Қазақстан Республикасы мен Иран Ислам Республикасы арасындағы өзара қарым-қатынастар туралы Декларация

Декларация 1999 жылғы 6 қазан Тегеран

Қазақстан Республикасы мен Иран Ислам Республикасы арасындағы саясат, экономика, мәдениет салаларындағы жан-жақты ынтымақтастықты нығайту және дамыту әрі достық байланыстарды тереңдету мақсатында Қазақстан Республикасының Президенті Жоғары Мәртебелі Нұрсұлтан Назарбаев Иран Ислам Республикасының Президенті Жоғары Мәртебелі Мохаммад Хатамидің шақыруы бойынша 1999 жылғы 6 қазанда, бұл күн сәулелі қыжраның 1378 жылғы 13-14 мехрасына сәйкес келеді, ресми сапармен Иран Ислам Республикасында болып қайтты.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев Ислам Революциясының Жоғарғы Лидері аятолла А. Хаменеимен кездесті, Иран Ислам Республикасының Президенті М. Хатамимен келіссөздер жүргізді. Сапардың шеңберінде Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың Келісу Кеңесінің Төрағасы А. Хашеми-Рафсанджанимен және ИИР Меджлисінің Спикері А. Натег-Нуримен кездесулері болып өтті.
Тараптар достық пен өзара түсіністік ахуалында өткен келіссөздер барысында әр түрлі салалардағы екі жақты ынтымақтастық мәселелері, екі ел арасындағы қатынастарды одан әрі дамыту және тереңдету жолдарын талқылады, сондай-ақ өзара мүдделілік білдірілетін аймақтық және халықаралық проблемалардың бірқатары бойынша пікір алмасты және де төмендегілер туралы келісті:

