Қазақстан Республикасында рұқсат беру жүйесін жетілдірудің 2009-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 27 қарашадағы N 1100 Қаулысы

"Мемлекет басшысының 2008 жылғы 6 ақпандағы "Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттік саясаттың басты мақсаты" атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі жалпы ұлттық іс-шаралар жоспарын орындау жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 14 наурыздағы N 246 қаулысын орындау үшін Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасында рұқсат беру жүйесін жетілдірудің 2009 - 2011 жылдарға арналған тұжырымдамасы (бұдан әрі - Тұжырымдама) мақұлдансын.
2. Қоса беріліп отырған Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары (бұдан әрі - Жоспар) бекітілсін.
3. Қазақстан Республикасының орталық және жергілікті атқарушы органдары Жоспарда көзделген іс-шаралардың уақтылы орындалуын қамтамасыз етсін.
4. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі К. Мәсімов

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2008 жылғы 27 қарашадағы
N 1100 қаулысымен
мақұлданған

Қазақстан Республикасында рұқсат беру жүйесін жетілдірудің 2009-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасы

Астана, 2008 жыл

Мазмұны

1. Кіріспе
2. Қазақстан Республикасында рұқсат беру жүйесін жетілдірудің 2009-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасының мақсаттары мен міндеттері
3. Рұқсат беру жүйесі саласындағы қазіргі ахуалды талдау
3.1. Лицензиялау саласындағы талдау
3.2. Сертификаттау және аккредиттеу саласындағы талдау
4. Рұқсат беру жүйесін жетілдірудің әлемдік тәжірибесі
5. Тұжырымдаманы іске асырудың бағыттары мен тетіктері
5.1. Рұқсат беру құжаттарын түгендеу және қайта қарау
5.2. Рұқсат беру жүйесі саласындағы заңнаманы біріздендіру
5.3. Рұқсат беру құжаттарын беру рәсімін оңайлату
5.4. Реттеудің балама нысандарын енгізу
5.5. Сертификаттау және аккредиттеу саласындағы саясатты жетілдіру
6. Күтілетін нәтижелер

Кіріспе

Ескерту. Кіріспеге өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2010.04.14 № 303 Қаулысымен.

Дамыған кәсіпкерлік сектор - бұл кез келген ел экономикасының негізі. Дамыған елдерде ЖІӨ-дегі шағын және орта бизнестің үлес салмағы, 60-80 %-ға дейін жетеді, ал Қазақстанда бұл көрсеткіш шамамен 30%-ды құрайды. Осыған байланысты қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында мемлекеттік саясатты жүзеге асыру елдің экономикалық қауіпсіздігін нығайту нәтижесі ретінде бизнестің ұстанымын нығайту арнасымен жүруде.
Қазақстанда экономиканың салаларын жедел жаңғырту үшін іргелі негіз қаланған, Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003 - 2015 жылдарға арналған стратегиясы сияқты стратегиялық құжаттар және басқа да актілер қабылданды. Экономиканы жедел жаңғыртуға бағытталған жалпы жүйені қалыптастыру тұтастай алғанда аяқталды.
Шағын жене орта бизнес саласында кәсіпкерлердің 90 %-дан астамы қамтылған, сондықтан экономикалық және әлеуметтік дамудың табыстылығы мемлекеттің бизнеске әкімшілік жүктемені азайту, рұқсат беру жүйесін одан әрі оңайлату жөніндегі жұмысты дәйекті әрі нық жүргізу қабілетіне түбегейлі байланысты. Бизнес қоғамдастықпен бірлесіп елдегі іскерлік ахуалды едәуір жақсартуға мүмкіндік беретін бизнес жүргізу үшін әкімшілік кедергілерді азайту жөніндегі кең ауқымды жұмыс жүргізілуде.
Сонымен бірге, көптеген елдерде сияқты Қазақстанда да даму деңгейіне қарамастан экономикалық қызметті шамадан тыс реттеу проблемасы бар. Кәсіпкерлер бизнесін құрғанда және жүргізген кезде ұстануға тиіс күрделі әрі айқын емес рәсімдер экономикалық өсуге едәуір кедергі келтіреді. Бұл рәсімдер өндірістің шығындарын және кәсіпкерлердің шығасыларын ұлғайтады, олардың нарыққа қол жеткізуін шектейді, бизнестік ортаның дамуын әлсіретеді және сыбайлас жемқорлыққа ықпал етеді. Әкімшілік кедергілер экономиканың көлеңкелі секторының пайда болу себептерінің бірі болып табылады.
Қазақстанда экономикалық қызмет түрлерінің барлығы дерлік рұқсат беру жүйесі арқылы реттелуі проблемалық мәселе болып табылады.
Рұқсат беру құжаттарына жеке кәсіпкерлік суъектісіне мынадай түрлердің бірінде: лицензия, рұқсат, аккредиттеу, сертификаттау, тіркеу туралы куәлік берілетін құжаттар жатады.
Рұқсат - заңнамамен белгіленген белгілі бір операцияны бір немесе бірнеше рет орындау үшін тексеру уақытына заңды немесе жеке тұлғаның немесе объектінің негізінен техникалық сипаттағы талаптарға сәйкестігін растайтын уәкілетті орган берген құжат.
Мемлекет басшысы өзінің 2008 жылғы 6 ақпандағы "Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттік саясаттың басты мақсаты" атты Қазақстан халқына Жолдауында Үкіметке "әкімшілік реформа аясында бизнеске түсетін әкімшілік салмақты батыл азайтуды, рұқсат беру жүйесін, ең алдымен лицензиялауды, сертификаттауды, аккредиттеуді одан әрі оңайлатуды" тапсырды.
Бәсекелі экономика жағдайында нарыққа әрбір қатысушының функциялары мен жауапкершілігі нақты белгіленуі тиіс. Заңдардың және қоғамның мүддесінің сақталуын қамтамасыз ете отырып бизнестің дамуы үшін қолайлы жағдай жасау мемлекеттің міндеті болып табылады.
Тиісінше мемлекет тарапынан шетелдік табысты тәжірибеге негізделген әрі рұқсат беру жүйесін оңтайландыруға бағытталған жақсы ойластырылып, ұйымдастырылған саясат талап етіледі. Бұл міндетті шешу үшін рұқсат беру жүйесін оңтайландыру және рұқсат беру рәсімдерін оңайлату жөніндегі бағыттар мен шараларды айқындауға жүйелі ұстаным талап етіледі. Сол арқылы рұқсат беру жүйесін жетілдірудің нақты стратегиясы айқындалады.

2. Қазақстан Республикасында рұқсат беру жүйесін жетілдірудің 2009 - 2011 жылдарға арналған тұжырымдамасының мақсаттары мен міндеттері

Қазақстан Республикасындағы рұқсат беру жүйесін жетілдірудің 2009 - 2011 жылдарға арналған тұжырымдамасының (бұдан әрі - Тұжырымдама) негізгі мақсаты бизнеске түсетін әкімшілік жүктемені азайту және рұқсат беру жүйесін оңайлату болып табылады.
Көрсетілген мақсатқа жету жекелеген реттелетін қызмет түрлеріне кәсіпкерлердің кеңінен қол жеткізуін, бизнес-ортаның жақсаруын қамтамасыз етеді.
Тұжырымдама шеңберінде рұқсат беру құжаттарының тізбесін заңмен айқындау, рұқсат беру құжаттарының санын елеулі азайту, талаптарды және оларды беру рәсімдерін оңайлату жөнінде жұмыстар жүргізілетін болады.
Тұжырымдаманың міндеттері:
рұқсат беру құжаттарының барлық түрлеріне түгендеу жүргізу;
рұқсат беру құжаттарын қайта қарау және оңайлату;
орын алып отырған бизнестегі шығындарды жоюға бағытталған лицензиялау, сертификаттау және аккредиттеу саласындағы бірыңғай мемлекеттік саясатты пысықтау;
рұқсат беру рәсімдерін оңайлату және бұл рәсімдерді электрондық қызметтерге тікелей қол жеткізуді ұсыну жолымен халықаралық практикаға келтіру;
жоғарыда аталған мақсатқа қол жеткізу үшін мемлекеттік органдардың қоғамдық кәсіпкерлік бірлестіктермен тиімді өзара іс-қимылын қамтамасыз ету;
кәсіпкерлік қызметті реттеудің ерікті сертификаттау және аккредиттеу, азаматтық-құқықтық жауапкершілікті сақтандыру, техникалық регламенттер арқылы реттеу сияқты балама нысандарын кеңінен пайдалану болып табылады.

