ИПС "Әділет"

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 28.03.2023 № 248 қаулысымен.

Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. "Өмір бойы оқу (үздіксіз білім беру) тұжырымдамасын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 8 шілдедегі № 471 қаулысына мынадай өзгеріс енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген Өмір бойы оқу (үздіксіз білім беру) тұжырымдамасы осы қаулыға қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын.

2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі

А. Мамин

	Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 28 желтоқсандағы № 944 қаулысына қосымша

	Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 8 шілдедегі № 471 қаулысымен бекітілген

Өмір бойы оқу (үздіксіз білім беру) тұжырымдамасы

1-бөлім. Паспорт (негізгі параметрлер)

Тұжырымдаманың атауы	Өмір бойы оқу (үздіксіз білім беру) тұжырымдамасы
Әзірлеу үшін негіздеме	Мемлекет басшысының 2020 жылғы 1 қыркүйектегі "Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі" атты Қазақстан халқына Жолдауы; "Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 29 қарашадағы № 790 қаулысына өзгеріс енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 26 ақпандағы № 99 қаулысы
Тұжырымдаманы әзірлеуге жауапты мемлекеттік орган	Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Тұжырымдаманы іске асыруға жауапты мемлекеттік органдар	Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі, Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан Республикасының Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі, Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі, Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі, Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі, Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі, жергілікті атқарушы органдар және басқа да салалық мемлекеттік органдар
Іске асыру мерзімі	2021 – 2025 жылдар

2-бөлім. Ағымдағы жағдайды талдау

Қазақстанның әлемдік экономикаға интеграциялануы еліміздің 2050 жылға қарай озық 30 елдің қатарына ілгерілеуі жолында әлемде болып жатқан түбегейлі өзгерістерге жедел ден қою қажеттігін талап етіп отыр.

Сонымен бірге, цифрландырудың өсуі және қазіргі жаңа өнеркәсіптік революцияға көшу технологиялық жарысты және дәстүрлі салаларда жұмыспен қамтуды қысқартуға ынталандырады, салдарынан халық табысының теңсіздігін одан әрі арттырады.

Дүниежүзілік экономикалық форумның (ДЭФ) сарапшылары автоматтандырудың жаңа толқыны нәтижесінде таяудағы 3-5 жылда 7 миллионнан астам жұмыс орны жоғалады деп болжайды.

Автоматтандыру нәтижесінде алдын ала болжанатын, күнделікті тапсырмаларды қамтитын әрекеттер жойылу қаупіне ұшырайды. Оларға, мысалы, бухгалтерлік есепті жүргізу, көлік құралдарын басқару, өндірістегі біліктілігі төмен функциялар жатады.

Көлік және логистика, өңдеу өнеркәсібі, көтерме және бөлшек сауда, қаржылық және сақтандыру қызметтері сияқты салаларда автоматтандыру тәуекелі жоғары болады.

Жаһандық өзгерістер аясында еңбек ресурстарының құзыреттілігі мен біліктілігіне қойылатын талаптар тек арта түспек, бұл ұлттық еңбек нарығын реттеу саясатын жандандыру және елдің еңбек әлеуетінің сапасын арттыруға және оны тиімді пайдалануға бағытталған білім беру жүйесін жетілдіру қажеттігін негіздейді.

Сонымен қатар, техникалық дағдылардың өзектілік кезеңінің төмендеу үрдісі байқалып, бұл үздіксіз оқыту қажеттігінің артуына алып келді. Егер бұрын техникалық кәсіптік білім беру аясында алған білім біліктілікті арттырмай 10 жылға жететін болса, бүгінде көптеген мамандықтар бойынша дағдылардың өзектілігі 2 жыл бойы ғана сақталады.

Осылайша, технологиялық процестердің өзгеруі және жаңа кәсіптердің пайда болуы жұмыс күшінің мүлдем жаңа дағдылары мен біліктілігін талап етеді, бұл, тиісінше, жас кадрларды даярлау жүйесін жетілдірумен қатар қолданыстағы жұмыс күшінің біліктілігін арттыру үшін үздіксіз білім беруді дамытуды қажет етеді.

Сонымен бірге, ЭЫДҰ талдауына сәйкес Қазақстандағы жұмыс берушілер өз қызметкерлеріне оқытудан өтуді белсенді түрде ұсынбайды. Нәтижесінде Қазақстандағы қызметкерлердің 3,4 %-ы ғана қосымша оқытудан өткен.

Өз кезегінде, Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Ұлттық даму жоспарында айқындалған жалпыұлттық басымдықтардың бірі сапалы білім беру болып табылады. Білім беру саласындағы саясатты іске асырудан күтілетін нәтижелердің бірі – дәстүрлі оқыту бағдарламаларынан білім алушыларды болашаққа дайындауға, дағдылар мен құзыреттерді өмір бойы тұрақты жетілдіруге ынталандыруға өту.

Қазақстанда білім беру саласындағы қолданыстағы заңнамаға сәйкес білім беру саласындағы мемлекеттік саясат қағидаттарының бірі білім берудің бір деңгейінен екіншісіне дәйекті ауысуды білдіретін және оқыту нәтижелерін сақтау, дәйекті өзгерту және тану арқылы көрінетін "деңгейлерінің сабақтастығын қамтамасыз ететін білім беру процесінің үздіксіздігі" болып табылады.

Өмір бойы оқу (үздіксіз білім беру) жасына қарамастан бүкіл халыққа қатысты және формалды, формалды емес және информалды (өздігінен білім алу) білім беруді қамтиды.

Формалды білім беру "мектеп-колледж-ЖОО" циклі шеңберінде пәндер, атап айтқанда, жалпы білім беретін пәндер мазмұнының интеграциясын айқындау, сондай-ақ оқу-тәрбие процесін толассыз стандарттау, жоспарлау және ұйымдастыру арқылы жүзеге асырылады.

Формалды емес білім формалды білім беру бағдарламаларының бөлігі болып табылмайтын ұйымдастырылған оқыту түрлерін қамтиды. Атап айтқанда, біліктілікті арттыру, кәсіптік қайта даярлау бағдарламалары, кәсіптік оқыту бағдарламалары, курстар, дәрістер, семинарлар мен тренингтер, оның ішінде онлайн режимінде өткізілетіндері кіреді. Формалды емес білім беру нәтижелерін тануды білім беру ұйымдары оқытудың жеке траекториясын қалыптастыру мүмкіндігі ретінде жүзеге асырады.

Информалды білім беру – бұл адам өзі жүзеге асыратын оқу, бұл ретте оқу нәтижесін көрсететін құжат берілмейді.

Мектепке дейінгі білімнен жоғары білімге дейінгі білім беру бағыты белгіленген жас кезеңдерінде іске асырылады, сондықтан үздіксіз білім берудің негізгі элементі ересектерге білім беру болып табылады.

Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017 – 2021 жылдарға арналған "Еңбек" мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі – Еңбек бағдарламасы) аясында кәсіптік және техникалық білім беру бойынша кадрлар даярлау жүргізілді. Оқыту кәсіптік білімі жоқ, жұмыссыз және аз қамтылған немесе көп балалы отбасылардан шыққан адамдарға жүргізілді.

2019 жылдан бастап ЖОО-лар формалды емес білім беруді жеке оқыту траекториясын қалыптастыру кезінде оқыту нәтижелерін тану арқылы жүзеге асыруды бастады. Бұдан басқа, 72 ЖОО-да "Күміс университет" бағдарламасын іске асыру басталды. Құрылымдық бөлімшілер құрылып, егде жастағы адамдарды оқыту процесін реттейтін ішкі құжаттар бекітілді. Көптеген ЖОО-лар авторлық курстар әзірлеп, оқу-әдістемелік құралдар дайындады. Жалпы тыңдаушылар саны 2000-ға жуық адамды құрайды.

Осы Тұжырымдаманы әзірлеу кезінде 2018 жылы жүргізілген PIAAC зерттеуінде (Ересек тұрғындардың құзыреттерін бағалау жөніндегі халықаралық бағдарлама) келтірілген статистикалық деректер пайдаланылды.

Мәселен, зерттеу деректеріне сәйкес ересек тұрғындардың (16-65 жас) формалды емес білім беруге қатысу үлесі 17 %-ды құрайды. Бұл ретте әйелдердің қатысу үлесі 20 %-ды, ал ерлердің қатысу үлесі 13,85 %-ды құрады.

Еңбек бағдарламасын іске асыру статистикасы 2017 – 2020 жылдар аралығында қысқа мерзімді оқытуға 188 645 адам жіберілгенін, оның ішінде 173 814 адам оқуды аяқтағанын көрсетеді. 2021 жылдың 7 айының қорытындысы бойынша қысқа мерзімді оқуға 14 227 адам жіберілген, 5095 адам оқуды аяқтап, 2871-і (56,3 %) жұмысқа орналастырылған.

Сондай-ақ Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің Еңбек ресурстарын дамыту орталығының деректері бойынша 2021 жылғы шілдеде skills.enbek.kz қысқа мерзімді онлайн курстарға оқыту порталы іске қосылды. Ресурс білімділік пен кәсіпқойлық деңгейін арттыру, мансаптық өрлеуді ынталандыру және өмір бойы оқу қағидатын ілгерілету үшін құрылған (сайтта 11737 адам тіркелген). Қазіргі уақытта порталда аспаз және аспаздық іс, косметикалық, заңдық және бухгалтерлік қызметтер, құрылыс, қонақ үй мен мейрамхана ісі және ақпараттық технологиялар курстары ұсынылады.

Өмір бойы оқу шеңберінде формалды емес білім беруді дамыту үшін сертификаттаудың толыққанды жүйесін қалыптастыру маңызды болып табылады. Осыған байланысты жұмыс берушілерге формалды емес білім беру нәтижесінде ұсынылған құжаттарды тануға мүмкіндік беретін сертификаттау жүйесін заңнамалық тұрғыдан бекіту жұмыстары жүргізілуде.

"Кәсіптік біліктіліктер туралы" және "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне кәсіптік біліктіліктердің кейбір мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының заңдары жобаларының тұжырымдама жобалары әзірленуде. Бұл құжаттар формалды емес білім беруді дамытуға серпін бермек.

Қазіргі уақытта Қазақстанда жекелеген кәсіптерге біліктілік беруге және растауға қойылатын талаптар әзірленген және пайдаланылуда. Ұлттық біліктілік жүйесі енгізілді. Ұлттық біліктілік шеңбері бекітілді, онда білім берудің 8 деңгейі ұсынылған. Біліктіліктің салалық шеңбері жаңартылды және нақты кәсіптің білімі мен дағдыларын айқындайтын 582 кәсіптік стандарт бекітілді. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының "Атамекен" Ұлттық кәсіпкерлер палатасы (бұдан әрі – Атамекен) техникалық және кәсіптік білім беру мамандарының біліктілігін тәуелсіз сертификаттауды жүзеге асырады. Мамандардың біліктілігін сертификаттау және растау қызметтің реттелетін және реттелмейтін түрлері үшін әртүрлі тәсілдермен жүргізіледі.

Еңбек кодексінің шеңберінде жұмыскерлерді кәсіптік даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру мәселелері қарастырылған. Бұл жұмыс берушілер жұмыскерлердің біліктілігін арттыру үшін жағдай жасауға тиіс екендігін болжайды.

Осы ретте, үздіксіз білім беру саласында мынадай проблемалық мәселелер бар.

Базалық дағдылар деңгейінің төмендеуі.

Күнделікті жаңа білімнің (қаржылық, құқықтық, цифрлық, медициналық салаларда), әлеуметтену дағдыларының (коммуникация, кооперация, сыни ойлау) тапшылығы маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Бұл ересек тұрғындар үшін сауаттылықтың жаңа түрлерін тез игеру бағдарламалары жеткілікті түрде қолжетімді болмауының салдарынан туындайды. Оқу және түсіну, математикалық логика және технологиялық есептерді шеше білу сияқты негізгі құзыреттіліктерді қоса алғанда, әртүрлі құзыреттіліктерді меңгеру өте маңызды болып табылады. Олардың төмен деңгейі немесе болмауы өндірістік процестің және тұтастай экономиканың тиімділігіне кері әсер етеді.

PIAAC зерттеуіне сәйкес Қазақстан азаматтарының шамамен 50 %-ы дағдыларды (функционалдық сауаттылықты) дамытудың екінші деңгейіне ғана жетеді. Яғни, қазақстандықтардың басым бөлігі білімді тек қарабайыр ғана көрсетуді көздейді және инновациялық әлеуеті жоқ. 16-39 жас аралығындағылардың дағдыларын салыстыру 26 жылдан кейін олардың дағдыларының деңгейі 10 %-ға төмендеуі мүмкін екенін көрсетеді. Тиісінше, 40 жастан асқан келесі ұрпақтың біліктілігі төмен болуы мүмкін.

PIAAC жоғары біліммен салыстырмалы түрде жоғары қамтылғанына қарамастан, қазақстандықтардың жас буыны көрсеткен нәтиже ЭЫДҰ елдеріндегі (266 балл) осындай буынға қарағанда жоғары емес (249 балл) екенін көрсетіп отыр. Бұл жоғары білімнің дағдыларға оң әсері болғанмен, Қазақстанда ол ЭЫДҰ-ның басқа елдерінің көпшілігіндегідей әсер бермейтінін көрсетеді.

Сондай-ақ PIAAC деректеріне сәйкес Қазақстан дағдыларды пайдалану индексінің көрсеткіштері ең төменгі (0,40) елдердің қатарында.

Қарқынды дамып келе жатқан цифрлық технологиялар жағдайында заманауи адам формалды білім беруде алған білімі мен дағдыларына қанағаттана алмайды. Дағдыларды үнемі, қарқынды дамыту және пайдалану қажет. Зерттеулер көрсеткендей, жұмыс орнында оларды қарқынды пайдалану байқалатын елдерде жұмыс күшінің өнімділігі жоғары. Орташа алғанда, жұмыста оқу және математика дағдыларын қолдану экономикалық дамыған елдер арасындағы еңбек өнімділігінің барлық түрлерінің жартысына жуығын түсіндіреді.

ЭЫДҰ деректері бойынша PISA нәтижелері PIAAC көрсеткіштерінде де көрініс табады. Бұл төмен деңгейдегі базалық дағдыларды ересек жаста еңсеру қиынға соғатынын білдіреді. Егер ел PISA-да төмен нәтиже көрсетсе, онда болашақта азаматтардың дағдылары да төмен болады, қазіргі төмен нәтижелерді ескерсек, Қазақстан үшін бұл қауіпті дабыл болып табылады.

ЭЫДҰ-ның осындай төмен көрсеткіштерінің себебі халықтың формалды емес білім беруге қатысу деңгейінің төмендігі болып табылады. Мысалы, 4-ші және 5-ші деңгейге жеткен адамдардың 23,5 %-ы формалды емес білім беруге қатысқан, ал 1-ші және одан төмен деңгейге жеткен адамдар арасында олардың үлесі 16,8 %-ды құрайды.

