Қылмыстық-процестік заңның сот отырысының хаттамасы жөніндегі нормаларын қолдану туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2005 жылғы 23 желтоқсандағы N 11 нормативтік қаулысы.

Ескерту. Нормативтік қаулының тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша:
"ҚІЖК-нің" деген сөз "ҚПК-нің" деген сөзбен ауыстырылды;
"301" деген цифрлар "321" деген цифрлармен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

Сот отырысының хаттамасын жүргізудің, дайындаудың іс жүргізуге қатысушылардың онымен танысу және ескертпелер беру құқықтарын жүзеге асырудың, осы іс жүргізу құжатына байланысты өзге мәселелерді қараудың тәртібін реттейтін қылмыстық іс жүргізу заңнамаларының нормаларын дұрыс және біркелкі қолдану тәжірибесін қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етеді:

1. Қылмыстық іс бойынша сот отырысының хаттамасы (бұдан әрі - Хаттама) - сот қаулысына негіз болатын сотпен процеске қатысқан адамдардың құқықтарының, жарыспалылық, тараптардың тең құқықтығы және басқа да қылмыстық сот өндірісінің қағидаттарының сақталуы, өткізілген сот талқылауының объективті, толық және жан-жақты болуы жөнінде мәселелерді шешу кезінде апелляциялық, кассациялық сатыларында қолданылатын, маңызды іс жүргізу құжаты.

Ескерту. 1-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 15 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз); 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

2. Хаттама өткізілген сот отырысының түрі, оның өткізілген орны, күні мен уақыты, соттың атауы мен құрамы, сот отырысына қатысушы басқа адамдар туралы қажетті деректер, жасалған өтініштер, қарсылықтар мен олар жөнінде қабылданған шешімдер, тараптар келтірген дәлелдер, қараулар, зерттелген құжаттар, сараптама тағайындау, сотқа сыйламаушылық білдіру фактілері мен сот отырысындағы өзге де тәртіп бұзушылықтар, тәртіп бұзушыларға қолданылған шаралар, қылмыстық іс жүргізу заңына сәйкес жүргізілген өзге де іс жүргізу іс-әрекеттері туралы мәліметтер толық және нақты көрсетілуі тиіс.

3. Іс жүргізу әрекеттерінің тиісті Хаттамалары олардың мазмұнына сәйкес аталынуы және сот өндірісінің қандай деңгейде жүргізілгені көрсетілуі тиіс.

Хаттамада нақты қылмыстық іс бойынша тараптардың (айыптау, қорғау) өкілдерінің, азаматтық талапкердің, жауапкердің, олардың өкілдерінің, куәның қатысуымен ең болмағанда біреуінің, өткізілетін, сондай-ақ онда іс жүргізу шешім (үкім шығару, істі қысқарту, соттылығы бойынша өткізіп беру, оны өндірісте тоқтата тұру туралы, сот талқылауын кейінге қалдыру жөнінде және т.б. қаулылары) қабылдау үшін өткізілетін кез келген отырыс сот отырысы деп аталынады.

Қазақстан Республикасы Қылмыстық процестік кодексінің (бұдан әрі - ҚПК) 321-бабының тәртібімен сот өткізетін отырыс, Хаттамада алдын ала тыңдауды өткізу деп аталынады.

ҚПК-нің 43, 44, 45, 46-тарауларында көзделген іс жүргізу іс-әрекеттері, оның ішінде басты сот талқылауының дайындық бөлігі, сот тергеуі, сот жарыссөзі, соңғы сөздің айтылуы, үкімнің жариялануы шеңберінде өткізілген отырыс басты сот талқылауы (басты сот отырысы) деп аталынады.

Ескерту. 3-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

4. Хаттамада соттың толық атауы, оның орналасқан ауданы және облысы (Астана, Алматы қалалары) көрсетілуі тиіс. Соттың құрамы, отырыстың қатысушылары (айыптаушы, қорғаушы, сотталушы, жәбірленуші, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер, олардың өкілдері, сот отырысының хатшысы, сот приставы, аудармашы, сарапшы, маман) туралы деректер тегі ғана емес, есімінің, әкесінің атының (егер ол бар болса) бас әріптері, белгілі бір органның өкілі ретінде отырысқа қатысушы адамның лауазымы көрсетіледі.