3. Рұқсат беру жүйесі саласындағы қазіргі ахуалды талдау

3.1. Лицензиялау саласындағы талдау

Дүниежүзілік банк жариялаған жыл сайынғы "Бизнес жүргізу" (Doing Business Report) басылымының деректері бойынша 2009 жылы Қазақстан осы басылым қамтыған әлемнің 181 елінің арасында "бизнес жүргізу бостандығы" индексі бойынша 70 орында, "лицензиялау" саласындағы көрсеткіші бойынша 175 орында тұратын болады. Бұл ретте осы көрсеткіш тек құрылыс саласындағы рұқсат беруді ғана есепке алғанын айту керек.
2007 жылғы тамызда қолданысқа енгізілген жаңа редакциядағы "Лицензиялау туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (бұдан әрі - Заң) лицензиялау жүйесін оңтайландыруда белгілі бір прогресті қамтамасыз етті. Шетелдік сарапшылардың бағалауы бойынша Заңмен шамамен 240 мың кәсіпкерге лицензия беру қысқартылды, бұл қазақстандық бизнеске лицензиялық алымдардың жете түспеуінен мемлекеттік бюджеттің кірістерін азайтпастан шамамен 80,0 млн. АҚШ долларын үнемдеуге мүмкіндік берді.
Заңмен:
лицензиялануға жататын қызмет түрлері мен ішкі түрлерінің егжей-тегжейлі тізбесі белгіленді. Бұрын қолданыста болған заң бойынша бұл тізбе заңға тәуелді актілер деңгейінде айқындалды және үнемі ұлғайып отырды;
лицензияның аумақтық сала бойынша қолданылуы тоқтатылды: енді лицензия кейбір айрықша жағдайларды қоспағанда, елдің бүкіл аумағында қолданылады;
лицензияланатын қызмет түрлері мен ішкі түрлерінің саны қысқарды;
лицензияны беруді қадағалау органдарымен келісу рәсімі оңайлатылды, ол "жалғыз терезе" қағидаты бойынша жүзеге асырылуы тиіс. Бұл үшін лицензиардың құзыретіне ақпараттық жүйелерді қолдана отырып электрондық қызмет көрсету кіреді;
өтінім берушінің лицензиардан белгіленген мерзім өткеннен кейін жауап болмаған жағдайда лицензияланатын қызмет түрін жүзеге асыру құқығын автоматты түрде алуды көздейтін "үндемегені келіскені" қағидаты енгізілді.
Бұл нормада кәсіпкердің біліктілік талаптарында белгіленген "өзін өзі сертификаттау" рәсімі бар, бұл халықаралық стандарттарға сай келеді.
Қазақстанда лицензиялау жүйесін жетілдіру жүргізіліп отырған әкімшілік реформа шеңберінде жүзеге асырылуда, оның барысында 2004 - 2007 жылдар ішінде лицензияланатын қызмет түрлерінің саны үш есеге дерлік қысқарды, құрылыс, ауыл шаруашылығы, білім беру, денсаулық сақтау саласындағы жекелеген қызмет түрлері бойынша лицензиялау функцияларын орталықсыздандыру жүзеге асырылды.
Бұған дейін жүргізілген шараларға және қол жеткізген нәтижелерге қарамастан, бүгінгі таңда рұқсат беру құжаттарын алуды талап ететін қызмет түрлерінің саны барынша жоғары қалпында қалып отыр.
Сондай-ақ, Заңда көзделген лицензиялауды оңайлату рәсімі жүрмеді.
Құқық қолдану практикасы Заңның жекелеген нормаларын нақтылауды және іске асыру тетіктерін әзірлеуді талап ететінін көрсетті.
Талдау кәсіпкердің мемлекеттік органдармен және мемлекеттік органдардың лауазымды тұлғаларымен тікелей байланысын болдырмайтын "жалғыз терезе" қағидатының жұмыс істемейтінін көрсетті. Лицензиарларды қоршаған ортаны қорғау, ядролық, радиациялық, өнеркәсіптік, өртке қарсы қауіпсіздік мемлекеттік энергетикалық қадағалау, санитарлық-эпидемиологиялық қызмет саласындағы органдармен үйлестіру деңгейінің жеткіліксіз болуына байланысты осы органдардың лицензия беру немесе бермеу туралы қорытындыны келісу кезінде келісілген өзара іс-қимыл жасау тетігі жоқ.
Осы уақытқа дейін лицензиарлар "Лицензиялау туралы" Заңға көзделген ақпараттық жүйелерді пайдалана отырып электрондық қызмет көрсетпей отыр, лицензиарлардың ведомстволық ақпараттық жүйелерінің қызметтерді электрондық түрде көрсетуге әзірлігі деңгейінің төмендігі байқалады, электрондық қызмет көрсету жөнінде мамандарды оқыту жүргізілмейді, электрондық лицензиялау жүйесі енгізілмеген, мемлекеттік органдардың лицензиялау саласындағы әкімшілік регламенттері жоқ, мүдделі органдарға, бизнес қоғамдастықтарға және кәсіпкерлерге лицензиялау мәселелері жөніндегі қажетті ақпаратқа рұқсаты жоқ.
Осы факторлардың барлығы лицензия беру кезінде "жалғыз терезе" қағидатын енгізуге кедергі келтіреді, лицензиялау рәсімін күрделі етеді, лицензия беру мерзімін созады. Лицензия алу тәртібі өзінің бұрынғы негізінде қалған, лицензия алуға арналған өтінім беру лицензиялаудың мақсаттары мен қағидаттарына тікелей қатысы жоқ мәліметтерді қамтитын құжаттардың едәуір пакетінен тұрады.
Лицензиялаудың қағидаттары мен рәсімдерін нақтылауды және тиісінше кейбір жалпыға кең таралған қызмет түрлерін лицензиялаудың орындылығын, талап етеді, шетелдік заңды тұлғалардың филиалдары мен өкілдіктерінің қызметі регламенттелмеген, заңды тұлғалардың филиалдарына лицензиялық бақылауды жүзеге асыру қиындатылған, лицензиар органдардың тізбесі, өтінім берушінің қойылатын біліктілік талаптарына сәйкестігі туралы қорытындының бірыңғай нысаны бекітілмеген.
Лицензияланатын қызмет түрлері мен ішкі түрлерінің тізбесі дамыған елдермен ғана емес, ТМД елдерімен салыстырғанда да кең болып отыр. Қазіргі уақытта Қазақстанда лицензияланатын қызмет түрлеріне 349 қызмет түрі мен ішкі түрі жатады. Солай бола тұрса да, Ресей Федерациясында 100-ге тарта, Қырғызстанда 36, Молдовада 50 қызмет түрі лизензияланады. Грузияда 86 қызмет түрі, Венгрияда 7, еуропа елдерінде орташа есеппен 10-12 қызмет түрі лицензияланады.
Лицензиялаудан басқа, рұқсат беру жүйесінің элементтеріне аккредиттеу, сертификаттау, рұқсат беру, келісу жатқызылған.
Рұқсат беру құжаттарын беру рәсімдері көп жағдайда қайталанады, әсіресе, лицензия беруге келісу және лицензиялаудан кейінгі бақылау барысында.
Бүгінгі таңда, лицензиарлардың лицензияланатын қызмет түрлерін ұлғайту үрдісі, сондай-ақ түрлерді ішкі түрлерге бөлу (мысалы, түсті және қара металл сынықтары айналымы, улы заттар, фармацевтикалық қызмет, білім беру және басқа салада) жолымен жекелеген қызмет түрлері шеңберінде ішкі қызмет түрлерін жіктеу байқалып отыр, осының салдарынан тиісті заңға тәуелді актілер қайта бекітілуге жатқызылады. Осыған байланысты біліктілік талаптарының тұрақтылығы қамтамасыз етілмей отыр.
Лицензиялау туралы заңнаманың жетілмегендігі өз кезегінде саны 70 актіден асатын заңға тәуелді қабылданған актілердің сапасына және санына, сондай-ақ мемлекеттік органдардың өздері және оларға ведомстволық бағынысты құрылымдар бастамашы болатын ведомстволық нормативтік актілер санының көп болуына әсер етеді.
Нормативтік құқықтық актілерді талдау көп дәрежеде лицензиялау және жекелеген қызмет түрлеріне қойылатын біліктілік талаптарының ережесі жетілдірілуі және оңтайландырылуы тиіс екендігін көрсетті. Лицензиялау және біліктілік талаптарының ережесі лицензиялаудың мақсаттары мен қағидаттарына тікелей қатысы жоқ артық нормаларды алып тастау мақсатында қайта қаралуы, ал бұйрықтар, нұсқаулықтар лицензиялар беруді және кейіннен лицензиялық қызметті қамтамасыз ететін қосымша рұқсат беру жүйесін құратындықтан ведомстволық актілер жойылуы тиіс.
Рұқсат беру жүйесін реттейтін нормативтік құқықтық актілерде көптеген бланкеттік нормалар байқалады. Лицензиялау және біліктілік талаптары ережесінің көптеген нормалары "Лицензиялау туралы" Заңды да және салалық заңдарды да қайталайды, олардың кейбірі олардың әлеуметтік-экономикалық ортаға әсер етуін бағалаудың жеткілікті негіздемесінсіз қабылданады. Лицензиялаудан кейінгі бақылау тетігі жеткілікті түрде пысықталмаған.
Рұқсат беру құжаттарын алу үшін кәсіпкерлік субъектісіне де объектісіне де қойылатын нақтыланбаған біліктілік талаптары белгіленген. Мұндай жағдай сыбайлас жемқорлықтың дамуына және мемлекеттік органдардың лаузымды тұлғаларының өз дегендеріне жағдай жасайды.
Қолданыстағы лицензиялық - рұқсат беру жүйесі әрбір жеке операцияға және қызмет түріне дерлік рұқсат алуды қажет еткен кеңестік жүйенің жалғасындай сипатталады. Нарықтық реформаларды белсенді жүргізу жөніндегі ел басшылығының күш-жігеріне қарамастан рұқсат беру жүйесі бүкіл экономиканың дамуына тежеу болып табылады.
Терең әрі тез өзгеріп отыратын экономикалық және әлеуметтік жағдайда лицензиялау саласындағы заңнамалық базада кемшіліктердің болуы әкімшілік кедергі жасай отырып, бизнестің дамуына бөгет болады.
Заңнамалық базаның жетілмегендігі, шамадан тыс лицензиялау, лицензиялау жүйесінің анық, айқын болмауы, лицензиар органдардың тарапынан реттеу тиімділігінің төмендігімен қатар әкімшілік кедергілер бизнестің кейбір қызмет түрлеріне қол жеткізуін қиындатады, шағын және орта бизнес субъектілері санының және тиісінше бюджетке түсетін салықтық түсімдердің өсуін тежейді.
Осылайша, лицензиялау жүйесін одан әрі жетілдіру үшін пысықтауды талап ететін бірқатар мәселелер бар.
1. Қазақстан Республикасының лицензиялау туралы заңнамасын одан әрі жетілдіру, лицензиялау қағидаттарын нақтылау, "жалғыз терезе" қағидаты бойынша жұмыс тетігін әзірлеу, лицензияланатын қызмет түрлерін оңтайландыру, рұқсат беру құжаттарының тізбесін заңмен анықтау, біліктілік талаптарының тұрақтылығын қамтамасыз ету.
2. Рұқсат беру құжаттарын елеулі түрде қысқарту (екі еседен артық).
3. Лицензия беру кезінде мүдделі мемлекеттік органдардың келісілген өзара іс-қимылын үйлестіруді қамтамасыз ету және тетігін енгізу.
4. Рұқсат беру жүйесі саласындағы электрондық қызметтерді енгізу, нақты уақыт режимінде рұқсат беру құжаттарын электронды түрде алу жүйесін енгізу.
5. Рұқсат беру құжаттарының электрондық тізілімін жасау.
Бұл мәселелерді шешу үшін лицензиялау саласындағы нормативтік құқықтық актілердегі қайталанатын нормаларды жою, сондай-ақ лицензияланатын қызмет түрлерінің санын одан әрі оңтайландыру, рұқсат беру рәсімін оңайлату жөніндегі жұмысты жалғастыру қажет.
Лицензиялау жүйесін халықаралық практикаға жақындатып проблемалардың едәуір бөлігін шешуге болады.

3.2. Сертификаттау және аккредиттеу саласындағы талдау

Қазіргі уақытта республикада 1000-нан астам өнім түрі міндетті сертификаттауға жатады, бұл ТМД елдеріндегі (Ресей Федерациясында - 5000, Қырғызстанда - 3800) ұқсас тізбеден әлдеқайда төменірек.
Міндетті сертификаттау - стандарттың немесе адамдардың өмірі, денсаулығы, азаматтардың мүлкі мен қоршаған орта үшін қауіпсіздігін қамтамасыз ететін өзге де нормативтік құжаттың міндетті талаптарына сәйкестігіне міндетті сертификатталуы тиіс тауарлардың тізбесіне енгізілген тауарлардың сертификатталуы.
Қазақстанда 2000 жылдан бастап сертификаттау рәсімдері бәсекелестік ортаға берілді. Қазіргі уақытта сәйкестікті растау бойынша 200 орган, 500 сынақ зертханасы және 400 метрологиялық қызмет жұмыс істейді.
Міндетті сертификатталуы тиіс өнімдердің тізбесі "Қазақстан Республикасында өнімдердің сәйкестігін міндетті растау туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 20 сәуірдегі N 367 қаулысымен бекітілген. Қазақстан Республикасының аумағында айналымға шығарылатын өнімдер де және республикадан тыс шығарылатын және ел аумағына әкелінетін өнімдер де міндетті сертификатталуға жатады.
Қазіргі уақытта қызметтердің барлық түрін сертификаттау алып тасталды.
Бұдан басқа, техникалық регламенттердің қабылдануымен жоғарыда көрсетілген тізбе қысқартылатын болады. Техникалық стандарттарды әзірлеудің 2007 - 2009 жылдарға арналған жоспарымен 117-ге тарта техникалық регламентті әзірлеу жоспарлануда.
Сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеудің негізгі мақсаты субъектілердің, зертханалардың тиісті стандарттарға сәйкестігін растау жөніндегі органдардың техникалық құзыреттілігін бағалау болып табылады. Халықаралық практикада аккредиттеу субъектінің құжаттарын зерттеу, оның құжаттарында көрсетілген ақпараттардың нақты жағдайға сәйкестігін, тұрғылықты жерін анықтау және кейіннен аккредиттеуден кейінгі бақылау болып табылады. Аталғандар "Сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы" Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 5 шілдедегі Заңында көрініс тапты. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 27 тамыздағы N 773 қаулысымен "Аккредиттеу жөніндегі ұлттық орталық" ЖШС аккредиттеу органы болып анықталды.
Қазақстан 2008 жылы бизнес жүргізу үшін қолайлы болатын нормативтік құқықтық базаны жетілдіруде біршама алға ілгеріледі. Алайда, бизнес жүргізу үшін жағдай жасау бойынша еліміздің төменгі рейтингі рұқсат беру жүйесін жетілдіру стратегиясын әзірлеуді және жүзеге асыруды талап етеді. Бұл жерде реттеу саясатын ғана емес, сонымен бірге сол саясатты әзірлеу мен жүргізу үшін қолданылатын әдістерді ескеру қажет.

