ИПС "Әділет"

1. "Қылмыстық жаза тағайындаудың кейбір мәселелері туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2015 жылғы 25 маусымдағы № 4 нормативтік қаулысына мынадай өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін:

1) 4-тармақ:

төртінші абзацындағы "бөліміндегі", "бөлімі" деген сөздер тиісінше "бөлігіндегі", "бөлігі" деген сөздермен ауыстырылсын;

мынадай мазмұндағы бесінші абзацпен толықтырылсын:

"Сот талқылауының шегі айыптау актісін жасау кезінде тұжырымдалып тағылған айыппен шектеледі. Жауаптылық пен жазаны жеңілдететін және ауырлататын мән-жайлар айыптың мазмұнына енгізіледі (Қылмыстық-процестік кодекстің (бұдан әрі – ҚПК) 299-бабы үшінші бөлігінің 4-тармағы). Сондықтан, сот айыптау актісінде көрсетілмеген, жауаптылықты ауырлататын мән-жайлардың бар болуын үкімде белгілеп көрсетсе, ол ҚПК-нің 340-бабының талаптарына сәйкес сотталушының жағдайын ауырлатады және сот талқылуының шегін бұзу болып табылады. Сонымен қатар, жауаптылықты жеңілдететін мән-жайлар деп танылатын мәселенің шешілуі айыппен шектелмейді және басты сот талқылауында анықталған істің нақты мән-жайларына негізделуі тиіс.";

2) 5-тармақтағы "бөлімінде", "бөлімі" деген сөздер тиісінше "бөлігінде", "бөлігі" деген сөздермен ауыстырылсын;

3) 7-тармақта:

мынадай мазмұндағы бірінші абзацпен толықтырылсын:

"ҚК-нің 55-бабының екінші және үшінші бөліктері жазаны жеңілдететін дербес негіздер болып табылады және оларды бір уақытта қолдануға жол берілмейді. Жазаны тағайындау кезінде осы құқық нормаларының жарыспалылығы кезінде, ҚК-нің 55-бабының үшінші бөлігі қолданылады. Мұндай жағдайда ҚК-нің 55-бабы екінші бөлігінің қағидалары ескерілмейді.";

бірінші, екінші, үшінші, төртінші, бесінші, алтыншы, жетінші және сегізінші абзацтар тиісінше екінші, үшінші, төртінші, бесінші, алтыншы, жетінші, сегізінші және тоғызыншы абзацтар деп есептелсін;

4) 9-тармақтағы үшінші абзац мынадай мазмұндағы сөйлеммен толықтырылсын:

"Кәмелетке толмағанға жаза мерзімін есептеу туралы осындай қағидалар ҚК-нің 55-бабының екінші және үшінші бөліктерінің талаптары бойынша жазаны тағайындау кезінде де ескерілуі тиіс.";

5) 11-тармақта:

"және қайта тәрбиелену" деген сөздер алып тасталсын;

"65-70" деген цифрлар "65, 66, 67, 68, 69, 70" деген цифрлармен ауыстырылсын;

6) 12-тармақтың алтыншы абзацы мынадай редакцияда жазылсын:

"Айыптау үкімінің ескіру мерзімінің өтуіне байланысты ҚК-нің 77-бабына сәйкес жазаны өтеуден босатылған адамдар; пробациялық бақылау мерзімі аяқталғаннан кейін шартты түрде сотталғандар (ҚК-нің 63-бабы); үкімнің орындалуы кейінге қалдырылып сотталғандар – кейінге қалдыру мерзімі аяқталған соң, егер адам жазаны өтеуден босатылған болса (ҚК-нің 74-бабы); не ауыр мән-жайлардың тоғысуы салдарынан жазадан босатылғандар (ҚК-нің 76-бабының бірінші бөлігі) бұрын бас бостандығынан айыруға сотталғандар деп есептелмейді.";

