2001-2005 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының халқы арасында йод тапшылығынан науқастанудың алдын алу туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы. 2001 жылғы 5 қазан N 1283 Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2003.02.14. N 159 қаулысымен.

Республика халқының арасында кеңінен таралған йод жеткіліксіздігінің алдын алу және оны жою мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

1. Қоса беріліп отырған 2001-2005 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының халқы арасында йод тапшылығынан науқастанудың алдын алу бағдарламасы (бұдан әрі - Бағдарлама) бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау ісі жөніндегі агенттігі жыл сайын 20 қаңтардан кешіктірмей Қазақстан Республикасының Үкіметіне Бағдарламаның орындалуы туралы жиынтық ақпарат ұсынсын.

3. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары И.Н.Тасмағамбетовке жүктелсін.

4. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2001 жылғы 5 қазандағы
N 1283 қаулысымен
бекітілген

2001-2005 жылдарға арналған Қазақстан
Республикасының халқы арасында йод тапшылығынан
науқастанудың алдын алу
БАҒДАРЛАМАСЫ

Бағдарламаның паспорты

Атауы - "2001-2005 жылдарға арналған
Қазақстан Республикасының халқы
арасында йод тапшылығынан
науқастанудың алдын алу туралы"
Әзірлеу үшін - Қазақстан Республикасы
негіздеме Президентiнің "Қазақстанның 2030
жылға дейiнгi Даму стратегиясын одан
әрi iске асыру жөнiндегi шаралар
туралы" 2000 жылғы 17 ақпандағы
N 344 Жарлығы "Азаматтардың
денсаулығы, бiлiмi мен игiлiгі"
төртінші ұзақ мерзiмдi басымдық
бөлiгiнде
Негізгі - Қазақстан Республикасының
әзірлеуші Денсаулық сақтау iсi жөнiндегi
агенттiгi, "Қазақстан
Республикасының Тағам институты" ЖАҚ
Мақсаты - Республика халқының қажеттiлiгiн
йодпен толық қамтамасыз ету, йод
жеткiлiксiздiгiн азайту және
организмде йодтың жетiспеушiлiгiнен
туындайтын аурулардың алдын алу
Міндеттері - Бағдарламаның мақсатын iске асыру
үшiн мынадай мiндеттердi шешу көзделедi:
- кез келген дәрежедегi аурулармен
ауыратын мектеп жасындағы
балалардың үлесiн сирек кездесетiн
деңгейге дейiн азайту;
- туа бiткен гипотиреоздiң жиiлiгiн
сирек кездесетiн деңгейге дейiн жеткiзу;
- 2002 жылға дейiн Қазақстанда
барлық халықтың 90%-ының
йодталған тұзды пайдалануына қол жеткiзу
Бағдарламаны - халықты йодпен байытылған тамақ
іске асырудың өнiмдерiмен қамтамасыз ету және
негізгі Қазақстан Республикасы халқының
бағыттары арасында йод тапшылығынан
науқастанудың таралуына және йодпен
байытылған өнiмдердiң йодталу
сапасына мониторинг жүйесiн жасау.
Йодпен байытылған тамақ өнiмдерiн
әзiрлеу саласындағы нормативтiк
құқықтық кесiмдердi жетілдiру және
олардың орындалуына бақылауды күшейту.
Бағдарламаны орындаушыларды және
халықты бұқаралық ақпарат құралдары
арқылы ғылыми-әдiстемелiк және
ақпараттық қамтамасыз ету
Қаржыландыру - Бағдарламаны қаржылық қамтамасыз
көздері ету республикалық және жергiлiктi
қаржы есебiнен, тиiстi жылы
мемлекеттiк органдарға бөлiнген
сомасы шегiнде жүзеге асырылатын
болады. Сонымен қатар халықаралық
ұйымдар мен донор елдердiң гранттары мен
ресурстары есебiнен техникалық және
консультативтiк көмек, йодпен
байытылған тамақ өнiмдерiн өндiрiсiнiң
қаражаттары желiсi бойынша жүзеге
асырылатын болады.
Бағдарламаны - Қазақстан Республикасы халқының
іске асырудан арасында йод тапшылығынан
күтілетін түпкі науқастануды жою
нәтиже
Іске асыру - 2001-2005 жылдар
мерзімдері