Осылайша, ЭЫДҰ зерттеулері ересек халықтың қомақты үлесі формалды білім алғаннан кейін оқуды тоқтататынын көрсетеді. Тиісінше, қалыптасқан дағдыларынан айырылып, ал жаңа дағдыларды игеру қиынға соғады.

Цифрлық дағдылардың жеткіліксіз деңгейі.

Технологиялар саласындағы екпінді прогресс адамдардың өмір сүру және жұмыс істеу тәсілін өзгертеді. Жасанды интеллект, үлкен деректер және басқа да ақпараттық-коммуникациялық технологиялардағы (бұдан әрі – АКТ) инновациялар өнімділікті арттыруға және жоғары білікті жұмыс орындарын құруға мүмкіндіктер ашуда. Дегенмен, жұмыспен қамту мен өнімділіктің мұндай өсуі, ең алдымен, көбінесе біліктілігі төмен жұмыскерлер орындайтын күнделікті міндеттердің едәуір бөлігі тиесілі кәсіптердегі жұмыс орындарының жоғалуы есебінен болуы мүмкін.

Сондықтан кез келген заманауи адамның маңызды дағдысы жұмыста да, күнделікті өмірде де әдеттегі міндеттерін шешу үшін цифрлық технологияларды пайдалана білу болып табылады. 16-34 жас аралығындағы халықтың 1/5 бөлігі ғана жоғары деңгейдегі цифрлық дағдыларға ие. Бұл ретте Қазақстанда автоматтандыруға жататын жұмыс орындарының саны салыстырмалы түрде жоғары. Осылайша, болашақта жұмыс орындарының 52 %-ы ЭЫДҰ-ның 47 %-ға тең орташа көрсеткішімен салыстырғанда жоғары немесе айтарлықтай автоматтандыру тәуекеліне ұшырайды.

Үздіксіз білім берудің сапасы мен қолжетімділігі.

Қазіргі уақытта ересектерге арналған формалды емес білім беру мазмұнын формалды емес білім беретін ұйымдар айқындайды. ЭЫДҰ деректеріне сәйкес Қазақстанда формалды емес білім беру провайдерлері айтарлықтай алдын ала немесе кейінгі сапа тексеруінен өтпейді. Осыған байланысты ұсынылатын оқытудың сапасы формалды емес білім беру провайдерлері арасында әртүрлі болады.

Сонымен бірге оқыту бағдарламасының сапасы ересектердің оқыту бағдарламаларына қатысу деңгейіне әсер ететін факторлардың бірі болып табылады. Негізгі мақсаты сертификат алу болып табылатын біліктілікті арттыру курстарын формалды өткізу практикаға айналды.

Тағы бір мәселе – үздіксіз білім берудің қолжетімділігі. PIAAC деректері бойынша Қазақстанда ересектер жұмыс жүктелімінің жоғарылығы, сондай-ақ бала күтімі мен отбасылық міндеттер ересектердің оқуға қатысуына негізгі кедергілер деп санайды. Бұл кедергілер тұтастай алғанда орташа ЭЫДҰ елдері бойынша байқалатын кедергілерге ұқсас.

Қазақстандағы формалды емес білім беру қызметтерінің баға диапазоны даярлық бағыты мен мамандыққа байланысты өзгереді. Сонымен бірге, PIAAC зерттеуі көрсеткендей, Қазақстанда халықтың 25 %-ы оқыту курстарының жоғары құнын ересектердің оқуға қатысуына кедергі деп санайды (орташа алғанда ЭЫДҰ елдеріндегі халықтың 16 %-ы осы факторды көрсетеді).

Жұмыс берушілер де өз қызметкерлерінің, әсіресе жекеменшік сектордағы қызметкерлердің дамуына аз қаржы салады. Дамыған елдерде біліктілікті арттыру курстарын ұсынатын кәсіпорындардың үлесі 80 %-ға дейін жетуі мүмкін, ал біздің елімізде бұл көрсеткіш үш есеге дерлік аз.

Ересек адамдардың формалды емес білім алуға тартылу деңгейінің төмендігі.

PIAAC сәйкес білім деңгейі және формалды немесе формалды емес оқуға қатысу – дағдыларды дамытуға әсер ететін маңызды факторлар. Барлық бағаланатын дағдылар әртүрлі деңгейлердегі білім беру ұйымдарында (орта білім, ТжКБ, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім) оқыту кезінде қалыптасады. Алайда оларды қолдау және одан әрі дамыту одан әрі формалды емес оқытумен тікелей байланысты болуы мүмкін. Сондықтан ересек тұрғындардың үздіксіз білім алуға тартылу дәрежесі адами капиталды дамыту индикаторларының бірі болып табылады.

ЭЫДҰ елдерінде ересек тұрғындардың формалды емес білім алуға қатысу көрсеткіші 50 %-дан жоғары. Ал біздің елімізде бұл көрсеткіш үш есе аз.

ЭЫДҰ атап көрсетуінше, ынтаның болмауы біліктілігі төмен адамдар арасында айқын көрінеді және оқуға деген теріс көзқарасқа, оқу нәтижесінде пайда болатын артықшылықтар туралы түсініктің болмауына және қатысуға кедергілерді еңсеру мүмкін емес деген сезімге байланысты болуы мүмкін. Айталық, біліктілігі төмен қызметкерлердің 1,9 %-ы ғана қашықтан білім беру курстарында оқыған және жұмыс орнында қандай да бір ұйымдастырылған оқу сабақтарына немесе жұмыс берушілер өткізетін тренингтерге қатысқан.

Осылайша, функционалдық сауаттылық пен цифрлық дағдылардың төмен деңгейімен қоса формалды емес білім беруге ересек тұрғындардың қатысу үлесінің төмен болуы біліктілігі төмен мамандар санының ұлғаюына алып келуі мүмкін.

Формалды емес білім беру арқылы алынған оқыту нәтижелеріне жұмыс берушілер сенімінің төмен деңгейі.

Үздіксіз білім беру қағидаттарын іске асырудың тиімділігі көп жағдайда жұмыс берушілердің білімге, дағдылар мен құзыреттерге, оның ішінде формалды емес білім беру арқылы алынған, сенім деңгейіне байланысты болады.

Формалды емес білім беру арқылы алынған оқу нәтижелеріне жұмыс берушілер сенімінің төмен деңгейі байқалады.

Бұл формалды емес білім беретін ұйымдар беделінің төмендігіне, сондай-ақ курстар мазмұнының төмен сапасына байланысты болып отыр.

Сондықтан ересектерге формалды емес білім берудің басты проблемасы валидация болып табылады. Бұл ресми құжатсыз формалды емес білім беру нәтижесінде алынған білімнің, машықтар мен дағдылардың жұмысқа орналасу кезінде танылмайтындығын білдіреді. Тиісінше, өз білімін, машықтары мен дағдыларын валидациялау үшін азамат өзінің уақыты мен қаржылық мүмкіндіктеріне зиян келтіре отырып, формалды білім алуға мәжбүр болады.

Әлемдік практика көрсеткендей, ересектерге формалды емес білім беретін ұйымдар арқылы алынған оқу нәтижелерін тануды көп жағдайда кәсіби қауымдастықтар алынған білімді, дағдылар мен құзыреттерді бағалау және тану арқылы жүзеге асырады.

Сонымен қатар, біздің елімізде кейбір кәсіптер бойынша формалды емес білім беру арқылы алынған білімді, дағдыларды валидациялау және тану мемлекеттік органдардың қатаң бақылауымен жүзеге асырылады.

Үздіксіз білім беруді мониторингтеу және статистикалық есепке алу жүйесінің болмауы.

Статистикалық деректерді талдау ересектерге білім беру саласында анық ақпараттың жоқтығын көрсетеді.

2021 жылы білім беру жүйесінде білім беру қызметтерін көрсететін 25 334 ұйым тіркелген. Оның ішінде 19308 ұйым (10910 мектепке дейінгі ұйым, 7440 мектеп, 733 колледж, 150 жоғары оқу орны) формалды білім береді. Қалған 6101 ұйым қосымша білім беру қызметтерін көрсетеді, оның ішінде қысқа мерзімді курстар, біліктілікті арттыру курстары және әртүрлі тренингтер, соның ішінде балаларға арналған тренингтер.

Жергілікті атқарушы органдардың деректері ересектерге формалды емес білім беру қызметтерін ұсынатын ұйымдардың ресми статистикасы жоқ екенін көрсетеді. Тиісінше ересек тұрғындардың формалды емес білім алуға қатысуының статистикалық есебі жүргізілмейді.

Нәтижесінде үздіксіз білім берудің тұтастай алғанда және жеке алғанда формалды емес білімнің даму динамикасын айқындау процесі күрделене түседі.

Әлемде білім деңгейінің жалақыға, жұмыспен қамтуға, ұтқырлыққа әсерін статистикалық байқауларда үздіксіз білім беруді іске асырумен байланысты көрсеткіштер қолданыла бастады. Формалды білім беруден бөлек ересектерді білім берудің әрқилы түрлерімен қамту сияқты индикаторлар енгізілді. Сонымен қатар, білім экономикасына көшу жағдайында ересектерге білім берудің ауқымы, бағыттары, кезеңділігі, нысандары мен түрлері туралы ақпарат өте маңызды болып табылады.

Тәжірибе көрсеткендей, Қазақстанда мұндай ақпарат толық емес және фрагменттік, халықаралық ақпаратпен салыстыруға келмейді. Тиісінше, ересек тұрғындарды оқытудың статистикалық есебі мен мониторингі жүйесін енгізу қажеттігі туындайды.

Тұтастай алғанда, үздіксіз білім беруді дамытудың негізгі үрдістері мыналар болып табылады:

1) формалды және формалды емес білім беруді интеграциялау. Формалды емес білім беру нәтижелерін тану біліктіліктер алудың шарты болып табылады, бұл азаматтарға академиялық кредиттер жинау арқылы формалды білім алуға қол жеткізуге мүмкіндік береді;

2) формалды емес түрде алынған техникалық дағдыларға қойылатын талаптарды арттыратын жаңа технологиялар. Жаңа технологияларды қолдануға негізделген секторларда формалды оқыту технологиялық өзгерістерге және біліктілікті арттыру қажеттігіне сәйкес келмеуі мүмкін. Тиісінше, ересектерге формалды емес білім берудің өзектілігі артады;

3) формалды емес білім беру нәтижелерін тану арқылы еңбек нарығына интеграциялану мүмкіндіктерін беру, бұл барлығына тең мүмкіндіктер беруге ықпал етеді.

3-бөлім. Халықаралық тәжірибе

Қазіргі уақытта әлемнің бірқатар елдерінде өмір бойы оқуды енгізу тәжірибесі жинақталған.

Ересек тұрғындарды үздіксіз біліммен қамту деңгейін арттыру.

Халықтың үздіксіз білім алуға тартылу дәрежесі білім беру парадигмасы ретінде ғана емес, сондай-ақ елдің экономикалық даму деңгейінің көрсеткіші ретінде де қарастырылады. ЮНЕСКО-ға сәйкес (2009 ж.) ересек тұрғындар білім алуының орташа ұзақтығының бір жылға ғана артуы ұзақ мерзімді перспективада экономикалық өсудің 3,7 %-ға ұлғаюын негіздейді.

Осыған байланысты Еуропалық комиссия (2016 ж.) ересек тұрғындардың дағдыларын арттыруға және олардың еңбек нарығының сұраныстарына толық сәйкес келуіне, бағалау жүйесін дамытуға, дағдылар мен біліктілікті, оның ішінде ресми оқу орындарынан тыс алынған дағдылар мен біліктілікті тануға және салыстыруға, талап етілетін дағдыларды анықтауға бағытталған дағдылар бағдарламасын қабылдады.

Осы бағдарламаны іске асыру үшін көптеген Еуропа елдері ересектерді формалды емес біліммен қамтуды арттыру бойынша мемлекеттік шаралар қабылдады. Бұл соңғы 10 жылда, әсіресе Швецияда, Швейцарияда, Данияда және Финляндияда (60-70 %) ересектердің үздіксіз оқытумен қамтылу көрсеткішінің өсуіне алып келді.

Швейцарияда (70 %) қамту көрсеткіштерінің өсуі ересектерге білім беру туралы заңның қабылдануымен негізделген, оның шеңберінде экономика салаларында жұмыс істейтін халықты оқытуға тікелей қаржыландыру көзделген.

Дания Үкіметі (67 %) бұрын алған білімді танудың нормативтік құқықтық базасын енгізді. Бұл азаматтарға формалды емес және информалды оқыту нәтижелерін бағалауға және "Менің құзыреттерімнің картасы" арнайы порталында тіркелетін егжей-тегжейлі сертификат алуға мүмкіндік береді. Алдыңғы оқытудың нәтижелерін есепке алу жүргізіледі, бұдан басқа білім беру ұйымдары кейінгі білім беру деңгейі үшін талап етілетін курстар мен құзыреттерді айқындай алады. Білім беру ұйымдары дағдылар білім беру бағдарламаларына толық сәйкес келген жағдайда сертификат беруге құқылы.

Швецияда (66 %) халықты формалды емес білім берумен қамтудың көшіп-қонушылар мен босқындарды оқыту есебінен өсті. Осы мақсатта мемлекеттік гранттар, әсіресе, тілді оқытуға және кәсіби біліктілікті алуға бағытталған мемлекеттік гранттар бөлінеді.

Финляндия формалды емес білім беруді дамыту жүйесінің мысалы болып табылады, мұнда қамту 65 %-ды құрайды. Формалды емес білім беру білім беру ұйымдары ұсынатын жалпы білім беру мүмкіндіктерінің спектрін қамтиды. Формалды емес білім берудің негізгі аспектілері білім беру бағдарламаларының әртүрлілігі, тұлғаға бағытталған оқыту және еріктілік болып табылады. Финляндияда біліктілік шеңбері жоқ. Сондықтан формалды емес білім беру нәтижелерін тану еңбек нарығының субъектілерімен бірлесіп айқындалған құзыреттерге негізделген. Үздіксіз кәсіптік білім беру саласында үш біліктілік деңгейі ерекшеленеді, олардың сипаттамасы каталогта жинақталған: 52 бастауыш және арнайы кәсіптік пен 300-ден астам жоғары деңгейдегі біліктіліктер.

