Соттардың бала асырап алу туралы iстердi қарау кезiнде неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы заңнаманы қолдануының кейбiр мәселелерi туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2000 жылғы 22 желтоқсандағы N 17 нормативтік қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2016 жылғы 31 наурыздағы № 2 Нормативтік қаулысымен.

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2016 № 2 Нормативтік қаулысымен (алғаш ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
Ескерту. Тақырыпқа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2006.12.25 N 10, 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "неке" деген сөзден кейін "(ерлі-зайыптылық)" деген сөзбен толықтырылсын, "қорғаншы және қамқоршы органның", "қорғаншы және қамқоршы орган", "қорғаншы және қамқоршы органға" деген сөздер тиісінше "қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның", "қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган", "қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы заңнаманың өзгеруiне байланысты және соттардың бала асырап алу туралы iстердi қарау кезiнде кәмелетке толмағандардың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерiн барынша толық қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты қаулы етедi:

1. "Қазақстан Республикасының Конституциясы, Баланың құқықтары туралы 1989 жылғы 20 қарашадағы конвенция, Балаларды қорғау және шетелдік бала асырап алуға қатысты ынтымақтастық туралы 1993 жылғы 29 мамырдағы конвенция, "Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" 2011 жылғы 26 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Кодексі (бұдан әрi – Кодекс), Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 30 наурыздағы № 380 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын балаларды асырап алуға беру қағидалары, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 30 наурыздағы № 382 Қаулысымен бекітілген Мемлекеттің қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларын жүзеге асыру қағидалары, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 30 наурыздағы № 383 Қаулысымен бекітілген Қорғаншыларға немесе қамқоршыларға жетім баланы (жетім балаларды) және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланы (балаларды) күтіп-бағуға жәрдемақы тағайындау қағидалары және оны төлеу мөлшері, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 30 наурыздағы № 385 Қаулысымен бекітілген Бала асырап алу жөнiндегi агенттiктердi аккредиттеу қағидалары, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 30 наурыздағы № 386 Қаулысымен бекітілген Бала асырап алуға тілек білдірген адамдарды есепке алу қағидалары, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 30 наурыздағы № 387 Қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын балаларды асырап алуға беру туралы рұқсат беру мүмкіндігі туралы қорытынды беретін комиссия қызметінің қағидалары, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 30 наурыздағы № 388 Қаулысымен бекітілген Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған және асырап алуға жататын балаларды есепке алуды ұйымдастыру және олар туралы ақпаратқа қол жеткізу қағидалары, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі мен Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары ұлттық және халықаралық деңгейлерде бала асырап алу туралы Қазақстан Републикасының қолданыстағы құқығы болып табылатынына соттардың назары аударылсын.

Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

2. Кодекстің 87-бабының 1-тармағына сәйкес бала асырап алу туралы iстердi сот азаматтық iс жүргiзу заңдарында көзделген ережелер бойынша ерекше iс жүргiзу тәртiбiмен қарайды.

Бала асырап алуға тiлек бiлдiрген адам тек сот оның өтiнiшiн қанағаттандырған жағдайда және сот шешiмi заңды күшiне енгеннен кейiн баланың заңды өкiлi құқығын иеленедi (Кодекстің 88-бабының 1-тармағы).

Осы айтылғандарды ескере отырып, соттар арызданушының баланың мүлiктiк құқықтарын қорғау туралы талабының (мысалы, баланың оған сыйға тарту шарты, мұралыққа қабылдау не тұрғын үйдi жекешелендiру және т.б. бойынша өз меншiгiне көшкен жылжитын немесе жылжымайтын мүлiкке меншiк құқығы туралы) бала асырап алу туралы арызбен қатар қаралуға тиiс емес екенiн есте ұстаулары қажет.

Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

3. Сот асырап алу туралы арызды қабылдай отырып, арыздың нысаны мен мазмұны бойынша Қазақстан Республикасының Азаматтық iс жүргiзу кодексiнiң (әрi қарай мәтiн бойынша - АIЖК) 150-бабында көзделген талаптарға сәйкестiгін тексередi.

Осы санаттағы iстердiң ерекшелiгiн негiзге ала отырып, сот арызда бала асырап алушылардың өздерi туралы, олар асырап алуға тiлек білдiрген балалар туралы, олардың ата-аналары туралы, асырап алынатын балалардың акт жазбаларындағы ықтимал өзгерiстер туралы өтiнiштердiң, кодекс олардың бала асырап алу мүмкiндiгiн байланыстыратын мән-жайлар туралы мәлiметтердiң, оларды растайтын дәлелдемелердiң, сондай-ақ мына төмендегi қажеттi құжаттардың арызға қоса берiлуiн тексеруi қажет:

- баланың тұратын (тұрған) жерi бойынша қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның бала асырап алудың негiздiлiгi және бала асырап алудың асырап алынушының мүдделерiне сәйкестiгi туралы қорытындысы;

- бала асырап алушылардың тұрмыс жағдайларын тексеру актiсi;

- баланың тууы туралы акт жазбасы мен куәлiгiнiң көшiрмелерi;

- құзыреттi органның асырап алынатын баланың денсаулығының жағдайы, дене және ақыл-ойының дамуы туралы медициналық қорытындысы;

- егер заң бойынша талап етiлсе, ата-аналардың баланы асырап алуға келiсiмi;

- егер бала 10 жасқа толса, баланың асырап алуға келiсiмi;

- арыз берушiнiң сол баланы асырап алуы мүмкiн екенiн растайтын дәлелдемелер.

Арызданушы осы құжаттарды ала алмаған жағдайда, сот оларды арызданушының өтiнiшi бойынша тиiстi органдардан сұратып алуға тиiс.

Баланы оның өгей әкесi немесе өгей шешесi асырап алған жағдайда, Кодекстің 93-бабының 3-тармағына сәйкес, қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның баланы асырап алудың негiздiлiгi және бала мүдделерiне сай келетiнi туралы қорытындысы талап етiлмейдi.

Арызға баланы асырап алушы (асырап алушылар) қол қояды, кiмде кiмнiң асырап алушылардың мүддесi үшiн арыз беруiне жол берiлмейдi.