Кіріспе

Қоршаған ортада йодтың жетiспеушiлiгiне байланысты аурулар Қазақстан Республикасы денсаулық сақтауының ең елеулi проблемаларының бiрi болып табылады.
Топырақ пен суда йодтың тапшылығы және осының салдарынан жергiлiктi тамақ өнiмдерiнде оның жетiспеушiлiгi ұдайы йод жеткiлiксiздiгiне себеп болып, ақыл-ой дамуы мен бой өсуiнiң iркiлiсiнен парасат коэффициентiнiң төмендеуi, гипотиреоз бен қалқанша безiнiң ұлғаюы (жемсау) сияқты науқастардың өскелең таралуына алып келедi. Йодтың жетiспеушiлiгi балаларда сәби кезінде меңiреулiкке әкелiп соқтыратын қайтымсыз психикалық ауытқуды, ал жүктi әйелдерде - өздiгiнен түсiк тастауды, өлi туудың артуын, ұрықтың туа бiткен кемшiндiгiн, жасқа жетпей шетiнеудiң көбеюiн тудыруы мүмкiн. Сөйтiп, ұдайы йод жеткiлiксiздiгiнің мәнi оның салдарының халықтың, әсiресе балалар мен жасөспiрiмдердiң денсаулығына елеулi түрде әсер ететiн ауырлығымен айқындалады, сондай-ақ халықтың еңбек өнiмдiлiгiнiң төмендеуiнен (еске сақтаудың нашарлауы, ақыл-ой коэффициентiнiң төмендеуi, жұқпалы дертке қарсы қорғаныш тетiктерiнің әлсiреуi және т.б.) және мүгедектер, әсiресе бала кезiнен мүгедек болғандар санының өсуiнен көрiнетiн әлеуметтiк-экономикалық маңызды проблема болып табылады.
Йод тапшылығына байланысты аурулардың алдын алу оңай және оны дұрыс шешкен кезде йод тапшылығынан науқастанудың (ЙТН) алдын алуға әбден болады. Дүниежүзiлiк денсаулық сақтау ұйымы мен ЮНИСЕФ бұл мәселеге ерекше назар аударып отыр, олар барлық елге йод тапшылығы жай-күйiнiң алдын алу жөнiндегi iс-шаралар кешенiн жүргiзудi ұйымдастыруды ұсынды және 2005 жылға қарай бұл науқасты жою мiндетiн қойды.

1. Проблеманың қазiргi жай-күйiн талдау

Қазақстанның аумағының жартысында топырақта, суда және тамақ өнiмдерiнде йодтың жетiспеушiлiгi анықталып отыр, ал жемсау ошақтарының таралуы 14 облыстың 11-iнде тiркелген. Жемсаудың таралуы Қазақстанның оңтүстiгi мен шығысында асқынып тұр. Алайда, аудандастыруға негiз болған зерттеулердің 70-шi жылдардың деректерi екендiгiн айта кету керек. Және егер, йод тапшылығынан науқастанудың таралуына және таралу шекарасының кеңеюiне әсер ететiн экологиялық ахуалдың, әлеуметтiк-тұрмыстық жағдайлардың соңғы жылдары нашарлағанын ескерсек, онда бұл деректер нақтылауды қажет етедi. Қазiргi кезде бұл зерттеулердi жекелеген ынтагерлер ғана жүргiзуде. 1992-1993 жылдары қазақстандық, ресейлiк, американдық ғалымдардың қатысуымен жүргiзілген соңғы ірi зерттеудің деректерi бойынша Қазақстанның оңтүстiгiнде туа бiткен гипотиреоздiң жоғары жиiлiгi (6-7%) байқалған, ол, әсiресе, жемсаумен ауыратын әйелдерден туылған балаларда көп кездеседi және 14%-дық елеулi деңгейге жеткен. ЮНИСЕФ сарапшыларының "Қазақстан Республикасындағы йод тапшылығына байланысты аурулар" құжатына (1994 ж.) және Алматы дәрiгерлердiң бiлiмiн жетiлдiру институты эндокринология кафедрасы қызметкерлерiнiң деректерiне (1996 ж.) қарағанда Алматы қаласының ауруханаларында неонатальдық гипотиреоздің жиілiгi 7,2%-ды құрайды. Бұл адам организмiн йодпен қамтамасыз етудiң тиiмдi бағдарламалары бар елдердегi неонатальдық гипотиреоз оқиғаларынан 150-300 есе көп. Шығыс Қазақстан облысы Марқакөл және Қатонқарағай аудандарының балалары арасындағы жемсаудың (көрiнетiн) таралуы 12-35%-ды, Оңтүстiк Қазақстан облысы Кентау қаласының оқушылары арасында жемсаудың жалпы таралуы 26%-ды құрайды. Жемсаудың аталған аудандардағы ересек тұрғындар арасында таралуы 50-60%-ға жетедi. Мұндай жағдайды мемлекеттің мұқият қадағалауын, жедел де, тиiмдi алдын алу және емдеу iс-шараларын ұйымдастыруды қажет ететiн ұлттық апат ретінде қарау қажет.
Республикада бұрын жүргiзiлген барлық балалар мен жүктi әйелдерге антиструмин беру, нанды йодтау сияқты йод тапшылығы жағдайының алдын алу жөнiндегi шаралар қазiр қаржыландырудың жеткiлiксiздiгiне байланысты iс жүзiнде жүзеге асырылмайды. "Аралтұз" АҚ республиканың йодталған тұзға бүкiл сұранысын қамтамасыз етуге қабiлеттi болса да, тұзды йодтау тек "Аралтұз" АҚ-да аз ғана мөлшерде жүзеге асырылады. Йодталған тұз өндiру көлемiнiң төмендеуi iшкi рынокта әртүрлi шағын кәсiпорындар шығаратын және басқа да елдерден әкелiнетiн йодталмаған тұздың ауқымды көлемiнiң болуымен түсiндiрiледi.
Тұзды сақтау шарттары бұзылған, ұзақ сақтаған жағдайда ондағы йодтың мөлшерi азаятындықтан, тек ас тұзын йодтау организмнiң йодқа қажеттiлiгiн толық қанағаттандыра алмайды. Қазiргi уақытта тұзды йодтаумен қатар басқа да йодпен байытылған тамақ өнімдерi танылып отыр. Тамақ өнiмдерiн йодпен байытудың артықшылығы физиологиялық тәулiктiк орташа қажеттiлiктi ескере отырып, йодтың организмге қосымша түсуiн қажет ететiн халықты барынша көбiрек қамту тұрғысынан ақталады.

