Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларға қатысты Біріккен Ұлттар Ұйымының минималды стандарт ережелері (Токио ережелері)

БҰҰ Бас Ассамблеясының 1990 ж. 14 желтоқсандағы 45/110 қарары

I. Жалпы принциптер

1. Негізге алынған мақсаттар

1.1 Осы минималды стандарт ережелер түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолдануға жәрдемдесетін негізгі принциптердің жиынтығынан, сондай-ақ түрмеге қамауға алудың балаламалары қолданылатын тұлғалар үшін минималды кепілдемелерден тұрады.
1.2 Ережелердің негізгі мақсаты қылмыстық істер бойынша сот төрелігін іске асыруға, әсіресе құқық бұзушыларға қарым-қатынасқа қоғамның белсенді қатысуы, сондай-ақ құқық бұзушылардың қоғам алдындағы жауапкершілігін дамытуға жәрдемдесу болып табылады.
1.3 Ережелер әр елдің саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени жағдайларын, сондай-ақ оның қылмыстық сот төрелігі жүйесінің мақсаттар мен міндеттерін ескере отырып, қолданылады.
1.4 Ережелерді қолдану үдерісінде мүше мемлекеттер қоғамдық қауіпсіздік пен қылмыстық алдын алуына қатысты жеке құқық бұзушылар құқығы, жәбірленушілер құқығы және қоғам мүддесі арасындағы тиісті ара қатынасты қамтамасыз етуге ұмтылады.
1.5 Мүше мемлекеттер түрмеге қамауға алуды қолдануды қысқарта отырып, басқа мүмкіндіктерді қамтамасыз ету мақсатында, сондай-ақ қажетті адам құқықтарын, әлеуметтік әділдік талаптарын сақтау және құқық бұзушының қоғамдағы қалыпты өмірге оралуына қатысты қажеттіліктерін ескере отырып, қылмыстық сот төрелігі саласындағы саясатты оңтайландыру мақсатында түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды әзірлейді.

2. Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолдану аясы

2.1 Осы Ережелердің сәйкес жағдаяттары қылмыстық сот төрелігін жүзеге асырудың барлық кезеңдерінде соттық қуғындау, сот немесе үкімді орындау жүзеге асырып жатқан тұлғалардың барлығына қатысты қолданылады. Осы Ережелер мақсаттарында олар күдікті, айыпталушы немесе сотталушы екенінен тәуелсіз, бұндай тұлғалар «құқық бұзушылар» деп аталады.
2.2 Ережелер нәсілдік сипаты, терісінің түсі, жынысы, жасы, тілі, діні, саяси немесе басқа сенімдерге, ұлттық немесе әлеуметтік шығу тегі, меншігі, туған жері немесе басқа жағдайына қатысты еш бір кемсітушіліксіз қолданылады.
2.3 Құқық бұзушының мінезі мен ауырлық дәрежесі, құқық бұзушының жеке тұлғасы мен өмірбаянына сай анағұрлым көп икемділікті, сондай-ақ қоғам мүддесін қорғау мен ақталмаған түрмеге қамауды болдырмау мақсатында қылмыстық сот төрелігі жүйесі түрмеге қамауға алумен байланыссыз, сотқа дейінгіден бастап соттан кейінгі шаралардың кең таңдауын алдын ала қарастыру керек. Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралардың саны мен түрлері сатылы үкім шығару мүмкіндігі қалатындай етіп анықталуы керек.
2.4 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз жаңа шараларды әзірлеуді көтермелеп, бұл үдерісті мұқият бақылап отыру керек, сондай-ақ жүйелі түрде олардың қолданылу тәжірибесін бағалап отыру керек.
2.5 Құқық бұзулышарға құқықтық кепілдемелер және заңдарға сай формалды талқылау немесе сот өткізуді мүмкіндігінше қашқақтата отырып, қоғам күшімен шараларды қолдану мүмкіндігін зерттеген жөн.
2.6 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды минималды араласу принципіне сәйкес қолданған жөн.
2.7 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолдану депенализация мен декриминализация жолымен жүріп, осы бағыттағы жұмыстарды қиындатпау және баяулатпау керек.