7) 16-тармақтағы "Қылмыстық-процестік кодекстің (бұдан әрі – ҚПК)" деген сөздер "ҚПК-нің" деген сөзбен ауыстырылсын;

8) 18-тармақтағы "476-478-баптарында" деген сөздер "476, 477, 478-баптарында" деген сөздермен ауыстырылсын;

9) 19-тармақ мынадай мазмұндағы төртінші абзацпен толықтырылсын:

"Аталған ережелер мүлікті тәркілеу түріндегі қосымша жазаны тағайындау кезінде қолданылмайды, оны қолдану негіздері мен шарттары ҚК-нің 48-бабының талаптарына сәйкес сол жазаның мазмұнымен анықталады.";

10) 20-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

"20. Сотталушыны кiнәлi деп таныған ҚК-нің бабы санкциясында мүлікті тәркілеу қосымша жаза ретінде көзделген жағдайларда ғана ол тағайындалуы мүмкін. Тәркілеуге жататын мүлік үкімнің қарар бөлігінде анық көрсетілуге тиіс. Тәркілеу сотталғанның және (немесе) үшінші тұлғалардың меншігінде тұрған, заңсыз тәсілмен табылған не заңсыз тәсілмен табылған қаражатқа сатылып алынған мүлікке, сонымен қатар қылмыстық құқық бұзушылық жасау қаруы немесе құралы болып табылатын мүлікке ғана қолданылуы мүмкін.

Тәркілеу нысанасына мүлікті жатқызу ҚПК-нің 113-бабының үшінші бөлігі ережелеріне сәйкес дәлелденуге тиіс мән-жай болып табылатынын ескеру қажет. Осыған байланысты мүлікті, оның ішінде үшінші тұлғаларға ресімделген мүлікті тәркілеу туралы мәселені шешу кезінде, соттар осы мүліктің және мүлік сатылып алынған қаражаттың шығу тегін айғақтайтын дәлелдемелерді тексеруі тиіс. Егер істе мүліктің шығу тегінің қылмыстық сипаты туралы мәліметтер болмаса немесе мүлік мүлдем анықталмаса, мүлікті тәркілеу, оның ішінде қосымша жазаның осы түрінің міндетті түрде тағайындалуын көздейтін Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлігінің баптары бойынша тағайындалмайды. Мұндай жағдайда ҚК-нің 55-бабын қолдану талап етілмейді. Соттың мүлікті тәркілеу жөнінде қабылдаған шешімі үкімде ҚК-нің 48-бабында көзделген негіздердің болуына немесе болмауына сілтеме жасалып, барлық жағдайда уәжді болуға тиіс.

ҚК-нің 48-бабының үшінші бөлігінде көзделген жағдайларда сот қабылданған шешімді негіздеп, тәркілеуге жататын ақша сомасын үкімде көрсетуге тиіс.

ҚК-нің 48-бабының бесінші бөлігінде көрсетілген мүлікке, осы нормада белгіленген құқық шектеулерін ескере отырып, тәркілеуді қолдану мүмкін емес. Егер аталған норманың талаптары бойынша тәркілеуге жатпайтын мүліктің шығу тегінің қылмыстық сипаты анықталса, ҚК-нің 48-бабының үшінші бөлігінің ережелеріне сәйкес үкімде қабылданған шешім негізделіп, оның құны ақшалай көріністе мемлекет кірісіне өндіріп алынуға тиіс.

