Соттардың меншік иесі қалдырып кеткен тұрғынжайға құқық жөніндегі дауларды қарау практикасы туралы

2006 жылғы 20 сәуірдегі № 3 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы

ХАБАРЛАНДЫРУ

Ескерту. Нормативтік қаулының тақырыбы және деректемелері жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

Меншік иелерінің қалдырып кеткен тұрғынжайды иелену, пайдалану және билік ету жөніндегі құқықтарды қалпына келтіру туралы талап қоюлары бойынша істерді қарау кезінде туындаған мәселелерге байланысты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етеді:

Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

1. Меншік иелері қалдырып кеткен тұрғынжайды иелену, пайдалану және билік ету жөніндегі дауларды шешу кезінде соттар Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (бұдан әрі – АК), Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің (бұдан әрі – АПК), "Тұрғын үй қатынастары туралы" 1997 жылғы 16 сәуірдегі № 94-I Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі - Заң) ережелерін және өзге де нормативтік құқықтық актілерді басшылыққа алуы қажет.

Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.
2. Алып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 2008.12.22. N 26 Нормативтік қаулысымен.

3. АК-нің 250-бабының негізінде меншік құқығынан бас тарту бұл жөнінде жариялау немесе меншік иесінің осы тұрғынжайға қандай да бір құқықтарын сақтау ниетінсіз меншік құқығынан шеттетілгенін айқын куәландыратын басқа да әрекеттер (әрекетсіздік) арқылы білдірілуі мүмкін.

Меншік иесі болып табылатын азамат немесе заңды тұлға ғана меншік құқығынан бас тартуы мүмкін. Заңда белгіленген иеліктен шығару жағдайларын қоспағанда, мемлекеттің және оның органдарының өздеріне тиесілі тұрғынжайға меншік құқығынан бас тартуға құқығы жоқ.

Ескерту. 3-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

4. Қазақстан Республикасы Конституциясының 6-бабына сәйкес меншік міндет жүктейді, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игілігіне де қызмет етуге тиіс.

АК-нің 250-бабына сәйкес меншік құқығынан бас тарту меншік иесінің тұрғынжайға қатысты құқықтары мен міндеттерін тоқтатпайды. Меншік иесі тұрғынжайды күтіп-ұстау ауыртпалығын, заңда көзделген коммуналдық төлемдер мен салықтарды төлеу жөніндегі міндеттерді көтереді. Бұл құқықтар мен міндеттер осы тұрғынжайға меншік құқығын басқа тұлға алған кезге дейін сақталады.

Меншік иесінің осы тұрғынжайға қандай да бір құқығын сақтау ниетінсіз меншік құқығынан бас тартуын дәлелдейтін әрекеттерді жасауы, басқа тұлғаның осы тұрғынжайға меншік құқығын иеленгені туралы заңды күшіне енген сот шешімінің негізінде ғана меншік құқығының тоқтатылуына әкеп соғады.

Ескерту. 4-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

5. Меншік иесінің меншік құқығын сақтау ниетінсіз тұрғынжайды қалдырып кету жөніндегі әрекеттерді жасау арқылы меншік құқығынан бас тарту заңды, ерікті және меншік иесінің тұрғынжайды иеленуден, пайдаланудан, билік етуден бас тартуын нақты көрсетуге тиіс.

Мұндай бас тарту, атап айтқанда, тұрғынжай орналасқан аумақтағы әкімнің аппаратына меншік иесінің, оның отбасы мүшелерінің және басқа да тең меншік иелерінің, сондай-ақ қажетті жағдайларда қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияы жүзеге асыратын органдардың келісімімен жазбаша арыз беру арқылы білдірілуі мүмкін.

Тұрғынжайды коммуналдық меншік деп тану туралы заңды күшіне енген сот шешімі болған немесе басқа тұлғаның оны иеленудің ескіру мерзіміне сәйкес алған жағдайларды қоспағанда, меншік иесінің тұрғынжайға меншік құқығынан бас тарту туралы арызы кері қайтарылып алынуы мүмкін.

