Сирек және жерде сирек кездесетін металдар саласын дамытудың 2024 – 2028 жылдарға арналған кешенді жоспарын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 28 желтоқсандағы № 1221 қаулысы

Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Қоса беріліп отырған Сирек және жерде сирек кездесетін металдар саласын дамытудың 2024 – 2028 жылдарға арналған кешенді жоспары (бұдан әрі – Кешенді жоспар) бекітілсін.

2. Кешенді жоспарды орындауға жауапты орталық мемлекеттік органдар, мемлекеттік органдар, сондай-ақ өзге де ұйымдар (келісу бойынша):

1) Кешенді жоспарда көзделген іс-шаралардың уақтылы іске асырылуын қамтамасыз етсін;

2) тоқсан сайын, есепті тоқсаннан кейінгі айдың 5-і күніне дейін, Қазақстан Республикасының Өнеркәсіп және құрылыс министрлігіне Кешенді жоспардың орындалу барысы туралы ақпарат беріп тұрсын.

3. Қазақстан Республикасының Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі жылына екі рет, 15 ақпанға және 15 тамызға қарай, Қазақстан Республикасы Үкіметінің Аппаратына Кешенді жоспардың орындалу барысы туралы жиынтық ақпарат беріп тұрсын.

4. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Өнеркәсіп және құрылыс министрлігіне жүктелсін.

5. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі

Ә. Смайылов

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 28 желтоқсандағы № 1221 қаулысымен бекітілген

Сирек және жерде сирек кездесетін металдар саласын дамытудың 2024 – 2028 жылдарға арналған кешенді жоспары

1. Кіріспе

Сирек және жерде сирек кездесетін металдар саласын дамытудың 2024 – 2028 жылдарға арналған кешенді жоспары (бұдан әрі – Кешенді жоспар) Қазақстан Республикасының Президенті Қ.К. Тоқаевтың 2023 жылғы 1 қыркүйектегі "Әділетті Қазақстанның экономикалық бағыты" атты Қазақстан халқына Жолдауында белгіленген міндеттерді орындау мақсатында әзірленді.

Құжат еліміздің сирек металдар (бұдан әрі – СМ) мен жерде сирек кездесетін металдар (бұдан әрі – ЖСМ) саласын біртіндеп реформалаудың және кешенді дамытудың 2028 жылға дейінгі кезеңге арналған пайымы мен негізгі тәсілдерін айқындайды.

Бүгінгі күні отандық СМ мен ЖСМ саласының негізгі проблемалары мыналар:

геологиялық барлау жұмыстарын жүргізу деңгейінің төмен болуы;

техногендік минералдық түзілімдер (бұдан әрі – ТМТ) объектілерін бағалау мен коммерциялық пайдалану деңгейінің төмен болуы;

кейбір СМ мен барлық ЖСМ баланстық қорларына ашық қолжетімділіктің болмауы (деректер мемлекеттік құпияға жатады);

СМ мен ЖСМ өнімдерінің, оның ішінде жоғары технологиялар индустриясының ел ішінде тұтынылмауы;

кәсіпорындардың негізгі қорларының тозуы;

барлау, алу және қайта өңдеу озық технологиясының болмауы;

СМ мен ЖСМ саласының нормативтік құқықтық базасының дамымауы.

Құжатта мынадай бағыттар бойынша саланы тиімді дамытудың қажетті бастамалары жазылған:

1) кен орындарын барлауға, игеруге және коммерциялық пайдалануға, оның ішінде ТМТ өңдеуге инвестициялар тарту есебінен ресурстық базаны ұлғайту;

2) жұмыс істеп тұрған өндірістік қуаттарды жаңғырту және кеңейту, өнімнің жаңа түрлерін шығаруды игеру;

3) СМ мен ЖСМ салаларының жаңа өндірістерін құру;

4) СМ мен ЖСМ саласының нормативтік құқықтық базасын реформалау.

Кешенді жоспардың мақсаты отандық және шетелдік капиталды, оның ішінде барлаудың, алу мен қайта өңдеудің маңызды технологияларының трансферін қамтитын арнаулы қорларды тарту арқылы Қазақстан Республикасының СМ мен ЖСМ саласын дамытудың тиімді сценарийін жасау, сондай-ақ дайын бұйымдардағы жаһандық қосылған құн тізбегіне кіру болып табылады.

Кешенді жоспардың негізгі міндеттері:

1) Қазақстан Республикасының саласын жаңғырту үшін қаржылық және технологиялық ресурстары бар инвесторлар үшін қолайлы жағдай жасау;

2) ресурстық базаны кеңейту, СМ мен ЖСМ кешенді алу технологияларын енгізу;

3) жұмыс істеп тұрған өндірістерді жаңғырту және техникалық қайта жарақтандыру;

4) СМ мен ЖСМ жаңа түрлерінің, сондай-ақ СМ мен ЖСМ бұйымдары мен олардың қорытпаларының өндірісін игеру;

5) СМ мен ЖСМ саласын реттейтін нормативтік құжаттарды әзірлеу.

Кешенді жоспардың міндеттеріне қол жеткізу осы Кешенді жоспар іс-шараларын іске асыру арқылы қамтамасыз етілетін болады.

Көзделген міндеттерді орындау қосылған құнның жаһандық өндірістік тізбегіндегі Қазақстан Республикасының орнын нығайтуға және болашақта өнімді өткізудің ұзақ мерзімді кепілдіктерін алуға мүмкіндік береді.

2. Ағымдағы жағдайды талдау

2.1 СМ және ЖСМ әлемдік нарығының қазіргі жай-күйі

СМ және ЖСМ әлемдік экономикадағы жетекші салалардың сұранысына ие шикізаттың аса маңызды түрлеріне жатады, ол "жасыл" энергетикаға көшу, цифрлық технологияларды, қорғаныс, аэроғарыш, медицина бағыттары мен жоғары технологиялы өзге де бағыттарды дамытуға көшуі үшін қажет.

Research Nester консалтингтік компаниясының болжамы бойынша 2023 – 2035 жылдары ЖСМ жаһандық нарығының орташа жылдық өсу қарқыны 8 %-ды құрайды. Бұл ретте алдағы онжылдықтарда ұсыныстың аз болу тәуекелі бар.

Бүгінгі күні әлемде ЖСМ-нің дәлелденген қоры шамамен 132 млн тоннаны құрайды (1-сурет). Шамамен 90 % ЖСM Қытайда, АҚШ-та және Аустралияда өндіріледі. Салыстырмалы түрде алғанда Вьетнам, Бразилия, Ресей мен Үндістанда да ірі ресурстар бар.

Әлемдік СМ мен ЖСМ нарығының конъюнктурасын неғұрлым толығырақ бағалау өнеркәсіптің жоғары технологиялы секторларында СМ мен ЖСМ пайдаланылуы туралы көптеген деректердің жабық болуына байланысты күрделене түскен.

USGS мәліметтері бойынша 2022 жылы ЖСМ әлемдік өндірісі 300 мың тоннаны (шамамен 9,4 млрд АҚШ доллары) құрады. Бұл ретте әлемнің кейбір елдері, оның ішінде АҚШ, іс жүзінде ішкі қайта өңдеу қуаттары болмағандықтан, өз шикізатының 90 %-дан астамын одан әрі қайта өңдеу үшін Қытайға жібереді.

