Қазақстанда жүзiм шаруашылығы мен шарап жасау iсiн қалпына келтiрудiң және дамытудың 2010 жылға дейiнгi кезеңге арналған бағдарламасын бекiту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 12 желтоқсандағы N 1621 қаулысы. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2007.10.05. N 908 Қаулысымен.

Ескерту. Қаулының күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2007 жылғы 5 қазандағы N 908 Қаулысымен.

Қазақстанда жүзiм шаруашылығы мен шарап жасау ісiн қалпына келтiру және дамыту мақсатында Қазақстан Республикасының Yкiметi қаулы етеді:

1. Қоса берiлiп отырған Қазақстанда жүзiм шаруашылығы мен шарап жасау iсiн қалпына келтiрудiң және дамытудың 2010 жылға дейiнгі кезеңге арналған бағдарламасы бекiтiлсiн.

2. Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлiгi Қазақстан Республикасының Yкiметiне жыл сайын жарты жылдықтың және жылдың қорытындылары бойынша осы Бағдарламаны iске асыру барысы туралы ақпарат ұсынсын. <*>
Ескерту. 2-тармақ өзгерді - ҚР Үкіметінің 2003.04.07. N 332 қаулысымен.

3. Осы қаулы қол қойылған күнiнен бастап күшiне енедi.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2001 жылғы 12 желтоқсандағы
N 1621 қаулысымен
бекітілген

Қазақстанда жүзім шаруашылығы мен шарап жасау ісін қалпына
келтірудің және дамытудың 2010 жылға дейінгі кезеңге арналған
бағдарламасы Паспорты

Атауы - Қазақстанда жүзiм шаруашылығы мен шарап жасау iсiн қалпына
келтiрудiң және дамытудың 2010 жылға дейiнгi кезеңге арналған
бағдарламасы

Бағдарлама әзірлеу - "Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2000 жылғы туралы шешім
22 ақпандағы N 01-25/31 тапсырмасын орындау жөнiндегi шаралар
туралы" Е. Өтембаевта болған 2000 жылғы 9 наурыздағы кеңестiң N
02-111-К хаттамасы

Негізгі әзірлеушілер - Қазақстан Республикасының Экономика және сауда министрлiгi,
Қазақстанның шарап жасаушылар одағы

Бағдарламаның мақсаты - Қазақстанның оңтүстiк аймақтарында тауарлық жүзiм алқаптарын
кешендi қалпына келтiру және дамыту, шарап материалдары және
жоғары сапалы отандық маркалы шараптар өндiрiсiн ұлғайту, саланың
технологиялық және техникалық артта қалуын еңсеру, iшкi және
сыртқы рыноктарда отандық шараптардың бәсекелестiк қабiлетiн
қамтамасыз ету

Бағдарламаның - Бағдарламаның мақсатына сәйкес келесi мiндеттердi шешу көзделуде:
міндеттері саланы қалпына келтiру және дамыту үшiн қолайлы экономикалық
жағдай жасау;
өнiмнiң бәсекелестiк қабiлетiн арттыруға бағытталған шараларды
iске асыру;
осы бағдарламамен айқындалған басымдықтар шеңберiнде сала
шаруашылықтарын байыпты көтермелеу және инвестициялық қолдау

Қаржыландыру көздері - Кәсiпорындардың өз қаражаты, тiкелей инвестициялар

Іске асыру мерзімі - Бағдарламаны iске асыру 2010 жылға дейiнгi кезеңге белгiленген

Кiрiспе

Қазақстанда жүзiм шаруашылығы мен шарап жасау ісiн қалпына келтiрудiң және дамытудың 2010 жылға дейiнгi кезеңге арналған бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) "Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2000 жылғы 22 ақпандағы N 01-25/31 тапсырмасын орындау жөнiндегi шаралар туралы" Е. Өтембаевта болған 2000 жылғы 9 наурыздағы кеңестiң N 02-111-К хаттамасына сәйкес әзiрленген.
Осы бағдарламаны әзiрлеудiң қажеттiлiгi Қазақстанның оңтүстiгiндегi табиғи-климаттық жағдайлардың жүзiм шаруашылығы және шарап жасау iсiн дамытуға мүмкiндiк беретiндiгiмен байланыстылығында. 1970 жылдан 1985 жылдарда Қазақстанда көптеген, тиiмдiлiгi жоғары жүзiм шаруашылықтары құрылған болатын.
1985-1990 жылдары сала үшiн зиянды болған алкогольге қарсы саясат елеулi залал келтiрдi. Нарықтық қатынастарға көшу кезеңiнде көптеген жүзiм шаруашылықтары иелерiнiң әрдайым тиiмдi болмаған ауысуы жағдайды шиеленiстiрдi.
Сонымен бiрге, көптеген шаруашылықта әлi де болса жүзiмдiктер сақталған, тәжірибелi мамандар мен жұмысшы кадрлар бар, жүзiм өсiру және шарап өндiрiсi тәжiрибесi жоғалған жоқ. Бұрын отандық шарап жасау iсi бұрын халықаралық деңгейде танылған әрi табысы жоғары сала болып табылған едi.
Соңғы 5 жылда шарап iшiмдiктерi балансын талдау Қазақстандағы шарап рыногының әлемдiк рыноктардағы конъюнктура өзгерiстерiмен байланысты баға факторларына тәуелдiлiгiнiң аздығын және тұрақтылығын көрсетуде. Қазiргi уақытта, iшкi рынокта импорттық шараптар басым түсуде. Отандық шарап зауыттары, көбiнесе импорттық шарап материалдарымен жұмыс iстеп келедi.
Бағдарламаның iске асырылуы рынокты отандық шараптармен қанықтыруға жол ашады. Сонымен қатар, Ресейдiң сыйымды рыногы жүзiм өнiмi мен шарапты, әсiресе, оның шығыс аймақтарына экспорттауға мүмкiндiк бередi.

1. Жүзiм шаруашылығы мен шарап жасау ісiнiң қазiргi
заманғы жай-күйiн талдау

Жүзiм шаруашылығы және онымен сабақтас жүретiн өнiмдi қайта өңдеуiмен ауыл шаруашылығы өндiрiсiнiң мейлiнше тиiмдi салаларының бiрi болып табылады. Мысалға, жүзiм шаруашылығы үшiн мейлiнше қолайлы аймақта (Оңтүстiк Қазақстан облысында) жүзiмдiктiң бiр гектары мақталықтың бiр гектарына қарағанда 6-7 есе көп байланысты табыс келтiредi.
Қазақстанда 50-шi жылдардың аяғында - 60 жылдардың басында республиканың оңтүстiгiнде және оңтүстiк шығысында мамандандырылған жемiс-жүзiм шаруашылықтары желiсiн ұйымдастырудан өнеркәсiптiк жүзiм шаруашылығының дамуы басталды. Осы кезеңде республикадағы жүзiмдiктiң алаңы бiрнеше есе өсiп, 80-шi жылдардың ортасында 26 мың гектарға жеттi.
Жүзiмдiктердi табиғи аймақтар бойынша орналастыруда жiберiлген елеулi кемшiлiктерге қарамастан, Қазақстанда жүзiмнiң жалпы жиналымы климаттық жағдайлар бойынша қолайлы жылдарда 150-200 мың тоннаға, ал шарап өндiрiсi 15 млн. аса декалитрге (далға) жеттi.
Саланың жастығына қарамастан, Қазақстан шарап жасау iсiнде едәуiр табыстарға жеттi. Бүкiлодақтық және халықаралық конкурстарда қазақстан шараптары алған ондаған медальдар осының айғағы ("Рислинг", "Есiк", "Шелек", "Целинное", "Ақбұлақ" және бiрқатар басқалары).
Қазақстан жүзiмшiлерi 1980-1990 жылдары тек күштi үсiк түсуiнен, екi рет 100 мың тоннадан кем жүзiм жинады. Қалған жылдары жылына орташа 150 мың тонна жүзiм жиналды, ал қолайлы 1980, 1981 және 1983 жылдары оның өндiрiсi тиiстiше 172,3; 197,7 және 193,3 мың тоннаға жеткен.
Мамандандырылған жемiс-жүзiм шаруашылықтарының әрқайсысында бастапқы шарап материалдарының болуы Қазақстанда жүзiм шаруашылығы мен шарап жасау ісiнiң табысты дамуына ықпал еттi, олар кейiн қайталама шарап жасау заводтарына берiлдi. Бұл жылдары шарап өндiрiсi 12-15 млн. далға жеттi. Өндiрiстiң осы көлемi саланың жоғары тиiмдiлiгiн қамтамасыз еттi.
Аты шулы "алкогольсiз саясат" республиканың жеміс-жүзім шаруашылықтары экономикасын едәуiр бүлдiрдi. 1985 жылдан бастап соңғы уақытқа дейiн республикада жүзiм мен шарап өндiрiсi үнемi төмендеп келдi және ол қазiргi уақытта ең жақсы жылдары өндiрiлген көлемнiң 10%-ан төмен болып отыр.
Нарықтық экономикаға көшудiң бастапқы кезеңiндегi өнеркәсiп және ауыл шаруашылық тауарлары бағаларының сәйкессiздiгi және салықтың жоғары деңгейi ауыл шаруашылығы өндiрiсiнде ауыр зардаптарға әкелдi. Бұдан басқа, жүзiм шаруашылығы дәстүрiмен еңбек жұмсалуы жоғары ерекшеленетiндiктен, саланың түпкi өнiмi - шарап пен шарап материалдарына қосымша акциз салығы енгiзiлген болатын.
Арнайы техниканың көп саны қажет екенiн ескерсек, мұндай экономикалық жағдайларда шаруашылықтардың көпшiлiгiнiң жүзiм шаруашылығын жүргiзуге шамасы келмедi. Жүзiмдiктер тиiстi күтiмсiз қалып, бұл олардың өнiмдiлiгiн күрт төмендеттi.
1998 және 1999 жылдарда iс жүзiнде жүзiмнiң бар өнiмiнiң ысырап болуына әкелген, нарықтық экономикаға көшу жылдарында Қазақстанның оңтүстiгi мен оңтүстiк шығысының бүкiл аумағында, іс жүзiнде жүзiм және жемiс көшеттерiнiң бiрнеше рет кеш түскен залалды көктемгi үсiкке ұшырауымен жағдай тереңдей түстi.
Жер алқаптарын пайдаланудан барынша тез қайтарым алуға ұмтыла отырып, көптеген шаруашылықтар жүзiмдiктердi түбiрiнен құрта бастаған. Егер 80-шi жылдардың аяғында Қазақстандағы жүзiмдiктердiң алаңы 26 мыңнан аса гектарға, соның iшiнде қоғамдық секторда 24-25 мың гектарға жетсе, 1999 жылы ол меншiктiң барлық санаттары бойынша тек 10,3 мың гектар болған.
Осының салдарынан Қазақстан рыногы іс жүзiнде көбiне сапасы төмен импорттық шарап материалдарымен толығып келедi. Отандық шарап маркасымен импорттық шарап материалдары дайындалатын жағдайлар аз емес.
Қазiргi уақытта да жүзiм көшеттерi алаңының қысқару үрдiсi сақталып отыр. Жүзiм және тиiсiнше шарап материалдары өндiрiсi аймақтарға және өсу жағдайларына қарай соңғы он жылдықтың әр жылында 5-10 есе құлдыраған. Бастапқы шарап жасау зауыттары шикiзаттың жоқтығынан қуатының тек 10-15%-на жүктемесi бар, олардың құрал-жабдығы моральдық және түрi жағынан ескiрген.
Өңдеуден қол үзген және шарап жасау ісiнде пайданы бөлуге қатыспайтын шаруашылық субъектiлерi жүзiмдi тауарлы баптауға мүдделi болмай отыр. Бұл қарапайым есеппен қуатталып отыр - 1 кг жүзiмнiң көтерме бағасы 12-15 теңге, шарап материалының литрi - 60-70 теңге, шараптың литрi - 200-220 теңге, ал жоғары сапалы маркілі шараптың бағасы одан да жоғары - 400-500 теңге.
Өткен жылдары жүзiм көшеттерiн орналастыру үшiн табиғи аймақтарды таңдау мәселесiне тиiстi мән берiлмедi. Мысалға, жете ойластырылмай орналастырудың салдарынан, осы сала үшiн дәстүрлi емес Жамбыл облысында 5 мың гектардан аса тауарлы жүзiмдiк егiлген. Жүзiм өнiмiнiң едәуiр бөлiгiнiң үнемi ысырап болуына әкелiп отырған, кешен көктемгi кезең ызғарының жыл сайын дерлiк қайтып соғуы осы аймақ климатының ерекшелiктерiнiң бiрi болып отыр. Бұдан басқа, облыс аудандарының барлығы бiрдей бүршiк жарар кезеңде жеткiлiктi жылумен қамтамасыз етiле алмайды, осы аймақтағы көптеген жерлер сортаң тартқан және күштi техногендiк ластануға ұшыраған.
Жүзiмдi баптау және қайта өңдеу - жұмысшылар мен мамандардың арнайы бiлiмiн, тәжiрибесiн және кәсiби дағдысын қажет ететiн күрделi, еңбек көп жұмсалатын технологиялық процесс.
Осының нәтижесiнде облыста бiрнеше ондаған жылдар бойы тауарлы жүзiм шаруашылығы үнемi шығынды болып қалып отыр. Жабық суармалы жүзiм шаруашылығында бастапқы рентабелдiлiк гектарына кемi 45-50 центнер өнiммен қамтамасыз етiлсе, көшеттердiң орташа жылдық өнiмдiлiгi гектарына 30 центнерден аспауда.
Алматы облысының климаттық жағдайлары Жамбыл облысы жағдайына ұқсас. Алайда, мұнда шикiзатпен қамтамасыз етiлуi қажет, бастапқы шарап жасау iсi заводтарының кең тараған желiсi бар. Сонымен қатар, бұл аймақтың жүзiм өндiрiсiнде бай дәстүрi, жақсы ғылыми қамтамасыз етiлуi, еңбек ресурстары және тәжiрибелi кадрлары бар.
8-10 мың гектар жүзiмдiктерi, бүршiк жару кезеңiнде неғұрлым жоғары температуралық режимi бар, көктемгi үсiгi аз, егiн шаруашылығы саласында орнықты дәстүрi бар Оңтүстiк Қазақстан облысында гектарынан 99-102 центнер деңгейiнде, ал бiрқатар шаруашылықтарда гектарынан 250-300 центнерге дейiн және одан да жоғары жүзiмдiктiң орташа өнiмдiлiгiне жетуге мүмкiндiк бердi.
1985 жылға дейiн Қазақ жемiс-жейдек және жүзiм шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының (ҚазЖЖҒЗИ) қарауындағы екi мамандандырылған тұқымдық шаруашылық (қазiр - "Мерке" РМҚК және "Сарыағаш" РМҚК) қоса алғанда жылына 3 млн. дейiн жүзiм көшетiн өндiрген. Қазiргi уақытта саладағы дағдарыстан және тиiсiнше сұраныстың болмауынан, олар іс жүзiнде отырғызу материалдары өндiрiсiн тоқтатқан.
Жыл өткен сайын ғылыми зерттеулердi бюджеттiк қаржыландырудың едәуiр қысқарып отырғанын, ал шаруашылық субъектiлерi өздiгiнен ғылыми зерттеулердiң қызметтерiне ақы төлеуге шамасы келмей отырғанын атап өткен жөн.
Сонымен бiрге, жүзiмдi қайта өңдеу жөнiндегi кәсiпорындар жүзiм шаруашылығына қарағанда өндiрiстiң тоқырауына және шикiзатпен жеткiлiксiз жүктелуiне қарамастан, тұтастай, өз құрылымын, құрал-жабдығын, мамандарын сақтаған. Соңғы уақытта бiр қатар жекешелендiрiлген кәсiпорындарда құю желiлерi орнатылған. Шарап жасау кәсiпорындары қайта жаңартуды және тозған құрал-жабдықты ауыстыруды қажет етiп отырса да, шикiзат болған жағдайда, олардың көпшiлiгi қазiрдiң өзiнде қалыпты жұмыс iстей алады.
Осылайша, саланы жедел қалпына келтiруге және дамытуға кедергi болып отырған негiзгi проблемаларға:
салаға инвестициялардың болмауы, жүзiм шарап жасау ісi саласының техникалық және технологиялық жай-күйiнiң төмен деңгейiн, құрал-жабдықтың моральдық және түрi жағынан тозуын;
жүзiм көшеттерi алаңының қысқаруын, жүзiмнiң жоғары сапалы және жоғары өнiмдi сорттарының отырғызу материалдары өндiрiсiнiң күрт қысқаруын;
бастапқы шарап жасау кәсiпорындарының ауыр қаржылық жағдайын, бюджет және берушiлер алдындағы борыштарды;
өзiндiк айналым қаражатының жеткiлiксiздiгiн, өтiмдi кепiл мүлкiнiң болмауынан, несиелендiрудiң жоғары ставкаларынан, оларды банктердiң несиелерi есебiнен толықтырудың мүмкiн еместiгiн жатқызуға болады.