I. Саясат саласындағы ынтымақтастық

Қазақстан Республикасы мен Иран Ислам Республикасының қарым-қатынасы өзара сенім, бір-бірінің егемендігі мен тәуелсіздігін құрметтеу принциптеріне, халықаралық қауіпсіздік принциптерін сақтауға негізделген және тату көршіліктің, екі тараптың саяси, экономикалық мүдделері мен қауіпсіздігін қамтамасыз етудің негізінде достық байланыстардың деңгейін одан әрі көтеруге бағытталған.
Тараптар қазіргі бар байланыстардың деңгейіне және саяси өзара қарым-қатынастардың жай-күйіне қанағаттанғандық білдіріп әрі ынтымақтастықтың қолда бар потенциалын бұрынғыдан да тиімдірек пайдалануға ұмтыла отырып, барлық деңгейлердегі саяси консультацияларды одан әрі жандандыруды құптап, пікір білдірді.
Тараптар Орталық Азия мен Кавказ аймақтарында тұрақтылықты, тыныштықты, бейбітшілікті және қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында аймақтық проблемалар бойынша ынтымақтастықты бұдан былай да ұлғайтатын болады.
Тараптар 1921 және 1940 жж. шарттарға негізделетін Каспий теңізінің қазіргі құқықтық режимінің пәрменділігін атап өтіп, Каспий жағалауындағы бес мемлекет арасындағы айқындамалардың соңғы уақытта байқалып отырған жақындасуына қанағаттанғандық білдірді, Каспий теңізінің құқықтық мәртебесі жөніндегі ортақ келісімге тез арада қол жеткізу мақсатында осы бағыттағы күш-жігерлерді жалғастыруды жақтап, пікір білдірді.
Тараптар Каспий теңізінің қоршаған ортасын қорғаудың көкейкестілігі мен маңыздылығын атап, және де бұл мақсаттарда осы уақытқа дейін жұмсалған күш-жігерлерді лайықты бағалай отырып, Каспий теңізінің табиғи ортасына зиян келтіретін іс-қимылдарға қарсылығын білдіреді және де Каспийдің экологиялық қауіпсіздігін сақтауға басқа да Каспий жағалауы елдерімен бірлесіп ұмтылатын болады.
Тараптар Каспий теңізі жағалау мемлекеттерінің арасындағы бейбітшілік, тату көршілік және ынтымақтастық теңізі болуға тиіс деп санайды және Каспий аймағын қарусыздандыруды жақтап, пікір білдіреді.
Тараптар Алматы қаласындағы Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңеске (АӨІСШК) қатысушы елдердің сыртқы істер министрлерінің бірінші кездесуінің қорытындыларын және АӨІСШК-ге қатысушы елдердің арасындағы қатынастарды айқындайтын принциптер туралы декларацияға қол қойылуын жоғары бағалады, Азиядағы және бүкіл дүние жүзіндегі бейбітшілікті, қауіпсіздікті және ынтымақтастықты қамтамасыз ету мүдделерінде оның мақсаттарын іске асыру үшін ынтымақтастықты жалғастыруға әзірлігін білдірді.
Тараптар Байланыс Тобының кепілдік елдері мен мүшелері ретінде Тәжікстандағы жағдайды бейбіт реттеуде қол жеткізілген прогреске қанағаттанғандық білдірді, бейбіт келісімдердің және басқа да құжаттардың барлық ережелерінің тез арада және толық орындалуын құптады және осы тұрғыдағы ынтымақтастыққа өздерінің әзірлігін қуаттады.
Тараптар Ауғанстанда жалғасып жатқан ұрыс қимылдарына өздерінің алаңдаушылығын білдіріп және де Ауғанстанның проблемасы әскери жолмен шешіле алмайтын ұғымды негізге ала отырып, БҰҰ-ның күш-жігерлеріне өздерінің, ең алдымен Ауғанстанда бейбітшілік орнатуға бағытталған топтың (6+2) шеңберінде, қолдауын қуаттады және қарсыласушы топтарды саяси құралдарды пайдалануға әрі барлық қозғалыстардың қатысуымен Үкіметті құруға бағытталған келіссөздерді өткізуге шақырды. Осы орайда Қазақстан Республикасы Иран Ислам Республикасының Ауғанстандағы жанжалды бейбіт реттеу жөніндегі күш-жігерлерін жоғары бағалады, өзінің Мазари-Шариф қаласындағы ирандық дипломаттар мен тілшінің өлімін айыптайтын бұрынғы айқындамасын қуаттады және де осы қылмысты жасаған адамдарды жазалаудың қажеттігін атап өтті.
Тараптар аймақтық бейбітшілік пен тұрақтылыққа өздерінің адалдығын қуаттады және аймақтық проблемаларды тек қана бейбіт құралдармен шешуді жақтайды.
Тараптар көптеген аймақтық және халықаралық проблемалар бойынша көзқарастарының бірдейлігін атай келіп, екі мемлекеттің аймақтық және халықаралық ұйымдардағы жалғасып жатқан ынтымақтастығына қанағаттанғандық білдірді және БҰҰ, ЭЫҰ мен ИКҰ шеңберіндегі ынтымақтастықтың одан әрі дамуын жақтап, пікір білдірді.