1-сурет. ЖСМ әлемдік қорлары, мың тонна

ЖСМ өндірісі бойынша Қытай көш бастап тұр (2-сурет), жерде сирек кездесетін металдардың әлемдік көлемінің 60 %-ы, өңдеу қуатының 85 %-ы және ЖСМ-нен жасалатын өте берік тұрақты магниттердің 90 %-ынан астамы тиесілі.

2-сурет. Әлемдік ЖСМ өндірісі, мың тонна

Дереккөз: USGS

ЖСМ-ді әлемдік тұтыну динамикасына жүргізілген талдауда 2028 жылға қарай ЖСМ-ге жаһандық сұраныс көлемі 7,8-8 % орташа жылдық өсу қарқынымен 420 мың тоннаға жетуі мүмкін екенін көрсетіп отыр, бұл шамамен 13,1 млрд АҚШ долларын құрайды (3-сурет).

Әлемдік СМ нарығының жай-күйі, өндіріс көлемі мен құны туралы деректер нарықтың сыйымдылығын көрсетеді. Келесі онжылдықтарда СМ-ге сұраныс қарыштап өсетін болады, себебі энергетикалық технологиялар нарығы он есеге жуық өседі деген болжам бар.

3-сурет. ЖСМ әлемдік нарығының даму болжамы

Әлемдік индустрияның СМ-ге сұранысы жыл сайын орта есеппен 6-7 % өсіп отыр. Талданатын 19 металдың 17-сінің нарық көлемі 2022 жылы 14,5 миллиард АҚШ долларын құрады және 2028 жылға қарай 26,9 млрд АҚШ долларына жетуі мүмкін. СМ мен ЖСМ бағасының құбылмалылығы және саланың жеткізу тізбегінің бұзылуына сезімтал болуы саланың дамуының тежеуші факторлары болып отыр.

Қазіргі уақытта СM мен ЖСM әлемдік өндірісі негізінен жаһандық сұранысты қамтамасыз етеді. Алайда әлемде тұтынудың болжамды өсуіне, сондай-ақ елдер арасындағы сауда-экономикалық қатынастардың нашарлауына байланысты болашақта жеткізудегі тапшылыққа қатысты айтарлықтай тәуекелдер бар.

2.2. Қазақстан Республикасының минералды-шикізат базасы

Бүгінгі күні Қазақстанда 124-ке жуық СМ және ЖСМ кен орындары анықталды (ашық көздер бойынша). Елімізде қосымша барлау және өндіру үшін мына СМ мен ЖСМ кен орындары:

ванадий бойынша – Құрымсақ, Бала Сауысқандық;

титан және цирконий бойынша – Қараөткел, Обуховская, Шоқаш, Шпаковка, Құмкөл, Сабындыкөл, Прогнозное, Горьковское, Березовское, Заячья, Дружба, Ақеспе;

тантал мен ниобий бойынша – Жоғарғы Ырғыз, Кварцевое, Қалайтапқан, Жоғарғы Баймырза;

литий бойынша – Юбилейное, Жоғарғы Баймырза, Бакенное, Белогорское, Ахметкино, Медведка;

молибден және вольфрам бойынша – Көктенкөл, Дрожиловское, Жоғарғы Қайрақты, Смирновское, Оңтүстік Жауыр, Жанет, Батыстау, Ақшатау, Қараоба, Байназар;

бериллий бойынша – Нұраталды, Қаражал, Дарат;

жерде сирек кездесетін металдар бойынша – Ақбұлақ, Құндыбай, Жоғарғы Еспе, Мойынқұм, Ақдала, Талайрық, Меловое, Томақ, Тайбағар, Тасмұрын анағұрлым тартымды болып табылады.

Бұған қоса, молибден мен вольфрамның, фосфориттердің, ванадийдің, титан мен цирконийдің және қазба көмірдің жекелеген кен орындарында жерде сирек кездесетін металдарды ілеспе өндіруге болады.

СМ мен ЖСМ саласының минералды-шикізат базасына тау-кен металлургиясы және химия өндірістерінің ТМТ объектілері де кіреді. TMТ мазмұнын талдаудан СM мен ЖСM алу үшін кейбір объектілердің коммерциялық перспективасы байқалады. Бүгінгі күні ҚМБ есебінде СМ мен ЖСМ бар 41 ТМТ объектісі бар, оның 31 объектісі жер қойнауын пайдалануға берілген. "МАСТ" тобына кіретін "SARECO" ЖШС экспортқа сату үшін ЖСМ ұжымдық концентраты мен скандий флюсін шығарып, ТМТ қайта өңдеуді жүргізеді. Қалған ТМТ нысандары зерттелуде.

Қазақстан кен орындарының басым бөлігіндегі кен кешенді болып келеді. Кен орындарының өндірістік құндылығын айқындайтын негізгі компоненттерден басқа, олардың құрамында СМ мен ЖСМ қоспалары да бар.

Алайда отандық кәсіпорындардың көпшілігінің технологиялары негізгі компоненттерді алуға бағытталған. Бұл ретте СM мен ЖСM көптеген түрлері үйінділерге түседі, олардың көлемі үнемі өсу үстінде және пайдаланылмайды.

Бүгінгі күні СМ мен ЖСМ саласын дамыту тұрғысынан айтарлықтай қызығушылық тудырып отырғанымен, келісімшарттық алаңдардан тыс орналасқан ТМТ құнды компоненттер құрамы тұрғысынан зерттелмеген. Бұрын құрылған ТМТ әлеуетін бағалау мақсатында есепке алынбаған және жер қойнауын пайдаланудан бос ТМТ объектілерін анықтау бойынша жұмыс жүргізу және пайдалы қазбалардың көлемі мен орташа құрамын көрсете отырып, олардың кадастрлық есебін қамтамасыз ету ұсынылады.

Барлық барланған пайдалы қазбалар мен ТМТ кен орындарын СМ мен ЖСМ саласының ресурстық базасына тарту әлеуеті бар. Заманауи технологиялар негізгі металдар мен химиялық өнімдерді алу процесінде СМ және ЖСМ алуға мүмкіндік береді.

Минералды-шикізат базасын толықтыру мақсатында 2025 жылға қарай СМ мен ЖСМ анықтау тұрғысынан 11 алаңда іздеу жұмыстарын аяқтау жоспарлануда (оның ішінде 2024 жылы – 10 объект, 2025 жылы – 1 объект). Шығыс Қазақстан облысында жер қойнауын геологиялық зерттеуді озыңқы ғылыми қамтамасыз ету шеңберінде сирек-жерде сирек кездесетін металл кеніне айналуы тұрғысынан облыстың коллизия аймақтарының гранитоидтарын болжамды бағалау және Қалба-Нарым аймағының литий түзгіштігі мен сирек және жерде сирек кездесетін кешенді металл кеніне айналуы тұрғысынан перспективалы алаңдарын анықтай отырып, Орталық Қалба аумағын перспективалы бағалау жоспарлануда.

Баянкөл алаңы шегіндегі, Қалба-Нарым кен аймағындағы жер қойнауын мемлекеттік геологиялық зерттеу литийдің байырғы кен орындарын іздестіруге, ал Арал және Каспий өңірлерінің шегінде минералданған тұзды ерітінділерден, көлдер мен тұзды батпақтардан литий іздестіруге бағытталған. Бұл Қазақстандағы литийдің минералды-шикізат базасын нығайтуға мүмкіндік береді.