2. Бағдарламаның мақсаты мен мiндеттерi

Бағдарламаның негiзгi мақсаты республика халқының йодқа қажеттілігiн толық қамтамасыз ету, йод жеткiлiксiздiгiнiң салдарларын азайту және организмде йод жетiспеушiлiгiнен туындайтын аурулардың алдын алу болып табылады.

Бағдарламаның негiзгi мiндеттерi:
- жемсауы кез келген дәрежедегi мектеп жасындағы балалардың үлесiн
сирек кездесетiн деңгейге дейiн төмендету;
- туа бiткен гипотиреоздiң жиiлiгiн сирек кездесетiн деңгейге дейiн
жеткiзу;
- Қазақстанда өндiрiлетiн әрi халық және ауыл шаруашылығы малдары
тамаққа пайдалануға арналған тұз бен ашытқыны жаппай йодтауды 2002 жылға
дейiн қамтамасыз ету;
- барлық халықтың 90%-ының йодталған тұзды және ашытқыны тұтынуына
қол жеткiзу;
- физиологиялық тәулiктiк орташа қажеттілiктi ескере отырып, йодпен
байытылған тамақ өнiмдерiнiң өндiрiсiне ықпал жасау.

3. Бағдарламаның негiзгi бағыттары мен iске асыру
тетiктерi

1) Йод тапшылығынан науқастануды жоюдың жалпы мақсаты шеңберiнде бақылаудың жақсы қалыптасқан және бәрiн қамтитын жүйесiнiң маңызды мәнi бар, сондықтан:
- йод жеткiлiксiздiгiне байланысты науқастануды мақсатты түрде жою бойынша мониторинг жүйесiн белгiлеу;
- йодталған тұз бен йодпен байытылған тамақ өнiмдерiнің сапасын оларды өндiру және сауда желiлерiне сатуға түскен кезiнде қазiргi заманғы әдiстердi, оның iшiнде талдаудың жедел әдiстерiн пайдалана отырып, бақылауды жүзеге асыру;
- Қазақстан Республикасының халқы арасында йод тапшылығынан науқастанудың мониторингi жүйесiн әзiрлеу;
- әлеуметтiк маркетингтi (халықтың йодталған тұзды басым пайдалануы туралы бiлiмдердi тарату, тағам жөнiндегi ғалымдарды, мамандарды тарта отырып, педиатрлар, йодпен байытылған тамақ өнiмдерiн өндiрушiлер және т.б. үшiн оқу курстары мен семинарлар ұйымдастыру, әртүрлi плакаттар, жарнамалар, буклеттер, әдiстемелiк ұсынымдар және т.б. дайындау) жүргiзу;
- тұзды, ашытқыны және тамақ өнiмдерін йодтау процесiне йодтың, тұзды, ашытқыны және тамақ өнiмдерiн сапалы буып-түюге арналған шикiзаттың түрлi нысандарын сатып алу жөнiнде халықаралық ұйымдармен келiсiмдер жасасу;
- халықты йодпен қамтамасыз ету мен йод тапшылығы ауруларын жоюға бағытталған халықаралық жобалар мен бағдарламаларды iске асыру жөнiндегi халықаралық ұйымдардың жұмысына қатысу;
- халықаралық заңнаманың осы проблема жөнiндегi практикасын зерделеу, қорыту және пайдалану қажет.
2) Қазақстан Республикасының йодпен байытылған тамақ өнiмдерi жөнiндегi қолданылып жүрген нормативтiк техникалық құжаттамасын әзiрлеу және халықаралық нормалармен сәйкес келтiру.
