Банкроттық салдарынан заңды тұлғаны тарату кезінде азаматтардың өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу заңнамасын қолдану практикасы туралы

2005 жылғы 28 қазандағы № 4 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы

Ескерту. Нормативтік қаулының тақырыбы және деректемелері жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "конкурстық басқарушы", "конкурстық іс жүргізуді", "Конкурстық басқарушының", "конкурстық басқарушының", "конкурстық іс жүргізу", "Конкурстық іс жүргізу" деген сөздер тиісінше "банкроттық басқарушы", "банкроттық рәсімдерді", "Банкроттық басқарушының", "банкроттық басқарушының", "банкроттық рәсімдер", "Банкроттық рәсімдер" деген сөздермен; "77" деген цифрлар "102" деген цифрлармен ауыстырылды – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

Банкроттық салдарынан заңды тұлғаны тарату кезінде азаматтардың өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу туралы заңнаманы соттардың біркелкі қолдануы мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етеді:

Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

1. Азаматтардың өмірі мен денсаулығына келтірілген зиян үшін белгіленген тәртіппен жауапты болып танылған заңды тұлға банкроттық салдарынан таратылған жағдайда төлемдердің көлемі мен тәртібі Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен (бұдан әрі - АК) және "Оңалту және банкроттық туралы" 2014 жылғы 7 наурыздағы № 176-V Қазақстан Республикасының Заңымен (бұдан әрі - Заң) анықталатынына соттардың назары аударылсын.

Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

1-1. Төлемдерді капиталдандыру кезеңі аяқталғаннан кейін Қазақстан Республикасының азаматына Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен ай сайынғы төлемдерді төлеу жүзеге асырылады (АК-нің 945-бабының 4-тармағы).

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 25 мамырдағы № 571 қаулысымен бекітілген Қағидаларға сәйкес көрсетілген тәртіппен ай сайынғы төлемдерді алуға құқығы бар адамдар кәсіпорынды банкрот деп тану туралы, зиянды өтеу есебіне капиталдандырылған төлемдерді жасау жөніндегі жауаптылықты мемлекетке жүктеу туралы сот шешімінің, сот бекіткен бірінші кезектегі кредиторлардың талаптарының тізілімін ұсынуы қажет. Жоғарыда көрсетілген адамдардың талап етуі бойынша санамаланған құжаттардың куәландырылған көшірмелерін кәсіпорынды банкрот деп тану туралы істі қараған сот ұсынады. Капиталдандырылған төлемдерді төлеу жөніндегі жауаптылықты мемлекетке жүктеу туралы соттың жаңа шешімін шығару олар жетпіс жасқа толғаннан кейін талап етілмейді.

Ескерту. 1-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.12.30 № 5; жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

2. АК-нің 944-бабының 3-тармағына сәйкес азаматтардың өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеттіріп алуға құқығы бар азаматтар банкрот деп жарияланған заңды тұлғадан тиісті мерзімдік төлемдерді капиталдандыру жолымен зиянды өтеу арқылы міндеттемелерін тоқтатуын немесе мерзімінен бұрын орындауын талап етуге құқылы.

Бұл ретте зиян келтіргені үшін жауапты заңды тұлғаның АК-нің 937-944-баптарында белгіленген негіздер бойынша және тәртіппен ай сайынғы және өзге де қосымша төлемдер жүргізу міндеттемесі жәбірленушіге капиталдандырылған соманы біржолғы төлеудің жаңа міндеттемесімен ауыстырылады. Мұндай төлемді жәбірленушінің талабы бойынша келтірілген зиянды өтеу деп түсіну керек.

Ескерту. 2-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

3. Заңның 102-бабына сәйкес заңды тұлғаның банкроттық рәсімінің шеңберінде төленетін өтемақының мөлшерін айқындау азаматқа ол жетпіс жасқа толғанға дейін, бірақ кемінде он жыл ішінде төленуге жататын тиісті мерзімдік төлемдерді борышкер банкрот деп танылған күнгі мөлшерде капиталдандыру арқылы жүзеге асырылады. Егер азаматтың жасы жетпіс жастан асқан жағдайда, тиісті мерзімдік төлемдерді капиталдандыру кезеңі он жылды құрайды.