5. ҚПК-нің 321-бабында, ҚПК-нің 43, 44, 45, 46-тарауларында көзделген жағдайлардан басқа, сондай-ақ Хаттаманы мынадай кезде жүргізу міндетті:

ҚПК-нің 106-бабындағы тәртіппен жабық сот отырысында прокурордың, қылмыстық қудалау органдарының әрекетіне (әрекетсіздігіне) берілген шағымдарды қарау;

ҚПК-нің 55-бабы бірінші бөлігінің 1, 2, 5, 6, 7 және 8-тармақтарында, екінші бөлігінің 2 және 3-тармақтарында көрсетілген күзетпен ұстауды санкциялау; үйқамақты санкциялау; экстрадициялық қамақты санкциялау; күзетпен ұстау, үйқамақ, экстрадициялық қамақ мерзімдерін ұзарту; кепілді қолдану; мүлікке тыйым салуды санкциялау мәселелерін; тез бұзылатын немесе қылмыстық істі мәні бойынша шешкенге дейін ұзақ сақталуы елеулі материалдық шығындарды қажет ететін заттай дәлелдемелерді өткізу туралы; сотқа дейінгі іс жүргізу барысында жәбірленуші мен куәның айғақтарын сақтауға қою туралы мәселелерді қарау;

ҚПК-нің 429-бабының сегізінші бөлігінде көзделген жағдайларда істі апелляциялық сатыда қарау кезінде;

ҚПК-нің 475-бабынан бастап 482-бабының тәртібінде үкімнің орындалуымен байланысты мәселелерді шешу;

ҚПК-нің 54, 59, 60, 62-тарауларында көзделген тәртіпте ерекше өндірісте істерді қарау (медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану; іс жүргізу өндірісінің іс-әрекеттері туралы шет мемлекеттер сотының тапсырмасын атқару; шет мемлекеттер сотының үкімін орындауымен байланысты мәселелерді шешу);

ҚПК-нің 53-тарауында көзделген тәртіппен жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша іс бойынша іс жүргізуді жаңадан бастау туралы өтінішхаттарды қарағанда.

Ескерту. 5-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 15 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз); 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

6. Хаттамадағы мәтін жеңіл оқылатын шрифтпен мазмұндалуы тиіс, сондықтан, ережеге сай, компьютердің көмегімен құрастырылады, ерекше жағдайларда машинкалық жазба әдіспен дайындалуы не түсінікті қолжазбамен жазылуы мүмкін.

Құжаттың атауы, соттың атауы, істің нөмірі, сот отырысының өткізілетін орны көрсетілген Хаттаманың бөлігін құрастыру кезінде ғана дайын бланктерді қолдануға рұқсат етіледі.

7. Хаттамада айғақтар бірінші жақтан және мүмкіндігінше сөзбе-сөз беріліп, сұрақтар мен оларға берілген жауаптар жауап алу кезіндегі орны бойынша ретімен жазылады. Сот қарсылық білдірген, сондай-ақ жауап беруші жауап беруден бас тартқан сұрақтар, қарсылық немесе бас тартудың дәлелі көрсетілген мәселелер Хаттамада көрсетілуі тиіс.

Қойылған сұрақтың және оған берілген жауаптың, мәлімделген өтініштің және ол бойынша айтылған пікірдің мәнін ашпайтын қысқартылған сөздерді Хаттамада қолдануға болмайды.

8. Егер отырысқа қатысушылардың айтылған ескертулері, қарсылық білдірулері және өтініштері сотқа жазбаша нысанда ұсынылса, онда ҚПК-нің 123-бабының төртінші бөлігіне сәйкес ол жазбалар Хаттамаға тіркеледі, ал сот отырысының хатшысы Хаттамада жасалған өтініштердің мәнін ғана көрсетеді.

Тараптың жарыссөзде, қоса берілген, жазбаша мазмұндалған сөздерінің Хаттамаға тіркелуі, сот отырысының хатшысын Хаттамада жарыссөздің негізгі мазмұнын көрсету міндетінен босатпайды.

Істі алдын ала тыңдау хаттамасында, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 170 (төртiншi бөлiгiнде), 175, 177, 178, 184, 255 (төртiншi бөлiгiнде), 263 (бесінші бөлiгiнде), 286 (төртiншi бөлiгiнде), 297 (төртiншi бөлiгiнде), 298 (төртiншi бөлiгiнде), 299 (төртiншi бөлiгiнде)-баптарында көзделген қылмыстар туралы істерді, сондай-ақ төтенше жағдай және жаппай тәртіпсіздік жағдайы барысында кісі өлтіру, соғыс уақытында немесе ұрыс жағдайында жасалған әскери қылмыстарды қоспағанда, оларды жасағаны үшін қылмыстық заңда өлім жазасы немесе өмір бойына бас бостандығынан айыру, сонымен қатар 125 (үшінші бөлігінде), 128 (төртінші бөлігінде), 132 (бесінші бөлігінде), 135 (төртінші бөлігінде)-баптарында көзделген қылмыстарды жасағаны үшін сотталушыға, айыпталушыға оның ісін алқабилердің қатысуымен қарау туралы өтінішхат беру құқығы түсіндірілгенін, осы мәселе бойынша оның ұстанымын, мәлімделген өтінішхат бойынша тараптардың пікірін көрсету қажет.