3. Құқықтық кепілдемелер

3.1 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз қабылданған анықтамалар мен қолданылатын шаралар заңмен қарастырылады.
3.2 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараны таңдау құқық бұзушының мінезі мен ауырлық дәрежесіне, сол сияқты құқық бұзушының жеке тұлғасына, өмірбаянына, үкім мақсаттары мен зардап шегуші құқықтарын бағалауға негізделеді.
3.3 Сот немесе басқа құзіретті тәуелсіз орган өзінің дискрециялық құқығын талқылаудың барлық кезеңінде толық есеп беру және тек заңға сәйкестік жолымен жүзеге асырады.
3.4 Құқық бұзушыға қандай да бір міндеттер арттыратын және формалды талқылау немесе сотқа дейін немесе олардың орнына қолданылатын түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралар құқық бұзушының келісімін талап етеді.
3.5 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды тағайындау туралы шешім құқық бұзушының өтінішімен сот немесе басқа құзіретті тәуелсіз органмен қаралады.
3.6 Құқық бұзушы түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолдану үдерісінді оның құқықтарына қатысты сұрақтар бойынша сотқа немесе басқа құзіретті тәуелсіз органға сұраныс немесе шағым жасай алады.
3.7 Халықаралық танылған адам құқықтарын сақтамаумен байланысты кез келген шағымды тиісті қорғау тетігі, мүмкіндігінше оны қанағаттандыру қамтамасыз етіледі.
3.8 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралар құқық бұзушыға медициналық немесе психологиялық тәжірибелер қолдану немесе оған ақталмаған дене немесе рухани зиян келтіруге жол бермейді.
3.9 Барлық кезеңдерде түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралар қолданылатын адамның қадір-қасиетін құрметтеу қамтамасыз етіледі.
3.10 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолдану барысында құқық бұзушының құқықтары алғашқы шешім шығарға құзіретті органдармен рұқсатынан асқан дәрежеде шектелмейді.
3.11 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолдану үдерісінде құқық бұзушының жеке өмірге құқығы, сондай-ақ құқық бұзушы отбасының жеке өміріне құқығы.
3.12 Құқық бұзушының жеке мұрағаты қатаң құпиялықпен және үшінші тараптарға жабық түрде жүргізіледі. Мұрағатқа рұқсат құқық бұзушының ісін тікелей қараумен айналысатын тұлғалар немесе басқа тиісті түрде уәкілетті тұлғалармен шектеледі.

4. Ескертпе

4.1 Осы Ережелердегі ештеңе Қамауға алынғандармен қарым-қатынасқа қатысты минималды стандарт ережелер, Біріккен Ұлттар Ұйымының кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігін іске асыруға қатысты минималды стандарт ережелер, Кез келген формадағы тұтқындау немесе түрмеге қамауға шалдыққан барлық тұлғаларды қорғау принциптерінің жинағы, немесе халықаралық қауымдастықпен танылған және құқық бұзушылармен қарым-қатынас пен олардың негізгі адам құқыттарын қорғаумен байланысты адам құқықтары саласындағы кез келген басқа құжаттар немесе стандарттар.

II. Алдын ала тергеу кезеңі

5. Алдын ала тергеу туралы ережелер

5.1 Тиісті жағдайларда және бұл құқықтық жүйемен сай келгенде, полиция, прокуратура немесе қылмыстық істермен айналысатын басқа мекемелерді олардың пікірі бойынша, қоғамды қорғау, қылмыстың алдын алуы немесе заң мен зардап шегуші құқықтарын қамтамасыз ету мақсатында қылмыстық іс қозғаудың қажеттілігі болмаса, құқық бұзушыны жауапкершіліктен босату құқығымен иелендіру керек. Жауапкершіліктен босатудың орынды екені туралы шешімді қабылдау немесе тергеу үдерісін анықтау мақсатында әр құқықтық жүйе шеңберінде белгіленген критерилер жинағы әзірленеді. Кішігірім құқық бұзушылықтар жағдайында прокурор, ол орынды болған кезде, лайықты түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды тағайындауы мүмкін.

6. Алдын ала қамауға алуды болдырмау

6.1 Алдын ала қамауға алу қылмыстық істер бойынша сот ісін жүргізуде болжамды құқық бұзушыны тергеу және қоғам мен зардап шегушіні қорғау мүдделерін тиісті түрде ескеру жағдайларындағы соңғы шара ретінде қолданылады.
6.2 Алдын ала қамауға алуға баламалар барынша ертерек қолданылады. Алдын ала қамауға алу 5.1. ережеде көрсетілген мақсаттарға жету үшін қажетті мерзімнен аспайды және ізгілікті әрі адамға тән қадір-қасиетті құрметтеумен қолданылады.
6.3 Алдын ала қамауға алу қолданылған жағдайда құқық бұзушының сот немесе басқа құзіретті тәуелсіз органға аппеляция беру құқығы бар.

III. Сот және үкім шығару кезеңі

7. Әлеуметтік зерттеулер туралы баяндамалар

7.1 Егер әлеуметтік зерттеулер туралы баяндамаларды жасау мүмкіндігі бар болса, сот органы құзіретті, уәкілетті лауазымды тұлға немесе мекемемемен дайындалған баяндаманы қолдана алады. Баяндамада осы тұлғамен жасалған құқық бұзушылықтардың сипатына және оның қазіргі құқық бұзушылықтарына қатысты құқық бұзушы туралы әлеуметтік ақпарат болу керек. Ол сондай-ақ үкім шығару үдерісіне қатысты ақпарат пен ұсыныстардан тұру керек. Баяндама нақты, объективті және әділ деректер негізінде жасалады, ал пікірлер нақты түрде қалыптастырылады.