Франция жұмыс орнында және өздігінен білім алу арқылы алынған біліктіліктерді тәуелсіз бағалау және тану жүйесін дамыту арқылы қамтуды 36 %-ға дейін арттырды. Құзыреттіліктерді (білім мен дағдыларды) тіркеу жүйесі жұмыс істейді, ол жұмыскерлерді кәсібилендіруге ғана емес, сонымен қатар олардың құзыреттілігін кәсіпорын ішінде пайдалануға да бағытталған. Ресми емес оқу орындарында алынған құзыреттіліктерді тану жүзеге асырылады. Нәтижесінде адам тәжірибенің болуы негізінде біліктілік емтихандарын тапсырудан босатылуы мүмкін. Осы құқықты енгізе отырып, Білім министрлігі жұмыстың өзі ресми білім беретін дағдылар мен білім алуға әкелетінін ресми түрде мойындады. Осылайша, Францияда формалды емес білімді растау формалды білім беру мен даярлаудың қолданыстағы жүйесінің бір бөлігіне айналды және адамдарға біліктілік алу үшін балама жолдарды табуға көмектеседі.

АҚШ-та халықтың өмір бойы оқуға деген қызығушылығының артуы үздіксіз білім беру туралы заңның қабылдануымен байланысты болды. Негізінен бұл заң табысы төмен ересек тұрғындардың мектептегі біліміндегі олқылықтарды жоюға бағытталған. Өсудің екінші кезеңі (8,9-дан 59 %-ға дейін) білім беруге мемлекеттік қаржыландырудың азаюының және жоғары білім алуға ниет білдірушілер санының ұлғаюының салдары болып табылады. ЖОО жоғары білім алуға ниет білдірушілердің барлығын қамтамасыз ете алмады. Бұл білім берудің дәстүрлі нысандарын дамыту стратегиясын қашықтан оқытудың пайдасын ескере отырып, қайта қарау қажеттігіне әкелді. Бұдан кейін цифрлық технологиялардың дамуымен АҚШ жүздеген онлайн колледждері мен мыңдаған интернет-курстары бар онлайн білім берудің көшбасшысына айналды. Рейтингтік университеттер әртүрлі қашықтан оқыту бағдарламаларын ұсынады. Мысалы, Бостон университеті бакалавриат және тіпті магистратура бағдарламаларын ұсынса, Беркли Калифорния университеті қашықтан оқытудың барлық құрамдастарының жұмысын үйлестіретін онлайн білім беру ресурстық орталығын құрды. Жеке білім беру орталықтары мен білім беру желілерін қалыптастыра отырып, корпоративтік оқыту кеңінен дамыды. Айталық, Facebook, Google және Microsoft сияқты алыптар онлайн оқытуды ұсынуда.

Осылайша, көптеген елдерде ересек адамдарды қамту көрсеткішінің өсуін қамтамасыз еткен негізгі факторлар арасында мемлекеттің ересектерді оқытуды тікелей қаржыландыруын, сондай-ақ үздіксіз білім беру жүйесін құруды және білім беру ұйымдарынан тыс алынған оқу нәтижелерін тануды бөліп көрсетуге болады.

Дағдыларды дамыту.

Сарапшылардың пікірінше, дағдылар экономикалық өсуді ынталандырады және халықтың әртүрлі топтары арасында экономикалық пайданың қалай бөлінетініне әсер етеді. Ересектердің көп бөлігі дағдыларды меңгеруде табысқа жете алмаған қоғамда жаңа технологияларды енгізу қиын. Сондықтан дамыған елдерде дағдыларды жаңарту мәселесіне ерекше көңіл бөлінеді.

ЭЫДҰ дайындаған Ұлттық дағдылар стратегиясының негізінде Еуропа елдерінің көпшілігінде дағдылар стратегиялары әзірленді.

Стратегия ересектерге, әсіресе біліктілігі төмен адамдарға арналған білім беру аясын кеңейтуге, жұмыс берушілерді ынталандыруға, дағдыларды ұсыну жүйесін басқару құрылымдарын жетілдіруге және цифрлық дағдыларды меңгеруге ашық қол жеткізуге бағытталған. Сондай-ақ әйелдердің жаңа дағдыларды меңгеруіне, қарттарды қайта оқытуға және еңбекке ерекше медициналық көрсетілімдері бар адамдарға жұмыс істеуге көмектесуге баса назар аударылады.

Дамыған елдерде біліктілікті арттырудың маңызды стратегиялық бағыты ересектерге арналған білім беру бағдарламаларын мемлекеттік қаржыландыру болып табылады. Еуропа елдерінде бір бюджеттік қолдау алушыға шаққандағы қаржыландыру көлемі бағдарлама түріне байланысты 500-ден 1500 еуроға дейін құрауы мүмкін.

Мысалы, Германияда оқу ваучері қолданылады. Жұмыс берушілер жыл сайын әрқайсысы 500 евроға дейін 20 ваучер ала алады, бұл персоналды оқыту шығыстарының 50 %-ын жабады. Жылдық табысы төмен қызметкерлер арасында бөлінетін сыйлықақылар да бар. Бұдан қоса, қысқа мерзімді курстарда оқитын жұмыскерлердің жалақысын сақтау қамтамасыз етіледі.

Осыған ұқсас тәсіл Сингапурде де қолданылады, мұнда да жұмыскерлерге кәсіптік құзыреттерін арттыру үшін қаржы қаражатын бөлу жүзеге асырылады. Сонымен қатар, жұмыскердің болмаған кезеңі үшін ұйымдардың өтемақы төлеу мүмкіндігі көзделген. Бұл жаңа дағдыларға оқытылған жұмыскердің жұмыс орнына қайта оралуына мүдделі болатынын білдіреді. Бұл бағдарламада зейнеталды жастағы адамдарға басты орын берілген.

Францияда өзінің кәсіптік қызметін бастайтын әрбір адам үшін жеке оқу белсенділігі шоттарының жүйесі іске қосылған.

Данияда барлық білім беру бағдарламалары туралы ақпаратты және еңбек нарығы туралы өзекті деректерді қамтитын электрондық анықтамалық портал жұмыс істейді. Бұл порталдың нысаналы топтары елдің барлық азаматтары болып табылады. Порталдың көмегімен ересектердің қажеттіліктерін оңтайлы түрде қамтамасыз ететін білім беру бағдарламасы мен ұйымды дербес таңдауға болады.

Корея Республикасында жақсы құрылымдалған және барлығына ашық академиялық кредиттердің банктік жүйесі бар. Ол адамға кез келген уақытта және кез келген жерде, сондай-ақ кез келген жылдамдықпен оқуға мүмкіндік береді, өйткені сынақ академиялық кредиттермен жүреді. Қазіргі уақытта бұл жүйеге әртүрлі типтегі 495 білім беру мекемесі кіреді. Бұл университеттермен (129) және колледждермен (100) шарттар бойынша жұмыс істейтін үздіксіз білім беру орталықтары, колледждер (34), жеке кәсіптік институттар (65), техникалық жеке институттар (38), әскери мектептер (27) және басқалары. ЖОО бағдарламаларын әртүрлі жастағы 360 мың, оның ішінде зейнет жасындағы білім алушылар игеруде. Бакалаврларды даярлау 24, магистрлерді даярлау 14 бағыт бойынша жүргізіледі.

Еңбек өнімділігі жоғары елдерде қолжетімді білім беру нысандарының алуантүрлілігі, мемлекеттік қолдаудың әртүрлі құралдары және икемді білім беру траекториялары халыққа дағдыларды тұрақты негізде жаңартуды жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Формалды емес білім беру арқылы алынған оқыту нәтижелерін тану жүйесі.

Норвегия мен Люксембургте біліктіліктерді тәуелсіз бағалау, оның ішінде сертификаттарды есепке алу және жұмыс орнында алынған формалды емес оқытуды тану қалыптастырылған.

Аустралияда кәсіптік және жоғары білімнің барлық біліктіліктерін қамтитын ұлттық біліктілік шеңбері бар. Бағалаушылар институты құрылған, олар адамның алдыңғы оқу, еңбек қызметі кезінде және өмір бойы өз қызметінің нәтижесінде нені үйренгенін айқындайды. Бағалау әдістеріне әңгімелесу, нақты немесе имитациялық жұмыс ортасында жұмыстың орындалуын байқау кіреді. Шешім шығару кезінде үшінші тұлғалар ұсынатын, нақты біліктілік шеңберінде оқыту нәтижелерін растайтын құжаттар, сондай-ақ портфолио ескеріледі. Егер көрсетілетін нәтижелер толық біліктілік талаптарына сәйкес келмесе, адамға жеке оқыту бағдарламасы ұсынылады.

Осыған ұқсас жүйе Шотландияда да бар. Шотландияда кредиттер мен біліктіліктер жүйесі деңгейлердің құрылымы түрінде оқуды бағалаудың стандартты бірлігі болып табылады. Жүйе барлық негізгі шотландтық біліктіліктерді, оның ішінде ересектерге қолжетімділерін де қамтиды. Ол біліктіліктер арасындағы өзара байланысты көрсетеді және азаматтарға өздерінің оқу және мансаптық мақсаттарына қол жеткізудегі прогресті жоспарлауға мүмкіндік береді. Алдыңғы оқуды тану рәсімі біліктілігі үшін балл беруде немесе қабылдау процесінде (білім беру және оқу курстарына түсушілерді бағалау үшін, сондай-ақ курстық бірліктерден босатуды ұсыну үшін) қолданылады.

Ұлыбританияда 200-ге жуық біліктілік беру ұйымы тіркелген.

Люксембург пен Германияда өнеркәсіптік, сауда және қолөнер палаталары түлектердің біліктілігін бағалауды және кәсіптік дағдыларды сертификаттауды жүзеге асырады.

Ресейде формалды білім беру аясында немесе одан тыс алынғанына қарамастан, құзыреттер мен біліктіліктерді сертификаттау нысанында танудың әзірленген тетіктері бар.

Осылайша, шет елдердің тәжірибесі үздіксіз білім беруді толыққанды енгізу үшін өмір бойы оқытуды іске асырудың ұлттық пайымын (моделін), оның ішінде формалды емес білім беру сияқты алдыңғы білім беру деңгейінің дағдылары мен құзыреттерінің де нәтижелерін тану тетіктерін, сондай-ақ сәйкестікті растау және біліктілік беру тәртібін әзірлеу қажет екенін көрсетеді.

Үздіксіз білім берудің мониторингі және статистикалық есепке алу жүйесін дамыту.

Көптеген елдерде халықтың үздіксіз білім алуға қатысуын талдау әртүрлі ресми ұйымдар жүргізетін статистикалық деректер негізінде жүзеге асырылады және міндетті болып табылады. Мысалы, Еуропалық Одақта Еуростат 35 елді қамтитын еңбекке қабілетті жастағы (15 жас және одан жоғары) халықты міндетті жалпыеуропалық зерттеуді іске асырады. Зерттеу жұмыс күшінің сауалнамасынан, ересектердің білімі туралы сауалнамадан және үздіксіз кәсіптік білім беру мен оқыту туралы сауалнамадан тұрады. Зерттеу нәтижесі ересектердің үздіксіз білім алуға қатысуы мен көзқарасы және осы саладағы мемлекеттік саясаттың тиімділігі туралы ақпарат болып табылады.

АҚШ-та Статистика бюросы 20 жастан және одан асқан еңбек жасындағы тұрғындарға зерттеу жүргізеді, олардың параметрлерінің бірі ересектердің үздіксіз білім алуға қатысуы және білім деңгейінің жұмысқа орналасу деңгейіне әсері болып табылады.

Ресейде үздіксіз білім беруді зерделеу бойынша зерттеулер жүргізіледі. Атап айтқанда, экономикалық жағдай мен халықтың денсаулығына ресейлік мониторинг жүргізіледі. Осы мониторинг шеңберінде кәсіпорындар мен ұйымдардың жұмыскерлерін қосымша кәсіптік білім беру бағдарламалары бойынша оқытуға статистикалық байқау жүргізіледі, сондай-ақ үздіксіз білім берудің әрқилы түрлеріне қатысатын 15 жастан 72 жасқа дейінгі адамдарды іріктеп байқау өткізіледі.

Осылайша, халықаралық тәжірибе мониторинг пен статистикалық есепке алу жүйесінің болуы үздіксіз кәсіптік даму процесіне тартылған халықтың санаты мен үлесін айқындауға, еңбек ресурстарының болжамды есебін жасауға, сондай-ақ ел экономикасының дамуына және тұтастай халықтың әл-ауқатына әсерін айқындауға мүмкіндік беретіндігін көрсетеді. Сондай-ақ үздіксіз білім беру жүйесін қаржыландыру тетіктерін дамытудың маңыздылығын көрсетеді.

4-бөлім. Үздіксіз білім беру жүйесінің даму пайымы

Ел тұрғындарын формалды және формалды емес білім берумен қамтамасыз ететін үздіксіз білім беру жүйесі құрылады. Жүйенің негізгі құралдарының бірі өмір бойы алынған оқу нәтижелерін валидациялау үшін формалды емес білім беру нәтижелерін тану, сондай-ақ оқу жетістіктерін тану және растау үшін кредиттік және кредиттік емес оқудың жинақтау жүйесін (банк) енгізу болады.

Бұл ретте, цифрлық құзыреттер барлық кәсіптік стандарттардың міндетті элементіне айналады.

5-бөлім. Үздіксіз білім беруді дамытудың негізгі қағидаттары мен тәсілдері

Үздіксіз білім беруді дамытудың негізгі қағидаттары:

үздіксіз білім беру арқылы оқытудың жеке траекториясын еркін таңдау және дағдылар мен құзыреттер алу;

жеке адамның қажеттіліктеріне сәйкес формалды және формалды емес білім алудың барлық нысандарының келісімділігі мен толықтырылуы;

еңбек ресурстарының ұтқырлығы – қызмет бейінін ауыстыру және әртүрлі бағыттар бойынша бір мезгілде кәсіптік білім алу мүмкіндігі;

әртүрлі институттар – мемлекет, білім беру ұйымдары, бизнес және азаматтар арасындағы өмір бойы оқу жүйесін қамтамасыз ету жөніндегі өзара іс-қимыл;

формалды және формалды емес білім беру шеңберіндегі білім беру бағдарламаларының түріне қарамастан оқыту нәтижелерінің тең құндылығы.

Негізгі тәсілдер:

формалды емес оқыту нәтижелерін қаржыландыру және тану тетіктерін қоса алғанда, үздіксіз білім беру жүйесін дамыту;

дағдыларды дамыту арқылы еңбек ресурстарының әлеуетін арттыру;

тәжірибе, білім, көрсетілген білімдер мен дағдылар негізінде біліктілік пен дағдыны тану тәртібін регламенттейтін сертификаттау моделін қалыптастыру;

халықты формалды емес біліммен қамтуды қамтамасыз ету;

азаматтардың цифрлық құзыреттерін арттыру.

5.1. Формалды емес оқыту нәтижелерін қаржыландыру және тану тетіктерін қоса алғанда, үздіксіз білім беру жүйесін дамыту.

Ересек тұрғындарды өмір бойы оқыту қазіргі кәсіптік құзыреттерге жаңаларын қосуды көздейтін, сондай-ақ формалды емес білім беру нәтижелерін тануға мүмкіндік беретін кредиттік (жинақтаушы) білім беру жүйесінің табысты тәжірибесіне негізделетін болады.