Ескерту. 8-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 15 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз), 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

9. Соттың жеке шығарған дәлелді қаулысы қабылданған шешімнің мәні көрсетіліп Хаттамада көрсетілуі тиіс.

Соттың сот отырысында кеңесу бөлмесіне бармай шығарған қаулылары Хаттамаға енгізілуге жатады, сондай-ақ мұндай жағдайда қаулының мазмұнын көрсетумен бірге басқа да мәлімделген өтінішті қанағаттандыру не қанағаттандырусыз қалдыру жөнінде қабылданған шешімнің сотпен жарияланған мәні көрсетіледі.

10. Алқалы құрамда істі қарайтын судьяның болмауына байланысты (ауырып қалуы және т.с.) сот талқылауын кейінге қалдырған жағдайда қабылданған шешім туралы төрағалық етуші (немесе судьялардың бірі) және сот отырысының хатшысы қол қоятын Хаттамада белгі жасалады.

Осындай себеп бойынша істі жеке қарайтын судья болмаған кезде сот талқылауын кейінге қалдыру жөніндегі шешімді сот төрағасы не басқа судья қаулы нысанында қабылдайды.

11. Егер төрағалық етушінің куәға, жәбірленушіге немесе сот отырысының басқа да қатысушыларына келесі отырыстың күні, уақыты мен орны туралы сот отырысында ауызша жасаған хабарламасы Хаттамада көрсетілсе, аталған адамдар сот отырысына келу қажеттігі туралы тиісті түрде ескертілді деп есептеледі. Сот отырысына келу міндеттілігі жүктелген адамның өтініші бойынша, сот оған отырысқа келу қажеттілігі туралы жазбаша ескертпе беруі тиіс.

12. Кезекті сот отырысына бұрынғы сот отырыстарына қатыспаған адамдардың келуі, кейбіреулердің келмеу себебін анықтауы және келмегендердің қатысуынсыз істі тыңдаудың мүмкіндігі туралы мәселені шешуі, сот отырысы істі үзілістен кейін немесе сот талқылауы кейінге қалдырылған соң өткізілуіне қарамастан Хаттамада көрсетілуі тиіс.

13. Келген жәбірленушіні, азаматтық талапкерді, азаматтық жауапкерді немесе олардың өкілдерін сот отырысының қандай да бір белгілі бөлігіне қатысудан босата отырып, сот олардың барлық келесі сот отырыстарына қатысуға құқықтарын түсіндіру фактісін Хаттамада көрсетуі тиіс.

14. Егер сотталушы сот отырысында айғақтар беруден бас тартпаса, оған тағылған айыптың мәні бойынша сотталушының айғақтарын Хаттамада көрсетпеу, сот отырысында дәлелдемелерді соттың толық зерттемегені болып көрінуі мүмкін.

Сотталушыға сот жарыссөздеріне қатысу құқығын пайдалануға және соңғы сөзін айтуға мүмкіндіктің берілгендігі туралы мәліметтердің Хаттамада болмауы, егер ол осы құқықтардан бас тартпаса, сот актісінің күшін сөзсіз жоюды туындататын іс жүргізу құқығының нормаларын недәуір бұзу болып табылады.

15. Соттың заттай дәлелдемелерді, орынды, үй-жайды қарап, құжаттарды жариялауы бойынша барлық іс-әрекеттері Хаттамада көрсетілуі тиіс. Іс үшін маңызы бар жағдайларды зерттеумен байланысты мән-жайлар, қараудан алынған нәтижелер, төрағалық етушінің айтылған сөзімен не маманның, соттың тапсырмасы бойынша әрекет ететін өзге адамның айтылған сөздерімен Хаттамаға енгізіледі.

16. Істі талқылауды аудио-, бейнежазба құралдарын пайдалану арқылы түсіріп алған жағдайда, сот отырысының хатшысы жазбаша нысанда қысқаша хаттама жасайды, онда мыналар көрсетіледі: сот отырысының жылы, айы, күні және орны, сот отырысының басталу және аяқталу уақыты, істі қарайтын соттың атауы мен құрамы, судьялардың, сот отырысы хатшысының тегі мен аты-жөні, істің атауы, сотталушының жеке басы туралы деректер, соттың аудио-, бейнежазба құралдарын қолдануы туралы мәліметтер, аудио-, бейнежазбаны қамтитын файлдың атауы, процеске қатысушылардың және басқа да адамдардың келгені туралы мәліметтер, іске қатысатын адамдар дәлелдемелер ретінде ұсынылған қосымша материалдардың іске қоса тіркелгені туралы мәліметтер, түпкілікті нысандағы хаттаманың жасалған күні.

