Соттардың қылмыстық істер бойынша келісімдік тәртіпте іс жүргізу практикасы туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2016 жылғы 7 шілдедегі № 4 Нормативтік қаулысы.

Соттардың қылмыстық істер бойынша келісімдік тәртіпте іс жүргізу практикасын талқылай келіп, сот практикасының бірлігін қамтамасыз ету және кінәні мойындау туралы мәміле нысанында процестік келісім жасасу және соттардың қылмыстық істер бойынша келісімдік тәртіпте іс жүргізу кезінде заңнаманы дұрыс қолдану мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етеді:

1. Кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы процестік келісім (бұдан әрі - кінәні мойындау туралы келісім) жасасудың негізгі мақсаты қылмыстарды жылдам және толық ашу, тергеп-тексеру және Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің (бұдан әрі – ҚПК) 8-бабында көзделген өзге де қылмыстық процесс міндеттерін заңдылық, адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғау, кінәсіздік презумпциясы және қылмыстық процестің басқа да негізгі бастапқы қағидаттарын қатаң ұстана отырып, жасалған келісімге сәйкес соттың сотқа дейінгі жеделдетілген тергеп-тексеруі және істің қысқартылған тәртіппен сотта талқылауын жүзеге асыруы жолымен шұғыл орындауы болып табылатыны түсіндірілсін.

2. Кінәні мойындау туралы келісім онша ауыр емес немесе ауырлығы орташа не ауыр қылмыстарға немесе олардың жиынтығы бойынша ғана жасалуы мүмкін.

ҚПК-нің 613-бабының екінші бөлігінің 1) тармағының талаптарына сәйкес, егер қылмыстардың жиынтығы орын алса, олардың ең болмағанда біреуі аса ауыр қылмыстар санатына жатса, не күдікті, айыпталушы, сотталушы жиынтыққа кіретін қылмыстың ең болмағанда біреуін жасаған деген күдікпен, айыптаумен келіспесе, онда кінәні мойындау туралы келісім жасасуға жол берілмейді.

Егер мән-жайларды жан-жақты, толық және объективті зерттеу іс бойынша тараптар болып табылмайтын басқа адамдардың құқықтары мен заңды мүдделеріне әсер ететін болса, онда кінәні мойындау туралы келісімді жасасуға болмайды.

Сыбайлас қатысушылармен жасалған қылмыстар туралы қылмыстық іс бойынша кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы процестік келісім жеке сыбайлас қатысушымен жасалмайды. Мұндай келісімге қылмыстың барлық сыбайлас қатысушыларымен бір мезгілде жасалған жағдайда ғана жол беріледі.

Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

3. Кінәні мойындау туралы келісім күдіктінің, айыпталушының, сотталушының немесе оның қорғаушысының өтінішхаты бойынша не прокурордың бастамасы бойынша жасалуы мүмкін. Қорғаушының өтінішхаты бойынша немесе прокурордың бастамасы бойынша кінәні мойындау туралы келісім жасасу кезінде күдіктінің, айыпталушының осындай келісімді жасасуды қалайтынын ерікті түрде білдіруі сотқа дейінгі тергеу сатысында қылмыстық істе тиісінше анықталуға және тіркелуге тиіс.

Қылмыстық-процестік заң кінәні мойындау туралы келісім жасасу жөніндегі өтінішхаттың белгілі бір нысанын белгілемейді, сондықтан ҚПК-нің 99-бабының екінші бөлігінің талаптарына сәйкес жазбаша өтінішхат қылмыстық іс материалдарына тіркелуге, ауызша өтінішхат – тергеу әрекеті немесе сот отырысы хаттамасына енгізілуге тиіс.

4. Күдіктінің, айыпталушының, сотталушының не оның қорғаушысының немесе прокурордың кінәні мойындау туралы келісім жасасу жөніндегі өтінішхаты сотқа дейінгі іс жүргізу сатысында – адамның күдікті мәртебесін алған сәтінен бастап, бірінші және апелляциялық сатыдағы сотта – соттың кеңесу бөлмесіне кетуіне дейін берілуі мүмкін.

5. Қылмыстық теріс қылықтар туралы істер бойынша кінәні мойындау туралы келісім жасасу заңда көзделмеген.

Адам қылмыстық теріс қылық және кінәні мойындау туралы келісім жасалатын қылмыс жасаған кезде, сотқа дейінгі тергеп-тексеру органы олар бойынша істерді біріктірмеуі тиіс, өйткені қылмыстық теріс қылық туралы іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу хаттамалық нысанда, ал қылмыс туралы іс бойынша іс жүргізу процестік келісім шеңберінде ҚПК-нің 63-тарауында көзделген қағидаларға сәйкес жүзеге асырылады.

Адам қылмыстық теріс қылық және кінәні мойындау туралы келісімге қол жеткізілмеген және жасалмаған қылмыс жасаған кезде, олар бойынша қылмыстық істер ҚПК-нің 526-бабының төртінші бөлігіне сәйкес анықтау не алдын ала тергеу нысанында бірыңғай іс жүргізу үшін біріктірілуі мүмкін.