Ескерту. 5-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

6. Қалдырып (немесе тастап) кеткен тұрғынжай деп оған қатысты меншік иесінің меншік құқығын сақтауға ниетін куәландыратын әрекеттерді жасамаған тұрғынжай аталады. Мұндай тұрғынжайларға меншік иесі қараусыз және оларды күтіп-ұстау жөніндегі міндеттерді және т.б. орындамай қалдырған бос тұрғынжайлар жатады. Тұрғынжайды жою (қирату) жағдайлары сот шешімі бойынша тұрғынжайға меншік құқығын тоқтатуға дербес негіз болып табылады.

Меншік иесі жоқ немесе меншік иесі белгісіз не меншік иесі меншік құқығынан бас тартқан тұрғынжайды сот иесіз тұрғынжай деп таниды.

Ескерту. 6-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

7. АК-нің 242-бабының 3-тармағында иесіз жылжымайтын мүлікті (тұрғынжайды) коммуналдық меншікке алудың ерекше қағидалары белгіленген. Аумағында осындай мүлік табылған әкім аппаратының арызы бойынша жылжымайтын мүлікті мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыратын орган оны есепке алуға тиіс. Егер меншік иесі ол туралы жариялау арқылы меншік құқығынан бас тартатын болса, жергілікті атқарушы орган бас тарту туралы хабарланған кезден бастап бұл затты коммуналдық меншікке келіп түсті деп тану туралы талаппен сотқа жүгінеді.

Есепке алған күнінен бастап бір жыл өткеннен кейін коммуналдық меншікті басқаратын уәкілетті органның талап қоюы бойынша сот шешімімен тұрғынжай иесіз және коммуналдық меншікке түсті деп танылуы мүмкін.

Егер талап қою бір жыл мерзім өткенге дейін берілсе, онда ол қарауға жатпайды және АПК-нің 152-бабы бірінші бөлігі 8) тармақшасының негізінде қайтарылады.

Соттың шешімімен коммуналдық меншікке түсті деп танылмаған тұрғынжайды иелену, пайдалану және оған билік ету өкілеттігі оны қалдырып кеткен меншік иесінде сақталады немесе иеленудің ескіру мерзіміне сәйкес үшінші тұлғаға өтеді.

Ескерту. 7-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

8. Тұрғынжайға коммуналдық меншік құқығын тану туралы істерді қарау кезінде соттар қандай тұрғынжайды иесіз деп тануға жататынын, оны кім және қалай анықтағанын, иесіз ретінде қай уақытта есепке алынғанын, меншік құқығын сақтау ниетінсіз меншік иесі тұрғынжайды қалдырып кеткенін куәландыратын дәлелдемелерді тексеруі, сондай-ақ әкімдіктерді, коммуналдық және салық қызметтерін мүдделі тұлғалар ретінде тартуы тиіс.

Ескерту. 8-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

9. Сот шешімі бойынша коммуналдық меншікке түсті деп танылмаған тұрғынжайға әкім билік еткен жағдайда, меншік иесі өзінің тұрғынжайын қайтарып беруді немесе құны тең тұрғынжай беруді әкімнен талап ете алады.

Меншік иесінің оның тұрғынжайында тұрып жатқан тұлғаны шығару туралы талап қоюын қарау кезінде соттар осы тұлғаны тұрғынжайға қоныстандыру негіздерін тексеруі керек. Егер ол әкімнің өкімі бойынша қоныстандырылса, сот оған заңда көзделген негіздер бойынша меншік құқығын тоқтату туралы меншік иесіне қарсы талап қою құқығын түсіндіріп, оны іске қатысуға тартуы қажет.

Талап қою қанағаттандырылған кезде тұрғынжайдан шығару Заңның талаптары сақталып жүзеге асырылуы тиіс. Шығарылған тұлғаға, егер бұл тұлға тұрғынжайға мұқтаждардың есебінде тұрған болса, басқа тұрғынжай беру міндеті әкімшілікке жүктеледі. Шығарылған тұлға меншік иесінен шығыстарын (тұрғынжайды жөндеуге, оны күтіп-ұстауға және т.б.) өндіріп алу туралы талабын қоюға құқылы.