3) Бағдарламаны орта мерзiмдi перспективада кадрлық, ғылыми-әдiстемелiк және ақпараттық қамтамасыз ету тұз, ашытқы мен тамақ өнiмдерiн өндiрушiлердi йодтаудың қажеттiлiгi туралы, йод жетiспеушiлiгiнiң балалардың ақыл-ой дамуына зиянды әсер ететiндiгi туралы ақпараттандыруды, халықты тағамдағы йод тапшылығының қауіптiлiгi және мамандарды тарта отырып бұқаралық ақпарат құралдары арқылы алдын алу шаралары туралы мiндеттi түрде хабарландыруды қамтитын бiрқатар iс-шаралардың iске асырылуын көздейдi. Қазақстан аймақтарында йодталған тамақ өнiмдерiн қолдану және бағдарламаның тиiмдiлiгiн бағалау арқылы йод тапшылығы ауруларының алдын алу бойынша отандық және шетелдiк озық тәжiрибенi тарату.
Бағдарламаны орындаушыларды бағалау мен мониторингтiң жаңа әдiстерiне халықаралық ұйымдар арқылы (келiсiм бойынша) оқыту мүмкiндiгiн көздеу.

4. Бағдарламаны қаржылық қамтамасыз ету

Бағдарламаны қаржылық қамтамасыз ету республикалық және жергiлiктi қаржы есебiнен, тиiстi жылы мемлекеттiк органдарға бөлiнген сомасы шегiнде жүзеге асырылатын болады. Сонымен қатар халықаралық ұйымдар мен донор елдердiң гранттары мен ресурстары есебiнен техникалық және консультативтiк көмек, йодпен байытылған тамақ өнiмдерi өндiрiсiнiң қаражаттары желiсi бойынша жүзеге асырылатын болады.

5. Бағдарламаны iске асырудан күтiлетiн нәтиже

Бағдарламаны қабылдау мен iске асырудың әлеуметтiк-экономикалық тиiмдiлiгi халықтың сырқаттануын азайтудан, қайтыс болуды қысқартудан, сондай-ақ физиологиялық нормаларға сәйкес организмдi йодпен байытуға байланысты халықтың парасат деңгейiн елеулi түрде арттырудан тұрады.

6. Бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар
жоспары

N Іс-шараның атауы Аяқтау нысаны Орындау Жауапты Р\с мерзім. орындау. дері шылар

1 Тұз, ашытқы өндiретiн Қазақстан 2001- ДСА, тұз,
кәсiпорындарды тұзды, Республикасының 2002 ашытқы өндіру.
ашытқыны йодтауға Үкіметіне ж.ж. лер (келісім
арналған қазiргі ақпарат бойынша)
заманғы аппараттармен
жабдықтауға шаралар
қабылдау

2 Йодпен байытылған Йодтың әртүрлі 2002 ж. ДСА, ЭСМ, йодпен
тұзды, ашытқыны және нысандарын байытылған тұзды
тағам өнiмдерін қолдану жөнін. және ашытқыны,
йодтаудың жұмыс істеп дегі норматив. тамақ өнімдерін
тұрған технологиясын тік-техникалық өндірушілер
йодтың әртүрлi құжаттама (келісім бойынша)
нысандарын пайдалану
арқылы жетiлдiру
жөнiндегi шараларды
қабылдау