6. Егер сотқа кінәні мойындау келісімі жасалған аса ауыр қылмыстар санатына жатпайтын қылмыстар мен қылмыстық теріс қылық істері біріктірілген іс келіп түссе, онда сот ҚПК-нің талаптарына сәйкес сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүргізу мүмкіндігін бере отырып, істі алдын ала тыңдаудан прокурорға кері қайтарады.

7. Егер сотқа ең болмаса біреуі аса ауыр қылмысқа жататын екі немесе одан да көп қылмыс жасаған адамға қатысты кінәні мойындау туралы жасалған келісімі бар қылмыстық іс келіп түссе, онда сот істі келісімдік іс жүргізу тәртібінде қарауға негіздің болмауына байланысты алдын ала тыңдаудан прокурорға қайтарады.

8. Егер қылмыстық іс бойынша сот талқылауы барысында сотталушыдан немесе қылмысқа сыбайлас қатысушы болып табылатын барлық сотталушылардан кінәні мойындау туралы келісім жасасу туралы өтінішхат келіп түссе, онда сот ҚПК-нің 628-бабына сәйкес сот талқылауын үзеді және тараптарға оны жасасу үшін ақылға сыйымды мерзім береді.

Кінәні мойындау туралы процестік келісім жасалған жағдайда судья ҚПК-нің 64-тарауының қағидалары бойынша келісу іс жүргізуінде істі қарауды жалғастыру туралы қаулы қабылдайды.

Ескерту. 8-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

9. Егер аса ауыр қылмыстар туралы қылмыстық іс бойынша басты сот талқылауы барысында мемлекеттік айыптаушы айыптаудан ішінара бас тарту жолымен айыптауды неғұрлым жеңіл қылмысқа өзгертсе әрі жәбірленуші бұрынғы айыпты талап етпесе, онда сот істің бөлігін тоқтатып, ал тараптарға жаңа айыптау бойынша олардың кінәні мойындау туралы келісім жасасу құқықтары барын түсіндіруі тиіс.

10. Қылмыстық процесті жүргізуші орган кінәні мойындау туралы келісім жасасу жөніндегі өтінішхатты прокурорға жібергенге дейін жәбірленушіге ҚПК-нің 71-бабы алтыншы бөлігінің 22) тармағының талаптарына сәйкес тараптардың келісім жасасу ниеті туралы, оның шарттары мен салдарлары туралы білуге, қылмыспен келтірілген залалды өтеу бойынша өз шарттарын ұсынуға не оны жасасуға қарсылық білдіруге құқығы бар екенін түсіндіруге міндетті. Сотқа дейінгі тергеп-тексеру сатысында аталған әрекетті жүргізу туралы ҚПК-нің 199-бабының талаптарын сақтай отырып, хаттама жасалады, ал сот талқылауында – сот отырысының хаттамасына енгізіледі.

Қылмыстық процесте кінәні мойындау туралы келісім жасасу сатысында жәбірленушінің құқықтарын тиісінше қамтамасыз ету және жәбірленушінің келісімді жасасуға келісімін алу мақсатында прокурор жәбірленушіге оның кінәні мойындау туралы келісім жасасуға келісуінің ҚПК-нің 614-бабында көзделген құқықтық салдары туралы қосымша түсіндіруі тиіс. Осы әрекетті жүргізу туралы прокурор ҚПК-нің 199-бабының талаптарын сақтай отырып, хаттама жасайды.

Қылмыстық іс бойынша жәбірленуші (жеке немесе заңды тұлға) жоқ болған жағдайды қоспағанда, жәбірленушінің кінәні мойындау туралы келісім жасасуға келісуі оны жасасудың міндетті шарты болып табылады, сондықтан жәбірленушінің мұндай келісімі қылмыстық іс материалдарына жазбаша нысанда жәбірленушіге оның құқықтарын және кінәні мойындау туралы келісім жасасуға келісім беруінің салдарларын түсіндіру хаттамасымен қоса тігілуге тиіс.

11. ҚПК-нің 614-бабының екінші бөлігіне және 63-тарауының басқа нормаларына сәйкес күдікті, айыпталушы, сотталушы ғана кінәні мойындаудан бас тартуға құқылы. Жәбірленушінің келісім жасасуға берген өзінің келісімінен бас тарту құқығы заңда көзделмеген. Одан басқа, ҚПК-нің 614-бабының бірінші бөлігінің 3) тармағына сәйкес кінәні мойындау туралы келісім жасасуға келісімін берген жәбірленуші залалды өтеу мөлшері туралы талапты одан әрі өзгерту құқығынан айырылады. Алайда, ҚПК-нің 614-бабының үшінші бөлігіне сәйкес кінәні мойындау туралы келісім жәбірленушіні және азаматтық талапкерді осы қылмыстық іс бойынша немесе азаматтық сот ісін жүргізу тәртібінде азаматтық талап қою құқығынан айырмайды.

ҚПК-нің 614-бабының үшінші бөлігінің нормасы жәбірленушінің келісімімен кінәні мойындау туралы келісім жасалғаннан кейін қылмыспен келтірілген зиянды өтеу мәселесі бойынша олардың ұстанымы келісім жасалғаннан кейін туындаған мән-жайларға байланысты (мысалы, емделуге жұмсалатын шығындар, дәрі-дәрмек сатып алу және тағы басқа) өзгерген жағдайларда, жәбірленушінің және азаматтық талапкердің талап қою құқығын бекітеді. Бұл ретте, жаңа мән-жайлар болмаған кезде жәбірленуші мен азаматтық талапкер өзінің келісімімен кінәні мойындау туралы келісімде көрсетілген зиян сомасын ұлғайту туралы мәселе қоюға құқылы емес.