Мазмұндық сабақтастықты сақтау арқылы білім беру деңгейлерінің вертикалды интеграциясын және білім беру құрылымдарын көлденең үйлестіруді қамтамасыз етуге бағытталған жұмыстар жүргізілетін болады.

Вертикалды интеграция адамға кәсіптік білім берудің сатылары мен деңгейлері бойынша: білікті жұмысшы – орта буын маманы – бакалавр (қолданбалы бакалавриат) – бакалавр – магистр және PhD докторы схемасы бойынша ілгерілете отырып, "жоғарыға" қарай білім беру траекториясы бойынша оқуға мүмкіндік береді

Бiлiм берудiң барлық деңгейлерi мен кезеңдерiнде дағдылар мен құзыретті өлшеу мен бағалаудың бiріздендірілген бiрлiгiн енгiзуге негiзделген үздіксіз бiлiм беру академиялық кредиттерінің бiрыңғай жүйесi құрылатын болады.

Көлденең үйлестіру кәсіптік қызметтің кез келген сатысында, кез келген білім деңгейі негізінде біліктілікті арттыруға мүмкіндік береді. Бұған қоса, қажет болған жағдайда, білім беруді жалғастырып қана қоймай, кадрларды қайта даярлау жүйесінің, оның ішінде формалды емес білім беру нысанының қызметтерін пайдалана отырып, оның бейінін өзгертуге мүмкіндік береді.

Осы мақсаттарда Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігімен бірлесіп, формалды емес білім беруді тану тетігін қамтамасыз етуді жүзеге асыру үшін Ұлттық біліктілік шеңберінің өзектілендірілген жобасын әзірлейді.

Оқу жетістіктерін сырттай бағалау және құзыреттердің колледж түлектерінің кәсіптік стандарттарына сәйкестігін айқындау біліктілік пен дағдыларды тану арқылы жүзеге асырылады.

Сондай-ақ кәсіптік білім беруді дамыту мақсатында кәсіптік стандарттарды және жұмыс берушімен келісілген KAZCVET кредиттерінің санын пайдалана отырып, техникалық және кәсіптік білім мамандықтарының жіктеуіші негізінде әзірленген Ұлттық және салалық біліктілік шеңберінің белгілі бір деңгейіндегі жұмыскер орындайтын еңбек функциялары (міндетті және қосымша), кәсіптік міндеттер, дағдылар мен білімдер сипатталатын болады. Онда біліктіліктер бойынша функционалдық құзырет картасы пайдаланылады.

Техникалық және кәсіптік білім беруде формалды және формалды емес білім беру нәтижелерін тану, беру және жинақтау ECVET қағидаттары мен әдістемесіне негізделетін болады.

Барлық деңгейлер мен сатыларда микробіліктіліктер алу, нано-оқыту нәтижелерін ("Nanodegree"/"Нанодеңгей") есепке алу мүмкіндігі іске асырылады, бұл қысқа мерзімде қажетті кәсіптік дағдыларды меңгеруге, оқытудың өзіндік жеке траекториясын құруға және білімдегі олқылықтарды жоюға мүмкіндік береді.

Сондай-ақ азаматтарға оқытудың әртүрлі нысандары арқылы білім, дағдылар мен құзыреттер, оның ішінде жаппай ашық онлайн курстар (бұдан әрі – ЖАОК) арқылы алу мүмкіндігі берілетін болады. Coursera, edX, Udacity және Khan Academy сияқты әлемдік ЖАОК провайдерлері ұсынатын әртүрлі тақырыптары бар, олар еркін оқу кестесін ұсынады және халықтың қалың топтары үшін қолжетімді. ЖОО ЖАОК әзірлеп, онлайн білім беру қызметтерін көрсетеді. Халықтың қалың топтарының онлайн оқуға қолжетімділігін қамтамасыз ету үшін қолданыстағы платформалар интеграцияланып, электрондық куәліктер беруге қайта бағдарланады.

Қысқа мерзімді курстар арқылы алынған сертификаттар мен кредиттер "Stackable degree" (өрістетілетін дәрежелерге) ауыстырылады.

Жұмыс берушілердің талаптары мен түлектердің біліктілігі арасындағы алшақтықты қысқарту мақсатында нақты сектор компанияларымен (ұйымдарымен, кәсіпорындарымен) әріптестікте жоғары оқу орындары, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдары, сондай-ақ оқу орталықтары ұсынатын қысқа мерзімді курстар спектрі кеңейтілетін болады. Бұдан басқа, колледждер базасында жұмыс істеп жүрген жұмыскерлердің біліктілігін арттыру үшін құзырет орталықтары одан әрі дамытылатын болады.

"Күміс университеттер" моделін дамыту үшін білім беру ұйымдары оларды енгізу, атап айтқанда оқу-әдістемелік құралдарды, курстар бағдарламаларын және курстарды ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету мен қолдау тетіктерін әзірлеу жөніндегі шаралар қабылдайтын болады.

5.2. Дағдыларды дамыту.

Корпоративтік университеттер мен кәсіпорындардың оқу-курстары комбинаттары сияқты өнеркәсіптік компаниялардың біліктілігін арттырудың корпоративтік құрылымдары дамитын болады.

Өңірлерде жұмыс траекториясын кеңейтуге ықпал ететін оқу бағдарламаларын іске асыру жөніндегі шаралар қабылданады. Бұл ересектерді еңбек нарығында неғұрлым сұранысқа ие мамандықтарға оқытуға мүмкіндік береді.

Озық халықаралық тәжірибені, өңірлік және салалық ерекшеліктер мен еңбек ресурстарына қажеттілікті ескере отырып, өмір бойы білім беру жүйесін тиімді қаржыландыру тетіктері (мемлекеттік, мемлекеттік емес) әзірленеді.

Кәсіптік стандарттар негізінде белгілі бір кәсіптер тобы бойынша кәсіптік дағдылардың бірыңғай тізбесін қалыптастыруға мүмкіндік беретін, сондай-ақ техникалық және кәсіптік, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын, онлайн курстарды әзірлеу мен жаңарту үшін шарт болатын дағдылар анықтамалығы әзірленеді.

Бұдан басқа, оқытуды қажет ететін жұмыссыз азаматтар мен біліктілігі төмен жалдамалы жұмыскерлер үшін еңбек нарығында сұранысқа ие біліктілік пен дағдылар бойынша қысқа мерзімді курстарды ұйымдастыру бойынша жұмыс жалғасатын болады.

5.3. Біліктілік пен дағдыларды сертификаттау және тану жүйесін дамыту.

Қазіргі таңда Қазақстанда біліктілік пен дағдыларды тану тәртібін реттейтін нормативтік құқықтық база жоқ. Осыған байланысты ұлттық біліктілік жүйесінің заңнамалық негізін салу жоспарлануда.

Осылайша, тәжірибе, білім, көрсетілетін білімдер мен дағдылар негізінде біліктілік пен дағдыларды тану тәртібін регламенттейтін орнықты және транспарентті ұлттық модель қалыптасады.

Біліктілік пен дағдыларды танудың қолданылатын тәсілі реттелетін және реттелмейтін кәсіптер үшін әртүрлі болады. Салалық мемлекеттік органдар атынан мемлекет реттелетін кәсіптер бойынша сапа мен біліктілікке сәйкестіктің негізгі кепілі болады, ал реттелмейтін кәсіптер бойынша негізін саланың жұмыс берушілері тарапынан сенім құрайтын нарықтық тетік қолданылатын болады.

Сертификаттау орталықтарының жұмыс тәртібі, оның ішінде еңбек нарығының өзекті талаптарына сәйкестігі, біліктілік пен дағдыларды тану кезінде бүкпесіздік пен объективтілікті қамтамасыз ету регламенттелетін болады.

Кәсіптік стандарттарды, ұлттық және салалық біліктілік шеңберлерін біліктілік шеңберін қолдану ұлттық біліктілік жүйесінің толыққанды жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін біліктілік пен дағдыларды растау тетіктерімен интеграцияланатын болады. Нәтижесінде мамандардың біліктілік деңгейінің еңбек нарығындағы жұмыс берушілердің заманауи талаптарына сәйкестігін анықтауға және қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін жүйе құрылады.

5.4. Ақпараттық жұмыс және үздіксіз білім беру статистикасы мен мониторингін енгізу арқылы халықты формалды емес білім берумен қамтуды кеңейту.

Формалды емес білім берудің нәтижелерін мойындау ересек халықты қамтуды арттырудың маңызды аспектілерінің бірі болып табылады.

Сонымен қатар, формалды емес білім беруді ересектер арасында кеңінен насихиттау бойынша көп жұмыс істеу керек.

Барынша қамту мақсатында ақпараттық сүйемелдеу жүйесі ұсынылатын болады. Медиажоспар әзірленіп, оның аясында телевизия мен радиода, сондай-ақ әлеуметтік желілердегі парақшаларда жариялау үшін материалдар дайындалады. Сондай-ақ көшпелі ақпараттық сессияларды ұйымдастыру жоспарлануда. Бұл бағытта жастар өкілдері фокус-топ болып табылады, өйткені олар еңбек нарығындағы турбуленттілік әсеріне барынша бейім. Осыған байланысты өңірлерде жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп, сондай-ақ үкіметтік емес ұйымдарды тарта отырып, білім беру ұйымдарының базасында өмір бойы білім берудің артықшылықтарын түсіндіру жөніндегі фокус-топтар құрылатын болады.

Жұмыс істеп тұрған комьюнити-орталықтардың негізінде кең көлемдегі насихат жұмыстарын жүргізетін бастамашыл топтар құрылады.

Сонымен қатар, білім беру ұйымдары мен формалды емес білім беру провайдерлері жергілікті атқарушы органдардың қолдауымен азаматтарға өз бетінше еңбек қызметін жүргізуге мүмкіндік беретін дағдылар мен құзыреттерді алу, сондай-ақ тиісті білім деңгейіне қол жеткізу үшін микробіліктілік пен нано-оқытудың артықшылықтары туралы әртүрлі мастер-кластарды, вебинарлар мен семинарларды өтеусіз негізде өткізетін болады.

Сондай-ақ формалды емес білім беруді, әсіресе әлеуметтік жағынан осал азаматтар арасында кеңінен насихаттауға бағытталған шараларды қабылдау аса маңызды.

Үздіксіз білім берудің статистикасы мен мониторингін енгізу бойынша жоспарлы түрде жұмыс жүргізуге тура келеді. Бұл өмір бойы білім берумен айналысатын, атап айтқанда, формалды емес білім беру қызметтерін ұсынатын ұйымдар санын, сондай-ақ халықты қамту үлесін, оның ішінде облыстар, қалалар және ауылдар, гендерлік шығу тегі, әлеуметтік мәртебесі бөлінісінде айқындауға мүмкіндік береді.

Формалды емес білім беру деңгейі мен сапасы бойынша халық арасында сауалнама жүргізу арқылы үздіксіз білім беру мониторингі жүргізілетін болады. Бұл формалды емес білім беру қызметтерінің ауқымы мен бағыттарын, сондай-ақ формалды емес білім алуға және дағдыларды дамытуға ынталандыратын факторларды айқындауға мүмкіндік береді.

5.5. Азаматтардың цифрлық құзыреттерін арттыру.

IT саласына арналған кәсіптік стандарттарды әзірлеу және өзектілендіру бойынша жұмыс жалғасады, олардың негізінде инновациялық білім беру бағдарламалары әзірленеді.

ІТ мектептерін дамыту маңызды мәселе болып табылады, сондықтан ақпараттық технологияларды тереңдетіп оқытатын мектептерді дамыту бойынша жұмыс жалғасатын болады.

Карантиндік кезеңде онлайн көрсетілетін қызметтер ең танымал болып келеді. Әлеуметтік оқшаулану жағдайында бола отырып, қазақстандықтар кәсіптік әлеуетті де, сол сияқты өзін-өзі дамытуды да арттыру үшін әртүрлі жаттықтырушылар мен сарапшылардың қызметтерін белсенді пайдалана бастады. Осыған байланысты жаңа еңбек жағдайларына бейімделу үшін онлайн оқыту бойынша ұлттық сарапшылар мен жаттықтырушылар пулы құрылатын болады.

Жоғары оқу орындары геймификация және дербестендіру арқылы бейімделген оқу процесін қамтамасыз ететін интеграцияланған білім беру платформаларын жасайды.

Ересек тұрғындардың цифрлық сауаттылығын арттыру мақсатында базалық цифрлық сауаттылық және цифрлық технологияларды (негізгі цифрлық және медиа дағдылар, ақпараттық қауіпсіздік дағдылары, Egov пайдалану бойынша және т.б.) танымал ету курстары ұйымдастырылады.

Азаматтардың цифрлық құзыреттерін арттыру ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласында кадрлар даярлау, қайта даярлау және микробіліктілік алу жүйесі арқылы жалғасады.

Цифрлық құзыреттер барлық кәсіптік стандарттардың міндетті элементі болады.

IT-компаниялармен бірлесіп дуалды оқыту жүйесін енгізу, цифрлық білім беретін ұйымдар желісін дамыту тетіктерін әзірлеу, сондай-ақ ЖОО мен IT-компаниялардың консорциумдарын құру бойынша жұмыс жүргізілетін болады.

Әрбір өңірде "Astana Hub" халықаралық технопаркі" корпоративтік қорымен бірлесіп технопарктер, инкубаторлар немесе акселераторлар базасында IT-мамандарды даярлау жүзеге асырылатын болады. Бұл бағытта тегін акселерация, инкубация, онлайн тәлімгерлік бағдарламалары және треккер мектептер (жобаларды идея кезеңінен бастап дайын бизнеске дейін алып жүретін тәлімгерлерді дайындауға бағытталған оқыту курстары) іске асырылатын болады.

Халықтың барлық санаттары үшін білімнің барлық деңгейлерінде ұлттық стандарттармен және сертификаттаумен, жұмсақ дағдыларды ("soft skills") дамытумен байланысты мемлекеттік және орыс тілдеріндегі оқыту ресурстары мен бағдарламаларының барынша көп санына стационарлық және мобильді құрылғылардан қолжетімділік қамтамасыз етіледі.

Сондай-ақ "Азаматтарға арналған үкімет" мемлекеттік корпорациясы" КеАҚ-ның ауыл және қала халқына қызметтер көрсету бөлімдерінде халықты электрондық мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді алуға оқыту жұмыстары жалғасады.

Жаңа жоғары технологиялық ортада жұмыскерлердің цифрлық дағдыларына деген қажеттілікті толықтыру шаралары қабылданатын болады.

Өздігінен үздіксіз білім алуға және біліктілігін арттыруға, оның ішінде электрондық еңбек биржасының бірыңғай білім беру порталы арқылы жағдай жасалған.