3 Бақылаушы органдарды Бұйрық 2001- ДСА, ЭСМ
йодпен байытылған 2002
тұздағы, ашытқыдағы ж.ж.
және тамақ өнiмдерiндегi
йодты анықтауға арналған
жедел құралдармен және
реактивтермен қамтамасыз
ету

4 Иодталған тұзды, Қазіргі заманғы 2002 ж. ДСА, ЭСМ, йодпен
ашытқыны, йодпен талаптарды байытылған тұзды,
байытылған басқа да ескерген норма. ашытқыны және
тамақ өнiмдерiн сапалы тивтік-техни. тағам өнімдерін
қаптамамен қамтамасыз калық құжаттама өндірушілер
ету жөнiнде шаралар (келісім бойынша)
қабылдау; йодталған
тұзда, ашытқыда және
йодпен байытылған
тамақ өнiмдерiнде
йодтың сақталуы үшiн
оларды тасымалдау мен
сақтаудың шарттарын
дұрыс орындау

5 Иод тапшылығынан Бұйрық 2002- ДСА
науқастанудан зардап 2005
шегетiн адамдарды ж.ж.
iшiнара (балалар, бала
туу жасындағы әйелдер)
тексеруді ұйымдастыру

6 Азық-түлiктердi йодтау Бұйрық 2002 ж. ДСА
сапасының мониторингін бастап
ұйымдастыру және (жылына
жүргiзу бір рет)

7 Биологиялық монито. Бұйрық 2002- ДСА, "ҚР Тағам
рингті (зәрмен 2005 институты" ЖАҚ
йодтың шығарылуы ж.ж. (келісім бойынша)
арқылы халықтың (үш
йодпен қамтамасыз жылда
етiлуiн бағалау) бір рет)
ұйымдастыру және
жүргізу

8 Тағамда йодтың бұқаралық 2002- ДСА, "ҚР Тағам
жеткiлiксiздiгiнің терiс ақпарат 2005 институты" ЖАҚ
әсерi және олардың алдын құралдарына ж.ж. (келісім бойынша),
алу шаралары туралы ақпарат СӨСҚ ҒО,
бұқаралық ақпарат МАКМ
құралдары арқылы халыққа
ақпарат беру және ол
туралы iлiмдi тарату

9 Йод тапшылығының бұқаралық 2002- ДСА, "ҚР Тағам
проблемалары және ақпарат 2005 институты" ЖАҚ
олардың алдын алу құралдарына ж.ж. (келісім бойынша),
шаралары туралы iлiмдi ақпарат СӨСҚ ҒО
медицина қызметкерлерi
арасында тарату,
жарнамалар, плакаттар,
буклеттер, әдiстемелiк
ұсынымдарды дайындау
және т.б.

10 Халықаралық ұйымдар Бірлескен 2002- ДСА, халықаралық
арқылы жаңа бағалау келісім 2005 ұйымдар (келісім
әдiстерiне және ж.ж. бойынша)
мониторингке үйрету
мүмкiндiктерiн көздеу

11 Медициналық оқу Бұйрық 2002 ж. ДСА, "ҚР Тағам
орындарында мамандарды институты" ЖАҚ
даярлау бағдарламасына (келісім бойынша)
йод тапшылығының алдын
алудың және бақылау
әдiстерiнiң мәселелерiн
енгiзу
__________________________________________________________________________

О профилактике йододефицитных расстройств среди населения Республики Казахстан на 2001-2005 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 5 октября 2001 года N 1283. Утратило силу - постановлением Правительства РК от 14 февраля 2003 г. N 159

В целях профилактики и ликвидации йодной недостаточности, получившей широкое распространение среди населения республики, Правительство Республики Казахстан постановляет:
1. Утвердить прилагаемую Программу "О профилактике йододефицитных расстройств среди населения Республики Казахстан на 2001-2005 годы" (далее - Программа).
2. Агентству Республики Казахстан по делам здравоохранения представлять Правительству Республики Казахстан ежегодно, не позднее 20 января, сводную информацию о выполнении Программы.
3. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на Заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан Тасмагамбетова И.Н.
4. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан

Утверждена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 5 октября 2001 года N 1283

Программа
О профилактике йододефицитных расстройств среди
населения Республики Казахстан на 2001-2005 годы