Егер ҚК-нің Ерекше бөлігіндегі баптың санкциясында тәркілеу міндетті қосымша жаза ретінде көзделген жағдайда, алайда қылмысты кәмелетке толмаған жасаса не шартты түрде соттау орын алса, онда ҚК-нің Жалпы бөлігінің ережелері ескеріле отырып, мүлікті тәркілеу қосымша жаза ретінде қолданылмайды. Мұндай шешім сот үкімінің сипаттау-уәждеу бөлігінде ҚК-нің 48-бабына, 63-бабының төртінші бөлігіне немесе 81-бабына тиісінше сілтеме жасалып, уәжді болуға тиіс. Аталған жағдайларда ҚК-нің 55-бабына сілтеме жасау талап етілмейді. Көрсетілген жағдайларда тәркілеу қолданылмағанда, сот үкімде заттай дәлелдемелер туралы мәселені шешкен кезде сотталғандардың дәлелдемелер деп танылған, қылмыстық жолмен табылғаны анықталған мүлкі ҚПК-нің 118-бабының үшінші бөлігінің тәртібімен мемлекет кірісіне өндіріп алынуға жатады. Егер ҚК-нің Ерекше бөлігіндегі баптың санкциясында мүлікті тәркілеу түрінде жаза тағайындау көзделмесе, бірақ іс жүргізу барысында ҚК-нің 48-бабының бірінші және екінші бөліктерінде көрсетілген негіздер бойынша қылмыспен байланысты мүлік анықталса, мәселелер осындай тәртіппен шешіледі.";

11) 21-тармақта:

екінші абзацтағы "50" деген цифрлар "49" деген цифрлармен ауыстырылсын;

мынадай мазмұндағы үшінші абзацпен толықтырылсын:

"Қосымша жазаның осы түрін тағайындау кезінде сот ұсыныста бір, сонымен қатар бірнеше наградалардан, атақтардан, сыныптық шенiнен, дипломатиялық дәрежесiнен немесе бiлiктiлiк сыныбынан айыру туралы өтінішхат беруге құқылы (мысалы, сотталғанда біліктілік сыныбы мен мемлекеттік наградалары болған кезде біліктілік сыныбынан ғана айыру туралы мәселені қоюға құқылы). Қабылданған шешім үкімде уәжді болуға тиіс. Осы ереже сыбайлас жемқорлық қылмыстар үшін үкімдер шығарылғанда қолданылмайды, олар бойынша сот ҚК-нің 49-бабының екінші бөлігі талаптарының негізінде сотталғанды ҚК-нің 49-бабында көрсетілген оның барлық атақтарынан, сыныптарынан, дәрежелерінен, шендерінен және мемлекеттік наградаларынан айыру туралы ұсынысты Қазақстан Республикасының Президентіне міндетті түрде енгізеді.";

12) 22-тармақта:

бірінші абзац мынадай мазмұндағы сөйлеммен толықтырылсын:

"ҚК-нің 50-бабының ережелерінің негізінде нақ сол қылмыс үшін белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан бір мезгілде айыруға жол берілмейді.";

екінші абзац төртінші абзац деп есептелсін;

мынадай мазмұндағы екінші және үшінші абзацтармен толықтырылсын:

"Қосымша жазаның осы түрін тағайындай отырып, сот оның өмір бойына тағайындалуы ҚК-нің 50-бабының екінші бөлігінде тікелей көрсетілген қылмыстардың жекелеген санаттары үшін ғана көзделгенін ескеруі тиіс. Аталған тізбеге кірмейтін басқа қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыру, егер қосымша жазаның осы түрі ҚК-нің санкциясында міндетті жаза ретінде көзделсе де тағайындалмайды. Мұндай жағдайларда сот қосымша жазаның осы түрін тағайындаудың жалпы негіздері мен шарттарын басшылыққа алуы тиіс, оларға сәйкес жаза бір жылдан он жылға дейінгі мерзімге тағайындалады.