12. Егер қылмыстық іс бойынша жәбірленуші болып заңды тұлға танылса, онда кінәні мойындау туралы келісім жасасуға келісімді заңды тұлғаның осындай өкілеттілік берген өкілі береді.

Кінәні мойындау туралы келісім қылмыстық іс бойынша жәбірленуші – жеке немесе заңды тұлға жоқ болған кезде де жасалуы мүмкін (мысалы, есірткі заттарының заңсыз айналымы және тағы басқа істер бойынша).

13. Кінәні мойындау туралы келісімде соттың сотталушыға жазаның белгілі бір түрі мен мөлшерін тағайындауға тиіс шарт болмауы керек, онда ҚПК-нің 616-бабының бірінші бөлігінің 8) тармағына сәйкес прокурордың сот алдында өтініш білдіретін жазаның түрі мен мөлшері көрсетілуі тиіс.

14. Кінәні мойындау туралы келісімді жасаған кезде прокурор оған күдіктінің, айыпталушының өз кінәсін мойындауы шарт деп тануға құқылы емес. Кінәні мойындау туралы келісімде ҚПК-нің 613-бабы бірінші бөлігінің 2) тармағына сәйкес күдікті, айыпталушы келтірілген күдікке, айыптауға және жасалған қылмыс туралы істегі бар дәлелдемелерге, өзі келтірген зиянның сипаты мен мөлшеріне дауласпағанын көрсету жеткілікті болып табылады.

15. Егер өзінің құқығын сотта пайдаланған сотталушы кінәні мойындау туралы келісім жасасудан бас тартса, онда сот қылмыстық істі ҚПК-нің 626-бабы бірінші бөлігінің 1) тармағына сәйкес сотқа дейінгі тергеуді жалпы тәртіппен жүргізу үшін прокурорға кері қайтарады. Келісімдік іс жүргізуде сотталушының кінәлі еместігі және кінәні мойындау туралы келісімді мәжбүрлеп жасағаны туралы өтініші де сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүргізу үшін прокурорға кері қайтаруға әкеп соғады.

16. Кінәні мойындау туралы келісімде маскүнемдіктен, нашақорлықтан немесе уытқұмарлықтан емделуді қажет етеді деп танылған сотталғанға медициналық сипаттағы мәжбүрлеп емдеуді тағайындау туралы шарт болмаған кезде, осы мәжбүрлеу шарасын сот өз бастамасы бойынша тағайындай алмайды. Мұндай жағдайда сот ҚПК-нің 623-бабы бірінші бөлігінің 3) тармағының немесе 626-бабының бірінші бөлігінің 2) тармағының негізінде жаңа келісім жасасу үшін қылмыстық істі прокурорға кері қайтаруға құқылы.

17. Сотталушының кінәні мойындау туралы келісімді жасасудан бас тартуына сот кеңесу бөлмесіне кеткенге дейін жол беріледі. Келісімдік іс жүргізу қорытындысы бойынша айыптау үкімі шыққаннан кейін сотталғанның кінәні мойындау туралы келісімді жасасудан бас тартуға құқығы жоқ, бірақ ҚПК-нің 48-тарауында көзделген тәртіппен үкімге шағым жасай алады. Бұл ретте, соттың кеңесу бөлмесіне кеткеннен кейін сотталушының кінәні мойындау туралы келісімді жасасудан бас тартуы сот үкімінің күшін жоюға негіз болып табылмайды. Келісімдік іс жүргізуде істі қарау қорытындысы бойынша шығарылған сот үкімінің күшін апелляциялық сатыдағы сот тек ҚПК-нің 433-бабында көзделген негіздер бойынша, оның ішінде кінәні мойындау туралы келісімді жасасу немесе келісімдік іс жүргізу тәртібінде қылмыстық істі қарау барысында қылмыстық процестік заңның едәуір бұзылуына жол берілген кезде ғана жоя және өзгерте алады.

18. Күдікті, айыпталушы, сотталушы немесе прокурор кінәні мойындау туралы келісімді жасасу жөніндегі өтінішті мәлімдеген және оны жасаған жағдайда қорғаушының қылмыстық іс бойынша іс жүргізуге қатысуы ҚПК-нің 67-бабының бірінші бөлігінің 11) тармағының талаптарына сәйкес міндетті болып табылады. Кәмелетке толмаған күдікті, айыпталушы, сотталушы прокурормен кінәні мойындау туралы келісім жасаған кезде ҚПК-нің 537-бабының үшінші бөлігінің және 542-бабының үшінші бөлігінің талаптарына сәйкес осы процестік әрекетке олардың қорғаушысымен қатар міндетті түрде ҚПК-нің 7-бабының 13) тармағында көрсетілген адамдар қатарынан заңды өкілі де қатысады.