4. Рұқсат беру жүйесін жетілдірудің әлемдік тәжірибесі

Кәсіпкерлік қызметті реттейтін нормативтік құқықтық база рұқсат беру құжаттарын беруді қоса алғанда реттеудің заңнамалық айқындалған нақты нысандары негізінде құрылады.
Қызметті рұқсат беру құжатын беру арқылы мемлекеттік реттеу, егер кәсіпкерлік субъектісінің қызметі немесе іс-әрекеті адамдардың өмірі мен денсаулығына және қоршаған ортаға барынша жоғары дәлелді қауіп келтірумен тікелей байланысты болған жағдайларда ғана жүзеге асырылады.
Еуропалық Одақ (ЕО) елдерінде лицензиялау саласында арнайы заңнама жоқ. Лицензиялық қатынастар әр түрлі елдерде әр түрлі салалық заңдармен реттеледі, сондай-ақ лицензиялауға жататын салалар мен қызмет түрлерін айқындауда да айырмашылықтар бар. Алайда, бүгінгі таңда ЕО деңгейінде мүше елдер реттелетін қызмет түрлерін қысқартуға бағытталған жете реттеу туралы директива қабылданды.
Заңды тұлғалар үшін адамдардың денсаулығын және қоршаған ортаны қорғауға қатысты біліктілік талаптары заңнамамен бекітілген.
Әдетте, дамыған елдерде рұқсат беру құжаттарын беру рәсімдерінің екі түрі қолданылады: оңайлатылған және стандартты.
Әлемнің көптеген елдерінде қызметтің тек 5-10 түрі ғана лицензияланады, негізінен, халықтың қаражатын тарту, денсаулық сақтау, фармацевтикалық және химия индустриясы, (қауіпті материалдар өндірісі және оларды өткізу), құрылыс сияқты қызмет салалары.
Рұқсат беру жүйесін реформалау бойынша әлемдік жетекші тәжірибеде мыналар негізгі үрдістер болып табылады:
рұқсат беру құжаттарының санын қысқарту, олардың тізбесін заңдармен бекіту;
рұқсат беру құжаттарын беру рәсіміне қойылатын талаптарды нақты регламенттеу;
біліктілік талаптарын дәл анықтау;
тәуелсіз сарапшылардың біліктілік талаптарына сәйкестікті бағалауды жүзеге асыруы;
рұқсат беру құжаттарының қолданылу мерзімі мен түрлерін дәл айқындау;
ақпараттық технологияларды қолдану жолымен рұқсат беру құжаттарын алу рәсімдерін оңайлату;
рұқсат беру құжаттарын электронды беру, оның ішінде "он-лайн" режиміне тегін қол жеткізу арқылы берілген құжаттардың электрондық есебін жүргізу;
рұқсат беру құжатын тек сот арқылы кері қайтарып aлу.
Лицензиялау жүйесін реформалаудың оң нәтижелері ретінде мыналарды атап көрсетуге болады.
Нидерландыда лицензиялау рәсімдерін қысқарту мемлекет қаражатын елеулі түрде үнемдеуді қамтамасыз етті. Нидерландының Қаржы министрлігі іске асырған әміршілдік рәсімдерді қысқарту жөніндегі бағдарлама жыл сайын 2,0 млрд. АҚШ долларын үнемдеуге мүмкіндік берді. 2007 жылға қарай қаржы үнемдеу 4,5 млрд. АҚШ долларына дейін жетті және бес жыл бұрын лицензиялау жүйесін жетілдіруге бағытталған қаражаттың ширек бөлігін құрады.
Бұдан басқа, Нидерландыда артық лицензиялауды бірте-бірте жою реттеу функцияларын бизнес қауымдастықтарға берумен бірге жүрді, реформаларды мониторингілеу жүзеге асырылды.
Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (ЭЫДҰ) елдерінде, лицензиялау рәсімдерін оңайлату электронды лицензиялауды енгізу жолымен жүзеге асырылды (рұқсат беру құжаттарының бірыңғай нысанын белгілеу, оларды алуға арналған өтініштерді электронды түрде беру, рұқсат беру құжаттарының электронды тізілімі), сондай-ақ рұқсат беру құжаттарын "он-лайн" режимінде (Ұлыбритания, Бельгия, Италия, Мексика, Жаңа Зеландия) беру.
Мексикада лицензиялардың электронды тізілімін жасау кезінде рұқсат беру құжаттарын түгендеу барысында санитарлық қызметке берілген лицензиялардың 80 %-дан астамы жойылды.
Индияда рұқсат беру жүйесін түбегейлі реформалаудың нәтижесінде лицензияланатын салалардың 52-ден 5-ке дейін елеулі түрде қысқартылуы болды, ЖІӨ көлемі бір жылда 3,5 %-дан 6-7 %-ға дейін өсті.
Оңтүстік Корея мемлекеттік реттеуді қысқартудың әлемдегі жарқын үлгілерінің бірі болып табылады. Өткен жүзжылдықтың 90-жылдары Оңтүстік Кореяда өнеркәсіп өнімінің көлемі төмендей бастады, ел экономикасы кәсіпкерлік қызметті шамадан тыс мемлекеттік реттеу салдарынан бәсекеге қабілеттілігін жоғалтты. Ел президентінің тапсырмасы бойынша әрбір ведомство өз қызметінің саласында, оның ішінде, рұқсат беру құжаттарын беру жөніндегі нормативтік құқықтық актілерге түгендеу жүргізді. Түгендеу жүргізгеннен кейін президент әрбір ведомствоға 1998 жылы жасалған сол түгендеу нәтижесінде анықталған 11125 кәсіпкерлік қызметті реттеген нормативтік құқықтық актілердің (өз қалаулары бойынша) кем дегенде 50 %-ын қысқартуға тапсырма берді. Қалған 50 % бойынша әрбір ведомство нормативті құқықтық актіні күшінде қалдырудың қажеттілігін дәлелдеуге міндетті болды. Бүгінгі таңда Оңтүстік Корея әлемде 11-ші экономикалы ел болып табылады.
Қырғызстан Үкіметі 2008 - 2009 жылдарда рұқсат беру құжаттарына толық түгендеу жүргізіп және олардың санының жартысынан астамын қысқартуды жоспарлап отыр.
Осылайша, халықаралық тәжірибеде оларды жүзеге асыру үшін рұқсат беру құжаттарын алуға негізделген қызмет түрлерін және операцияларды едәуір қысқарту үрдісі белгіленіп отыр. Сондай-ақ рұқсат беру құжаттарын берудің бірыңғай режимін енгізу есебінен кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға қатысты талаптар белгіленді.
Әлемдік озық тәжірибені қорытындылау негізінде:
толық түгендеу жүргізу жолымен рұқсат беру жүйесі саласындағы нормативтік құқықтық актілердің сапасын қамтамасыз ету;
реттелетін қызмет түрлерін жүзеге асыруға қойылатын біліктілік талаптарын бекітетін нормативтік құқықтық актілерді әзірлеуге және мазмұнына қойылатын талаптарды біріздендіру;
әрбір рұқсат беру құжатын беру үшін тексеру парақтарын қолдану;
рұқсат беру құжаттарының электронды тізілімін жүргізу;
мемлекеттік реттеуді өнімнің қауіпсіздігінің икемді стандарттарымен ауыстыру;
бизнес-қауымдастықтарға немесе кәсіпкерлердің өзіне жекелеген реттеу функцияларын біртіндеп беру (өзін-өзі реттеу);
реттеу рәсімдерін оңайлату орынды.
Реттеу реформасы экономиканың тиімділігін арттыруға жәрдемдеседі. Алайда экономикалық өсу қарқынына әсер етуді бағалау қиын. ЭЫДҰ жүргізген талдау оның әсері бірнеше жылдар өткеннен кейін ғана белгілі болуы мүмкін екендігін болжайды. Мысалы, әуе тасымалдары саласындағы талаптарды заңдастырғаннан кейін Еуропада 800 жаңа лицензия берілген болатын. Бәсекенің дамуы тарифтердің төмендеуіне әсерін тигізді, АҚШ-та тарифтер үштің біріне төмендеді. Телекоммунникация саласында тарифтер Ұлыбританияда 63%-ға, Жапонияда - 41 %-ға, Финляндияда - 66%-ға төмендеді. Жұмыспен қамтылу 10%-ға ұлғайды.
Соңғы жылдары көптеген елдер рұқсат беру жүйесін реформалауға кірісті. 2008 жылы бизнесті жүргізу жеңілдігі үшін жағдай жасау бойынша Египет, Хорватия, Гана, Грузия, Колумбия, Сауд Арабиясы, Кения, Қытай, Болгария, Молдова жетекші елдер болды. Осы елдерде салыстырмалы түрде қысқа кезеңде бизнес ашу уақыты мен шығыстар бірнеше есе қысқарды, құрылыс салуға рұқсат алу кезінде әкімшілік кедергілер едәуір әлсіреді, көптеген рұқсат беру құжаттарын беру "жалғыз терезе" қағидаты бойынша жүзеге асырылады, бұл шағын бизнестің өсуін, инвестициялар ағынын қамтамасыз етті.
Шетел тәжірибесін шолу көрсеткендей, соңғы жылдары 50-ден астам ел кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу жүйесіне кең ауқымды және іргелі реформалар жүргізді.
Реформалау процесінде әрбір нормативтік құқықтық актінің және рұқсат беру құжатының белгілі бір мақсаттарға, қағидаттарға, талаптарға сәйкестігін бағалау және растау мақсатында "гильотина" әдісі кеңінен қолданылды. Көрсетілген талаптарға сәйкес келмеген нормативтік актілер мен рұқсат беру құжаттары алынып тасталды немесе біліктілік талаптары оңайлатылды. Осы жұмыс қоғамдық тыңдауларды, бұқаралық ақпарат құралдарын коса алғанда, мемлекеттік және жеке секторлардың барлық мүдделі тараптарының қатысуымен жүргізілді.
"Гильотина" азғана мерзім ішінде саны көп реттеулерді және экономикалық тиімсіз, орынсыз болып табылатындарын, мемлекеттің, мекемелердің, азаматтардың шығындарын көбейтетіндерін қайта қарауды көздейді. Осындай аса реттеу стратегиясын енгізу шаруашылық қызмет субъектілеріне реттеушілік жүктемесін азайтуға, сондай-ақ экономикалық тиімсіз нормативтік құқықтық актілердің санын қысқартуға мүмкіндік береді.
"Гильотина" принципіне сәйкес белгілі бір мерзім өткеннен кейін Үкімет кәсіпкерлік қызметті реттеу үшін қажетті деген көзқарас тұрғысынан негізделетін нормативтік құқықтық актілерді ғана бекітеді. Негіздемелер рұқсат беру құжаттарына реттеушілік әсерді талдау, яғни қоғамға әсер етудің және қандай да бір рұқсат беру құжаттарын енгізудің жағымды және жағымсыз жақтарын бағалау негізінде құрылуы тиіс.
Барлық осы елдердегі реформалардың нәтижелері мен олардың тиімділігі саяси қолдауды барынша жоғары деңгейде және ведомстволар тарапынан реттеу салалары мен құралдарын сақтап қалуға бағытталған қысымға қарсы тұруды қамтамасыз етуге, сондай-ақ кәсіпкерлік қызметті реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілерге толық түгендеу жүргізуге тікелей байланысты болды. Толық түгендеу қолданыстағы барлық рұқсат беру құжаттарының электрондық тізілімін қалыптастыруға ықпал етті, рұқсат беру жүйесінің ашықтығын қамтамасыз етті.

5. Тұжырымдаманы іске асыру бағыттары мен тетіктері

Заңнама және барлық қоғамның мүддесі дәл және жалтармай сақталған жағдайда бизнесті дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау мемлекеттің басым міндеті болып табылады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі рұқсат беру жүйесін одан әрі реформалау кезінде мынадай негізгі басымдықтарды айқындады. Бұл:
мемлекеттік қызмет көрсету сапасын арттыру;
кәсіпкерлік қызметке әкімшілік жүктемені азайту және мемлекет шамадан тыс араласатын салаларды тәртіпке келтіру;
"электронды үкіметтің" элементтерін дамытуды жалғастыру, ең алдымен ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдана отырып, мемлекеттік қызметтерді кеңінен ұсынуды қамтамасыз ету.
Рұқсат беру жүйесін реформалау нақты экономикалық тиімділік алуды қамтамасыз етуі тиіс - бұл жаңа кәсіпорындар мен жұмыс орындарын құру, салықтық түсімдерді көбейту, елдің ЖІӨ-дегі шағын және орта бизнестің үлесін ұлғайту.
Тұжырымдаманы іске асыру шеңберінде барлық рұқсат беру жүйесіне, ең алдымен лицензиялауға, сертификаттауға, аккредиттеуге қағидатты жаңа тәсілдер тұжырымдау қажет.
Әлемдік тәжірибені ескере отырып, рұқсат беру жүйесін жетілдіру мынадай негізгі қағидаттар мен тәсілдер негізінде жүзеге асырылуы тиіс:
реттеудің орындылығы;
адамдардың өмірі мен денсаулығын және қоршаған ортаны қорғаудың қолайлы деңгейін ұстап тұру;
рұқсат беру құжаттарының тізбесін және оларды беру рәсімдерін Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерімен ғана нақты регламенттеу;
мемлекеттік реттеу саласына жатқызылған қызмет түрлеріне және рұқсат беру құжаттарын беруге қол жетімділікті барынша оңайлату;
реттелетін қызмет түрлеріне қойылатын талаптарды ырықтандыру;
рұқсат беру рәсімдерінің және біліктілік талаптарының транспаренттілік;
барлық мүдделі мемлекеттік органдардың кәсіпкерлермен және олардың қауымдастықтарымен өзара іс-қимылының тиімділігі;
мемлекеттік органдардың рұқсат беру құжаттарын беру рәсімдеріндегі өкілеттіктерінің аражігін айқын ажырату және олардың қайталануын болдырмау;
қойылған міндеттерді іске асырудың үзіліссіздігі, дәйектілігі және кешенділігі, қабылданған шешімді іске асыру мониторингі бизнестің өзін-өзі реттеу құралдарын дамыту;
бизнестің дамуына бөгет болатын әкімшілік кедергілерді жою, оларды жою бойынша іс-шаралардың экономикалық тиімділігі;
рұқсат беру жүйесін оңтайландыру;
рұқсат беру жүйесін жетілдіру жөніндегі әлемдік тәжірибені пайдалану.
Қойылған міндеттерді шешу үшін бұдан әрі ұсынылған шаралар жүзеге асырылатын болады.

5.1. Рұқсат беру құжаттарын түгендеу және қайта қарау

Алда тұрған жұмыстардың ауқымы анықталмайынша рұқсат беру жүйесін жетілдіру проблемаларын шешу мүмкін емес. Қазіргі уақытта жүзеге асыру үшін кемінде бір рұқсат беру құжатын алуды талап етпейтін бірде-бір кәсіпкерлік қызмет түрі жоқ екенін атап көрсетуге болады. Кәсіпкерлік қызметті реттеу саны артып жатқан рұқсат беру құжаттарының жаңа талаптары мен түрлерін белгілеу арқылы іске асырылуда.
Бүгінгі күні берілген рұқсат беру құжаттарының саны, олардың берілу мақсаты, оларды беруге арналған мемлекеттің шығындары, оларды алу кезіндегі кәсіпкерлердің шығындары туралы толық ақпарат жоқ.
Осының негізінде, Үкіметтің рұқсат беру жүйесін реформалау процесіндегі ең бірінші міндеті барлық рұқсат беру құжаттарына кешенді түгендеу жүргізуден тұрады.
Түгендеуді тәуелсіз сарапшыларды тарта отырып ведомстволардың өздері және кәсіпкерлердің салалық бірлестіктері жүргізеді. Түгендеу жүргізу нәтижесінде барлық рұқсат беру құжаттарының тізбесі жасалатын болады.
Бұл тізбе барлық рұқсат беру құжаттарын қайта қарау үшін негіз болады. Қайта қарауды жүргізудің барлық кезеңінде қандай да бір жаңа рұқсат беру құжаттарын енгізуге мораторий жарияланатын болады.
Түгендеу рұқсат беру жүйесін реформалау нәтижелерінің мониторингі процесінің негізі де болады және осы реформаны кеңінен қоғамдық қолдауды қамтамасыз етеді.
Рұқсат беру құжаттарын қайта қарау реформаны іске асыру процесіндегі екінші маңызды міндет болады және мынадай ұстанымдар мен критерийлер негізінде жүргізіледі:
рұқсат беру құжатының орындылығы (тиісті рұқсат беру құжаты қандай проблеманы шешеді: адамдардың өмірі мен денсаулығына және қоршаған ортаға аса жоғары қауіптің алдын алу, проблеманың ауқымы, аргументтер, кәсіпкерлердің мақсатты тобын қысқарту мүмкіндігі);
қайталанатын рұқсат беру құжаттарын алып тастау;
біліктілік талаптарын заңнамалық актілермен белгілеу, олардың ашықтығы;
нақты емес және артық біліктілік талаптарын алып тастау;
кәсіпкерлік қызметтің дамуына жәрдемдесу;
рұқсат беру құжатын хабарлама тіркеуімен алмастыру;
рұқсат беру құжатын беру туралы өтінішті қарау және оны беру мерзімін нақты айқындау.
Рұқсат беру құжаттарын қайта қарауды мемлекеттік органдар мен Үкіметке бағынысты тәуелсіз сарапшылар тобы рұқсат беру құжаттарын қайта қараудың және оның сапасын қамтамасыз ету мақсатында екі кезеңде жүргізетін болады.
Қайта қарау процесінде рұқсат беру құжаттарының жоғарыда аталған критерийлерге сәйкестігі үшін жауапкершілік қандай да бір рұқсат беру құжатын сақтау қажеттілігін негіздеуі тиіс мемлекеттік органдарға жүктеледі. Мемлекеттік органдар ұсынған негіздемелерді бағалау және Үкіметке тиісті ұсынымдарды әзірлеу тәуелсіз сарапшылар тобының міндеті болады.
Қайта қарау процесінде жоғары деңгейдегі ашықтық және барлық мүдделі тараптардың кеңінен қатысуы қамтамасыз етілуі қажет, бұл қоғамның сенімін арттырады, рұқсат беру құжаттарын қайта қарау жөніндегі жұмыстардың сапасын арттырады және тұтас алғанда рұқсат беру жүйесі реформасының ілгерілеуіне ықпал етеді.
Осы жұмыстың нәтижесінде жоғарыда санамаланған критерийлерге сәйкестігі дәлелденбеген рұқсат беру құжаттары алып тасталады, ал белгіленген критерийлерге сәйкестігі дәлелденетін рұқсат беру құжаттары оңайлатылатын болады.
Қайта қарау сапасы үшін рұқсат беру құжаттарының әрбір түрі үшін тексеру парақтары әзірленетін болады. Қайта қарау критерийлері адамдардың өмірі мен қауіпсіздігін және қоршаған ортаны қауіптіліктің жоғарғы деңгейін туғызатын қызметтермен немесе операциялармен байланысты әлеуетті тәуекелдерден қорғауды қамтамасыз ететін керекті рұқсат беру құжатының бірде-бірін алып тастамайтындай болып таңдалатын болады.
Қайта қарау нәтижесінде толық түгендеу жүргізу процесінде анықталған рұқсат беру құжаттарының кемінде жартысы қысқартылуы тиіс.