8. Үкім шығару туралы ережелер

8.1 Өз билігінде түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды таңдауды иелене отырып, өз шешімін шығару кезінде оның қоғамдағы қалыпты өмірге оралу тұрғысынан құқық бұзушының қажеттіліктерін, қоғамды қорғау мүдделерін және тиісті жағдайларда онымен кеңесу қажет зардап шегушінің мүдделерін назарға ала отырып қабылдау керек.
8.2 Үкім шығарушы органдар істер бойынша келесі санкцияларды қарастыра алады:
a) ескерту, жазғыру мен ескертпе сынды ауызша санкциялар;
b) жауапкершіліктен шартты түрде босату;
c) азаматтық құқықтағы ұтылу;
d) бір ретті айыппұл мен күнделікті айыппұл сынды экономикалық санкциялар және ақшалай жазалаулар;
e) тәркілеу немесе жеке меншік құқығынан айыру туралы қаулы;
f) зардап шегушіге мүлкін қайтару немесе өтемақы туралы қаулы;
g) шартты түрде жазалау немесе кейінге қалдырумен жазалау;
h) қамаудан шартты түрде босату және сот қадағалауы;
i) қоғамдық пайдалы жұмыстарды орындау туралы қаулы;
j) міндетті күн сайынғы болумен түзеу мекемесіне бағыттау;
к) үйге қамау;
l) түрмеге қамауға алумен байланыссыз қарым-қатынастың кез келген түрі;
m) жоғарыда тізімделген қандайда да бір үйлесуі.

IV. Үкім шығарғаннан кейінгі кезең

9. Үкім шығарғаннан кейін әрекет ететін ережелер

9.1 Түрмеге қамауға алудан бас тарту мен құқық бұзушыларға тезірек қоғамдағы қалыпты өміріне оралуға көмек көрсету мақсатында құзіретті органның үкім шығарғаннан кейін қолданылатын балама шаралардың кең таңдауын иеленеді.
9.2 Үкім шығарғаннан кейінгі әрекет ететін ержелерге келесі санкциялар кіреді:
a) жартылай түрмелі типті түзеу мекемелеріне жіберу және орналастыру;
b) жұмыс немесе оқумен байланысты босату;
c) уәдесін алып босатудың түрлі формалары;
d) мерзімді қысқарту;
e) рақымшылық ету.
9.3 Рақымшылық жасаудан басқа, үкім шығарғанан кейін қолданылатын шаралар туралы шешім құқық бұзушының өтініші бойынша сот немесе басқа құзіретті тәуелсіз органмен қаралады.
9.4 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз бағдарламаны жүзеге асыру үшін қамаудан босатудың кез келген түрі барынша ертерек қаралады.

V. Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды жүзеге асыру

10. Қадағалау

10.1 Қадағалаудың мақсаты құқық бұзушылықтардың рецидивтерін қысқарту мен құқық бұзушының қылмысқа қайта бару мүмкіндігін ең аз шамаға жеткізетіндей қоғам өміріне қосылуына жәрдемдесу.
10.2 Егер түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралардың бірі қадағалауды қарастырса, ол заңмен қарастырылған нақты шарттарға сай құзіретті органмен жүзеге асырылады.
10.3 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз нақты шара аясында әр жеке жағдай үшін оның жасаған құқық бұзушылығының сипатын ескере отырып, құқық бұзушыға өзін түзетуге көмектесуге бағытталған барынша тиімді қадағалау түрі мен қарым-қатынастың түрін анықтау керек. Қадағалау мен қарым-қатынас тәртібін мерзімді түрде қайта қарап, қажет болса, түзетіп отыру керек.
10.4 Қажет болған жағдайда құқық бұзушыларға психологиялық, әлеуметтік және материалды көмек көрсетіліп, қоғаммен байланысты нығайтуға және олардың қоғамдағы қалыпты өміріне оралуға мүмкіндік жасалу керек.

11. Әрекет ету мерзімі

11.1 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралардың мерзімі заңға сәйкес құзіретті органмен орнатылған мерзімнен аспайды.
11.2 Егер ол құқық бұзушыға жағымды әсер етсе, қолданылған шара әрекетін мерзімінен бұрын тоқтату қарастырылу мүмкін.

12. Шарттар

12.1 Егер құзіретті орган құқық бұзушымен сақталуы керек шарттарды анықтаса, ол қоғам мүддесін, сондай-ақ құқық бұзушы мен зардап шегушінің мүдделері мен құқықтарын ескеру керек.
12.2 Орындалуға жататын шарттар қолайлы, нақты және мүмкіндігінше саны аз болып, құқық бұзушының қылмыстық әрекетке оралуы мүмкіндігін азайтып, зардап шегушінің мүдделерін ескере отырып, құқық бұзушының қоғамдағы қалыпты өміріне оралу мүмкіндігін арттыратындай болу керек.
12.3 Шараны қолднанудың бастапқы кезеңінде құқық бұзушыға ауызша немесе жазбаша түрде құқық бұзушының құқықтары мен міндеттерін қоса, осы шараны қолдануды реттейтін шаралардың түсіндірмесі беріледі.
12.4 Құқық бұзышының жеткен нәтижелеріне байланысты шарттар ережелер, орнатылған заңнамаға сәйкес құзіретті органдармен өзгертіле алады.