Мерзімдік төлемдер деп жәбірленушінің денсаулығына зиян келтірілгенге дейін болған немесе болуы мүмкін және оған жауапты тұлға ай сайын төлеп отырған жоғалған табысын (кірісін) немесе оның бөлігін өтеуді түсіну керек.

Зиянды өтеу бойынша заңнамада белгіленген өзге төлемдер (емделуге, қосымша тамақтануға, дәрілер сатып алуға, протез салғызуға, басқа адамның күтім жасауына, санаторий-курорттық емделуге, арнайы көлік құралдарын сатып алуға және басқаларға арналған шығыстар) капиталдандыру кезінде ескерілмейді.

Заңның 102-бабында көзделген тәртіппен айқындалған капиталдандырылған төлем (өтемақы) сомасы индексациялауға, сондай-ақ азаматқа белгіленген мүгедектік тобының өзгеруіне байланысты көбейтуге немесе азайтуға қатысты қайта қаралуға жатпайды.

Ескерту. 3-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

4. АК-нің 945-бабының 2-тармағында көзделген өмір мен денсаулыққа келтірілген зиян үшін жауапты заңды тұлға таратылған жағдайда тиісті төлемдерді капиталдандыру міндетті болып табылады.

Осыған байланысты банкроттық басқарушы кредиторлардың талаптарының тізілімін қалыптастыру кезінде таратылатын заңды тұлға келтірілген зиян үшін белгіленген тәртіппен жауапты деп танылған және ол банкрот деп танылған кезде тиісті төлемдерді жүргізген барлық тұлғаларға ай сайынғы төлемдерді капиталдандыруға міндетті.

Егер тарату рәсімдерін өткізу кезінде таратылатын заңды тұлға сот шешімімен өзінің қызметкеріне келтірілген зиян (атап айтқанда, анықталған кәсіптік ауруы) үшін жауапты деп танылса, онда тарату рәсімдері аяқталғанға дейін азаматтың өтініші бойынша жоғалған табысты (кірісті) өтеу үшін ай сайынғы төлемдер сомасы анықталады және ол Заңның 102-бабында белгіленген тәртіппен капиталдандыруға жатады.

Ескерту. 4-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

5. Банкроттық басқарушы капиталдандырылған төлемдерді бірінші кезектегі кредиторлардың талаптарының тізіліміне енгізеді және борышкердің мүлкі есебінен бірінші кезектегі тәртіппен қанағаттандырылады.

Өткен кезеңдер үшін жоғалған табыстың (кірістің) ай сайынғы төлемдері бойынша берешек, егер мұндай берешек бар болса не сот шешімімен заңды тұлға банкрот деп танылған сәтте анықталса, кредиторлардың талаптарының тізіліміне бірінші кезекте енгізіледі.

Ескерту. 5-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

6. Таратылатын заңды тұлғада мүліктің болмауы немесе жеткіліксіз болуына байланысты банкроттық басқарушы капиталдандырылған төлемдерді төлей алмаған жағдайда, азаматтар АК-нің 945-бабына сәйкес капиталдандырылған төлемдерді төлеу жөніндегі міндеттерді мемлекетке жүктеу туралы талап қоюмен сотқа жүгінуге құқылы.

Жоғарыда баяндалған тәртіппен капиталдандырылған төлемдерді азаматтың арызы бойынша бір уақытта төлеу өмір мен денсаулыққа келтірілген зиян үшін заңды тұлғаның міндеттемелерінің толық көлемде тоқтауына әкеп соғады.

Ескерту. 6-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

7. Капиталдандырылған төлемдерді қамтамасыз ету мақсатында соттар банкроттық рәсімдерді аяқтау туралы ұйғарымдарда төленбеген капиталдандыру мөлшерін көрсетуі қажет.