Қазіргі уақытта Қазақстанда қайта өңдеу мен кәдеге жарату жүргізілмейтін кәдеге жаратылатын электр қозғалтқыштары мен тартқыш литий-ионды батареялардың қалдықтарын қоса алғанда, электронды қалдықтар СМ мен ЖСМ-нің перспективалы көзі болуы мүмкін. Осылайша, Біріккен Ұлттар Ұйымының оқу және ғылыми-зерттеу институтының (UNITAR) деректері бойынша елімізде электронды қалдықтардың түзілу көлемі 2019 жылы 136,1 мың тоннадан 2050 жылы 432 мың тоннаға дейін артады. Бұл қалдықтардың құнды компоненттерін шығарып алып, отандық кәсіпорындарда кәдеге жарату және қайта өңдеу мүмкіндігін қарастырған жөн.

Мыс, уран, мұнай салалары мен өнеркәсіптің өндіріс қалдықтары, технологиялық ерітінділер мен жуу қышқылдары СM мен ЖСM алудың қосымша көзі болуы мүмкін.

Тұтастай алғанда, Қазақстанның СМ мен ЖСМ минералды-шикізат базасын жұмыс істеп тұрған және жаңа кен орындарын, ТМТ-ны кешенді игеру, кәсіпорындардың технологиялық қалдықтары мен электронды сынықтарды қайта өңдеу есебінен айтарлықтай кеңейтуге болады.

2.3. Қазақстан Республикасындағы СМ және ЖСМ өндірісі

Экономиканың жоғары технологиялы секторлары тарапынан сұраныс өсіп келе жатқандықтан, сондай-ақ тапшылыққа, оның ішінде елдер арасындағы сауда қақтығыстары нәтижесінде қолдан жасалған тапшылыққа байланысты қазақстандық СМ мен ЖСМ салаларына қызығушылық айтарлықтай өсті.

Қазіргі уақытта Қазақстан тарапынан Еуропалық Одақтың, Ұлыбританияның, Америка Құрама Штаттары мен Корея Республикасының атқарушы органдарымен және өндірістік компанияларымен СМ мен ЖСМ өндіру, қайта өңдеу және олардың сауда-саттығы мәселелері бойынша іскерлік қатынастар жолға қойылды.

Бүгінгі күні Қазақстанның СМ мен ЖСМ саласының 70 жылдық тарихы бар және өзінің экспорттық әлеуетін нығайту үшін әлемде қалыптасып келе жатқан трендтерді пайдалануына болады. Қазіргі уақытта "Өскемен титан-магний комбинаты" акционерлік қоғамы (бұдан әрі – "ӨТМК" АҚ) әлемдік титан өндірушілер арасында, "Үлбі металлургия зауыты" акционерлік қоғамы (бұдан әрі – "ҮМЗ" АҚ) бериллий мен тантал өндірушілер арасында көш бастап тұр. 2004 жылға дейін "Жезқазғансирекмет" республикалық мемлекеттік кәсіпорны (бұдан әрі – "Жезқазғансирекмет" РМК) рений шығару бойынша әлемде екінші орынды иеленіп келеді. Бірқатар СМ мен ЖСМ базалық металдардың ірі өндірістері негізінде ілеспе өнім ретінде өндіріледі.

"ҮМЗ" АҚ Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы аумағындағы тантал, ниобий және бериллийден жасалған бұйымдардың жалғыз өндірушісі, бірақ өзінде мұндай шикізат көзі жоқ.

Бүгінгі күні зауыт шикізат ретінде бериллий шикізат қорын пайдаланады және мұндай кен орындарын Қазақстандағы жер қойнауын пайдаланушылар игермейтіндіктен, бериллий және тантал-ниобий шикізатын сатып алады. Шығарылатын өнім ULBA маркасымен экспортқа жөнелтіледі және халықаралық өлшемшартқа сәйкес келеді.

"ӨТМК" АҚ титан губкасын, құймалар мен слябтарды шығарады, титан қорытпалары мен ванадий пентаоксидін шығаруға қуаты бар. Титан өнімдері шетелдік тұтынушыларға жеткізіледі ("Boeing", "Airbus", "Nippon Steel", "SNECMA", "General Electric").

"Жезқазғансирекмет" РМК "Қазақмыс корпорациясы" жауапкерлігі шектеулі серіктестігі мыс балқыту зауытының қалдықтарынан 69,2 % ренийден тұратын аммоний перренатын шығарады, ол кейіннен шетелдік тұтынушыларға жөнелтіледі. Қазіргі уақытта кәсіпорын әлемдік рений өндірушілерінің ондығына кіреді.

"Казцинк" жауапкерлігі шектеулі серіктестігінің негізгі өніміне жатпайтын тазартылмаған селен мен висмут өндіріп экспорттайды. Селен мен висмут қорғасын зауытында құрамында қорғасын бар шикізатты өңдеу нәтижесінде алынады.

"Қазақмыс Смэлтинг" жауапкерлігі шектеулі серіктестігі экспортқа Балқаш мыс балқыту зауытының шламдарынан мыс теллуриді қосылысы түрінде теллур өндіреді.

"Қазақмыс Прогресс" жауапкерлігі шектеулі серіктестігі Балқаш мыс балқыту зауытының бағалы металдар өндірісінің үйінді қождарынан тазартылмаған селен шығаратын қазақстандық инновациялық технологиясын енгізді.

"Қазақстан алюминийі" акционерлік қоғамының сазбалшық зауытының алюминат ерітінділерінен галлий алуға қуаты бар. Галлий компанияның негізгі өнімі емес. Рентабельділігінің төмен болуына байланысты галлий шығару учаскесі 2015 жылы консервацияланған.

ЭҚТЖЖ	Қызмет атауы	2021	2022
24455	Сирек, жерде сирек кездесетін металдар мен жартылай өткізгіш материалдар өндірісі, млрд теңге	41,3	57,2
24452	Титан, титан, магний, вольфрам және молибден ұнтағы өндірісі, млрд теңге	63,6	77,1
СМ және ЖСМ салалары өндірісінің жалпы көлемі		104,9	134,3
Өнеркәсіптегі СМ және ЖСМ саласының үлесі		0,3 %	0,3 %
Өңдеу өнеркәсібіндегі СМ және ЖСМ саласының үлесі		0,6 %	0,6 %
Металлургиядағы СМ және ЖСМ саласының үлесі		1,4 %	1,5 %

Дереккөз: Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы

2022 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанда 134,3 млрд теңге сомасына СМ мен ЖСМ өндірілді. Қазақстан Республикасының өңдеу өнеркәсібіндегі саланың үлесі 0,6 %, металлургияда 1,5 %-ды құрайды.

Саланың негізгі проблемасы – импорттық шикізатқа тәуелділігі. Мәселен, "ӨТМК" АҚ және "ҮМЗ" АҚ титан, тантал, ниобий өндіру үшін импорттық шикізатты, бериллийді өндіру үшін бұрын жинақталған бериллий концентратының қорларын пайдаланады.

Кәсіпорындардың технологиялары мен жабдықтарының моральдық және физикалық тұрғыдан тым тозуы СМ мен ЖСМ өндірісін дамытудағы кедергілердің бірі болып табылады. Бұл технологиялық шығындарға байланысты өндіріс шығасыларының артуына және жоспардан тыс жөндеу үшін авариялық тұруға әкеледі.