Сот отырысының қысқаша хаттамасына төрағалық етуші және хатшы қол қояды.

Аудио-, бейнежазбаны қамтитын материалдық жеткізгіш пен сот отырысының қысқаша хаттамасы іс материалдарына қоса тіркеледі.

Сот іске қатысатын адамдардың және олардың өкілдерінің өтінішхаты бойынша аудио-, бейнежазбаның көшірмесін немесе сот отырысының хаттамасын ұсынады. Іс жабық сот отырысында қаралған жағдайда іске қатысатын адамдарға аудио-, бейнежазбалар және сот отырысының хаттамасы ұсынылмайды, олардың аудио-, бейнежазбамен және сот отырысының хаттамасымен сотта танысу мүмкіндігі қамтамасыз етіледі.

Ескерту. 16-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

17. Хаттаманың дұрыс және өз уақытында жазылуына, істі қарау кезінде төрағалық еткен судьямен бірге сот отырысының хатшысы да жауапкер болады.

ҚПК-нің 83, 123-баптарына сәйкес істің қаралуына мүдделі емес және сот штатында мемлекеттік қызметшінің тиісті лауазымындағы адам сот отырысының хатшысы болып табылады.

Қажет болған кезде сот ҚПК-нің 83, 86, 91-баптарының талаптарын сақтай отырып, басқа соттың (аумақ бойынша) сондай лауазымындағы қызметкерін сот отырысының хатшысы ретінде іске қатыстыруға құқылы.

Ескерту. 17-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

18. ҚПК-нің 347-бабының төртінші бөлігіне сәйкес Хаттама сот отырысы аяқталғаннан кейін бес тәуліктің ішінде дайын болуы тиіс, ал бес тәуліктен артық мерзімге үзіліс жариялаған немесе сот талқылауын кейінге қалдырған кезде, сот отырысының өткізілген бөлігінің Хаттамасы дайындалады.

Хаттама толығымен немесе оның бір бөлігі дайын деп оларға сот отырысының хатшысы және істі қараған төрағалық еткен судья Хаттамаға қолдарын қойған сәттен бастап есептеледі.

Ескерту. 18-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

19. Төрағалық етуші және сот отырысының хатшысы Хаттамаға қол қойғаннан кейін, жіберілген қатенің маңыздылық деңгейіне және себебіне қарамастан, оған қандай да бір түзету енгізуге рұқсат берілмейді.

20. Хаттаманың мазмұнына қатысты төрағалық етушімен келіспеушілік болған жағдайда сот отырысының хатшысы өзінің қарсылығын оған қоса тіркеуге құқылы, бірақ ол хатшыны Хаттамаға қол қою міндетінен босатпайды.

Сот отырысының хатшысы берген қарсылық тікелей Хаттамадан кейін тігіледі және ҚПК-нің 24-бабының талаптарына сәйкес істің басқа материалдарымен қатар сот сатыларында зерттелудің мәні болуы мүмкін.

21. Басты сот талқылауының Хаттамасы дайындалғаны жөнінде сот тараптарға кешіктірмей хабарлауға және олардың Хаттамамен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндетті.

Сот қаулысына дау айтушы процеске қатысушылардың, Хаттамамен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етпеу апелляциялық сот сатысының істі қайта рәсімдеуге қайтаруы үшін негіз болып табылады.

22. Сот талқылауының барысында жауап алынған адамның Хаттамамен таныстыру жөніндегі жазбаша немесе ауызша өтініші, өтініш берілгеннен кейін келесі күннен кешіктірілмей міндетті түрде қанағаттандырылуға жатады. Мұндай жағдайда танысу үшін ұсынылатын Хаттаманың бөлігінде төрағалық етушінің және сот отырысы хатшысының қолы қойылуы тиіс.

23. Алып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

24. Тараптың Хаттамамен танысу уақытын анық қасақана ұзаққа созуы жағдайында төрағалық етуші Хаттаманың көлемін, онымен танысуға ниет білдірген процеске қатысушылардың санын және тағы басқа осыған ұқсас мән-жайларды ескере отырып, белгілі бір мерзімді белгілеуге құқылы.

25. ҚПК-нің 123-бабының бесінші бөлігіне сәйкес Хаттаманың қандай да бір бөлігімен танысқан адамдар, осы бөліктің әр бетінің соңына және ең соңына өз қолдарын қояды.

Хаттамамен танысқан адам оған өзінің қолын қоюдан бас тартқан кезде, төрағалық етуші және сот отырысының хатшысы өз қолдарымен куәландырып осы Хаттамаға тиісті белгі жасайды. Өз қолын қоюдан бас тартқан адам бас тартудың себебін түсіндіруге құқылы және бұл түсіндірме Хаттамаға енгізілуі тиіс.