5.2. Рұқсат беру жүйесі саласындағы заңнаманы біріздендіру

Рұқсат беру жүйесі саласындағы заңнаманы лицензияланатын қызмет түрлерін оңтайландыруға, рұқсат беру құжатын беру рәсімдерін, оны алуға арналған өтінімнің нысанын оңайлатуға, реттелетін қызмет түрлеріне қойылатын біліктілік талаптарының мазмұнын айқындауға қатысты бөлікте одан әрі жетілдіру көзделіп отыр.
"Лицензиялау туралы" Қазақстан Республикасының Заңында рұқсат беру түсінігіне тең келетін "лицензия" ұғымына анықтама берілген. Бұл терминдердің аражігі нақты ажыратылуы тиіс. Осыған байланысты, "рұқсат беру" ұғымына анықтама беріледі, лицензиялар мен рұқсат беру түрлерінің тізбесі бекітілетін болады.
"Рұқсат беру" деген ұғым мемлекеттік әкімшілендіру түрлерінің бірі ретінде оның тізбесіне енгізілетін болады.
Қызметтің жекелеген түрлерімен айналысу үшін лицензиялау ережелерін бекіту жөніндегі Үкіметтің өкілеттігін алып тастау ұйғарылып отыр.
Бұл ретте, рұқсат беру жүйесінің негізгі қағидаттарын іске асыру тетіктері әзірленетін болады: "үндемегені келіскені" және "бірыңғай терезе" қағидаттары. Сонымен бірге, рұқсат беру жүйесінің басқа елдерде кеңінен қолданылатын жаңа қағидаты - алдын ала рұқсат беру құжаттарын алмастан қызметін бастау туралы хабарлау қағидаты белгіленетін болады.
Лицензияланатын қызмет түрлерін кіші түрлерге бөлу алынып тасталатын болады, бұл тиісінше лицензияларға қосымшалар беруді алып тастауға мүмкіндік береді.
Лицензиялау ережесін, лицензиялар берудің талаптары мен тәртібін, қайта ресімдеуді, телнұсқалар беруді, лицензияның қолданылуын тоқтатуды және тоқтата тұруды регламенттейтін барлық заңға тәуелді актілер жойылады, өйткені бұл рәсімдер заңнамалық тәртіппен бекітіліп беріледі.
Лицензияланатын қызмет түрлеріне қойылатын талаптар заңнамалық деңгейде белгіленетін болады және Үкімет қабылдайтын қаулылардың және ведомстволық нормативтік актілердің санын қысқарту қамтамасыз етілді.
Осы шара құқықтық актілердің нормаларындағы әр түрлі оқылуды жояды (мысалы, этил спиртін жене алкоголь өнімдерін өндіру және айналымы саласында және кейбір басқа да салалардағы сияқты салалық заңның және заңға тәуелді актілер - қызметтің осы түріне қойылатын біліктілік талаптары осы уақытқа дейін реттелмеген).
Осы тәсіл лицензиялаудың белгіленген қағидаттарына қатысты біліктілік талаптарын нақтылауды және біріздендіруді және олардың тұрақтылығын қамтамасыз етуге көздейді.
Осы мақсатта қосымша ақпарат сұратуды жойып, ұсынылатын құжаттардың түпкілікті тізбесі бар лицензиялаудың үлгі ережелері әзірленетін болады.
Бланкеттік нормаларды яғни мемлекеттік органдарға, лауазымды тұлғаларға іс-әрекет ережесін, тыйымдарды және т.б. дербес белгілеу құқығын беретін құқықтық нормаларды анықтау және жою мақсатында рұқсат беру саласындағы нормативтік құқықтық актілерді талдау бойынша жұмыстар жүргізілетін болады. Лицензиарлар лицензиядан кейінгі қажетті бақылауды қамтамасыз еткен жағдайда біліктілік талаптарын жыл сайын растау жойылуы тиіс.
Сонымен бірге, рұқсат беру жүйесі саласындағы заңнаманы жетілдіру процесінде электронды бірыңғай терезе және рұқсат беру құжаттарының электронды тізілімін жүргізу үшін негіз жасалады және осы екі құралдың жұмысын қамтамасыз ету үшін институционалдық негіз айқындалатын болады.
Кәсіпкерлердің елеулі шығындарын талап ететін құжаттарды (жарғыны, дипломдарды және т.б) нотариалдық растау қажеттілігі құжаттардың түпнұсқасы міндетті түрде болған кезде нотариалдық растаусыз мемлекеттік органның растау құқығымен ауыстырылатын болады. Бұл норма заңнамалық тәртіппен бекітілетін болады.
Сонымен бірге, мемлекеттік органдарға басқа ведомстволардан ақпарат алуды жеделдету және оны қағаз тасығыштарда беруді болдырмау үшін рұқсат беру құжаттарын беру рәсімдерінде қажетті ақпараттар бар мемлекеттік электрондық дерек қорға және тізілімдерге қол жеткізу қамтамасыз етілетін болады.

5.3. Рұқсат беру құжаттарын беру рәсімін оңайлату

"Жалғыз терезе" қағидатын енгізу арқылы рұқсат беру құжаттарын беру рәсімін оңайлату көзделіп отыр. Бұл ретте, іс-шаралардың келесі кешені екі кезеңде жүргізілетін болады.
Бастапқы кезеңде кейіннен барлық мүдделі органдар мен ұйымдарға басшылыққа алу үшін жіберілетін қолда бар оң тәжірибені есепке ала отырып лицензияларды "жалғыз терезе" қағидаты бойынша берудің үлгі регламентін әзірлеу қажет.
Үлгі регламентте кәсіпкерлер үшін қажетті ақпаратты алу көздері, құжаттардың барынша аз тізбесі, құжаттар пакеттерімен бірге өтінішті қабылдау, лицензиарлардың лицензиялар беруді қадағалау органдарымен жедел келісу тәртібі, лицензияларды белгіленген мерзімде беру көзделетін болады.
Бұл ретте, лицензиялар мен басқа да рұқсат беру құжаттарын беруді ведомствоаралық келісу жөніндегі артық рәсімдерді жою көзделетін болады. Атап айтқанда, лицензиарлардың өкілетіне тиісті қызмет салаларындағы - санитарлық-эпидемиологиялық және өртке қарсы қызмет, қоршаған ортаны қорғау, ядролық, радиациялық, өнеркәсіп қауіпсіздігі және мемлекеттік энергетикалық бақылау саласындағы мемлекеттік бақылау кіретін органдармен лицензиялар беруді келісу рәсімін алып тастау. Бұдан басқа, мемлекет бақылауды лицензиялық заңнама нормалары бойынша емес, осы салалардағы салалық заңдардың нормалары бойынша жүргізеді.
"Жалғыз терезе" қағидаты бойынша лицензиялар және басқа да рұқсат беру құжаттарын беру үшін:
рұқсат беру құжаттарын берудің электрондық "бірыңғай терезесін" әзірлеу және енгізу;
рұқсат беру құжаттарының электрондық тізілімін әзірлеу және енгізу;
Интернет арқылы жіберілуі мүмкін лицензия алуға арналған құжаттардың барынша аз пакетін белгілеу;
лицензиар органдардың мамандарын оқыту қажет.
Рұқсат беру құжаттарының электрондық тізілімін жасау қажеттілігі лицензиялаудан кейінгі бақылауды күшейтуге, лицензиялар беру кезінде мүдделі органдарды үйлестіруге, сондай-ақ реттеу тиімділігінің мониторингі, бағалау, ашықтық, берілген лицензиялар мен рұқсаттарды бақылау, мүдделі органдар және бизнес-қауымдастықтар үшін ақпараттарға қол жетімділік беру мақсатында барлық қолданыстағы мемлекеттік лицензиялар мен рұқсаттарды есепке алуға негізделген.
Мамандарды тиімді оқыту мақсатында лицензиарлар мамандарды лицензиялар мен басқа да рұқсат беру құжаттарын "жалғыз терезе" қағидаты бойынша беру жөніндегі жұмыс дағдыларына оқыту бойынша тренингтер өткізетін болады.
Лицензиялар және басқа рұқсат беру құжаттарын берудің ақпараттық жүйесін құру процесінде мемлекеттік органдар үшін әкімшілік регламенттер, бірыңғай мемлекеттік стандарттар және лицензиялау саласындағы техникалық талаптар әзірленетін болады, осылардың негізінде мемлекеттік органдардың қолданыстағы ақпараттық жүйесі оңтайландырылып бірыңғай сипатқа келтіріледі, жаңа ақпараттық жүйелер жүзеге асырылады және "электрондық лицензиялаудың" бірыңғай жүйесіне кіріктіріледі.
Екінші кезеңде "электрондық үкімет" шеңберінде барлық лицензиар органдарда электрондық лицензиялаудың "Е-лицензиялау" ақпараттық жүйесін енгізу жоспарланып отыр.
Осы жүйе лицензиар органның орталық аппаратының және тұтастай оның аумақтық бөлімшелерінің және берілген, бас тартылған, тоқта тұрылған және қайта қалпына келтірілген мемлекеттік лицензиялар бойынша ақпаратты жинауды, бақылау мен есепке алуды жүзеге асыратын жекелеген мамандар қызметінің тиімділігін арттыруға, өтінім берушілердің уақыт шығынын азайтуға, ашықтықты қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде сыбайлас жемқорлықтың туындау жағдайларын жоюға мүмкіндік береді.

5.4. Реттеудің балама нысандарын енгізу

Қазірдің өзінде елімізде жеке сектордың аудит, үшінші тұлғалардың алдындағы жауапкершілікті сақтандыру, өнімдердің сәйкестігін бағалау сияқты бақылауды жүзеге асыруының мысалдары бар.
Мысалы, адвокаттық, нотариалдық, аудиторлық, сәулет қызметі, мүлікті (материалдық емес активтер құнының объектілерінен басқа) және зияткерлік меншікті бағалау жөніндегі қызмет, дене шынықтыру-сауықтыру және спорт қызметін көрсету, турагенттік пен туроператорлық қызмет және басқа да түрлер азаматтық-құқықтық жауапкершілік шартының міндетті болуымен өзін өзі реттейтін аккредиттелген ұйымдар институттарын енгізу арқылы реттелуі мүмкін.
Қызметтің осы түрлері мемлекеттік реттеуді ұйымдардың стандарттарымен ауыстыруды, ерікті түрде бизнес-қауымдастықтардың немесе дербес кәсіпкерлердің адамдардың өмірі мен денсаулығын, қоршаған ортаны қорғау мәселелерін реттеуді жүзеге асыруын көздейтін әлемдік үздік тәжірибені ескере отырып, сондай-ақ бизнестің өзін-өзі реттеудің әлеуетті мүмкіндіктерін пайдалануды ескере отырып, рұқсат беру жүйесінен шығарылуы тиіс, өйткені белгіленген біліктілік талаптарына қарағанда өздігінен салынатын талаптар едәуір тиімді болуы мүмкін. Қызметтің осы түрлері ұйымдардың стандарттары, ерікті бастамалар, кодекстер, келісімдер, яғни декларация тетігі арқылы реттелуі мүмкін. Өзін-өзі бақылау қызметі кәсіпорын деңгейінде бұл тетіктің құралы болуы тиіс.
Бұдан басқа, бұл бағыт "бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі" ұғымының алдағы заңнамалық анықтамасы тұрғысынан негізделген. Бұл ұғым кез келген ірі компанияның өркениетті қызметінде аса маңызды, қажетті және жалпы қабылданған факторы болып табылады. Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін батыс компаниялары экономикалық, әлеуметтік және экологиялық салалардағы қаржы емес тәуекелдерді басқару жөніндегі құралдардың бірі болып табылатын бизнестің прагматикалық бағыты ретінде қабылдайды.
Аутсорсинг (лицензиялау, сертификаттау, аккредиттеу саласындағы жекелеген функцияларды бәсекелі ортаға, кәсіпкерлердің қоғамдық бірлестіктеріне беру) рұқсат беру құжаттарына тиісті қайта қарау жүргізілгеннен кейін жүзеге асырылатын болады.

