be considered before it has been established that the child is legally free for adoption and that any pertinent documents necessary to complete the adoption, such as the consent of competent authorities, will become available. It must also be established that the child will be able to migrate and to join the prospective adoptive parents and may obtain their nationality.

Article 23

In intercountry adoption, as a rule, the legal validity of the adoption should be assured in each of the countries involved.

Article 24

Where the nationality of the child differs from that of the prospective adoptive parents, all due weight shall be given to both the law of the State of which the child is a national and the law of the State of which the prospective adoptive parents are nationals. In this connection due regard shall be given to the child's cultural and religious background and interests.