2. Бағдарламаның мақсаты мен мiндеттерi

Осы Бағдарламаның негiзгi мақсаты жоғары сапалы отандық шикiзаттың қажеттi санының өндiрiсi негiзiнде Қазақстанда бастапқы шарап жасау iсiн өркендету және дамыту болып табылады.
Тек нақты және мақсатты бағытталған шараларды, сондай-ақ саланы қолдауға және дамытуға бағытталған ғылыми-негiзделген iс-шараларды iске асыру жағдайында ғана Қазақстанда жүзiм шаруашылығы мен шарап жасау iсi саласын қалпына келтiрiлуi және одан әрі дамуы мүмкін.
Солардың бiрi тауарлы жүзiмдiктердi қазiргi уақытта тек қажеттi өндiрiстiк және кадрлық әлеуетi бар, табиғи жағдайлары жүзiм баптаудың талаптарына мейлiнше толық сай келетiн аудандарда орналастыру болып табылады.
Соңғы үш жылда жүзiм шарабы және шарап материалдары iшкi рыногының сыйымдылығы орташа 76,5 мың литр болған. Жүзiмдi тұтынудың ұтымды нормаларын (21,6 кг) ескере отырып республикада жүзiмдi тұтынудың жалпы көлемi 324 мың тонна құрайды.
Өнiмнiң 70% шарап және шарап материалдары өндiрiсiне жiберiлетiнiн негiзге алсақ, саланың шикiзатпен қамтамасыз ету үшiн жүзiмге қажеттiлiгi 226,8 мың тонна құрайды. Гектарынан 9 тонна орташа өнiмдiлік жағдайында жүзiмнiң мұндай санының өндiрiсi үшiн жүзiмдiктердi 25,2 мың гектар алаңда орналастыру қажет болады.
Қойылған мақсатқа сәйкес мынадай мiндеттердi шешу көзделуде:
жүзiмдiк алқаптарын қалпына келтiру және жаңаларын отырғызу;
жүзiмнiң таза сорттарын өсiру үшiн питомниктердi дамыту;
жүзiм өсiретiн шаруашылықтардың және таза шарап өндiретiн кәсiпорындардың технологиялық және техникалық артта қалуын жою;
сапасы мен ассортиментiн жақсарту, өндiрiстiң және бағаның шығасылығын төмендету есебiнен отандық шарап жасау iсi өнiмiнiң бәсекелестiк қабiлетiн арттыру;
отандық тауар өндiрушiлердi терiс пиғылды импорттан қорғауды қамтамасыз ету, отандық тауарларды сыртқы тауар рыноктарына жылжыту, белсендi маркетинг саясатын жүргiзу;
салаға инвестициялар тартуды ынталандыратын жағдайлар жасау.

3. Қазақстанда жүзiм шаруашылығы мен шарап жасау ісiн
дамытудың негiзгi бағыттары

Бағдарлама Қазақстанның оңтүстiк аймақтарында тауарлы жүзiмдiктердi кешендi қалпына келтiруге және дамытуға, шарап материалдары және отандық маркалы шараптар өндiрiсiн ұлғайтуға, саланың технологиялық және техникалық артта қалуын жоюға, iшкi және сыртқы рыноктарда отандық шараптардың бәсекелестiк қабiлетiн қамтамасыз етуге бағытталған.
Жүзiм шаруашылығы мен шарап жасау ісi дамуының әлемдiк тәжiрибесi мен үрдiстерi саланың қалыптасуының және тұрақты жұмыс iстеуінiң негiзгi жолы өндiрiстi тығыз жүргiзуде жатқанын көрсетiп отыр, оның түпкi мақсаты көшеттердiң жоғары өнiмдiлiгi және шарап жасау iсi өнiмiнiң тамаша сапасы болып табылады.
Егер социалистiк экономика жағдайларында саланың рентабельдiлiгi жүзiмдiктердiң жылына гектарынан 50-60 центнер орташа өнiмдiлiгiмен қамтамасыз етiлсе, қазiргi жағдайларда шаруашылық субъектiлерiнiң өнiмдерi мұндай өнiмдiлiкпен бәсекелес қабiлеттi бола алмайды.
Бұл, әсiресе кей кездегi суықтан өнiмнiң бiр бөлiгiнiң құруына әкелiп отыратын, республиканың оңтүстiк шығыс аймақтарына қатысты. Мұнда басым түрде жүзiмнiң техникалық сорттарын баптау iсiне ден қою қажет, бұл өнiмнiң бiр бөлiгi суықтан зая болған жағдайда кәсiпорындардың экономикасын өткен жылдардың өнiмдерi шараптарын өткiзу есебiнен қолдауға мүмкiндiк бередi. Бұл ретте жүзiмдiктердiң 90%-на дейiнi пiсiп-жетiлуi және пайдалану бағыттары әр түрлi мерзiмдердiң техникалық сорттары болғаны жөн.
Жамбыл облысында жүзiмдiктердiң бұрынғы алаңын қалпына келтiрудiң ретi жоқ. Мұнда аймақтағы заводтардың қуаттарын шикiзатпен қамтамасыз ету үшiн қазiргi алаңды 1,5-2 мың гектарға дейiн бiршама дамыта отырып, (1 мың гектарға жуық) қайта жаңартудан өткiзу мейлiнше дұрыс болады.
Оңтүстiк Қазақстан облысында тауарлы жүзiмдiктер алаңын қалпына келтiру және дамыту үшiн жағдайлар жасау мейлiнше орынды болмақ. Бұл ретте асханалық жүзiм, сондай-ақ қатты және десерттi шараптар өндiрiсiн, бұрынғыша, облыстың оңтүстiк аудандарында шоғырландыру қажет.
Сонымен бiр мезгiлде, Түлкiбас және Сайрам аудандарының тау бөктерiндегi жерлерiнде жүзiмдiктердiң алаңын едәуiр кеңейту қажет.
Оңтүстiк Қазақстан облысының осы аймағындағы климаттық жағдайлар тек жоғары сортты асханалық емес, тiптi ақ қайраң шарап материалдарын да өндiруге мүмкiндiк бередi. Мұнда салыстырмалы жоғары жылумен қамтамасыз етумен бiрге (белсендi температураның жиынтығы 3600 градус жоғары), қысқы уақытта жүзiмдi жатқызу тәсiлiн қолдануға мүмкiндiк беретiн салыстырмалы тұрақты қардың қабаты қамтамасыз етiледi (қардың астында жердi көмусiз қалдыру).
Жүзiмдi күтудiң осы түрi еңбек көп жұмсалатын жұмыстар технологиясын едәуiр жеңiлдетуге және көктемгi дала жұмыстарын жүргiзу кезеңiн кеңейтуге мүмкiндiк бередi. Көптеген жылдар бойы салада ең тұрақты және жоғары рентабельдi шаруашылықтардың бiрi болған, Түлкiбас ауданының бұрынғы Мичурин атындағы кеңшардың жетiстiктерi осының дәлелi бола алады.
Осыған ұқсас жүзiмдi жатқыза дамыту мәдениетi үшiн жағдайлары бар Алматы облысында да жүзiм шаруашылығын дамыту қажет. Сонымен қатар, бұл салада кейбiр сорттарды тiректi пайдаланусыз баптауға болатын жерлер бар, мұның өсiру технологиясының материал мен еңбек көп жұмсалуын едәуiр төмендете отырып, бастырмалы жүзiм шаруашылығында зор маңызы бар.
Республиканың қалған аймақтарында қыс уақытының қатаңдығынан және бүршiк жару кезеңiндегi жеткiлiксiз жылумен қамтамасыз етiлуiнен тауарлы жүзiм шаруашылығын дамыту үшiн жағдайлар жоқ.
Ыстық климаты бар Қызылорда облысын ерекшелеуге болар едi, алайда күрiш дақылының басымдығымен және осымен байланысты маңайдағы жерлердiң сортаңдануымен байланысты, мұнда бұрын тауарлы жүзiмдi дамытудағы әрекеттер табысты болмады. Дегенмен, облыстың жекелеген шаруашылық субъектiлерi тарапынан мұндай қызметтi толық жоққа шығаруға болмайды.
Жеке қарауында жүзiмдiктерi бар тауар өндiрушiлердi және қайта өңдеу кәсiпорындарын (фирмалар, қауымдастықтар, серiктестiк шаруашылықтар) басымды дамыту саланы табысты қалпына келтiрудiң маңызы еш кем емес шарты болып табылады. Мұнда өндiрiс тиiмдiлiгiн арттыру үшiн өзiндiк құю желiлерiн орнату қажет.
Асханалық жүзiмнiң негiзгi өндiрiсiн шағын жүзiмдiктерi бар өндiрушiлер қамтамасыз етуге тиiстi. Жүзiмдi қайта өңдеу үшiн өзiндiк базалары жоқ жекелеген шаруа және фермер шаруашылықтары серiктестiк негiзiнде қайта өңдеу кәсiпорындарын толтыру үшiн асханалық сорттар өндiрiсiнiң бiраз бөлiгiн өздерiне алуы мүмкiн. Мұнда, сондай-ақ, республиканың оңтүстiк және оңтүстiк-шығысындағы қалалар маңында он мыңдап саналатын саяжайлар және қосалқы телiмдер де едәуiр рөл атқаратын болады.
Жүзiм баптау технологиясына бiрнеше ондаған операция кiредi және ауыл шаруашылығы машиналарының тұтас тобы кiретiн механизация жүйесiмен бекуге тиiстi, бұлардың өндiрiсi Қазақстанда жоқ десек, ТМД елдерiнде толық дерлiк тоқтатылған. Алыс шетелдердiң жүзiмдiктер өңдейтiн машиналары, көбiнесе Қазақстан жағдайына бейiмделмеген және отандық түрiнен едәуiр өзгеше баптау технологиясына арналған.
Сондықтан, Қазақстанда жүзiм шаруашылығын қалпына келтiру жөнiндегi бағдарламаның басым бағыттарының бiрi отандық кәсiпорындарда машиналар мен тетiктердiң негiзгi номенклатурасы өндiрiсiн ұйымдастыру болуға тиiстi. Олардың қатарына әмбебап түрендер, жүзiм бұталарын бүркеу және ашу тетiктерi, собық жинағыштар, шпалер бағаналарын сығымдағыштар, өнiм тасымалдау тетiктерiнiң құралдары және басқалары жатады. Саланы мемлекеттiк қолдау тұрғысында қауымдастықтар мен кооперативтерге бiрiккен шаруашылық субъектiлерiнiң үлестiк қатысуымен лизинг шарттарымен және машина-технологиялық станциялар (МТС) құру жолымен қажеттi ауыл шаруашылығы техникасын сатып алу ұйымдастырылуы мүмкiн.
ҚазЖЖҒЗИ қарауындағы "Мерке" РМҚК және "Сарыағаш" РМҚК питомниктерi негiзiнде отырғызу материалдары өндiрiсiн қалпына келтiру Қазақстанда жүзiм шаруашылығы мен шарап жасау iсiн қайта өркендету бағдарламасын табысты орындаудың бұлжымас шарты болуға тиiстi. Осы шаруашылықтарда отырғызу материалдарының негізгi денiн шоғырландыру, өзгесiнен басқа, Қазақстанда жүзiм шаруашылығының сорттық саясатын мақсатты бағыттап жүргiзуге мүмкiндiк бередi.
Жүзiмдiктердiң қажеттi және жеткiлiктi алаңын қалпына келтiру бөлiгiнде Бағдарламаны табысты орындау үшiн шаруашылықтардың экономикалық негiзiн нығайту жөнiнде жағдайлар жасалуы тиiс.
Жүзiмнiң жалпы жиналымын және өндiрiс тиiмдiлiгiн арттыру үшiн көшеттердi отырғызуды және күтудi ғылыми жетiстiктер мен озық тәжiрибенi пайдалана отырып жүзеге асырған жөн. Бұл ретте Қазақстандағы жүзiм шаруашылығы қажеттi тәжiрибесi және тиiстi бiлiктiлiгi бар, ҚазЖЖҒЗИ-ің және ішiнара, Оңтүстiк Қазақстан ауыл шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының қолда бар әзiрлемелерiмен қамтамасыз етiлуi мүмкiн.
Жүзiмдiктер салуға бөлiнген телiмдердi экологиялық және агрохимиялық бағалау, оңтайлы су-қоректiк күйiн жақсарту және одан әрi ұстап тұруы және басқалары кiретiн, ҚазЖЖҒЗИ-iң ғылыми негiздi қорытындылары негiзiнде жаңа жүзiмдiктер салынуға және ескiлерi қайта жаңартылуға тиiстi.
Бұтаның саясын тiкелей күту жөнiндегi жұмыс жүзiм баптау технологиясының негiзi болып табылатындықтан, ҚазЖЖҒЗИ технологияның еңбек көп жұмсалуын едәуiр төмендетудi қамтамасыз ететiн, бұталаудың және қалыптастырудың осы заманғы жүйелерiн енгiзу жөнiнде ұсынымдар әзірлеуге және авторлық қадағалауды жүзеге асыруға тиiстi.
Саланы дағдарыстан шығару жөнiндегi мiндеттердiң табысты орындалуы, әсiресе жүзiмнiң техникалық сорттарына қатысты ойластырылған сорттық саясат жүргiзiлуiн пайымдайды. Бұл егер, Қазақстанда өндiрiлетiн шараптың тек санына емес жоғары сапасына баса назар аударылған жағдайда өз рыногымызды қайтаруға, сондай-ақ әлемдiк рынокқа шығуға болатындығымен түсiндiрiледi.
Бұл үшiн, сондай-ақ беделiн ұстап тұру үшiн жаңа жүзiмдiктер отырғызу тек шарап материалдарының ең жоғары сапасын қамтамасыз ететiн сорттармен қамтамасыз етiлуi қажет.
Институт өзiндегi осы заманғы ғылыми-өндiрiстiк базасында биотехнология әдiстерiн пайдаланумен көбейте отыра және питомниктерде одан әрi көбейту үшiн бере отырып, жүзiмдiктiң жаңа бағалы сорттарын енгiзуге ұсынуға тиiстi.
Бағалы сорттар алаңының өсiрiлуi жүзiмнiң аралас сорттар деп аталатындарын жою, сондай-ақ өнiмдi болса да, шарап жасау ісi үшiн нашар "Баян Шiрек", "Тербаш" және басқа сорттарын азайту арқылы жүзеге асырылуға тиiстi.

