Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 68-бабын қолдану жөнiндегi сот практикасы туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы 2001 жылғы 21 маусым N 4.

Ескерту. Нормативтік қаулының тақырыбындағы және бүкіл мәтін бойынша "67" деген цифрлар "68" деген цифрлармен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "КІЖК-нің", "КІЖК-ге", "ҚІЖК-не" деген сөздер тиісінше "КПК-нің", "ҚПК-ге", "ҚПК-не" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамның жәбiрленушімен татуласуына байланысты Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі - ҚК-нің) 68-бабының негізiнде қылмыстық жауапкершiлiктен босату жөніндегi сот тәжiрибесiнiң қорытындыларын талқылап, соттардың аталған заңның нормаларын бiрыңғай қолдануы мақсатында төмендегiдей түсiндiрме беру жөнiнде қаулы етеді:

Ескерту. Кіріспеге өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2003.07.11. N 6 қаулысымен; 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

1. Тараптарды татуластыру институтын дұрыс қолдану жәбірленушiнiң, арыз берушінің қылмыстық процестегі рөлi мен белсенділігін арттыруға, олардың бұзылған құқықтары мен бостандықтарын тез қалпына келтiруге жәрдемдеседi, сонымен бiрге қылмыстық құқық бұзушылықтарды жасаған, соңынан жәбiрленушiмен, арыз берушімен татуласу және зиянның есесiн толтыру түрiнде байқалатын оң тәртiбiмен танылған адамдарға адамгершiлiкпен қарауға бағытталған.

Қылмыстық процесті жүргізуші орган қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамға жәбірленушіге және арыз берушіге ҚК-нің 68-бабына сәйкес татуласу құқығын, негіздері мен тәртібін түсіндіруге міндетті.

Сотқа дейінгі тергеп-тексеру органы күдіктінің қорғаушысының қатысуымен жәбірленуші мен күдіктіге олардың ҚК-нің 68-бабының негізінде татуласу құқығы туралы түсіндіреді, бұл туралы жеке хаттама жасалады.

Тараптан іс бойынша тараптарды татуластыру үшін медиаторды тарту туралы өтінішхат келіп түскен кезде, сотқа дейінгі тергеп-тексеру органы оны қанағаттандырудан бас тартуға құқылы емес.

Татуласу процесінде, оның ішінде медиация тәртібімен болашақта залалды өтеу туралы келісімге келу ҚК-нің 68-бабын қолдануға негіз болатын жәбірленушіге келтірілген залал өтелген деп есептеуге жатпайды, ол туралы сотқа дейінгі тергеп-тексеру органы күдікті мен жәбірленушіге түсіндіруі тиіс.

Ескерту. 1-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2003.07.11 N 6, 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.
2. Алып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

3. ҚК-нің 68-бабының бірінші бөлігіне сәйкес қылмыстық теріс қылық жасаған адам, егер ол келтiрiлген зиянның есесін толтырса және ол жәбірленушімен, арыз берушімен татуласса немесе медиация тәртібімен татуласса, қылмыстық жауапкершіліктен босатылуға жатады.

Ескерту. 3-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

3-1. ҚК-нің 68-бабы бірінші бөлігінің ережелері онша ауыр емес немесе ауырлығы орташа қылмыс жасаған адамдарға қатысты мынадай негіздердің жиынтығы болған кезде қолданылады:

олар жасаған қылмыстық жазаланатын әрекет қазаға ұшыратумен байланысты емес онша ауыр емес немесе ауырлығы орташа қылмыстар санатына жатады;

қылмыс жасаған адам жәбірленушімен, арыз берушімен, сондай-ақ медиация тәртібімен татуласса;

қылмыс жасаған адам жәбірленушіге, арыз берушіге жасаған қылмысымен келтiрген зиянның есесін толтырса.

Санамаланған негіздердің ең болмағанда біреуі болмаған жағдайда ҚК-нің 68-бабының бірінші бөлігін қолдануға жол берілмейді.

Бұл ретте адам қылмыстық теріс қылықты немесе онша ауыр емес немесе ауырлығы орташа қылмысты алғаш рет жасағандығының не оның әрекеттерінде қылмыстардың бірнеше рет жасалуының, жиынтығының немесе қайталануының бар болуының, алдыңғы үкім бойынша жазасы өтелген-өтелмегендігінің немесе жаңа қылмыс жазасын өтеу кезеңінде не пробациялық бақылау немесе үкімді орындаудың мерзімін кейінге қалдыру не шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған кезде жазасының өтелмей қалған бөлігінің ішінде жасағандығының маңызы жоқ.

ҚК-нің 68-бабы бірінші бөлігінің ережелерін қолданған кезде осы бапта көрсетілген істі тоқтату негіздері Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің (бұдан әрі – ҚПК) 32-бабының екінші және төртінші бөліктерінде, 35-бабы бірінші бөлігінің 5, 7-тармақтарында көзделген қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы істерге қолданылмайды.

Ескерту. 3-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2003.07.11 N 6 қаулысымен; жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

3-2. ҚК-нің 68-бабының екінші бөлігі бойынша қазаға ұшыратумен немесе адамның денсаулығына ауыр зиян келтірумен байланысты емес ауыр қылмысты жасағаны туралы істі тоқтату жөніндегі мәселені шешу, егер бұл қылмысты адамдар алғаш рет жасаса, мүмкін болады. Олардың толық тізбесі ҚК-нің 68-бабының екінші бөлігінде көрсетілген.