Егер бірінші кезектегі кредиторлардың атаулы тізімі көлемді болса, сот ұйғарымында кредиторлар талаптарының тізілімдеріне сілтеме жасай отырып, бірінші кезек бойынша есептелген және төленбеген капиталдандырудың жалпы сомасы ғана көрсетілуі мүмкін. Банкроттық басқарушы қол қойған заңды тұлғаны тарату аяқталған күнгі кредиторлар талаптарының тізілімдерінен үзінді көшірме не тізілімнің тиісті куәландырылған көшірмесі және банкроттық рәсімінің аяқталғаны туралы соттың ұйғарымы азаматтың мемлекетке капиталдандырылған төлемдерді төлеу туралы талаппен сотқа жүгіну құқығын растайтын құжаттар болып табылады.

Ескерту. 7-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

8. Таратылатын заңды тұлғада мүліктің болмауы не жеткіліксіз болуы салдарынан капиталдандырылған төлемдерді төлеу міндеттерін мемлекетке жүктеу Қазақстан Республикасы Конституциясының 28-бабында кепілдік берілген азаматтың науқастануына, мүгедектікке ұшырауына, асыраушысынан айырылуына байланысты әлеуметтік қамсыздандыру құқықтарын қамтамасыз ету тәсілдерінің бірі болып табылады. Осы міндетті өзіне қабылдай отырып, мемлекет таратылған заңды тұлғаның барлық өзге міндеттемелері бойынша құқықтық мирасқоры болып табылмайды.

Алайда егер мерзімдік төлемдерді капиталдандыру банкроттық басқарушының кінәсінен жүргізілмесе және бұл қатені сот банкроттық рәсімдерді аяқтау туралы ұйғарым шығарған кезде түзетпесе не кәсіптік ауруға байланысты еңбек қабілеттілігін жоғалтқандығы заңды тұлға банкроттық салдарынан таратылғаннан кейін анықталған кезде азамат заңнамада белгіленген тәртіппен мемлекетке зиянды өтеу туралы талаппен сотқа жүгінуге құқылы.

Ескерту. 8-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

9. Капиталдандырылған төлемдерді төлеу жөніндегі міндеттемені мемлекетке жүктеу туралы арызды қанағаттандыру кезінде сот шешімінің қарар бөлігінде ақша республикалық бюджет қаражатынан өндірілетінін, ал тағайындалған соманы өтеу міндеті республикалық бюджеттік бағдарламаның тиісті әкімшісіне жүктелетінін көрсетуге тиіс.

Капиталдандырылған төлемдерді өңдіру туралы істер бойынша мемлекеттік баж алынбайды.

Ескерту. 9-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

10. Жәбірленушінің жоғалтқан табысын (кірісін) капиталдандыру және оның келісімімен ай сайынғы төлем туралы міндеттемені біржолғы өтемақы төлеуге ауыстыру кезінде міндеттеме ауыстырылады және азаматтың жеке басымен тығыз байланысты құқық өтемақы алу құқығымен ауыстырылады.

Осыған байланысты азаматқа аударылған және бірінші кезектегі кредиторлардың талаптарының тізіліміне енгізілген, бірақ олар тарату процесінде толық немесе ішінара алынбаса немесе өтемақы сомасы сот шешімі бойынша мемлекеттен өндірілмесе, онда олар мұра құрамына енгізіледі. Мұрагерлер оны төлеу туралы талапты мұрагерлік туралы заңнамада белгіленген тәртіппен және мерзімдерде мәлімдеуі мүмкін.

Ескерту. 10-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

11. Банкроттық рәсімдер шеңберінде есептелген капиталдандырылған төлемдер азаматтың жоғалтқан табысының (кірісінің) өтеуі болып табылады, сондықтан салық заңнамасында белгіленген тәртіппен табыс салығы салынады.

Ескерту. 11-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

12. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Ескерту. 12-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы

О практике применения законодательства о возмещении вреда, причиненного жизни и здоровью граждан, при ликвидации юридического лица вследствие банкротства

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 28 октября 2005 года N 4.