Ескерту. 3-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

4. Соттар табылған немесе тастанды баланы асырап алу кезiнде баланың табылғаны туралы iшкi iстер органдары немесе жергiлiктi атқарушы органдар әзiрлеген хаттаманың немесе актiнiң болуының жеткiлiксiз екенiн есте ұстаулары қажет. Осындай балалар жөнiндегi арызға, баланың Кодекстің 196-бабына сәйкес тiркелгенiн растайтын тууы туралы акт жазбасының көшiрмесi және оның тууы туралы куәлiк қоса берiлуге тиiс.

Егер бала асырап алу туралы арыз берiлген сәтте табылған немесе тастанды бала Заңның 175-бабына сәйкес тiркелмеген болса, онда сот АIЖК-нiң 154 және 155-баптарына сәйкес арызды қозғалыссыз қалдыру немесе iс қозғауға кедергi болатын мән-жайларды жою үшiн арызданушыға қайтару туралы мәселенi шешуге тиiс.

Ескерту. 4-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

5. Баланы шетел азаматы асырап алған жағдайда сот, сондай-ақ арызданушыдан оның тұрмыс жағдайы және асыраушы болу мүмкiндiгi туралы ол азаматы болып табылатын мемлекеттiң не осы тұлға тұрақты тұратын мемлекеттің құзыреттi органы берген қорытындыны, Қазақстан Республикасының дипломатиялық өкiлдiгi мен консулдық мекемесiнiң шетел азаматының Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын баланы асырап алуға тiлек бiлдiрген адам ретiнде аталған органдарда тiркелуiн растайтын құжатын сұратуға мiндеттi.

Бұл ретте сот шетел азаматының не шетелде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматының асырап алу туралы мәселе қойып отырған баланың кемiнде үш ай бойы орталықтандырылған есепте тұратынына көз жеткiзуге тиiс.

Көрсетiлген талаптарды тексеру үшiн сот асырап алынатын баланың бастапқы, аймақтық және орталықтандырылған есепте тiркелуi туралы мәлiметтердi сұратып алуға тиiс.

Ескерту. 5-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2006.12.25. N 10 Нормативтік қаулысымен.

6. Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын баланы асырап алу туралы iстердi қарау кезiнде соттар шетелдiк адамдардың Қазақстан Республикасының азаматтарымен бiрдей iс жүргізу құқықтарын пайдаланатынын және iс жүргiзу мiндеттерiн орындайтынын есте ұстаулары қажет (АIЖК-нiң 413-бабының 2-бөлiгi). Қазақстан Республикасынан тыс жерде Қазақстан Республикасының азаматына немесе шетелдiк адамдарға қатысты, шетелдiк мемлекеттердiң заңдары бойынша шетелдiк мемлекеттердiң құзыретті органдары белгiленген нысан бойынша берген, жасаған немесе куәландырған құжаттарды соттар, егер Қазақстан Республикасының заңдарымен немесе халықаралық шарттарымен өзгеше көзделмесе, консулдық ресмилендiрiлген жағдайда қабылдайды.

Шетелдiктерге асырап алуға берiлген балаларға бақылау жасауды Қазақстан Республикасының елшiлiктерi немесе консулдық мекемелерi және Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы жүзеге асырады (Кодекстің 251-бабының 2-тармағы).

Соттар консулдық ресмилендiру деп консулдың оның консулдық округi шегiнде дайындалған және жергiлiктi өкiмет органдары бекiткен құжатты немесе кез келген актiнi өзiнiң қолымен және қойылған қолды мөрiмен куәландырып, заңды күшiне енгiзуi түсiнiлетiнiн есте ұстаулары қажет. Шетелде жасалған құжат консулды тағайындаған елге көрсетiлуге тиiс болған жағдайда және осы мемлекеттiң заңнамасымен талап етiлгенде консулдық ресмилендiру жасалады.

Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы үшін 2001 жылғы 30 қаңтарда күшіне енген, шетелдік ресми құжаттарды заңдастыруды талап етудiң күшiн жоятын Конвенцияға (Гаага, 1961 жылғы 5 қазан) қатысушы-мемлекеттер арасындағы қатынастарда құжаттарды заңдастыру талап етілмейтіндігін назарда ұстаған жөн.

Осы Конвенцияның 3, 5-баптарының талаптарына сәйкес, ресми құжаттарды дипломатиялық немесе консулдық заңдастырудың орнына Конвенцияға қатысушы-мемлекеттерде лауазымды тұлғалардың құжаттардағы қолдарының, мөрлердің немесе мөртаңбалардың түпнұсқа екендігін растау үшін осы құжат жасалған мемлекеттің құзыретті органы апостиль қояды.

Ескерту. 6-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2006.12.25. N 10, 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

Бала асырап алуға үміткер, Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматтары және шетелдіктер баламен кемiнде төрт апта тiкелей қатынаста болуға тиіс. Осы мерзімді олар баланы асырап алу туралы сотқа арыз бергенге дейін сақтауға тиіс.

Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматының немесе Шетелдіктің баланы асырап алу туралы осы мерзім өткенге дейін берген арызы АІЖК 155-бабының бірінші бөлігіне сәйкес қозғалыссыз қалдырылуға жатады, ал арызды қозғалыссыз қалдыру туралы ұйғарымда көрсетілген талаптар орындалмаған жағдайда талапкерге қайтарылады.

Ескерту. 6-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2006.12.25. N 10 Нормативтік қаулысымен, өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

6-2. Егер шетелдік агенттік берген апостиль қойылған құжаттың қолданылу мерзімі шектеулі болса, осы мерзім құжатты сотқа ұсынған сәтте өтсе, онда мұндай құжатты жол берілетін дәлелдеме ретінде танымау туралы мәселені шешу қажет.

Ескерту. 6-2-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2006.12.25. N 10 Нормативтік қаулысымен.

7. Баланы асырап алу туралы iстер қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның өкiлiнiң мiндеттi түрде қатысуымен қаралады. Бұған қоса, баланың мүддесiн барынша ескеру мақсатында сот асырап алынатын баланың ата-аналарын (ата-анасын), ата-аналары болмаған жағдайда оның жақын туыстарын, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған бала тұрған мекеменiң өкiлiн, басқа да мүдделi адамдарды, егер ол 10 жасқа толса баланың өзiн iске қатыстыруға тиiс (Кодекстің 93, 95-баптары, Баланың құқықтары туралы Конвенцияның 9-бабы).