ҚК-нің 68-бабы екінші бөлігінің ережелері қазаға ұшыратумен немесе адамның денсаулығына ауыр зиян келтірумен байланысты емес ауыр қылмыс жасаған адамдарға қатысты мынадай негіздердің жиынтығы болған кезде қолданылады:

қазаға ұшыратумен немесе адамның денсаулығына ауыр зиян келтірумен байланысты емес ауыр қылмысты алғаш рет жасаған кәмелетке толмағандар, жүкті әйелдер, жас балалары бар әйелдер, жас балаларын жалғыз өзі тәрбиелеп отырған еркектер, елу сегіз жастағы және ол жастан асқан әйелдер, алпыс үш жастағы және ол жастан асқан еркектер жасаса;

кінәлі адам жасаған іс-әрекет қазаға ұшыратумен немесе адамның денсаулығына

ауыр зиян келтірумен байланысты емес ауыр қылмыстар санатына жатса;

қылмыс жасаған адам жәбірленушімен, арыз берушімен, оның ішінде медиация тәртібімен татуласса;

қылмыс жасаған адам жәбірленушіге, арыз берушіге жасаған қылмысымен келтiрген зиянды қалпына келтірсе.

Санамаланған негіздердің ең болмағанда біреуі болмаған жағдайда ҚК-нің 68-бабының екінші бөлігін қолдануға жол берілмейді.

Кәмелетке толмаған адамды қазаға ұшыратумен немесе адамның денсаулығына ауыр зиян келтірумен байланысты емес ауыр қылмыс жасағаны үшін қылмыстық жауапкершіліктен босатқан жағдайда оған тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шаралары қолданылады.

Ескерту. Қаулы 3-2-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен; жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

4. Өлімге душар етуге немесе адамның денсаулығына ауыр зиян келтіруге байланысты емес ауыр қылмыс жасаған адамға ҚК-нің 68-бабының екінші бөлігін қолдану туралы мәселені шешу кезінде бірінші рет жасалған қылмыс деп адамның шын мәнінде алғаш рет жасаған әрекеті не бірінші рет жасамаған, бірақ егер бұрын жасалған қылмысы үшін заңда белгіленген тәртіппен қылмыстық жауапкершіліктен босатылған немесе жазадан толық босатылған не соттылығы жойылған немесе алынған әрекеті танылуға тиіс (ҚК-нің 79-бабы).

Екі және одан да көп қылмыс жасаған адам (бірнеше рет немесе нақты жиынтықта) тұтастай алғанда бірінші рет қылмыс жасаған адам болып таныла алмайды. Сонымен қатар адам айыптаудың бірінші эпизоды бойынша алғаш рет қылмыс жасаған деп саналуы керек.

Ескерту. 4-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 2003.07.11. N 6 қаулысымен; өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

5. Қылмыс жасаған адамның есесiн толтыруға жататын зиянға қылмыстық құқық бұзушылық арқылы жәбірленушiнiң, арыз берушінің денсаулығына және мүлкiне келтiрiлетiн немесе моральдық кез келген зиянды жатқызу қажет, бұл ретте тек тiкелей шығындар ғана емес, сонымен бiрге қылмыстық құқық бұзушылыққа байланысты, оның iшiнде өкiлге жұмсалатын шығынды қоса алғанда, алдын ала тергеуге, сотқа қатысуға байланысты жұмсалған шығындарды зиянға жатқызған дұрыс.

Зиянның есесiн толтыру бүлiнген мүлiктi қалпына келтiру, ұрланған мүлiктi қайтарып беру немесе тап сондай мүлiктi ұсыну, ақшалай өтем төлеу, дәрi-дәрмектердi, санаторлық-курорттық жолдамаларды сатып әперу, жәбiрленушiнiң, арыз берушінің алдында кешiрiм сұрау түрiнде және заңмен тыйым салынбаған басқа да нысандарда болуы мүмкiн.

Ескерту. 5-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2003.07.11. N 6 қаулысымен; 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

6. Жәбiрленушiге, арыз берушіге нақтылы қандай зиян келтiрiлгенiн және қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамның оның есесін толық толтырғанын мұқият анықтау қажет. Келтiрiлген зиян үшiн жасалатын өтем кiнәлi адамның тұрғысынан емес, жәбiрленушiнiң, арыз берушінің көзқарасымен алып қарағанда жеткiлiктi болуға тиiс.

Қылмыстық қудалау органдары мен сот жәбiрленушiнiң, арыз берушінің есесiн толтыруға жататын зиянның көлемi туралы талабын шектеуге құқылы емес.

Тараптардың арасында зиянның көлемi туралы даудың болуы татуласпағандықты бiлдiредi және қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адам бұл жағдайда ҚК-нің 68-бабының негізінде қылмыстық жауапкершіліктен босатылуы мүмкін емес.

Зиянның есесiн толтыру тараптардың татуласуы мен қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамды қылмыстық жауапкершiлiктен босату туралы шешiм қабылдаудың алдында шынайы iске асуға тиiс. Жәбiрленушiнiң зиянның есесiн толтыру туралы қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамға қойған талабынан ерiктi түрде бас тартуы қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамның осы зиянның есесiн толтыру мiндетiн орындамауы болып бағалануға тиiс емес және тараптардың өз бетімен татуласуы үшiн кедергі бола алмайды.

ҚК-нiң 68-бабын қолдану үшiн зиянның кiмнiң, атап айтқанда қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамның өзінің немесе оның өтiнiшi бойынша туыстарының, басқа адамдарының не ұйымның есесiн толтыруы кедергi болмайды.

Ескерту. 6-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2003.07.11. N 6 қаулысымен; 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

7. Татуласу жәбiрленушiнiң қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамға қарсы қозғалған қылмыстық iстi тоқтату туралы өтінiшi түрiнде болады. Жәбiрленушінiң, арыз берушінің еркiн бiлдiруi жазбаша арызбен ресiмделедi немесе алдын ала тергеу барысында одан сұрақ алу хаттамасында не сот отырысының хаттамасында көрсетiледi.

Айыпталушыға (сотталушыға) материалдық талаптардың болмауына байланысты жазаны жұмсарту туралы жәбірленуші, арыз беруші өтініш түсірген жағдайда, қылмыстық процесті жүргізуші орган қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адам мен жәбірленушінің арасында татуласудың болғанын және ҚК-нің 68-бабын қолдану үшін қажетті өзге де негіздердің бар екенін анықтауға міндетті.