19. Судья кінәні мойындау туралы келісімі бар қылмыстық іс бойынша сот талқылауын тағайындау туралы тиісті қаулы шығарады. Бұл ретте, соттың қылмыстық істерді келісімдік іс жүргізу тәртібінде қарауы ҚПК-нің 625-бабында көзделген қағидалар бойынша сот тергеуін, сот жарыссөзін жүргізбестен және сотталушыға соңғы сөз берместен жүзеге асырылады.

20. Сот келісімдік іс жүргізуді кінәні мойындау туралы жасалған келісім шегінде жүргізеді. Сот келісімдік іс жүргізуде, егер сотталушының жағдайын нашарлатпаса және оның қорғану құқығын бұзбаса, кінәні мойындау туралы келісімде көзделмеген шешімді қабылдауға құқылы.

21. Қылмыстық іс келісімдік іс жүргізу тәртібінде ҚПК-нің 625-бабының алтыншы бөлігіне және 382-бабының екінші бөлігіне сәйкес он тәулікке дейінгі мерзімде қаралуға тиіс, ерекше жағдайларда осы мерзім судьяның уәжді қаулысымен жиырма тәулікке дейін ұзартылуы мүмкін.

22. Басты сот талқылауы барысында кінәні мойындау туралы процестік келісім жасасу туралы өтінішхат келіп түскен жағдайда, судья ҚПК-нің 628-бабының бірінші бөлігінің талаптарына сәйкес сот талқылауында үзіліс алып, тараптарға келісім жасасуы үшін ақылға қонымды мерзім береді. Бұл ретте, қылмыстық іс прокурорға жіберілмейді, сотта қалады. Қылмыстық процесті жүргізетін орган, процестік келісім жасасу туралы мәселені шешу үшін келіп түскен өтінішхатты қылмыстық іс материалдарымен бірге прокурорға жіберетіні туралы ҚПК-нің 615-бабының екінші бөлігінің ережелері сотқа дейінгі іс жүргізу сатысында ғана қолданылады.

Егер сот басты сот талқылауы барысында жасалған процестік келісіммен келіспеген жағдайда, сот тараптарға жаңа процестік келісім жасауға уақыт береді. Тараптар процестік келісім шарттары бойынша келісімге келе алмаған жағдайда немесе сот жаңа процестік келісіммен келіспеген жағдайда, соттың қылмыстық істі қарауы жалпы тәртіппен жалғасады. Бұл жағдайда жаңа айыптау актісін жасау талап етілмейді.

Ескерту. 22-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

23. Сот келісімдік іс жүргізудің нәтижелері бойынша сотталушыға прокурордың өтінішхатпен кінәні мойындау туралы келісімге сәйкес соттың алдында сұраған жазаның түрі мен мөлшерінен неғұрлым жеңіл жаза тағайындауға да, процестік келісімде көрсетілген жазаның түрімен және мөлшерімен келіспеуге байланысты жаңа келісім жасасуға мүмкіндік беріп, істі прокурорға кері қайтаруға да құқылы.

24. Сот кінәні мойындау туралы келісімде көзделген жазадан неғұрлым қатаң жаза тағайындауға құқылы емес. Егер сот кінәні мойындау туралы келісімде көзделген жазаның түрімен және мөлшерімен оны жеңіл деп есептей отырып келіспесе, онда қылмыстық іс ҚПК-нің 623-бабының бірінші бөлігінің 3) тармағына және 626-бабының бірінші бөлігінің 2) тармағына сәйкес жаңа келісім жасасуға мүмкіндік бере отырып, прокурорға кері қайтарады.

25. Істі келісімдік іс жүргізу тәртібінде қарау кезінде Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі – ҚК) 67-бабын қолдануға жол берілмейді, өйткені бұл норма ынтымақтастық туралы процестік келісім жасаған тұлғаға және ол келісімнің барлық талаптарын орындаған жағдайда ғана қолданылады.

26. Келісімдік іс жүргізуде ҚК-нің 68-бабының бірінші бөлігінде көзделген жағдайлар анықталған кезде, сот ҚПК-нің 35-бабының бірінші бөлігінің 12) тармақшасына және ҚПК-нің 626-бабының бірінші бөлігінің 4) тармақшасына сәйкес татуласуға байланысты қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы қаулы шығарады.

Келісімдік іс жүргізуде кінәні мойындау туралы келісімді қарау қорытындысы бойынша соттың ҚПК-нің 36-бабында және ҚК-нің 68-бабының екінші және үшінші бөліктерінде көзделген негіздер бойынша істі тоқтату туралы қаулы шығаруына жол берілмейді. Бұл жағдайда сот қылмыстық жауаптылықтан босата отырып, айыптау үкiмiн шығаруға немесе қылмыстық істі прокурорға қайтаруға құқылы.

27. Келісімдік іс жүргізуде кінәні мойындау туралы келісімді қараудың қорытындылары бойынша ақтау үкімін шығару көзделмеген. ҚПК-нің 35-бабында көрсетілген мән-жайлар анықталған кезде және олар зерттеуді қажет етпесе, сот іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы қаулы шығарады.

28. ҚПК-нің 626-бабының бірінші бөлігінің 5) тармағына сәйкес айыптау үкімінде азаматтық талап және кінәні мойындау туралы келісімге сәйкес басқа да жазалар бойынша сот шешімі болуға тиіс. Заңның көрсетілген талаптарын қамтамасыз ету мақсатында кінәні мойындау туралы келісімде іс бойынша процестік шығындар болған кезде, оларды сотталғаннан өндіріп алу не оларды мемлекет есебіне жатқызу туралы көрсетілуге тиіс.