4. Бағдарламаны iске асырудың шаралары және тетiктерi

Бағдарламада қойылған мiндеттердi шешу үшiн мына шараларды жүзеге асыру қажет:
тауарлы жүзiмдiктердi тек табиғи жағдайлары жүзiм баптау талаптарына мейлiнше сай келетiн аудандарда орналастыру, жүзiмдiктердi аймақтар iшiнде табиғи аймақтар бойынша саралап дамыту;
тұқымдардың жаңа бағалы сорттарының таза сортты отырғызу материалын өсiру жөнiндегi жүзiм питомниктерiн қалпына келтiру;
таза сортты жүзiм және бастапқы шарап жасау iсi өндiрiсiне тiкелей инвестициялар тарту;
көктемгi егiс және жиын-терiн жұмыстарын жүргiзу үшiн аймақтарды пайызсыз жеңiлдiктi несиелендiру көзделетiн, "Жергiлiктi бюджеттердiң ағымдағы жылдағы несиелер бағдарламаларын" iске асыру кезiнде жүзiм шаруашылықтарының егiс және жиын-терiн жұмыстарын жүргiзуге жанар-жағар май материалдарына қажетiнiң есебi;
жүзiм баптауда қажеттi ауыл шаруашылық техникасының тiзбесiн айқындау және отандық машина құрылысы кәсiпорындарында өндiрiсiн ұйымдастыру;
үкiметаралық келiсiмдердi негiзге ала отырып, шектi деңгейде импорттық кеден баждары ставкаларын белгiлеу үшiн жүзiм шаруашылығында пайдаланылатын және Қазақстанда өндiрiлмейтiн гербицидтер, пестицидтер, химикаттар және тыңайтқыштар тiзбесiн айқындау.
Бағдарламаны іске асыру кезiнде жүзiм шаруашылығы мен шарап жасау iсiн қалпына келтiру және дамыту үшiн қолайлы экономикалық жағдайлар жасау үшiн негiзгi тетiктер:
қолданыстағы заңнама негiзiнде iшкi рынокты терiс пиғылды бәсекелестiктен қорғау;
кәсiпорындардың қаржылық-экономикалық сауықтыру тетiктерiн, ISО 9000 сәйкестiк сапа басқару жүйесiн енгiзудi қоса алғанда, сала кәсiпорындарының тартымдылығын және олар өндiретiн өнiмнiң бәсекелестiк қабiлетiн арттыру жөнiндегi шаралар және басқалары;
осы бағдарламамен айқындалған мейлiнше тиiмдi жобаларды отандық тауар өндiрушiлердi қолдау бағдарламасы шеңберiнде жеңiлдiктi несиелендiру жолымен байыпты көтермелеу және бастапқы инвестициялық қолдау болады.
Жүзiмдiк отырғызылатын жерлердiң табиғи жағдайлары сияқты, ұйымдастыру-шаруашылық ерекшелiктерiн де көрсететiн ғылыми-өндiрiстiк сараптама негiзiнде "Отандық тауар өндiрушiлердi қолдау шаралары шеңберiнде несиелендiрiлетiн инвестициялық жобаларды iрiктеу ережелерi туралы" Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2000 жылғы 12 қыркүйектегi N 1384 қаулысымен айқындалған ережелерге сәйкес несиелендiру жүзеге асырылатын болады.
Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгiленген тәртiппен Бағдарламаны iске асырудың ғылыми-өндiрiстiк сараптамасы жүзеге асыратын болады.
Сондай-ақ жүзiмдiктердiң шаруашылық субъектiлерi үшiн кеш қайтарымы салдарынан, алынатын несиенi мейлiнше тез қайтарымды басқа ауыл шаруашылық дақылдарын (картоп, техникалық дақыл) баптауға жiберу құлығы зор екенiн ескеру қажет.
Несиелердiң мақсаттан тыс пайдаланылуын болдырмау үшiн, яғни, қаражаттың бiр бөлiгiн таңдаулы тұқымды отырғызу материалын дайындауға және сатып алуға мiндеттi бағыттай отырып несиелiк ресурстардың бiр бөлiгiн байланыстыру тетiгi көзделетiн болады. Бұл, сондай-ақ, қазiргi уақытта іс жүзiнде толық бұзылған, отырғызу материалдарын өндiрушiлердiң экономикалық негiзiн нығайтуға ықпал ететiн болады.

5. Бағдарламаны iске асыру кезеңдерi

Бағдарламаны iске асырудың алғашқы кезеңiнде қазiргi қолда бар жүзiмдiктердi ретке келтiру жөн деп табылуда (өнiмсiз сүрегiн алып тастай отырып мұқият санитарлық қырқу, арам шөптермен, зиянкестермен және аурулармен күрес, бастырмаларды жөндеу, су-қоректiк күйiн түбегейлi жақсарту). Бұл көшеттердiң өнiмдiлiгiн және шарап заводтары жұмысының тиiмдiлiгiн едәуiр арттыруға, ал алынған табыстың бiр бөлiгiн бұдан арғы ұдайы өндiрiске бағыттауға мүмкiндiк бередi.
Сонымен бiр мезгiлде, тiптi, күмәнды болжамдардан шыққанда да, Қазақстан Республикасының iшкi рыногының қажетiн қанағаттандыру үшiн таяу болашақта өнеркәсiптiк жүзiмдiктердің қолда бар алаңын және жүзiмдi қайта өңдеу көлемдерiн қалпына келтiру мақсатымен жаңа көшеттер отырғызу қажет (1-кесте).
Жүзiмдiктер салу үлкен жұмсалымды қажет етедi, сондықтан алдағы перспективада (әрi дегенде 2010 жылға дейiн) көшеттер алаңын кеңейтудiң көлемі бұрын қол жеткен 25-26 мың гектардан аспауға тиісті. Бұл осы алаңдарды, бұрын жүзiмдiктер түбірлеп алып тасталған жерлерде, яғни, еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілген, осы дақылмен жұмыс істеу тәжірибесі бар және осы жерлердегі қайта өңдеу кәсіпорындарына байланыстырылған аудандарда, жерді күрделі жоспарлауға едәуір шығындарсыз салуға болатындығымен түсіндіріледі.
Жүзімдікке жаңа жерлерді игеру үлкен қаражатты және ірі ұйымдастыру проблемаларын шешуді қажет етеді. Бұл едәуір алыс болашақтағы іс.

1-кесте

Қазақстанда жүзімдіктер алаңын
2000-2010 жылдардағы кезеңде дамытудың серпіні

(мың гектар)

Облыстар ! 1999 есеп ! 2000 есеп ! 2001 бағалау! 2002 болжам !____________!____________!_____________!_____________ !бар. !жеміс !бар. !жеміс !бар. !жеміс !бар. !жеміс !лығы !бере. !лығы !бере. !лығы !бере. !лығы !бере. ! !тіні ! !тіні ! !тіні ! !тіні

Алматы 3,9 3,8 4,0 3,9 4,2 3,9 4,5 3,9
Жамбыл 1,0 0,6 1,0 0,7 1,1 0,8 1,2 0,9
Оңтүстік Қазақстан 5,1 4,5 5,6 5,1 6,0 5,2 6,4 5,3
Өзге облыстар 0,3 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3
Қазақстан 10,3 9,1 10,9 10,0 11,6 10,2 12,4 10,4
Республикасы
(барлығы)
___________________________________________________________________________

таблицаның жалғасы:
___________________________________________________________________________
!2003 болжам !2004 болжам !2005 болжам ! 2006 болжам
!____________!____________!_____________!_____________
!бар. !жеміс !бар. !жеміс !бар. ! жеміс !бар. !жеміс
!лығы !бере. !лығы !бере. !лығы !береті.!лығы !бере.
! !тіні ! !тіні ! !ні ! !тіні
_____________________!_____!______!_____!______!_____!_______!_____!______
Алматы 4,8 3,9 5,2 4,0 5,6 4,2 6,0 4,5
Жамбыл 1,3 1,0 1,4 1,0 1,5 1,1 1,6 1,2
Оңтүстік Қазақстан 6,9 5,4 7,6 5,6 8,3 6,0 9,1 6,4
Өзге облыстар 0,3 0,3 0,4 0,3 0,45 0,3 0,5 0,4
Қазақстан 13,35 10,6 14,6 10,9 15,85 11,6 17,2 12,5
Республикасы
(барлығы)
__________________________________________________________________________
таблицаның жалғасы:
__________________________________________________________________________
!2007 болжам !2008 болжам !2009 болжам ! 2010 болжам
!____________!____________!_____________!_____________
!бар. !жеміс !бар. !жеміс !бар. ! жеміс !бар. !жеміс
!лығы !бере. !лығы !бере. !лығы !береті.!лығы !бере.
! !тіні ! !тіні ! !ні ! !тіні
_____________________!_____!______!_____!______!_____!_______!_____!______
Алматы 6,5 4,8 7,2 5,2 8,0 5,6 9,0 6,0
Жамбыл 1,7 1,3 1,8 1,4 1,9 1,5 2,0 1,6
Оңтүстік Қазақстан 10,0 6,9 11,0 7,6 12,2 8,2 13,5 9,1
Өзге облыстар 0,6 0,4 0,7 0,4 0,8 0,45 1,0 0,5
Қазақстан 18,8 13,4 20,7 14,6 22,9 15,85 25,5 17,2
Республикасы
(барлығы)
___________________________________________________________________________
2001-2010 жылдар iшiнде жүзiмдiктердiң қалпына келтiрiлуi мүмкiн. Бұл үшiн республикада 5 мыңнан аса гектар көшет отырғызу (2-3 кестелер) және қазiргi бар көшеттердi қалпына келтiру қажет.
Осылайша, осы Бағдарламада көзделген жүзiм өндiрiсi деңгейi тек 2010 жылға дейiн есептелген, бұл кезде көшеттердiң 25,5 мың гектар жалпы алаңында жемiс беретiнi 17,2 мың гектар немесе 67,5% болады.
Тұтастай республика бойынша қазiргі бар жүзiмдiктердiң өнiмдiлiгiнiң және жалпы өндiрiстiң тез өсуiне үмiт арту қиын.
Бұл, салада созылған дағдарыстың келеңсiз әсерiмен қоса, соңғы екi жылда республикада барлық жерде жүзiм өнiмiнiң iс жүзiнде суықтан толық құруымен түсiндiрiлуде.
Қаржы тапшылығы жағдайында, шаруашылық субъектiлерi көптеген жағдайда, iс жүзiнде жүзiм көшеттерiн күтудi тоқтатқан, бұл таяу 2 жылда олардың өнiмдiлiгiне келеңсiз әсер ететiн болады. Бұл ретте жаңадан салынатын көшеттер тек 4 жылдан кейiн тауарлық жемiс бере бастайтын болады.
Сондықтан, жүзiм шаруашылығы мен шарап жасау ісiн дамыту бағдарламасын iске асырудың алғашқы жылдарында гектарынан 5-6 тоннадан аспайтын жүзiм алуға нақты есеп жасауға болады (4-кесте). Бұл деңгей жемiс беру кезеңiндегi аса қолайлы климаттық жағдайлардан, негiзiнен, Оңтүстiк Қазақстан облысында жүзiм өндiрiсiмен қамтамасыз етiлетiн болады.
Көшеттер алаңының күштi қысқаруынан 2001 жылы тұтастай республика бойынша 56,2 - 61,8 мың тоннадан көп емес жүзiм алынуы мүмкiн.
Өнiмдiлiктiң артуына қарамастан, республикада жүзiмнiң жалпы жиналымы бiрнеше жыл бойы төмен қарқынмен өсетiн болады. Мысалға, жеткiлiктi жоғары өнiмдiлiктiң өзiнде, тiптi, 80-шы жылдар басындағы өндiрiс көлемiнiң жартысына 2005-2006 жылдардан ерте жету мүмкiн емес. Бiрақ, тек егер, 2001 жылы жүзiмдiктердi күту түбегейлi жақсарған жағдайда, жүзiм жинаудың осы көлемiне қол жеткiзуге болады.
Тек, 2001-2004 жылдарғы жаңа отырғызулар тауарлық жемiс беру кезеңiне енгеннен кейiн ғана жүзiм өндiрiсiнде едәуiр "секiрiс" болуы мүмкiн.