Ескерту. 7-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2003.07.11. N 6 қаулысымен; 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

8. Жәбiрленушінiң, арыз берушінің оның татуласу құқығын жүзеге асыру кезiнде өз еркiн ерiктi түрде және емiн-еркiн бiлдiруi iс бойынша дәлелдеу пәнiне кiредi. Жәбiрленушiнiң, арыз берушінің кiмнiң болса да күштеуiмен берген арызы қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамды қылмыстық жауапкершiлiктен босату үшiн негiз бола алмайды.

Басқа адамдардың (туыстардың, дос-жарандардың, қызметтестердiң, мемлекеттiк ұйымдар мен қоғамдық бiрлестiктердiң өкiлдерiнiң және т.б.) тараптардың келісiмi бойынша татуласу рәсiмiне қатысуы жәбiрленушiнiң, арыз берушінің ерiктiлігін және татуласу құқығына еркiндігінiң барын бiлдiредi.

Қылмыстық қудалау органдары мен сот қандай да болмасын мақсатпен тараптардың татуласу процесiне қатысуға құқылы емес, олар бар болғаны жәбiрленушi, арыз беруші мен қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамның татуласу құқығын, негіздері мен тәртібін түсiндiруге тиiс.

Ескерту. 8-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2003.07.11. N 6 қаулысымен; 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

9. Қылмыстық қудалау органдары мен соттар адамдарға жәбiрленушi мәртебесiн берген кезде заңның талаптарын қатаң сақтап, жәбiрленушi деп танудан негiзсiз бас тартуы, сондай-ақ шын мәнiсiнде жәбiрленушi болып табылмайтын адамға жәбiрленушiнiң құқықтарын заңсыз беру оқиғаларын тәжiрибеде болдырмаулары қажет.

КПК-нiң 71-бабы бойынша жеке тұлға, сондай-ақ заңды тұлға да жәбiрленушi болуы мүмкiн. Қылмыстық қудалау органдары мен сот жәбiрленушінiң өкiлi ретiнде қылмыс жасаған адаммен татуласуға қатысатын заңды тұлғаның өкiлеттігін тексеруге тиiс. Мұндай өкiлеттiктер iске қатысуға арналып берiлген сенiмхатта көрсетiлуi керек.

Ескерту. 9-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2003.07.11 N 6, 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) ; 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

9-1. ҚК-нің 68-бабының бірінші, екінші бөліктерінің негізінде татуласуына байланысты адамды қылмыстық жауапкершіліктен босатуға тек жәбірленуші (жеке немесе заңды тұлға) , арыз беруші болған кезде жол беріледі.

ҚК-нің 68-бабының бірінші немесе екінші бөлігінде көрсетілген адам шын ниетпен өкінсе және қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделеріне қылмыстық құқық бұзушылықпен келтірілген зиянның орнын толтырған болса, жәбірленуші, арыз беруші болмаған кезде де ҚК-нің 68-бабының үшінші бөлігінің негізінде қылмыстық жауапкершіліктен босатылуы мүмкін.

ҚК-нің 3-бабының 29-тармағында тізбесі берілген сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстық істер бойынша ҚК-нің 68-бабын қолдануға жол берілмейді.

Ескерту. Қаулы 9-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен; өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

9-2. КПК-нің 36-бабы бірінші бөлігіне сәйкес, ҚК-нің 68-бабы екінші және үшінші бөліктерінің негізінде сотқа дейінгі сатыда – прокурор және оның келісімімен тергеуші немесе анықтау органы, сот талқылауы сатысында тараптардың өтініші бойынша немесе өз бастамасымен сот (судья) адамды қылмыстық жауапкершіліктен босата отырып, қылмыстық істі бұзуға құқылы.

Ескерту. Қаулы 9-2-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен; өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

10. Кәмелетке толмаған (он төрт жастан он сегіз жасқа дейiнгi) не әрекет қабiлетi шектеулi деп танылған жәбiрленушiнiң қылмыс жасаған адаммен татуласуы жәбiрленушiнiң заңды өкiлiнiң келiсiмiмен ғана жүзеге асуы мүмкiн.

Заңды өкiлдер болып табылатын адамдардың шеңберi ҚПК-нің 7-бабының 13-тармағында белгіленген және кеңейтiлуге жатпайды.

Ескерту. 10-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2003.07.11. N 6 қаулысымен; 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

10-1. ҚК-нің 68-бабының ережелері (Татуласуға байланысты қылмыстық жауаптылықтан босату) ҚК-нің 68-бабының төртінші бөлігінде көрсетілген жағдайларда қолданылмайды.

ҚК-нің 6-бабы үшінші бөлігінің (қылмыстық заңның кері күші) талаптарына орай ҚК-нің 68-бабы төртінші бөлігі 8) тармағының ережелері тараптардың 2020 жылғы 10 қаңтардан кейін жасаған қылмысы үшін татуласуына байланысты бұрын қылмыстық жауаптылықтан босатылған адамдарға ғана қолданылады.

Тараптардың татуласуына байланысты адам қылмыстық жауаптылықтан босатылған қылмыс үшін қылмыстық жауаптылыққа тарту мерзімінің ескіруі, ҚК-нің 71-бабының төртінші бөлігінде көзделген жағдайларды қоспағанда, осы қылмысты жасаған кезден бастап ҚК-нің 71-бабының бірінші бөлігінің қағидалары бойынша есептеледі.

Ескерту. Нормативтік қаулы 10-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.
11. Алып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

12. Жәбiрленушілердiң ата-аналары, балалары, асырап алушылары, асыралып алынған балалары, бiрге туған және өгей аға-інілерi, апа-сiңлiлерi, атасы, әжесi, немерелерi оның жақын туыстары болып табылады. ҚПК-нiң 7-бабының 11-тармағында көрсетiлген осы адамдардың тiзбегі түпкiлiктi болып табылады және кеңейтiлуге жатпайды.