Паспорт Программы

Наименование - "О профилактике йододефицитных расстройств среди

населения Республики Казахстан на 2001-2005 годы"

Основание для - Указ Президента Республики Казахстан от 17 февраля

разработки 2000 года N 344 U000344_ "О дальнейших мерах по

реализации стратегии развития Казахстана до 2030

года" в части долгосрочного четвертого

приоритета: "Здоровье, образование и благополучие

граждан"

Основной разработчик - Агентство Республики Казахстан по делам

здравоохранения, ЗАО "Институт питания

Республики Казахстан"

Цель - полное обеспечение йодом потребности населения

республики, снижение йодной недостаточности и

предупреждение заболеваний, вызываемых

нехваткой йода в организме

Задачи - для реализации цели Программы предусматривается

решить следующие задачи:

- снизить до спорадического уровня долю лиц

школьного возраста с заболеваниями любой

степени;

- довести до спорадического уровня частоту

врожденного гипотиреоза;

- обеспечить до 2002 года повсеместное

йодирование соли, производимой в Казахстане и

предназначенной для употребления в пищу

населением;

- довести потребление йодированной соли с

охватом 90% всего населения

Основные направления - обеспечение населения пищевыми продуктами,

реализации Программы обогащенными йодом и создание системы

мониторинга за распространенностью

йододефицитных нарушений среди населения

Республики Казахстан и качеством йодирования

продуктов, обогащенных йодом.

Совершенствование нормативных, правовых актов в

сфере разработки продуктов питания, обогащенных

йодом и усилением контроля за их исполнением.

Научно-методическое и информационное

обеспечение исполнителей Программы и населения

через средства массовой информации

Источники - финансовое обеспечение Программы за счет

финансирования производителей продуктов питания, обогащенных

йодом

Ожидаемый конечный - ликвидация йододефицитных нарушений среди

результат по населения Республики Казахстан

реализации Программы

Сроки реализации - 2001-2005 годы

Введение

Заболевания, связанные с недостатком йода в окружающей среде, являются одной из серьезных проблем здравоохранения Республики Казахстан.
Дефицит йода в почве и воде, и вследствие этого его нехватка в местных продуктах питания является причиной хронической йодной недостаточности, приводящей к эндемическому распространению таких нарушений, как снижение коэффициента интеллекта, вследствие задержки умственного развития и роста, гипотиреозу и увеличению щитовидной железы (зоб). В раннем возрасте у детей нехватка йода может вызвать необратимые психические расстройства, приводящие к кретинизму, а у беременных - самопроизвольные аборты, повышение мертворождаемости, врожденные аномалии плода, увеличение перинатальной смертности. Таким образом, значение хронической недостаточности йода определяется тяжестью ее последствий серьезно отражающихся на здоровье населения, особенно детей и подростков, а также является важной социально-экономической проблемой, выражающейся в снижении производительности труда населения (ухудшение памяти, снижение коэффициента интеллекта, подавление механизмов противоинфекционной защиты и т.д.) и росту числа инвалидов, особенно инвалидов с детского возраста.
Профилактика заболеваний, связанных с дефицитом йода проста и при правильном ее решении можно практически полностью предупредить йододефицитные расстройства (ЙДР). Данному вопросу серьезное внимание уделяет Всемирная организация здравоохранения и ЮНИСЕФ, которые рекомендуют всем странам организовать проведение комплекса мероприятий по профилактике йододефицитных состояний и ставят задачу ликвидации последних к 2005 году.