Сноска. По всему тексту:
слова "конкурсный управляющий", "конкурсным управляющим", "конкурсного управляющего", "конкурсного производства" заменены словами "банкротный управляющий", "банкротным управляющим", "банкротного управляющего", "процедуры банкротства", цифры "77" заменены цифрами "102" в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

В целях единообразного применения судами законодательства о возмещении вреда, причиненного жизни и здоровью граждан, при ликвидации юридического лица вследствие банкротства, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Обратить внимание судов на то, что объем и порядок выплат в случае ликвидации вследствие банкротства юридического лица, признанного в установленном порядке ответственным за вред, причиненный жизни и здоровью граждан, определяются Гражданским кодексом Республики Казахстан (далее - ГК) и Законом Республики Казахстан от 7 марта 2014 года № 176-V "О реабилитации и банкротстве" (далее - Закон).

Сноска. Пункт 1 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

1-1. После завершения периода капитализации платежей гражданину Республики Казахстан осуществляются ежемесячные выплаты в порядке, установленном Правительством Республики Казахстан (пункт 4 статьи 945 ГК).

В соответствии с Правилами, утвержденными постановлением Правительства Республики Казахстан от 25 мая 2011 года № 571, лицам, имеющим право на получение ежемесячных выплат в указанном порядке, необходимо представить копии решения суда о признании предприятия банкротом, о возложении ответственности по выплате капитализированных платежей в счет возмещения вреда на государство, реестра требований кредиторов первой очереди, утвержденного судом. Заверенные копии перечисленных документов по требованию указанных выше лиц предоставляются судом, рассмотревшим дело о признании предприятия банкротом. Вынесение нового решения суда о возложении ответственности по выплате капитализированных платежей на государство после достижения ими 70-летнего возраста не требуется.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 1-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования).

2. В соответствии с пунктом 3 статьи 944 ГК граждане, имеющие право на возмещение вреда, причиненного жизни и здоровью, вправе потребовать от юридического лица, объявленного банкротом, прекращения или досрочного исполнения обязательства по возмещению вреда путем капитализации соответствующих повременных платежей.

При этом обязательство юридического лица, ответственного за причинение вреда, производить ежемесячные и прочие дополнительные платежи по основаниям и в порядке, установленным статьями с 937 по 944 ГК, заменяется новым обязательством выплатить потерпевшему лицу капитализированную сумму единовременно. Такую выплату следует понимать как компенсацию причиненного вреда по требованию потерпевшего.

Сноска. Пункт 2 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

3. Согласно статье 102 Закона определение размера выплачиваемой компенсации в рамках процедур банкротства юридического лица осуществляется путем капитализации соответствующих повременных платежей на день признания должника банкротом, подлежащих выплате гражданину до достижения им 70-летнего возраста, но не менее чем за десять лет. Если возраст гражданина превышает семьдесят лет, период капитализации соответствующих повременных платежей составляет десять лет.

Под повременными платежами следует понимать возмещение утраченного потерпевшим заработка (дохода) или его части, который он имел или определенно мог иметь до повреждения здоровья и который выплачивался ответственным лицом ежемесячно.

Иные установленные законодательством выплаты по возмещению вреда (расходы на лечение, дополнительное питание, приобретение лекарств, протезирование, посторонний уход, санаторно-курортное лечение, приобретение специальных транспортных средств и другие) при капитализации не учитываются.

Определенная в порядке, предусмотренном статьей 102 Закона, сумма капитализированных выплат (компенсации) не подлежит индексации, а также пересмотру в сторону увеличения или уменьшения в связи с изменением установленной гражданину группы инвалидности.

Сноска. Пункт 3 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования).

4. Предусмотренная пунктом 2 статьи 945 ГК капитализация соответствующих платежей в случае ликвидации юридического лица, ответственного за вред, причиненный жизни и здоровью, является обязательной.

В этой связи банкротный управляющий при формировании реестров требований кредиторов обязан капитализировать ежемесячные платежи всем лицам, перед которыми ликвидируемое юридическое лицо было признано в установленном порядке ответственным за причиненный вред и которое производило соответствующие платежи на момент признания его банкротом.