Негізгі жабдықтың жай-күйі қолданыстағы қуаттар негізінде СM мен ЖСM қосымша түрлерін шығаруды игеруге мүмкіндік бермейді. Вольфрам-тантал және никель-кобальт концентраттарын бөлек-бөлек вольфрам, тантал, кобальт және никель металдарына бөлу технологиясын енгізуге әрекет жасаған кезде "Жезқазғансирекмет" РМК осы проблемамен бетпе-бет келді. Кәсіпорынды техникалық қайта жарақтандыру қажет, бұл "Жезқазғансирекмет" РМК-ге аммоний перренаты өндірісін әлемдік көшбасшы деңгейіне дейін қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Бұл ретте аммоний перренаты металл рений етіп қайта өңделетін жаңадан өңдеп-жасау сатысын енгізу мүмкіндігі пайда болады.

Қазақстан Республикасында СМ мен ЖСМ-ді ішкі тұтынуды ұлғайтатын ғылым мен техниканың перспективалы салаларын дамытуға ерекше назар аудару қажет.

Осыған байланысты Қазақстанда ең жаңа технологиялық жетістіктер негізінде аккумуляторлық батареялар мен жоғары технологиялы басқа да өнімдерге (композиттік және "ақылды" материалдар, аддитивті өндіріске арналған металл ұнтақтары) арналған компоненттерді/жиынтықтарды өндіру қуаттарын құрудың орындылығын (экономикалық және құқықтық аспектілері) зерделеу қажет.

Жалпы Қазақстанның СМ мен ЖСМ саласында жоғары деңгейде өңдеп-жасалған өнімдер көлемі аз.

2024 – 2028 жылдары Қазақстанда сала кәсіпорындарын техникалық қайта жарақтандыруға, технологиялар трансферті негізінде жаңа 5 өндірісті пайдалануға беруге, сондай-ақ СМ мен ЖСМ-ден 5 жаңа өнім түрін шығаруды жолға қоюға бағытталған инвестициялық жобаларды іске асыру жоспарлануда.

2.4. Салалық реттеу

Қазақстан Республикасында СМ мен ЖСМ саласын реттейтін базалық нормативтік құқықтық құжаттар жоқ. СМ мен ЖСМ саласындағы терминдерді біркелкі түсіндіру үшін металдардың тізбесі көрсетілген "сирек металдар", "жерде сирек кездесетін металдар" ұғымдары заңнамалық түрде бекітілмеген. Салыстыратын болсақ, Ресей Федерациясында МемСТ Р 59129-2020 "Түсті металдар. Терминдер мен анықтамалар" ұлттық стандарты қабылданған, онда тиісті терминология анықталып, жүйеге келтірілген. СМ және ЖСМ тізбесі осы стандарт негізінде қалыптастырылған.

Қазақстанда СМ мен ЖСМ саласындағы ұғымдық аппаратты заңнамалық бекіту саланың өндірістік процестері мен СМ мен ЖСМ қамтылған өнімдер бойынша стандарттарды әзірлеуге негіз болады. Бұл СM және ЖСM айналымы саласындағы есепке алу жүйесін қалыптастыруға мүмкіндік береді, бұл жүйе өнімде СM мен ЖСM болуына қарай оның нақты тұтынушылық құндылығын көрсетеді, оның салық базасына әсері оң болмақ.

Кейбір СМ және барлық ЖСМ баланстық қорлары туралы мәліметтерді мемлекеттік құпияға жатқызу салаға инвестициялар тарту процесіне теріс әсерін тигізеді. Бұл ақпарат әлеуетті инвесторлар үшін қолжетімді болуға тиіс, оларда СМ мен ЖСМ бар кен орындары мен ТМТ жөніндегі өзекті деректер болуы керек. 2021 жылғы тәжірибе бірқатар СМ баланстық қорларын, оның ішінде литий қорын құпиясыздандыру осы салаға инвестиция тартуға мүмкіндік бергенін көрсетті. Нәтижесінде қазақстандық екі жер қойнауын пайдаланушы литий кен орындарында геологиялық барлау жұмыстарын жүргізіп, кейін литий өнімін алуға еуропалық компаниямен шарт жасасты.

Сирек және жерде сирек кездесетін металдар саласын дамытудың 2024 – 2028 жылдарға арналған кешенді жоспарының іс-шаралары