6-бөлім. Нысаналы индикаторлар және күтілетін нәтижелер

2025 жылға қарай нысаналы индикаторлар:

1) PIAAC зерттеуінің нәтижелері бойынша ересек тұрғындардың дағдыларын бағалау: оқу және математикалық дағдылардың 2-деңгейіне жеткен халықтың үлесі 70 %-ды құрайды;

2) еңбекке қабілетті халықты формалды емес біліммен қамту 17 %-дан 40 %-ға дейін артады;

3) 6-74 жас аралығындағы халықтың цифрлық сауаттылық деңгейі 86,5 %-ды құрайды;

2025 жылға қарай күтілетін негізгі нәтижелер:

1) алдыңғы білім беру деңгейінің дағдылары мен құзыреттерін, сондай-ақ формалды емес білім беру нәтижелерін ескеретін жинақтаушы жүйені енгізу арқылы ересек тұрғындарды өмір бойы оқыту жүйесінің жұмыс істеуі;

2) халықтың формалды емес білім берудің көрсетілетін қызметтері спектрімен және сапасымен қанағаттану деңгейі 50 %-ды құрайды.

Өмір бойы оқу (үздіксіз білім
беру) тұжырымдамасына
қосымша

Өмір бойы оқу (үздіксіз білім беру) тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары

1	2	3	4	5
Р/с №	Реформалардың/негізгі іс-шаралардың атауы	Аяқтау нысаны	Орындау мерзімдері	Жауапты орындаушылар
1-нысаналы индикатор. PIAAC зерттеуінің нәтижелері бойынша ересек тұрғындардың дағдыларын бағалау: оқу және математикалық дағдылардың 2-деңгейіне жеткен тұрғындардың үлесі 2025 жылы 70 %-ды құрайды.
Формалды емес білім беру нәтижелерін тану тетіктерін қоса алғанда, үздіксіз білім беру жүйесін дамыту
1.	Нақты сектор компанияларымен әріптестікте қысқа мерзімді курстардың ауқымын кеңейту	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	2022 жылғы желтоқсан	БҒМ
2.	Формалды және формалды емес білім беруді тану тетігін қамтамасыз ету үшін ұлттық біліктілік шеңберін өзектілендіру	Әлеуметтік әріптестік пен әлеуметтік және еңбек қатынастарын реттеу жөніндегі республикалық үшжақты комиссияның хаттамасы	2023 жылғы маусым	БҒМ, Еңбекмині
3.	Озық халықаралық тәжірибені, өңірлік және салалық ерекшеліктер мен еңбек ресурстарына қажеттілікті ескере	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	2022 жылғы декабрь	БҒМ, ҰЭМ, Қаржымині, Еңбекмині, ДСМ, ИИДМ, АШМ,
	отырып, үздіксіз білім беру жүйесі қаржыландырудың тиімді тетіктерін әзірлеу			ЦДИАӨМ, ЖАО, мүдделі мемлекеттік органдар, "Атамекен" (келісу бойынша)
4.	"Күміс университеттер" моделін дамыту	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	2022 жылғы желтоқсан	БҒМ
Дағдыларды дамыту
5.	Индустриялық компаниялардың біліктілігін арттырудың корпоративтік құрылымдарын (корпоративтік университеттер мен кәсіпорындардың оқу-курстық комбинаттары) дамыту	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	2022 жылғы қыркүйек 2023 жылғы желтоқсан	БҒМ, Еңбекмині, ДСМ, ИИДМ, АШМ, ЦДИАӨМ, ЖАО, мүдделі мемлекеттік органдар, "Атамекен" (келісу бойынша)
6.	Электрондық куәліктерді бере отырып, ЖОО-лардың ЖАОК іске асыру	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	2025 жылғы желтоқсан	БҒМ
7.	Оқуға және жұмысқа орналасуға мұқтаж адамдар санатының құзыретін арттыруға бағытталған оқыту бағдарламаларын іске асыру	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	2022 жылғы желтоқсан 2025 жылғы қыркүйек	БҒМ, Еңбекмині ЖАО, мүдделі мемлекеттік органдар, "Атамекен" (келісу бойынша)
Сертификаттау және біліктілік пен дағдыларды тану жүйесін дамыту
8.	"Кәсіптік біліктіліктер туралы" және "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне кәсіптік біліктіліктердің мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының заңдары жобаларының тұжырымдамаларын әзірлеу	"Кәсіптік біліктіліктер туралы" және "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне кәсіптік біліктіліктердің кейбір мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы заңдары жобаларының тұжырымдамалары	2022 жылғы қаңтар	Еңбекмині, мүдделі мемлекеттік
8.				органдар, "Атамекен" (келісу бойынша)
9.	"Кәсіптік біліктіліктер туралы" және "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне кәсіптік біліктіліктердің кейбір мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы заңдарының жобаларын әзірлеу	Қазақстан Республикасы Заңының жобасы	2022 жылғы тамыз	Еңбекмині, мүдделі мемлекеттік органдар, "Атамекен" (келісу бойынша)
2-нысаналы индикатор. Еңбекке қабілетті халықты формалды емес білім берумен қамту 17 %-дан 40 %-ға дейін артады: 2021 ж. – 17 %, 2022 ж. – 25 %, 2023 ж. – 30 %, 2024 ж. – 35 %, 2025 ж. – 40 %.
Ақпараттық жұмыс және өмір бойы білім беру статистикасы мен мониторингін енгізу арқылы халықты формалды емес білім берумен қамтуды кеңейту
10.	Халықты формалды емес білім берудің артықшылықтары туралы, оның ішінде танымал әлеуметтік желілер арқылы ақпараттық жариялау жөніндегі медиажоспарды әзірлеу және іске асыру	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	2022 жылғы желтоқсан	БҒМ, Еңбекмині, ЖАО, мүдделі мемлекеттік органдар, "Атамекен" (келісу бойынша)
11.	ҮЕҰ мен NEET жастар өкілдерін тарта отырып, комьюнити-орталықтардың насихаттау жұмысы үшін бастамашыл топтардың қызметін ұйымдастыру	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	2024 жылғы қыркүйек	ЖАО, мүдделі мемлекеттік органдар, "Атамекен" (келісу бойынша)
12.	Фокус-топтар құра және ҮЕҰ тарта отырып, үздіксіз білім берудің артықшылықтарын түсіндіру жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	2022 жылғы желтоқсан	ЖАО, мүдделі мемлекеттік органдар, "Атамекен" (келісу бойынша)
13.	Формалды емес білім беру шеңберінде ересек адамдарды қысқа мерзімді оқыту статистикасын енгізу	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	2023 жылғы желтоқсан	БҒМ, Еңбекмині, мүдделі мемлекеттік органдар, ЖАО, "Атамекен" (келісу бойынша)
3-нысаналы индикатор. 6-74 жас аралығындағы халықтың цифрлық сауаттылық деңгейі: 2021 ж. – 84,5 %, 2022 ж. – 85 %, 2023 ж. – 85,5 %, 2024 ж. – 86 %, 2025 ж. – 86,5 %.
Азаматтардың цифрлық құзыреттерін арттыру
14.	IT саласына арналған кәсіби стандарттар негізінде инновациялық білім беру бағдарламаларын өзектілендіру	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	2022 жылғы қыркүйек	БҒМ
15.	IT-ны тереңдетіп оқытатын мектептерді дамыту	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	2022 – 2025 жылдар, жыл сайын желтоқсан	ЦДИАӨМ
16.	Жаңа кәсіптер мен құзыреттер атласы шеңберінде IT компаниялармен бірлесіп дуалды оқыту жүйесін енгізу	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	2022 – 2025 жылдар, жыл сайын желтоқсан	ЦДИАӨМ
17.	Халықтың цифрлық сауаттылығын арттыру бойынша жұмысты ұйымдастыру (халықтың цифрлық сауаттылығы бойынша ютуб-арнаны құру, телевизияға пікір көшбасшыларын шақыру және олардың цифрлық сауаттылыққа оқытуды танымал етуі)	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	2022 – 2025 жылдар, жыл сайын желтоқсан	ЦДИАӨМ
18.	Жоғары оқу орындары нақты сектордың, әсіресе IT-сектордағы компаниялармен әріптестікте ұсынатын курстар спектрін кеңейту	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	2023 жылғы желтоқсан	ЦДИАӨМ
19.	Халықты электрондық мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді алуға оқыту бойынша жұмысты ұйымдастыру	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	2022 – 2025 жылдар, жыл сайын желтоқсан	ЦДИАӨМ
20.	Халықтың барлық санаттары үшін мемлекеттік және орыс тілдеріндегі оқыту ресурстары мен бағдарламаларының барынша көп санына стационарлық және мобильді құрылғылардан қолжетімділікті қамтамасыз ету	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	2022 – 2025 жылдар, жыл сайын желтоқсан	ЦДИАӨМ

Ескертпе: аббревиатуралардың толық жазылуы:

"Атамекен"	–	"Атамекен" Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы
АШМ	–	Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі
БҒМ	–	Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
ДСМ	–	Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі
Еңбекмині	–	Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі
ЖАО	–	жергілікті атқарушы органдар
ЖАОК	–	жаппай ашық онлайн курстар
ИИДМ	–	Қазақстан Республикасының Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі
Қаржымині	–	Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі
ҰЭМ	–	Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі
ҮЕҰ	–	үкіметтік емес ұйымдар
ЦДИАӨМ	–	Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 28.03.2023 № 248.

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Внести в постановление Правительства Республики Казахстан от 8 июля 2021 года № 471 "Об утверждении Концепции обучения в течение всей жизни (непрерывное образование)" следующее изменение:

Концепцию обучения в течение всей жизни (непрерывное образование), утвержденную указанным постановлением, изложить в новой редакции согласно приложению к настоящему постановлению.

2. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан

А. Мамин

	Приложение к постановлению Правительства Республики Казахстан от 28 декабря 2021 года № 944
	Утверждена постановлением Правительства Республики Казахстан от 8 июля 2021 года № 471

Концепция обучения в течение всей жизни

(непрерывное образование)

Раздел 1. Паспорт (основные параметры)

Наименование Концепции	Концепция обучения в течение всей жизни (непрерывное образование)
Основание для разработки	Послание Главы государства народу Казахстана от 1 сентября 2020 года "Казахстан в новой реальности: время действий"; постановление Правительства Республики Казахстан от 26 февраля 2021 года № 99 "О внесении изменения в постановление Правительства Республики Казахстан от 29 ноября 2017 года № 790 "Об утверждении Системы государственного планирования в Республике Казахстан"
Государственный орган, ответственный за разработку Концепции	Министерство образования и науки Республики Казахстан
Государственные органы, ответственные за реализацию Концепции	Министерство образования и науки Республики Казахстан, Министерство здравоохранения Республики Казахстан, Министерство индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан, Министерство национальной экономики Республики Казахстан, Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан, Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан, Министерство финансов Республики Казахстан, Министерство цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан, местные исполнительные органы и другие отраслевые государственные органы
Сроки реализации	2021 - 2025 годы

Раздел 2. Анализ текущей ситуации

Интеграция Казахстана в мировую экономику диктует необходимость быстрого реагирования на происходящие в мире кардинальные изменения на пути продвижения страны в число 30 передовых стран к 2050 году.

Между тем, растущая цифровизация и текущий переход к новой промышленной революции стимулируют технологическую гонку и сокращение занятости в традиционных отраслях и, как следствие, еще большее неравенство доходов населения.

Эксперты Всемирного экономического форума (далее - ВЭФ) прогнозируют, что свыше 7 млн рабочих мест в ближайшие 3-5 лет исчезнут в результате новой волны автоматизации.

Наибольшему риску исчезновения в результате автоматизации подвержены занятия, связанные с предсказуемыми, рутинными задачами. К ним относятся, например, ведение бухгалтерского учета, управление транспортными средствами, низкоквалифицированные функции на производстве.

Под наибольшим риском автоматизации будут такие отрасли, как транспорт и логистика, обрабатывающая промышленность, оптовая и розничная торговля, финансовые и страховые услуги.

На фоне глобальных изменений требования к компетенциям и квалификации трудовых ресурсов будут только повышаться, что обуславливает необходимость активизации политики регулирования национального рынка труда и совершенствования системы образования, направленной на повышение качества трудового потенциала страны и эффективного его использования.

Наряду с этим наблюдается тенденция, когда период актуальности технических навыков снижается, что приводит к росту потребности в непрерывном обучении. Если ранее знаний, полученных в рамках технического профессионального образования, хватало на 10 лет без повышения квалификации, то сегодня актуальность навыков по многим специальностям сохраняется только в течение 2-х лет.

Таким образом, изменение технологических процессов и появление новых занятий требуют абсолютно новых навыков и квалификации рабочей силы, что, соответственно, диктует необходимость, помимо совершенствования системы подготовки молодых кадров, развития непрерывного образования для повышения квалификации действующей рабочей силы.

Между тем, согласно анализу Организации экономического сотрудничества и развития (далее - ОЭСР) работодатели в Казахстане недостаточно активно предлагают своим сотрудникам пройти обучение. Как результат, только 3,4 % работников в Казахстане прошли дополнительное обучение.

В свою очередь, одним из общенациональных приоритетов, определенных в Национальном плане развития Республики Казахстан до 2025 года, является качественное образование. Среди ожидаемых результатов от реализации политики в сфере образования - переход от традиционных программ обучения к подготовке обучающихся к будущему, мотивации постоянного совершенствования навыков и компетенций в течение всей жизни.

В Казахстане в соответствии с действующим законодательством в сфере образования одним из принципов государственной политики в области образования является "непрерывность процесса образования, обеспечивающая преемственность его уровней", который означает последовательный переход от одного уровня образования к другому и выражается в сохранении, последовательном изменении и признании результатов обучения.

Обучение в течение всей жизни (непрерывное образование) затрагивает все население, независимо от возраста, и включает формальное, неформальное и информальное (самообразование) образование.

Формальное образование осуществляется в рамках цикла "школа-колледж-вуз" путем определения интеграции содержания предметов, в частности, общеобразовательных дисциплин, а также сквозную стандартизацию, планирование и организацию учебно-воспитательного процесса.

Неформальное образование включает организованные виды обучения, которые не являются частью программ формального образования. В частности, программы повышения квалификации, профессиональной переподготовки, профессионального обучения, курсы, лекции, семинары и тренинги, проводимые в том числе и онлайн. Признание результатов неформального образования осуществляется организациями образования как возможность формирования индивидуальной траектории обучения.

Информальное образование - это обучение, которое осуществляется человеком самостоятельно, при этом не выдается документ, отражающий результат обучения.

Образовательный маршрут от дошкольного образования до высшего реализуется в установленные возрастные периоды, поэтому ключевым элементом непрерывного образования становится образование взрослых.