5.5. Сертификаттау және аккредиттеу саласындағы саясатты
жетілдіру

Сертификаттау саласында рұқсат беру жүйесін шектеу тауарлардың жекелеген атауларының адамдардың өмірі мен денсаулығы және қоршаған ортаны қорғау үшін қауіпсіздік жөніндегі талаптарға сәйкестігі тұрғысынан ғана оларды сертификаттау жолымен жүзеге асырылатын болады. Берілетін құжат өнімнің қауіпсіздік көрсеткіштері бойынша сертификат деп аталады.
Тауарлардың сәйкестігін растауды декларациялау принциптерін қолдану есебінен сертификаттау нысанында сәйкестікті міндетті растауға жататын тауарлардың тізбесі кемінде екі еседен қысқартылатын болады.
Жауапкершілік сәйкестікті растау жөніндегі жауапкершілік органға жүктелетін болғанда декларациялау сертификаттауға қарағанда өндірушінің толық жауапкершілігін көздейді. Бұл практиканы ЕО елдері табыс қолданып отыр, мұнда еуропалық сарапшылардың бағалауы бойынша нарықта айналымда жүрген өнімдердің 30 %-дан астамы декларациялауға жататын. Германия және Ұлыбритания сияқты елдерде бұл рәсім талаптардың артықтығымен сипатталмайды - өнімдердің едәуір сипаттамалары ғана декларацияланады, ал жауапкершілік шаралары үлкен - көлемді айыппұлдардан қылмыстық жауапкершілікке дейін.
Міндетті сертификаттауға жататын объектілерді қысқарту Қазақстан Республикасы аумағында айналымға шығарылатын өнімге ғана қатысты сәйкестікті міндетті растауды енгізу жолымен жүзеге асырылуы мүмкін, ал елден тыс өндірілетін және біздің елдің аумағына әкелінетін өнімдер үшін міндетті сертификаттау міндетті декларациялауға немесе сертификаттарды автоматты түрде мойындауға ауыстырылуы тиіс. Бұл сертификатталатын өнімнің тізбесін қысқартуға мүмкіндік береді.
"Аккредиттеу" терминінің қолданыстағы заңнамаға сәйкес мәні бойынша әртүрлі мағынасы бар, тек рәсімдік сипаты болады және субъектінің қызметтің жекелеген түрлерімен айналысуының жекелеген сапаларын тануды білдіреді. Осыған байланысты, аккредиттеу - бұл субъектінің ерекше қасиетін (сапасын) растау.
Аккредиттеу саласында ерікті сипаты бар "аккредиттеу" терминін заңнамамен бірыңғай түсіндіру көзделетін болады.

6. Күтілетін нәтижелер

Осы Тұжырымдамада көзделген шараларды іске асыру рұқсат беру жүйесін жетілдіруді қамтамасыз етеді деп күтілуде, бұл бизнеске әкімшілік жүктемені азайтуды, рұқсат беру жүйесін жеңілдетуі тиіс.
Тұжырымдама ережелерін іске асыру нәтижесінде ЖІӨ-дегі шағын және орта бизнестің үлесінің айтарлықтай ұлғаюы күтілуде, осыған байланысты, кәсіпкерлер үшін жаңа бизнес бастамаларын іске асыруда бір қатар мүмкіндіктер ашылады.
Тұжырымдаманы жүзеге асыру нәтижесінде бизнес ортаны бағалау бойынша халықаралық есепте Қазақстанның рейтингісінің артуы да күтілуде.
Рұқсат беру режимінен қызметтің, операциялардың және іс-әрекеттердің жекелеген түрлерін шығару салдарынан рұқсат беру құжаттарының айтарлықтай қысқаруы (екі еседен астам) күтілуде.
Рұқсат беру жүйесі мен рәсімдер халықаралық практиканың прогрессивті жүйесіне барынша жақындатылады.
Бұдан басқа, рұқсат беру жүйесін жетілдіру нәтижесінде қайталанатын рұқсат беру құжаттары жойылады, оларды беру рәсімдері оңайлатылады, біліктілік талаптарының ашықтығы артатын болады. Бұл шараларды іске асыру бизнестің шығындарын едәуір азайтуға мүмкіндік береді, сондай-ақ оны одан әрі қарқынды дамыту үшін алғы шарттар жасауға мүмкіндік береді, өйткені нарықтық инфрақұрылымды мемлекеттік әкімшілендіру оңайлатылады.
Реформаның нәтижелерін сезінуді рұқсат беру құжаттарын қайта қарау аяқталғаннан кейін кейінгі екі жыл ішінде күту керек. Алынған нәтижелер рұқсат беру құжаттарына қайта қарау жүргізілгеннен кейінгі келесі басқа да шараларды іске асыру есебінен жақсарады деп күтілуде.
Тұжырымдаманы іске асыру барысына мониторинг жүргізу мақсатында оны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары қабылданатын болады.

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2008 жылғы 27 қарашадағы
N 1100 қаулысымен
бекітілген

Қазақстан Республикасында рұқсат беру жүйесін жетілдірудің 2009 - 2011 жылдарға арналған тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары

Ескерту. Жоспарға өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2009.11.10 N 1803 Қаулысымен.

Р/с N	Іс-шаралар	Аяқталу нысаны	Орындалуына (іске асырылуына) жауаптылар	Орындалу (іске асырылу) мерзімі
1	2	3	4	5
1. Тұжырымдама міндеттерін іске асыру жөніндегі нормативтік құқықтық базаны жетілдіру
1	Мемлекеттік органдарда рұқсат беру құжаттарын реттейтін нормативтік құқықтық актілерге түгендеу жүргізу жөніндегі жұмыс топтарын құру	Қазақстан Республикасы Премьер- Министрінің өкімі	ЭБЖМ (жинақтау), мемлекеттік органдар, ҰТО (келісім бойынша) Қазақстан Республикасының Үкіметіне есеп беретін сарапшы тобы, кәсіпкерлердің салалық бірлестіктері	2009 жылғы ақпан
2	Рұқсат беру құжаттарын оңтайландыру мақсатында рұқсат беру жүйесі саласындағы нормативтік құқықтық актілерді қайта қарау	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	Мемлекеттік органдар, ҰТО (келісім бойынша) Қазақстан Республикасының Үкіметіне есеп беретін сарапшы тобы	2009 жылғы наурыз, маусым
3	Лицензияланатын қызмет түрлерін қысқарту, лицензиялау режимін басқа реттеу түрімен алмастыру жөнінде ұсыныстар беру	ЭБЖМ-ге ұсыныстар	Мемлекеттік органдар- лицензиарлар	2009 жылғы сәуір
4	"Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне лицензиялау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Заң жобасының тұжырымдамасын әзірлеу және Қазақстан Республикасының Үкіметі жанындағы Заң жобалау қызметі мәселелері жөніндегі ведомствоаралық комиссиясының қарауына енгізу	Қазақстан Республикасының Үкіметі жанындағы Заң жобалау қызметі мәселелері жөніндегі ведомствоаралық Комиссияның хаттамасы	ЭБЖМ (жинақтау), мүдделі мемлекеттік органдар, ҰТО (келісім бойынша)	2009 жылғы шілде
2. "Электрондық үкімет" бағдарламасы шеңберінде рұқсат беру рәсімін оңайлату
5	Үлгі стандарт және мемлекеттік қызмет көрсету регламенті негізінде стандарттар мен әрбір рұқсат беру құжатының регламентін бекіту	ЭБЖМ-ге ақпарат	Мемлекеттік органдар, облыстар, Астана және Алматы қалаларының әкімдері	2009 жылғы 4 тоқсан
6	"Е-лицензиялау" мемлекеттік электронды деректер базасын құру және енгізу	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	АБА (жинақтау), мүдделі мемлекеттік органдар	2009, 2010 жылдардың 4 тоқсаны
7	"Е-лицензиялау" мемлекеттік электронды деректер базасымен жұмыс істеуге мемлекеттік органдар мамандарын оқытуды жүргізу	ЭБЖМ-ге ақпарат	АБА (жинақтау), мүдделі мемлекеттік органдар	2009 жылдың 4 тоқсаны
8	Рұқсат беру құжаттарының электрондық тізілімін жүргізуді және рұқсат беру құжаттарын "жалғыз терезе" қағидаты бойынша беруді қамтамасыз ету	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	АБА (жинақтау), мүдделі мемлекеттік органдар	2010, 2011 жылдардың 4 тоқсаны
3. Кәсіпкерлік қызметті реттеудің баламалы нысандарын енгізу
9	Лицензиялау, сертификаттау, аккредиттеу саласындағы жекелеген функцияларды бәсекелестік ортаға (аутсорсинг) беру жөнінде ұсыныстар дайындау	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар	ЭБЖМ (жинақтау), мемлекеттік органдар	Жыл сайын 10 қаңтарға дейін
10	Азаматтық-құқықтық жауапкершілік және бизнестің шарттар, кодекстер, келісімдер арқылы өзін-өзі реттеу тетіктерін енгізуді қамтамасыз ету	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	ЭБЖМ (жинақтау), мемлекеттік органдар	Жыл сайын 10 каңтарға дейін
4. Тұжырымдаманы іске асыру барысын ақпараттық қамтамасыз ету
11	Рұқсат беру жүйесінің реформасын іске асыру барысын жария талқылаулар жүргізу, бұқаралық ақпарат құралдарында рұқсат беру жүйесін саласындағы нормативтік актілерді түсіндіру	Интернет- конференциялар, бұқаралық ақпарат құралда- рындағы жарияланымдар	МАМ (жинақтау), мемлекеттік органдар	Жылына 2 рет - 10 шілдеге және 10 қаңтарға дейін

Ескертпе: аббревиатуралардың толық жазылуы:

АБА - Қазақстан Республикасы Ақпараттандыру және байланыс агенттігі
МАМ - Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі
ЭБЖМ - Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау
министрлігі
ҰТО - "Қазақстан Республикасы Үкіметі және Ұлттық Банкі жанындағы
Ұлттық талдамалық орталық" акционерлік қоғамы

О Концепции совершенствования разрешительной системы в Республике Казахстан на 2009-2011 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 27 ноября 2008 года № 1100

Во исполнение постановления Правительства Республики Казахстан от 14 марта 2008 года № 246 "Об утверждении Плана мероприятий по исполнению Общенационального плана мероприятий по реализации Послания Главы государства народу Казахстана от 6 февраля 2008 года "Повышение благосостояния граждан Казахстана - главная цель государственной политики" Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ :
1. Одобрить прилагаемую Концепцию совершенствования разрешительной системы в Республике Казахстан на 2009-2011 годы (далее - Концепция).
2. Утвердить прилагаемый План мероприятий по реализации Концепции (далее - План).
3. Центральным и местным исполнительным органам Республики Казахстан обеспечить своевременное выполнение мероприятий, предусмотренных Планом.
4. Настоящее постановление вводится в действие со дня подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан К. Масимов

Одобрена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 27 ноября 2008 года № 1100

Концепция
совершенствования разрешительной системы
в Республике Казахстан на 2009-2011 годы

Астана, 2008 год

Содержание

1. Введение
2. Цели и задачи Концепции совершенствования разрешительной системы
в Республике Казахстан на 2009-2011 годы
3. Анализ современного состояния в сфере разрешительной системы
3.1. Анализ в области лицензирования
3.2. Анализ в области сертификации и аккредитации
4. Мировой опыт совершенствования разрешительной системы
5. Направления и механизмы реализации Концепции
5.1. Инвентаризация и пересмотр разрешительных документов
5.2. Унификация законодательства в области разрешительной системы
5.3. Упрощение процедуры выдачи разрешительных документов
5.4. Внедрение альтернативных форм регулирования
5.5. Совершенствование политики в области сертификации и
аккредитации
6. Ожидаемые результаты

Введение

Сноска. Введение с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 14.04.2010 N 303.

Развитый предпринимательский сектор - это основа экономики любой страны. В развитых странах удельный вес малого и среднего бизнеса в ВВП достигает до 60-80 %, тогда как в Казахстане данный показатель составляет порядка 30 %. В этой связи в настоящее время в Республике Казахстан осуществление государственной политики проходит в русле укрепления позиций бизнеса, и как следствие, укрепления экономической безопасности страны.
В Казахстане заложены фундаментальные основы для ускоренной модернизации отраслей экономики, приняты стратегические документы, такие как Стратегия индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2003-2015 годы и другие акты. В целом формирование общей системы, направленной на ускоренную модернизацию экономики завершено.
В сфере малого и среднего бизнеса занято более 90 % предпринимателей, поэтому успешность экономического и социального развития решающим образом зависит от способности государства последовательно и решительно проводить работу по снижению административной нагрузки на бизнес, дальнейшему упрощению разрешительной системы. Совместно с бизнес-сообществом проводится широкомасштабная работа по снижению административных барьеров для ведения бизнеса, которая позволит существенно улучшить деловой климат в стране.
Вместе с тем, в Казахстане, как и во многих странах, независимо от уровня их развития, существует проблема чрезмерного регулирования экономической деятельности. Сложные и непрозрачные процедуры, которым должны следовать предприниматели при создании и ведении бизнеса, служат самым серьезным препятствием экономическому росту. Эти процедуры увеличивают затраты на производство и издержки предпринимателей, ограничивают их доступ на рынок, сдерживают развитие бизнеса, ухудшают бизнес-среду и способствуют коррупции. Административные барьеры являются одной из причин появления теневого сектора экономики.
В Казахстане проблемным вопросом является то, что через разрешительную систему регулируется практически весь спектр видов экономической деятельности.
К разрешительным документам относятся документы, выдаваемые субъекту частного предпринимательства в одном из следующих видов: лицензия, разрешение, свидетельство об аккредитации, сертификации, регистрации.
Разрешение - документ, выданный уполномоченным органом, подтверждающим соответствие юридического или физического лица или объекта на момент проверки требованиям, в основном технического характера, установленным законодательством для разового или многоразового выполнения определенной операции.
Главой государства в своем послании народу Казахстана от 6 февраля 2008 года "Повышение благосостояния граждан Казахстана - главная цель государственной политики" поручено Правительству "в рамках административной реформы решительно снизить административную нагрузку на бизнес, провести дальнейшее упрощение разрешительной системы, прежде всего лицензирования, сертификации, аккредитации".
В условиях конкурентной экономики функции и ответственность каждого участника рынка должны быть четко определены. Задачей государства является создание благоприятных условий для развития бизнеса при обеспечении соблюдения закона и интересов всего общества.
Соответственно, требуется хорошо продуманная и организованная политика со стороны государства, основанная на успешном зарубежном опыте и направленная на оптимизацию разрешительной системы. Для решения данной задачи требуется системный подход к определению направлений и мер по оптимизации разрешительной системы и упрощению разрешительных процедур. Тем самым будет определена конкретная стратегия совершенствования разрешительной системы.