Ескерту. 9-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

10. Иеленудің ескіру мерзімінің негізі бойынша тұрғынжайға меншік құқығын алу туралы талап қоюларды қарағанда, АК-нің 240-бабының 1-тармағында көрсетілген мән-жайлар жиынтығының болуын, яғни өзінің жеке жылжымайтын мүлкіндей жеті жыл бойы адал, ашық және ұдайы иеленгенін ескеру қажет.

Иеленудің адалдығы тұлғаның тұрғынжайды заңды түрде иеленуін білдіреді, яғни ол осы иеленушіде заңмен, өзге құқықтық актілермен тікелей танылған немесе оларға қайшы келмейтін, бірақ құқықтық ресімделмеген (мысалы, меншік иесінің тұрғынжайды заңда көзделген сатып алу-сату, жалға беру және т.б. шарттарының нысандарын сақтамай беруі) әрекеттердің және оқиғалардың нәтижесінде пайда болған.

Иеленудің ашықтығын тұлғаның тұрғынжайды иелену мән-жайын жасыруға бағытталған ешқандай шараларды қолданбауы, тұрғынжайды күтіп-ұстау ауыртпалығын көтеруі, коммуналдық қызметтерге ақы төлеуі және т.б. білдіреді.

Иеленудің ұдайылығын тұрғынжайды иелену құқығын үшінші тұлғаларға бермей, осы тұлғаның иелігінде жеті жыл бойы болуын білдіреді. "Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексін (жалпы бөлім) күшіне енгізу туралы" 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі қаулысының 7-тармағының негізінде иеленудің ескіру мерзіміне осы Кодекс қолданысқа енгізілгенге дейінгі тұрғынжайды іс жүзінде иеленген уақыт есептеледі. АК-нің 240-бабының 3-тармағына сәйкес иеленудің ескіру мерзіміне жүгінетін азамат немесе заңды тұлға өзі құқықтық мирасқоры болып табылатын тұлғаның осы тұрғынжайға иелік еткен уақытының барлығын өз иелігіне қосып алуына болады.

Ескерту. 10-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

11. АК-нің 240-бабының 4-тармағына сәйкес тұрғынжайға қатысты иеленудің ескіру мерзімінің өтуі АК-нің 260, 261, 262, 263, 265-баптарына сәйкес оны иеленуші тұлғадан талап ету мүмкіндігі затқа иелік еткен сәттен басталады.

Ескерту. 11-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

12. Иеленудің ескіру мерзімінің негізінде меншік иесі болдым деп есептейтін тұлға өзінің меншік құқығын тану туралы талап қоюмен сотқа жүгінуге құқылы. Бұл іс талап қою ісін жүргізу тәртібімен соттың қарауына жатады. Соттың арызды қанағаттандыру туралы шешімі осы тұрғынжайға меншік құқығын тіркеу үшін негіз болып табылады.

Ескерту. 12-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

13. Тұрғынжайды иелену шарттық міндеттемелердің негізінде (жалға беру, сақтау, ақысыз пайдалану және т.б.) жүзеге асырылған немесе тұрғынжай шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығымен бекітілген кездегі уақыт иеленудің ескіру мерзіміне есептелмейді.

Ескерту. 13-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

14. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына енгізіледі, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Ескерту. 14-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

Қазақстан Республикасы

Жоғарғы Сотының Төрағасы

Қазақстан Республикасы

Жоғарғы Сотының судьясы,

жалпы отырыс хатшысы

О практике рассмотрения судами споров о праве на жилище, оставленное собственником

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 20 апреля 2006 года N 3.