Егер жиынтыққа кіретін екі және одан да көп қылмыстық құқық бұзушылық бойынша негізгі жазамен қатар белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан айыру түріндегі қосымша жаза белгілі бір мерзімге тағайындалса, онда жазаларды ішінара немесе толық қосу кезінде оның түпкілікті мерзімі немесе мөлшері ҚК-нің Жалпы бөлігінде көзделген жазаның осы түрі үшін ең жоғары мерзімінен немесе мөлшерінен, яғни он жылдан астам бола алмайды.";

13) 23-тармақта:

"шағымдар мен" деген сөздерден кейін "өтінішхаттарды," деген сөздермен толықтырылсын;

үшінші абзацта:

"438 және 459-баптарына" деген сөздер "438-бабына" деген сөздермен ауыстырылсын;

14) 24-тармақтағы "тарапының" деген сөзден кейін "өтінішхаты," деген сөзбен толықтырылсын;

15) 25-тармақтағы "шағымдар мен" деген сөздерден кейін "өтінішхаттарды," деген сөздермен толықтырылсын;

16) 26-тармақта:

бірінші абзацта:

"шағымдар мен" деген сөздерден кейін "өтінішхаттарды," деген сөздермен толықтырылсын;

бірінші абзац мынадай мазмұндағы сөйлеммен толықтырылсын:

"Егер белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан айыру түріндегі қосымша жазаны тағайындау кезінде үкімде лауазымдар немесе қызмет түрлері нақты немесе дұрыс көрсетілмесе, онда жоғары сатыда тұрған сот, егер сотталғанның жағдайын нашарлатпайтын болса, осы қосымша жазаның күшін жоюға не үкімге тиісті түзетулер енгізуге құқылы.";

мынадай мазмұндағы екінші абзацпен толықтырылсын:

"Жазаның жеңілдігіне немесе неғұрлым ауырлығына қарай қылмыстық құқық бұзушылық туралы заңды қолдануға байланысты үкімнің күшін жою жағдайларын қоспағанда, сот үкімнің күші жойылған соң істі жаңадан қараған кезде, егер қосымша жаза алғашқы үкімде тағайындалмаса, қылмыстық құқық бұзушылықтың осы бабы бойынша оны тағайындай алмайды.".

2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, жалпыға міндетті болып табылады және алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы	Ж. Асанов
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьясы, жалпы отырыс хатшысы	Г. Әлмағамбетова

1. Внести в нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 25 июня 2015 года № 4 "О некоторых вопросах назначения уголовного наказания" следующие изменения и дополнения:

1) пункт 4 дополнить абзацем пятым следующего содержания:

"Пределы судебного разбирательства ограничиваются предъявленным обвинением, которое формулируется при составлении обвинительного акта. Обстоятельства, смягчающие и отягчающие ответственность и наказание, включены в содержание обвинения (пункт 4 части третьей статьи 299 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан (далее – УПК)). Следовательно, исходя из требований статьи 340 УПК, установление судом в приговоре наличия отягчающих ответственность обстоятельств, не указанных в обвинительном акте, ухудшает положение подсудимого и является нарушением пределов судебного разбирательства. В то же время разрешение вопроса о признании смягчающими ответственность обстоятельствами не ограничивается пределами обвинения и должно быть основано на фактических обстоятельствах дела, установленных в главном судебном разбирательстве.";

2) в пункт 5 вносятся изменения на государственном языке, текст на русском языке не меняется;

3) в пункте 7:

дополнить абзацем первым следующего содержания:

"Часть вторая и часть третья статьи 55 УК являются самостоятельными основаниями для смягчения наказания и их одновременное применение недопустимо. В случае конкуренции данных норм права при назначении наказания применяется часть третья статьи 55 УК. В этом случае правила части второй статьи 55 УК не учитываются.";

абзацы первый, второй, третий, четвертый, пятый, шестой, седьмой и восьмой считать соответственно абзацами вторым, третьим, четвертым, пятым, шестым, седьмым, восьмым и девятым;

4) в пункте 9 абзац третий дополнить предложением следующего содержания:

"Аналогичные правила об исчислении сроков наказания несовершеннолетнему должны учитываться и при назначении наказания по требованиям части второй или третьей статьи 55 УК.";

5) в пункте 11:

слова "и перевоспитания" исключить;

цифры "65-70" заменить цифрами "65, 66, 67, 68, 69,70";