29. ҚПК-нің 87-бабының мағынасы бойынша істі прокурорға келісімдік іс жүргізу тәртібінде қарауға негіздердің болмауына байланысты кері қайтарған судья, бұл іс кінәні мойындау туралы жаңа келісіммен бірге сотқа қайтадан келіп түскен кезде осы негіз бойынша ғана қарсылық білдірмеуі тиіс және ол бұл істі келісімдік іс жүргізу тәртібінде қарауға құқылы.

30. Келісімдік іс жүргізу тәртібінде кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы процестік келісіммен бірге сотқа келіп түскен қылмыстық істер, сондай-ақ басты сот талқылауы барысында не істі апелляциялық іс жүргізуде қарау кезінде кінәні мойындау туралы келісім жасалған қылмыстық істер қаралады.

Ынтымақтастық туралы келісім жасаған және оның шарттарын орындаған сотталған адамға қатысты іс прокурордың өтінішхатымен бірге келісімдік іс жүргізу тәртібінде қаралуға тиіс емес, ол ҚПК-нің 476, 477 және 478-баптарына сәйкес үкімді орындау тәртібімен қаралуға жатады.

31. Апелляциялық сатыдағы сотта сотталғанға қатысты кінәні мойындау туралы процестік келісім жасалуы мүмкін емес, өйткені ҚПК-нің 615-бабына сәйкес осындай келісім жасасу туралы өтінішхатты беруге қорғаушы мен прокурордан басқа күдікті, айыпталушы және сотталушы ғана құқылы. Одан басқа, ҚПК-нің 65-бабының жетінші бөлігінің 5) тармағына сәйкес сотталған ынтымақтастық туралы процестік келісім жасасу туралы өтінішхатты беруге ғана құқылы. Осыған байланысты, ҚПК-нің 429-бабының бесінші бөлігінің талаптарын ескере отырып, апелляциялық сатыдағы сот отырысында кінәні мойындау туралы келісім бірінші сатыдағы сот үкімі заңда көзделген негіздемелер бойынша жойылған соң және апелляциялық сатыдағы сот бірінші сатыдағы сот үшін көзделген қағидалар бойынша қылмыстық істі қарауға ауысқаннан кейін ғана жасалуы мүмкін. Бұл ретте, кінәні мойындау туралы келісім жасалған жағдайда, апелляциялық сатыдағы сот қылмыстық істі келісімдік іс жүргізу тәртібінде қарау туралы қаулы шығарып, істі ҚПК-нің 64-тарауының қағидалары бойынша қарайды және ҚПК-нің 626-бабында көзделген шешімдердің бірін шығарады.

32. Кассациялық сатыдағы сотта, яғни сот үкімі заңды күшіне енгеннен кейін қылмыстық іс бойынша кінәні мойындау туралы келісім жасасуға жол берілмейді.

33. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының 1-тармағына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына енгізіледі, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және алғаш ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы	Қ.МӘМИ
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы	Қ.ШАУХАРОВ

О практике рассмотрения судами уголовных дел в согласительном производстве

Нормативное постановление Верховного суда Республики Казахстан от 7 июля 2016 года № 4.

Обсудив практику судов по рассмотрению уголовных дел в согласительном производстве, в целях обеспечения единства судебной практики и правильного применения законодательства при заключении процессуального соглашения в форме сделки о признании вины и рассмотрении судами уголовных дел в согласительном производстве, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан

постановляет:

1. Разъяснить, что основной целью заключения процессуального соглашения в форме сделки о признании вины (далее – соглашение о признании вины) является быстрое и полное раскрытие, расследование преступлений и оперативное выполнение иных предусмотренных статьей 8 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан (далее – УПК) задач уголовного процесса путем ускоренного досудебного производства и осуществления судебного разбирательства дела в сокращенном порядке в соответствии с условиями заключенного соглашения при строгом соблюдении принципов законности, судебной защиты прав и свобод человека и гражданина, презумпции невиновности и других основных начал уголовного процесса.

2. Соглашение о признании вины может быть заключено лишь в отношении преступления небольшой или средней тяжести либо тяжкого преступления или их совокупности.

В соответствии с требованиями пункта 1) части второй статьи 613 УПК не допускается заключение соглашения о признании вины, если имеет место совокупность преступлений, хотя бы одно из которых относится к категории особо тяжких либо подозреваемый, обвиняемый, подсудимый не согласен с подозрением, обвинением в совершении хотя бы одного преступления, входящего в совокупность.

Соглашение о признании вины не может быть заключено, если это может отразиться на всесторонности, полноте и объективности исследования обстоятельств, затрагивающих права и законные интересы других лиц, не являющихся сторонами по делу.

По уголовному делу о преступлениях, совершенных в соучастии, процессуальное соглашение в форме сделки о признании вины не может быть заключено с отдельным соучастником. Такое соглашение допускается лишь при условии его заключения одновременно со всеми соучастниками преступления.