В рамках Государственной программы развития продуктивной занятости и массового предпринимательства на 2017 - 2021 годы "Еңбек" (далее - программа Еңбек) осуществлялась подготовка кадров по техническому и профессиональному образованию. Обучение проводилось для лиц, не имеющих профессионального образования, безработных и малообеспеченных или членов многодетных семей.

С 2019 года вузы также начали осуществление неформального образования путем признания результатов обучения при формировании индивидуальной траектории обучения. Кроме того, в 72 вузах начата реализация программы "Серебряный университет". Созданы структурные подразделения и утверждены внутренние документы, регулирующие процесс обучения лиц пожилого возраста. В большинстве вузов разработаны авторские курсы и подготовлены учебно-методические пособия. Общее количество слушателей составляет около 2000 человек.

При разработке настоящей Концепции были использованы статистические данные, приведенные в исследовании PIAAC (Международная программа по оценке компетенций взрослого населения), проведенном в 2018 году.

Так, согласно данным исследования доля участия взрослого населения (16-65 лет) в неформальном образовании составила 17 %. При этом доля участия женщин составляла 20 %, мужчин - 13,85 %.

Статистика реализации программы Еңбек показывает, что с 2017 по 2020 годы 188 645 человек направлены на краткосрочное обучение, из них завершили обучение 173 814 человек. По итогам 7 месяцев 2021 года направлены на краткосрочное обучение 14 227 человек, завершили обучение 5095 человек и трудоустроены 2 871 (56,3 %).

Также по данным Центра развития трудовых ресурсов Министерства труда и социальной защиты населения Республики Казахстан в июле 2021 года запущен портал обучения краткосрочным онлайн курсам skills.enbek.kz. Ресурс создан для повышения уровня образованности и профессионализма, стимулирования карьерного развития и продвижения принципа обучения в течение всей жизни (11737 человек зарегистрировано на сайте). В настоящий момент на портале предлагаются курсы поварского и кулинарного дела, косметических, юридических и бухгалтерских услуг, строительства, гостиничного и ресторанного дела, информационных технологий.

Для развития неформального образования в рамках обучения в течение всей жизни важным является формирование полноценной системы сертификации. В этой связи ведется работа по законодательному закреплению системы сертификации, что позволит работодателям признавать документы, предоставляемые по результатам неформального образования.

Разрабатываются проекты концепций проектов законов Республики Казахстан "О профессиональных квалификациях" и "О внесений изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по некоторым вопросам профессиональных квалификаций". Данные документы дадут импульс развитию неформального образования.

На текущий момент в Казахстане разработаны и используются требования к присвоению и подтверждению квалификаций на отдельные профессии. Внедрена национальная система квалификации. Утверждена Национальная рамка квалификаций, в которой представлены 8 уровней образования. Обновлены отраслевые рамки квалификации и утверждены 582 профессиональных стандартов, определяющих знания и навыки конкретной профессии.

Наряду с этим, Национальная палата предпринимателей Республики Казахстан "Атамекен" (далее - Атамекен) осуществляет независимую сертификацию квалификации специалистов технического и профессионального образования. Сертификация и подтверждение квалификации специалистов проводятся разными способами для регулируемых и нерегулируемых видов деятельности.

В рамках Трудового кодекса Республики Казахстан предусмотрены вопросы профессиональной подготовки, переподготовки и повышения квалификации работников. Это предполагает, что работодатели должны создавать условия для повышения квалификации работников.

Между тем, имеются следующие проблемные вопросы в сфере непрерывного образования.

Снижение уровня базовых навыков.

Одним из серьезных вопросов является дефицит новых повседневных знаний (в финансовой, правовой, цифровой, медицинской сферах), навыков социализации (коммуникации, кооперации, критического мышления). Это возникает вследствие того, что для взрослого населения недостаточно доступны программы быстрого освоения новых видов грамотности. Владение различными видами компетенций, включая базовые, такие как чтение и понимание, математическая логика и умение решать технологические задачи, становится критически важным. Низкий уровень или их отсутствие влияют на эффективность производственного процесса и экономики в целом.

Согласно исследованию PIAAC около 50 % граждан Казахстана достигает только второго уровня развития навыков (функциональной грамотности). То есть критическая масса казахстанцев нацелена лишь на простое воспроизведение знаний и не обладает инновационным потенциалом. Сравнение навыков в возрасте 16-39 лет показывает, что через 26 лет уровень их навыков может снизиться на 10 %. Соответственно следующее поколение старше 40 лет может стать менее квалифицированным.

PIAAC показывает, что несмотря на относительно высокий охват высшим образованием, молодое поколение казахстанцев показало невысокие результаты (249 баллов), чем аналогичное поколение в странах ОЭСР (266 баллов). Это говорит о том, что несмотря на то, что высшее образование имеет положительное влияние на навыки, в Казахстане оно не дает того эффекта, который наблюдается в большинстве других стран ОЭСР.

Также согласно данным PIAAC Казахстан в числе стран с одним из самых низких показателей индекса использования навыков (0,40).

В условиях динамично развивающихся цифровых технологий современный человек не может довольствоваться знаниями и навыками, полученными в формальном образовании. Необходимо постоянное, интенсивное развитие и использование навыков. Исследования показывают, что страны, в которых наблюдается их интенсивное использование на рабочем месте, также имеют высокую продуктивность рабочей силы. В среднем применение навыков чтения и математики на работе объясняют около половины всех вариаций продуктивности рабочей силы среди экономически развитых стран.

По данным ОЭСР результаты PISA зеркально отражаются в показателях PIAAC. Это означает, что низкий уровень базовых навыков преодолеть во взрослой жизни становится сложно. Если страна показывает слабый результат в PISA, то в будущем навыки граждан также будут низкими, что является тревожным сигналом для Казахстана, учитывая текущие низкие результаты.

Причиной таких низких показателей ОЭСР указывает низкое участие населения в неформальном образовании. Так 23,5 % людей, достигших 4-го и 5-го уровней, принимали участие в неформальном образовании, а среди людей, достигших 1-го уровня и ниже, их доля составила 16,8 %.

Таким образом, исследования ОЭСР показывают, что большая доля взрослого населения после получения формального образования перестает обучаться. Соответственно идет утрата приобретенных навыков, в то время как приобретение новых усложняется.

Недостаточный уровень цифровых навыков.

Стремительный прогресс в области технологий меняет образ жизни и работы людей. Инновации в области искусственного интеллекта, большие данные и другие информационно-коммуникационные технологии (далее - ИКТ) открывают возможности для повышения производительности и создания высококвалифицированных рабочих мест. Однако такое повышение занятости и производительности может происходить за счет потери рабочих мест в тех профессиях, на которые приходится значительная доля рутинных задач, выполняемых преимущественно низкоквалифицированными работниками.

Поэтому важным навыком любого современного человека является умение использовать цифровые технологии для решения своих ежедневных задач, как в трудовой деятельности, так и в повседневной жизни. Только 1/5 часть населения страны в возрасте 16-34 лет обладает высоким уровнем цифровых навыков. В то же время Казахстан имеет сравнительно высокое число рабочих мест, подверженных автоматизации. Так, 52 % рабочих мест в будущем будет подвержено высокому или значительному риску автоматизации по сравнению со средним показателем ОЭСР, равным 47 %.

Качество и доступность непрерывного образования.

В настоящее время содержание неформального образования взрослых определяется организациями, предоставляющими неформальное образование. Согласно данным ОЭСР в Казахстане провайдеры неформального образования не подвергаются существенной предварительной или последующей проверке качества. В связи с чем качество предлагаемого обучения варьируется между провайдерами неформального образования.

В то же время качество программы обучения является одним из факторов, влияющих на уровень участия взрослых в программах обучения. Более того, сложилась практика, когда курсы повышения квалификации проводятся формально, основной целью которых является получение сертификата.

Другим вопросом является доступность непрерывного образования. Согласно данным PIAAC в Казахстане взрослые люди считают, что повышенная занятость на работе, а также забота о детях и семейные обязанности являются основными препятствиями для участия в обучении взрослых. Эти препятствия в целом схожи с теми, которые наблюдаются в среднем по странам ОЭСР.

Ценовой диапазон услуг неформального образования в Казахстане варьируется в зависимости от направления подготовки и специальности. В то же время в исследовании PIAAC указывается, что в Казахстане 25 % населения считают высокую стоимость курсов обучения препятствием для участия в обучении взрослых (в среднем по странам ОЭСР 16 % населения указывают на этот фактор).

Работодатели также слабо инвестируют в развитие своих сотрудников, особенно в частном секторе. Так, в развитых странах доля предприятий, предлагающих курсы повышения квалификации, может достигать до 80 %, в то время как в нашей стране этот показатель почти в три раза меньше.

Низкий уровень вовлеченности взрослого населения в получение неформального образования.

Согласно PIAAC уровень образования и участие в формальном или неформальном обучении - важные факторы, влияющие на развитие навыков. Все оцениваемые навыки формируются во время обучения в организациях образования на различных уровнях (среднее образование, ТиПО, высшее и послевузовское образование). Однако их поддержание и дальнейшее развитие могут быть напрямую связаны с дальнейшим неформальным обучением. Поэтому степень вовлеченности взрослого населения в непрерывное образование является одним из индикаторов развития человеческого капитала.

В странах ОЭСР показатель участия взрослого населения в неформальном образовании составляет выше 50 %, тогда как в нашей стране данный показатель в три раза меньше.

ОЭСР отмечает, что отсутствие мотивации выражено среди людей с низкой квалификацией и связано с негативным отношением к обучению, отсутствием понимания преимуществ, которые могут быть получены в результате обучения, и ощущением того, что существующие барьеры для участия непреодолимы. Так, только 1,9 % низкоквалифицированных работников обучались на курсах дистанционного образования и посещали какие-либо организованные учебные занятия на рабочем месте или тренинги, проводимые работодателями.

Таким образом, невысокая доля участия взрослого населения в неформальном образовании в совокупности с низким уровнем функциональной грамотности и цифровых навыков может привести к увеличению численности низкоквалифицированных специалистов.

Низкий уровень доверия работодателей к результатам обучения, полученным через неформальное образование.

Эффективность реализации принципов непрерывного образования во многом зависит от уровня доверия работодателей к знаниям, навыкам и компетенциям, в том числе полученным через неформальное образование.

Наблюдается низкий уровень доверия работодателей к результатам обучения, полученным через неформальное образование.

Это происходит вследствие низкой репутации организаций, предоставляющих неформальное образование, а также низкого качества содержания самих курсов.

Поэтому центральной проблемой неформального образования взрослых является валидация. Это означает, что знания, умения и навыки, полученные в результате неформального образования без официального документа, не признаются при трудоустройстве. Соответственно для валидации своих знаний, умений и навыков гражданине вынуждены проходить формальное образование, в ущерб своему времени и финансовым возможностям.

Мировая практика показывает, что признание результатов обучения, полученных через организации, предоставляющие неформальное образование для взрослых, в большинстве случаев осуществляется профессиональными ассоциациями путем оценки и признания полученных знаний, навыков и компетенций.

Вместе с тем, в нашей стране по некоторым профессиям валидация и признание полученных через неформальное образование знаний, умений и навыков осуществляются под строгим контролем государственных органов. Отсутствие системы мониторинга и статистического учета непрерывного образования.

Анализ статистических данных показывает отсутствие достоверной информации в сфере образования взрослого населения.

В 2021 году в системе образования зарегистрировано 25334 организации, предоставляющие образовательные услуги. Из них 19308 организаций (10910 дошкольных организаций, 7440 школ, 733 колледжей, 150 вузов) предоставляют формальное образование. Остальные организации (6101) предоставляют услуги дополнительного образования, в том числе краткосрочные курсы, курсы повышения квалификации и различные тренинги, в том числе и для детей.

Данные местных исполнительных органов указывают, что отсутствует официальная статистика организаций, предоставляющих услуги неформального образования взрослым. Соответственно не ведется статистический учет участия взрослого населения в неформальном образовании.

В результате усложняется процесс определения динамики развития непрерывного образования в целом и неформального образования взрослых в частности.

В мире в статистических наблюдениях за влиянием уровня образования на заработную плату, занятость, мобильность стали использоваться показатели, связанные с реализацией непрерывного образования. Были введены такие индикаторы, как охват взрослого населения различными видами образования за пределами формального. Более того, в условиях перехода к экономике знаний информация о масштабах, направлениях, периодичности, формах и видах образования взрослых является критичной.

В Казахстане, как показывает опыт, такая информация неполная и фрагментарная, не сопоставимая с международной. Соответственно возникает необходимость введения системы статистического учета и мониторинга обучения взрослого населения.

В целом, основными тенденциями развития непрерывного образования являются:

1) интеграция формального и неформального образования. Признание результатов неформального образования становится условием для получения квалификаций, что предоставляет возможность гражданам путем накопления академических кредитов получить доступ к формальному образованию;

2) новые технологии, повышающие требования к техническим навыкам, приобретенным неформально. В секторах, зависящих от использования новых технологий, формальное обучение может не поспевать за технологическими изменениями и необходимостью повышения квалификации. Соответственно возрастает актуальность неформального образования взрослых;

3) предоставление возможностей интегрироваться в рынок труда путем признания результатов неформального образования, что будет содействовать предоставлению равных возможностей для всех.

Раздел 3. Международный опыт

В настоящее время в ряде стран мира наработан опыт внедрения обучения в течение всей жизни.

Повышение уровня охвата взрослого населения непрерывным образованием.

Степень вовлеченности населения в непрерывное образование рассматривается не только как образовательная парадигма, но и как показатель уровня экономического развития страны. Согласно ЮНЕСКО (2009 г.) увеличение средней продолжительности образования взрослого населения всего лишь на один год в долгосрочной перспективе обуславливает увеличение экономического роста на 3,7 %.

В этой связи Европейской комиссией (2016 г.) была принята программа навыков, нацеленная на повышение навыков взрослого населения и их полное соответствие запросам рынка труда, развитие системы оценки, признания и сопоставимости навыков и квалификации, в том числе приобретенных за пределами официальных учебных заведений, выявление востребованных навыков.

В реализацию данной программы многие европейские страны приняли государственные меры по повышению охвата взрослых неформальным образованием. Это привело к росту охвата взрослого населения непрерывным обучением за последние 10 лет, особенно в Швеции, Швейцарии, Дании и Финляндии (60-70 %).

В Швейцарии (70 %) рост показателей охвата обусловлен принятием закона об образовании взрослых, в рамках которого предусмотрено прямое финансирование обучения работающего населения в отраслях экономики.

Правительством Дании (67 %) внедрена нормативная правовая база признания предшествующего образования. Это дало гражданам право на оценку результатов неформального и информального обучения и получение детализированного сертификата, регистрируемого на специальном портале "Карта моих компетенций". Ведется учет результатов предыдущего обучения, кроме того организации образования могут определять курсы компетенций, требуемые для последующего уровня образования. Организации образования имеют право выдавать сертификат в случае полного соответствия навыков образовательным программам.