13. Қарым-қатынас режимі

13.1 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз нақты шаралар аясында құқық бұзушы қажеттіліктерін тиімді қанағаттындыру мақсатында сәйкес жағдайларда жекелеген жұмыс, топтық терапия, тұрғылықты жер бойынша бағдарлама мен құқық бұзушылардың әр түрлі категорияларымен ерекше қарым-қатынас сынды түрлі әдістер әзірлену керек.
13.2 Қарым-қатынас тиісті дайындығы мен іс-тәжірибесі бар кәсіби қызметкерлермен қамтамасыз етіледі.
13.3 Сәйкес қарым-қатынас қажеттілігі туралы шешім қабылдаған кезде өмірбаян, жеке тұлға, икемділік, ойлау қабілетінің даму деңгейі, құндылықтар жүйесі және құқық бұзушылыққа әкелген жағдайлармен танысу үшін жұмыстар жасалады.
13.4 Құзіретті орган жұртшылық пен жұртшылықты қолдау жүйелерін түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолдануға жұмылдыра алады.
13.5 Қараудағы істер саны құқық бұзушылармен қарым-қатынаспен байланысты бағдарламаларды тиімді орындауды қамтамасыз ету үшін мүмкіндігінше бақылауға бағынатын дәрежеде ұстап тұрылады.
13.6 Құзіретті орган әр құқық бұзушы бойынша іс бастайды және жүргізеді.

14. Тәртіп және шарттарды бұзу

14.1 Құқық бұзушымен сақтауға жататын шараларды бұзу жағдайында түрмеге қамауға алумен байланыссыз шара өзгертілуі немесе тоқтатылуы мүмкін.
14.2 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараны өзгерту немесе тоқтату туралы шешімді қадағалау жүргізетін қызметкермен, сонымен қатар құқық бұзушымен ұсынылған фактілерді мұқият қарағаннан кейін ғана құзіретті орган қабылдайды.
14.3 Егер түрмеге қамауға алумен байланыссыз шара тиімсіз болып табылса, бұл автоматты түрде түрмеге қамауға алумен байланысты шараны қолдануға әкелмеу керек.
14.4 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз осы шараны өзгерту немесе тоқтату жағдайында құзіретті орган түрмеге қамауға алумен байланыссыз балама шараны орнатуға ұмтылады. Лайықты балама шараларының жоқ болған жағдайында ғана түрмеге қамауға алу жазасы салынады.
14.5 Шарттарды бұзу кезінде құқық бұзушыны қамау мен қадағалауда ұстау санкциясы заңмен алдын ала қарастырылады.
14.6 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды өзгерту немесе тоқтату жағдайында құқық бұзушынығң сот немесе басқа құзіретті тәуелсіз органға апелляция беру құқығы бар.

VI. Қызметкерлер

15. Қызметкерлерді қабылдау

15.1 Қызметкерлерді қабылдау кезінде нәсілдік сипаты, терісінің түсі, жынысы, жасы, тілі, діні, саяси немесе басқа сенімдері, ұлттық немесе әлеуметтік қатыстығы, меншігі, туған жері немесе басқа жағдайына қатысты еш бір кемсітушіліктерге жол берілмейді. Қызметкерлерді қабылдау саясаты квоталық қабылдаудың ұлттық саясатын ескеріп, қадағалауға жататын құқық бұзушылардың алуандығын көрсету керек.
15.2 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолдануға тағайындалған тұлғалар сәйкес жеке қасиеттерді иеленіп, мүмкіндігінше тиісті кәсіби даярлық пен іс-тәжірибесі болу керек.
15.3 Кәсіби білікті қызметкерлерді қабылдау мен тұрақтандыру үшін сәйкес қызметтік жағдайды, жұмыс сипатына қарай лайықты еңбекақы мен жеңілдіктерді қамтамасыз етіп, кәсіби өсу мен қызмет бойынша жылжуға кең мүмкіндіктер беру қажет.

16. Кадрларды даярлау

16.1 Кәсіби даярлықтың мақсаты қызметкерлерге құқық бұзушының қоғамдағы қалыпты өміріне оралуы, құқық бұзушының құқықтарын қамтамасыз ету мен қоғамды қорғауға қатысты оның міндеттерін түсіндіру болып табылады. Даярлық сондай-ақ қызметкерлердің сәйкес мекемелермен ынтықмақтастықты жүзеге асыру және әрекетті бағдарлау қажеттілігін түсінуге жәрдемдесуі керек.
16.2 Қызметке түсер алдында қызметкерлер түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралардың сипаттамасы туралы нұсқаулық, қадағалау мақсаттары мен түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолданудың әр түрлі әдістер кіретін дайындықтан өтеді.
16.3 Қызметке түскеннен кейін қызметкерлер қызметтен ажырамай дайындықтан өту мен біліктілікті арттыру курстарында өздерінің білімдері мен кәсіби дағдыларын қолдайды және жетілдіріп отырады. Осы мақсатта қажетті жағадайлар жасалады.

VII. Еріктілер мен басқа қоғамдық мүмкіндіктер

17. Қоғамның қатысуы

17.1 Қоғамның қатысуын көтермелеу керек, себебі онда үлкен мүмкіндіктер бар және ол түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралар қолданылған құқық бұзушылар, олардың отбасы мен қоғам арасындағы байланысты нығайтушы маңызды факторларының бірі болып табылады. Ол қылмыстық сот төрелігі жұмысын толықтыру керек.
17.2 Қоғамның қатысуын қоғам мүшелеріне қоғам мүддесін қорғау ісіне өз септігін тигізу деп қарастырған жөн.