Сноска. В заголовок, преамбулу и по всему тексту на казахском языке вносятся изменения, текст на русском языке не меняется в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 28.11.2024 № 4 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

ОБЪЯВЛЕНИЕ

В связи с вопросами, возникшими при рассмотрении дел по искам собственников о восстановлении прав по владению, пользованию и распоряжению оставленным жилищем, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. При разрешении споров по владению, пользованию и распоряжению жилищем, оставленным собственниками, судам необходимо руководствоваться положениями Гражданского кодекса Республики Казахстан (далее - ГК), Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан (далее - ГПК), Законом Республики Казахстан от 16 апреля 1997 года № 94-I "О жилищных отношениях" (далее - Закон), и другими нормативными правовыми актами.

Сноска. Пункт 1 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
2. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2008 № 26 (порядок введения в действие см п. 2 ).

3. На основании статьи 250 ГК отказ от права собственности может быть выражен путем объявления об этом или совершения других действий (бездействия), определенно свидетельствующих об устранении собственника от права собственности без намерения сохранить какие-либо права на это жилище.

Отказ от права собственности может исходить только от гражданина или юридического лица, являющегося собственником. Государство и его органы не вправе отказаться от права собственности на принадлежащее им жилище, за исключением случаев отчуждения в установленном законом порядке.

Сноска. Пункт 3 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

4. В соответствии со статьей 6 Конституции Республики Казахстан собственность обязывает, пользование ею должно одновременно служить общественному благу.

Согласно статье 250 ГК отказ от права собственности не прекращает прав и обязанностей собственника в отношении жилища. Собственник несет бремя его содержания, обязанность по оплате предусмотренных законом коммунальных платежей и налогов. Эти права и обязанности сохраняются до момента приобретения права собственности на это жилище другим лицом.

Совершение собственником действий, свидетельствующих об отказе от права собственности без намерения сохранить какие-либо права на это жилище, влечет прекращение права собственности только на основании вступившего в законную силу решения суда о приобретении права собственности на данное жилище другим лицом.

5. Отказ от права собственности путем совершения собственником действий по оставлению жилища без намерения сохранить право собственности должен быть правомерным, добровольным и конкретно указывающим, что собственник отказывается от владения, пользования, распоряжения жилищем.

Такой отказ, в частности, может быть выражен путем подачи собственником с согласия членов его семьи и других сособственников, а также в необходимых случаях органов, осуществляющих функции по опеке или попечительству, письменного заявления в аппарат акима, на территории которого находится жилище. Заявление собственника об отказе от права собственности на жилище может быть отозвано, за исключением случаев, когда имеется вступившее в законную силу решение суда о признании жилища коммунальной собственностью или приобретении его другим лицом в силу приобретательной давности.

Сноска. Пункт 5 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

6. Оставленным (или брошенным) жилищем называется жилище, в отношении которого собственником не совершены действия, свидетельствующие о намерении сохранить право собственности. К таким жилищам относятся пустующие жилища, оставленные собственником без присмотра и без исполнения обязанностей по его содержанию и т.п. Случаи уничтожения (разрушения) жилища являются самостоятельным основанием прекращения права собственности на жилище по решению суда.

Бесхозяйным признается судом жилище, которое не имеет собственника или собственник которого неизвестен, либо жилище, от права собственности на которое собственник отказался.

7. Пунктом 3 статьи 242 ГК определены особые правила приобретения бесхозяйного недвижимого имущества (жилища) в коммунальную собственность. По заявлению аппарата акима, на территории которого такое имущество выявлено, оно должно быть принято на учет органом, осуществляющим государственную регистрацию недвижимого имущества. Если собственник отказывается от права собственности путем объявления об этом, местный исполнительный орган обращается в суд с требованием о признании этой вещи поступившей в коммунальную собственность с момента объявления об отказе.

По истечении одного года со дня постановки на учет, по иску органа, уполномоченного управлять коммунальной собственностью, жилище решением суда может быть признано бесхозяйным и поступившим в коммунальную собственность.

Если иск подан до истечения годичного срока, то он не подлежит рассмотрению и возвращается на основании подпункта 8) части первой статьи 152 ГПК.

Полномочия по владению, пользованию и распоряжению жилищем, не признанным по решению суда поступившим в коммунальную собственность, сохраняются за оставившим его собственником либо переходят к третьему лицу в силу приобретательной давности.