В Швеции (66 %) увеличение роста охвата населения неформальным образованием стало возможным вследствие обучения мигрантов и беженцев. В этих целях выделяются государственные гранты, направленные на обучение языку и приобретение профессиональных квалификаций.

Примером развитой системы неформального образования является Финляндия, где охват составляет 65 %. Неформальное образование включает спектр возможностей общего образования, которые предоставляют организации образования. Ключевыми аспектами неформального образования являются разнообразие образовательных программ, личностно-ориентированное обучение и добровольность. В Финляндии отсутствует рамка квалификаций. Поэтому признание результатов неформального образования основано на компетенциях, определенных совместно с субъектами рынка труда. В сфере непрерывного профессионального образования различаются три уровня квалификаций, описание которых сведено в каталог: 52 начальные и специальные профессиональные квалификации и свыше 300 квалификаций повышенного уровня.

Франция увеличила охват населения до 36 % через развитие системы независимой оценки и признания квалификаций, полученных на рабочем месте и путем самообразования. Действует система регистрации компетенций (знаний и навыков), которая направлена не только на профессионализацию работников, но и использование их компетенций внутри предприятия. Осуществляется признание компетенций, полученных вне официальных учебных заведений. В результате человек может освобождаться от сдачи квалификационных экзаменов на основании наличия опыта. Путем введения данного права Министерство образования официально признало, что работа сама по себе позволяет получить навыки и знания, которые дает официальное образование. Таким образом, подтверждение неформального образования стало во Франции частью существующей системы формального образования и подготовки и помогает людям найти альтернативные пути для получения квалификации.

В США рост интереса населения к обучению в течение всей жизни связан с принятием закона о непрерывном образовании. В основном данный закон был направлен на устранение пробелов в школьных знаниях у взрослого населения с низким уровнем доходов. Второй этап роста (от 8,9 до 59 %) является следствием уменьшения государственного финансирования на образование и увеличением количества желающих получить высшее образование. Вузы не могли обеспечить охват всех желающих получить высшее образование. Это привело к необходимости пересмотра стратегии развития традиционных форм образования в пользу дистанционного обучения. В дальнейшем с развитием цифровых технологий США становится лидером онлайн-образования с сотнями онлайн-колледжей и тысячами интернет-курсов. Рейтинговые университеты предлагают различные программы дистанционного обучения. К примеру, Бостонским университетом разработаны программы бакалавриата и даже магистратуры, Калифорнийским университетом Беркли создан ресурсный центр онлайн-образования, координирующий работу всех составляющих дистанционного обучения. Широкое развитие получило корпоративное обучение с формированием собственных образовательных центров и образовательных сетей. Так онлайн- обучение предлагается такими гигантами, как Facebook, Google и Microsoft.

Таким образом, среди основных факторов, обеспечивших рост охвата взрослого населения во многих странах, можно выделить прямое финансирование государства программ обучения взрослых, а также создание системы непрерывного образования и признание результатов обучения, полученных за пределами организаций образования.

Развитие навыков.

По мнению экспертов навыки стимулируют экономический рост и влияют на то как экономические выгоды распределяются между различными группами населения. В обществе, где значительная доля взрослых не преуспела в получении навыков, сложно внедрять новые технологии. Поэтому в развитых странах вопросу обновления навыков уделяется особое внимание.

На основе Национальной стратегии навыков, подготовленной ОЭСР, были разработаны стратегии навыков большинства европейских стран.

Стратегия направлена на расширение масштабов образования для взрослых, особенно с низкой квалификацией, стимулирование работодателей, совершенствование структур управления системой предоставления навыков, открытый доступ к приобретению цифровых навыков. Также фокус направлен на приобретение новых навыков женщинами, переподготовку пожилых людей и помощь людям с особыми медицинскими показаниями к труду.

Важным стратегическим направлением развития навыков в развитых странах является государственное финансирование программ обучения взрослых. Размеры финансирования на одного получателя бюджетной поддержки в европейских странах могут составлять от 500 до 1500 евро в зависимости от вида программы.

К примеру, в Германии применяется ваучер на обучение. Работодатели ежегодно могут получать до 20 ваучеров, стоимостью каждая до 500 евро, которые покрывают 50 % расходов на обучение персонала. Также имеются премии, которые распределяются между сотрудниками с низким годовым доходом. Более того, работникам, обучающимся на краткосрочных курсах, обеспечено сохранение заработной платы.

Аналогичный подход применяется и в Сингапуре, где также осуществляется выделение финансовых средств работникам для повышения профессиональных компетенций. Более того, предусмотрены возможности выплат компенсаций организациям за период отсутствия работника. Это означает, что работник, обученный новым навыкам, будет заинтересован в возвращении на рабочее место. Ключевое место в данной программе отводится людям предпенсионного возраста.

Во Франции запущена система счетов личной ученической активности для каждого человека, который начинает свою профессиональную деятельность.

В Дании функционирует электронный справочный портал, который содержит информацию обо всех образовательных программах и актуальные данные о рынке труда. Целевыми группами этого портала являются все граждане страны. С помощью портала можно самостоятельно подобрать образовательную программу и организацию, оптимальным образом обеспечивающие потребности взрослых.

В Республике Корея имеется хорошо структурированная и открытая для всех банковская система академических кредитов. Она позволяет человеку учиться в любое время и в любом месте, а также с любой скоростью, поскольку зачет идет по академическим кредитам. В настоящее время в данную систему входят 495 образовательных учреждений различных типов. Это центры непрерывного образования, работающие по договорам с университетами (129) и колледжами (100), колледжи (34), частные профессиональные институты (65), технические частные институты (38), военные школы (27) и другие. Вузовские программы осваивают 360 тысяч обучающихся разного возраста, в том числе и пенсионного. Подготовка бакалавров ведется по 24 направлениям, магистров - по 14.

Многообразие форм образования, различные инструменты государственной поддержки и гибкие образовательные траектории, доступные в странах с высоким уровнем производительности труда, позволяют населению осуществлять обновление навыков на постоянной основе.

Система признания результатов обучения, полученных через неформальное образование.

В Норвегии и Люксембурге сформирована независимая оценка квалификаций, в том числе учет сертификатов и признание неформального обучения, полученного на рабочем месте.

В Австралии имеется национальная рамка квалификаций, которая охватывает все квалификации профессионального и высшего образования. Создан институт оценщиков, которые определяют, чему научился человек во время предыдущего обучения, трудовой деятельности и в результате своей деятельности в течение всей жизни. Методы оценки включают собеседование, наблюдение за выполнением работы в реальной или имитационной трудовой среде. При вынесении решения учитываются документы, предоставляемые третьими лицами, подтверждающие результаты обучения в рамках конкретной квалификации, а также портфолио. Если демонстрируемые результаты не соответствуют требованиям полной квалификации, человеку предлагается индивидуальная программа обучения.

Подобная система имеется в Шотландии. В Шотландии система кредитов и квалификаций является стандартной единицей оценки обучения в виде структуры уровней. Система объединяет все основные шотландские квалификации, в том числе и доступные взрослым. Она демонстрирует взаимосвязь между квалификациями и позволяет гражданам планировать прогресс в достижении своих учебных и карьерных целей. Процедура признания предшествующего обучения применяется для присуждения баллов за квалификацию или в процессе приема (для оценки поступающих на образовательные и учебные курсы, а также для предоставления освобождения от курсовых единиц).

В Великобритании зарегистрированы примерно 200 организаций по присвоению квалификаций.

В Люксембурге и Германии промышленные, торговые и ремесленные палаты осуществляют оценку квалификаций выпускников и сертификацию профессиональных навыков.

В России имеются разработанные механизмы признания в форме сертификации компетенции и квалификаций независимо от того, как они были освоены, - в рамках формального образования или за его пределами.

Таким образом, опыт зарубежных стран показывает, что для полноценного внедрения непрерывного образования необходимо разработать национальное видение (модель) реализации обучения в течение всей жизни, в том числе механизмы признания результатов как неформального образования, так и навыков и компетенций предыдущего уровня образования, а также порядок подтверждения соответствия и присвоения квалификации.

Развитие системы мониторинга и статистического учета непрерывного образования.

Анализ участия населения в непрерывном образовании во многих странах ведется на основе статистических данных, исследуемых различными официальными организациями, и является обязательным. К примеру, в Европейском союзе Евростатом реализуется обязательное общеевропейское исследование населения трудоспособного возраста (15 лет и старше), охватывающее 35 стран. Исследование состоит из опроса рабочей силы, опроса об образовании взрослого населения и опроса о непрерывном профессиональном образовании и обучении. Результатами исследования являются данные об участии и отношения взрослого населения к непрерывному образованию, а также информация об эффективности государственной политики в этой области.

В США Бюро статистики проводит исследование населения трудового возраста в возрасте от 20 лет и выше, одними из параметров которого также являются вовлеченность взрослого населения в непрерывное образование и влияние уровня образования на уровень трудоустройства.

В России также проводятся исследования по изучению непрерывного образования. В частности, проводится российский мониторинг экономического положения и здоровья населения. В рамках данного мониторинга проводится статистическое наблюдение за обучением работников предприятий и организаций по программам дополнительного профессионального образования, также проводится выборочное наблюдение лиц в возрасте от 15 до 72 лет, участвующих в различных видах непрерывного образования.

Таким образом, международный опыт показывает, что наличие системы мониторинга и статистического учета позволяет определить категории и долю населения, вовлеченного в процесс непрерывного профессионального развития, проводить прогнозные расчеты трудовых ресурсов, определить влияние на развитие экономики страны и благосостояние населения в целом, а также указывает на важность развития механизмов финансирования системы непрерывного образования.

Раздел 4. Видение развития системы непрерывного образования

Будет создана система непрерывного образования, обеспечивающая охват населения страны формальным и неформальным образованием. Одними из ключевых инструментов системы станут механизмы признания результатов неформального образования для валидации результатов обучения, полученных в течение жизни, а также введение накопительной системы (банка) кредитов и некредитного обучения для признания и подтверждения достижений обучения.

При этом цифровые компетенции станут обязательным элементом всех профессиональных стандартов.

Раздел 5. Основные принципы и подходы развития непрерывного образования

Основными принципами развития непрерывного образования являются:

свободный выбор индивидуальной траектории обучения и получение навыков и компетенций через непрерывное образование;

согласованность и дополняемость всех форм получения формального и неформального образования в соответствии с потребностями личности;

мобильность трудовых ресурсов - возможность смены профиля деятельности и параллельного получения профессионального образования по различным направлениям;

взаимодействие между различными институтами - государством, организациями образования, бизнесом и гражданами по обеспечению системы обучения в течение всей жизни;

равная ценность результатов обучения вне зависимости от вида образовательных программ в рамках формального и неформального образования.

Основные подходы:

развитие системы непрерывного образования, включая механизмы финансирования и признания результатов неформального обучения;

повышение потенциала трудовых ресурсов через развитие навыков;

формирование модели сертификации, регламентирующей порядок признания квалификации и навыка на основе опыта, образования, демонстрируемых знаний и навыков;

повышение охвата населения неформальным образованием;

повышение цифровых компетенций граждан.

5.1. Развитие системы непрерывного образования, включая механизмы финансирования и признания результатов неформального обучения.

Обучение взрослого населения в течение всей жизни будет основано на успешном опыте кредитной (накопительной) системы обучения, предполагающей добавление новых профессиональных компетенций к уже имеющимся, а также позволяющей осуществлять признание результатов неформального образования.

Будет проведена работа, направленная на обеспечение вертикальной интеграции ступеней образования и горизонтальной координации образовательных структур путем сохранения содержательной преемственности.

Вертикальная интеграция предоставляет возможность человеку обучаться по образовательной траектории "вверх", продвигая его по ступеням и уровням профессионального образования по схеме: квалифицированный рабочий - специалист среднего звена - бакалавр (прикладной бакалавриат) - бакалавр - магистр и доктор PhD.

Будет создана единая система академических кредитов непрерывного образования, основанная на введении унифицированной единицы измерения и оценивания навыков и компетенций на всех уровнях и ступенях образования.

Горизонтальная координация позволит повышать квалификацию на любом этапе профессиональной деятельности, на базе любого образовательного уровня. Более того, это позволит, при необходимости, не только продолжать образование, но и сменить его профиль, воспользовавшись услугами системы переподготовки кадров, в том числе в форме неформального образования.

В этих целях Министерством образования и науки Республики Казахстан совместно с Министерством труда и социальной защиты населения Республики Казахстан для обеспечения механизма признания неформального образования будет разработан актуализированный проект Национальной рамки квалификации.

Внешняя оценка учебных достижений и определение соответствия компетенций профессиональным стандартам выпускников колледжей будут осуществлены путем признания квалификаций и навыков.

Также в целях развития профессионального образования будет использована функциональная карта компетенций по квалификациям. В ней будут описаны трудовые функции (обязательные и дополнительные), профессиональные задачи, умения и знания, выполняемые работником определенного уровня квалификации национальных и отраслевых рамок квалификации, разработанные на основе классификатора специальностей технического и профессионального образования с использованием профессиональных стандартов и согласованных с работодателем количеством кредитов KAZCVET.

Признание, перенос и накопление результатов формального и неформального образования в техническом и профессиональном образовании будут на основе принципов и методологии ECVET.

На всех уровнях и ступенях будет реализована возможность приобретения микроквалификаций, учета результатов нано-обучения ("Nanodegree"/"Наностепень"), что позволит в короткие сроки приобретать необходимые профессиональные навыки, строить свою индивидуальную траекторию обучения и устранять пробелы в знаниях.

Также гражданам будет предоставлена возможность получать знания, навыки и компетенции через различные формы обучения, в том числе и через массовые открытые онлайн-курсы (далее - МООК). Предлагаемые такими мировыми провайдерами, как Coursera, edX, Udacity и Khan Academy, МООК имеют разнообразную тематику, предлагают свободный график обучения и доступны для широких слоев населения. Высшими учебными заведениями также разработаны МООК и оказываются онлайн образовательные услуги. Для обеспечения доступа широких слоев населения к онлайн-обучению существующие платформы будут интегрированы и переориентированы на выдачу электронных свидетельств.

Сертификаты и кредиты, полученные через краткосрочные курсы, будут переведены в "Stackable degree" (наращиваемые степени).

В целях сокращения разрыва между требованиями работодателей и квалификацией выпускников будет расширен спектр краткосрочных курсов, предоставляемых высшими учебными заведениями, организациями технического и профессионального образования, а также учебными центрами в партнерстве с компаниями (организациями, предприятиями) реального сектора. Кроме того, на базе колледжей получат дальнейшее развитие центры компетенций для повышения квалификации действующих работников.