2. Цели и задачи Концепции совершенствования
разрешительной системы в Республике Казахстан
на 2009-2011 годы

Основными целями Концепции совершенствования разрешительной системы в Республике Казахстан на 2009-2011 годы (далее - Концепция) являются снижение административной нагрузки на бизнес и упрощение разрешительной системы.
Достижение указанных целей обеспечит широкий доступ предпринимателям к отдельным регулируемым видам деятельности, улучшение бизнес-среды.
В рамках Концепции будет проведена работа по совершенствованию разрешительной системы путем определения перечня разрешительных документов законом, существенному сокращению числа разрешительных документов, упрощению требований и процедур их выдачи.
Задачами Концепции являются:
проведение инвентаризации всех видов разрешительных документов;
пересмотр и оптимизация разрешительных документов;
выработка государственной политики в области лицензирования, сертификации и аккредитации, направленная на устранение существующих издержек бизнеса;
упрощение разрешительных процедур и приведение данных процедур к международной практике путем предоставления непосредственного доступа к электронным услугам;
обеспечение эффективного взаимодействия государственных органов с общественными объединениями предпринимательства для достижения вышеуказанных целей;
широкое использование альтернативных форм регулирования предпринимательской деятельности, таких как добровольная сертификация и аккредитация, страхование гражданско-правовой ответственности, регулирование посредством технических регламентов.

3. Анализ современного состояния в сфере
разрешительной системы

3.1. Анализ в области лицензирования

По данным ежегодного издания "Ведение бизнеса" (Doing Business Report), опубликованного Всемирным банком, в 2009 году из 181 страны мира, охваченных данным изданием, по индексу "свобода ведения бизнеса" Казахстан будет находиться на 70 месте, по показателю в сфере "лицензирование" - на 175 месте. При этом имеется в виду, что данный показатель учитывает разрешения только в сфере строительства.
Введенный в действие в августе 2007 года Закон Республики Казахстан "О лицензировании" в новой редакции (далее - Закон) обеспечил определенный прогресс в оптимизации системы лицензирования. По оценке зарубежных экспертов, Законом сокращена выдача лицензий около 240 тыс. предпринимателям, что позволило казахстанскому бизнесу сэкономить порядка 80,0 млн. долларов США, без снижения доходов государственного бюджета от недопоступления лицензионных сборов.
Законом установлены:
исчерпывающий перечень видов и подвидов деятельности, подлежащих лицензированию. По ранее действовавшему закону данный перечень определялся на уровне подзаконных актов и постоянно увеличивался;
отменено действие лицензии по территориальной сфере: теперь лицензия действует на всей территории страны, за небольшим исключением в особых случаях;
сокращено количество лицензируемых видов и подвидов деятельности;
упрощена процедура согласования выдачи лицензии с надзорными органами, она должна осуществляться по принципу "одного окна". Для этого в компетенцию лицензиаров входит оказание электронных услуг с применением информационных систем;
внедрен принцип "молчание знак согласия", предусматривающий автоматическое получение права заявителя на осуществление лицензируемого вида деятельности в случае неполучения ответа от лицензиара по истечении установленного срока.
В данной норме заложена процедура "самосертификации" предпринимателя установленным квалификационным требованиям, что соответствует международным стандартам.
В Казахстане совершенствование системы лицензирования осуществляется в рамках проводимой административной реформы, в ходе которой в течение 2004-2007 годов в три раза сократилось количество лицензируемых видов деятельности, осуществлена децентрализация функций лицензирования по отдельным видам деятельности в сфере строительства, сельского хозяйства, образования, здравоохранения.
Несмотря на ранее проведенные меры и достигнутые результаты, на сегодняшний день количество видов деятельности, требующих получения разрешительных документов остается крайне высоким.
Также не произошло упрощения процедуры лицензирования, предусмотренного Законом.
Правоприменительная практика показала, что отдельные нормы Закона требуют конкретизации и разработки механизмов реализации.
Как показал анализ, не действует принцип "одного окна", исключающий непосредственный контакт предпринимателя с государственными органами и должностными лицами государственных органов. В связи с недостаточным уровнем координации лицензиаров с органами в области охраны окружающей среды, ядерной, радиационной, промышленной, противопожарной безопасности, государственного энергетического надзора, санитарно-эпидемиологической службы отсутствует механизм согласованного взаимодействия этих органов при согласовании заключения о выдаче или невыдаче лицензий.
До настоящего времени лицензиарами не оказываются электронные услуги с применением информационных систем, предусмотренные Законом "О лицензировании", отмечается низкий уровень готовности ведомственных информационных систем лицензиаров к предоставлению услуг в электронном виде, не проводится обучение специалистов по оказанию электронных услуг, не внедрена система электронного лицензирования, отсутствуют административные регламенты государственных органов в сфере лицензирования, нет доступа заинтересованным органам, бизнес-сообществам и предпринимателям к необходимой информации по вопросам лицензирования.
Все эти факторы препятствуют внедрению принципа "одного окна" при выдаче лицензий, усложняют процедуру лицензирования, затягивают сроки выдачи лицензий. Порядок получения лицензии остался в основе своей прежним, заявка на получение лицензии состоит из значительного пакета документов, содержащих сведения, не имеющие прямого отношения к целям и принципам лицензирования.
Требуют конкретизации принципы и процедуры лицензирования, и соответственно, целесообразность лицензирования некоторых общераспространенных видов деятельности, не регламентирована деятельность филиалов и представительств иностранных юридических лиц, затруднено осуществление лицензионного контроля филиалов юридических лиц, не утверждены перечень органов-лицензиаров, единая форма заключения о соответствии заявителя предъявляемым квалификационным требованиям.
Перечень лицензируемых видов и подвидов деятельности является обширным по сравнению не только с развитыми странами, но и странами СНГ. В настоящее время в Казахстане к лицензируемым относятся 349 видов и подвидов деятельности. Между тем в Российской Федерации лицензируется порядка 100 видов, Кыргызстане - 36 видов, Молдове - 50 видов деятельности. В Грузии лицензируется 86 видов, Венгрии - 7 видов, в европейских странах - в среднем 10-12 видов деятельности.
Кроме лицензирования к элементам разрешительной системы отнесены аккредитация, сертификация, разрешения, согласования.
Процедуры выдачи разрешительных документов во многих случаях дублируются, особенно в процессе согласования выдачи лицензий и постлицензионного контроля.
На сегодняшний день существует тенденция к увеличению лицензиарами лицензируемых видов деятельности, а также детализация подвидов деятельности в рамках отдельных видов деятельности путем дробления видов на подвиды (например, в сфере оборота лома цветных и черных металлов, ядовитых веществ, фармацевтической деятельности, образования и др.), вследствие чего соответствующие подзаконные акты подлежат переутверждению. Тем самым не обеспечивается стабильность квалификационных требований.
Несовершенство законодательства о лицензировании, в свою очередь, отражается на качестве и количестве принятых подзаконных актов, число которых составило более 70 актов, а также большим количеством ведомственных нормативных актов, инициируемых самими государственными органами и подведомственными им структурами.
Анализ нормативных правовых актов показал, что в наибольшей степени совершенствованию и оптимизации подлежат правила лицензирования и квалификационные требования, предъявляемые к отдельным видам деятельности. Правила лицензирования и квалификационные требования должны быть пересмотрены в целях исключения избыточных норм, не имеющих прямого отношения к целям и принципам лицензирования, а ведомственные акты - упразднены, так как приказы, инструкции создают дополнительную разрешительную систему, обуславливающую как выдачу лицензий, так и последующую лицензионную деятельность.
В нормативных правовых актах, регулирующих разрешительную систему, отмечается наличие множества бланкетных норм. Многие нормы правил лицензирования и квалификационных требований дублируют как Закон "О лицензировании", так и отраслевые законы, некоторые из них принимаются без достаточного обоснования оценки воздействия их на социально-экономическую среду. Недостаточно проработан механизм постлицензионного контроля.
Для получения разрешительных документов установлены нечеткие квалификационные требования, предъявляемые как к субъекту, так и к объекту предпринимательства. Такая ситуация создает условия для развития коррупции и произвола должностных лиц государственных органов.
Существующая лицензионно-разрешительная система характеризуется как продолжение советской системы, когда нужно было получать разрешение практически на каждую отдельную операцию или вид деятельности. Несмотря на усилия руководства страны по активному продвижению рыночных реформ, разрешительная система является тормозом развитию всей экономики.
В условиях глубоких и быстроменяющихся экономических и социальных условий имеющиеся недостатки законодательной базы в области лицензирования оказываются препятствием в развитии бизнеса, создавая административные барьеры.
Несовершенство законодательной базы, избыточное лицензирование, нечеткая, непрозрачная лицензионная система, административные барьеры наряду с низкой эффективностью регулирования со стороны органов-лицензиаров затрудняют доступ бизнеса к некоторым видам деятельности, сдерживают рост количества субъектов малого и среднего бизнеса и соответственно, налоговых поступлений в бюджет.
Таким образом, существует ряд вопросов, требующих проработки для дальнейшего совершенствования системы лицензирования.
1. Дальнейшее совершенствование законодательства Республики Казахстан о лицензировании, конкретизация принципов лицензирования, разработка механизма работы по принципу "одного окна", оптимизация лицензируемых видов деятельности, определение законом перечня разрешительных документов, обеспечение стабильности квалификационных требований.
2. Существенное (более чем в два раза) сокращение разрешительных документов.
3. Обеспечение координации и внедрение механизма согласованного взаимодействия заинтересованных органов при выдаче лицензий.
4. Внедрение электронных услуг в сфере разрешительной системы, внедрение системы электронного получения разрешительных документов в режиме реального времени.
5. Создание электронного реестра разрешительных документов.
Для решения данных вопросов необходимо продолжать работу по устранению дублирующих норм в нормативных правовых актах в области лицензирования, а также дальнейшей оптимизации количества лицензируемых видов деятельности, упрощению процедуры выдачи разрешительных документов.
Значительную часть проблем можно снять, приблизив систему лицензирования к международной практике.

3.2. Анализ в области сертификации и аккредитации

В настоящее время в республике обязательной сертификации подлежит более 1000 наименований продукции, что существенно ниже от аналогичных перечней стран СНГ (в Российской Федерации - 5000, Киргизии - 3800).
Обязательная сертификация - сертификация товаров, включенных в перечень товаров, подлежащих обязательной сертификации на соответствие обязательным требованиям стандарта или иного нормативного документа, обеспечивающим их безопасность для жизни, здоровья людей, имущества граждан и окружающей среды.
В Казахстане, начиная с 2000 года, процедуры сертификации переданы в конкурентную среду. В настоящее время функционирует 200 органов по подтверждению соответствия, 500 испытательных лабораторий и 400 метрологических служб.
Перечень продукции, подлежащих обязательной сертификации утвержден постановлением Правительства Республики Казахстан от 20 апреля 2005 года № 367 "Об обязательном подтверждении соответствия продукции в Республике Казахстан". Обязательной сертификации подлежит как продукция, выпускаемая в обращение на территории Республики Казахстан, так и продукция, производимая за пределами республики и ввозимая на территорию страны.
В настоящее время отменена сертификация всех видов услуг.
Кроме того, с принятием технических регламентов вышеуказанный перечень будет сокращаться. Планом разработки технических стандартов на 2007-2009 годы планируется разработка порядка 117 технических регламентов.
Основной целью аккредитации в области оценки соответствия является оценка технической компетентности лабораторий, органов по подтверждению соответствия субъекта соответствующим стандартам. В международной практике аккредитация заключается в изучении документов субъекта, исследовании его по месту нахождения на предмет соответствия информации, содержащейся в документах, фактическому состоянию, а также последующем постаккредитационном контроле. Указанное нашло отражение в Законе Республики Казахстан "Об аккредитации в области оценки соответствия" от 5 июля 2008 года. Постановлением Правительства Республики Казахстан от 27 августа 2008 года № 773 органом по аккредитации определено ТОО "Национальный центр по аккредитации".
Казахстан в 2008 году значительно продвинулся в совершенствовании нормативной правовой базы, благоприятной для ведения бизнеса. Однако, низкий рейтинг страны по созданию условий для ведения бизнеса требует разработки и реализации стратегии совершенствования разрешительной системы. В этом контексте важно учесть не только политику регулирования, а также и методы, применяемые для разработки и проведения такой политики.