2-кесте

Қазақстанда 2000-2010 жылдар кезеңінде
жүзімдіктер отырғызудың көлемі

(мың гектар)

___________________________________________________________________________
Облыстар !2000 ! 2001 ! 2002 ! 2003 ! 2004 ! 2005 ! 2006
!есеп !бағалау !болжам!болжам !болжам !болжам ! болжам
____________________!_____!________!______!_______!_______!_______!________
Алматы 0,1 0,2 0,3 0,3 0,4 0,4 0,4
Жамбыл - 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1
Оңтүстік Қазақстан 0,5 0,5 0,4 0,5 0,7 0,7 0,7
Өзге облыстар - - - 0,05 0,05 0,05 0,05
Қазақстан 0,6 0,8 0,8 0,95 1,25 1,25 1,35
Республикасы
(барлығы)
___________________________________________________________________________
таблицаның жалғасы:
___________________________________________________________________________
Облыстар ! 2007 ! 2008 ! 2009 ! 2010 ! 2000-2010 жж.
!болжам !болжам !болжам !болжам ! барлығы
_____________________!_______!_______!_______!_______!_____________________
Алматы 0,5 0,7 0,8 1,0 5,1
Жамбыл 0,1 0,1 0,1 0,1 1,0
Оңтүстік Қазақстан 0,9 1,0 1,2 1,3 8,4
Өзге облыстар 0,1 0,1 0,1 0,2 0,7
Қазақстан 1,6 1,9 2,2 2,6 15,2
(барлығы)
___________________________________________________________________________

3-кесте

Отырғызылатын материалдарға қажеттілік
(гектарына 2,5 мың данадан есептегенде) мың дана

___________________________________________________________________________
Облыстар !2000 ! 2001 ! 2002 ! 2003 ! 2004 ! 2005 ! 2006
!есеп !бағалау !болжам!болжам !болжам !болжам ! болжам
____________________!_____!________!______!_______!_______!_______!________
Алматы 250 500 750 750 1000 1000 1000
Жамбыл - 250 250 250 250 250 250
Оңтүстік Қазақстан 1250 1250 1000 1250 1750 1750 1750
Өзге облыстар - - - 125 125 125 125
Қазақстан 1500 2000 2000 2375 3125 3125 3125
Республикасы
(барлығы)
___________________________________________________________________________
таблицаның жалғасы:
___________________________________________________________________________
Облыстар ! 2007 ! 2008 ! 2009 ! 2010 ! 2000-2010 жж.
!болжам !болжам !болжам !болжам ! барлығы
_____________________!_______!_______!_______!_______!_____________________
Алматы 1250 1750 2000 2500 12750
Жамбыл 250 250 250 250 250
Оңтүстік Қазақстан 2250 2500 3000 3250 21000
Өзге облыстар 250 250 250 500 1750
Қазақстан 4000 4750 5500 6500 38000
Республикасы
(барлығы)
___________________________________________________________________________

4-кесте

Қазақстанда 2000-2010 жылдар кезеңінде жүзім өсіру

(мың тонна)

___________________________________________________________________________
Облыстар ! 2000 есеп !2001 бағалау!2002 болжам ! 2003 болжам
!____________!____________!_____________!_____________
!Түсім, !Жал.!Түсім, !Жал.!Түсім, !Жал. !Түсім, !Жал.
!Т/га !пы !Т/га !пы !Т/га !пы !Т/га !пы
! !тү. ! !тү. ! !тү. ! !түсім
! !сім ! !сім ! !сім ! !мың
! !мың ! !мың ! !мың ! !т.
! !т ! !т ! !т ! !
_____________________!_______!____!_______!____!_______!_____!_______!_____
Алматы 4,5 17,55 5,0 19,5 5,5 21,5 6,0 23,4
Жамбыл 3,0 2,1 3,0 2,4 3,5 3,2 4,0 4,0
Оңтүстік Қазақстан 7,0 35,7 7,5 39,0 8,0 42,4 8,5 45,9
Өзге облыстар 3,0 0,9 3,0 0,9 3,5 1,05 4,0 1,2
Қазақстан 5,6 56,25 6,0 61,8 6,5 68,15 7,0 74,5
бойынша
(барлығы)
___________________________________________________________________________
таблицаның жалғасы:
___________________________________________________________________________
!2004 болжам !2005 болжам !2006 болжам ! 2007 болжам
!____________!____________!_____________!_____________
!Түсім, !Жал.!Түсім, !Жал.!Түсім, !Жал. !Түсім, !Жал.
!Т/га !пы !Т/га !пы !Т/га !пы !Т/га !пы
! !тү. ! !тү. ! !тү. ! !түсім
! !сім ! !сім ! !сім ! !мың
! !мың ! !мың ! !мың ! !т.
! !т ! !т ! !т ! !
_____________________!_______!____!_______!____!_______!_____!_______!_____
Алматы 6,5 26,0 7,0 29,4 7,5 33,7 8,0 38,4
Жамбыл 4,5 4,5 5,0 5,5 5,5 6,6 6,0 7,8
Оңтүстік Қазақстан 9,0 50,4 10,0 60,0 10,5 67,2 11,0 75,9
Өзге облыстар 4,5 1,35 5,0 1,5 5,5 2,2 6,0 2,4
Қазақстан бойынша 7,5 82,2 8,3 96,4 8,7 109,7 9,3 124,5
(барлығы)
__________________________________________________________________________
таблицаның жалғасы:
__________________________________________________________________________
! 2008 болжам ! 2009 болжам ! 2010 болжам
!________________!_________________!_________________
!Түсім, !Жалпы !Түсім, ! Жалпы !Түсім, !Жалпы
!Т/га !түсім !Т/га ! түсім !Т/га !түсім
! !мың т ! ! мың т ! !мың т
_____________________!_______!________!_______!_________!_______!_________
Алматы 9,0 46,8 9,5 53,2 10,0 60,0
Жамбыл 6,5 9,1 7,0 10,5 7,5 9,0
Оңтүстік Қазақстан 12,0 91,2 12,5 102,5 13,0 118,3
Өзге облыстар 6,5 2,6 7,0 3,15 7,5 3,75
Қазақстан бойынша 10,2 149,7 10,6 169,3 11,1 191,0
(барлығы)
___________________________________________________________________________

Қолда бар жүзiм егiстiктерiмен бiрге бұл 2008 жылы өнiм өндiрудің 80-iншi жылдардың басындағы деңгейiне, ал 2010 жылға қарай 2005-2007 жылдары отырғызылған көшеттер жемiс бере бастағаннан кейiн 1983 жылғы бұрынғы рекордтық деңгейiне жетуге мүмкiндiк бередi.
Кешiрек отырғызылған (2007-2010 жылдардағы) көшеттер жемiс бере бастаған жүзiм өндiрудi 2013-2014 жылдарға қарай тiптi ескi жүзiм егiстiктерiнің бiр бөлiгiн қайта жаңартқан жағдайдың өзiнде жылына 240-250 мың тоннаға жеткiзуге болады.
Жүзiм өсiрудің артуына байланысты тиiсiнше шарап материалдарын өндiру де ұлғаятын болады (5-кесте).
Кестелерде келтiрiлген шарап материалдарын өндiрудің көлемi шарап жасау iсiне республикадағы жүзiмнiң жалпы өнiмiнің шамамен 90%-ы, бұл ретте орташа өнiм үшiн құрғақ шарап материалдарының 70%-ы жұмсалатындығына негiзделiп есептелген.
Қайта өңдеуге жiберiлетiн жүзiм өнiмiнiң осыншама жоғары үлесi жүзiм егiстерi өнiмдiгiнiң елеулi ауытқуларына әкелетiн күрт континентальдық климат жағдайындағы жабық жүзiм шаруашылығының күрделi жағдайында шарап жасау өткен жылдардағы қорының есебiнен климаттың тұтасымен алғанда саланың қаржы-экономикалық көрсеткiштерiне әсерiн бәсеңдете алатынына негiзделедi.
Сiрә, Бағдарламаны iске асырудың бiрiншi кезеңiнде Қазақстанда басым түсетiн сорт - өнiмдiлiгi бойынша неғұрлым тұрақты және өсiп-жетiлу жағдайлары мен қолданылатын агротехникаға күй талғамайтын "Ркацители" болады. Одан бәсекеге әбден қабiлеттi шарап дайындауға болады, ол асханалық сорт есебiнде де пайдаланыла алады.
Одан әрi егiс көшеттерiнiң құрылымында "Саперави", "Алиготи" сияқты жоғары сапалы, сондай-ақ жоғары өнiмдiлiгiмен ерекшеленетiн сорттардың үлесi едәуiр артатын болады.
Салыстырмалы алғанда, жоғары емес егiс түсiмдiлiгiне қарамастан, "Рислинг", "Қара пино" және iс жүзiнде, жүзiм егiстiктерiнен жойылып кеткен "Каберне Фран" сорты егiстерiнiң көлемi ұлғайтылатын болады. Бұл сорттар өте жақсы асханалық шараптар бередi және, бұдан басқа, оларсыз сәл ертеректе Қазақстанда шығарылған шампан шарабының бұрынғы даңқын қайтару мүмкiн емес.
Бағдарламаны орындаудың екiншi кезеңiнде ҚазЖЖҒЗИ селекциясының жаңа бағалы сорттары, сондай-ақ жүзiм шаруашылығының басқа аймақтарынан әкелiнген әрi Қазақстанда сынау кезiнде өзiн жақсы көрсеткен сорттар елеулi роль атқаруы тиiс.

5-кесте

Қазақстанда 2000-2010 жылдардағы кезеңде жүзімдік
шарап материалдарын өндіру

__________________________________________________________________________
Облыстар ! 2000 есеп !2001 бағалау!2002 болжам ! 2003 болжам
!____________!____________!_____________!_____________
!Шикі. !Шарап!Шикі. !Шарап!Шикі. !Шарап !Шикі. !Шарап
!зат, !мате.!зат, !мате.!зат, !мате. !зат, !мате.
!мың т !риал.!мың т !риал.!мың т !риал. !мың т !риал.
! !дары,! !дары,! !дары, ! !дары,
! !мың т! !мың т! !мың т ! !мың т
_____________________!______!_____!______!_____!______!______!______!______
Алматы 15,8 1106,0 17,5 1228,5 19,3 1354,5 21,06 1447,2
Жамбыл 1,9 132,3 2,1 151,2 2,8 201,6 3,6 252,0
Оңтүстік Қазақстан 32,1 2249,1 35,1 2457,0 38,1 2670,0 41,3 2891,7
Өзге облыстар 0,8 57,0 0,8 56,7 0,9 66,1 1,08 75,6
Қазақстан бойынша 50,6 3544,4 55,5 3893,4 61,1 4293,4 67,0 4693,5
(барлығы)
___________________________________________________________________________

таблицаның жалғасы:
___________________________________________________________________________
!2004 болжам !2005 болжам !2006 болжам ! 2007 болжам
!____________!____________!_____________!_____________
!Шикі. !Шарап!Шикі. !Шарап!Шикі. !Шарап !Шикі. !Шарап
!зат, !мате.!зат, !мате.!зат, !мате. !зат, !мате.
!мың т !риал.!мың т !риал.!мың т !риал. !мың т !риал.
! !дары,! !дары,! !дары, ! !дары,
! !мың т! !мың т! !мың т ! !мың т
_____________________!______!_____!______!_____!______!______!______!______
Алматы 24,4 1638,0 26,4 1852,2 30,3 2123,1 34,5 2419,2
Жамбыл 4,0 280,0 4,9 343,0 5,9 416,0 7,0 491,0
Оңтүстік Қазақстан 45,3 3175,2 54,0 3780,0 60,5 4233,0 68,3 4782,0
Өзге облыстар 1,2 85,0 1,3 94,5 2,0 138,6 2,1 151,2
Қазақстан бойынша 74,9 5182,0 86,6 6073,2 98,7 6911,0 112,0 7843,0
(барлығы)
__________________________________________________________________________

таблицаның жалғасы:
___________________________________________________________________________
! 2008 болжам ! 2009 болжам ! 2010 болжам
!________________!_________________!__________________
!Шикі. !Шарап ма.!Шикі. !Шарап ма. !Шикі. !Шарап ма.
!зат, !териалда.!зат, !териалда. !зат, !териалда.
!мың т !ры, мың т!мың т !ры, мың т !мың т !ры, мың т
_____________________!______!_________!______!__________!______!___________
Алматы 42,1 2948,0 48,0 3360,0 54,0 3780,0
Жамбыл 8,2 573,0 9,4 661,0 8,1 567,0
Оңтүстік Қазақстан 83,0 5745,0 92,2 6457,0 106,5 7455,0
Өзге облыстар 2,3 163,8 2,8 196,0 3,4 238,0
Қазақстан бойынша 135,6 9430,0 152,4 10674,0 172,0 12040,0
(барлығы)
___________________________________________________________________________

6. Бағдарламаның қажеттi ресурстары және
оларды қаржыландыру көздерi

Тұтасымен алғанда, 2001-2010 жылдар кезеңiнде жүзiм егiстiктерiн отырғызуға 18,24 млрд. теңге немесе жылына 2 млрд. теңге шамасында күрделi қаржы талап етiледi.
Тауарлы жүзiм егiстiктерi жұмсалған қаражаттың қайтарымын тек отырғызылған кезден бастап 4-5 жылдан кейiн ғана бере бастайтын болғандықтан, осы елеулi бөлiгiн тiкелей инвестицияларды iздестiру және тарту арқылы, сондай-ақ кәсiпорындардың өз қаражаты есебiнен қамтамасыз ету көзделедi. "Отандық тауар өндiрушiлердi қолдау шаралары шеңберiнде несиелендiрiлетiн инвестициялық жобаларды iрiктеу ережелерi туралы" Қазақстан Республикасы Yкiметінің 2000 жылғы 12 қыркүйектегi N 1384 қаулысымен айқындалған, отандық тауар өндiрушiлердi қолдау және шағын және орта бизнестi дамыту шаралары шеңберiнде жүзiм шаруашылығын және шарап өнiмi өндiрiсiн қалпына келтiру және дамыту бойынша тиiмдi және тез ақталатын жобаларды несиелендiру жүзеге асырылатын болады.

7. Бағдарламаның тиiмдiлiгi

Бағдарлама 15,2 мың га алқапқа жүзiм егiстiктерiн отырғызуды көздейдi. Жүзiм егiстiгiнiң 1 гектарын отырғызуға күрделi қаржы (сондай-ақ 4-5 жылдың iшiнде тауарлы жемiс бергенге дейiн оны күтуге жұмсалатын шығындар, тiреу орнатуға жұмсалатын материалдардың құны, тыңайтқыштарға, пестицидтерге және т.с.с. жұмсалатын шығындар) шамамен 1,2 млн. теңге құрайды.
Шарап материалдарын өндiру, тұтасымен алғанда, жүзiмнiң өзiн өндiрген сияқты негiзiнде жаңа көшеттер жемiс бере бастағаннан кейiн едәуiр ұлғаятын болады.
Егер 2002 жылға дейiн 3,5-3,6 млн. дал шарап материалдарын өндiру жоспарланса, олардың көлемi 2003 жылы 6,0 млн. далға, ал 2010 жылы 12 млн. астам далға жетуi тиiс. Кейiннен 2007-2010 жылдары жемiс бере бастайтын көшеттерден қайта өңделетiн шикiзат көлемiнiң ұлғаюы есебiнен 2013-2015 жылдарға қарай айтарлықтай өсуi арқылы.
Осы Бағдарламаның iс-шараларын орындау республика бюджетiне қаражат түсiрудiң неғұрлым сенiмдi және тұрақты көздерiнiң бiрi болатын, бiздiң республика үшiн маңызды және табыстылығы жоғары саланы жандандыруға мүмкiндiк бередi.
Қазақстан шарап жасаушыларының одағы жасаған есептер (6-кесте) шарап материалдарына тiптi 1999 жылдың деңгейiндегi бағалардың өзiмен әртүрлi салықтар арқылы бағдарламаны iске асырудың алғашқы жылдарының өзiнде-ақ республика бюджетiне едәуiр қаражат түсетiндiгiн көрсетедi.