Ескерту. 25-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

26. Хаттамамен танысқан соң тарап, сонымен қатар ҚПК-нің 347-бабының жетінші бөлігінде көрсетілген өзге де адамдар оған өзінің ескертулерін жазбаша нысанда немесе электрондық құжат нысанында бес тәулік ішінде беруге құқылы.

ҚПК-нің 348-бабына сәйкес сот отырысы хаттамасының көлемі үлкен болған жағдайда, төрағалық етуші тараптардың өтінішхаты бойынша олардың танысуы және ескертулер беруі үшін неғұрлым ұзақ, қисынды мерзім белгілейді.

Істің талқылануының аяқталуы бойынша сот актісінің көшірмесін тараптарға өз уақытынан кешіктіріп беру, Хаттамаға ескерту беру мерзімін ұзарту үшін негіз болып табылмайды.

Хаттамамен танысу және оған ескерту беру мерзімдерін ұзарту апелляциялық шағым, наразылық келтіру мерзімін қалпына келтіруге негіз болып табылмайды.

Ескерту. 26-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

27. Хаттамамен танысқан адам Хаттамаға ескертпелерімен бірге соттың рұқсатымен жасалған сот отырысының бейне-, аудиожазбаларына (техникалық құралдармен белгілеудің өзге материалдарына) қосымша, жазбаша нысанда өз редакциясын ұсынуы мүмкін.

Ескерту. 27-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 15 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) Нормативтік қаулысымен.

28. Басты сот талқылауының Хаттамасына ескертпелер берген адамдарды сот анықтама үшін ҚПК-нің 349-бабының бірінші бөлігінде көзделген тәртіпте шақыртуы мүмкін. Осы жағдайда ескертпелер Хаттама жүргізу арқылы қаралады.

Ескерту. 28-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

29. Хаттамаға берілген ескертпелерді қарау нәтижесі бойынша шығарылған қаулыда сот ескертпенің қандай бөлігінің қанағаттандырылғанын, ал қандай бөлігін негізсіз деп танылғанын анық көрсетуі тиіс.

Сот отырысында орын алған мән-жайларға тараптар ұсынған және ескертпелерде келтірілген Хаттама мәтінінің сәйкестігі туралы қаулыда көрсетілгендігі ескертпенің қанағаттандырылғандығын білдіреді.

30. Басты сот талқылауының Хаттамасына ескертпелерді қараудың нәтижелері туралы қаулының көшірмесі қаулы шыққаннан кейін ескертпе берген адамға жедел және міндетті түрде жіберіледі.

31. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті болып табылады және ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы

Жоғарғы Сотының Төрағасы

Қазақстан Республикасы

Жоғарғы Сотының судьясы,

жалпы отырыс хатшысы

О применении норм уголовно-процессуального закона о протоколе судебного заседания

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 23 декабря 2005 года N 11.

Сноска. По всему тексту цифры "301" заменены цифрами "321 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

В целях обеспечения правильной и единообразной практики применения норм уголовно-процессуального законодательства, регулирующих порядок ведения, изготовления протокола судебного заседания, реализации прав участников процесса на ознакомление с ним и принесение замечаний, рассмотрения иных вопросов, связанных с этим процессуальным документом, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан постановляет:

1. Протокол судебного заседания по уголовному делу (далее - Протокол) - важнейший процессуальный документ, служащий основой судебного постановления, используемый апелляционными, кассационными инстанциями при решении вопросов о соблюдении судом прав лиц, участвовавших в процессе, принципа состязательности, равноправия сторон и других принципов уголовного судопроизводства, об объективности, полноте и всесторонности проведенного разбирательства.

Сноска. Пункт 1 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 15 (порядок введения в действие см. п. 2); от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

2. Протокол должен содержать полную и точную информацию о виде проведенного судом заседания, месте, дате и времени его проведения, наименовании и составе суда, необходимые данные о других лицах, принимавших участие в судебном заседании, заявленных ходатайствах, отводах и принятых по ним решениях, приведенных сторонами доводах, осмотрах, изученных документах, назначении экспертиз, фактах проявления неуважения к суду и иных нарушениях порядка в судебном заседании, принимавшихся к нарушителям мерах, других процессуальных действиях, проведенных в соответствии с уголовно-процессуальным законом.

3. Протоколы соответствующих процессуальных действий должны именоваться с учетом их содержания и того, какая стадия судопроизводства в них зафиксирована.

В Протоколе судебным заседанием именуется любое заседание суда по конкретному уголовному делу, проводимое с участием хотя бы одного из представителей сторон (обвинение, защита), гражданского истца, ответчика, их представителей, свидетеля, а также заседание, в котором принимаются процессуальные решения (вынесение приговора, постановления о прекращении, передаче дела по подсудности, приостановлении его производством, об отложении судебного разбирательства и т.п.).