II. Экономикалық ынтымақтастық

Тараптар өзара тиімді ынтымақтастықтың орнықты дамуына өздерінің қанағаттанғандығын білдіре келіп, осы байланыстарды одан әрі дамыту және нығайту үшін екі мемлекетте үлкен резервтердің бар екендігін атап өтті, әсіресе сауда-экономикалық салада осы потенциалды іске асырудың қажеттілігін қуаттады. Бұл орайда Бірлескен қазақстан-иран үкіметаралық комиссиясының маңызды рөлі атап өтілді, сондай-ақ Тегеран қаласында 1999 жылғы 6-7 қыркүйекте болып өткен оның кезекті V мәжілісінің қорытындылары мақұлданды.
Тараптар Каспий теңізі аймағынан әлемдік рыноктарға көмірсутегі шикізатын тасымалдау проблемасының төңірегінде қалыптасып келе жатқан жағдайды тереңдете талқылады. Қазақстан тарабы әр түрлі баламалы экспорттық құбыр жүргізудегі өзінің мүдделілігін қуаттады, бұл иран тарабының қолдауына ие болды. Екі тарап құбыр жүргізудегі маршрутты таңдау барысында ең маңызды өлшемдердің бірі экономикалық өміршеңдік болуы тиіс деп санайды және де құбыр жүргізудің оңтүстік бағытын ең қысқа және ыңғайлы маршрут ретінде қарайды.
Тараптар Батыс Қазақстаннан Түрікменстан мен Иран арқылы әрі қарай Парсы шығанағына құбыр жүргізу құрылысы бойынша техникалық-экономикалық негіздемені (ТЭН) аяқтаудың қажеттігін атай келіп, тиісті ТЭН-ді даярлау жөнінде үш жақты қазақстан-иран-түрікмен жұмыс тобының жұмысын жандандыру мен жеделдетудің маңызын атап өтті.
Тараптар өңделмеген мұнайды, мұнай өнімдерімен алмасу жөніндегі операциялар өзара тиімді және перспективалы болып табылады деп санайды және де 1996 жылғы мамырда қол қойылған SWAP бойынша Келісім мен 1999 жылғы 11 сәуірдегі Өзара түсіністік туралы меморандумды іске асыру жолында қазіргі бар кедергілерді тез арада жою жөніндегі қосымша шараларды қабылдауға уағдаласты. Қазақстан тарабы Иранның өңделмеген мұнайды алмасудың көлемін ұлғайтуға мүмкіндік беретін Нека-Тегеран мұнай құбырының жаңа тармағының құрылысы үшін қабылдап отырған шараларын құптайды және Каспий теңізі аймағының мұнайын тасымалдауда осы маршруттың маңызды рөлін қуаттайды.
Қазақстан тарабы Иран Ислам Республикасының теңіз, темір жол және автомобиль коммуникацияларының қажетті инфрақұрылымын жасау және жабдықтау жөніндегі шараларын құптай отырып, осы желілерді мұнай мен газ конденсатын, мұнай өнімдерін, бидайды, металл өнімін, металлургияның және мұнайдың коксын, асбестті, коксталатын көмірді және басқа да өздерінің тауарларын тасымалдау үшін пайдалануға өз әзірлігін білдірді.
Тараптар жүктердің экспорты мен тасымалы үшін әлдеқайда қолайлы тарифтік жағдайды жасауды құптап, пікір білдірді және келісілген тарифтік саясатты қалыптастыру әрі жүргізу мақсатында ынтымақтастық жасауға уағдаласты, бұл Трансазиялық темір жол магистралін, соның қатарында иран жүктерін ТМД, ҚХР және Еуропаның рыноктарына тасымалдау үшін әлдеқайда тиімдірек пайдалануға көмек көрсететін болады.
Тараптар Қазақстан бидайының Иранға ірі ауқымдағы экспорты өзара мүдделерге жауап береді және екі мемлекет ынтымақтастығының маңызды қосымша саласы болып табылады деп санайды. Тараптар өздерінің мемлекеттік және жеке құрылымдарына бидайды тасымалдау, ауыстыру және сақтау жөніндегі қуаттардың қолда барларын және олардың қосымшаларын жасауды ұлғайту саласындағы ынтымақтастық үшін қолайлы жағдайлар туғызуға жәрдемдесуге уағдаласты.
Тараптар Қазақстанның кәсіпорындары мен басқа да шаруашылық субъектілерінің және Иранның провинцияларының арасындағы тікелей байланыстар мен дамып келе жатқан ынтымақтастықты оң бағалай келіп, ынтымақтастықтың осы нысанын одан әрі дамытуға өздерінің барынша қолдау көрсететіндіктері туралы мәлімдеді.