Егер сот 10 жасқа толған асырап алынатын баладан сот отырысында қаралып отырған мәселе бойынша оның пiкiрiн сұрау қажет деген тұжырымға келсе, онда сот баланың сотқа қатысуы оған қолайсыз әсер етпейтiндей етiп, алдын ала қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның пікiрiн анықтап алғаны дұрыс.

Сұрау кезiнде баланың пiкiрi оған ата-аналарының бiрiнiң немесе басқа мүдделi адамдардың ықпал етуiнiң салдарынан болған болмағанын, осы пiкiрдi бiлдiру кезiнде оның өз мүдделерiн сезiнетiнiн немесе сезiнбейтiнiн және баланың оны қалай негiздейтiнiн анықтау қажет.

Ескерту. 7-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

8. Бала асырап алудың заңмен қорғалатын құпиялылығын қамтамасыз ету мақсатында (Заңның 91-бабы) сот АIЖК-нiң 19-бабына сәйкес, iске қатысушылардың өтiнiштерi бойынша шешiмдi жариялауды қоса алғанда iстi жабық сот отырысында қарауға құқылы.

9. Асырап алу туралы талапты тиiсiнше қарай отырып, сот арызданушының асырап алу мүмкiндiгiн терiске шығаратын негiздердiң жоқтығы туралы мәселенi талқылап алуы қажет (Кодекстің 91-бабының 2-тармағы, 92-бабының 1-тармағы).

Бала асырап алушы мен асырап алынушы баланың жас айырмасы кем дегенде 16 жас болуға және ол 45 жастан аспауға тиіс екендiгi туралы Кодекстің 91-бабының талаптарын негiзге ала отырып, Кодекс себепті деп таныған негіздер бойынша (туыстық қарым-қатынаста болу немесе баланың оны асырап алатын адамға бауыр басып, оны өзiнiң ата-анасы деп есептеуi және т.б.) жас айырмасын қысқартуға болатындығын соттардың назарда ұстағандары жөн.

Ескерту. 9-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

10. Баланың ата-анасы болған жағдайда олардың келiсiмi асырап алудың мiндеттi шарты болып табылады. Бала асырап алуға ата-ананың келiсiмi нотариат куәландырған немесе ата-анасының қамқорлығынсыз қалған бала тұратын мекеменiң басшысы не бала асырап алу жүргiзiлген орындағы немесе ата-ананың тұрғылықты жерiндегi қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган растаған арызда көрсетiлуге тиiс, сондай-ақ бала асырап алу iсiн жүргiзу кезiнде сотта тiкелей бiлдiрiлуi мүмкiн. Ата-ананың бала асырап алуға сотта берген келiсiмi хаттамада көрсетiлiп, оның қолы қойылуға, сондай-ақ шешiмде көрсетiлуге тиiс. Алайда, ата-аналардың құқықтарының басымдығын негiзге ала отырып, олардың қай-қайсысының да баланы асырап алу жөнiнде бұрын берген келiсiмiн, осы шешiмге бару себептерiне қарамастан, шешім шығарылғанға дейiн керi қайтарып ала алатынын ескеру қажет (Кодекстің 93-бабы). Мұндай жағдайда сот баланы асырап алу туралы талапты қанағаттандырудан бас тарту туралы шешiм шығарады.

Заңның ата-ананың баланы асырап алуға келiсiмi туралы талабы Кодекстің 94-бабы көзделген жағдайлардан басқа, ата-аналары (ата-анасы) бар және қорғаншылыққа (қамқоршылыққа) алынған, бала асырап алған отбасылардағы, тәрбие, емдеу, емдеу-профилактика мекемелерiндегi, халықты әлеуметтiк қорғау мекемелерiнде және басқа да осындай мекемелерде тұрған балаларға қолданылады.

Бұл ретте Кодекстің 77-бабының 7-тармағына сәйкес, ата-аналары ата-ана құқықтарынан айырылған жағдайда соттың ата-аналарды ата-ана құқықтарынан айыру туралы шешімі заңды күшіне енген күннен бастап алты ай өткен соң бала асырап алуға жол берiлетiнiн назарда ұстау қажет. Ата-ана құқықтарынан айырылған ата-аналардың біреуінің бала асырап алуына екінші ата-ананың келісімімен жол беріледі.

Қорғаншының (қамқоршының), өгей ата-ананың немесе жоғарыда көрсетілген мекемелердiң жетекшiлерiнiң асырап алуға келiсiм беруден бас тартуы, ата-аналардың бас тартуынан бiр ерекшелiгi, егер мұны баланың мүддесi талап етсе, соттың бала асырап алу туралы мәселенi оңынан шешуiне кедергi жасамайды (Кодекстің 93-бабының 1, 4-6 тармақтары).

Ескерту. 10-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

11. Егер баланы ерлi-зайыптылардың екеуi бiрдей асырап алмаса, баланы ерлi-зайыптылардың бiреуi асырап алған кезде бала асырап алуға ерлi-зайыптылардың екiншiсiнiң жазбаша келiсiмi талап етiледi (Кодекстің 96-бабы).

Бала асырап алу туралы арызды қараған сот ерлi-зайыптылардың отбасылық қарым-қатынастарды тоқтатқанын, бiр жылдан астам уақыт бойы бiрге тұрмағанын және арызданушыға жұбайдың тұрған жерi белгiсiз болғанын анықтаған жағдайларда, осындай жазбаша келiсiм талап етiлмейдi. Көрсетiлген мән-жайлар АIЖК-нiң 64-бабында көзделген дәлелдеу құралдары, сондай-ақ соттың осы жұбайды хабарсыз кеткен деп тану туралы заңды күшiне енген шешiмi арқылы анықталуы мүмкiн.

Ескерту. 11-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

12. Бала асырап алу баланың мүддесiне жауап берген жағдайлардан (мысалы, балалар өздерiнiң туыстығын бiлмесе, бiрге тұрмаса және бiрге тәрбиеленбесе, денсаулық жағдайларына байланысты бiрге тұра алмаса және бiрге тәрбиелене алмаса) басқа жағдайларда ағалы-iнiлi және апалы-сiңлiлi балаларды әр түрлi адамдардың асырап алуына жол берiлмейдi.