6) в пункте 12 абзац шестой изложить в следующей редакции:

"При этом лица, освобожденные от отбывания наказания в соответствии со статьей 77 УК в связи с истечением срока давности обвинительного приговора; осужденные условно (статья 63 УК) по истечении срока пробационного контроля, осужденные с применением отсрочки исполнения приговора (статья 74 УК) – по истечении срока отсрочки, если лицо было освобождено от отбывания наказания; либо освобожденные от наказания вследствие стечения тяжелых обстоятельств (часть первая статьи 76 УК), ранее осужденными к лишению свободы не считаются.";

7) в пункте 16 слова "Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан (далее – УПК)" заменить на "УПК";

8) в пункте 18 слова "статьями 476 – 478" заменить словами "статьями 476, 477, 478";

9) пункт 19 дополнить абзацем четвертым следующего содержания:

"Данные положения не распространяются на назначение дополнительного наказания в виде конфискации имущества, основания и условия применения которого определяются содержанием данного наказания в соответствии с требованиями статьи 48 УК.";

10) пункт 20 изложить в следующей редакции:

"20. Конфискация имущества может назначаться только в тех случаях, когда санкция статьи УК, по которой подсудимый признан виновным, предусматривает его в качестве дополнительного наказания. Имущество, подлежащее конфискации, должно быть четко оговорено в резолютивной части приговора. Конфискация может быть обращена лишь на то имущество, которое находилось в собственности осужденного и (или) третьих лиц, добыто преступным путем либо приобретено на средства, добытые преступным путем, а также на имущество, являющееся орудием или средством совершения уголовного правонарушения.

Необходимо учесть, что относимость имущества к предметам конфискации на основании положений части третьей статьи 113 УПК является обстоятельством, входящим в предмет доказывания. В этой связи при решении вопроса о конфискации имущества, в том числе оформленного на третьих лиц, суды в обязательном порядке должны проверять доказательства, которые обосновывают происхождение этого имущества и средств, на которые оно приобретено. Если по делу отсутствуют сведения о преступном характере происхождения имущества либо имущество вообще не установлено, конфискация имущества не назначается, в том числе по статьям Особенной части Уголовного кодекса, предусматривающим обязательное назначение данного вида дополнительного наказания. Применения статьи 55 УК в этом случае не требуется. Принятое судом решение по конфискации имущества во всех случаях должно быть мотивировано в приговоре со ссылкой на наличие или отсутствие оснований, предусмотренных статьей 48 УК.

В случаях, предусмотренных частью третьей статьи 48 УК, суд должен указать в приговоре денежную сумму, подлежащую конфискации, обосновав принятое решение.

Конфискация не может быть обращена на имущество, указанное в части пятой статьи 48 УК с учетом установленных данной нормой правоограничений. В случае, если будет установлен преступный характер происхождения имущества, не подлежащего конфискации по требованиям указанной нормы, в соответствии с положениями части третьей статьи 48 УК подлежит взысканию в доход государства его стоимость в денежном выражении с обоснованием в приговоре принятого решения.

В случае, если санкция статьи Особенной части УК предусматривает конфискацию имущества как обязательное дополнительное наказание, однако преступление совершено лицом в несовершеннолетнем возрасте либо имеет место условное осуждение, то с учетом положений Общей части УК дополнительное наказание в виде конфискации имущества не применяется. Такое решение должно быть мотивировано в описательно-мотивировочной части приговора суда со ссылкой соответственно на статью 48, часть четвертую статьи 63 или статью 81 УК. Ссылки на статью 55 УК в этих случаях не требуется. При неприменении конфискации в указанных случаях установленное у осужденных имущество преступного происхождения, признанное вещественными доказательствами, подлежит обращению в доход государства в порядке части третьей статьи 118 УПК при разрешении судом вопроса о судьбе вещественных доказательств в приговоре. В таком же порядке разрешаются вопросы, если назначение наказания в виде конфискации имущества не предусмотрено санкцией статьи Особенной части УК, однако в ходе производства по делу установлено имущество, связанное с преступлением по основаниям, перечисленным в части первой и части второй статьи 48 УК.";