Р/с	Атауы	Аяқталу нысаны	Орындалу мерзімі	Жауапты орындаушылар	Қаржыландыру көлемі	Қаржыландыру көздері
1	2	3	4	5	6	7
Күтілетін нәтижелер: 1) минералды-шикізат базасы: барлауға және өндіруге отандық және шетелдік инвестициялар көлемін 40 %-ға ұлғайту; кешенді СМ және ЖСМ барлау, өңдеу және қайта өңдеу жобаларының инвестициялық тартымдылығын арттыруға арналған шаралар кешенін әзірлеу; жаңа 11 кен орнын және ТМТ обьектілерін анықтау және геологиялық игеруге тарту; 2) СМ мен ЖСМ өндіру: Қазақстан Республикасының кәсіпорындарында СМ және ЖСМ өндірісінің көлемін кемінде 40 %-ға арттыру; саланың жаңа 5 кәсіпорнын пайдалануға беру және 5 жаңа өнім түрін игеру; ел өндірісіне 5 технологияны трансферлеу; бизнесті ТМТ-ны қоса алғанда СМ мен ЖСМ кендерін кешенді өңдеуге ынталандыру шараларын әзірлеу; 3) салалық реттеу: СМ мен ЖСМ саласындағы нормативтік құқықтық базаны жетілдіру; металдардың жекелеген түрлеріне қатысты құпия грифін алып тастау; СМ мен ЖСМ-ге баға белгілеу қағидаларын әзірлеу.
1.	1-бағыт. Минералды-шикізат базасын дамыту
1.1.	Қорлардың мемлекеттік теңгерімінде тұрған ТМТ кен орындары мен объектілерінде СМ мен ЖСМ неғұрлым перспективалы түрлерін әзірлеуге және байытуға қазақстандық және шетелдік инвестицияларды тарту жөніндегі шаралар кешенін әзірлеу	инвестиция салу келісімшарты	2024 – 2028 жылдар	ӨҚМ, СІМ, ҰЭМ, Қаржымині	талап етілмейді	-
1.2.	11 объектіде ЖСМ анықтау бойынша іздестіру жұмыстарын жүргізу	орындалған жұмыстар актісі	2024 – 2025 жылдар, желтоқсан	ӨҚМ	2024 жылы – 1 084,816 млн теңге; 2025 жылы – 145 млн теңге;	РБ (089 бюджеттік бағдарламасы)
1.3.	СМ мен ЖСМ бойынша жер қойнауын геологиялық зерттеуді озық ғылыми қамтамасыз етуді жүргізу	орындалған жұмыстар актісі	2024 – 2026 жылдар	ӨҚМ	2024 жылы – 142,377 млн теңге; 2025 жылы – 250 млн теңге; 2026 жылы – 88,868 млн теңге;	РБ (089 бюджеттік бағдарламасы)
1	2	3	4	5	6	7
1.4.	Техногенді минералдық түзілімдерге ревизия жүргізу	ТМТ паспорттары	2025 жылғы желтоқсан	ӨҚМ, "ҰГҚ" АҚ (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
1.5.	Баянкөл алаңы, Қалба-Нарым кен аймағы шегіндегі литийдің байырғы кен орындарын іздестіру, сондай-ақ Арал және Каспий өңірі шегінде минералданған тұзды ерітінділерден, көлдер мен тұзды батпақтардан литий іздестіру әуелетін талдау	Орындалған жұмыстар акті	2024 – 2027 жылдар	ӨҚМ	талап етілмейді	-
2.	2-бағыт. СМ мен ЖСМ өндірісін дамыту
2.1.	Рений сульфидін және басқа да сирек металдарды ала отырып, ыстыққа төзімді никель қорытпаларын металлургиялық өндіру қалдықтары түріндегі импорттық шикізатты қайта өңдеуді дамыту ("Жезқазғанстирекмет" РМК жарғылық капиталын ұлғайту)	МИЖ, ҚЭН, есеп	2025 – 2026 жылдар	ӨҚМ, ҰЭМ, Қаржымині, "Жезқазғансирекмет" РМК (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
2.2.	"Жезқазғансирекмет" РМК базасында металл рений өндірісі	Қазақстан Республикасы Үкіметінің Аппаратына рений өндірісі туралы есеп	2025 – 2028 жылдар	ӨҚМ, "Жезқазғансирекмет" РМК (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
2.3.	Аммоний перренатынан металл бұйымдарын (шыбық, штабик, сым, құбыр) алу үшін жабдықтарды іріктеу және технологияларды сынақтан өткізу бойынша ақпараттық-талдамалық және консультациялық көрсетілетін қызметтер. Тәжірибелік-өнеркәсіптік сынақтар	орындалған жұмыстар актісі, ӨҚМ-ге есеп	2024 жылы	ӨҚМ, "Жезқазғансирекмет" РМК (келісу бойынша)	талап етілмейді	-
2.4.	Арнайы материалдар негізінде Қазақстан Республикасында салааралық ғылыми-техникалық ақпараттың мемлекеттік жүйесін құру және іске асыру	орындалған жұмыстар актісі, ӨҚМ-ге есеп	2024 – 2028 жылдар	ӨҚМ, ҰТБО (келісу бойынша)	2024 жыл – 229,534 млн теңге; 2025 жыл – 219,534 млн теңге; 2026 жыл – 219,534 млн теңге.	РБ (090 бюджеттік бағдарламасы)
3.	3-бағыт. Салалық реттеу
3.1.	СМ мен ЖСМ-нің жер қойнауындағы баланстық қорлары туралы мәліметтер мен өндірісі туралы деректерден құпия грифін алып тастау	құпиялардың ведомстволық тізбесіне өзгерістер	2024 – 2025 жылдар	ӨҚМ	талап етілмейді	-
3.2.	СМ мен ЖСМ саласындағы ұлттық және салалық стандарттарды әзірлеу және бекіту	ұлттық және салалық стандарттарды бекіту	2024 – 2028 жылдар	ӨҚМ, СИМ	талап етілмейді	-
3.3.	СМ мен ЖСМ-ге баға белгілеу қағидаларын әзірлеу және бекіту	ҚРҮҚ	2024 жылғы желтоқсан	ӨҚМ, Қаржымині, СИМ	талап етілмейді	-
3.4.	Арнаулы халықаралық іс-шаралар мен іскерлік кездесулер ұйымдастыру мүмкіндігін қарастыру	өткізілген іс-шаралар туралы есеп	2024 – 2026 жылдар	ӨҚМ	талап етілмейді	-

Ескертпе: аббревиатуралардың толық жазылуы:

Қаржымині – Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі;

ҚРҮҚ – Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы;

ҚЭН – қаржы-экономикалық негіздеме;

МИЖ – мемлекеттік инвестициялық жоба;

НҚА – нормативтік құқықтық актілер;

ӨҚМ – Қазақстан Республикасының Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі;

РБ – республикалық бюджет;

СИМ – Қазақстан Республикасының Сауда және интеграция министрлігі;

СІМ – Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі;

"ҰГҚ" АҚ – "Ұлттық геологиялық қызмет" акционерлік қоғамы;

ҰТБО – Қазақстан Республикасының Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі Өнеркәсіп комитетінің "Ұлттық технологиялық болжау орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорыны;

ҰЭМ – Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі;

ЭТРМ – Қазақстан Республикасының Экология және табиғи ресурстар министрлігі.

Об утверждении Комплексного плана развития отрасли редких и редкоземельных металлов на 2024 – 2028 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 28 декабря 2023 года № 1221.

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемый Комплексный план развития отрасли редких и редкоземельных металлов на 2024 – 2028 годы (далее – Комплексный план).

2. Центральным государственным органам, государственным органам, а также организациям, ответственным за исполнение Комплексного плана (по согласованию):

1) обеспечить своевременную реализацию мероприятий, предусмотренных Комплексным планом;

2) ежеквартально до 5 числа месяца, следующего за отчетным кварталом, представлять информацию о ходе исполнения Комплексного плана в Министерство промышленности и строительства Республики Казахстан.

3. Министерству промышленности и строительства Республики Казахстан представлять два раза в год, к 15 февраля и 15 августа, сводную информацию о ходе исполнения Комплексного плана в Аппарат Правительства Республики Казахстан.

4. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на Министерство промышленности и строительства Республики Казахстан.

5. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания.

Премьер-Министр Республики Казахстан

А. Смаилов

Утвержден постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 декабря 2023 года № 1221

Комплексный план развития отрасли редких и редкоземельных металлов на 2024 – 2028 годы

1. Введение

Комплексный план развития отрасли редких и редкоземельных металлов Республики Казахстан на 2024 – 2028 годы (далее – Комплексный план) разработан в целях исполнения поставленных задач Президента Республики Казахстан Токаева К.К. в Послании народу Казахстана от 1 сентября 2023 года "Экономический курс Справедливого Казахстана".

Документ определяет видение и основные подходы к поэтапному реформированию и комплексному развитию редкометальной (далее – РМ) и редкоземельно метальной (далее – РЗМ) отрасли страны на период до 2028 года.

На сегодняшний день основными проблемами отечественной отрасли РМ и РЗМ являются:

низкий уровень проведения геологоразведочных работ;

низкий уровень оценки и коммерческой эксплуатации объектов техногенных минеральных образований (далее – ТМО);

отсутствие открытого доступа к балансовым запасам некоторых РМ и всех РЗМ (данные относятся к государственным секретам);

отсутствие внутреннего потребления РМ и РЗМ продукции, в том числе индустрии высоких технологий;

изношенность основных фондов предприятий;

отсутствие передовых технологий разведки, извлечения и переработки;

неразвитость нормативной правовой базы отрасли РМ и РЗМ.

В документе изложены необходимые инициативы для эффективного развития отрасли по следующим направлениям:

1) увеличение ресурсной базы за счет привлечения инвестиций в разведку, разработку и коммерческую эксплуатацию месторождений, в том числе переработку ТМО;

2) модернизация и расширение существующих производственных мощностей, освоение выпуска новых видов продукции;

3) создание новых производств отрасли РМ и РЗМ;

4) реформа нормативной правовой базы отрасли РМ и РЗМ.

Целью Комплексного плана является создание выгодного сценария развития отрасли РМ и РЗМ Республики Казахстан путем привлечения отечественного и зарубежного капитала, в том числе специализированных фондов, включающего в себя трансфер критических технологий разведки, извлечения и переработки, а также вхождение в глобальную цепочку добавленной стоимости в готовых изделиях.

