Қазақстан Республикасы төрелiк соттарының Азаматтық заң негіздерiн қолдануымен байланысты кейбiр мәселелер туралы

Қаулы Қазақcтан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумы 1994 жылғы 21 шілде N 6. Күші жойылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2008 жылғы 22 желтоқсандағы N 28 Нормативтік қаулысымен.

Ескерту. Қаулының күші жойылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2008 жылғы 22 желтоқсандағы N 28 Нормативтік қаулысымен.

Қазақстан Республикасы Жоғары Төрелiк Сотының Пленумы сот-төрелiк тәжiрибесiнiң бiркелкiлiгiн қамтамасыз ету мақсатыңда "Қазақстан Республикасы төрелiк соты туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 26-бабын басшылыққа ала отырып

қаулы етедi:

Сот түсiнiктемесi ретiнде мыналар түсiндiрiлсiн:

1. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесiнiң "Экономикалық реформаларды жүргiзу кезеңiнде азаматтық құқық қатынастарын реттеу туралы" қаулысы мен Қазақстан Республикасының жаңа Азаматтық кодексi қабылданғанға дейiн, республика аумағында уақытша 1991 жылы 31 мамырда бекiтiлген КСР Одағы мен республикалардың азаматтық заң Негiздерiнiң қызметi жүзеге асырылуы белгiленген.

Азаматтық заң негiздерi Қазақстан Республикасының аумағында Қазақстан Республикасы Жоғары Кеңесiнiң 1993 жылғы 30 қаңтардағы қаулысында белгiленген ретпен шекте, яғни Қазақстан Республикасының Конституциясы 1990 жылдың 1 қаңтарынан кейiн қабылдаған заң актiлерiне қайшы келмейтiн бөлiгінде қолданылуға жатады.

Төрелiк соттар 1990 жылдың 1 қаңтарына дейiн қабылданған Азаматтық кодекс нормалары мен азаматтық заң актiлерiн Азаматтық заң негiздерiне қайшы келмейтiн бөлiгінде қолдануы мүмкiн.

2. Азаматтық заң негiздерi 1993 жылдың 30 қаңтарынан кейiн туындаған құқықтық қатынастарға қолданылады.

Тараптардың бұған дейiн қарым-қатынасы Қазақстан Республикасы заңымен, ал онда қарастырылмаған бөлiгiнде, бұрынғы КСРО-ның ("Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсiздiгі туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңын күшiне енгiзу тәртiбi туралы" Қазақстан Республикасы Жоғары Кеңесiнiң қаулысына сәйкес) нормативтiк актілерiмен реттеледi.

3. Азаматтық заң негiздерiнiң 15-бабының 1-тармағы қандайда бiр болмасын ықтиярсыз алусыз заңды ұйымның толық мүлiктiк жауапкершiлiгiн белгiлейдi. Сондықтан қарыздардың ақша қаражаты жоқ болса, несие берушiнiң талабы бойынша оны заңды ұйым иелігіндегi кез келген мүлiктен өндiрiп алуға болады.

Заңды ұйымның жауапкершілігi заңмен, құрылтай құжаттарымен, Жарғымен анықталады. Жеке мүлiктен өндiрiп алу, заңда немесе жоғарыда көрсетілген құжаттарда қарастырылған жағдайларда болуы мүмкiн.

4. Мерзiмi өткен iстердi қарау мәселелерiн шешу кезiнде, төрелiк сот Негiздердiң 42, 43-баптарын және осы баптарға қайшы келмейтiн Қазақ КСР-i Азаматтық кодексi ережелерiн басшылыққа алуы тиiс.

Негiздерде кез келген адамның талабы бойынша құқын қорғау үшiн үш жылдық жалпы мерзiм белгiленген. Сондықтан Қазақ КСР Азаматтық кодексiнде көзделген мемлекеттiк және басқа ұйымдар үшiн мерзiмi өткен iстердi жыл мерзiмiнен бөлiп алуды қолданбау керек.

Мерзiмi өткен iстердiң жалпы мерзiмi 1993 жылдың 30 қаңтарынан кейiн қабылданған мемлекеттiк және жоғары органдардың актiлерiне дау айтқан заңды ұйымдардың талаптарына да қолданылуы керек.

Негiздердiң 42-бабының 2-тармағына сәйкес жеке талаптар үшiн мерзiмi өткен iстердiң мерзiмiн қысқарту заң актiлерiмен белгiленуi мүмкiн. Төрелiк соттар дауларды қараған кезде мерзiмi өткен iстердiң қысқартылған мерзiмдерi Қазақ КСР Азаматтық кодексiнiң 76, 243, 237, 375-баптарында қарастырылғанын ескеруi керек. Мердiгер жауапкершілiгi Негiздердiң 94-бабымен реттеледi, сондықтан да Қазақ КСР Азаматтық кодексiнiң 352 бабын қолдануға жатпайды.