11) в пункте 21:

в абзаце втором цифры "50" заменить цифрами "49";

дополнить абзацем третьим следующего содержания:

"При назначении данного вида дополнительного наказания суд в представлении вправе ходатайствовать о лишении как одного, так и нескольких наград, званий, классного чина, дипломатического ранга или квалификационного класса (например, при наличии у осужденного квалификационного класса и государственных наград вправе поставить вопрос о лишении только квалификационного класса). Принятое решение должно быть мотивировано в приговоре. Данное положение не распространяется на случаи вынесения приговоров за коррупционные преступления, по которым на основании требований части второй статьи 49 УК суд в обязательном порядке вносит представление Президенту Республики Казахстан о лишении осужденного всех имеющихся у него званий, классов, рангов, чинов, перечисленных в статье 49 УК, и государственных наград.";

12) в пункте 22:

абзац первый дополнить предложением следующего содержания:

"Исходя из положений статьи 50 УК, не допускается назначение лишения права занимать определенные должности и заниматься определенной деятельностью одновременно за одно и то же преступление.";

абзац второй считать абзацем четвертым;

дополнить абзацами вторым и третьим следующего содержания:

"Назначая данный вид дополнительного наказания, суд должен учесть, что его назначение пожизненно предусмотрено только за отдельные категории преступлений, прямо перечисленные в части второй статьи 50 УК. За другие уголовные правонарушения, не входящие в данный перечень, пожизненное лишение права занимать определенные должности или заниматься определенной деятельностью не назначается, даже если данный вид дополнительного наказания предусмотрен в качестве обязательного в санкции статьи УК. В таких случаях суд должен исходить из общих оснований и условий назначения этого вида дополнительного наказания, в соответствии с которыми оно назначается на срок от одного года до десяти лет.

Если по двум и более уголовным правонарушениям, входящим в совокупность, наряду с основным наказанием, назначается на определенный срок дополнительное наказание в виде лишения права занимать определенные должности либо заниматься определенной деятельностью, то окончательный его срок или размер при частичном или полном сложении наказаний не может превышать максимального срока или размера для данного вида наказания, предусмотренного Общей частью УК, то есть, десяти лет.";

13) в пункте 23:

после слов "жалобы и" дополнить словом "ходатайства,";

в абзаце третьем:

слова "статьями 438 и 459" заменить словами "статьей 438";

14) в пункте 24 после слов "а также по" добавить слово "ходатайству,";

15) в пункте 25 после слов "жалобы и" дополнить словом "ходатайства,";

16) в пункте 26:

в абзаце первом:

после слов "жалобы и" дополнить словом "ходатайства,";

абзац первый дополнить предложением следующего содержания:

"Если при назначении дополнительного наказания в виде лишения права занимать определенные должности или заниматься определенной деятельностью в приговоре не конкретизированы либо указаны неточно должности или виды деятельности, суд вышестоящей инстанции вправе отменить это дополнительное наказание или внести в приговор соответствующие уточнения, если при этом не ухудшается положение осужденного.";

дополнить абзацем вторым следующего содержания:

"При новом рассмотрении дела после отмены приговора суд не может назначить дополнительное наказание по этой же статье уголовного правонарушения, если первоначальным приговором оно не назначалось, за исключением случаев отмены приговора за мягкостью наказания или в связи с необходимостью применения закона о более тяжком уголовном правонарушении.".

2. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, является общеобязательным и вводится в действие со дня первого официального опубликования.

Председатель Верховного Суда Республики Казахстан	Ж. АСАНОВ

Судья Верховного Суда Республики Казахстан, секретарь пленарного заседания	Г. АЛЬМАГАМБЕТОВА