Основные задачи Комплексного плана:

1) создание благоприятных условий для инвесторов, имеющих финансовые и технологические ресурсы для модернизации отрасли Республики Казахстан;

2) расширение ресурсной базы и внедрение технологий комплексного извлечения РМ и РЗМ;

3) модернизация и техническое перевооружение действующих производств;

4) освоение производства новых видов РМ и РЗМ, а также изделий из РМ и РЗМ и их сплавов;

5) разработка нормативных документов, регулирующих отрасль РМ и РЗМ.

Достижение задач Комплексного плана будет обеспечено посредством реализации мероприятий настоящего Комплексного плана.

Выполнение предусмотренных задач позволит укрепить место Республики Казахстан в глобальной производственной цепочке добавленной стоимости и получить долгосрочные гарантии сбыта будущей продукции.

2. Анализ текущей ситуации

2.1. Текущее состояние мирового рынка РМ и РЗМ

РМ и РЗМ относятся к критическим видам сырья, востребованным ведущими отраслями мировой экономики, необходимы для перехода к "зеленой" энергетике, развития цифровых технологий, оборонных, аэрокосмических, медицинских и прочих высокотехнологичных направлений.

По прогнозам консалтинговой компании Research Nester в 2023 – 2035 годах среднегодовой темп роста глобального рынка РЗМ составит 8 %. При этом в ближайшие десятилетия существует высокий риск нехватки предложения.

На сегодня доказанные запасы РЗМ в мире составляют приблизительно 132 млн тонн (рисунок 1). Около 90 % РЗМ добываются в Китае, США и Австралии. Относительно крупными ресурсами обладают также Вьетнам, Бразилия, Россия и Индия.

Более детальная оценка конъюнктуры мирового рынка РМ и РЗМ осложнена вследствие закрытости многих данных об использовании РМ и РЗМ в высокотехнологичных секторах промышленности.

По данным USGS мировое производство РЗМ в 2022 году составило 300 тыс. тонн (около 9,4 млрд долларов США). При этом отдельные страны мира, в том числе США, фактически не имея внутренних мощностей по переработке, направляют более 90 % своего сырья для дальнейшей переработки в Китай.

Рисунок 1 – Мировые запасы РЗМ, тыс. тонн

Источник: USGS

Лидером по производству РЗМ является Китай (рисунок 2), на долю которого приходится 60 % мирового объема редких земель, 85 % мощностей по переработке и более 90 % производимых высокопрочных постоянных магнитов из РЗМ.

Рисунок 2 – Мировое производство РЗМ, тыс. тонн

Источник: USGS

Анализ динамики мирового потребления РЗМ показывает, что к 2028 году объем глобального спроса на РЗМ может достигнуть 420 тыс. тонн со среднегодовым темпом роста 7,8-8 %, что составит приблизительно 13,1 млрд долларов США (рисунок 3).

Данные о состоянии мирового рынка РМ, объеме производства и стоимости демонстрируют емкость рынка. В течение следующего десятилетия спрос на РМ будет интенсивно расти, поскольку, как ожидается, рынок энергетических технологий вырастет почти в десять раз.

Рисунок 3 – Прогноз развития мирового рынка РЗМ

Спрос мировой индустрии на РМ растет ежегодно в среднем на 6-7 %. Объем рынка анализируемых 17 металлов из 19 в 2022 году составил 14,5 млрд долларов США и к 2028 году может достигнуть 26,9 млрд долларов США. Сдерживающими факторами для развития отрасли являются волатильность цен на РМ и РЗМ и чувствительность отрасли к нарушению цепочек поставок.

На текущий момент мировое производство РМ и РЗМ в основном обеспечивает глобальный спрос. Однако существуют значительные риски дефицита поставок в будущем в связи прогнозируемым ростом потребления в мире, а также ухудшением торгово-экономических отношений между странами.

2.2. Минерально-сырьевая база Республики Казахстан

На сегодняшний день в Казахстане выявлено около 124 месторождений РМ и РЗМ (по открытым источникам). В стране наиболее привлекательными для доразведки и добычи являются следующие месторождения РМ и РЗМ:

по ванадию – Курумсак, Бала-Саускандык;

по титану и цирконию – Караоткель, Обуховская, Шокаш, Шпаковка, Кумколь, Сабындыколь, Прогнозное, Горьковское, Березовское, Заячья, Дружба, Акеспе;

по танталу и ниобию – Верхний-Иргиз, Кварцевое, Калай-Тапкан, Верхне-Баймурзинское;

по литию – Юбилейное, Верхне-Баймурзинское, Бакенное, Белогорское, Ахметкино, Медведка;

по молибдену и вольфраму – Коктенколь, Дрожилловское, Верхнее Кайракты, Смирновское, Южный Жаур, Жанет, Батыстау, Акшатау, Караоба, Байназар;

по бериллию – Нураталды, Караджал, Дарат;

по редким землям – Акбулак, Кундыбай, Верхнее-Эспе, Мойынкум, Акдала, Талайрык, Меловое, Томак, Тайбогар, Тасмурун.

Кроме того, возможна попутная добыча редких земель на отдельных месторождениях молибдена и вольфрама, фосфоритов, ванадия, титана
и циркония, ископаемых углей.

Минерально-сырьевая база отрасли РМ и РЗМ также включает объекты ТМО от горно-металлургических и химических производств. Анализ содержания ТМО показывает коммерческую перспективность отдельных объектов для извлечения РМ и РЗМ. Сегодня на учете в ГБЗ находится 41 объект ТМО, содержащий РМ и РЗМ, из них 31 объект передан в недропользование. ТОО "SARECO", входящее в группу "МАСТ", ведет переработку ТМО с выпуском коллективного концентрата РЗМ и флюса скандия для продажи на экспорт. Остальные объекты ТМО находятся на стадии исследования.

Руды большинства месторождений Казахстана комплексные. Помимо основных компонентов, определяющих промышленную ценность месторождений, они содержат примеси РМ и РЗМ.

Однако технологии большинства отечественных предприятий нацелены на извлечение основных компонентов. При этом многие виды РМ и РЗМ уходят в отвалы, объемы которых постоянно растут и не используются.

На сегодняшний день ТМО, расположенные вне контрактных площадей, не исследованы на предмет содержания ценных компонентов, хотя представляют значительный интерес в плане развития отрасли РМ и РЗМ.
В целях оценки потенциала ранее образованных ТМО предлагается провести работу по выявлению неучтенных и свободных от недропользования объектов ТМО и обеспечить их кадастровый учет с указанием объемов и средних содержаний полезных ископаемых.

Существует потенциал вовлечения всех разведанных месторождений полезных ископаемых и ТМО в ресурсную базу отрасли РМ и РЗМ. Современные технологии позволяют извлекать РМ и РЗМ в процессе получения основных металлов и химических продуктов.

В целях восполнения минерально-сырьевой базы к 2025 году планируется завершить поисковые работы по 11 площадям на предмет выявления РМ и РЗМ (из них в 2024 году – 10 объектов, 2025 году 1 объект).
В Восточно-Казахстанской области в рамках опережающего научного обеспечения геологического изучения недр планируется проведение прогнозной оценки гранитоидов зон коллизий области на редкометалльно-редкоземельное оруденение и перспективной оценки территории Центральной Калбыс выявлением площадей, перспективных на литиеносность и комплексное редкометальное и редкоземельное оруденение Калба-Нарымской зоны.