Сноска. Пункт 2 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

3. Соглашение о признании вины может быть заключено по ходатайству подозреваемого, обвиняемого, подсудимого или его защитника либо по инициативе прокурора. При заключении соглашения о признании вины по ходатайству защитника или по инициативе прокурора на стадии досудебного расследования в уголовном деле должно быть надлежащим образом установлено и зафиксировано добровольное изъявление подозреваемым, обвиняемым желания на заключение такого соглашения.

Уголовно-процессуальный закон не устанавливает определенную форму ходатайства о заключении соглашения о признании вины, поэтому в соответствии с требованиями части второй статьи 99 УПК письменное ходатайство должно быть приобщено к материалам уголовного дела, устное – занесено в протокол следственного действия или судебного заседания.

4. Ходатайство подозреваемого, обвиняемого, подсудимого или его защитника или прокурора о заключении соглашения о признании вины может быть подано: на стадии досудебного производства с момента приобретения лицом статуса подозреваемого; в суде первой и апелляционной инстанции – до удаления суда в совещательную комнату.

5. Заключение соглашения о признании вины по делам об уголовных проступках законом не предусмотрено.

При совершении лицом уголовного проступка и преступления, по которому заключается соглашение о признании вины, орган досудебного расследования не должен соединять по ним дела, поскольку производство по делу об уголовном проступке осуществляется в протокольной форме досудебного расследования, а производство по делу о преступлении в рамках процессуального соглашения – в соответствии с правилами, предусмотренными главой 63 УПК.

При совершении лицом уголовного проступка и преступления, по которому соглашение о признании вины не достигнуто и не заключено, уголовные дела по ним в соответствии с частью четвертой статьи 526 УПК могут быть соединены для единого производства в форме дознания либо предварительного следствия.

6. Если в суд поступило уголовное дело с заключенным соглашением о признании вины, в котором соединены дела об уголовном проступке и преступлении, которое не относится к категории особо тяжких, то суд с предварительного слушания возвращает дело прокурору с предоставлением возможности произвести досудебное расследование в соответствии с требованиями УПК.

7. Если в суд поступило уголовное дело с заключенным соглашением о признании вины в отношении лица, обвиняемого в совершении двух и более преступлений, хотя бы одно из которых относится к категории особо тяжких, то суд с предварительного слушания возвращает дело прокурору в связи с отсутствием оснований для применения согласительного производства.

8. Если в ходе судебного разбирательства по уголовному делу от подсудимого или всех подсудимых, являющихся соучастниками преступления, поступило ходатайство о заключении соглашения о признании вины, то суд в соответствии со статьей 628 УПК прерывает судебное разбирательство и предоставляет сторонам разумный срок для его заключения.

В случае заключения процессуального соглашения о признании вины судья постановляет о продолжении рассмотрения дела в согласительном производстве по правилам главы 64 УПК.

Сноска. Пункт 8 - в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

9. Если в ходе главного судебного разбирательства по уголовному делу об особо тяжком преступлении государственный обвинитель путем частичного отказа от обвинения изменит обвинение на менее тяжкое преступление и потерпевший не будет настаивать на прежнем обвинении, то суд должен прекратить дело в части, и по новому обвинению разъяснить сторонам об их праве на заключение соглашения о признании вины.

10. Орган, ведущий уголовный процесс, до направления прокурору поступившего ходатайства о заключении соглашения о признании вины обязан в соответствии с требованиями пункта 22) части шестой статьи 71 УПК разъяснить потерпевшему о том, что он имеет право знать о намерении сторон заключить соглашение о признании вины, о его условиях и последствиях, наличия у него права предлагать свои условия по возмещению ущерба, причиненного преступлением, либо возражать против его заключения. О производстве данного действия на стадии досудебного расследования с соблюдением требований статьи 199 УПК составляется протокол, а в судебном разбирательстве – заносится в протокол судебного заседания.

В целях надлежащего обеспечения прав потерпевшего в уголовном процессе на этапе заключения соглашения о признании вины и получения согласия потерпевшего на его заключение прокурор должен дополнительно разъяснить потерпевшему о предусмотренных статьей 614 УПК правовых последствиях дачи им согласия на заключение соглашения о признании вины. О производстве данного действия прокурором с соблюдением требований статьи 199 УПК составляется протокол.

Поскольку согласие потерпевшего на заключение соглашения о признании вины является обязательным условием его заключения, за исключением когда по уголовному делу потерпевший (физическое или юридическое лицо) отсутствует, то такое согласие потерпевшего в письменной форме должно быть приобщено к материалам уголовного дела вместе с протоколами разъяснения потерпевшему его прав и последствий дачи им согласия на заключение соглашения о признании вины.

11. В соответствии с частью второй статьи 614 УПК и другими нормами главы 63 УПК право отказаться от заключенного соглашения о признании вины имеет лишь подозреваемый, обвиняемый, подсудимый. Право потерпевшего на отзыв своего согласия на заключение соглашения законом не предусмотрено. Кроме того, в соответствии с пунктом 3) части первой статьи 614 УПК потерпевший, давший согласие на заключение соглашения о признании вины, лишен права в дальнейшем изменять требование о размере возмещения ущерба. Однако, согласно части третьей статьи 614 УПК соглашение о признании вины не лишает потерпевшего и гражданского истца права на предъявление гражданского иска в данном уголовном деле или в порядке гражданского судопроизводства.