13. Бала асырап алудың мүмкiн екендiгi туралы мәселенi қарау кезiнде, әрбiр нақтылы жағдайда, бала асырап алушының адамгершiлiк және өзге де жеке басының қасиеттерiн (арыз берушiнiң жұмыстағы, тұрмыстағы тәртiбiн сипаттайтын мән-жайлар, бала асырап алу сәтінде қасақана қылмыс жасағаны үшін өтелмеген немесе алынбаған соттылығының болуы), оның денсаулығының жайын, жасын, отбасы iшiндегi қалыптасқан қарым-қатынасын, осы адамдар мен баланың арасындағы пайда болған қатынастарды, сондай-ақ болашақ бала асырап алушылардың материалдық және тұрмыстық жағдайларын тексеру және ескеру қажет.

Асырап алушы болу құқығын растайтын құжаттарды тексеру кезінде тұлғаның соттылығының болуы не болмауы фактісін баланы асырап алуға тілек білдірген тұлға тұратын елдің тек құзыретті органы растауы қажет екендігін соттардың назарда ұстағандары жөн.

Балаларды асырап алуға тілек білдірген тұлғалар ұсынған құжаттардың аударылуының дұрыстығын растау үшін соттар қажетті жағдайда тиісті мамандарды іске қатысуға тартулары тиіс.

Ескерту. 13-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2006.12.25. N 10, 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

14. Кодекстің 100-бабының 1 және 1-тармақтарының талаптарына сәйкес асырап алынған балалар және олардың ұрпақтары бала асырап алушылар мен олардың туыстарына қатысы бойынша, ал бала асырап алушылар және олардың туыстары асырап алынған балалар мен олардың ұрпақтарына қатысы бойынша жеке мүлiктiк емес және мүлiктiк құқықтар мен мiндеттер жағынан тегi бiр туыстарға теңестiрiледi. Асырап алынған балалар өздерiнiң туған ата-аналарына қатысты жоғарыда көрсетiлген құқықтарды жоғалтады және мiндеттерден босатылады.

Аталған құқықтық салдар бала асырап алушылардың осы баланың тууы туралы акт жазбасында ата-аналар ретiнде жазылған жазылмағанына қарамастан туындайды. Асырап алынған баланың ата-аналарының бiрi қайтыс болғанда және осы ата-ананың тарапынан жақын туыстар, баланың мүддесiн негiзге ала отырып, қайтыс болған адамның туыстарының асырап алынған бала жөнiндегi құқықтары мен мiндеттерiн сақтау жөнiнде арыз беру жағдайы бұған жатпайды.

Сот баланы тек бiр адам асырап алған жағдайда және егер бала асырап алушы еркек болса, шешесiнiң тiлегi бойынша, егер бала асырап алушы әйел болса, әкесiнiң тiлегi бойынша ата-аналардың бiреуiнiң жеке мүлiктiк емес және мүлiктiк құқықтар мен мiндеттерiн сақтауы мүмкiн (Кодекстің 100-бабының 3-тармағы).

Асырап алынған баланың ата-анасының бiреуiмен немесе қайтыс болған ата-анасының туыстарымен қарым-қатынастарының сақталуы жөнiнде баланы асырап алу туралы сот шешiмiнде көрсетiледi.

Ескерту. 14-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

15. Бала асырап алу туралы шешiмнiң қарарлық бөлiмiнде арыз берушiнiң бала асырап алу туралы талабының қанағаттандырылғаны туралы, сондай-ақ тууы туралы актi жазбасына тиiстi өзгерiстердi енгiзудiң қажеттiгi туралы, оның iшiнде тууды жазу туралы кiтапқа асырап алушыны (асырап алушыларды) ата-ана ретiнде жазу туралы, егер арызда осындай өтiнiш болса және 10 жасқа толған баланың келiсiмi берiлсе, баланың тегiн, атын, әкесiнiң атын, туған күнi мен орнын, сондай-ақ, егер сот бұл мәселелердi арыз берушiнiң не мүдделi адамдардың өтiнiшi бойынша оңынан шешкен болса, асырап алынған баланың ата-анасының бiрiнiң немесе оның қайтыс болған ата-анасының туыстарының жеке мүлiктiк емес және мүлiктiк құқықтарының сақталуы туралы көрсету қажет.

Бұл ретте асырап алу кезiнде баланың ұлтын өзгерту соттың құзырына кiрмейтiнiне және Кодекстің 65-бабына сәйкес белгiленетiнiне соттардың назарын аудару қажет.

Ескерту. 15-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

16. Соттар Кодекспен, бала асырап алуды бұзу және, сондай-ақ бала асырап алуды жарамсыз деп тану үшiн негiздер көзделгенiн есте ұстаулары қажет.

Бала асырап алудың күшiн жоюды талап етуге, Кодекстің 108-бабына сәйкес, оның ата-аналарының, бала асырап алушының жұбайының, бала асырап алушылардың, 14 жасқа толған асырап алынған баланың, қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның, сондай-ақ баланың мүдделерiне сай прокурордың құқығы бар.

Бала асырап алудың күшiн жою туралы талап Кодекстің 106-бабының 1-тармағында көзделген негiздер болған кезде қойылуы мүмкiн. Бұл ретте соттың назарын талап тек ата-аналық құқықтардан айыру туралы емес, нақ бала асырап алуды жою туралы болуға тиiс, өйткенi баланы асырап алушыларда ата-аналық құқықтар мен мiндеттер балалардың олардан тарауының нәтижесiнде емес, баланы асырап алудың нәтижесiнде пайда болады.

Кодекстің 106-бабының 1-тармағында көзделген жағдайларда, баланың асырап алудың күшiн жоюға келісiмiн анықтау талап етiлмейдi.