Государственное геологическое изучение недр в пределах Баянкольской площади, Калба-Нарымской рудной зоне направлено на поиски коренных месторождений лития, а в пределах Аральского и Каспийского регионов – на поиски лития в минерализованных рассолах, рапах озер и солончаках. Это позволит усилить минерально-сырьевую базу лития в Казахстане.

Перспективным источником РМ и РЗМ могут являться электронные отходы, включая отходы утилизируемых электродвигателей и тяговых литий-ионных батарей, переработка и утилизация которых в настоящее время в Казахстане не производятся. Так, по данным Учебного и научно-исследовательского института Организации Объединенных Наций (UNITAR) объем образования электронных отходов в стране вырастет с 136,1 тыс. тонн в 2019 году до 432 тыс. тонн в 2050 году. Целесообразно рассмотреть возможность утилизации и переработки этих отходов на отечественных предприятиях с извлечением ценных компонентов.

Дополнительным источником для извлечения РМ и РЗМ могут являться отходы производств, технологические растворы и промывные кислоты медной, урановой, нефтяной и других отраслей промышленности.

В целом минерально-сырьевая база РМ и РЗМ Казахстана может быть существенно расширена за счет комплексного освоения действующих и новых месторождений, ТМО, переработки технологических отходов предприятий и электронного лома.

2.3. Производство РМ и РЗМ в Республике Казахстан

На фоне растущего спроса со стороны высокотехнологичных секторов экономики, а также дефицита, в том числе искусственно созданного в результате торговых конфликтов между странами, интерес к казахстанской отрасли РМ и РЗМ существенно вырос.

На данный момент Казахстану удалось наладить деловые отношения по вопросам добычи, переработки и торговли РМ и РЗМ с исполнительными органами и производственными компаниями Европейского Союза, Великобритании, Соединенных Штатов Америки и Республики Корея.

На сегодня в Казахстане отрасль РМ и РЗМ имеет 70-ти летнюю историю и может использовать складывающиеся в мире тренды для укрепления своего экспортного потенциала. На текущий момент акционерное общество "Усть-Каменогорский титано-магниевый комбинат" (далее – АО "УКТМК") уже занимает лидирующие позиции среди мировых производителей титана, акционерное общество "Ульбинский металлургический завод" (далее – АО "УМЗ") – бериллия и тантала. До 2004 года республиканское государственное предприятие "Жезказганредмет" (далее – РГП "Жезказганредмет") занимало второе место в мире по выпуску рения. Ряд РМ и РЗМ добывается как попутный продукт на базе крупных производств базовых металлов.

АО "УМЗ" является единственным производителем изделий из тантала, ниобия и бериллия на территории Содружества Независимых Государств, при этом не имеет собственных источников такого сырья.

На сегодняшний день в качестве сырья завод использует собственные запасы бериллиевого сырья и осуществляет покупку бериллиевого и танталониобиевого сырья из зарубежа, так как в Казахстане такие месторождения не разрабатываются недропользователями. Выпускаемая продукция отгружается на экспорт с маркой ULBA и соответствует международным критериям.

АО "УКТМК" производит титановую губку, слитки и слябы, имеет мощности для выпуска титановых сплавов и пентаоксида ванадия. Титановая продукция поставляется зарубежным потребителям ("Boeing", "Airbus", "Nippon Steel", "SNECMA", "General Electric").

РГП "Жезказганредмет" из отходов медеплавильного завода Товарищество с ограниченной ответственностью "Корпорация Казахмыс" выпускает перренат аммония с содержанием рения 69,2 %, который отгружается зарубежным потребителям. В настоящее время предприятие входит в десятку мировых производителей рения.

Товарищество с ограниченной ответственностью "Казцинк" производит и экспортирует черновой селен и висмут, которые не относятся к основной продукции компании. Селен и висмут получают на свинцовом заводе в результате переработки свинецсодержащего сырья.

Товарищество с ограниченной ответственностью "Казахмыс Смэлтинг" производит на экспорт теллур в форме соединения теллурида меди из шламов Балхашского медеплавильного завода.

Товарищество с ограниченной ответственностью "Казахмыс Прогресс" внедрило казахстанскую инновационную технологию по выпуску чернового селена из отвальных шлаков производства драгоценных металлов Балхашского медеплавильного завода.

Акционерное общество "Алюминий Казахстана" имеет мощности для получения галлия из алюминатных растворов глиноземного завода. Галлий не является основной продукцией компании. Участок по выпуску галлия законсервирован в 2015 году по причине низкой рентабельности.

ОКЭД	Наименование деятельности	2021	2022
24455	Производство редких, редкоземельных металлов и полупроводниковых материалов, в млрд тенге	41,3	57,2
24452	Производство титана, порошка из титана, магния, вольфрама и молибдена, в млрд тенге	63,6	77,1
Итого объемы производства отрасли РМ и РЗМ		104,9	134,3
Доля отрасли РМ и РЗМ в промышленности		0,3 %	0,3 %
Доля отрасли РМ и РЗМ в обрабатывающей промышленности		0,6 %	0,6 %
Доля отрасли РМ и РЗМ в металлургии		1,4 %	1,5 %

Источник: Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан

По итогам 2022 года в Казахстане произведено РМ и РЗМ на сумму 134,3 млрд тенге. Доля отрасли в обрабатывающей промышленности Республики Казахстан составляет 0,6 %, в металлургии – 1,5 %.

Основная проблема отрасли заключается в зависимости от импортного сырья. Так, АО "УКТМК" и АО "УМЗ" для производства титана, тантала, ниобия используют импортное сырье, бериллия – ранее накопленные запасы бериллиевого концентрата.

Одним из барьеров для развития производства РМ и РЗМ является высокий моральный и физический износ технологий и оборудования предприятий. Это приводит к повышению производственных издержек по причине технологических потерь и аварийным простоям на внеплановый ремонт.

Состояние основного оборудования не позволяет освоить выпуск дополнительных видов РМ и РЗМ на базе действующих мощностей. С данной проблемой столкнулось РГП "Жезказганредмет" при попытке внедрения технологии разделения вольфрам-танталового и никель-кобальтового концентратов на индивидуальные металлы вольфрам, тантал, кобальт и никель. Предприятие нуждается в техническом перевооружении, которое позволит РГП "Жезказганредмет" восстановить производство перрената аммония до уровня мирового лидера. При этом появится возможность внедрить новый передел по переработке перрената аммония в металлический рений.

Особое внимание заслуживает развитие перспективных отраслей науки и техники, повышающих внутреннее потребление РМ и РЗМ в Республике Казахстан.

В этой связи необходимо провести исследования по изучению целесообразности (экономические и правовые аспекты) создания в Казахстане мощностей по производству компонентов/комплектующих для аккумуляторных батарей и другой высокотехнологической продукции (композитные и умные материалы, металлопорошки для аддитивного производства) на основе новейших технологических достижений.

В целом отрасль РМ и РЗМ Казахстана характеризуется низким объемом продукции высоких переделов.

В 2024 – 2028 годах в Казахстане планируется реализовать инвестиционные проекты, направленные на техническое перевооружение предприятий отрасли, введение в эксплуатацию 5 новых производств на основе трансферта технологий, а также налаживание выпуска 5 новых видов продукции из РМ и РЗМ.