Предварительным слушанием в Протоколе именуется заседание, проводимое судом в порядке статьи 321 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан (далее - УПК).

Главным судебным разбирательством (главным судебным заседанием) в Протоколе именуется заседание, в рамках которого проводятся процессуальные действия, предусмотренные Главами 43, 44, 45, 46 УПК, в том числе подготовительная часть главного судебного разбирательства, судебное следствие, судебные прения, произнесение последнего слова, провозглашение приговора.

Сноска. Пункт 3 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

4. Протокол должен содержать полное наименование суда с указанием района его расположения и области (городов Астаны, Алматы). Состав суда, данные об участниках заседания (обвинитель, защитник, подсудимый, потерпевший, гражданский истец, гражданский ответчик, их представители, секретарь судебного заседания, судебный пристав, переводчик, эксперт, специалист) отражаются путем указания не только фамилий, но и инициалов имени, отчества (при наличии), должности лица, участвующего в заседании в качестве представителя определенного органа.

5. Кроме случаев, предусмотренных статьей 321 УПК, Главами 43, 44, 45, 46 УПК, ведение Протокола также обязательно при:

рассмотрении жалоб на действия (бездействие) и решения прокурора, органов уголовного преследования в порядке статьи 106 УПК в закрытом судебном заседании;

рассмотрении вопросов, указанных в пунктах 1, 2, 5, 6, 7 и 8 части первой, пунктах 2 и 3 части второй статьи 55 УПК, а именно санкционировании содержания под стражей; санкционировании домашнего ареста; санкционировании экстрадиционного ареста; продлении срока содержания под стражей, домашнего ареста, экстрадиционного ареста; применении залога; санкционировании наложения ареста на имущество; о реализации вещественных доказательств, подвергающихся быстрой порче или длительное хранение которых до разрешения уголовного дела по существу требует значительных материальных затрат; о депонировании в ходе досудебного производства показаний потерпевшего и свидетеля;

рассмотрении дела в апелляционной инстанции в случаях, предусмотренных частью восьмой статьи 429 УПК;

разрешении вопросов, связанных с исполнением приговора, в порядке статей с 475 по 482 УПК;

рассмотрении дел особого производства в порядке, предусмотренном Главами 54, 59, 60, 62 УПК (применение принудительных мер медицинского характера; исполнение поручения суда иностранного государства о производстве процессуальных действий; разрешение вопросов, связанных с исполнением приговора суда иностранного государства);

рассмотрении ходатайств о возобновлении производства по делу по вновь открывшимся обстоятельствам в порядке, предусмотренном главой 53 УПК.

Сноска. Пункт 5 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 15 (порядок введения в действие см. п. 2); от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

6. Текст в Протоколе должен быть изложен легко читаемым шрифтом, поэтому, как правило, составляется с использованием компьютера, и в исключительных случаях может быть изготовлен машинописным способом либо написан разборчивым почерком.

Применение готовых бланков допустимо при составлении той части Протокола, в которой указаны наименование документа, наименование суда, номер дела, место проведения судебного заседания.

7. Показания в Протоколе излагаются от первого лица и по возможности дословно, вопросы и ответы на них записываются в той последовательности, которая имела место при допросе. В Протоколе фиксируются и отведенные судом вопросы, а также те, на которые отказался отвечать допрашиваемый, с указанием мотивов отвода или отказа.

В Протоколе недопустимы сокращенные формулировки, не раскрывающие суть поставленного вопроса и данного на него ответа, заявленного ходатайства и высказанного по нему мнения.

8. Если заявленные участником процесса замечания, возражения и ходатайства представлены суду в письменной форме они в соответствии с частью четвертой статьи 123 УПК прилагаются к Протоколу, а секретарь судебного заседания отражает в Протоколе существо сделанных заявлений.

Приложение к Протоколу письменно изложенного выступления стороны в прениях не освобождает секретаря судебного заседания от обязанности зафиксировать в Протоколе основное содержание речи выступающего.

В протоколе предварительного слушания дела необходимо отражать разъяснение права подсудимому, обвиняемому в совершении преступления, за которое законом предусмотрены смертная казнь или пожизненное лишение свободы, а также преступлений, предусмотренных статьями 125 (частью третьей), 128 (частью четвертой), 132 (частью пятой), 135 (частью четвертой), за исключением дел о преступлениях, предусмотренных статьями 170 (частью четвертой), 175, 177, 178, 184, 255 (частью четвертой), 263 (частью пятой), 286 (частью четвертой), 297 (частью четвертой), 298 (частью четвертой), 299 (частью четвертой) Уголовного кодекса Республики Казахстан, а также убийства, совершенного в условиях чрезвычайной ситуации или в ходе массовых беспорядков, воинских преступлений, совершенных в военное время или боевой обстановке, ходатайствовать о рассмотрении его дела с участием присяжных заседателей, указывать его позицию по данному вопросу, мнение сторон по заявленному ходатайству.