6-кесте

2000-2010 жж. кезеңінде Қазақстанда шарап пен шарап материалдары
өндірісінің есептелген экономикалық тиімділігі

__________________________________________________________________________
! 2000 ! 2001 ! 2002 ! 2003 ! 2004 ! 2005 ! 2006
Облыстар ! есеп !бағалау!болжам !болжам !болжам !болжам !болжам
__________________!________!_______!_______!_______!_______!_______!_______
Жүзімді қайта 50,0 55,5 61,1 67,0 74,9 86,6 98,7
өңдеу, мың тонна
Шарап, материалда. 3544,4 3893,1 4293,4 4693,5 5182,0 6073,2 6911,0
рын өндіру, мың
дал

Көтерме баға, 60 60 60 60 60 60 60
теңге/литр

Сату бағасы, 2126,6 2336,0 2576,0 2816,1 3109,2 3643,9 4146,6
млн. теңге

Өндіруге және 1020,8 1021,5 1036,5 1151,7 1292,4 1509,1 1600,5
өткізуге
жұмсалатын
шығындар, млн.
теңге

Әлеуметтік салық, 31,8 35,0 38,6 42,2 46,6 54,6 62,1
млн. теңге

ҚҚС млн. теңге 354,4 389,3 429,3 469,3 518,2 607,3 691,1

Акциздер, млн. теңге 458,5 500 530,1 570,4 609,7 651 690,1

Салық салынатын 429,9 572,2 720,7 769,4 828,5 976,5 1228,0
табыс, млн. теңге

Пайдаға салынатын 129,0 171,6 216,2 230,8 248,6 292,9 368,4
салық, млн. теңге

Таза кіріс, 300,9 400,6 504,5 538,6 579,9 683,6 859,6
млн. теңге

Бюджетке түсімдер, 973,7 1096,9 1214,2 1312,7 1423,1 1605,8 1811,7
млн. теңге
___________________________________________________________________________
таблицаның жалғасы:
___________________________________________________________________________
! 2007 ! 2008 ! 2009 ! 2010
! болжам ! болжам ! болжам ! болжам
____________________!____________!____________!____________!_______________
Жүзімді қайта 112,0 135,6 152,4 172,0
өңдеу, мың тонна

Шарап, материалдарын 7843,0 9430,0 10674,0 12040,0
өндіру, мың дал

Көтерме баға, 60 60 60 60
теңге/литр

Сату бағасы, 4705,8 5658,0 6404,4 7224,0
млн. теңге

Өндіруге және 2008,8 2415,8 2824,1 3067,5
өткізуге
жұмсалатын
шығындар, млн. теңге

Әлеуметтік салық, 70,5 84,7 95,9 108,2
млн. теңге

ҚҚС млн. теңге 784,3 943,0 1067,4 1204,0

Акциздер, млн. теңге 711,5 855,5 968,3 1092,3

Салық салынатын 1201,2 1444,5 1544,7 1860,2
табыс, млн. теңге

Пайдаға салынатын 360,4 433,3 463,4 558,1
салық, млн. теңге

Таза кіріс, 840,8 1012,2 1081,3 1302,1
млн. теңге

Бюджетке түсімдер, 1926,7 2316,5 2595,0 2962,6
млн. теңге
___________________________________________________________________________
(*) Есептеулерді Қазақстан шарап жасаушылар одағының мамандары жасаған

Шарап материалдарын өндiруден түсетiн қаражаттың сомасы, тұтасымен алғанда, 2010 жылдың өзiнде жүзiм егiстiктерiн отырғызуға бөлiнген несиелер бойынша 2007-2010 жылдардағы көшеттер жемiс бергенге дейiн толығымен есеп айырысуға мүмкiндiк бередi. Бұл есептер, тiптi жаңа пiскен жүзiмдi сатудан алынатын қаражатты есепке алмай жасалған.
Питомниктердi қалпына келтiруге (100 млн. теңге) және ауыл шаруашылығы техникасын шығаруды ұйымдастыруға (200-250 млн. теңге) жұмсалатын несие ресурстары отырғызылатын материалды және арнаулы жүзiм өңдеу техникасын сатудың есебiнен өтеледi.
Осы бағдарламаның көптеген адамдар үшiн әлеуметтiк проблемаларды шешудi көздеуi өте маңызды болып табылады. "Жүзiм егiстiктерiн отырғызу және қайта жаңарту - отырғызу материалын және тетiктерiн өндiру - жүзiм өсiру - жүзiм және шарап материалдарын өндiру және сату" тiзбегiнде 60 мыңнан астам адам жұмыспен қамтылатын болады.
Саланың нақты экономикалық тиiмдiлiгi осы Бағдарламаны iске асырудың нәтижесiнде өндiрiлетiн өнiм бағасы шарап материалдарымен салыстырғанда бiрнеше есе жоғары дайын шарап түрiнде салынатын болғандықтан, есеп айырысу көрсеткiшiнен анағұрлым асатынын атап өткен жөн.

8. Қазақстанда Жүзім шаруашылығын және шарап жасау ісін қалпына
келтірудің және дамытудың 2001-2005 жылдарға арналған бағдарламасын
іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары

---------------------------------------------------------------------------
Рет ! Іс-шара ! Аяқтау нысаны !Орындауға жауаптылар! Орындау
саны! ! ! ! мерзімі
---------------------------------------------------------------------------
1. Аймақтар бойынша Қазақстан АШМ, Алматы, Жамбыл, Жыл сайын,
жүзiмдiктер орналасты. Республикасының Оңтүстік Қазақстан желтоқсан
руға қолайлы жер Үкіметіне облыстарының
алаңдарын айқындау ақпарат әкімдері

2. ҚазЖЖҒЗИ селекциясы -//- БҒМ, АШМ, Алматы, Жыл сайын,
жаңа бағалы сорттар. Жамбыл, Оңтүстік шілде
ының таза сортты көшет Қазақстан облыстары.
материалдарын өсіру ның әкімдері
үшін жүзім питомник.
терін, сондай-ақ жүзім
шаруашылығының басқа
аймақтарынан әкелiнген
және Қазақстанда сынау
кезiнде өзiн жақсы
көрсеткен сорттарды
қалпына келтіру және
дамыту жөнiнде шаралар
әзiрлеу

3. Қазақстандық машина Қазақстан АШМ, Алматы, 2002 ж.
жасау кәсiпорындарында Республикасы. Жамбыл, Оңтүстік наурыз
оның өндiрiсiн ұйым. ның Үкіметіне Қазақстан облыс.
дастыру үшiн жүзiм ақпарат тарының әкімдері,
өңдеуге қажетті ауыл Қазақстан шарап
шаруашылығы техникасы. жасаушылары одағы
(келісім бойынша)
(қажеттiлiгi, техноло.
гиялық сипаттамалары)

4. Отандық машина жасау Нормативтік ЭСМ, АШМ 2002 ж.
кәсiпорындарында жүзiм құқықтық шілде
баптауға қажеттi ауыл кесімнің
шаруашылығы техникасы жобасы
өндiрісiнiң бағдарлама.
сын әзірлеу

5. Таза сортты жүзiм және Қазақстан АШМ, ИСМ, Жыл сайын,
бастапқы шарап жасау Республикасы. Қазақстан шарап желтоқсан
iсiне тiкелей инвестор. ның Үкiметiне жасаушылары одағы
лар тартуға жәрдемдесу ақпарат (келісім бойынша) <*>

6. Жүзiм шаруашылығы мен -//- Алматы, Жамбыл, Жыл сайын,
шарап жасау iсiнiң Оңтүстік Қазақстан қыркүйек
Қазақстандағы базасы облыстарының
туралы жарнамалық әкімдері, Қазақстан
проспект дайындау шарап жасаушылары
одағы (келісім
бойынша)

7. Шарап рыногының жай- -//- АШМ, ҚарМ, ИСМ Жыл сайын,
күйiне талдау жүргiзу Қазақстан шарап желтоқсан
және жыл сайын жасаушылары одағы
Қазақстан Республика. (келісім бойынша) <*>
сының Үкiметiне талда.
малы ақпарат ұсыну

8. Жүзiм шаруашылығында Қазақстан АШМ, ЭСМ, МКМ, 2002 ж.
пайдаланылатын, бiрақ Республикасы. Қазақстан шарап шілде
Қазақстанда өндiрiл. ның Үкіметі жасаушылары одағы
мейтiн гербицидтердiң, қаулысының (келісім бойынша)
пестицидтердiң, жобасы
химикаттардың және
тыңайтқыштардың
жекелеген түрлерiне
үкiметаралық келiсiм.
дердi негiзге ала
отырып, импорттық
кеден баждарын мүмкiн
шектi деңгейге дейiн
азайту
--------------------------------------------------------------------------
Ескерту. 8-бөлім өзгерді - ҚР Үкіметінің 2003.04.07. N 332 қаулысымен.

Об утверждении Программы восстановления и развития виноградарства и виноделия в Казахстане на период до 2010 года

Постановление Правительства Республики Казахстан от 12 декабря 2001 года N 1621. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 5 октября 2007 года N 908

Сноска. Постановление Правительства РК от 12 декабря 2001 г. N 1621 утратило силу постановлением Правительства РК от 5 октября 2007 г. N 908 .

В целях восстановления и развития в Казахстане виноградарства и виноделия Правительство Республики Казахстан постановляет:
1. Утвердить прилагаемую Программу восстановления и развития виноградарства и виноделия в Казахстане на период до 2010 года.
2. Министерству сельского хозяйства Республики Казахстан ежегодно по итогам полугодия и года представлять в Правительство Республики Казахстан информацию о ходе реализации данной Программы. <*>

Сноска. В пункт 2 внесены изменения - постановлением Правительства РК от 7 апреля 2003 г. N 332 .
3. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан

Утверждена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 12 декабря 2001 года N 1621

Программа
восстановления и развития виноградарства
и виноделия в Казахстане на период до 2010 года Паспорт

Наименование - Программа восстановления и развития виноградарства
и виноделия в Казахстане на период до 2010 года

Решение о - протокол совещания у Е.Утембаева N 02-111-К от
разработке 9 марта 2000 года "О мерах по выполнению поручения
программы Президента Республики Казахстан от 22 февраля 2000
года N 01-25/31"

Основные - Министерство экономики и торговли Республики
разработчики Казахстан, Союз виноделов Казахстана

Цель программы - комплексное восстановление и развитие в южных
регионах Казахстана товарных виноградников,
увеличение производства виноматериалов и
высококачественных отечественных марочных вин,
преодоление технологического и технического
отставания отрасли, обеспечение
конкурентоспособности отечественных вин на
внутреннем и внешнем рынках

Задачи Программы - в соответствии с целью Программы предусматривается
решение следующих задач:
создание благоприятных экономических условий для
восстановления и развития отрасли;
реализация мер, направленных на повышение
конкурентоспособности продукции;
умеренный протекционизм и инвестиционная поддержка
хозяйств отрасли в рамках приоритетов,
определенных настоящей программой

Источники - собственные средства предприятий, прямые инвестиции
финансирования

Срок реализации - реализация Программы намечена на период до 2010 года

Введение

Программа восстановления и развития виноградарства и виноделия в Казахстане на период до 2010 года (далее - Программа) разработана в соответствии с протоколом совещания у Е.Утембаева N 02-111-К от 9 марта 2000 года "О мерах по выполнению поручения Президента Республики Казахстан от 22 февраля 2000 года N 01-25/31".
Необходимость разработки данной Программы обусловлена тем, что природно-климатические условия на юге Казахстана позволяют развивать виноградарство и виноделие. С 1970 года по 1985 год в Казахстане были созданы многочисленные, высокоэффективные виноградарские хозяйства.
Губительная для отрасли антиалкогольная политика 1985-1990 годов нанесла серьезный урон. Положение усугубилось в условиях переходного периода к рыночным отношениям, многочисленной и не всегда эффективной смены собственников виноградарских хозяйств.
Вместе с тем во многих хозяйствах еще сохранены виноградники, имеются опытные специалисты и рабочие кадры, не утрачен опыт выращивания винограда и производства вина. Ранее отечественное виноделие имело международное признание и являлось высокодоходной отраслью.
Рынок вина является наиболее стабильным. В настоящее время на внутреннем рынке преобладают импортные вина. Отечественные винные заводы работают преимущественно на импортных виноматериалах.
Реализация Программы позволит наполнить рынок отечественными винами. Кроме того, емкий рынок России позволит экспортировать виноградную продукцию и вина, особенно в восточные ее регионы.