18. Қоғамдық сана мен ынтымақтастық

18.1 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралардың қолданылуына жәрдемдесетін ерікті ұйымдарға қолдау көрсетуге мемлекеттік мекемелерді, жеке меншік секторы мен жұртшылықты көтермелеген жөн.
18.2 Жұртшылықтың түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолдану ісіне қатысу қажеттілігін түсінуіне жәрдемдесу мақсатында үнемі конференциялар, семинарлар, симпозиумдар мен басқа іс-шараларды өткізіп отыру керек.
18.3 Жұртшылықта құқық бұзушылармен түрмеге қамауға алумен байланыссыз қарым-қатынасты кеңінен қолдану мен олардың қоғамдағы қалыпты өміріне оралуын қамтамасыз етуші шараларды өткізуге жәрдемдесетін сындарлы көзқарастың қалыптасуына жәрдемдесу мақсатында барлық бұқаралық ақпарат құралдарын қолдану керек.
18.4 Қоғамға олар түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларда маңызды рөл атқаратынын түсіндіру үшін бар күшті жұмылдырған жөн.

19. Еріктілер

19.1 Еріктілер мұқият таңдалып, осы жұмысқа олардың бейімділігі мен қызығушылығын ескере отырып, жұмысқа қабылданады. Олар өздерінің нақты міндеттерін орындау үшін дайындықтан өтіп, оларға көмек пен ақыл-кеңес алу үшін құзіретті органға жүгініп, одан кеңес алу мүмкіндігі беріледі.
19.2 Еріктілер өзінің мүмкіндіктері мен құқық бұзушылардың қажеттілігіне сай кеңес пен көмектің қажетті формаларын көрсету арқылы құқық бұзушылар мен олардың отбасын қоғаммен сындарлы және одан да кеңірек байланыс орнатуға ынталандыру керек.
19.3 Еріктілер өз міндеттерін атқару барысында жазатайым оқиғалардан, дене зақымдар мен қоғамдық жауапкершіліктен сақтандыралады. Оларға өз жұмыстарын орындау барысында ұшыраған рұқсат етілген шығындар қайтарылады. Олар қоғамға оның игілікті мүддесінде көрсететін қызметтері үшін қоғамдық тануға ие болады.

VIII. Саясатты зерттеу, жоспарлау, әзірлеу мен бағалау

20. Зерттеу мен жоспарлау

20.1 Жоспарлау үдерісінің ажырамас бөлігі ретінде түрмеге қамауға алумен байланыссыз құқық бұзушылармен қарым-қатынас саласындағы зерттеулерді жүргізу мен ынталандыру үдерісіне мемлекеттік, сондай-ақ жеке меншік ұйымдарды кірістіру үшін жұмыстар жасалу керек.
20.2 Клиенттер, практиктер, қоғам мен жетекшілер алдында тұрған мәселелер бойынша зерттеулер тұрақты түрде жүргізіліп отыру керек.
20.3 Зерттеулер жүргізу мен ақпаратты жинау тетіктері құқық бұзушыларға түрмеге қамауға алумен байланыссыз режимді қолдану туралы мәліметтер мен статистикалық көрсеткіштерді жинау мен сараптау үшін қылмыстық сот төрелігі жүйесіне қосылу керек.

21. Саясат пен бағдарламаларды әзірлеу

21.1 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралардың бағдарламалары жүйелі түрде жоспарланып, ұлттық даму үдерісі аясында қылмыстық сот төрелігі жүйесінің ажырамас бөлігі ретінде жүзеге асырылуы керек.
21.2 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралардың анағұрлым тиімдірек қолданылуы мақсатында үнемі бағалау жүргізіп отырған жөн.
21.3 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралардың міндеттері, қолдану тәжірибесі мен тиімділігін бағалау үшін мерзімдік шолу жүргізіп отыру керек.

22. Сәйкес мекемелер және іс-шаралармен байланыс

22.1 Әр түрлі деңгейлерде түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолдану тапсырылған қызметтер, басқа қылмыстық сот төрелігі жүйелері, денсаулық сақтау, тұрғын үй құрылысы, білім беру мен жұмыспен қамту, сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдары сынды салалардағы үкіметтік, сол сияқты үкіметтік емес әлеуметтік дамыту мен қамтамасыз ету мекемелері арасындағы байланысты орнатуға жәрдемдесуші сәйкес тетіктер құрылу керек.

23. Халықаралық ынтымақтастық

23.1 Елдер арасындағы пенитенциарлы режимді қолдану саласындағы ғылыми ынтымақтастықты дамытуға күш салынады. Мүше мемлекеттер арасында Біріккен Ұлттар Ұйымы Хатшылығының Қылмыстың алдын алу және қылмыстық сот төрелігі бойынша бөлімшесімен Біріккен Ұлттар Ұйымының аймақтық және аймақ аралық институттарымен тығыз байланыс арқылы түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралар туралы зерттеулер, кадрларды даярлау, техникалық көмек пен ақпарат алмасуды жандандыру керек.
23.2 Мүмкін пенитециарлы емес шаралар аясын кеңейту мен оларды Шартты түрде сотталған немесе шартты түрде босатылған құқық бұзушыларға қадағалауды өткізу туралы типтік келісім шартқа* (9) сәйкес ұлттық шекаралар арқылы қолданылуына жәрдемдесу мақсатында салыстырмалы зерттеулер мен заңнамалық ережелер келісуді жүргізуді жалғастырған жөн.