Ескерту. 12-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2003.07.11. N 6 қаулысымен; 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

13. Заңға сәйкес ҚК-нің 68-бабының бірінші бөлігінде көзделген норманы, қылмыстық қудалау органдары мен сот адамды қылмыстық жауапкершіліктен босату үшін негіздер жиынтығы болған жағдайда, қолдануға міндетті.

Сотқа дейінгі тергеп-тексеру органының күдіктіге және (немесе) жәбірленушіге ҚПК-нің 64-бабы тоғызыншы бөлігінің 15) тармағында және 71-бабы алтыншы бөлігінің 8) тармағында көзделген олардың құқықтарын түсіндірмеуі, сондай-ақ тараптардың татуласуға келісімі болған кезде, оның ҚК-нің 68-бабы бірінші бөлігінің қағидаларын қолданбауы заңды елеулі бұзу болып табылады. Көрсетілген бұзушылықтар анықталған кезде, сот жеке қаулымен тиісті шаралар қолдану үшін бұл туралы прокурордың назарына жеткізуге міндетті.

Ескерту. 13-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2003.07.11. N 6 қаулысымен; 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

13-1. ҚК-нің 68-бабының екінші және үшінші бөліктерінде көзделген заңның нормаларын қолдану міндетті емес (факультативтік) болып табылады.

Заңның көрсетілген нормаларын қолдану кезінде жәбірленушілердің, арыз берушілердің ұстанымымен қатар, әрекеттің сипаты мен қоғамға қауіптілік дәрежесі, қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамды сипаттайтын деректер, қылмыстық құқық бұзушылықтан туындаған салдарлар және істің басқа да елеулі мән-жайлары ескерілуге тиіс.

Ескерту. 13-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2003.07.11 N 6 қаулысымен, өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

13-2. Қылмыстық істің татуласуға қол жеткізілген қылмыстар мен эпизодтарға қатысты бөліктерінде қылмыстардың жиынтығы және бірнеше мәрте жасалуы болса да, ҚК-нің 68-бабы қолданылып қылмыстық іс бұзылуы мүмкін. Бұл ретте татуласуға қол жеткізілмеген немесе заң тыйым салатын қылмыстарға қатысты бөліктері бойынша іс жүргізу КПК-ге сәйкес жалғасады.

Қылмыстар сыбайласып жасалған жағдайларда ҚК-нің 68-бабының қолданылуы тек қана жәбірленушімен, арыз берушімен татуласқан адамдарға қатысты қолданылуы мүмкін. Жәбірленушімен, арыз берушімен татуласуға қол жеткізбеген қылмысқа қатысушы сыбайластарға қатысты іс өндірісі КПК-не сәйкес жалғасады.

Бір іс жүргізуде қаралатын бірнеше рет жасалған қылмыстар туралы істер бойынша өзіне айыптаудың алдыңғы эпизоды бойынша ҚК-нің 68-бабы бірінші бөлігінің ережелері қолданылған адам, ҚК-нің 68-бабының төртінші бөлігінің 8) тармағында санамаланған адамдардың қатарына жатпайды, өйткені келесі қылмыс жасалған кезде бұл адам бұрын жасалған қылмысы үшін тараптардың татуласуына байланысты қылмыстық жауаптылықтан босатылған адам болып табылмайды.

Ескерту. 13-2-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2003.07.11 N 6 қаулысымен, өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) ); 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

14. Заң екi және одан да көп объектiге қол сұғатын қылмыстар туралы iстер (мысалы, бұзақылық, әскери қылмыс және т.б.) бойынша ҚК-нiң 68-бабын қолдануға жол бередi. Осы санаттағы iстер бойынша қылмыстық процесті жүргізетiн орган, тiкелей қылмыспен моральдық, денесiне немесе мүлкiне зиян келтiрген (соның ішінде және заңды тұлғалардың) заңға сәйкес жәбiрленушiлер деп тануға мiндетті.

Егер жәбiрленушiлердiң ең болмағанда бiреуiмен татуласу болмаса қылмыс жасаған адам ҚК-нiң 68-бабының негізiнде қылмыстық жауапкершiлiктен босатуға жатпайды.

Ескерту. 14-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2003.07.11. N 6 қаулысымен .

15. КПК-нiң 36-бабының бірінші бөлігіне сәйкес ҚК-нiң 65-бабының бірінші бөлігінде, 66, 67-баптарында, 68-бабының екінші, үшінші бөліктерінде, 83-бабының бірінші, үшінші бөліктерінде, сонымен қатар 441, 442, 444, 445, 446, 447, 448, 453-баптарының ескертпелерінде көзделген жағдайларда 68-бабын қолдану үшiн негiздер болған кезде сот қылмыстық iстi қысқарту не қылмыс жасаған адамды қылмыстық жауапкершiлiктен босату жөнiнде айыптау үкiмiн қабылдауға құқылы.

Қылмыстық iстi қысқарту туралы қаулы iстi алдын ала тыңдау сатысында және басты сот талқылауының кез келген сатысында шығарылуы мүмкiн.

Yкiм тек басты сот талқылауы аяқталғаннан кейiн шығарылуы мүмкін.

Сот ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасағаны үшiн сотқа берiлген адамның әрекеттерiнде іс жүзінде олар бойынша КҚ-нің 68-бабы қолданылуы мүмкін деп таныған жағдайларда да үкiм шығарады.