III. Ғылым және мәдениет саласындағы ынтымақтастық

Тараптар тарихи, мәдени және діни байланыстардың ортақтығын негізге алып, сондай-ақ осы салалардағы ынтымақтастықты нығайтуға өзара ұмтылысты ескере отырып, осы сапардың барысында қол қойылған екі ел арасындағы Мәдени алмасу бағдарламасының ережелерін іске асыру екі мемлекет арасындағы 1993 жылғы Ғылым және мәдениет саласындағы ынтымақтастық туралы келісімнің мақсаттарын толығырақ іске асыру бағытында маңызды қадам болып қызмет ететін болады деп таниды.
Тараптар екі халық пен мемлекеттердің мәдени-тарихи байланыстарын нығайту мен дамытудың қажеттілігін тани отырып, осы саладағы ғалымдар мен мамандар арасындағы ғылыми-зерттеу, соның ішінде "Жібек жолы", мәдениет пен әдебиеттің көрнекті ойшылдары мен қайраткерлері, сондай-ақ екі халықтың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары сияқты тақырыптар бойынша ынтымақтастыққа зор маңыз береді.
Қазақстан тарабы "Өркениеттер арасындағы диалогты" өткізу жөніндегі Иран Президентінің бастамасына қолдауын білдіре келіп, сондай-ақ 2001 жылды БҰҰ-да - "Өркениеттер арасындағы диалог" жылы деп жариялауды құптай отырып, өзінің ғылым мен мәдениет қайраткерлерінің осы дүниежүзілік жобаға белсенді қатысуға әзір екендігі туралы мәлімдеді.
Тараптар халықтар арасындағы қарым-қатынастардағы басты фактор ретінде адамгершілік және моральдық-этикалық құндылықтардың сақталуына зор маңыз береді.
Тараптар сапар барысында екі жақты құжаттардың бірқатарына қол қойылуына байланысты қанағаттанғандық білдіре келіп, бұл уағдаластықтарды іске асыру екі Тараптың мүдделеріне, екі мемлекет халықтарының достық және тату көршілік қатынастарын нығайтуға қызмет етеді деп сенім білдірді және де олардың жемісті және сенім білдіру екі жақты ынтымақтастығының әр түрлі бағыттарын жаңа және бұрынғысынан да жоғары деңгейде қамтитынын атап өтті.
Осы Декларацияға Тегеранда 1999 жылғы 6 қазанда, бұл күн сәулелі хижраның 1378 жылғы 14 мехрасына сәйкес келеді, екі данада, қазақ, парсы, орыс және ағылшын тілдерінде қол қойылды.

(Қолдары)

Мамандар:
Қасымбеков Б.А.
Багарова Ж.А.

Декларация о взаимоотношениях между Республикой Казахстан и Исламской Республикой Иран

Декларация 6 октября 1999 года

(Вступила в силу с момента подписания - ж. "Дипломатический курьер",
спецвыпуск N 2, сентябрь 2000 года, стр. 171)

Президент Республики Казахстан Его Превосходительство Нурсултан Назарбаев по приглашению Президента Исламской республики Иран Его Превосходительства Мохаммада Хаттами 5-6 октября 1999 года, что соответствует 13-14 мехра 1378 года солнечной хиджры, посетил Исламскую Республику Иран с официальным визитом в целях укрепления и развития всестороннего сотрудничества в сфере политики, экономики, культуры и углубления дружественных связей между Республикой Казахстан и Исламской Республикой Иран.
Президент Республики Казахстан Н.Назарбаев встретился с Верховным Лидером Исламской Революции аятоллой А.Хаменеи, провел переговоры с Президентом Исламской Республики Иран М.Хаттами. В рамках визита состоялись встречи Президента Республики Казахстан Н.Назарбаева с Председателем Согласительного Совета А.Хашеми-Рафсанджани и Спикером Меджлиса ИРИ А.Натегом-Нури.
Стороны в ходе переговоров, прошедших в атмосфере дружбы и взаимопонимания, обсудили основные вопросы двустороннего сотрудничества в различных областях, пути дальнейшего развития и углубления отношений между двумя странами, а также обменялись мнениями по ряду региональных и международных проблем, представляющих взаимный интерес, и согласились о нижеследующем:

I. Сотрудничество в области политики

Отношения Республики Казахстан и Исламской Республики Иран основаны на принципах взаимного доверия, уважения суверенитета и независимости друг друга, соблюдения принципов международной безопасности и направлены на дальнейшее повышение уровня дружественных связей на основе добрососедства, обеспечения политических, экономических интересов и безопасности двух сторон.
Стороны, выразив удовлетворение уровнем существующих связей и состоянием политических взаимоотношений и стремясь к более эффективному использованию имеющегося потенциала сотрудничества, высказались за дальнейшую активизацию политических консультаций на всех уровнях.
Стороны и в дальнейшем будут расширять сотрудничество по региональным проблемам в целях обеспечения стабильности, спокойствия, мира и безопасности в регионах Центральной Азии и Кавказа.
Стороны, отметив действенность существующего правового режима Каспийского моря, основывающегося на договорах 1921 и 1940 гг., выразили удовлетворение наметившимся в последнее время сближением позиций между пятью прикаспийскими государствами, высказались за продолжение усилий в этом направлении в целях скорого достижения консенсуса по правовому статусу Каспийского моря.
Стороны, отмечая актуальность и значение защиты окружающей среды Каспийского моря и отдавая должное тем усилиям, которые были предприняты в этих целях до настоящего времени, выступают против действий, наносящих ущерб природной среде Каспийского моря, и будут стремиться совместно с другими прикаспийскими странами к сохранению экологической безопасности Каспия.
Стороны считают, что Каспийское море должно быть морем мира, добрососедства и сотрудничества между прибрежными государствами и выступают за демилитаризацию Каспия.
Стороны высоко оценили итоги первой встречи в г.Алматы министров иностранных дел стран-участниц Совещания по взаимодействию и мерам доверия в Азии (СВМДА) и подписание Декларации о принципах, определяющих отношения между странами-участницами СВМДА, выразили готовность продолжать сотрудничество для реализации ее целей в интересах обеспечения мира, безопасности и сотрудничества в Азии и во всем мире.
Стороны, как страны-гаранты и члены Контактной Группы, выразили удовлетворение прогрессом, достигнутым в мирном урегулировании ситуации в Таджикистане, высказались за скорое и полное выполнение всех положений мирных соглашений и других документов и подтвердили свою готовность сотрудничать в этом.
Стороны, выразив свою обеспокоенность продолжающимися в Афганистане боевыми действиями, и, исходя из убежденности в том, что проблема Афганистана не может быть решена военным путем, подтвердили свою поддержку усилиям ООН, прежде всего в рамках группы (6+2), направленным на установление мира в Афганистане, и призвали противоборствующие группировки к использованию политических средств и проведению переговоров, направленных на создание Правительства с участием всех движений. В этой связи, Республика Казахстан высоко оценила усилия Исламской республики Иран по мирному урегулированию конфликта в Афганистане, подтвердила свою прежнюю позицию, осуждающую убийство иранских дипломатов и корреспондента в г.Мазари-Шарифе, и подчеркнула необходимость наказания лиц, совершивших это преступление.
Стороны подтвердили свою приверженность региональному миру и стабильности и выступают за разрешение региональных проблем исключительно мирными средствами.
Стороны, отметив единство взглядов и подходов по многим региональным и международным проблемам, выразили удовлетворение продолжающимся сотрудничеством двух государств в региональных и международных организациях и высказались за дальнейшее развитие сотрудничества в рамках ООН, ОЭС и ОИК.