1. Анализ современного состояния проблемы

В Казахстане недостаток йода в почве, воде и пищевых продуктах установлен на половине ее территории, а очаги эндемического зоба зарегистрированы в 11 из 14 областей. Зобная эндемия наиболее распространена на юге и востоке Казахстана. Однако, следует отметить, что исследования, на основе которых было сделано районирование, это данные 70-х годов. И если учитывать ухудшение экологической обстановки, социально-бытовых условий за последние годы, которые также влияют на распространение йододефицитных расстройств и расширение границ эндемии, эти данные нуждаются в уточнении. В настоящее время исследования ведутся лишь отдельными энтузиастами. По данным последнего крупного исследования, проведенного в 1992-1993 гг. с участием казахстанских, российских и американских ученых, отмечена высокая частота врожденного гипотиреоза на юге Казахстана (6-7%), которая еще больше у детей, рожденных женщинами с зобом и достигает значительного уровня - 14%. Из документа экспертов ЮНИСЕФ "Заболевания, связанные с йододефицитом в Республике Казахстан" (1994 г.) и согласно данным сотрудников кафедры эндокринологии Алматинского института усовершенствования врачей (1996 г.), частота неонатального гипотиреоза в больницах г. Алматы составляет 7,2%. Это в 150-300 раз больше, чем случаи неонатального гипотиреоза в странах, где имеются эффективные программы обеспечения человеческого организма йодом. Распространение зоба (видимого) среди детей Маркакольского и Катон-Карагайского районов Восточно-Казахстанской области составляет 12-35%, общая распространенность зоба среди школьников г. Кентау Южно-Казахстанской области составляет 26%. Распространенность зоба среди взрослого населения названных районов достигает 50-60%. Такую обстановку следует рассматривать как национальное бедствие, нуждающееся в пристальном внимании государства, организации быстрых и эффективных профилактических и лечебных мероприятий.
Проводившиеся ранее в республике меры по профилактике йододефицитных состояний такие, как выдача антиструмина всем детям и беременным, йодирование хлеба сейчас практически не осуществляются в связи с недостаточностью финансирования. Йодирование соли осуществляется только на АО "Аралтуз" в незначительном количестве, хотя АО "Аралтуз" способно обеспечить всю потребность республики в йодированной соли. Снижение объемов производства йодированной соли объясняется наличием на внутреннем рынке большого количества нейодированной соли, выпускаемой различными малыми предприятиями и завозимой соли из других стран.
Йодирование только пищевой соли не может полностью восполнить потребности организма в йоде, так как при нарушении условий хранения соли, ее длительном хранении, снижается содержание йода в ней. В настоящее время, наряду с йодированием соли, признано производство других пищевых продуктов, обогащенных йодом. Преимущество обогащения пищевых продуктов оправдано в плане максимального охвата населения, нуждающегося в дополнительном поступлении йода в организм, с учетом среднесуточной физиологической потребности.

2. Цель и задачи Программы

Основной целью Программы является полное обеспечение йодом потребности населения республики, снижения последствий йодной недостаточности и предупреждение заболеваний, вызываемых нехваткой йода в организме.
Основные задачи Программы:
- снизить до спорадического уровня долю лиц школьного возраста с зобом любой степени;
- довести до спорадического уровня частоту врожденного гипотиреоза;
- обеспечить до 2002 года повсеместное йодирование соли и дрожжей, производимых в Казахстане и предназначенных для употребления в пищу населением и сельскохозяйственными животными;
- довести потребление йодированной соли и дрожжей с охватом 90% всего населения;
- способствовать производству пищевых продуктов, обогащенных йодом с учетом среднесуточной физиологической потребности.

3. Основные направления и механизм реализации Программы

1) В рамках общей цели ликвидации йододефицитных нарушений важное значение имеет хорошо налаженная и всеобъемлющая система контроля, поэтому необходимо:
- определить систему мониторинга по целевому устранению нарушений, связанных с йодной недостаточностью;
- осуществлять контроль за качеством йодированной соли и пищевых продуктов, обогащенных йодом при их производстве и реализации в торговой сети с использованием современных методов, в том числе экспресс-методов анализа;
- разработать систему мониторинга йододефицитных нарушений среди населения Республики Казахстан;
- провести социальный маркетинг (распространение знаний о приоритетном использовании йодированной соли населением, организация учебных курсов и семинаров для педиатров, производителей продуктов питания, обогащенных йодом и т.д. с привлечением ученых, специалистов по питанию, подготовка различных плакатов, афиш, буклетов, методических рекомендаций и т.д.);
- заключение соглашений с международными организациями по приобретению различных форм йода для процесса йодирования соли, дрожжей и пищевых продуктов, сырья для качественной упаковки соли, дрожжей и пищевых продуктов;
- участие в работе международных организаций по реализации международных проектов и программ, направленных на обеспечение населения йодом и искоренение йододефицитных заболеваний;
- изучение, обобщение и использование практики международного законодательства по данной проблеме.
2) Разработать и привести в соответствие с международными нормами существующую нормативно-техническую документацию Республики Казахстан по пищевым продуктам, обогащенным йодом.
3) Кадровое, научно-методическое и информационное обеспечение Программы в среднесрочной перспективе подразумевает реализацию ряда мероприятий, включающих информирование производителей соли, дрожжей и пищевых продуктов о необходимости йодирования, о вредном воздействии недостатка йода на умственное развитие детей, обязательное информирование населения об опасности дефицита йода в питании и мерах профилактики с привлечением специалистов по питанию через средства массовой информации. Распространение лучшего отечественного и зарубежного опыта в регионах Казахстана по профилактике йододефицитных заболеваний через применение йодированных пищевых продуктов и оценке эффективности Программы.
Предусмотреть возможность обучения исполнителей Программы новым методам оценки и мониторинга через международные организации (по согласованию).