Ескерту. 15-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2003.07.11. N 6 қаулысымен; 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

16. Заң, қылмыстық iстi ҚК-нiң 68-бабының негiзiнде қысқартуды ақталмайтын негіздер бойынша қылмыстық жауапкершiлiктен босатуға жатқызады. Iс қысқартылғанға дейiн адам мен жәбiрленушiге, арыз берушіге iстi қысқартудың негiзiнiң құқықтық салдары мен осы негiз бойынша iстi қысқартуға қарсылық бiлдiру құқығы түсiндiрiлуге тиiс. Жәбiрленушiге, арыз берушіге, сондай-ақ оның ҚК-нiң 68-бабы бойынша iс қысқартылғаннан кейiн, осы iс бойынша сол қылмыс жасаған адамға қатысты сол айып бойынша қылмыстық қудалауды жаңғырту туралы мәселе қоюға құқылы емес екенiн түсiндiру қажет.

Егер сезiктi, айыпкер, сотталушы немесе жәбiрленушi iстiң қысқартылуына қарсы болса, онда КПК-нiң 36-бабының бесінші бөлігіне сәйкес iстiң қысқартылуына жол берiлмейдi. Мұндай жағдайда iс бойынша өндiрiс кәдуiлгi тәртiп бойынша жалғастырылады.

Ескерту. 16-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2003.07.11. N 6 қаулысымен; 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

17. Қылмыстық қудалау органдары немесе сот шығарған қылмыстық iстi қысқарту туралы қаулы, сондай-ақ үкiм заң бойынша осы процессуалдық құжаттарға қойылатын талаптарға (тиiсiнше КПК-нiң 288-бабының екінші, үшінші және төртінші бөліктері 327, 344, 395, 396, 397, 398, 401-баптары) сәйкес болуға тиiс. Онда сондай-ақ ауырлық дәрежесі бойынша әрекетке қылмыс санатының көрсетілуімен заңды баға берілуге, болған татуласудың еріктілігі аталып өтуге, келтірілген зиянның есесін толтырудың нақты қалай жасалғаны көрсетілуге, ал өлімге душар етуге немесе адамның денсаулығына ауыр зиян келтіруге байланысты емес ауыр қылмыс жасаған адамға ҚК-нің 68-бабының екінші бөлігін қолдану жағдайларында, сонымен бірге адамның осы қылмысты бірінші рет жасап отырғаны расталуға тиіс.

Ескерту. 17-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2003.07.11. N 6 қаулысымен; 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

18. Татуласу туралы арыз тек сотқа дейінгі тергеу кездерiнде және бiрiншi және апелляциялық сатыдағы сотта берiледi. Қылмыстық қудалау органы мен сот, жәбірленушімен, арыз берушімен татуласуға байланысты адамды қылмыстық жауапкершіліктен босату үшін заңмен көзделген негіздер жиынтығы болған жағдайда, ҚК-нiң 68-бабын қолдану туралы мәселенi талқылауға және қабылданған шешiмдi дәлелдеуге тиiс.

Ескерту. 18-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2003.07.11 N 6, 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

19. Егер бірінші немесе апелляциялық сатыдағы сотта ҚК-нің 68-бабын қолдануға негіз болатын мән-жайлар анықталған, алайда, сот осы заңды заңсыз немесе негізсіз қолданбаған жағдайда, кассациялық сатыдағы сотта ҚК-нің 68-бабының негізінде қылмыстық жауапкершіліктен босатуға жол беріледі.

Ескерту. 19-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен; өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

20. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданылатын құқықтың құрамына кіреді, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті болып табылады және ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Ескерту. Нормативтік қаулы 20-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының Төрағасы
Пленум хатшысы,
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы

О судебной практике по применению статьи 68 Уголовного кодекса Республики Казахстан

Нормативное Постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 21 июня 2001 года N 4.

Сноска. Наименование с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 11.07.2003 N 6; от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
Сноска. По всему тексту цифры "67" заменены цифрами "68" в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

Верховный Суд Республики Казахстан, обсудив итоги обобщения судебной практики освобождения от уголовной ответственности на основании статьи 68 Уголовного кодекса Республики Казахстан (далее – УК) в связи с примирением лица, совершившего уголовное правонарушение с потерпевшим, заявителем, в целях единообразного применения судами названной нормы закона постановляет дать следующие разъяснения: <*>

Сноска. Преамбула с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 11.07.2003 N 6; от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

1. Правильное применение института примирения сторон способствует повышению роли и активности потерпевшего заявителем в уголовном процессе, полному и быстрому восстановлению их нарушенных прав и свобод, одновременно направлено на проявление гуманизма к лицам, совершившим уголовные правонарушения, впоследствии проявившим позитивное поведение, выразившееся в примирении с потерпевшим, заявителем и заглаживании вреда.

Орган, ведущий уголовный процесс, обязан разъяснять лицу, совершившему уголовное правонарушение, потерпевшему и заявителю право, основания и порядок примирения в соответствии со статьей 68 УК.

Орган досудебного расследования разъясняет потерпевшему и подозреваемому их право на примирение на основании статьи 68 УК в присутствии защитника подозреваемого, о чем составляется отдельный протокол.

При поступлении ходатайства стороны о привлечении по делу медиатора для примирения сторон орган досудебного расследования не вправе отказать в его удовлетворении.

Достижение соглашения в процессе примирения, в том числе в порядке медиации, о возмещении вреда в будущем не может рассматриваться как заглаживание причиненного потерпевшему вреда, являющееся основанием для применения статьи 68 УК, о чем орган досудебного расследования должен разъяснить подозреваемому и потерпевшему.

Сноска. Пункт 1 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 11.07.2003 N 6; от 21.04.2011 N 1 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
2. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 21.04.2011 N 1 (вводится в действие со дня официального опубликования).

3. В соответствии с частью первой статьи 68 УК лицо, совершившее уголовный проступок, подлежит освобождению от уголовной ответственности, в случае, если им заглажен причиненный вред, и оно примирилось с потерпевшим, заявителем, или примирение состоялось в порядке медиации.