1. Анализ современного состоянии виноградарства и виноделия

Виноградарство и сопутствующее ему переработка продукции является одной из наиболее выгодных отраслей сельскохозяйственного производства. Так, в наиболее благоприятном для виноградарства регионе (Южно- Казахстанская область) один гектар виноградника приносит доход в 6-7 раз больше, чем гектар хлопчатника.
В Казахстане развитие промышленного виноградарства началось с организации в конце 50-х - начале 60-х годов сети специализированных плодово-виноградарских хозяйств на юге и юго-востоке республики. В этот период площадь виноградников в республике выросла в несколько раз и в середине 80-х годов достигла 26 тыс. гектаров.
Даже при допущенных серьезных ошибках с размещением виноградников по природным зонам валовой сбор винограда в Казахстане в благоприятные по климатическим условиям годы достигал 150-200 тыс. тонн, а производство вина составило более 15 млн. декалитров (дал).
Несмотря на молодость отрасли Казахстан в виноделии добился значительных успехов. Об этом свидетельствуют десятки медалей, полученных казахстанскими винами на Всесоюзных и Международных конкурсах ("Рислинг", "Иссык", "Чиликское", "Целинное", "Акбулак" и ряд других).
В период с 1980 по 1990 годы только дважды из-за сильных заморозков казахстанские виноградари собрали менее 100 тыс. тонн винограда. В остальные годы сбор винограда составлял в среднем около 150 тыс. тонн в год, а в благоприятные 1980, 1981 и 1983 годы его производство достигло 172,3; 197,7 и 193,3 тыс. тонн соответственно.
Успешному развитию виноградарства и виноделия в Казахстане способствовало наличие в каждом из специализированных плодово- виноградарских хозяйств производства первичных виноматериалов, которые затем передавались на имеющиеся заводы вторичного виноделия. Производство вина в эти годы достигало 12-15 млн. дал. Эти объемы производства обеспечивали высокую эффективность отрасли.
Пресловутая "безалкогольная политика" серьезно подкосила экономику плодово-виноградарских хозяйств республики. Начиная с 1985 года и до последнего времени производство винограда и вина в республике неуклонно снижалось и в настоящее время оно составляет менее 10% от объемов, производившихся в лучшие годы.
Диспропорция цен на промышленные и сельскохозяйственные товары на начальном этапе перехода к рыночной экономике и высокий уровень налогов привели к тяжелым последствиям в сельскохозяйственном производстве. Помимо того, что виноградарство традиционно отличается высокой трудоемкостью, на конечный продукт отрасли - вино и виноматериалы был введен дополнительный акцизный налог.
В этих экономических условиях, с учетом потребности в большом количестве специализированной техники, виноградарство стало не по силам большинству хозяйств. Виноградники оказались без должного ухода, что резко снизило их продуктивность.
Положение усугубилось тем, что за годы перехода к рыночной экономике виноградные и плодовые насаждения практически на всей территории юга и юго-востока Казахстана несколько раз подвергались губительным поздним весенним заморозкам, приведшим в 1998 и 1999 годах к потере практически всего урожая винограда.
Стремясь к более быстрой отдаче от использования земельных угодий, многие хозяйства стали корчевать виноградники. Если в конце 80-х годов общая площадь виноградников в Казахстане достигала более 26 тыс. гектаров, в том числе в общественном секторе 24-25 тыс. гектаров, то в 1999 году по всем категориям собственности она составила только 10,3 тыс. гектаров.
Вследствие этого рынок Казахстана практически полностью заполнен импортными виноматериалами, зачастую низкого качества. Нередки случаи, когда под маркой отечественных вин в розлив идут импортные виноматериалы.
Тенденция сокращения площади виноградных насаждений сохраняется и в настоящее время. Производство винограда и соответственно виноматериалов в зависимости от регионов и условий произрастания в разные годы последнего десятилетия упало в 5-10 раз. Заводы первичного виноделия из-за отсутствия сырья загружены на 10-15% от их мощности, морально и физически стареет их оборудование.
Оторванные от переработки и не участвующие в распределении прибыли от виноделия хозяйствующие субъекты не заинтересованы в товарном возделывании винограда. Это подтверждается простым расчетом - оптовая цена 1 кг винограда 12-15 тенге, литр виноматериала - 60-70 тенге, литр вина - 200-220 тенге, а высококачественного марочного и того выше - 400-500 тенге.
В прошлые годы вопросу выбора природных зон для размещения посадок винограда не придавалось должного значения. Так, вследствие непродуманного размещения, более 5 тыс. гектаров товарных виноградников было разбито в Жамбылской области, не имеющей традиций в данной отрасли.
Одной из особенностей климата данного региона является почти ежегодный возврат холодов в поздний весенний период, приводящий к регулярной гибели значительной части урожая винограда. Помимо того, что не все районы области имеют достаточно высокую теплообеспеченность в период вегетации, многие земли в этом регионе засолены и подвержены сильному техногенному загрязнению.
Возделывание и переработка винограда - сложный, трудоемкий технологический процесс, требующий специальных знаний, опыта и профессиональных навыков у рабочих и специалистов.
В результате на протяжении нескольких десятилетий товарное виноградарство в области остается хронически убыточным. Среднегодовая урожайность насаждений не превышает 30 центнеров с гектара, в то время как нулевая рентабельность в укрывном поливном виноградарстве обеспечивается урожаем не менее 45-50 центнеров с гектара.
Климатические условия Алматинской области близки к условиям Жамбылской области. Однако здесь существует разветвленная сеть заводов первичного виноделия, которые необходимо обеспечивать сырьем. Кроме того, этот регион имеет богатые традиции, хорошее научное обеспечение, трудовые ресурсы и опытные кадры в производстве винограда.
В Южно-Казахстанской области, имеющей 8-10 тыс. гектаров виноградников, более высокий температурный режим в период вегетации, менее частые и интенсивные весенние заморозки, устоявшиеся традиции в области земледелия позволили иметь среднюю продуктивность виноградников на уровне 99-102 центнеров с гектара, а в ряде хозяйств и до 250-300 центнеров с гектара и выше.
До 1985 года двумя специализированными питомниковыми хозяйствами (ныне - РГКП "Мерке" и РГКП "Сарыагаш"), находящимися в ведении Казахского научно-исследовательского института плодоводства и виноградарства (КазНИИПиВ), в совокупности производилось до 3 млн. виноградных саженцев в год. В настоящее время из-за кризиса в отрасли и соответственно отсутствия спроса, они практически прекратили производство посадочного материала.
Следует отметить, что бюджетное финансирование научных исследований из года в год существенно снижается, а самостоятельно хозяйствующие субъекты не в состоянии оплачивать услуги научных учреждений.
Вместе с тем предприятия по переработке винограда несмотря на застой производства и недостаточную загруженность сырьем в отличие от виноградарства в целом сохранили свою структуру, оборудование, специалистов. В последнее время на ряде приватизированных предприятий установлены линии разлива. Несмотря на то, что винодельческие предприятия нуждаются в реконструкции и замене изношенного оборудования, при наличии сырья они уже сейчас в большинстве своем могут нормально функционировать.
Таким образом, к основным проблемам, препятствующим ускоренному восстановлению и развитию отрасли можно отнести:
отсутствие инвестиций в отрасль, низкий уровень технического и технологического состояния виноградо-винодельческой отрасли, моральный и физический износ оборудования;
сокращение площадей виноградных насаждений, резкое сокращение производства посадочного материала высококачественных и высокопродуктивных сортов винограда;
тяжелое финансовое положение предприятий первичного виноделия, долги перед бюджетом и поставщиками;
недостаток собственных оборотных средств и невозможность их пополнения за счет кредитов банков ввиду отсутствия ликвидного залогового имущества, высоких ставок кредитования.

2. Цель и задачи Программы

Основной целью настоящей Программы является возрождение и развитие в Казахстане первичного виноделия на основе производства необходимого количества высококачественного отечественного сырья.
Восстановление и дальнейшее развитие в Казахстане отрасли виноградарства и виноделия возможно только при условии реализации конкретных и целенаправленных мер, а также научно-обоснованных мероприятий, направленных на поддержку и развитие отрасли.
Одним из них является размещение товарных виноградников только в тех районах, располагающих в настоящее время необходимым производственным и кадровым потенциалом, где природные условия наиболее полно отвечают требованиям возделывания винограда.
В среднем за последние три года емкость внутреннего рынка виноградного вина и виноматериалов составила 76,5 тысяч литров. С учетом рациональных норм потребления винограда (21,6 кг) общий объем потребления винограда в республике составляет 324 тыс. тонн.
Исходя из того, что 70% урожая направляется на производство вина и виноматериалов, потребность в винограде для обеспечения сырьем отрасли составляет 226,8 тыс. тонн. Для производства такого количества винограда, при средней урожайности 9 тонн с гектара, потребуется размещение виноградников на площади 25,2 тыс. гектаров.
В соответствие с поставленной целью предусматривается решение следующих задач:
восстановление площадей и закладка новых виноградников;
развитие питомников для выращивания чистосортных сортов винограда;
преодоление технологического и технического отставания хозяйств, выращивающих виноград, и предприятий, производящих натуральные вина;
повышение конкурентоспособности отечественной винодельческой продукции за счет улучшения ее качества и ассортимента, снижения издержек производства и цен;
обеспечение защиты отечественных товаропроизводителей от недобросовестного импорта, продвижение отечественных товаров на внешние товарные рынки, проведение активной маркетинговой политики;
создание условий, стимулирующих привлечение инвестиций в отрасль.

3. Основные направления развития в Казахстане виноградарства и
виноделия

Программа направлена на комплексное восстановление и развитие в южных регионах Казахстана товарных виноградников, увеличение производства виноматериалов и высококачественных отечественных марочных вин, преодоление технологического и технического отставания отрасли, обеспечение конкурентоспособности отечественных вин на внутреннем и внешнем рынках.
Мировой опыт и тенденции развития виноградарства и виноделия показывают, что основной путь становления и стабильного существования отрасли лежит через интенсификацию производства, конечной целью которой является высокая продуктивность насаждений и превосходное качество винодельческой продукции.
Если в условиях социалистической экономики рентабельность отрасли обеспечивалась средней урожайностью виноградников в 50-60 центнеров с гектара в год, то в современных условиях продукция хозяйствующих субъектов с такой урожайностью будет неконкурентоспособна.
Особенно это относится к юго-восточным регионам республики, где периодические заморозки приводят к гибели части урожая. Здесь акцент необходимо сделать на возделывании преимущественно технических сортов винограда, что позволит, в случае потери части урожая от заморозков, поддерживать экономику предприятий за счет реализации вин из урожаев прошлых лет. При этом до 90% виноградников целесообразно занимать техническими сортами разных сроков созревания и направлении использования.
В Жамбылской области прежнюю площадь виноградников восстанавливать нецелесообразно. Здесь наиболее правильно будет провести реконструкцию существующей площади (около 1 тыс. гектаров) с небольшим ее развитием до 1,5-2 тыс. гектаров для обеспечения сырьем мощностей имеющихся в регионе заводов.
Наиболее целесообразным будет создание условий для восстановления и развития площади товарных виноградников в Южно-Казахстанской области. При этом производство столового винограда, а также сырья для крепких и десертных вин необходимо, как и прежде, сосредоточить в южных районах области.
В то же время необходимо существенно расширить площадь виноградников на предгорных землях Тюлькубасского и Сайрамского районов.
Климатические условия в этой зоне Южно-Казахстанской области позволяют производить высококачественные не только столовые, но и даже шампанские виноматериалы. Здесь, помимо относительно высокой теплообеспеченности (сумма активных температур выше 3600 оС), в зимнее время обеспечивается относительно устойчивый снеговой покров, позволяющий практиковать пригибную культуру винограда (зимовка под снегом без укрытия землей).
Данный вид ухода за виноградом позволит существенно разгрузить технологию от трудоемких работ и расширить период проведения весенне-полевых работ. Подтверждением этому могут служить достижения бывшего совхоза им. Мичурина Тюлькубасского района, который многие годы являлся одним из наиболее стабильных и высокорентабельных хозяйств в отрасли.
Аналогично нужно развивать виноградарство в Алматинской области, где также есть условия для развития пригибной культуры винограда. Кроме того, в этой области имеются земли, где некоторые сорта можно возделывать без использования опоры, что имеет огромную важность в укрывном виноградарстве, значительно снижая материалоемкость и трудоемкость технологии взращивания.
В остальных регионах республики из-за суровости зимнего времени и недостаточной теплообеспеченности в период вегетации нет условий для развития товарного виноградарства.
Исключение могла бы составить Кызылординская область с ее жарким климатом, однако из-за монополии культуры риса и связанным с этим засолением окружающих земель, предпринятые здесь ранее попытки развить товарное производство винограда не привели к успеху. Вместе с тем полностью исключать возможность такой деятельности со стороны отдельных хозяйствующих субъектов области нельзя.
Не менее важным условием успешного восстановления отрасли является приоритетное развитие товаропроизводителей, сохранивших в едином ведении виноградники и перерабатывающие предприятия (фирмы, ассоциации, кооперативные хозяйства). Здесь для повышения эффективности производства необходимо устанавливать собственные линии розлива.
Основное производство столового винограда должны обеспечить производители, имеющие небольшие виноградники. Отдельные крестьянские и фермерские хозяйства, не имеющие собственной базы для переработки винограда, могут взять на себя большую часть производства его столовых сортов для дозагрузки перерабатывающих предприятий на кооперационной основе. Значительную роль в этом будут играть также дачные и приусадебные участки, количество которых вокруг городов на юге и юго-востоке республики исчисляется десятками тысяч.
Технология возделывания винограда включает в себя несколько десятков операций и должна подкрепляться системой механизации, включающей целый шлейф сельскохозяйственных машин, производство которых не только отсутствует в Казахстане, но и почти полностью прекращено в странах СНГ. Машины для обработки виноградников из дальнего зарубежья зачастую не приспособлены для условий Казахстана и рассчитаны на технологию возделывания, значительно отличающуюся от отечественной.
Поэтому одним из приоритетных направлений Программы по восстановлению виноградарства в Казахстане должна стать организация на отечественных предприятиях производства основной номенклатуры машин и механизмов. К их числу относятся универсальные плуги, механизмы для укрытия и открытия виноградных кустов, лозосъемники, запрессовщики шпалерных столбов, средства механизации транспортировки урожая и т.д. В свете государственной поддержки отрасли закупка необходимой сельскохозяйственной техники может быть организована на условиях лизинга и посредством создания машино-технологических станций (МТС) с долевым участием хозяйствующих субъектов, объединившихся в ассоциации и кооперативы.
Непременным условием успешного выполнения Программы возрождения виноградарства и виноделия в Казахстане должно стать восстановление на базе питомников РГКП "Мерке" и РГКП "Сарыагаш", находящихся в ведении КазНИИПиВ, производства посадочного материала. Концентрация производства основной массы посадочного материала в этих хозяйствах, кроме прочего, позволит целенаправленно проводить сортовую политику виноградарства в Казахстане.
Для успешного выполнения Программы в части восстановления необходимой и достаточной площади виноградников, нужно создать условия по укреплению экономической базы хозяйств.
Для повышения валового сбора и эффективности производства винограда закладку и уход за насаждениями следует осуществлять, используя научные достижения и передовой опыт. При этом научное обеспечение виноградарства в Казахстане может быть обеспечено имеющимися разработками КазНИИПиВ и, частично, Южно-Казахстанского научно-исследовательского института сельского хозяйства, которые имеют необходимый опыт и соответствующую квалификацию.
Закладка новых и реконструкция старых виноградников должны производиться на основе научно-обоснованных заключений КазНИИПиВ, включающих экологическую и агрохимическую оценку участков, выделенных под закладку виноградников, рекомендации по улучшению и дальнейшему поддержанию оптимального водно-питательного режима и др.
Поскольку основой технологии возделывания винограда является работа по непосредственному уходу за кроной кустов, КазНИИПиВ должен разрабатывать рекомендации и осуществлять авторский надзор по внедрению современных систем ведения и формирования кустов, обеспечивающих существенное снижение трудоемкости технологии.
Успешное выполнение задач по выведению отрасли из кризиса предполагает проведение продуманной сортовой политики, особенно в отношении технических сортов винограда. Это объясняется тем, что вернуть собственный рынок, а также выйти на мировой можно только в случае, если в Казахстане будет сделан упор не столько на количество, сколько на высокое качество производимого вина.
Для этого, а также в целях поддержания престижа необходимо, чтобы закладка новых виноградников производилась только сортами, обеспечивающими самое высокое качество виноматериалов.
Институт должен предлагать для внедрения новые ценные сорта винограда, размножая их с использованием методов биотехнологии на имеющейся у него современной научно-производственной базе и передавая для дальнейшего размножения в хозяйства-питомники.
Увеличение площади ценных сортов должно быть осуществлено через ликвидацию так называемых сортосмесей, а также уменьшение процента площадей, хотя и очень урожайных, но посредственных для виноделия сортов винограда типа "Баян Ширек", "Тербаш" и др.