Сноска. Пункт 7 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

8. При рассмотрении дел о признании права коммунальной собственности на жилище, суды должны проверять, какое жилище подлежит признанию бесхозяйным, кем и каким образом оно выявлено, в какое время поставлено на учет в качестве бесхозяйного, доказательства, свидетельствующие об оставлении собственником жилища без намерения сохранить право собственности, а также привлекать в качестве заинтересованных лиц акиматы, коммунальные и налоговые службы.

9. В случае распоряжения акимом жилищем, не признанным по решению суда поступившим в коммунальную собственность, собственник может требовать возвращения своего жилища или предоставления акимом равноценного жилища.

При рассмотрении иска собственника о выселении лица, проживающего в его жилище, суду необходимо проверить основания вселения этого лица в жилище. Если оно вселилось по распоряжению акима, то суду необходимо привлечь его к участию в деле с разъяснением права на предъявление встречного иска к собственнику о прекращении права собственности по основаниям, предусмотренным законом.

При удовлетворении иска собственника, выселение должно быть произведено с соблюдением требований Закона. Обязанность по предоставлению выселяемому лицу другого жилища возлагается на акимат при условии, что это лицо состояло на учете нуждающихся в жилище. Выселенное лицо вправе предъявить требование о взыскании с собственника расходов ( на ремонт жилья, на его содержание и т.д.).

10. Рассматривая иски о приобретении права собственности на жилище по основанию приобретательной давности, необходимо учитывать наличие совокупности обстоятельств, указанных в пункте 1 статьи 240 ГК, т.е. добросовестное, открытое, непрерывное владение недвижимым имуществом как своим собственным в течение семи лет.

Добросовестность владения означает, что лицо стало владельцем жилища правомерно, т.е. оно оказалось у данного владельца в результате событий и действий, которые прямо признаются законом, иными правовыми актами, либо не противоречат им, но не получили правового оформления (например, передача собственником жилища без соблюдения предусмотренной законом формы договора купли-продажи, аренды и т.д.).

Открытость владения означает, что лицо не принимает никаких мер, направленных на то, чтобы скрыть обстоятельство владения жилищем, несет бремя содержания жилища, оплачивает коммунальные услуги и т.п.

Непрерывность владения означает, что жилище находится во владении данного лица в течение семи лет, без передачи права владения третьим лицам. На основании пункта 7 постановления Верховного Совета Республики Казахстан от 27 декабря 1994 года "О введении в действие Гражданского Кодекса Республики Казахстан (общая часть)" в срок приобретательной давности засчитывается время фактического владения жилищем до введения в действие этого Кодекса. В соответствии с пунктом 3 статьи 240 ГК гражданин или юридическое лицо, которое ссылается на давность владения, может присоединить к своему владению все то время, в течение которого владел данным жилищем тот, чьим правопреемником он является.

Сноска. Пункт 10 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

11. Согласно пункту 4 статьи 240 ГК течение срока приобретательной давности в отношении жилища, находящегося у лица, из владения которого оно могло быть истребовано в соответствии со статьями статьями 260, 261, 262, 263, 265 ГК, начинается с момента завладения вещью.

Сноска. Пункт 11 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

12. Лицо, считающее, что стало собственником в силу приобретательной давности, вправе обратиться в суд с исковым заявлением о признании за ним права собственности на это жилище. Данное дело подлежит рассмотрению судом в порядке искового производства. Решение суда об удовлетворении заявления является основанием для регистрации права собственности на это жилище.

Сноска. Пункт 12 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

13. В срок приобретательной давности не засчитывается время, когда владение жилищем осуществлялось на основании договорных обязательств (аренды, хранения, безвозмездного пользования и т.п.) или жилище было закреплено на праве хозяйственного ведения или оперативного управления.

14. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.

Председатель
Верховного Суда
Республики Казахстан
Судья
Верховного Суда
Республики Казахстан,
секретариат пленарного
заседания