Сноска. Пункт 3 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

3-1. Положения части первой статьи 68 УК применяются в отношении лиц, совершивших преступление небольшой или средней тяжести, при наличии совокупности следующих оснований:

совершенное им уголовно-наказуемое деяние относится к категории преступлений небольшой или средней тяжести, не связанное с причинением смерти;

состоялось примирение лица, совершившего преступление, с потерпевшим, заявителем, а также в порядке медиации;

лицо, совершившее преступление, загладило причиненное преступлением потерпевшему, заявителю вред.

В случае отсутствия хотя бы одного из перечисленных оснований применение части первой статьи 68 УК недопустимо.

При этом не имеет значения, лицо совершило уголовный проступок или преступление небольшой или средней тяжести впервые, либо в его действиях имеется неоднократность, совокупность или рецидив преступлений, отбыто ли им наказание по предыдущему приговору или новое преступление совершено в период отбывания наказания, либо в течение пробационного контроля или отсрочки исполнения приговора либо оставшейся неотбытой части наказания при условно-досрочном освобождении.

При применении положений части первой статьи 68 УК следует учитывать, что указанные в статье основания прекращения дела не распространяются на дела об уголовных правонарушениях, предусмотренных частями второй и четвертой статьи 32, пунктами 5, 7 части первой статьи 35 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан (далее – УПК).

Сноска. Пункт 3-1 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

3-2. По части второй статьи 68 УК решение вопроса о прекращении дела о совершении тяжкого преступления, не связанного с причинением смерти или тяжкого вреда здоровью человека, возможно, если данное преступление совершено впервые лицами, исчерпывающий перечень которых указан в части второй статьи 68 УК.

Положения части второй статьи 68 УК применяются в отношении лиц, совершивших тяжкое преступление, не связанное с причинением смерти или тяжкого вреда здоровью человека, при наличии совокупности следующих оснований:

тяжкое преступление, не связанное с причинением смерти или тяжкого вреда здоровью человека, совершено впервые, лицами, не достигшими совершеннолетия, беременными женщинами, женщинами, имеющих малолетних детей, мужчинами, воспитывающими в одиночку малолетних детей, женщинами в возрасте пятидесяти восьми и свыше лет, мужчинами в возрасте шестидесяти трех и свыше лет;

совершенное виновным лицом деяние относится к категории тяжких преступлений, не связанных с причинением смерти или тяжкого вреда здоровью человека;

состоялось примирение лица, совершившего преступление, с потерпевшим, заявителем, в том числе в порядке медиации;

лицо, совершившее преступление, загладило причиненное преступлением потерпевшему, заявителю вред.

В случае отсутствия хотя бы одного из перечисленных оснований применение части второй статьи 68 УК недопустимо.

В случае освобождения несовершеннолетнего лица от уголовной ответственности за совершение тяжкого преступления, не связанного с причинением смерти или тяжкого вреда здоровью человека, к нему применяются принудительные меры воспитательного воздействия.

Сноска. Пункт 3-2 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

4. При решении вопроса о применении части второй статьи 68 УК к лицу, совершившему тяжкое преступление, не связанное с причинением смерти или тяжкого вреда здоровью, под преступлением, совершенным впервые, следует понимать деяние, которое лицо фактически совершает в первый раз, либо деяние, совершенное не в первый раз, но если за ранее совершенное преступление лицо было в установленном законом порядке освобождено от уголовной ответственности или полностью освобождено от наказания, либо судимость была погашена или снята (статья 79 УК).

Лицо, совершившее два и более преступлений (при неоднократности или реальной совокупности), в целом не может быть признано лицом, совершившим преступление впервые. В то же время по первому эпизоду обвинения лицо следует считать совершившим преступление впервые.

Сноска. Пункт 4 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 11.07.2003 N 6; с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

5. К вреду, подлежащему заглаживанию лицом, совершившим уголовное правонарушение, следует относить любой вред, причиненный потерпевшему, заявителю уголовным правонарушением: моральный, физический и имущественный, при этом должны учитываться не только прямые, но и косвенные потери, связанные с уголовным правонарушением, в том числе расходы, понесенные в связи с участием на предварительном следствии и в суде, включая расходы на представителя.

Заглаживание вреда может выражаться в восстановлении поврежденного имущества, возврате похищенного или предоставлении равноценного имущества, выплате денежной компенсации, приобретении лекарств, санаторно-курортных путевок, принесения извинения потерпевшему, заявителю и других формах, не запрещенных законом. <*>

Сноска. Пункт 5 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 11.07.2003 N 6; от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

6. Надлежит тщательно выяснять, какой именно вред причинен потерпевшему, заявителю и в полном ли объеме он заглажен лицом, совершившим уголовное правонарушение. Компенсация за причиненный вред должна быть достаточной с точки зрения потерпевшего, заявителя, а не лица, совершившего уголовное правонарушение.

Органы уголовного преследования и суд не вправе изменять требования потерпевшего, заявителя об объеме вреда, подлежащего заглаживанию.

Наличие спора между сторонами об объеме возмещения вреда свидетельствует о том, что примирение не состоялось, и в этой ситуации лицо, совершившее уголовное правонарушение, не может быть освобождено от уголовной ответственности на основании статьи 68 УК.

Заглаживание вреда должно быть реальным, предшествовать примирению сторон и принятию решения об освобождении лица, совершившего уголовное правонарушение, от уголовной ответственности. Добровольный отказ потерпевшего, заявителя от требований к лицу, совершившему уголовное правонарушение, о заглаживании вреда не может расцениваться как невыполнение им обязанности загладить этот вред и сам по себе не может быть препятствием для примирения сторон.

Для применения статьи 68 УК не имеет значения, кем заглажен вред: самим лицом, совершившим уголовное правонарушение, или по его просьбе родственниками, другими лицами либо организациями.

Сноска. Пункт 6 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 11.07.2003 N 6; от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

7. Примирение выражается в просьбе потерпевшего, заявителя прекратить уголовное дело, возбужденное против лица, совершившего уголовное правонарушение. Волеизъявление потерпевшего, заявителя оформляется письменным заявлением или отражается в протоколах его допроса на стадии предварительного расследования либо в протоколе судебного заседания.