Сот, Кодекстің 106-бабының 2-тармағының талаптарына орай, баланың мүддесiн негiзге алып және оның пікiрiн ескере отырып, бала асырап алушының тәртiбiне қояр кiнә болмаған жағдайда да бала асырап алудың күшiн жоюға құқылы. Мұндай мән-жайларға, атап айтқанда, асырап алушы мен асырап алынушының өздерiнiң жеке бастарының қасиеттерiне байланысты өзара қарым-қатынастарының қалыптаспауын; асырап алғаннан кейiн, баланың денсаулығының тәрбиелеу кезiнде елеулi қиындықтар туғызатын, бала асырап алушы бала асырау кезiнде олар жөнiнде ескертiлмеген ақыл-ой кемiстiгiн немесе тұқым қуалаған ауытқушылықтарды; балалардың ұмыта алмастай қатты бауыр басқан ата-аналарының әрекетке қабiлетiнiң қалпына келтiрiлуiн, мұның өзiнiң оның жай-күйiне керi әсер етуiн және т.б. жатқызуға болады.

Бала асырап алудың күшiн жою туралы арызды сот талап қою тәртiбiмен мiндеттi түрде бала асырап алушылардың, қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның, сондай-ақ прокурордың қатысуымен қарайды (Кодекстің 107-бабының 2-тармағы).

Ескерту. 16-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

17. Кодекстің 103-бабына сәйкес сот бала асырап алуды:

1) асырап алу туралы сот шешiмі жалған құжаттар негiзiнде қабылданған;

2) бала асырап алу Кодекстің 93-бабында көрсетілген адамдардың келісімiнсiз жасалған;

3) некеде (ерлі-зайыптылықта) тұрған адам жұбайының жазбаша келісімiнсiз бала асырап алған;

4) Кодекстің 91-бабының 2-тармағында көзделген ереже бұзылған жағдайларда жарамсыз деп таниды.

Бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы талапты асыралып алынушының ата-аналары, асырап алушының жұбайы, бала асырап алуға байланысты құқықтары бұзылған адамдар, прокурор, қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган қоюға құқылы.

Ескерту. 17-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

18. Соттың баланы асырап алу туралы шешiмi заңды күшiне енген күннен бастап үш күннің iшiнде осы шешімнің үзінді көшірмесі бала асырап алу туралы шешiм шығарылған жердегi тіркеуші органға және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға жіберілуге тиіс екенін, ал бала асырап алудың күшiн жою және бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы сот шешiмiнiң үзінді көшiрмесi осы мерзiмнiң iшiнде бала асырап алуды мемлекеттік тiркеу орны бойынша тіркеуші органға және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға жіберілуге тиіс екенін соттар ескерiп отырулары қажет (Кодекстің 88-бабы және 105-бабының 4-тармағы).

Ескерту. 18-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

19. Баланың мүддесін тікелей қозғайтын ерекше жағдаяттар кезiнде сот, АIЖК-нiң 238-бабына сәйкес, арызданушының өтiнiшi бойынша, оның сот шешiмiн жедел орындау қажеттiгi туралы тұжырымға келуiнiң дәлелдерiн (мысалы, асыралып алушыны емдеу үшiн жедел ауруханаға жатқызып шұғыл емдеудiң қажеттiгi және кешiктiрудiң баланың өмiрi мен денсаулығына қауiп төндiруi) келтiре отырып, шешiмдi жедел орындауға жiбередi.

Ескерту. 19-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2006.12.25. N 10 , 2008.12.22. N 14 Нормативтік қаулыларымен.

20. Күші жойылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 1 (ресми жарияланған күнінен бастап күшіне енеді) Нормативтік қаулысымен.

21. Осы қаулы жарияланған күннен бастап күшiне енедi.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы

О некоторых вопросах применения судами законодательства о браке (супружестве) и семье при рассмотрении дел об усыновлении (удочерении) детей

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 22 декабря 2000 года N 17. Утратило силу нормативным постановлением Верховного суда Республики Казахстан от 31 марта 2016 года № 2

Сноска. Утратило силу нормативным постановлением Верховного суда РК от 31.03.2016 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

Сноска. Заголовок с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 25.12.2006 N 10; от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).

Сноска. По всему тексту нормативного постановления после слова "браке" дополнено словом "(супружестве)", слова "орган опеки и попечительства", "органа опеки и попечительства", "органом опеки и попечительства" заменены соответственно словами "орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству", "органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству", "органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству" нормативным постановлением Верховного суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).