4. Мировой опыт совершенствования разрешительной системы

Нормативная правовая база, регулирующая предпринимательскую деятельность, строится на основе законодательно определенных форм регулирования, включая выдачу разрешительных документов.
Государственное регулирование деятельности посредством выдачи разрешительного документа осуществляется только в том случае, если деятельность или действие субъекта предпринимательства непосредственно связаны с крайне высокой доказанной опасностью для жизни и здоровья людей и окружающей среды.
В странах Европейского союза (ЕС) отсутствует специальное законодательство в области лицензирования. Лицензионные отношения регулируются в разных странах разными отраслевыми законами, также различается и определение отраслей и видов деятельности, подлежащих лицензированию. Но на сегодняшний день, на уровне ЕС принята Директива о дерегулировании, направленная на сокращение регулируемых видов деятельности на уровне стран-членов ЕС.
Для юридических лиц законодательно установлены квалификационные требования, касающиеся защиты здоровья людей и окружающей среды.
Как правило, в развитых странах применяются два вида процедур выдачи разрешительных документов: упрощенная и стандартная.
Во многих странах мира лицензируется лишь 5-10 видов деятельности: в основном в таких сферах деятельности, как привлечение средств населения, здравоохранение, фармацевтическая и химическая индустрия (производство опасных материалов и их реализация), строительство.
Основными тенденциями в ведущей мировой практике по реформе разрешительной системы являются:
сокращение числа разрешительных документов, утверждение их перечня законами;
четкая регламентация требований, предъявляемых к процедуре выдачи разрешительных документов;
четкое определение квалификационных требований;
осуществление оценки соответствия квалификационным требованиям независимыми экспертами;
четкое определение сроков действия и видов разрешительных документов;
упрощение процедур получения разрешительных документов путем применения информационных технологий;
электронная выдача разрешительных документов, в том числе ведение электронного учета выданных документов с бесплатным доступом в режиме "он-лайн";
отзыв разрешительного документа только в судебном порядке.
В качестве положительных результатов реформирования системы лицензирования можно отметить следующее.
В Нидерландах сокращение процедур лицензирования обеспечило значительную экономию государственных средств. Реализуемая Министерством финансов Нидерландов программа по сокращению бюрократических процедур позволила сэкономить ежегодно 2,0 млрд. долларов США. К 2007 году экономия средств достигла 4,5 млрд. долларов США и составила четверть средств, направленных на усовершенствование системы лицензирования пятью годами ранее.
Кроме того, в Нидерландах постепенная отмена избыточного лицензирования сопровождалась передачей функций регулирования бизнес-ассоциациям, осуществлялся мониторинг реформ.
В странах Организации экономического сотрудничества и развития (ОЭСР) упрощение процедур лицензирования осуществлялось путем введения электронного лицензирования (установление единой формы разрешительных документов, электронная подача заявок на их получение, электронный реестр разрешительных документов), а также выдача разрешительных документов в режиме "он-лайн" (Великобритания, Бельгия, Италия, Мексика, Новая Зеландия).
В Мексике при создании электронного реестра лицензий в ходе инвентаризации разрешительных документов было упразднено более 80 % лицензий на санитарную деятельность.
В Индии в результате радикальной реформы разрешительной системы произошло значительное сокращение лицензируемых отраслей - с 52 до 5, объем ВВП вырос с 3,5 % до 6-7 % в год.
Южная Корея является одним из самых ярких мировых примеров сокращения государственного регулирования. В 90-х годах прошлого столетия объем промышленного производства в Южной Корее начал снижаться, экономика страны теряла конкурентоспособность вследствие чрезмерного государственного регулирования предпринимательской деятельности. По поручению президента страны каждое ведомство провело инвентаризацию нормативных правовых актов в своей сфере деятельности, в том числе по выдаче разрешительных документов. После проведения инвентаризации президент поручил каждому ведомству отменить (на свой выбор) как минимум 50 % из выявленных на момент инвентаризации в 1998 году 11125 нормативных правовых актов, регулировавших предпринимательскую деятельность. По оставшимся 50 % нормативным правовым актам каждое ведомство было обязано доказать необходимость поддержания в силе каждого акта. На сегодняшний день Южная Корея является 11-ой экономикой в мире.
Правительство Кыргызстана планирует в 2008-2009 годах провести полную инвентаризацию разрешительных документов и более чем на половину сократить их число.
Таким образом, в международной практике отмечена тенденция к значительному сокращению видов деятельности и операций, осуществление которых обусловлено получением разрешительных документов. Также установлены требования в отношении осуществления предпринимательской деятельности за счет введения единых режимов выдачи разрешительных документов.
На основе обобщения передового мирового опыта целесообразно:
обеспечение качества нормативных правовых актов в области разрешительной системы путем проведения их полной инвентаризации;
унификация требований к разработке и содержанию нормативных правовых актов, утверждающих квалификационные требования к осуществлению регулируемых видов деятельности;
применение проверочных листов для выдачи каждого вида разрешительного документа;
ведение электронных реестров разрешительных документов;
замена государственного регулирования гибкими стандартами безопасности продукции;
постепенная передача бизнес - ассоциациям или самим предпринимателям отдельных функций регулирования (саморегулирование);
упрощение регулирования.
Реформа регулирования содействует повышению эффективности экономики. Однако влияние на темпы экономического роста оценить сложно. Анализ, проведенный ОЭСР, предполагает, что ее влияние может быть значительным лишь по истечении нескольких лет. Например, после либерализации требований в сфере авиаперевозок в Европе было выдано 800 новых лицензий. Развитие конкуренции повлияло на снижение тарифов, так в США тарифы снизились на одну треть. В сфере телекоммуникаций тарифы в Великобритании снизились на 63 %, Японии - на 41 %, Финляндии - на 66 %. Занятость увеличилась на 10 %.
В последние годы многие страны приступили к реформированию разрешительной системы. Лидирующими странами по созданию условий для легкости ведения бизнеса в 2008 году стали Египет, Хорватия, Гана, Грузия, Колумбия, Саудовская Аравия, Кения, Китай, Болгария, Молдова. В этих странах за сравнительно короткий период в несколько раз сокращены время и расходы на открытие бизнеса, значительно ослаблены административные барьеры при получении разрешения на строительство, выдача многих разрешительных документов осуществляется по принципу "одного окна", что обеспечило рост малого бизнеса, приток инвестиций.
Как показал обзор зарубежного опыта, в последние годы более 50 стран провели широкомасштабные и фундаментальные реформы систем государственного регулирования предпринимательской деятельности.
В процессе реформирования широко применялся метод "гильотины" с целью оценки и подтверждения соответствия каждого нормативного правового акта и разрешительного документа определенным целям, принципам, требованиям. Нормативные акты и разрешительные документы, которые не соответствовали перечисленным требованиям, были отменены или упрощены квалификационные требования. Данная работа проводилась с участием всех заинтересованных сторон - государственного и частного секторов, включая общественные слушания, средств массовой информации.
"Гильотина" предусматривает пересмотр в течение небольшого срока большого количества регулирований и выявление тех, которые являются экономически неэффективными, нецелесообразными, увеличивают издержки государства, предприятий, граждан. Внедрение такой стратегии быстрого дерегулирования позволит уменьшить регулятивную нагрузку на субъекты хозяйственной деятельности, а также сократить количество экономически нецелесообразных нормативных правовых актов.
Согласно принципам "гильотины", Правительство по истечении определенного срока, утвердит только те нормативные правовые акты, которые будут обоснованы с точки зрения необходимости для регулирования предпринимательской деятельности. Обоснования должны будут строиться на основе анализа регулятивного воздействия разрешительных документов, т.е. оценки положительных и отрицательных сторон воздействия на общество и введения того или иного регулирующего документа.
Во всех этих странах результаты реформ и их эффективность напрямую зависели от обеспечения политической поддержки на самом высоком уровне и противостоянии давлению со стороны ведомств, направленном на сохранение сфер и инструментов регулирования, а также проведения полной инвентаризации нормативных правовых актов в области регулирования предпринимательской деятельности. Полная инвентаризация способствовала формированию электронных реестров всех действующих разрешительных документов, обеспечила прозрачность разрешительной системы.

5. Направления и механизмы реализации Концепции

Приоритетной задачей государства является создание благоприятных условий для развития бизнеса при точном и неуклонном соблюдении законодательства и интересов всего общества.
Правительством Республики Казахстан определены следующие основные приоритеты при дальнейшем реформировании разрешительной системы. Это:
повышение качества оказания государственных услуг;
сокращение административной нагрузки на предпринимательскую деятельность и наведение порядка в сферах, где присутствует избыточное государственное вмешательство;
продолжение развития элементов "электронного правительства", прежде всего обеспечение широкого предоставления государственных услуг с применением информационно-коммуникационных технологий.
Реформирование разрешительной системы должно обеспечить получение конкретного экономического эффекта - это создание новых предприятий и рабочих мест, увеличение налоговых поступлений, увеличение доли малого и среднего бизнеса в ВВП страны.
В рамках реализации Концепции необходима выработка принципиально новых подходов ко всей разрешительной системе, прежде всего к лицензированию, сертификации, аккредитации.
С учетом мирового опыта совершенствование разрешительной системы должно осуществляться на основе следующих основных принципов и подходов:
целесообразность регулирования;
поддержание приемлемого уровня защиты жизни и здоровья людей и охраны окружающей среды;
четкая регламентация перечня разрешительных документов и процедур их выдачи исключительно законодательными актами Республики Казахстан;
максимально упрощенный доступ к видам деятельности, отнесенным к сфере государственного регулирования и выдачи разрешительных документов;
либерализация требований, предъявляемых к регулируемым видам деятельности;
транспарентность разрешительных процедур и квалификационных требований;
эффективность взаимодействия всех заинтересованных государственных органов с предпринимателями и их ассоциациями;
четкое разграничение и исключение дублирования полномочий государственных органов в процедурах выдачи разрешительных документов;
непрерывность, последовательность и комплексность реализации поставленных задач, мониторинг реализации принятых решений;
развитие инструментов саморегулирования бизнеса;
устранение административных барьеров, препятствующих развитию бизнеса, экономическая эффективность мероприятий по их устранению;
оптимизация разрешительной системы;
использование мирового опыта по совершенствованию разрешительной системы.
Для решения поставленных задач будут реализованы меры, представленные далее.

5.1. Инвентаризация и пересмотр разрешительных документов

Невозможно решить проблему совершенствования разрешительной системы до тех пор, пока не определены масштабы предстоящей работы. Можно отметить, что в настоящее время нет ни одного вида предпринимательской деятельности, для осуществления которого не потребовалось бы получение хоть одного разрешительного документа. Регулирование предпринимательской деятельности осуществляется путем установления новых требований и видов разрешительных документов, число которых продолжает увеличиваться.
На сегодняшний день отсутствует полная информация о количестве выданных разрешительных документов, целей их выдачи, затрат государства на их выдачу, а также затрат предпринимателей на их получение.
Исходя из этого, первоначальная задача Правительства в процессе реформирования разрешительной системы состоит в проведении комплексной инвентаризации всех разрешительных документов.
Инвентаризация будет проведена самими ведомствами с привлечением независимых экспертов и отраслевых объединений предпринимателей. В результате проведения инвентаризации будет составлен перечень всех разрешительных документов.
Данный перечень станет основой для пересмотра всех разрешительных документов. На весь период проведения пересмотра будет объявлен мораторий на введение каких либо новых разрешительных документов.
Инвентаризация также станет основой процесса мониторинга результатов реформирования разрешительной системы и обеспечит более широкую общественную поддержку данной реформы.
Пересмотр разрешительных документов станет второй важной задачей в процессе реализации реформы и будет проведен на основании следующих подходов и критериев:
целесообразность выдачи разрешительного документа (какую проблему решает соответствующий разрешительный документ: предотвращение крайне высокой опасности для жизни и здоровья людей и окружающей среды, величина проблемы, аргументы, возможность сокращения целевой группы предпринимателей);
отмена дублирующих разрешительных документов;
установление квалификационных требований законодательными актами, их прозрачность;
отмена нечетких и излишних квалификационных требований;
содействие развитию предпринимательской деятельности;
замена разрешительного документа уведомительной регистрацией;
четкое определение сроков рассмотрения заявления о выдаче и выдача разрешительного документа.
Пересмотр разрешительных документов будет проводиться в два этапа государственными органами и группой независимых экспертов, подотчетных Правительству в целях обеспечения последовательности и качества пересмотра разрешительных документов.
В процессе пересмотра ответственность за соответствие разрешительных документов вышеперечисленным критериям будет возложена на государственные органы, которые должны обосновать необходимость сохранения того или иного разрешительного документа. Задачей группы независимых экспертов будет оценка обоснований, представленных государственными органами и разработка соответствующих рекомендаций для Правительства.
В процессе пересмотра должен быть обеспечен высокий уровень прозрачности и широкое участие всех заинтересованных сторон, что повысит доверие общества, повысит качество работ по пересмотру разрешительных документов и будет способствовать прогрессу реформы разрешительной системы в целом.
В результате данной работы разрешительные документы, по которым не будет доказано соответствие вышеперечисленным критериям будут отменены, а разрешительные документы, по которым будет доказано их соответствие установленным критериям, будут упрощены.
Для качества пересмотра будут разработаны проверочные листы по каждому виду разрешительных документов. Критерии пересмотра будут выбраны таким образом, чтобы не исключить ни одного нужного разрешительного документа, который обеспечивает защиту жизни и здоровья людей и окружающей среды от потенциальных рисков, связанных с деятельностью или операциями, представляющие высокий уровень опасности.
В результате пересмотра должно быть упразднено не менее половины разрешительных документов, выявленных в процессе проведения полной инвентаризации.

5.2. Унификация законодательства в области
разрешительной системы

Предусматривается дальнейшее совершенствование законодательства в области разрешительной системы в части, касающейся оптимизации перечня лицензируемых видов деятельности, упрощения процедур выдачи разрешительного документа, формата заявления на его получение, определения содержания квалификационных требований, предъявляемых к регулируемым видам деятельности.
В Законе Республики Казахстан "О лицензировании" дано определение понятия "лицензия", равнозначное разрешению. Эти термины должны быть четко разграничены. В связи с этим, будет дано определение понятию "разрешение", утверждены перечни видов лицензий и разрешений.
Понятие "разрешение" будет включено в перечень видов государственного администрирования как одна из его форм.
Предполагается исключение полномочия Правительства по утверждению правил лицензирования для занятия отдельными видами деятельности.
При этом будут разработаны механизмы реализации основных принципов разрешительной системы: принципы "молчаливого согласия" и "единого окна". Также будет установлен новый принцип разрешительной системы, широко применяемый в других странах - принцип извещения о начале деятельности без предварительного получения разрешительного документа.
Будет отменено разделение лицензируемых видов деятельности на подвиды, что соответственно позволит отменить выдачу приложений к лицензиям.
Все подзаконные акты, регламентирующие правила лицензирования, условия и порядок выдачи лицензии, переоформления, выдачи дубликатов, прекращения и приостановления действия лицензии будут упразднены, так как данные процедуры будут закреплены в законодательном порядке.
Требования к лицензируемым видам деятельности будут установлены на законодательном уровне и тем самым обеспечено сокращение количества принимаемых постановлений Правительства и ведомственных нормативных актов. Данная мера устранит разночтения в нормах правовых актов (например, в сфере производства и оборота этилового спирта и алкогольной продукции и некоторых других сферах, где нормы отраслевого закона и подзаконного акта - квалификационных требований к данному виду деятельности до настоящего времени не отрегулированы).
Данный подход предусматривает конкретизацию и унификацию квалификационных требований применительно к установленным принципам лицензирования и обеспечение их постоянства.
В этих целях будут разработаны типовые правила лицензирования с исчерпывающим перечнем предоставляемых документов, исключив при этом запрос дополнительной информации.
Будет проведена работа по анализу нормативных правовых актов в сфере разрешительной системы с целью выявления и устранения бланкетных норм, то есть правовых норм, предоставляющих государственным органам, должностным лицам право самостоятельно устанавливать правила поведения, запреты и т.п. Ежегодное подтверждение квалификационных требований при условии обеспечения лицензиарами необходимого постлицензионного контроля должно быть отменено.
Также в процессе совершенствования законодательства в области разрешительной системы будет создана основа для введения электронного единого окна и электронного реестра разрешительных документов и определена институциональная основа для обеспечения работы этих двух инструментов.
Необходимость нотариального заверения документов (устава, дипломов и др.), требующая значительных затрат предпринимателей, будет заменена правом заверения государственным органом при обязательном наличии оригинала документов без нотариального подтверждения. Данная норма будет закреплена в законодательном порядке.
Также государственным органам будет обеспечен доступ к государственным электронным базам данных и реестрам, в которых содержится информация, необходимая в процедуре выдачи разрешительных документов с тем, чтобы ускорить получение информации от других ведомств и исключить ее предоставление на бумажных носителях.