При ходатайстве потерпевшего, заявителя о смягчении наказания обвиняемому (подсудимому) в связи с отсутствием к нему материальных претензий орган, ведущий уголовный процесс, обязан выяснять, состоялось ли между лицом, совершившим уголовное правонарушение, и потерпевшим, заявителем примирение, и имеются ли иные основания, необходимые для применения статьи 68 УК.

Сноска. Пункт 7 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 11.07.2003 N 6; от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

8. Факт добровольного и свободного волеизъявления потерпевшим, заявителем при осуществлении им права на примирение входит в предмет доказывания по делу. Заявление потерпевшего, заявителя о примирении, поданное под принуждением со стороны кого бы то ни было, не может служить основанием для освобождения лица, совершившего уголовное правонарушение, от уголовной ответственности.

Участие других лиц (родственников, друзей, сослуживцев, представителей государственных организаций или общественных объединений и т.д.) с согласия сторон в процедуре примирения само по себе не исключает добровольности и свободы волеизъявления потерпевшим, заявителем права на примирение.

Органы уголовного преследования и суд не вправе участвовать в каких бы то ни было целях в самом процессе примирения сторон, они лишь должны разъяснять потерпевшему, заявителю и лицу, совершившему уголовное правонарушение, право, основания и порядок примирения.

Сноска. Пункт 8 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 11.07.2003 N 6; от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

9. Органам уголовного преследования и судам необходимо строго соблюдать требования закона при придании лицам статуса потерпевшего, исключить из практики случаи как необоснованного отказа в признании потерпевшим, так и незаконного наделения правами потерпевшего лиц, которые фактически таковыми не являются.

В соответствии со статьей 71 УПК потерпевшим может быть как физическое, так и юридическое лицо. Органы уголовного преследования и суд должны проверять полномочия представителя юридического лица, участвующего в деле в качестве представителя потерпевшего, на примирение с лицом, совершившим преступление. Такие полномочия должны быть отражены в доверенности на участие в деле.

Сноска. Пункт 9 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 11.07.2003 N 6; от 21.04.2011 N 1(вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

9-1. Освобождение лица от уголовной ответственности в связи примирением на основании частей первой, второй статьи 68 УК допускается лишь при наличии потерпевшего (физического или юридического лица), заявителя.

На основании части третьей статьи 68 УК лицо, указанное в части первой или второй статьи 68 УК, может быть освобождено от уголовной ответственности и при отсутствии потерпевшего, заявителя при условии, что оно чистосердечно раскаялось и загладило вред, причиненный уголовным правонарушением, охраняемым законом интересам общества или государства.

По делам о коррупционных преступлениях, перечень которых дан в пункте 29 статьи 3 УК, применение статьи 68 УК не допустимо.

Сноска. Постановление дополнено пунктом 9-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 21.04.2011 N 1 (вводится в действие со дня официального опубликования); с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

9-2. В соответствии с частью первой статьи 36 УПК право на прекращение уголовного дела с освобождением лица от уголовной ответственности на основании частей второй и третьей статьи 68 УК имеют: на досудебной стадии - прокурор и с его согласия следователь или орган дознания, на стадии судебного разбирательства - суд (судья) по ходатайству стороны или по собственной инициативе.

Сноска. Постановление дополнено пунктом 9-2 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 21.04.2011 N 1 (вводится в действие со дня официального опубликования); с изменением, внесенным нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

10. Примирение с лицом, совершившим преступление, несовершеннолетнего потерпевшего (в возрасте от четырнадцати до восемнадцати лет) либо признанного ограниченно дееспособным возможно лишь с согласия законного представителя потерпевшего.

Круг лиц, которые могут быть законными представителями, определен в пункте 13 статьи 7 УПК и расширительному толкованию не подлежит. <*>

Сноска. Пункт 10 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 11.07.2003 N 6; от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

10-1. Положения статьи 68 УК (Освобождение от уголовной ответственности в связи с примирением) не применяются в случаях, указанных в части четвертой статьи 68 УК.

В силу требований части третьей статьи 6 УК (обратная сила уголовного закона) положения пункта 8) части четвертой статьи 68 УК распространяются лишь на лиц, ранее освобожденных от уголовной ответственности в связи с примирением сторон за преступление, совершенное после 10 января 2020 года.

Срок давности привлечения к уголовной ответственности за преступление, по которому лицо было освобождено от уголовной ответственности в связи с примирением сторон, исчисляется по правилам части первой статьи 71 УК с момента совершения данного преступления за исключением случаев, предусмотренных частью четвертой статьи 71 УК.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 10-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
11. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

12. Близкими родственниками потерпевшего являются его родители, дети, усыновители (удочерители), усыновленные (удочеренные), полнородные и не полнородные братья и сестры, дедушка, бабушка, внуки. Этот перечень лиц, содержащийся в пункте 11 статьи 7 УПК, является исчерпывающим и расширительному толкованию не подлежит.

Сноска. Пункт 12 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 11.07.2003 N 6; от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

13. В соответствии с законом норма, предусмотренная частью первой статьи 68 УК, обязательна для применения органами уголовного преследования и судом при наличии указанной в ней совокупности оснований для освобождения лица от уголовной ответственности.

Неразъяснение органом досудебного расследования подозреваемому и (или) потерпевшему их прав, предусмотренных пунктом 15) части девятой статьи 64 и пунктом 8) части шестой статьи 71 УПК, а также неприменение им правил части первой статьи 68 УК при наличии согласия сторон на примирение, являются существенным нарушением закона. При установлении указанных нарушений суд обязан частным постановлением довести об этом до сведения прокурора для принятия соответствующих мер.