Норма части третьей статьи 614 УПК закрепляет право потерпевшего и гражданского истца на предъявление иска в случаях, когда после заключения соглашения о признании вины с согласия потерпевшего, их позиция по вопросу возмещения причиненного преступлением вреда изменилась в связи с обстоятельствами, возникшими после заключения соглашения (например, затраты на лечение, покупка лекарств и тому подобное). При этом потерпевший и гражданский истец при отсутствии новых обстоятельств не вправе ставить вопрос об увеличении суммы вреда, которая была с его согласия указана в соглашении о признании вины.

12. Если по уголовному делу потерпевшим признано юридическое лицо, то согласие на заключение соглашения о признании вины дает представитель юридического лица, наделенный юридическим лицом такими полномочиями.

Соглашение о признании вины может быть заключено и при отсутствии по уголовному делу потерпевшего – физического или юридического лица (к примеру, по делам о незаконном обороте наркотических средств и тому подобное).

13. В соглашении о признании вины не должно содержаться условие, согласно которому суд должен назначить подсудимому определенный вид и размер наказания, а в соответствии с пунктом 8) части первой статьи 616 УПК в нем должен быть указан вид и размер наказания, о котором прокурор будет ходатайствовать перед судом.

14. При заключении соглашения о признании вины прокурор не вправе ставить условием его заключения признание подозреваемым, обвиняемым своей вины. В соглашении о признании вины в соответствии с пунктом 2) части первой статьи 613 УПК является достаточным указание о том, что подозреваемый, обвиняемый не оспаривают подозрение, обвинение и имеющиеся по делу доказательства в совершении преступления, характер и размер причиненного ими вреда.

15. Если подсудимый, воспользовавшись в суде своим правом, отказался от заключенного соглашения о признании вины, то суд в соответствии с пунктом 1) части первой статьи 626 УПК возвращает уголовное дело прокурору для производства досудебного расследования в общем порядке. Заявление подсудимого в согласительном производстве о невиновности и заключении им соглашения о признании вины под принуждением также влечет возврат уголовного дела прокурору для производства досудебного расследования.

16. При отсутствии в соглашении о признании вины условия о назначении осужденному, признанному нуждающимся в лечении от алкоголизма, наркомании или токсикомании, принудительных мер медицинского характера, данная мера принуждения не может быть назначена судом по своей инициативе. В этом случае суд вправе на основании пункта 3) части первой статьи 623 УПК или пункта 2) части первой статьи 626 УПК возвратить уголовное дело прокурору для заключения нового соглашения.

17. Отказ подсудимого от заключенного соглашения о признании вины допускается до удаления суда в совещательную комнату. После вынесения по итогам согласительного производства обвинительного приговора осужденный не вправе отказаться от заключенного соглашения о признании вины, но может обжаловать приговор в порядке, предусмотренном главой 48 УПК. При этом сам факт отказа подсудимого от заключенного соглашения о признании вины после удаления суда в совещательную комнату не является основанием для отмены приговора суда. Приговор суда, вынесенный по итогам рассмотрения дела в согласительном производстве, может быть отменен или изменен судом апелляционной инстанции лишь по основаниям, предусмотренным статьей 433 УПК, в том числе в связи с существенным нарушением уголовного процессуального закона, допущенным при заключении соглашения о признании вины или рассмотрения уголовного дела в согласительном производстве.

18. В случае заявления подозреваемым, обвиняемым, подсудимым или прокурором ходатайства о заключении соглашения о признании вины и его заключении, участие защитника по уголовному делу в соответствии с требованиями пункта 11) части первой статьи 67 УПК является обязательным. При заключении несовершеннолетним подозреваемым, обвиняемым, подсудимым с прокурором соглашения о признании вины в соответствии с требованиями части третьей статьи 537 УПК и части третьей статьи 542 УПК в этом процессуальном действии, наряду с защитником в обязательном порядке участвует законный представитель из числа лиц, указанных в пункте 13) статьи 7 УПК.

19. О назначении судебного разбирательства по уголовному делу с соглашением о признании вины судьей выносится соответствующее постановление. При этом рассмотрение судом уголовных дел в согласительном производстве осуществляется по правилам, предусмотренным статьей 625 УПК, без проведения судебного следствия, судебных прений и предоставления последнего слова подсудимому.

20. Согласительное производство проводится судом в пределах заключенного соглашения о признании вины. Суд в согласительном производстве вправе принять решение, не предусмотренное соглашением о признании вины, если этим не ухудшается положение подсудимого и не нарушается его право на защиту.

21. Уголовное дело в согласительном производстве в соответствии с частью шестой статьи 625 УПК и частью второй статьи 382 УПК должно быть рассмотрено в срок до десяти суток, в исключительных случаях этот срок может быть продлен мотивированным постановлением судьи до двадцати суток.

22. В случае поступления в ходе главного судебного разбирательства ходатайства о заключении соглашения о признании вины судья в соответствии с требованиями части первой статьи 628 УПК прерывает судебное разбирательство и предоставляет сторонам разумный срок для его заключения. При этом уголовное дело прокурору не направляется, а остается в суде. Положение части второй статьи 615 УПК о том, что орган, ведущий уголовный процесс, направляет поступившее ходатайство вместе с материалами уголовного дела прокурору для решения вопроса о заключении соглашения о признании вины, подлежит применению лишь на стадии досудебного производства.