United Nations Standard Minimum Rules for Non-custodial Measures (The Tokyo Rules)

Resolution 45/110 of the UN General Assembly of 14 December 1990

I. General principles

1. Fundamental aims

1.1 The present Standard Minimum Rules provide a set of basic principles to promote the use of non-custodial measures, as well as minimum safeguards for persons subject to alternatives to imprisonment.
1.2 The Rules are intended to promote greater community involvement in the management of criminal justice, specifically in the treatment of offenders, as well as to promote among offenders a sense of responsibility towards society.
1.3 The Rules shall be implemented taking into account the political, economic, social and cultural conditions of each country and the aims and objectives of its criminal justice system.
1.4 When implementing the Rules, Member States shall endeavour to ensure a proper balance between the rights of individual offenders, the rights of victims, and the concern of society for public safety and crime prevention.
1.5 Member States shall develop non-custodial measures within their legal systems to provide other options, thus reducing the use of imprisonment, and to rationalize criminal justice policies, taking into account the observance of human rights, the requirements of social justice and the rehabilitation needs of the offender.

2. The scope of non-custodial measures

2.1 The relevant provisions of the present Rules shall be applied to all persons subject to prosecution, trial or the execution of a sentence, at all stages of the administration of criminal justice. For the purposes of the Rules, these persons are referred to as "offenders", irrespective of whether they are suspected, accused or sentenced.
2.2 The Rules shall be applied without any discrimination on the grounds of race, colour, sex, age, language, religion, political or other opinion, national or social origin, property, birth or other status.
2.3 In order to provide greater flexibility consistent with the nature and gravity of the offence, with the personality and background of the offender and with the protection of society and to avoid unnecessary use of imprisonment, the criminal justice system should provide a wide range of non-custodial measures, from pre-trial to post-sentencing dispositions. The number and types of non-custodial measures available should be determined in such a way so that consistent sentencing remains possible.
2.4 The development of new non-custodial measures should be encouraged and closely monitored and their use systematically evaluated.
2.5 Consideration shall be given to dealing with offenders in the community avoiding as far as possible resort to formal proceedings or trial by a court, in accordance with legal safeguards and the rule of law.
2.6 Non-custodial measures should be used in accordance with the principle of minimum intervention.
2.7 The use of non-custodial measures should be part of the movement towards depenalization and decriminalization instead of interfering with or delaying efforts in that direction.

3. Legal safeguards

3.1 The introduction, definition and application of non-custodial measures shall be prescribed by law.
3.2 The selection of a non-custodial measure shall be based on an assessment of established criteria in respect of both the nature and gravity of the offence and the personality, background of the offender, the purposes of sentencing and the rights of victims.
3.3 Discretion by the judicial or other competent independent authority shall be exercised at all stages of the proceedings by ensuring full accountability and only in accordance with the rule of law.
3.4 Non-custodial measures imposing an obligation on the offender, applied before or instead of formal proceedings or trial, shall require the offender's consent.
3.5 Decisions on the imposition of non-custodial measures shall be subject to review by a judicial or other competent independent authority, upon application by the offender.
3.6 The offender shall be entitled to make a request or complaint to a judicial or other competent independent authority on matters affecting his or her individual rights in the implementation of non-custodial measures.
3.7 Appropriate machinery shall be provided for the recourse and, if possible, redress of any grievance related to non-compliance with internationally recognized human rights.
3.8 Non-custodial measures shall not involve medical or psychological experimentation on, or undue risk of physical or mental injury to, the offender.
3.9 The dignity of the offender subject to non-custodial measures shall be protected at all times.
3.10 In the implementation of non-custodial measures, the offender's rights shall not be restricted further than was authorized by the competent authority that rendered the original decision.
3.11 In the application of non-custodial measures, the offender's right to privacy shall be respected, as shall be the right to privacy of the offender's family.
3.12 The offender's personal records shall be kept strictly confidential and closed to third parties. Access to such records shall be limited to persons directly concerned with the disposition of the offender's case or to other duly authorized persons.

4. Saving clause

4.1 Nothing in these Rules shall be interpreted as precluding the application of the Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners, the United Nations Standard Minimum Rules for the Administration of Juvenile Justice, the Body of Principles for the Protection of All Persons under Any Form of Detention or Imprisonment or any other human rights instruments and standards recognized by the international community and relating to the treatment of offenders and the protection of their basic human rights.

II. Pre-trial stage

5. Pre-trial dispositions

5. Where appropriate and compatible with the legal system, the police, the prosecution service or other agencies dealing with criminal cases should be empowered to discharge the offender if they consider that it is not necessary to proceed with the case for the protection of society, crime prevention or the promotion of respect for the law and the rights of victims. For the purpose of deciding upon the appropriateness of discharge or determination of proceedings, a set of established criteria shall be developed within each legal system. For minor cases the prosecutor may impose suitable non-custodial measures, as appropriate.