4. Меры и механизмы реализации Программы

Для решения поставленных в Программе задач необходимо осуществление следующих мер:
размещение товарных виноградников только в районах, природные условия которых наиболее полно отвечают требованиям возделывания винограда, дифференцированное развитие виноградарства по природным зонам внутри регионов;
восстановление виноградных питомников по выращиванию чистосортного посадочного материала новых ценных сортов селекции;
привлечение прямых инвестиций в производство чистосортного винограда и первичное виноделие;
учет потребности виноградарских хозяйств в горюче-смазочных материалах на проведение посевных и уборочных работ при реализации "Программы кредитов местных бюджетов текущего года", которой предусматривается льготное беспроцентное кредитование регионов для проведения весенне-полевых и уборочных работ;
определение перечня сельскохозяйственной техники, необходимой при возделывании винограда и организация ее производства на отечественных машиностроительных предприятиях;
определение перечня гербицидов, пестицидов, химикатов и удобрений, используемых в виноградарстве и не производимых в Казахстане для установления ставки импортных таможенных пошлин на уровне предельно допустимых, исходя из межправительственных соглашений.
Основными механизмами для создания благоприятных экономических условий для восстановления и развития виноградарства и виноделия при реализации Программы будут:
защита внутреннего рынка от недобросовестного импорта на основе действующего законодательства;
меры по повышению привлекательности предприятий отрасли и конкурентоспособности производимой ими продукции, включая механизмы финансово-экономического оздоровления предприятий, внедрения системы управления качества соответствия ISO 9000 и др.;
умеренный протекционизм и стартовая инвестиционная поддержка путем льготного кредитования в рамках Программы поддержки отечественных товаропроизводителей наиболее эффективных проектов, определенных настоящей Программой.
Кредитование будет осуществляться в соответствии с правилами, определенными постановлением Правительства Республики Казахстан от 12 сентября 2000 года N 1384 P001384_ "О Правилах отбора инвестиционных проектов, кредитуемых в рамках мер поддержки отечественных товаропроизводителей" на основании научно-производственной экспертизы, отражающей как природные условия места закладки виноградника, так и организационно-хозяйственные особенности.
Научно-производственная экспертиза реализации Программы осуществляется в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан.
Необходимо также учитывать, что вследствие поздней отдачи от виноградников для хозяйствующих субьектов, велик соблазн получаемый кредит направить на возделывание других сельскохозяйственных культур с более быстрой отдачей (картофель, технические культуры).
Для предотвращения нецелевого использования кредитов будет предусмотрен механизм связывания части кредитных ресурсов, т.е. с обязательным направлением части средств на подготовку и закуп элитного посадочного материала. Это будет способствовать также укреплению экономической базы производителей посадочного материала, которая в настоящее время практически полностью разрушена.

5. Этапы реализации Программы

На первом этапе реализации Программы представляется целесообразным приводить в порядок существующие виноградники (тщательная санитарная обрезка с удалением непроизводственной древесины, борьба со злостными сорняками, вредителями и болезнями, ремонт шпалеры, кардинальное улучшение водно-питательного режима). Это позволит существенно повысить продуктивность насаждений и эффективность работы винзаводов, а часть полученного дохода направлять на дальнейшее воспроизводство.
Одновременно с этим, даже исходя из пессимистических прогнозов, для удовлетворения потребности внутреннего рынка Республики Казахстан необходима закладка новых насаждений (таблица 1) с целью восстановления имевшейся площади промышленных виноградников и объемов переработки винограда в ближайшей перспективе.
Закладка виноградников требует очень больших затрат и поэтому объем расширения площади насаждений в обозримой перспективе (по крайней мере до 2010 года) не должен превышать ранее достигнутого, т.е. 25-26 тыс. гектаров. Это объясняется тем, что эти площади можно заложить на тех же землях, где располагались ранее раскорчеванные виноградники, т.е. без значительных затрат на капитальную планировку земли в районах, обеспеченных трудовыми ресурсами, имеющих опыт работы с данной культурой и привязанных к уже существующим в данной местности перерабатывающим предприятиям.
Освоение новых земель под виноград потребует больших средств и решения крупных организационных проблем. Это дело более отдаленной перспективы.

Таблица 1

Динамика развития площади виноградников
в Казахстане в период 2000-2010 гг.

(тыс.тенге)

___________________________________________________________________________ Области ! 1999 отчет ! 2000 отчет ! 2001 оценка ! 2002 прогноз !____________!____________!_____________!_____________ !всего!плодо-!всего!плодо-!всего!плодо- !всего!плодо- ! !нося- ! !нося- ! !нося- ! !нося- ! !щая ! !щая ! !щая ! !щая _____________________!_____!______!_____!______!_____!_______!_____!_______

Алматинская 3,9 3,8 4,0 3,9 4,2 3,9 4,5 3,9

Жамбылская 1,0 0,6 1,0 0,7 1,1 0,8 1,2 0,9

Южно-Казахстанская 5,1 4,5 5,6 5,1 6,0 5,2 6,4 5,3

Прочие области 0,3 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3

Республика 10,3 9,1 10,9 10,0 11,6 10,2 12,4 10,4

Казахстан (всего)

___________________________________________________________________________

продолжение таблицы

___________________________________________________________________________

!2003 прогноз!2004 прогноз!2005 прогноз ! 2006 прогноз

!____________!____________!_____________!_____________

!всего!плодо-!всего!плодо-!всего!плодо- !всего!плодо-

! !нося- ! !нося- ! !нося- ! !нося-

! !щая ! !щая ! !щая ! !щая

_____________________!_____!______!_____!______!_____!_______!_____!______

Алматинская 4,8 3,9 5,2 4,0 5,6 4,2 6,0 4,5

Жамбылская 1,3 1,0 1,4 1,0 1,5 1,1 1,6 1,2

Южно-Казахстанская 6,9 5,4 7,6 5,6 8,3 6,0 9,1 6,4

Прочие области 0,3 0,3 0,4 0,3 0,45 0,3 0,5 0,4

Республика 13,35 10,6 14,6 10,9 15,85 11,6 17,2 12,5

Казахстан (всего)

__________________________________________________________________________

продолжение таблицы

__________________________________________________________________________

!2007 прогноз!2008 прогноз!2009 прогноз ! 2010 прогноз

!____________!____________!_____________!_____________

!всего!плодо-!всего!плодо-!всего!плодо- !всего!плодо-

! !нося- ! !нося- ! !нося- ! !нося-

! !щая ! !щая ! !щая ! !щая

_____________________!_____!______!_____!______!_____!_______!_____!______

Алматинская 6,5 4,8 7,2 5,2 8,0 5,6 9,0 6,0

Жамбылская 1,7 1,3 1,8 1,4 1,9 1,5 2,0 1,6

Южно-Казахстанская 10,0 6,9 11,0 7,6 12,2 8,2 13,5 9,1

Прочие области 0,6 0,4 0,7 0,4 0,8 0,45 1,0 0,5

Республика 18,8 13,4 20,7 14,6 22,9 15,85 25,5 17,2

Казахстан (всего)

___________________________________________________________________________

Восстановление виноградников возможно в течение 2001-2010 годов. Для этого потребуется заложить в республике более 15 тыс. гектаров насаждений (таблицы 2, 3) и восстановить существующие насаждения.
Таким образом уровень производства винограда в настоящей Программе рассчитан только до 2010 года, когда из общей площади посадок, составляющей 25,5 тыс. гектаров, плодоносящая площадь будет составлять 17,2 тыс. гектаров или 67,5%.
В целом по республике трудно надеяться на быстрое увеличение урожайности существующих виноградников и валового производства.
Объясняется это тем, что помимо негативного влияния затянувшегося кризиса в отрасли в последние два года почти повсеместно в республике урожай винограда практически полностью погиб от действия заморозков.
В условиях дефицита средств, не предполагая в конце года получения продукции, хозяйствующие субъекты в большинстве случаев практически перестали ухаживать за виноградными насаждениями, что негативно скажется на их продуктивности в течение ближайших 2 лет. При этом вновь закладываемые насаждения вступят в товарное плодоношение только через 4 года.
Поэтому в первые годы реализации Программы развития виноградарства и виноделия реально можно рассчитывать на получение не более 5-6 тонн винограда с гектара (таблица 4). Этот уровень в силу исключительно благоприятных климатических условий в вегетационный период в основном будет обеспечен производством винограда в Южно-Казахстанской области.
Ввиду сильно сократившихся площадей насаждений в 2001 году в целом по республике может быть получено не более 56,2-61,8 тыс. тонн винограда.
Несмотря на повышение урожайности валовой сбор винограда в республике в течение нескольких лет будет возрастать не очень высокими темпами. Так, при достаточно высокой урожайности, даже половины объема производства начала 80-х годов можно будет достичь не раньше 2005-2006 годов. Но и этого объема сбора винограда можно будет достичь только в том случае, если уже в 2001 году будет радикально улучшен уход за виноградниками.
Более значительный скачок в производстве винограда возможен только после вступления в товарное плодоношение новых посадок 2001-2004 годов.

Таблица 2

Объем закладки виноградников в Казахстане
на период 2000-2010 гг. (тыс. гектар)

___________________________________________________________________________

Области !2000 ! 2001 ! 2002 ! 2003 ! 2004 ! 2005 ! 2006

!отчет!оценка!прогноз!прогноз!прогноз!прогноз!прогноз

_____________________!_____!______!_______!_______!_______!_______!________

Алматинская 0,1 0,2 0,3 0,3 0,4 0,4 0,4

Жамбылская - 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1

Южно-Казахстанская 0,5 0,5 0,4 0,5 0,7 0,7 0,7

Прочие области - - - 0,05 0,05 0,05 0,05

Республика 0,6 0,8 0,8 0,95 1,25 1,25 1,35

Казахстан (всего)

___________________________________________________________________________

продолжение таблицы

___________________________________________________________________________

Области ! 2007 ! 2008 ! 2009 ! 2010 ! Всего за

!прогноз!прогноз!прогноз!прогноз! 2000-2010 гг.

_____________________!_______!_______!_______!_______!_____________________

Алматинская 0,5 0,7 0,8 1,0 5,1

Жамбылская 0,1 0,1 0,1 0,1 1,0

Южно-Казахстанская 0,9 1,0 1,2 1,3 8,4

Прочие области 0,1 0,1 0,1 0,2 0,7

Республика 1,6 1,9 2,2 2,6 15,2

Казахстан (всего)

___________________________________________________________________________

Таблица 3

Потребность в посадочном материале
(из расчета 2,5 тыс. штук на гектар) тыс. штук

___________________________________________________________________________

Области !2000 ! 2001 ! 2002 ! 2003 ! 2004 ! 2005 ! 2006

!отчет!оценка!прогноз!прогноз!прогноз!прогноз!прогноз

_____________________!_____!______!_______!_______!_______!_______!________

Алматинская 250 500 750 750 1000 1000 1000

Жамбылская - 250 250 250 250 250 250

Южно-Казахстанская 1250 1250 1000 1250 1750 1750 1750

Прочие области - - - 125 125 125 125

Республика 1500 2000 2000 2375 3125 3125 3125

Казахстан (всего)

___________________________________________________________________________

продолжение таблицы

___________________________________________________________________________

Области ! 2007 ! 2008 ! 2009 ! 2010 ! Всего за

!прогноз!прогноз!прогноз!прогноз! 2000-2010 гг.

_____________________!_______!_______!_______!_______!_____________________

Алматинская 1250 1750 2000 2500 12750

Жамбылская 250 250 250 250 2500

Южно-Казахстанская 2250 2500 3000 3250 21000

Прочие области 250 250 250 500 1750

Республика 4000 4750 5500 6500 38000

Казахстан (всего)

___________________________________________________________________________

Таблица 4

Производство винограда в Казахстане в
период 2000-2010 гг. (тыс. тонн)

___________________________________________________________________________

Области ! 2000 отчет !2001 оценка !2002 прогноз ! 2003 прогноз

!____________!____________!_____________!_____________

!Урожай-!Ва- !Урожай-!Ва- !Урожай-!Ва- !Урожай-!Ва-

!ность, !ло- !ность, !ло- !ность, !ло- !ность, !ло-

!т/га !вой !т/га !вой !т/га !вой !т/га !вой

! !сбор! !сбор! !сбор ! !сбор

! !тыс.! !тыс.! !тыс. ! !тыс.

! !т ! !т ! !т ! !т

_____________________!_______!____!_______!____!_______!_____!_______!_____

Алматинская 4,5 17,55 5,0 19,5 5,5 21,5 6,0 23,4

Жамбылская 3,0 2,1 3,0 2,4 3,5 3,2 4,0 4,0

Южно-Казахстанская 7,0 35,7 7,5 39,0 8,0 42,4 8,5 45,9

Прочие области 3,0 0,9 3,0 0,9 3,5 1,05 4,0 1,2

Республика 5,6 56,25 6,0 61,8 6,5 68,15 7,0 74,5

Казахстан (всего)

___________________________________________________________________________

продолжение таблицы

___________________________________________________________________________

!2004 прогноз!2005 прогноз!2006 прогноз ! 2007 прогноз

!____________!____________!_____________!_____________

!Урожай-!Ва- !Урожай-!Ва- !Урожай-!Ва- !Урожай-!Ва-

!ность, !ло- !ность, !ло- !ность, !ло- !ность, !ло-

!т/га !вой !т/га !вой !т/га !вой !т/га !вой

! !сбор! !сбор! !сбор ! !сбор

! !тыс.! !тыс.! !тыс. ! !тыс.