В связи с изменением законодательства о браке (супружестве) и семье и в целях обеспечения наиболее полной защиты прав и охраняемых законом интересов несовершеннолетних при рассмотрении судами дел об усыновлении (удочерении) детей (далее по тексту - усыновление) пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан постановляет:
Сноска. Преамбула с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2008 № 14 (порядок введения в действие см. п. 2).
1. Обратить внимание судов на то, что действующим правом Республики Казахстан об усыновлении на национальном и международном уровнях, является Конституция Республики Казахстан, Конвенция о правах ребенка от 20 ноября 1989 года, Конвенция о защите детей и сотрудничестве в отношении иностранного усыновления от 29 мая 1993 года, Кодекс Республики Казахстан "О браке (супружестве) и семье" от 26 декабря 2011 года (далее – Кодекс), Правила передачи детей, являющихся гражданами Республики Казахстан, на усыновление, утвержденных постановлением Правительства Республики Казахстан № 380 от 30 марта 2012 года, Правила осуществления функций государства по опеке и попечительству, утвержденных постановлением Правительства Республики Казахстан № 382 от 30 марта 2012 года, Правила назначения и размера выплаты пособия опекунам или попечителям на содержание ребенка-сироты (детей-сирот) и ребенка (детей), оставшегося без попечения родителей, утвержденных постановлением Правительства Республики Казахстан № 383 от 30 марта 2012 года, Правила аккредитации агентств по усыновлению, утвержденных постановлением Правительства Республики Казахстан № 385 от 30 марта 2012 года, Правила учета лиц, желающих усыновить детей, утвержденных постановлением Правительства Республики Казахстан № 386 от 30 марта 2012 года, Правила деятельности и состава комиссии, выдающей заключение о возможности выдачи разрешения о передаче детей, являющихся гражданами Республики Казахстан, на усыновление, утвержденных постановлением Правительства Республики Казахстан № 387 от 30 марта 2012 года, Правила организации учета детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей и подлежащих усыновлению, и доступа к информации о них, утвержденных постановлением Правительства Республики Казахстан № 388 от 30 марта 2012 года, и иные соответствующие нормативные правовые акты, а также нормативные постановления Конституционного совета и Верховного суда Республики Казахстан.
Сноска. Пункт 1 в редакции нормативного постановления Верховного суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).
2. В соответствии с пунктом 1 статьи 87 Кодекса дела об усыновлении рассматриваются судом в порядке особого производства по правилам, предусмотренным гражданским процессуальным законодательством.
Лицо, желающее усыновить ребенка, приобретает права законного представителя ребенка лишь в случае удовлетворения судом его просьбы и только после вступления решения в законную силу (пункт 1 статьи 88 Кодекса).
Учитывая изложенное, судам следует иметь в виду, что не могут быть рассмотрены одновременно с заявлением об усыновлении требования заявителя о защите имущественных прав ребенка (например, о праве собственности ребенка на движимое или недвижимое имущество, перешедшее ему в собственность по договору дарения, в порядке наследования либо приватизации жилья и др.).
Сноска. Пункт 2 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).
3. Принимая заявление об усыновлении, суд проверяет, соответствует ли заявление по форме и содержанию требованиям, предусмотренным статьей 150 Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан (далее по тексту - ГПК).
Исходя из специфики дел данной категории, суду необходимо проверять указание в заявлении сведений о самих усыновителях, детях, которых они желают усыновить, их родителях, просьбы о возможных изменениях в записи актов о рождении усыновляемых детей, об обстоятельствах, с которыми кодекс связывает возможность быть усыновителем, подтверждающие их доказательства, а также наличие в приложении к заявлению следующих необходимых документов:
- заключение органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству по месту жительства (нахождения) ребенка об обоснованности и о соответствии усыновления интересам усыновляемого;
- акт обследования условий жизни усыновителей;
- копию актовой записи и свидетельства о рождении ребенка;
- медицинское заключение компетентного органа о состоянии здоровья, физическом и умственном развитии усыновляемого;
- согласие родителей на усыновление ребенка, если оно требуется по закону;
- согласие ребенка на усыновление, если ребенок достиг возраста 10 лет;
- доказательства, подтверждающие, что заявитель может быть усыновителем данного ребенка.
В случае невозможности получения заявителем этих документов, они из соответствующих органов должны быть истребованы судом по ходатайству заявителя.
При усыновлении ребенка его отчимом или мачехой в соответствии с пунктом 3 статьи 93 Кодекса заключение органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству об обоснованности и соответствии усыновления интересам усыновляемого не требуется.
Заявление должно быть подписано лично усыновителем (усыновителями), подача заявления кем-либо в интересах усыновителей недопустима.
Сноска. Пункт 3 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).
4. Судам необходимо иметь в виду, что при усыновлении найденного или подкинутого ребенка недостаточно наличие протокола или акта об обнаружении ребенка, составленного органом внутренних дел или местным исполнительным органом. В отношении такого ребенка к заявлению должны быть приложены копия записи акта о рождении и свидетельство о его рождении, подтверждающие регистрацию ребенка в соответствии со статьей 196 Кодекса.
Если на момент подачи заявления об усыновлении найденный или подкинутый ребенок не зарегистрирован в порядке, предусмотренном статьей 196 Кодекса, то суд в соответствии со статьями 154 и 155 ГПК должен решить вопрос об оставлении заявления без движения или возвращении заявителю для устранения обстоятельств, препятствующих возбуждению дела.
Сноска. Пункт 4 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).
5. В случае усыновления ребенка иностранным гражданином, суд обязан также истребовать от заявителя заключение об условиях жизни и возможности его быть усыновителем, выданное компетентным органом государства, гражданином которого он является либо государства, в котором это лицо имеет постоянное место жительства, документ дипломатического представительства или консульского учреждения Республики Казахстан, подтверждающий регистрацию в указанных органах иностранного гражданина как лица, желающего усыновить ребенка - гражданина Республики Казахстан.
При этом суд обязан удостовериться, что ребенок, об усыновлении которого ставит вопрос иностранный гражданин либо постоянно проживающий за границей гражданин Республики Казахстан, состоит на централизованном учете не менее трех месяцев.
Для проверки указанных требований закона суду следует истребовать данные о регистрации усыновляемого ребенка на первичный, региональный и централизованный учет.
Сноска. Пункт 5 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 25.12.2006 N 10 .
6. При рассмотрении дел об усыновлении детей - граждан Республики Казахстан иностранцами судам следует иметь в виду, что иностранные лица пользуются процессуальными правами и выполняют процессуальные обязанности наравне с гражданами Республики Казахстан (часть 2 статьи 413 ГПК ). Документы, выданные, составленные или удостоверенные по установленной форме компетентными органами иностранных государств, совершенные вне пределов Республики Казахстан по законам иностранных государств в отношении граждан Республики Казахстан или иностранных лиц, принимаются судами Республики Казахстан при наличии консульской легализации, если иное не предусмотрено законом или международным договором Республики Казахстан.