6. Avoidance of pre-trial detention

6.1 Pre-trial detention shall be used as a means of last resort in criminal proceedings, with due regard for the investigation of the alleged offence and for the protection of society and the victim.
6.2 Alternatives to pre-trial detention shall be employed at as early a stage as possible. Pre-trial detention shall last no longer than necessary to achieve the objectives stated under rule 5.1 and shall be administered humanely and with respect for the inherent dignity of human beings.
6.3 The offender shall have the right to appeal to a judicial or other competent independent authority in cases where pre-trial detention is employed.

III. Trial and sentencing stage

7. Social inquiry reports

7.1 If the possibility of social inquiry reports exists, the judicial authority may avail itself of a report prepared by a competent, authorized official or agency. The report should contain social information on the offender that is relevant to the person's pattern of offending and current offences. It should also contain information and recommendations that are relevant to the sentencing procedure. The report shall be factual, objective and unbiased, with any expression of opinion clearly identified.

8. Sentencing dispositions

8.1 The judicial authority, having at its disposal a range of non-custodial measures, should take into consideration in making its decision the rehabilitative needs of the offender, the protection of society and the interests of the victim, who should be consulted whenever appropriate.
8.2 Sentencing authorities may dispose of cases in the following ways:
(a) Verbal sanctions, such as admonition, reprimand and warning;
(b) Conditional discharge;
(c) Status penalties;
(d) Economic sanctions and monetary penalties, such as fines and day-fines;
(e) Confiscation or an expropriation order;
(f) Restitution to the victim or a compensation order;
(g) Suspended or deferred sentence;
(h) Probation and judicial supervision;
(i) A community service order;
(j) Referral to an attendance centre;
(k) House arrest;
(l) Any other mode of non-institutional treatment;
(m) Some combination of the measures listed above.

IV. Post-sentencing stage

9. Post-sentencing dispositions

9.1 The competent authority shall have at its disposal a wide range of post-sentencing alternatives in order to avoid institutionalization and to assist offenders in their early reintegration into society.
9.2 Post-sentencing dispositions may include:
(a) Furlough and half-way houses;
(b) Work or education release;
(c) Various forms of parole;
(d) Remission;
(e) Pardon.
9.3 The decision on post-sentencing dispositions, except in the case of pardon, shall be subject to review by a judicial or other competent independent authority, upon application of the offender.
9.4 Any form of release from an institution to a non-custodial programme shall be considered at the earliest possible stage.

V. Implementation of non-custodial measures

10. Supervision

10.1 The purpose of supervision is to reduce reoffending and to assist the offender's integration into society in a way which minimizes the likelihood of a return to crime.
10.2 If a non-custodial measure entails supervision, the latter shall be carried out by a competent authority under the specific conditions prescribed by law.
10.3 Within the framework of a given non-custodial measure, the most suitable type of supervision and treatment should be determined for each individual case aimed at assisting the offender to work on his or her offending. Supervision and treatment should be periodically reviewed and adjusted as necessary.
10.4 Offenders should, when needed, be provided with psychological, social and material assistance and with opportunities to strengthen links with the community and facilitate their reintegration into society.

11. Duration

11.1 The duration of a non-custodial measure shall not exceed the period established by the competent authority in accordance with the law.
11.2 Provision may be made for early termination of the measure if the offender has responded favourably to it.

12. Conditions

12.1 If the competent authority shall determine the conditions to be observed by the offender, it should take into account both the needs of society and the needs and rights of the offender and the victim.
12.2 The conditions to be observed shall be practical, precise and as few as possible, and be aimed at reducing the likelihood of an offender relapsing into criminal behaviour and of increasing the offender's chances of social integration, taking into account the needs of the victim.
12.3 At the beginning of the application of a non-custodial measure, the offender shall receive an explanation, orally and in writing, of the conditions governing the application of the measure, including the offender's obligations and rights.
12.4 The conditions may be modified by the competent authority under the established statutory provisions, in accordance with the progress made by the offender.

13. Treatment process

13.1 Within the framework of a given non-custodial measure, in appropriate cases, various schemes, such as case-work, group therapy, residential programmes and the specialized treatment of various categories of offenders, should be developed to meet the needs of offenders more effectively.
13.2 Treatment should be conducted by professionals who have suitable training and practical experience.
13.3 When it is decided that treatment is necessary, efforts should be made to understand the offender's background, personality, aptitude, intelligence, values and, especially, the circumstances leading to the commission of the offence.
13.4 The competent authority may involve the community and social support systems in the application of non-custodial measures.
13.5 Case-load assignments shall be maintained as far as practicable at a manageable level to ensure the effective implementation of treatment programmes.
13.6 For each offender, a case record shall be established and maintained by the competent authority.