Сноска. Пункт 8 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 15 (порядок введения в действие см. п. 2); от 21.04.2011 N 1 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

9. Вынесение судом отдельного мотивированного постановления должно быть отражено в Протоколе с указанием сути принятого решения.

Постановления, выносимые судом в судебном заседании без удаления в совещательную комнату, также подлежат занесению в Протокол, при этом в нем кроме указания существа постановления, об удовлетворении либо отклонении заявленного ходатайства, отражаются оглашенные судом мотивы принятого решения.

10. В случае отложения судебного разбирательства в связи с отсутствием судьи (ввиду болезни и т.п.), рассматривающего дело в составе коллегии, о принятом решении делается отметка в Протоколе, подписываемом председательствующим (одним из судей) и секретарем судебного заседания.

При отсутствии по той же причине судьи, рассматривающего дело единолично, решение об отложении судебного разбирательства принимается председателем суда либо другим судьей в форме постановления.

11. Если в Протоколе отражено устное сообщение председательствующего свидетелю, потерпевшему или другому участнику процесса о дате, времени и месте следующего заседания, указанные лица считаются надлежаще извещенными о необходимости явки в заседание. По ходатайству лица, которое обязано явиться в судебное заседание, суд должен выдать ему письменное извещение о необходимости явки в заседание.

12. Явка в очередное судебное заседание лиц, не принимавших участия в предыдущих судебных заседаниях, решение вопроса о возможности рассмотрения дела в отсутствие не явившихся лиц и выяснение причин их неявки, должно отражаться в Протоколе независимо от того, проводится ли судебное заседание после перерыва или отложения судебного разбирательства.

13. Освобождая явившихся потерпевшего, гражданского истца, гражданского ответчика или их представителей от участия в какой-либо определенной части заседания, суд должен отразить в Протоколе факт разъяснения им права на участие во всех последующих судебных заседаниях.

14. Отсутствие в Протоколе показаний подсудимого по существу предъявленного ему обвинения, если подсудимый в судебном заседании не отказался от дачи показаний, может свидетельствовать о неполноте исследования судом доказательств в судебном заседании.

Отсутствие в Протоколе данных о предоставлении подсудимому возможности воспользоваться правом на участие в судебных прениях и произнесение последнего слова, если он не отказался от этих прав, является существенным нарушением норм процессуального права, влекущим безусловную отмену судебного акта.

15. Все действия суда по осмотру вещественных доказательств, местности, помещений, оглашению документов должны быть отражены в Протоколе. Обстоятельства, связанные с их исследованием, видимые результаты осмотра, имеющие значение для дела, заносятся в Протокол со слов председательствующего либо со слов специалиста, иного лица, действующего по поручению суда.

16. В случае фиксирования разбирательства дела с использованием средств аудио-, видеозаписи секретарем судебного заседания составляется краткий протокол в письменной форме, где указываются: дата и место судебного заседания, время начала и окончания судебного заседания, наименование и состав суда, рассматривающего дело, фамилии и инициалы судей, секретаря судебного заседания, наименование дела, данные о личности подсудимого, сведения о применении судом средств аудио-, видеозаписи, наименование файла, содержащего аудио-, видеозапись, сведения о явке участников процесса, и иных лиц, сведения о приобщении к делу дополнительных материалов, предоставленных в качестве доказательств лицами, участвующими в деле, дата составления протокола в окончательной форме.

Краткий протокол судебного заседания подписывается председательствующим и секретарем.

Материальный носитель, содержащий аудио-, видеозапись, и краткий протокол судебного заседания приобщаются к материалам дела.

По ходатайству лиц, участвующих в деле, и их представителей судом предоставляется копия аудио-, видеозаписи или протокол судебного заседания. В случаях, когда дело рассмотрено в закрытом судебном заседании, лицам, участвующим в деле, аудио-, видеозапись и протокол судебного заседания не предоставляются, им обеспечивается возможность ознакомления с аудио-, видеозаписью и протоколом судебного заседания в суде.

Сноска. Пункт 16 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

17. За правильность и своевременность составления Протокола несут ответственность как судья, председательствовавший при рассмотрении дела, так и секретарь судебного заседания.

Согласно статьям 83, 123 УПК секретарем судебного заседания является не заинтересованный в рассматриваемом деле и занимающий в штате суда соответствующую должность государственный служащий.