Если в период проведения ликвидационных процедур судебным решением ликвидируемое юридическое лицо будет признано ответственным за вред, причиненный своему работнику (в частности, выявившееся профессиональное заболевание), то по заявлению гражданина до завершения процедуры ликвидации определяется сумма ежемесячных платежей в возмещение утраченного заработка (дохода), и производится их капитализация в порядке, установленном статьей 102 Закона.

5. Капитализированные платежи включаются банкротным управляющим в реестры требований кредиторов первой очереди и удовлетворяются за счет имущества должника в первоочередном порядке.

В реестры требований кредиторов первой очереди включается также задолженность по ежемесячным выплатам утраченного заработка (дохода) за предыдущие периоды, если она имелась либо была установлена судебным решением на момент признания юридического лица банкротом.

6. В случае, когда капитализированные платежи не могут быть произведены банкротным управляющим ввиду отсутствия или недостаточности имущества у ликвидируемого юридического лица, граждане вправе в соответствии со статьей 945 ГК обратиться в суд с заявлением о возложении обязанности по выплате капитализированных платежей на государство.

Единовременная выплата по заявлению гражданина капитализированных в вышеизложенном порядке платежей влечет за собой прекращение в полном объеме обязательства юридического лица за вред, причиненный жизни и здоровью.

7. Судам в определениях о завершении процедуры банкротства в целях обеспечения выплаты капитализированных платежей необходимо указывать размер невыплаченной капитализации.

Если поименный список кредиторов первой очереди является объемным, то в определении суда может быть указана лишь общая сумма начисленной и невыплаченной капитализации по первой очереди с отсылкой на реестры требований кредиторов. Выписка из реестров требований кредиторов на дату завершения ликвидации юридического лица, подписанная банкротным управляющим, либо надлежаще заверенная копия реестра, и определение суда о завершении процедуры банкротства являются документами, подтверждающими право гражданина на обращение к государству с требованием о выплате капитализированных платежей.

8. Возложение обязанности по выплате капитализированных платежей на государство вследствие отсутствия либо недостаточности имущества у ликвидируемого юридического лица является одним из способов обеспечения гарантированных статьей 28 Конституции Республики Казахстан прав гражданина на социальное обеспечение в случае болезни, инвалидности, потери кормильца. Принимая на себя такую обязанность, государство не является правопреемником ликвидированного юридического лица по всем иным обязательствам.

Однако, если капитализация повременных платежей не была произведена по вине банкротного управляющего, и эта ошибка не исправлена судом при вынесении определения о завершении процедуры банкротства, либо когда утрата трудоспособности ввиду профессионального заболевания выявлена после ликвидации юридического лица вследствие банкротства, гражданин вправе обратиться в суд с требованием к государству о возмещении вреда в порядке, установленном законодательством.

9. При удовлетворении заявления о возложении обязанности по выплате капитализированных платежей на государство суд должен указать в резолютивной части решения о взыскании денег из средств республиканского бюджета, а обязанность по выплате присужденных сумм возложить на соответствующего администратора республиканской бюджетной программы.

По делам о взыскании капитализированных платежей государственная пошлина не взимается.

10. При капитализации утраченного потерпевшим заработка (дохода) и замене с его согласия обязательства об ежемесячной выплате на выплату единовременной компенсации происходит замена обязательства, и право, неразрывно связанное с личностью гражданина, заменяется правом на получение компенсации.

В этой связи сумма компенсации, начисленная гражданину и включенная в реестры требований кредиторов первой очереди, но не полученная им полностью либо частично в процессе ликвидации, либо от государства по решению суда, включается в состав наследства. Требование об ее выплате может быть заявлено наследниками в порядке и сроки, установленные законодательством о наследовании.

11. Исчисленные в рамках процедуры банкротства капитализированные платежи являются возмещением утраченного гражданином заработка (дохода), потому облагаются подоходным налогом в порядке, установленном налоговым законодательством.

12. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.

Председатель
Верховного Суда
Республики Казахстан
Судья Верховного Суда
Республики Казахстан,
секретарь пленарного заседания