14. Discipline and breach of conditions

14.1 A breach of the conditions to be observed by the offender may result in a modification or revocation of the non-custodial measure.
14.2 The modification or revocation of the non-custodial measure shall be made by the competent authority; this shall be done only after a careful examination of the facts adduced by both the supervising officer and the offender.
14.3 The failure of a non-custodial measure should not automatically lead to the imposition of a custodial measure.
14.4 In the event of a modification or revocation of the non-custodial measure, the competent authority shall attempt to establish a suitable alternative non-custodial measure. A sentence of imprisonment may be imposed only in the absence of other suitable alternatives.
14.5 The power to arrest and detain the offender under supervision in cases where there is a breach of the conditions shall be prescribed by law.
14.6 Upon modification or revocation of the non-custodial measure, the offender shall have the right to appeal to a judicial or other competent independent authority.

VI. Staff

15. Recruitment

15.1 There shall be no discrimination in the recruitment of staff on the grounds of race, colour, sex, age, language, religion, political or other opinion, national or social origin, property, birth or other status. The policy regarding staff recruitment should take into consideration national policies of affirmative action and reflect the diversity of the offenders to be supervised.
15.2 Persons appointed to apply non-custodial measures should be personally suitable and, whenever possible, have appropriate professional training and practical experience. Such qualifications shall be clearly specified.
15.3 To secure and retain qualified professional staff, appropriate service status, adequate salary and benefits commensurate with the nature of the work should be ensured and ample opportunities should be provided for professional growth and career development.

16. Staff training

16.1 The objective of training shall be to make clear to staff their responsibilities with regard to rehabilitating the offender, ensuring the offender's rights and protecting society. Training should also give staff an understanding of the need to cooperate in and coordinate activities with the agencies concerned.
16.2 Before entering duty, staff shall be given training that includes instruction on the nature of non-custodial measures, the purposes of supervision and the various modalities of the application of non-custodial measures.
16.3 After entering duty, staff shall maintain and improve their knowledge and professional capacity by attending in-service training and refresher courses. Adequate facilities shall be made available for that purpose.

VII. Volunteers and other community resources

17. Public participation

17.1 Public participation should be encouraged as it is a major resource and one of the most important factors in improving ties between offenders undergoing non-custodial measures and the family and community. It should complement the efforts of the criminal justice administration.
17.2 Public participation should be regarded as an opportunity for members of the community to contribute to the protection of their society.

18. Public understanding and cooperation

18.1 Government agencies, the private sector and the general public should be encouraged to support voluntary organizations that promote noncustodial measures.
18.2 Conferences, seminars, symposia and other activities should be regularly organized to stimulate awareness of the need for public participation in the application of non-custodial measures.
18.3 All forms of the mass media should be utilized to help to create a constructive public attitude, leading to activities conducive to a broader application of non-custodial treatment and the social integration of offenders.
18.4 Every effort should be made to inform the public of the importance of its role in the implementation of non-custodial measures.

19. Volunteers

19.1 Volunteers shall be carefully screened and recruited on the basis of their aptitude for and interest in the work involved. They shall be properly trained for the specific responsibilities to be discharged by them and shall have access to support and counselling from, and the opportunity to consult with, the competent authority.
19.2 Volunteers should encourage offenders and their families to develop meaningful ties with the community and a broader sphere of contact by providing counselling and other appropriate forms of assistance according to their capacity and the offenders' needs.
19.3 Volunteers shall be insured against accident, injury and public liability when carrying out their duties. They shall be reimbursed for authorized expenditures incurred in the course of their work. Public recognition should be extended to them for the services they render for the well-being of the community.

VIII. Research, planning, policy formulation and evalution

20. Research and planning

20.1 As an essential aspect of the planning process, efforts should be made to involve both public and private bodies in the organization and promotion of research on the non-custodial treatment of offenders.
20.2 Research on the problems that confront clients, practitioners, the community and policy-makers should be carried out on a regular basis.
20.3 Research and information mechanisms should be built into the criminal justice system for the collection and analysis of data and statistics on the implementation of non-custodial treatment for offenders.

21. Policy formulation and programme development

21.1 Programmes for non-custodial measures should be systematically planned and implemented as an integral part of the criminal justice system within the national development process.
21.2 Regular evaluations should be carried out with a view to implementing non-custodial measures more effectively.
21.3 Periodic reviews should be concluded to assess the objectives, functioning and effectiveness of non-custodial measures.

22. Linkages with relevant agencies and activities

22.1 Suitable mechanisms should be evolved at various levels to facilitate the establishment of linkages between services responsible for non-custodial measures, other branches of the criminal justice system, social development and welfare agencies, both governmental and non-governmental, in such fields as health, housing, education and labour, and the mass media.

23. International cooperation

23.1 Efforts shall be made to promote scientific cooperation between countries in the field of non-institutional treatment. Research, training, technical assistance and the exchange of information among Member States on non-custodial measures should be strengthened, through the United Nations institutes for the prevention of crime and the treatment of offenders, in close collaboration with the Crime Prevention and Criminal Justice Branch of the Centre for Social Development and Humanitarian Affairs of the United Nations Secretariat.
23.2 Comparative studies and the harmonization of legislative provisions should be furthered to expand the range of non-institutional options and facilitate their application across national frontiers, in accordance with the Model Treaty on the Transfer of Supervision of Offenders Conditionally Sentenced or Conditionally Released.