5.3. Упрощение процедуры выдачи разрешительных документов

Предусматривается упрощение процедуры выдачи разрешительных документов посредством внедрения принципа "одного окна". При этом будет проведен следующий комплекс мероприятий в два этапа.
На первоначальном этапе необходима разработка типового регламента выдачи лицензий по принципу "одного окна" с учетом имеющегося положительного опыта, который в дальнейшем будет направлен для руководства всем заинтересованным органам и организациям.
В типовом регламенте будут предусмотрены источники получения необходимой информации для предпринимателей, минимальный перечень документов, прием заявления с пакетом документов, порядок ускоренного согласования лицензиарами выдачи лицензий с надзорными органами, выдача лицензии в установленные сроки.
При этом будет предусмотрено исключение излишних процедур по межведомственному согласованию выдачи лицензий и других разрешительных документов. В частности, исключение процедур согласования лицензиарами выдачи лицензий с органами, в полномочия которых входит государственный контроль в соответствующих сферах деятельности - в области санитарно-эпидемиологической и противопожарной безопасности, охраны окружающей среды, ядерной, радиационной, промышленной безопасности и государственного энергетического надзора. Кроме того, контроль государством ведется не по нормам лицензионного законодательства, а по нормам профильных законов в этих сферах.
Для выдачи лицензий и других разрешительных документов по принципу "одного окна" необходимо:
разработать и внедрить электронное "единое окно" выдачи разрешительных документов;
разработать и внедрить электронный реестр разрешительных документов;
установить минимальный пакет документов на получение лицензии, которые могут быть направлены через Интернет;
провести обучение специалистов органов - лицензиаров.
Необходимость создания электронного реестра разрешительных документов обусловлена усилением постлицензионного контроля, координации заинтересованных органов при согласовании выдачи лицензий, а также для учета всех действующих государственных лицензий и разрешений в целях мониторинга, оценки эффективности регулирования, прозрачности, контроля выданных лицензий и разрешений, предоставления доступа к информации для заинтересованных органов и бизнес - сообществ.
В целях эффективного обучения специалистов лицензиарами будут проведены тренинги по обучению специалистов навыкам работы по выдаче лицензий и других разрешительных документов по принципу "одного окна".
В процессе создания информационной системы выдачи лицензий других разрешительных документов для государственных органов будут разработаны административные регламенты, единые государственные стандарты и технические требования в сфере лицензирования, на основании которых будут оптимизированы и приведены к единой архитектуре существующие информационные системы государственных органов, реализованы новые информационные системы и интегрированы в единую систему "электронного лицензирования".
На втором этапе в рамках программы "электронного правительства" планируется внедрить во всех органах - лицензиарах информационную систему электронного лицензирования "Е-лицензирование".
Данная система позволит повысить эффективность деятельности центрального аппарата органа - лицензиара и его территориальных подразделений в целом и отдельных специалистов, осуществляющих сбор, контроль и учет информации по выданным, отказанным, приостановленным и возобновленным государственным лицензиям, сократить временные затраты заявителей, обеспечить прозрачность, что в свою очередь, позволит устранить условия для возникновения коррупции.

5.4. Внедрение альтернативных форм регулирования

Уже сегодня в стране существуют примеры осуществления контроля частным сектором, такие как аудит, страхование ответственности перед третьими лицами, оценка соответствия продукции.
Например, адвокатская, нотариальная, аудиторская, архитектурная деятельность, деятельность по оценке имущества (за исключением объектов стоимости нематериальных активов) и интеллектуальной собственности, стоимости нематериальных активов, физкультурно-оздоровительные и спортивные услуги, турагентская и туроператорская деятельность и другие виды могут регулироваться посредством введения институтов саморегулируемых аккредитованных организаций, с обязательным наличием договора гражданско-правовой ответственности.
Эти виды деятельности должны быть выведены из разрешительной системы с учетом лучшего мирового опыта, предусматривающего замену государственного регулирования стандартами организаций, осуществление регулирования вопросов защиты здоровья и безопасности людей, охраны окружающей среды бизнес - ассоциациями или самостоятельно предпринимателями на добровольной основе, а также с учетом использования потенциальных возможностей саморегулирования бизнеса, так как самоналагаемые требования могут быть более эффективными, чем установленные квалификационные требования. Эти виды деятельности могут регулироваться через стандарты организаций, добровольные инициативы, кодексы, соглашения, то есть через механизм декларации. Инструментом данного механизма на уровне предприятия должны стать службы самоконтроля.
Кроме того, данное направление обоснованно с точки зрения предстоящего законодательного определения понятия "социальная ответственность бизнеса". Данное понятие является жизненно важным, необходимым и общепринятым фактором в цивилизованной деятельности любой крупной компании. Социальную ответственность бизнеса западные компании воспринимают как прагматичное направление бизнеса, являющееся одним из инструментов по управлению нефинансовыми рисками в экономической, социальной и экологической сферах.
Аутсорсинг (передача отдельных функций в сфере лицензирования, сертификации, аккредитации в конкурентную среду, общественным объединениям предпринимательства) будет осуществлен после проведения соответствующего пересмотра разрешительных документов.

5.5. Совершенствование политики в области
сертификации и аккредитации

В области сертификации ограничение разрешительной системы будет осуществляться путем сертификации отдельных наименований товаров исключительно на предмет их соответствия требованиям по безопасности для жизни и здоровья людей и окружающей среды. Выдаваемый документ будет называться сертификатом по показателям безопасности продукции.
Будет сокращен более чем в два раза перечень товаров, подлежащих обязательному подтверждению соответствия в форме сертификации за счет применения принципа декларирования соответствия товаров.
Декларирование подразумевает полную ответственность производителя в отличие от сертификации, когда ответственность ложится на орган по подтверждению соответствия. Данная практика успешно применяется странами ЕС, где по оценке европейских экспертов декларированию подлежит более 30 % продукции, находящейся в обороте на рынке. В таких странах, как Германия и Великобритания данная процедура не характеризуется избыточностью требований - декларируются лишь существенные характеристики продукции, а мера ответственности достаточно велика - от штрафа значительных размеров до уголовной ответственности.
Сокращение объектов, подлежащих обязательной сертификации может быть осуществлено путем введения обязательного подтверждения соответствия только в отношении продукции, выпускаемой в обращение на территории Республики Казахстан, а для продукции, производимой за ее пределами и ввозимой на территорию нашей страны, обязательная сертификация должна быть заменена на обязательное декларирование или автоматическое признание сертификатов. Это позволит сократить перечень сертифицируемой продукции.
Термин "аккредитация" в соответствии с действующим законодательством имеет несколько различных по смыслу значений, носит сугубо процедурный характер и означает признание определенных качеств субъекта заниматься определенным видом деятельности. В связи с этим, аккредитация - это подтверждение особых достоинств (качеств) субъекта.
В области аккредитации будет предусмотрено единое толкование законодательством термина "аккредитация", имеющего добровольный характер.

6. Ожидаемые результаты

Ожидается, что реализация мер, предусмотренных данной Концепцией обеспечит усовершенствование разрешительной системы, что должно значительно снизить административную нагрузку на бизнес, упростить разрешительную систему.
В результате реализации положений Концепции ожидается существенное увеличение доли малого и среднего бизнеса в ВВП, в связи с тем, что откроется ряд возможностей для предпринимателей в реализации новых бизнес - инициатив.
Также в результате реализации Концепции ожидается повышение рейтинга страны в международных отчетах по оценке бизнес - среды.
Ожидается значительное (более чем в два раза) сокращение разрешительных документов, вследствие выведения отдельных видов деятельности, операций и действий из разрешительного режима.
Разрешительная система и процедуры будут максимально приближены к прогрессивной системе международной практики.
Кроме того, в результате совершенствования разрешительной системы будут исключены дублирующиеся разрешительные документы, будет проведено упрощение процедур их выдачи, повышена прозрачность квалификационных требований. Реализация данных мер позволит существенно снизить затраты бизнеса, а также позволит создать предпосылки для его дальнейшего динамичного развития, так как будет упрощена система государственного администрирования рыночной инфраструктуры.
Ощутимые результаты реформы следует ожидать в течение последующих двух лет после завершения пересмотра разрешительных документов. Ожидается, что полученные результаты будут улучшены также за счет реализации других мер, следующих после проведения пересмотра разрешительных документов.
В целях мониторинга хода реализации Концепции будет принят план мероприятий по ее реализации.

Утвержден
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 27 ноября 2008 года № 1100

План
мероприятий по реализации Концепции совершенствования
разрешительной системы в Республике Казахстан
на 2009-2011 год

Сноска. План с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 10.11.2009 № 1803.

№ п/п	Мероприятие	Форма завершения	Ответственные за исполнение (реализацию)	Сроки исполнения (реали- зация)
1	2	3	4	5
1. Совершенствование нормативной правовой базы по реализации задач Концепции
1	Создать в государ- ственных органах рабочие группы по проведению инвента- ризации нормативных правовых актов, регулирующих выдачу разрешительных документов	Распоряжение Премьер- Министра Республики Казахстан	МЭБП (созыв), государственные органы, НАЦ (по согласованию), экспертная группа, подотчетная Правительству Республики Казахстан, отраслевые объединения предпринимателей	Февраль 2009 года
2	Пересмотр норматив- ных правовых актов в области разреши- тельной системы в целях оптимизации разрешительных документов	Информация в Правительство Республики Казахстан	Государственные органы, НАЦ (по согласованию), экспертная группа, подотчетная Правительству Республики Казахстан	Март, июнь 2009 года
3	Представить предло- жения по сокращению перечня лицензируе- мых видов деятель- ности, замене режи- ма лицензирования другими видами регулирования	Предложения в МЭБП	Государственные органы- лицензиары	Апрель 2009 года
4	Разработать и внести на Межведом- ственную комиссию по вопросам законо- проектной деятель- ности при Прави- тель стве Республики Казахстан концепцию законопроекта «О внесении изменений и дополнений в некоторые законода- тельные акты Рес- публики Казахстан по вопросам лицензирования»	Протокол Межведом- ственной комиссии по вопросам за- конопроектной деятельности при Правительстве Республики Казахстан	МЭБП (созыв), заинтересованные государственные органы, НАЦ (по согласованию)	Июль 2009 года
2. Упрощение процедуры выдачи разрешительных документов в рамках программы «электронного правительства»
5	Утвердить на основе Типового стандарта и регламента оказа- ния государ ственной услуги стандарты и регламенты по выда- че каждого разреши- тельного документа	Информация в МЭБП	Государственные органы, акимы гг. Астаны и Алматы, областей	4 квартал 2009 года
6	Создать и внедрить государственную электронную базу данных «Е- лицензирование»	Информация в Правительство Республики Казахстан	АИС (созыв), заинтересованные государственные органы	4 квартал, 2009, 2010 годы
7	Провести обучение специалистов госу- дарственных органов работе с государ- ственной электрон- ной ба зой данных «Е- лицензирование»	Информация в МЭБП	АИС (созыв), заинтересованные государственные органы	4 квартал 2009 года
8	Обеспечить ве дение электрон ных реес- тров разрешительных документов и выдачу разреши тельных документов по принципу «одного окна»	Информация в МЭБП	Государственные органы	4 квартал, 2010, 2011 годы
3. Внедрение альтернативных форм регулирования предпринимательской деятельности
9	Подготовить предло- жения по передаче в конкурентную среду (аутсорсинг) отдельных функций в сфере лицензирова- ния, сертификации, аккредитации	Предложения в Правительство Республики Казахстан	МЭБП (созыв), государственные органы	До 10 января, ежегодно
10	Обеспечить внедре- ние механизмов гражданско- правовой ответ ственности и саморегулиро вания бизнеса через договора, кодексы, соглашения	Информация в Правительство Республики Казахстан	МЭБП (созыв), государственные органы	До 10 января, ежегодно
4. Информационное обеспечение хода реализации Концепции
11	Провести пуб личные обсужде ния хода реали зации реформы разрешительной системы, разъясне- ния нормативных правовых актов в сфере разрешитель- ной системы в средствах массовой информации	Интернет- конференции, публикации в средствах массовой информации	МКИ (созыв), государственные органы	2 раза в год - до 10 июля и 10 января

Примечание.
Расшифровка аббревиатур:
АИС - Агентство Республики Казахстан по информатизации и связи;
МКИ - Министерство культуры и информации Республики Казахстан;
МЭБП - Министерство экономики и бюджетного планирования Республики
Казахстан;
НАЦ - АО "Национальный аналитический центр при Правительстве и
Национальном банке Республики Казахстан".