Контроль за детьми, переданными на усыновление иностранцам, осуществляется посольствами или консульскими учреждениями Республики Казахстан и уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан (пункт 2 статьи 251 Кодекса).
Судам следует иметь в виду, что под консульской легализацией понимается придание законной силы - засвидетельствование консулом своей подписью и печатью подлинности подписей на любом акте или документе, составленном в пределах его консульского округа и утвержденного местными властями. Консульская легализация совершается, когда документ, составленный за границей, должен быть предъявлен в стране, назначившей консула, и требуется по законодательству этого государства.
Вместе с тем, следует иметь ввиду, что легализация документов не требуется в отношениях между государствами-участниками Конвенции , отменяющей требование легализации иностранных официальных документов (г. Гаага, 05 октября 1961 года), вступившей в силу для Республики Казахстан 30 января 2001 года.
В соответствии с требованиями статей 3, 5 настоящей Конвенции вместо дипломатической или консульской легализации официальных документов в государствах-участниках Конвенции в подтверждение подлинности подписей должностных лиц, печатей или штампов на документе, компетентным органом государства, в котором этот документ был совершен, проставляется апостиль.
Сноска. Пункт 6 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 25.12.2006 N 10; от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).
6-1. Граждане Республики Казахстан, постоянно проживающие за пределами Республики Казахстан, и иностранцы, претендующие на усыновление ребенка, должны иметь с ребенком непосредственный контакт не менее четырех недель. Этот срок должен быть соблюден ими до подачи заявления об усыновлении в суд.
Заявление об усыновлении, поданное гражданином Республики Казахстан, постоянно проживающим за пределами Республики Казахстан или иностранцем до истечения этого срока, согласно части первой статьи 155 ГПК подлежит оставлению без движения, а в случае невыполнения требований, перечисленных в определении об оставлении заявления без движения, возвращается заявителю.
Сноска. Пункт 6-1 дополнен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 25.12.2006 N 10; с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).
6-2. Если апостилированный документ, выданный иностранным агентством, имеет ограниченный срок действия, который истек к моменту его предъявления суду, то необходимо решить вопрос о непризнании такого документа допустимым доказательством.
Сноска. Пункт 6-2 дополнен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 25.12.2006 N 10 .
7. Дела об усыновлении ребенка рассматриваются с обязательным участием представителя органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству. Кроме того, в целях максимального учета интересов ребенка суд должен привлечь к участию в деле родителей (родителя) усыновляемого ребенка, его близких родственников при отсутствии родителей, представителей учреждения, в котором находится оставшийся без попечения родителей ребенок, других заинтересованных лиц, а также самого ребенка, если он достиг возраста 10 лет (статьи 93, 95 Кодекса, статья 9 Конвенции о правах ребенка).
Если суд придет к выводу о целесообразности опроса в судебном заседании усыновляемого ребенка, достигшего 10 лет, для выяснения его мнения по рассматриваемому вопросу, то суду следует предварительно выяснить мнение органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству с тем, чтобы присутствие ребенка в суде не оказало на него неблагоприятного воздействия.
При опросе необходимо выяснить, не является ли мнение ребенка следствием воздействия на него одного из родителей или других заинтересованных лиц, осознает ли он свои собственные интересы при выражении этого мнения, и как он его обосновывает.
Сноска. Пункт 7 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).
8. В целях обеспечения охраняемой законом тайны усыновления (статья 91 Закона) суд в соответствии со статьей 19 ГПК по ходатайству лиц, участвующих в деле, вправе рассмотреть дело в закрытом судебном заседании, включая объявление решения.
9. Разрешая по существу требования об усыновлении, суду необходимо обсуждать вопрос о том, нет ли оснований, исключающих для заявителя возможность быть усыновителем (пункт 2 статьи 91, пункт 1 статьи 92 Кодекса).
Исходя из требований статьи 92 Кодекса о необходимости разницы в возрасте между усыновителем и усыновляемым ребенком не менее 16 лет и не более 45 лет, судам следует иметь в виду, что Кодексом допускается сокращение (увеличение) разницы в возрасте по причинам, признанным судом уважительными (нахождение в родственных отношениях или ребенок привязан к лицу, желающему его усыновить и считает его своим родителем и т. п.).
Сноска. Пункт 9 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).
10. При наличии у ребенка родителей их согласие является обязательным условием усыновления. Согласие родителей на усыновление ребенка должно быть выражено в заявлении, нотариально удостоверенном или заверенном руководителем учреждения, в котором находится ребенок, оставшийся без попечения родителей, либо органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству по месту производства усыновления ребенка или по месту жительства родителей, а также может быть выражено непосредственно в суде при производстве усыновления. Согласие на усыновление, данное родителем в суде, должно быть отражено в протоколе и подписано им лично, а также отражено в решении. Однако, исходя из приоритета прав родителей, следует учесть, что любой из них может до вынесения решения отозвать данное им ранее согласие на усыновление независимо от мотивов, побудивших его сделать это (статья 93 Кодекса). В этом случае судом постановляется решение об отказе в удовлетворении требования об усыновлении.
Требование закона о согласии родителей на усыновление ребенка распространяется и на детей, имеющих родителей (родителя) и находящихся под опекой (попечительством), в приемных семьях, воспитательных, лечебных, лечебно-профилактических учреждениях, учреждениях социальной защиты населения и других аналогичных учреждениях, кроме случаев, предусмотренных статьей 94 Кодекса.
При этом необходимо иметь в виду, что в соответствии с пунктом 7 статьи 77 Кодекса усыновление ребенка в случае лишения родителей родительских прав допускается по истечении шести месяцев со дня вступления в законную силу решения суда о лишении родителей родительских прав. Усыновление ребенка, один из родителей которого лишен родительских прав, допускается с согласия другого родителя.
Отказ опекуна (попечителя), приемных родителей или руководителей указанных выше учреждений дать согласие на усыновление, в отличие от отказа родителей, не препятствует положительному разрешению судом вопроса об усыновлении, если этого требуют интересы ребенка (пункты 1, 4-6 статьи 93 Кодекса).
Сноска. Пункт 10 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).
11. При усыновлении ребенка одним из супругов требуется письменное согласие другого супруга на усыновление, если ребенок не усыновляется обоими супругами (статья 96 Кодекса).
Исключение составляют случаи, когда судом, рассматривающим заявление об усыновлении, будет установлено, что супруги прекратили семейные отношения, не проживают совместно более года и место жительства супруга заявителя неизвестно. Указанные обстоятельства могут быть установлены средствами доказывания, предусмотренными статьей 64 ГПК , а также вступившим в законную силу решением суда о признании этого супруга безвестно отсутствующим.
Сноска. Пункт 11 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).
12. Усыновление братьев и сестер разными лицами не допускается, за исключением случаев, когда усыновление отвечает интересам детей (например, дети не осведомлены о своем родстве, не проживали и не воспитывались совместно, не могут жить и воспитываться вместе по состоянию здоровья).