При необходимости суд вправе с соблюдением требований статей 83, 86, 91 УПК привлечь к участию в деле в качестве секретаря судебного заседания занимающего аналогичную должность работника другого (по территориальности) суда.

Сноска. Пункт 17 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

18. В соответствии с частью четвертой статьи 347 УПК полностью Протокол должен быть изготовлен не позднее пяти суток по окончании судебного заседания, а при объявлении перерыва или отложении разбирательства более, чем на пять суток, изготовляется Протокол состоявшейся части судебного заседания.

Протокол в целом или его часть считаются изготовленными с момента их подписания секретарем судебного заседания и судьей, председательствовавшим при рассмотрении дела.

Сноска. Пункт 18 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

19. Внесение в Протокол каких-либо изменений после его подписания председательствующим и секретарем судебного заседания недопустимо независимо от степени значимости и причин допущенной ошибки.

20. В случае разногласия с председательствующим по поводу содержания Протокола секретарь судебного заседания вправе приложить к нему свои возражения, что не освобождает его от обязанности подписать Протокол.

Возражения секретаря судебного заседания подшиваются непосредственно после Протокола и в соответствии с требованиями статьи 24 УПК могут быть предметом исследования судебных инстанций наряду с другими материалами дела.

21. Об изготовлении Протокола главного судебного разбирательства суд обязан незамедлительно известить стороны и обеспечить им возможность ознакомиться с ним.

Необеспечение участникам процесса, оспаривающим судебное постановление, возможности ознакомиться с Протоколом является основанием для возвращения дела на дооформление судом апелляционной инстанции.

22. Ходатайство лица, допрошенного в ходе судебного разбирательства, об ознакомлении с записью в Протоколе его показаний подлежит обязательному удовлетворению не позднее следующего дня после заявления письменного или устного ходатайства. В этом случае председательствующим и секретарем судебного заседания должна быть подписана предоставляемая для ознакомления часть Протокола.

23. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

24. В случае явного умышленного затягивания стороной времени ознакомления с Протоколом председательствующий вправе установить определенный срок с учетом объема Протокола, количества участников процесса, желающих с ним ознакомиться, и других подобных обстоятельств.

25. В соответствии с частью пятой статьи 123 УПК лица, ознакомленные с какой-либо частью Протокола, ставят свои подписи в конце каждой его страницы и в конце этой части.

При отказе лица, ознакомленного с Протоколом, поставить свою подпись, об этом в Протоколе делается соответствующая отметка, которую удостоверяют своими подписями председательствующий и секретарь судебного заседания. Отказавшееся поставить свою подпись лицо вправе объяснить причину отказа, и это объяснение должно быть внесено в Протокол.

Сноска. Пункт 25 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

26. По окончании ознакомления с протоколом сторона, а также иные лица, указанные в части седьмой статьи 347 УПК, вправе подать на него свои замечания в письменной форме или в форме электронного документа в течение пяти суток.

В соответствии со статьей 348 УПК в случае, когда протокол судебного заседания большого объема, председательствующий по ходатайству сторон устанавливает для ознакомления с ним и подачи замечаний более продолжительный разумный срок.

Несвоевременность вручения стороне копии судебного акта, которым завершено разбирательство дела, не является основанием продления срока для подачи замечаний на Протокол.

Продление сроков ознакомления с Протоколом и подачи на него замечаний не является основанием восстановления срока на принесение апелляционной жалобы, протеста.

Сноска. Пункт 26 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

27. В замечаниях на Протокол ознакомленное с ним лицо в праве предложить свою редакцию в письменной форме, вместе с которой к Протоколу могут быть приложены произведенные с разрешения суда видео-, аудиозаписи судебного процесса (иные материалы фиксации техническими средствами).

Сноска. Пункт 27 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 15 (порядок введения в действие см. п. 2).

28. Лица, подавшие замечания на протокол главного судебного разбирательства, могут быть вызваны судом для уточнения в порядке, предусмотренном частью первой статьи 349 УПК. В этом случае замечания рассматриваются в заседании с ведением Протокола.

Сноска. Пункт 28 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

29. В постановлении, вынесенном по результатам рассмотрения поданных на Протокол замечаний, суд должен четко указать, в какой части замечания удовлетворены, а в какой части признаны необоснованными.

Удовлетворение замечаний означает указание в постановлении о том, что предложенный стороной и приведенный в замечаниях текст Протокола соответствует обстоятельствам, имевшим место в судебном заседании.

30. Копия постановления о результатах рассмотрения замечаний на протокол главного судебного разбирательства сразу же после его вынесения в обязательном порядке направляется лицу, подавшему замечания.

31. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.

Председатель Верховного Суда
Республики Казахстан
Судья Верховного Суда
Республики Казахстан,
секретарь пленарного заседания