Сноска. Пункт 13 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 11.07.2003 N 6; с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

13-1. Применение норм закона, предусмотренных частями второй и третьей статьи 68 УК, является необязательной (факультативной).

При применении указанных норм закона надлежит учитывать наряду с позицией потерпевших, заявителей, характер и степень общественной опасности деяния, данные, характеризующие лицо, совершившее уголовное правонарушение, наступившие последствия от уголовного правонарушения и другие существенные обстоятельства дела.

Сноска. Постановление дополнено пунктом 13-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.07.2003 N 6; с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 21.04.2011 N 1 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

13-2. Применение статьи 68 УК с прекращением производства по делу в части, возможно, и при наличии совокупности и неоднократности преступлений в отношении тех преступлений и эпизодов, по которым примирение достигнуто. При этом производство по преступлениям, по которым примирение не состоялось или законом не допустимо, продолжается в соответствии с УПК.

В случаях совершения преступления в соучастии применение статьи 68 УК возможно в отношении только тех лиц, которые примирились с потерпевшим, заявителем. Производство по делу в отношении соучастников преступления, которые не достигли примирения с потерпевшим, заявителем, продолжается в соответствии с УПК.

По делам о неоднократных преступлениях, рассматриваемых в одном производстве, лицо, в отношении которого по предыдущему эпизоду обвинения применены положения части первой статьи 68 УК, не относится к числу лиц, перечисленных в пункте 8) части четвертой статьи 68 УК, поскольку на момент совершения последующего преступления это лицо не являлось лицом, ранее освобожденным от уголовной ответственности в связи с примирением сторон за ранее совершенное преступление.

Сноска. Постановление дополнено пунктом 13-2 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.07.2003 N 6; с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 21.04.2011 N 1 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

14. Закон допускает применение статьи 68 УК по делам о преступлениях, одновременно посягающих на два и более объекта (например, хулиганство, воинские преступления и т.д.). По такой категории дел орган, ведущий уголовный процесс, обязан в соответствии с законом признавать потерпевшими всех лиц (в том числе и юридических лиц), которым непосредственно преступлением причинен моральный, физический или имущественный вред.

Если примирение не состоялось хотя бы с одним из потерпевших, лицо, совершившее преступление, освобождению от уголовной ответственности на основании ст. 68 УК не подлежит.

Сноска. Пункт 14 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 11.07.2003 N 6; от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

15. В соответствии с частью первой статьи 36 УПК при наличии оснований для применения статьи 68 в случаях, предусмотренных частью первой статьи 65, статьями 66, 67, частями второй, третьей статьи 68, частями первой, третьей статьи 83, а также примечаниями к статьям 441, 442, 444, 445, 446, 447, 448, 453 УК суд вправе прекратить уголовное дело либо постановить обвинительный приговор с освобождением лица, совершившего преступление, от уголовной ответственности.

Постановление о прекращении уголовного дела может быть вынесено на стадии предварительного слушания и на любой стадии главного судебного разбирательства.

Приговор может быть постановлен лишь по завершению главного судебного разбирательства.

Приговор постановляется и в тех случаях, когда суд признает, что в действиях лица, переданного суду по обвинению в совершении тяжкого или особо тяжкого преступления, фактически содержится состав по которому может быть применена статья 68 УК.

Сноска. Пункт 15 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 11.07.2003 N 6; от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

16. Прекращение уголовного дела на основании статьи 68 УК закон относит к освобождению от уголовной ответственности по нереабилитирующим основаниям. До прекращения дела лицу, совершившему преступление, и потерпевшему, заявителю должны быть разъяснены правовые последствия основания прекращения дела и право на возражение против прекращения по этому основанию. Потерпевшему, заявителю также следует разъяснить, что он не вправе после прекращения дела по статье 68 УК ставить вопрос о возобновлении уголовного преследования в отношении того же лица по тому же обвинению.

В соответствии с частью пятой статьи 36 УПК прекращение дела не допускается, если подозреваемый, обвиняемый, подсудимый или потерпевший, заявитель против этого возражают. В таком случае производство по делу продолжается в обычном порядке. <*>

Сноска. Пункт 16 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 11.07.2003 N 6; от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

17. Постановление о прекращении уголовного дела, вынесенное органом уголовного преследования или судом, а также приговор должны отвечать общим требованиям, предъявляемым законом к таким процессуальным документам (соответственно части второй, третьей и четвертой статьи 288, статьи 327, 344, 395, 396, 397, 398, 401 УПК). Помимо того в нем должна быть также дана юридическая оценка деянию с указанием категории преступления по степени тяжести, отмечена добровольность состоявшегося примирения, указано, в чем конкретно заключалось заглаживание причиненного вреда, а в случаях применения части второй статьи 68 УК к лицу, совершившему тяжкое преступление, не связанного с причинением смерти или тяжкого вреда здоровью человека, кроме того, подтверждено, что лицо впервые совершило это преступление. <*>

Сноска. Пункт 17 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 11.07.2003 N 6; от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

18. Заявление о примирении возможно только на стадии досудебного расследования и в суде первой и апелляционной инстанции. Орган уголовного преследования и суд обязаны при наличии предусмотренной законом совокупности оснований для освобождения лица от уголовной ответственности в связи с примирением с потерпевшим, заявителем, обсудить вопрос о применении статьи 68 УК и мотивировать принятое решение.

Сноска. Пункт 18 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 11.07.2003 N 6; от 21.04.2011 N 1(вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

19. В суде кассационной инстанции освобождение от уголовной ответственности на основании статьи 68 УК допустимо только в том случае, если в суде первой или апелляционной инстанции были установлены обстоятельства, дающие основания для применения статьи 68 УК, однако суд незаконно или необоснованно не применил этот закон.

Сноска. Пункт 19 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 21.04.2011 N 1 (вводится в действие со дня официального опубликования); с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

20. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 20 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

Председатель Верховного Суда
Республики Казахстан
Секретарь Пленума,
судья Верховного Суда
Республики Казахстан