Если суд не согласился с процессуальным соглашением, заключенным в ходе главного судебного разбирательства, то суд предоставляет сторонам время для заключения нового процессуального соглашения. При недостижении согласия сторонами по условиям процессуального соглашения либо несогласия суда с новым процессуальным соглашением рассмотрение уголовного дела судом продолжается в общем порядке. Составление нового обвинительного акта в таком случае не требуется.

Сноска. Пункт 22 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

23. Суд по результатам согласительного производства вправе как назначить осужденному менее строгое наказание, чем вид и размер наказания, о котором ходатайствует прокурор перед судом в соответствии с соглашением о признании вины, так и возвратить дело прокурору в связи с несогласием с видом и размером наказания, указанным в процессуальном соглашении, с предоставлением возможности заключения нового соглашения.

24. Суд не вправе назначить более строгое наказание, чем предусмотрено соглашением о признании вины. Если суд не согласен с видом или размером наказания, предусмотренным соглашением о признании вины, считая его мягким, то уголовное дело в соответствии с пунктом 3) части первой статьи 623 УПК или пунктом 2) части первой статьи 626 УПК возвращается прокурору с предоставлением возможности заключения нового соглашения.

25. Применение статьи 67 Уголовного кодекса Республики Казахстан (далее – УК) при рассмотрении дела в согласительном производстве недопустимо, поскольку эта норма применима лишь к лицу, заключившему процессуальное соглашение о сотрудничестве, при условии выполнения им всех условий соглашения.

26. В согласительном производстве при установлении обстоятельств, предусмотренных частью первой статьи 68 УК, суд в соответствии с пунктом 12) части первой статьи 35 УПК и пунктом 4) части первой статьи 626 УПК выносит постановление о прекращении производства по уголовному делу в связи с примирением.

По итогам рассмотрения соглашения о признании вины в согласительном производстве вынесение судом постановления о прекращении дела по основаниям, предусмотренным статьей 36 УПК и частями второй и третьей статьи 68 УК, не допускается. В этом случае суд вправе вынести обвинительный приговор с освобождением от уголовной ответственности либо возвратить уголовное дело прокурору.

27. По итогам рассмотрения соглашения о признании вины в согласительном производстве вынесение оправдательного приговора не предусмотрено. При обнаружении обстоятельств, указанных в статье 35 УПК, суд выносит постановление о прекращении производства по уголовному делу по основаниям, не связанным с исследованием доказательств.

28. Согласно пункту 5) части первой статьи 626 УПК обвинительный приговор должен содержать решение суда по гражданскому иску и другим взысканиям в соответствии с соглашением о признании вины. В целях обеспечения указанных требований закона в соглашении о признании вины при наличии по делу процессуальных издержек должно быть указано о взыскании их с осужденного либо об отнесении их за счет государства.

29. По смыслу статьи 87 УПК судья, возвративший дело прокурору ввиду отсутствия оснований для применения согласительного производства, при повторном поступлении данного дела в суд с новым соглашением о признании вины не может быть отведен лишь по этому основанию, и он вправе рассмотреть это дело в согласительном производстве.

30. В согласительном производстве рассматриваются уголовные дела, поступившие в суд с процессуальным соглашением в форме сделки о признании вины, а также дела, по которым соглашение о признании вины заключено в ходе главного судебного разбирательства либо при рассмотрении дела в апелляционном производстве.

Дело с ходатайством прокурора в отношении осужденного лица, заключившего процессуальное соглашение о сотрудничестве и выполнившего его условия, не может быть рассмотрено в согласительном производстве, а подлежит рассмотрению в порядке исполнения приговора в соответствии со статьями 476, 477 и 478 УПК.

31. В отношении осужденного в суде апелляционной инстанции процессуальное соглашение о признании вины не может быть заключено, поскольку в соответствии со статьей 615 УПК на подачу ходатайства о заключении такого соглашения, кроме защитника и прокурора, имеет право лишь подозреваемый, обвиняемый, подсудимый. Кроме того, согласно пункту 5) части седьмой статьи 65 УПК осужденный имеет право лишь на подачу ходатайства о заключении процессуального соглашения о сотрудничестве. В этой связи с учетом требований части пятой статьи 429 УПК в судебном заседании апелляционной инстанции соглашение о признании вины может быть заключено лишь после отмены приговора суда первой инстанции по предусмотренным законом основаниям, и перехода судом апелляционной инстанции к рассмотрению уголовного дела по правилам, предусмотренным для суда первой инстанции. При этом в случае заключения соглашения о признании вины суд апелляционной инстанции выносит постановление о рассмотрении уголовного дела в согласительном производстве, рассматривает дело по правилам главы 64 УПК и выносит одно из решений, предусмотренных статьей 626 УПК.

32. По уголовному делу заключение соглашения о признании вины в суде кассационной инстанции, то есть после вступления приговора суда в законную силу, не допускается.

33. Согласно пункту 1 статьи 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, является общеобязательным и вводится в действие со дня его первого официального опубликования.

Председатель
Верховного Суда
Республики Казахстан
Судья Верховного Суда
Республики Казахстан,
секретарь пленарного заседания	К. МАМИ