II. Экономическое сотрудничество

Стороны, выразив свое удовлетворение устойчивым развитием взаимовыгодного сотрудничества, отметили наличие у двух государств больших резервов для дальнейшего развития и укрепления этих связей, подтвердили необходимость реализации этого потенциала, особенно в торгово-экономической сфере. В этой связи, была подчеркнута важная роль Совместной казахстанско-иранской межправительственной комиссии, а также одобрены итоги ее очередного V заседания, состоявшегося 6-7 сентября 1999г. в г.Тегеране.
Стороны углубленно обсудили ситуацию, складывающуюся вокруг проблемы транспортировки углеводородного сырья из региона Каспийского моря на мировые рынки. Казахстанская сторона подтвердила свою заинтересованность в различных альтернативных экспортных трубопроводах, что нашло полную поддержку иранской стороны. Обе стороны считают, что при выборе маршрута трубопровода наиболее важным критерием должна служить экономическая жизнеспособность, и рассматривают южное направление трубопровода как наиболее короткий и удобный маршрут.
Стороны, подчеркнув необходимость завершения технико-экономического обоснования (ТЭО) по строительству трубопровода из Западного Казахстана через Туркменистан в Иран и далее к Персидскому Заливу, подчеркнули важность активизации и ускорения работы трехсторонней казахстанско-ирано-туркменской рабочей группы по подготовке соответствующего ТЭО.
Стороны считают, что операции по обмену сырой нефтью, нефтепродуктами являются взаимовыгодными и перспективными, и договорились принять дополнительные меры по скорейшему устранению имеющихся препятствий на пути реализации Соглашения по SWАР, подписанного в мае 1996 года и Меморандума о взаимопонимании, подписанного 11 апреля 1999г. Казахстанская сторона приветствует меры, принимаемые Ираном для строительства новое ветки нефтепровода Нека-Тегеран, что позволит увеличить объемы обмена сырой нефтью и подтверждают важную роль этого маршрута в транспортировке нефти региона Каспийского моря.
Казахстанская сторона, приветствуя меры Исламской Республики Иран по созданию и укомплектованию необходимой инфраструктуры морских, железнодорожных и автомобильных коммуникаций, заявила о своей готовности использовать эти линии для транспортировки нефти и газоконденсата, нефтепродуктов, пшеницы, металлопродукции, металлургического и нефтяного кокса, асбеста, коксующегося угля и других своих товаров.
Стороны высказались за создание более благоприятных тарифных условий для экспорта и транспортировки грузов и договорились сотрудничать в целях формирования и проведения согласованной тарифной политики, что будет способствовать более эффективной эксплуатации Трансазиатской железнодорожной магистрали, в том числе для перевозок иранских грузов на рынки СНГ, КНР и Европы.
Стороны считают, что крупномасштабный экспорт казахстанской пшеницы в Иран отвечает взаимным интересам и является важной дополнительной сферой сотрудничества двух государств. Стороны договорились, что будут оказывать содействие своим государственным и частным структурам в создании благоприятных условий для сотрудничества в области увеличения имеющихся и создания дополнительных мощностей по транспортировке, перевалке и хранению пшеницы.
Стороны, положительно оценив прямые связи и развивающееся сотрудничество между предприятиями и другими хозяйствующими субъектами областей Казахстана и провинций Ирана, заявили о своей всемерной поддержке дальнейшего развития этой формы сотрудничества.

III. Сотрудничество в области науки и культуры

Стороны, исходя из общности исторических, культурных и религиозных связей, а также с учетом взаимного стремления к укреплению сотрудничества в этих сферах, признают, что реализация положений Программы культурного обмена между двумя странами, подписанной в ходе данного визита, будет служить важным шагом в направлении более полной реализации целей Соглашения между двумя государствами от 1993 года о сотрудничестве в области науки и культуры.
Стороны, признавая необходимость укрепления и развития культурно-исторических связей двух народов и государств, придают большое значение научно-исследовательскому сотрудничеству между учеными и специалистами в данной области, в том числе, по таким темам как "Шелковый Путь", выдающиеся мыслители и деятели культуры и литературы, а также традиции и обычаи двух народов.
Казахстанская сторона, выразив поддержку инициативы иранского Президента по проведению "Диалога между цивилизациями", а также приветствуя провозглашение в ООН 2001 года - годом "Диалога между цивилизациями", заявила о готовности своих деятелей науки и культуры принять активное участие в этом всемирном проекте.
Стороны придают большое значение сохранению человеческих и морально-этических ценностей как главного фактора в отношениях между народами.
Стороны, выразив удовлетворение в связи с подписанием в ходе визита ряда двусторонних документов, высказали уверенность в том, что реализация этих договоренностей будет служить интересам обеих Сторон, укреплению дружеских и добрососедских отношений народов двух государств, и отметили,

что они охватывают различные направления плодотворного и доверительного

двустороннего сотрудничества на новом и более высоком уровне.

Настоящая Декларация подписана в Тегеране 6 октября 1999 года, что

соответствует 14 мехра 1378 года солнечной хиджры, в двух экземплярах, на

казахском, персидском, русском и английском языках.

(Подписи)

(Специалисты:

Цай Л.Г.

Мартина Н.А.)