2.4. Отраслевое регулирование

В Республике Казахстан отсутствуют базовые нормативные правовые документы, регулирующие отрасль РМ и РЗМ. Законодательно не закреплены понятия "редкие металлы", "редкоземельные металлы" с указанием перечня этих металлов для единообразного толкования терминов в области РМ и РЗМ. Для сравнения в Российской Федерации принят Национальный стандарт ГОСТ Р 59129-2020 "Цветные металлы. Термины и определения", который определяет и систематизирует соответствующую терминологию. Перечень РМ и РЗМ сформирован на основе этого стандарта.

Законодательное утверждение в Казахстане понятийного аппарата в сфере РМ и РЗМ создаст базу для разработки стандартов по производственным процессам отрасли и продуктам, содержащим РМ и РЗМ. Это позволит сформировать систему учета в сфере оборота РМ и РЗМ, которая будет показывать реальную потребительскую ценность продукции в зависимости от содержания в ней РМ и РЗМ, что положительно отразится на налоговой базе.

Отнесение сведений о балансовых запасах некоторых РМ и всех РЗМ к государственным секретам отрицательно сказывается на процессе привлечения инвестиций в отрасль. Необходимо, чтобы эта информация была доступна для потенциальных инвесторов, которые должны обладать актуальными данными по месторождениям и ТМО, содержащим РМ и РЗМ. Опыт 2021 года показал, что рассекречивание балансовых запасов ряда РМ, в том числе лития, позволило привлечь инвестиции в данную отрасль. Как результат, два казахстанских недропользователя заключили с европейской компанией договоры на проведение геологоразведочных работ на месторождениях лития с дальнейшим получением литиевой продукции.

Мероприятия Комплексного плана развития отрасли редких и редкоземельных металлов Республики Казахстан на 2024 – 2028 годы

№ п/п	Наименование	Форма завершения	Срок исполнения	Ответственные исполнители	Объем финансирования	Источники финансирования
1	2	3	4	5	6	7
Ожидаемые результаты: минерально-сырьевая база: увеличение объема отечественных и зарубежных инвестиций в разведку и добычу на 40 %; разработка комплекса мер для повышения инвестиционной привлекательности проектов разведки, добычи и переработки РМ и РЗМ; выявление и вовлечение в геологическую разработку 11 новых месторождений и объектов ТМО. производство РМ и РЗМ: увеличение объемов производства РМ и РЗМ продукции на предприятиях Республики Казахстан не менее 40 %; введение в эксплуатацию 5 новых предприятий отрасли и освоение 5 новых видов продукций; трансферт 5 технологий в производства страны; разработка мер стимулирования бизнеса к комплексной переработке руд РМ и РЗМ, в том числе ТМО. отраслевое регулирование: совершенствование нормативной правовой базы в сфере РМ и РЗМ; снятие грифа секретности на отдельные металлы; разработка правил ценообразования на РМ и РЗМ.
1.	Направление 1. Развитие минерально-сырьевой базы
1.1.	Привлечение казахстанских и иностранных инвестиций на разработку и обогащение наиболее перспективных видов РМ и РЗМ на месторождениях и объектах ТМО, состоящих в государственном балансе запасов	договор инвестирования	2024-2028 годы	МПС, МИД, МНЭ, МФ	не требуется	-
1.2.	Проведение поисковых работ по выявлению РЗМ на 11 объектах	акт выполненных работ	декабрь, 2024-2025 годы	МПС	в 2024 году – 1084,816 млн тенге; в 2025 году – 145 млн тенге;	РБ (бюджетная программа 089)
1.3.	Проведение опережающего научного обеспечения геологического изучения недр по РМ и РЗМ	акт выполненных работ	2024-2026 годы	МПС	в 2024 году – 142,377 млн тенге; в 2025 году – 250 млн тенге; в 2026 году – 88,868 млн тенге;	РБ (бюджетная программа 089)
1	2	3	4	5	6	7
1.4.	Ревизия техногенно-минеральных образований	паспорта ТМО	декабрь 2025 года	МПС, АО "НГС" (по согласованию)	не требуется	-
1.5.	Анализ потенциала в пределах Баянкольской площади, Калба-Нарымской рудной зоны для поисков коренных месторождений лития, а также Аральского и Каспийского регионов на поиски лития в минерализованных рассолах, рап озер и солончаков	акт выполненных работ	2024-2027 годы	МПС	не требуется	-
2.	Направление 2. Развитие производства РМ и РЗМ
2.1.	Развитие переработки импортного сырья в виде отходов металлургического производства сульфида рения и жаропрочных никелевых сплавов с получением рения и других редких металлов (увеличение уставного капитала РГП "Жезказганредмет")	ГИП, ФЭО, отчет	2025-2026 годы	МПС, МНЭ, МФ, РГП "Жезказганредмет" (по согласованию)	не требуется	-
2.2.	Производство металлического рения на базе РГП "Жезказганредмет"	отчет в Аппарат Правительства Республики Казахстан о производстве рения	2025-2028 годы	МПС, РГП "Жезказганредмет" (по согласованию)	не требуется	-
2.3.	Информационно-аналитические и консультационные услуги по подбору оборудования и апробация технологии для получения металлических изделий (пруток,	акт выполненных работ, отчет в МПС	2024 год	МПС, РГП "Жезказганредмет" (по согласованию)	не требуется	-
1	2	3	4	5	6	7
	штабик, проволока, трубы) из перрената аммония. Опытно-промышленные испытания
2.4.	Создание и реализация государственной системы межотраслевой научно-технической информации в Республике Казахстан на основе специальных материалов	акт выполненных работ, отчет в МПС	2024-2028 годы	МПС, НЦТП (по согласованию)	в 2024 году – 229,534 млн тенге; в 2025 году – 219,534 млн тенге; в 2026 году – 219,534 млн тенге.	РБ (бюджетная программа 090)
3.	Направление 3. Отраслевое регулирование
3.1.	Снятие грифа секретности со сведений о балансовых запасах в недрах и данных о добыче РМ и РЗМ	изменения в ведомственный перечень секретов	2024-2025 годы	МПС	не требуется	-
3.2.	Разработка и утверждение национальных и отраслевых стандартов в сфере РМ и РЗМ	утвержденные национальные и отраслевые стандарты	2024-2028 годы	МПС, МТИ	не требуется	-
3.3.	Разработка и утверждение Правил ценообразования на РМ и РЗМ	ППРК	декабрь 2024 года	МПС, МФ, МТИ	не требуется	-
3.4.	Рассмотрение возможности организации специализированных международных мероприятий и деловых встреч	отчет о проведенных мероприятиях	2024-2026 годы	МПС	не требуется	-

Примечание: расшифровка аббревиатур:

МФ – Министерство финансов Республики Казахстан;

ППРК – постановление Правительства Республики Казахстан;

ФЭО – финансово-экономическое обоснование;

ГИП – государственный инвестиционный проект;

НПА – нормативные правовые акты;

МПС – Министерство промышленности и строительства Республики Казахстан;

РБ – республиканский бюджет;

МТИ – Министерство торговли и интеграции Республики Казахстан;

МИД – Министерство иностранных дел Республики Казахстан;

АО "НГС" – акционерное общество "Национальная геологическая служба";

НЦТП – республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения "Национальный центр технологического прогнозирования" Комитета промышленности Министерства промышленности и строительства Республики Казахстан;

МНЭ – Министерство национальной экономики Республики Казахстан;

МЭПР – Министерство экологии и природных ресурсов Республики Казахстан;

________________________________________