! !т ! !т ! !т ! !т

_____________________!_______!____!_______!____!_______!_____!_______!_____

Алматинская 6,5 26,0 7,0 29,4 7,5 33,7 8,0 38,4

Жамбылская 4,5 4,5 5,0 5,5 5,5 6,6 6,0 7,8

Южно-Казахстанская 9,0 50,4 10,0 60,0 10,5 67,2 11,0 75,9

Прочие области 4,5 1,35 5,0 1,5 5,5 2,2 6,0 2,4

Республика 7,5 82,2 8,3 96,4 8,7 109,7 9,3 124,5

Казахстан (всего)

__________________________________________________________________________

продолжение таблицы

__________________________________________________________________________

! 2008 прогноз ! 2009 прогноз ! 2010 прогноз

!________________!_________________!_________________

!Урожай-!Валовой !Урожай-!Валовой !Урожай-!Валовой

!ность, !сбор !ность, !сбор !ность, !сбор

!т/га !тыс. т !т/га !тыс. т !т/га !тыс. т

_____________________!_______!________!_______!_________!_______!_________

Алматинская 9,0 46,8 9,5 53,2 10,0 60,0

Жамбылская 6,5 9,1 7,0 10,5 7,5 9,0

Южно-Казахстанская 12,0 91,2 12,5 102,5 13,0 118,3

Прочие области 6,5 2,6 7,0 3,15 7,5 3,75

Республика 10,2 149,7 10,6 169,3 11,1 191,0

Казахстан (всего)

___________________________________________________________________________

Вместе с существующими виноградниками это позволит в 2008 году достичь уровня производства продукции начала 80-х годов, а к 2010 году, после вступления в плодоношение посадок 2005-2007 годов, прежнего рекордного уровня 1983 г.
При вступлении в плодоношение более поздних посадок (2007-2010 годов) производство винограда к 2013-2014 годам, даже при условии реконструкции части старых виноградников, может достичь 240-250 тыс. тонн в год.
С ростом производства винограда будет соответственно увеличиваться и производство виноматериалов (таблица 5).
Объемы производства виноматериалов, приведенные в таблицах, рассчитаны исходя из того, что на виноделие будет направляться около 90% валового производства винограда в республике, при этом за средний выход принято 70% сухих виноматериалов.
Столь высокая доля урожая винограда, направляемого на переработку, обосновывается тем, что в сложных условиях укрывного виноградарства с резко-континентальным климатом, приводящим к значительным колебаниям продуктивности виноградников, виноделие, за счет имеющихся запасов прошлых лет, сможет сгладить влияние климата на финансово-экономические показатели отрасли в целом.
Очевидно, что на первом этапе реализации Программы превалирующим в Казахстане будет сорт "Ркацители" - наиболее стабильный по продуктивности и неприхотливый к условиям произрастания и применяемой агротехнике. Из него можно готовить вполне конкурентоспособные вина, может он использоваться и в качестве столового сорта.
В дальнейшем в структуре насаждений будет значительно увеличена доля таких высококачественных сортов, как "Саперави", "Алиготе", также отличающиеся высокой урожайностью.
Несмотря на относительно невысокую урожайность, будут увеличены площади посадок "Рислинга", "Пино черного" и практически исчезнувшего с виноградников сорта "Каберне фран". Эти сорта дают превосходные столовые вина и, кроме того, без них нельзя восстановить былую славу шампанского, еще недавно производившегося в Казахстане.
На втором этапе выполнения Программы заметную роль должны сыграть новые ценные сорта селекции КазНИИПиВ, а также сорта интродуцированные из других регионов виноградарства и хорошо проявившие себя при испытании в Казахстане.

Таблица 5

Производство виноградных виноматериалов
в Казахстане в период 2000-2010 гг.

___________________________________________________________________________

Области ! 2000 отчет !2001 оценка !2002 прогноз ! 2003 прогноз

!____________!____________!_____________!_____________

!Сырье,!Вино-!Сырье,!Вино-!Сырье,!Вино- !Сырье,!Вино-

!тыс. т!мате-!тыс. т!мате-!тыс. т!мате- !тыс. т!мате-

! !риалы! !риалы! !риалы ! !риалы

! !тыс. ! !тыс. ! !тыс. ! !тыс.

! !дал ! !дал ! !дал ! !дал

_____________________!______!_____!______!_____!______!______!______!______

Алматинская 15,8 1106,0 17,5 1228,5 19,3 1354,5 21,06 1474,2

Жамбылская 1,9 132,3 2,1 151,2 2,8 201,6 3,6 252,0

Южно-Казахстанская 32,1 2249,1 35,1 2457,0 38,1 2670,0 41,3 2891,7

Прочие области 0,8 57,0 0,8 56,7 0,9 66,1 1,08 75,6

По Казахстану 50,6 3544,4 55,5 3893,4 61,1 4293,4 67,0 4693,5

(всего)

___________________________________________________________________________

продолжение таблицы

___________________________________________________________________________

!2004 прогноз!2005 прогноз!2006 прогноз ! 2007 прогноз

!____________!____________!_____________!_____________

!Сырье,!Вино-!Сырье,!Вино-!Сырье,!Вино- !Сырье,!Вино-

!тыс. т!мате-!тыс. т!мате-!тыс. т!мате- !тыс. т!мате-

! !риалы! !риалы! !риалы ! !риалы

! !тыс. ! !тыс. ! !тыс. ! !тыс.

! !дал ! !дал ! !дал ! !дал

_____________________!______!_____!______!_____!______!______!______!______

Алматинская 24,4 1638,0 26,4 1852,2 30,3 2123,1 34,5 2419,2

Жамбылская 4,0 280,0 4,9 343,0 5,9 416,0 7,0 491,0

Южно-Казахстанская 45,3 3175,2 54,0 3780,0 60,5 4233,0 68,3 4782,0

Прочие области 1,2 85,0 1,3 94,5 2,0 138,6 2,1 151,2

Республика 74,9 5182,0 86,6 6073,2 98,7 6911,0 112,0 7843,0

Казахстан (всего)

__________________________________________________________________________

продолжение таблицы

___________________________________________________________________________

! 2008 прогноз ! 2009 прогноз ! 2010 прогноз

!________________!_________________!__________________

!Сырье,!Виномате-!Сырье,!Виномате- !Сырье,!Виномате-

!тыс. т!риалы, !тыс. т!риалы, !тыс. т!риалы,

! !тыс. дал ! !тыс. дал ! !тыс. дал

_____________________!______!_________!______!__________!______!___________

Алматинская 42,1 2948,0 48,0 3360,0 54,0 3780,0

Жамбылская 8,2 573,0 9,4 661,0 8,1 567,0

Южно-Казахстанская 83,0 5745,0 92,2 6457,0 106,5 7455,0

Прочие области 2,3 163,8 2,8 196,0 3,4 238,0

Республика 135,6 9430,0 152,4 10674,0 172,0 12040,0

Казахстан (всего)

___________________________________________________________________________

6. Необходимые ресурсы Программы и источники их
финансирования

В целом за период 2001-2010 годов на закладку виноградников потребуется капитальных вложений в объеме 18,24 млрд. тенге или порядка 2 млрд. тенге в год.
Поскольку отдачу от вложенных средств товарные виноградники начинают давать только через 4-5 лет с момента закладки, значительную часть этой суммы предусматривается обеспечить посредством поиска и привлечения прямых инвестиций, а также за счет собственных средств предприятий. Кредитование эффективных и быстро окупаемых проектов по восстановлению и развитию виноградарства и производства виноградной продукции будет осуществляться через банки второго уровня в рамках мер поддержки отечественных товаропроизводителей и развития малого и среднего бизнеса, определенных постановлением Правительства Республики Казахстан от 12 сентября 2000 года N 1384 P001384_ "О Правилах отбора инвестиционных проектов, кредитуемых в рамках мер поддержки отечественных товаропроизводителей".

7. Эффективность Программы

Программой предусматривается закладка виноградников на площади 15,2 тыс. гектаров. Капитальные вложения на закладку 1 гектара виноградника (включающие также затраты на уход за ним до вступления в товарное плодоношение в течение 4-5 лет, стоимость материалов на устройство опоры, затраты на удобрения, пестициды и т.д.) составляют порядка 1,2 млн. тенге.
Производство виноматериалов также, как и в целом винограда, начнет существенно увеличиваться главным образом после вступления в плодоношение новых посадок.
Если до 2002 года планируется произвести 3,5-3,6 млн. дал виноматериалов, то уже в 2003 г. их объем должен достичь 6,0 млн. дал, а в 2010 г. - более 12 млн. дал с последующим существенным возрастанием к 2013-2015 гг. за счет увеличения объемов перерабатываемого сырья от вступающих в плодоношение посадок 2007-2010 гг.

Выполнение мероприятий настоящей Программы позволит возродить важную и высокодоходную для нашей республики отрасль, которая станет одним из наиболее надежных и стабильных источников поступления средств в бюджет республики.
Расчеты, произведенные Союзом виноделов Казахстана (таблица 6) показывают, что даже при ценах на виноматериалы на уровне 1999 года через различные налоги, от производства и реализации, в бюджет республики поступят значительные средства уже в первые годы реализации Программы.

Таблица 6

Расчетная экономическая эффективность производства вина и
виноматериалов в Казахстане в период 2000-2010 гг.

___________________________________________________________________________

! 2000 ! 2001 ! 2002 ! 2003 ! 2004 ! 2005 ! 2006

! отчет !оценка !прогноз!прогноз!прогноз!прогноз!прогноз

__________________!________!_______!_______!_______!_______!_______!_______

Переработка 50,0 55,5 61,1 67,0 74,9 86,6 98,7

винограда,

тыс.тонн

Производство вина 3544,4 3893,1 4293,4 4693,5 5182,0 6073,2 6911,0

и виноматериалов,

тыс. дал

Оптовая цена, 60 60 60 60 60 60 60

тенге/литр

Сумма реализации, 2126,6 2336,0 2576,0 2816,1 3109,2 3643,9 4146,6

млн. тенге

Затраты на 1020,8 1021,5 1036,5 1151,7 1292,4 1509,1 1600,5

производство и

реализацию,

млн. тенге

Социальный налог, 31,8 35,0 38,6 42,2 46,6 54,6 62,1

млн. тенге

НДС млн. тенге 354,4 389,3 429,3 469,3 518,2 607,3 691,1

Акцизы, млн. тенге 458,5 500 530,1 570,4 609,7 651 690,1

Налогооблагаемый 429,9 572,2 720,7 769,4 828,5 976,5 1228,0

доход, млн. тенге

Налог на прибыль, 129,0 171,6 216,2 230,8 248,6 292,9 368,4

млн. тенге

Чистый доход, 300,9 400,6 504,5 538,6 579,9 683,6 859,6

млн. тенге

Поступления в 973,7 1096,9 1214,2 1312,7 1423,1 1605,8 1811,7

бюджет, млн. тенге

___________________________________________________________________________

продолжение таблицы

___________________________________________________________________________

! 2007 ! 2008 ! 2009 ! 2010

! прогноз ! прогноз ! прогноз ! прогноз

____________________!____________!____________!____________!_______________

Переработка 112,0 135,6 152,4 172,0

винограда,

тыс.тонн

Производство вина 7843,0 9430,0 10674,0 12040,0

и виноматериалов,

тыс. дал

Оптовая цена, 60 60 60 60

тенге/литр

Сумма реализации, 4705,8 5658,0 6404,4 7224,0

млн. тенге

Затраты на 2008,8 2415,8 2824,1 3067,5

производство и

реализацию,

млн. тенге

Социальный налог, 70,5 84,7 95,9 108,2

млн. тенге

НДС млн. тенге 784,3 943,0 1067,4 1204,0

Акцизы, млн. тенге 711,5 855,5 968,3 1092,3

Налогооблагаемый 1201,2 1444,5 1544,7 1860,2

доход, млн. тенге

Налог на прибыль, 360,4 433,3 463,4 558,1

млн. тенге

Чистый доход, 840,8 1012,2 1081,3 1302,1

млн. тенге

Поступления в 1926,7 2316,5 2595,0 2962,6

бюджет, млн. тенге

___________________________________________________________________________

(*) Расчеты произведены специалистами Союза виноделов Казахстана.

В целом же сумма поступления средств от производства виноматериалов позволит уже в 2010 году полностью рассчитаться по кредитам, выделенным на закладку виноградников еще до вступления в товарное плодоношение посадок 2007-2010 гг. Эти расчеты произведены даже без учета средств, которые будут получены от реализации свежего винограда.
Кредитные ресурсы на восстановление питомников (100 млн. тенге) и организацию производства сельскохозяйственной техники (200-250 млн. тенге) окупятся за счет реализации посадочного материала и специализированной виноградной техники.
Очень важным является и то, что настоящая Программа предполагает решение социальных проблем для большого количества людей. В цепи "закладка и реконструкция виноградников - производство посадочного материала и механизмов - производство винограда - производство и реализация винограда и виноматериалов" будет занято более 60 тыс. человек.
Следует отметить, что реальная экономическая эффективность отрасли в результате реализации настоящей Программы реально будет более значительной, чем расчетная в силу того, что производимая продукция будет реализовываться в виде готового вина, цена которого в несколько раз выше по сравнению с виноматериалами.

8. План мероприятий по реализации Программы по восстановлению
и развитию виноградарства и виноделия в Казахстане
на 2001-2005 годы <*>

Сноска. В раздел 8 внесены изменения - постановлением Правительства РК от 7 апреля 2003 г. N 332 .

___________________________________________________________________________

N ! Мероприятие ! Форма ! Ответственные ! Срок

п/п! !завершения! за исполнение ! исполнения

___________________________________________________________________________

1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5

___________________________________________________________________________

1 Определить площади земель, Информация МСХ, акимы Декабрь,

которые целесообразно Правительству Алматинской, ежегодно

использовать для размещения Республики Жамбылской,

виноградников по регионам Казахстан Южно-

Казахстанской

областей

2 Разработать меры по -//- МОН, МСХ, Июль,

восстановлению и развитию акимы ежегодно

виноградных питомников для Алматинской,

выращивания чистосортного Жамбылской,

посадочного материала новых Южно-

ценных сортов селекции Казахстанской

КазНИИПиВ, а также областей

интродуцированных из других

регионов виноградарства и

хорошо проявивших себя при

испытании в Казахстане

3 Определить перечень Информация МСХ, акимы Март

сельскохозяйственной Правительству Алматинской, 2002 г.

техники, необходимой при Республики Жамбылской,

возделывании винограда для Казахстан Южно-

организации ее производства Казахстанской

на казахстанских областей,

машиностроительных Союз виноделов

предприятиях (потребность, Казахстана

технологические (по согласованию)

характеристики)

4 Разработать программу Проект МЭТ, МСХ Июль

производства нормативного 2002 г.

сельскохозяйственной правового

техники, необходимой акта

при возделывании

винограда, на

отечественных

машиностроительных

организациях

5 Способствовать привлечению Информация МСХ, МИТ, Декабрь,

прямых инвестиций в Правительству Союз виноделов ежегодно

производство чистосортного Республики Казахстана

винограда и первичное Казахстан (по согласованию)

виноделие

6 Подготовить рекламный -//- Акимы Сентябрь,

проспект об имеющейся в Алматинской, ежегодно

Казахстане базе развития Жамбылской и

виноградарства и виноделия Южно-

Казахстанской

областей,

Союз виноделов

Казахстана

(по согласованию)

7 Проводить анализ состояния -//- МСХ, МФ, МИТ Декабрь,

рынка вина и ежегодно Союз виноделов ежегодно

направлять аналитическую Казахстана

информацию в Правительство (по согласованию)

Республики Казахстан

8 Снизить импортные таможенные Проект МСХ, МЭТ, МГД, Июль

пошлины до уровня предельно постановления Союз виноделов 2002 г.

допустимых исходя из Правительства Казахстана

межправительственных Республики (по согласованию)

соглашений на отдельные виды Казахстан

гербицидов, пестицидов,

химикатов и удобрений,

используемых в виноградарстве,

но не производимых в

Казахстане

___________________________________________________________________________