Для развития модели "Серебряные университеты" организациями образования будут приняты меры по их дальнейшему развитию, а именно, по разработке учебно-методических пособий, программ курсов и механизмов научно-методического обеспечения и сопровождения курсов.

5.2. Развитие навыков.

Получат развитие корпоративные структуры повышения квалификации индустриальных компаний, такие как корпоративные университеты и учебно-курсовые комбинаты предприятий.

В регионах будут приняты меры по реализации программ обучения, способствующих расширению трудовых траекторий. Это позволит обучать взрослое население наиболее востребованным на рынке труда профессиям.

Будут разработаны эффективные механизмы финансирования (государственные, негосударственные), системы непрерывного образования с учетом передового международного опыта, региональных и отраслевых особенностей и потребностей в трудовых ресурсах.

На основе профессиональных стандартов будет разработан справочник навыков, который позволит сформировать единый перечень профессиональных навыков по конкретной группе занятий, а также станет условием для разработки и обновления образовательных программ технического и профессионального, высшего и послевузовского образования, онлайн-курсов.

Кроме того, будет продолжена работа по организации краткосрочных курсов по востребованным на рынке труда квалификациям и навыкам для безработных граждан, нуждающихся в обучении, и низкоквалифицированных наемных работников.

5.3. Развитие системы сертификации и признания квалификаций и навыков.

На текущий момент в Казахстане нормативная правовая база, регламентирующая порядок проведения признания квалификации и навыков, отсутствует. В связи с чем планируется заложить законодательную основу по национальной системе квалификаций.

Таким образом, будет сформирована устойчивая и транспарентная национальная модель, регламентирующая порядок признания квалификации и навыков на основе опыта, образования, демонстрируемых знаний и навыков.

Применяемый подход признания квалификаций и навыков будет различаться для регулируемых и нерегулируемых профессий. По регулируемым профессиям основным гарантом качества и соответствия квалификаций будет выступать государство в лице отраслевых государственных органов, а по нерегулируемым будет применяться рыночный механизм, в основу которого закладывается доверие со стороны работодателей отрасли.

Будет регламентирован порядок работы центров сертификации, в том числе механизм соответствия актуальным требованиям рынка труда, обеспечения прозрачности и объективности при осуществлении признания квалификаций и навыков.

Применение профессиональных стандартов, национальной и отраслевых рамок квалификаций будет интегрировано с механизмами признания квалификаций и навыков для обеспечения полноценного функционирования национальной системы квалификаций. В результате будет создана система, которая позволит выявлять и обеспечивать соответствие уровня квалификации специалистов современным требованиям работодателей на рынке труда.

5.4. Расширение охвата населения неформальным образованием через информационную работу и введение статистики и мониторинга непрерывного образования.

Признание результатов неформального образования является одним из важных аспектов повышения охвата взрослого населения.

В то же время предстоит большая работа по популяризации неформального образования среди взрослого населения.

В целях максимального охвата будет предложена система информационного сопровождения. Будет разработан медиа-план, в рамках которого будут подготовлены материалы для их публикации на телевидении и радио, а также на страницах социальных сетей. Планируется также организовать выездные информационные сессии. В данном направлении фокус-группой являются представители молодежи, так как они максимально подвержены влиянию турбулентности рынка труда. В этой связи в регионах совместно с местными исполнительными органами, а также с привлечением неправительственных организаций на базе организаций образования будут созданы фокус-группы по разъяснению преимуществ непрерывного образования.

На базе действующих комьюнити-центров будут созданы инициативные группы для ведения широкой пропагандистской работы.

Организациями образования и провайдерами неформального образования при поддержке местных исполнительных органов на безвозмездной основе будут проведены различные мастер-классы, вебинары и семинары для граждан о преимуществах микроквалификации и нано-обучения для получения навыков и компетенций, позволяющих вести самостоятельную трудовую деятельность, и для достижения соответствующего уровня образования.

Важное значение имеет принятие мер, направленных на популяризацию неформального образования, особенно среди социально-уязвимых граждан.

Предстоит планомерная работа по введению статистики и мониторинга непрерывного образования. Это позволит определить количество организаций, задействованных в непрерывном образовании, в частности, предоставляющих услуги неформального образования, а также долю охвата населения, в том числе в разрезе регионов, городов и сел, гендерного происхождения, а также социального статуса.

Будет проводиться мониторинг непрерывного образования путем проведения опроса населения об уровне и качестве неформального образования. Это даст возможность определить спектр и направления услуг неформального образования, а также факторы, мотивирующие на получение неформального образования и развитие навыков.

5.5. Повышение цифровых компетенций граждан.

Будет продолжена работа по актуализации и разработке профессиональных стандартов для сферы IT, на основе которых будут разрабатываться инновационные образовательные программы.

Важным вопросом является развитие IT-школ, поэтому будет продолжена работа по развитию школ с углубленным изучением информационных технологий.

В карантинный период наиболее популярными становятся онлайн- услуги. Казахстанцы, находясь в условиях социальной самоизоляции, начинают активно пользоваться услугами различных тренеров и экспертов для повышения как профессионального потенциала, так и для саморазвития. В этой связи будет сформирован пул национальных экспертов и тренеров по онлайн-обучению для адаптации к новым условиям труда.

Высшими учебными заведениями будут созданы интегрированные образовательные платформы, которые обеспечат адаптивный учебный процесс с геймификацией и персонализацией.

В целях повышения цифровой грамотности взрослого населения будут организованы курсы базовой цифровой грамотности и популяризации цифровых технологий (базовые цифровые и медиа-навыки, навыки информационной безопасности, по использованию Egov и др.).

Повышение цифровых компетенций граждан будет продолжено через систему подготовки, переподготовки кадров и получения микроквалификаций в сфере ИКТ.

Цифровые компетенции станут обязательным элементом всех профессиональных стандартов.

Будет проведена работа по внедрению системы дуального обучения совместно с IT-компаниями, выработке механизмов развития сети организаций, предоставляющих цифровое образование, а также по созданию консорциумов вузов и IT-компаний.

В каждом регионе совместно с корпоративным фондом "Международный технопарк "Астана Хаб" на базе технопарков, инкубаторов или акселераторов будет осуществляться подготовка IT-специалистов. В этом направлении также будут реализованы бесплатные программы акселерации, инкубации, онлайн-наставничества и школы треккера (курсы обучения, направленные на обучение менторов, сопровождающих проекты от стадии идеи до готового бизнеса).

Будет обеспечен доступ со стационарных и мобильных устройств к максимальному количеству обучающих ресурсов и программ для всех категорий населения на государственном и русском языках, связанных с национальными стандартами и сертификацией, развитием мягких навыков ("soft skills") на всех уровнях образования.

Также в сельских и городских отделах по обслуживанию населения неправительственного акционерного общества "Государственная корпорация "Правительство для граждан" будет продолжена работа по обучению населения получению электронных государственных услуг.

Будут приняты меры по восполнению потребности в цифровых навыках работников в новых высокотехнологических условиях.

Будут созданы условия для постоянного самообразования и повышения квалификации, в том числе через единый образовательный портал электронной биржи труда.

Раздел 6. Целевые индикаторы и ожидаемые результаты

Целевые индикаторы к 2025 году:

1) оценка навыков взрослого населения по результатам исследования PIAAC: доля населения, достигшая 2 уровня читательских и математических навыков, составит 70 %;

2) охват трудоспособного населения неформальным образованием увеличится с 17 % до 40 %;

3) уровень цифровой грамотности населения в возрасте 6-74 лет составит 86,5 %.

Основные ожидаемые результаты к 2025 году:

1) функционирование системы обучения взрослого населения в течение всей жизни путем введения накопительной системы, которая позволит учитывать навыки и компетенции предыдущего уровня образования, а также результаты неформального образования;

2) уровень удовлетворенности населения спектром услуг и качеством неформального образования составит 50 %.

Приложение
к Концепции обучения в течение
всей жизни
(непрерывное образование)

План действий
по реализации Концепции обучения в течение всей жизни (непрерывное образование)

№ п/п	Наименование реформ/основных мероприятий	Форма завершения	Сроки завершения	Ответственные исполнители
1	2	3	4	5
Целевой индикатор 1. Оценка навыков взрослого населения по результатам исследования PIAAC: доля населения, достигшая 2 уровня читательских и математических навыков, составит в 2025 году - 70 %.
Развитие системы непрерывного образования, включая механизмы признания результатов неформального обучения
1.	Расширение спектра краткосрочных курсов в партнерстве с компаниями реального сектора	информация в Правительство Республики Казахстан	декабрь 2022 года	МОН
2.	Актуализация Национальной рамки квалификации для обеспечения механизма признания формального и неформального образования	протокол Республиканской трехсторонней комиссии по социальному партнерству и регулированию социальных и трудовых отношений	июнь 2023 года	МОН, МТСЗН
3.	Разработка эффективных механизмов финансирования системы непрерывного образования с учетом передового международного опыта, региональных и отраслевых особенностей и потребностей в трудовых ресурсах	информация в Правительство Республики Казахстан	декабрь 2022 года	МОН, МНЭ, МФ, МТСЗН, МЗ, МИИР, МСХ, МЦРИАП, МИО, заинтересованные государственные органы, "Атамекен" (по согласованию)
4.	Развитие модели "Серебряные университеты"	информация в Правительство Республики Казахстан	декабрь 2022 года	МОН
Развитие навыков
5.	Развитие корпоративных структур повышения квалификации индустриальных компаний (корпоративные университеты и учебно-курсовые комбинаты предприятий)	информация в Правительство Республики Казахстан	сентябрь 2022 года декабрь 2023 года	МОН, МТСЗН, МЗ, МСХ, МИИР, МЦРИАП, МИО, заинтересованные государственные органы, "Атамекен" (по согласованию)
6.	Реализация МООК вузов с выдачей электронных свидетельств	информация в Правительство Республики Казахстан	декабрь 2025 года	МОН
7.	Реализация программ обучения, направленных на повышение компетенции категории лиц, нуждающихся в обучении и трудоустройстве	информация в Правительство Республики Казахстан	декабрь 2022 года сентябрь 2025 года	МОН, МТСЗН, МИО, заинтересованные государственные органы, "Атамекен" (по согласованию)
Развитие системы сертификации и признания квалификаций и навыков
8	Разработка концепций проектов законов Республики Казахстан "О профессиональных квалификациях" и "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по некоторым вопросам профессиональных квалификаций"	концепции проектов законов Республики Казахстан "О профессиональных квалификациях" и "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по некоторым вопросам профессиональных квалификаций"	январь 2022 года	МТСЗН, заинтересованные государственные органы, "Атамекен" (по согласованию)
9.	Разработка проектов законов Республики Казахстан "О профессиональных квалификациях" и "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по некоторым вопросам профессиональных квалификаций"	проект Закона Республики Казахстан	август 2022 года	МТСЗН, заинтересованные государственные органы, "Атамекен" (по согласованию)
Целевой индикатор 2. Охват трудоспособного населения неформальным образованием увеличится с 17 % до 40 %: 2021 г. - 17 %, 2022 г. - 25 %, 2023 г. - 30 %, 2024 г. - 35 %, 2025 г. - 40 %.
Расширение охвата населения неформальным образованием через информационную работу и введение статистики и мониторинга непрерывного образования
10.	Разработка и реализация медиа-плана по информационному просвещению населения о преимуществах неформального образования, в том числе посредством популярных социальных сетей	информация в Правительство Республики Казахстан	декабрь 2022 года сентябрь 2023 года	МОН, МТСЗН, МИО, заинтересованные государственные органы, "Атамекен" (по согласованию)
11.	Организация деятельности инициативных групп для пропагандисткой работы комьюнити-центров с привлечением НПО и представителей NEET молодежи	информация в Правительство Республики Казахстан	сентябрь 2024 года	МИО, заинтересованные государственные органы, "Атамекен" (по согласованию)
12.	Организация работ по разъяснению преимуществ непрерывного образования с созданием фокус-групп и привлечением НПО	информация в Правительство Республики Казахстан	декабрь 2022 года	МИО, заинтересованные государственные органы, "Атамекен" (по согласованию)
13.	Введение статистики краткосрочного обучения взрослого населения в рамках неформального образования	информация в Правительство Республики Казахстан	декабрь 2023 года	МОН, МТСЗН, МИО, заинтересованные государственные органы, местные исполнительные органы, "Атамекен" (по согласованию)
Целевой индикатор 3. Уровень цифровой грамотности населения в возрасте 6-74 лет: 2021 г. - 84,5 %, 2022 г. - 85 %, 2023 г. - 85,5 %, 2024 г. - 86 %, 2025 г. - 86,5 %.
Повышение цифровых компетенций граждан
14.	Актуализация инновационных образовательных программ на основе профессиональных стандартов для сферы IT	информация в Правительство Республики Казахстан	сентябрь 2022 года	МОН
15.	Развитие школ с углубленным изучением IT	информация в Правительство Республики Казахстан	2022 - 2025 годы ежегодно декабрь	МЦРИАП
16.	Внедрение системы дуального обучения совместно с IT-компаниями в рамках атласа новых профессий и компетенций	информация в Правительство Республики Казахстан	2022 - 2025 годы ежегодно декабрь	МЦРИАП
17.	Организация работы по повышению цифровой грамотности населения (создание ютуб-канала по цифровой грамотности населения, приглашение лидеров мнений на телевидение и популяризация ими обучения цифровой грамотности)	информация в Правительство Республики Казахстан	2022 - 2025 годы ежегодно декабрь	МЦРИАП
18.	Расширение спектра курсов, предоставляемых высшими учебными заведениями в партнерстве с компаниями реального сектора, особенно в IT-секторе	информация в Правительство Республики Казахстан	декабрь 2023 года	МОН
19	Организация работы по обучению населения получению электронных государственных услуг	информация в Правительство Республики Казахстан	2022-2025 годы ежегодно декабрь	МЦРИАП
20	Обеспечение доступа со стационарных и мобильных устройств к максимальному количеству обучающих ресурсов и программ для всех категорий населения на государственном и русском языках	информация в Правительство Республики Казахстан	2022-2025 годы ежегодно декабрь	МЦРИАП

Примечание: расшифровка аббревиатур:

"Атамекен"	-	Национальная палата предпринимателей Республики Казахстан "Атамекен"
МСХ	-	Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан
МОН	-	Министерство образования и науки Республики Казахстан
МЗ	-	Министерство здравоохранения Республики Казахстан
МТСЗН	-	Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан
МИО	-	местные исполнительные органы
МООК	-	массовые открытые онлайн-курсы
МИИР	-	Министерство индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан
МФ	-	Министерство финансов Республики Казахстан
МНЭ	-	Министерство национальной экономики Республики Казахстан
НПО	-	неправительственные организации
МЦРИАП	-	Министерство цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан

"Өмір бойы оқу (үздіксіз білім беру) тұжырымдамасын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 8 шілдедегі № 471 қаулысына өзгеріс енгізу туралы