13. При решении вопроса о допустимости усыновления в каждом конкретном случае следует проверять и учитывать нравственные и иные личные качества усыновителя (обстоятельства, характеризующие поведение заявителя на работе, в быту, наличие на момент усыновления непогашенной или неснятой судимости за совершение умышленного преступления), состояние его здоровья, возраст, сложившиеся в семье взаимоотношения, отношения, возникшие между этими лицами и ребенком, а также материальные и жилищные условия жизни будущих усыновителей.
При проверке документов, подтверждающих право лица быть усыновителем, судам следует иметь в виду, что факт наличия либо отсутствия судимости должен быть подтвержден только компетентным органом страны проживания лица, желающего усыновить ребенка.
Для подтверждения правильности перевода документов, представляемых лицами, желающими усыновить детей, судам при необходимости следует привлекать к участию в деле соответствующих специалистов.
Сноска. Пункт 13 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 25.12.2006 N 10; от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).
14. В силу требований пунктов 1 и 2 статьи 100 Кодекса усыновленные дети и их потомство по отношению к усыновителям и их родственникам, а усыновители и их родственники по отношению к усыновленным детям и их потомству полностью приравниваются в личных неимущественных и имущественных правах и обязанностях к родственникам по происхождению. Усыновленные дети утрачивают указанные выше права и освобождаются от обязанностей по отношению к своим кровным родителям.
Упомянутые правовые последствия наступают независимо от записи усыновителей в качестве родителей в актовой записи о рождении этого ребенка. Исключение составляют случаи, когда один из родителей усыновленного ребенка умер, и близкие родственники со стороны этого родителя, исходя из интересов ребенка, просят о сохранении прав и обязанностей родственников умершего по отношению к усыновленному.
Судом также могут быть сохранены личные неимущественные и имущественные права и обязанности одного из родителей в случае, когда ребенок усыновляется только одним лицом, и об этом просят отец, если усыновитель - женщина, или мать, если усыновитель - мужчина (пункт 3 статьи 100 Кодекса).
О сохранении отношений усыновленного ребенка с одним из родителей или с родственниками умершего родителя указывается в решении суда об усыновлении ребенка.
Сноска. Пункт 14 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).
15. В резолютивной части решения об усыновлении необходимо указывать об удовлетворении требования об усыновлении ребенка заявителем, а также о необходимости внести соответствующие изменения в запись акта о рождении, в том числе о записи усыновителя (усыновителей) в качестве родителя в книге записей рождений, если такая просьба содержится в заявлении и дано согласие ребенка, достигшего возраста 10 лет, об изменении фамилии, имени, отчества, даты и места рождения ребенка, а также о сохранении личных неимущественных и имущественных прав одного из родителей усыновленного или родственников его умершего родителя, если эти вопросы были положительно разрешены судом по просьбе заявителя либо заинтересованных лиц.
При этом следует обратить внимание судов на то, что изменение национальности ребенка при усыновлении не входит в компетенцию суда и определяется в соответствии со статьей 65 Кодекса.
Сноска. Пункт 15 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).
16. Судам следует иметь в виду, что Кодексом предусмотрены основания как отмены усыновления, так и признания усыновления недействительным.
Правом требовать отмены усыновления ребенка в соответствии со статьей 108 Кодекса обладают его родители, супруг усыновителя, усыновители ребенка, усыновленный ребенок, достигший возраста 14 лет, орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, а также прокурор в интересах ребенка.
Требование об отмене усыновления может быть поставлено при наличии оснований, предусмотренных пунктом 1 статьи 106 Кодекса. При этом необходимо обратить внимание судов на то, что требование должно быть именно об отмене усыновления, а не о лишении родительских прав, поскольку родительские права и обязанности возникают у усыновителей в результате усыновления, а не происхождения от них детей.
Выявление согласия ребенка на отмену усыновления в случаях, предусмотренных пунктом 1 статьи 106 Кодекса, не требуется.
Суд, исходя из требований пункта 2 статьи 106 Кодекса, вправе отменить усыновление ребенка и при отсутствии виновного поведения усыновителя, исходя из интересов ребенка и с учетом его мнения. К таким обстоятельствам, в частности, можно отнести: несложившиеся взаимоотношения между усыновителем и усыновленным в силу их личных качеств; выявление после усыновления умственной неполноценности или наследственных отклонений в состоянии здоровья ребенка, существенно затрудняющих либо делающих невозможным процесс воспитания, о наличии которых усыновитель не был предупрежден при усыновлении; восстановление дееспособности родителей ребенка, к которым он сильно привязан, не может их забыть, что отрицательно сказывается на его эмоциональном состоянии и т. п.
Заявление об отмене усыновления рассматривается судом в порядке искового производства с обязательным привлечением усыновителей, органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, а также прокурора (пункт 2 статьи 107 Кодекса).
Сноска. Пункт 16 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).
17. В соответствии со статьей 103 Кодекса усыновление признается судом недействительным в случаях:
1) принятия решения суда об усыновлении на основе подложных документов;
2) совершения усыновления без согласия лиц, указанных в статье 93 Кодекса;
3) усыновления лицом, состоящим в браке (супружестве), без письменного согласия другого супруга;
4) нарушения положений, предусмотренных пунктом 2 статьи 91 Кодекса.
Требование о признании усыновления недействительным вправе предъявить родители усыновленного, супруг усыновителя, лица, права которых нарушены усыновлением, прокурор, орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству.
Сноска. Пункт 16 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).
18. Судам необходимо учитывать, что в течение трех дней со дня вступления в законную силу решения суда об усыновлении ребенка выписка из этого решения должна быть направлена в регистрирующий орган и в орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, по месту вынесения решения об усыновлении, а выписка из решения суда об отмене усыновления и признании усыновления недействительным в такой же срок должна быть направлена в регистрирующий орган и органы, осуществляющие функции по опеке или попечительству, по месту государственной регистрации усыновления (статья 88 и пункт 4 статьи 105 Кодекса).
Сноска. Пункт 18 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).
19. При наличии исключительных обстоятельств непосредственно затрагивающих интересы ребенка, суд в соответствии со статьей 238 ГПК вправе по просьбе заявителя обратить решение к немедленному исполнению, изложив мотивы, по которым он пришел к выводу о необходимости немедленного исполнения решения суда (например, требуется срочная госпитализация усыновленного для проведения курса лечения или оперативного вмешательства, и промедление ставит под угрозу жизнь и здоровье ребенка).
Сноска. Пункт 19 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 25.12.2006 N 10 ; от 22.12.2008 № 14 (порядок введения в действие см. п. 2 ).
20. Утратил силу нормативным постановлением Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 1 (порядок введения в действие см. п. 15).
21. Настоящее постановление вступает в силу со дня его опубликования.

Председатель
Верховного Суда Республики Казахстан

Секретарь Пленума,
судья Верховного Суда Республики Казахстан