4. Финансовое обеспечение Программы

Финансовое обеспечение Программы будет осуществляться за счет средств республиканского и местных бюджетов, в пределах выделенных каждому государственному органу сумм на соответствующий год. Кроме того, реализация Программы будет осуществляться за счет грантов и ресурсов международных организаций и стран доноров по линии технической и консультативной помощи, средств производителей продуктов питания, обогащенных йодом.

5. Ожидаемый результат по реализации Программы

Социально-экономический эффект от принятия и реализации Программы состоит в снижении заболеваемости населения, сокращении смертности, а также в значительном повышении интеллектуального уровня населения, в связи с насыщением йодом организма в соответствии с физиологическими нормами.

6. План мероприятий по реализации Программы

__________________________________________________________________________ N | Наименование | Форма | Срок |Ответственные п/п| мероприятия | завершения | исполнения |исполнители --------------------------------------------------------------------------

1 Принять меры к Информация в 2001-2002гг. АЗО,

оборудованию Правительство производители

солепроизводящих, РК соли, дрожжей

дрожжевых предприятий (по

современной аппаратурой согласованию)

для йодирования соли,

дрожжей

2 Принять меры по Нормативно- 2002 г. АЗО, МЭиТ,

усовершенствованию техническая производители

существующей документация соли, дрожжей,

технологии йодирования по применению пищевых

соли, дрожжей и пищевых разных форм продуктов,

продуктов, обогащенных йода обогащенных

йодом с использованием йодом (по

разных форм йода согласованию)

3 Обеспечить контролирующие Приказ 2001-2002 г. АЗО, МЭиТ

органы экспресс-наборами

и реактивами для

определения йода в соли,

дрожжей и пищевых

продуктов, обогащенных

йодом

4 Принять меры по Нормативно- 2002 г. АЗО, МЭиТ,

обеспечению качественной техническая производители

упаковкой йодированной документация соли, дрожжей и

соли, дрожжей и других с учетом пищевых

пищевых продуктов, современных продуктов,

обогащенных йодом. требований обогащенных

Соблюдать правильные йодом (по

условия транспортировки согласованию)

и хранения йодированной

соли, дрожжей и пищевых

продуктов, обогащенных

йодом для сохранения в

них йода

5 Организовать выборочное Приказ 2002-2005 гг. АЗО

обследование лиц,

страдающих йододефицитными

расстройствами (дети,

женщины репродуктивного

возраста)

6 Организовать и провести Приказ Начиная с АЗО

мониторинг качества 2002 г. (один

йодирования продуктов раз в год)

7 Организовать и провести Приказ 2002г., АЗО, ЗАО

биологический мониторинг 2005 г. "Институт пита-

(оценка обеспеченности (один раз в ния РК" (по

йодом населения через три года) согласованию)

экскрецию йода с мочой)

8 Постоянно информировать Информация в 2002-2005 гг. АЗО, ЗАО

население через средства средства "Институт пита-

массовой информации массовой ния РК " (по

и распространять знания информации согласованию),

об отрицательном НЦ ФЗОЖ, МКиОС

воздействии недостатка

йода в питании и мерах

профилактики

9 Распространять знания Информация в 2002-2005 гг. АЗО, ЗАО

среди медицинских средства "Институт пита-

работников о проблеме массовой ния РК " (по

йодного дефицита и мерах информации согласованию),

профилактики, подготовить НЦ ФЗОЖ

афиши, буклеты, плакаты,

методические рекомендации

и т.д.

10 Предусмотреть возможность Совместное 2002-2005 гг. АЗО,

обучения новым методам соглашение международные

оценки и мониторинга организации

через международные (по согласо-

организации ванию)

11 Ввести в программу Приказ 2002 г. АЗО, ЗАО

подготовки специалистов "Институт пита-

в медицинских учебных ния РК" (по

заведениях вопросы согласованию)

профилактики

йододефицитных заболеваний

и методов контроля

___________________________________________________________________________