5. Өнiмдер жеткiзiлiмi келiсiмiнен туындайтын дауларды қарау кезiнде оған Азаматтық заң негiздерiнiң 79-бабында көрсетiлген алып-сату келiсiмi жөнiндегi ереженің қолданылатынын ескеру қажет. Басқаша жағдайлар шартта немесе заң актiлерiнде белгiленуi мүмкiн. Мемлекет қажеттері үшiн тауарлар жеткiзудiң ерекшелiктерi арнайы заңдармен анықталады.

Егер шартта, бұл туралы тiкелей анықталса немесе мазмұнынан айқын көрiнiп тұрған жағдайда, өнiм жеткiзу туралы Ережеде және күрделi құрылыс келiсiмi туралы Ережеде белгiленген мүлiктiк санкциялар тараптардың қарым-қатынасына қолданылады. Бұл ретте шарт тәртiбiн белгiлейтiн Азаматтық заң негiздерiнiң 59-бабы басшылыққа алынуы керек.

6. Азаматтық заң негіздерінің 28-бабы мәмiле деп азаматтар мен заңды ұйымдардың азаматтық құқықтары мен мiндеттерiн орнықтыруға, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған әрекеттерiн таниды. Бұл ретте 27-бап келiсiм жасаудың белгiлi бiр түрi заңмен белгiленбеген жағдайда ауызша мәмiле жасауға тыйым салмайды. Төрелiк соттар дауларды шешкен кезде 1990 жылдың 1 қаңтарынан кейiн қабылданған заң талаптарынан шығуы және осыған сәйкес тараптардың әрекеттері мен келiсiмнiң бұзылу салдарына баға беруi керек.

7. Азаматтық заң негiздерiнiң 71-бабының 1 тармағы мен Негіздердiң 73-бабының 3-тармағы қарыздардың мiндеттерiн орындауда өзiне қатысты барлық шараларды қолданғандығы туралы дәлелдерiн ескерiп, мiндеттемелерiн орындауға мүмкiндiгi жоқтығынан, мiндеттерiн орындаудан босатуды көздейдi.

8. Қазақ КСР Азаматтық кодексінің 147-бабына қайшы 1993 жылдың 30 қаңтарынан кейiн пайда болған құқықтық қатынастарға қолданылатын Азаматтық заң негіздерiнiң 133-бабында мүлiктi негізсiз сатып алынған сәтiндегi емес, сол негiзсiз сатып алынған мүлiктi қайтарып алуға талап берiлген кездегi бағасымен өндiрiп алу көзделген. Төрелiк соттар негiзсiз баюдың нәтижесiндегi мiндеттемелер бойынша талаптарды қарау кезiнде қарыздардың негiзсiз сатып алған қанша мүлкiнiң бар екенiн, талапкерге оны қайтару мүмкiндiгiн анықтап және шешiм шығару кезiнде негiзсiз сатып алынған немесе айрылып қалған мүлiктiң iс жүзіндегі шешiм шығару уақытындағы бағасын анықтауы керек.

9. Азаматтық заң негiздерiнiң 65-бабының 2-тармағы шарт бағасының, ол жасалғаннан кейiн өзгертілу мүмкiндiгiн тек шартта немесе заңда көзделген жағдайларда ғана болуын көздейдi. Мүлiк дауларын қараған кезде төрелiк сот бағаның iс жүзiнде өзгергенi жөнiндегі дәлелдердi талап етуi керек, ал дәлелдер болмаған жағдайда арыз талаптары шартта көрсетілген баға есебiмен қанағаттандырылады.

О некоторых вопросах, связанных с применением арбитражными судами Республики Казахстан Основ гражданского законодательства

Постановление Пленума Высшего арбитражного суда Республики Казахстан от 21 июля 1994 года № 6. Утратило силу нормативным постановлением Верховного Суда Республики Казахстан от 22 декабря 2008 года № 28.

Сноска. Утратило силу нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2008 № 28 (порядок введения в действие см. п. 2 ).

(Неофициальный текст)

В целях обеспечения единообразия судебно-арбитражной практики Пленум Высшего арбитражного суда Республики Казахстан, руководствуясь статьей 26 Закона Республики Казахстан "Об арбитражном суде Республики Казахстан" Z926000_ постановляет:
Разъяснить в порядке судебного толкования, что:
1. Постановлением Верховного Совета Республики Казахстан "О регулировании гражданских правоотношений в период проведения экономической реформы" B935500_ временно, до принятия нового Гражданского кодекса Республики Казахстан, определено действие на территории республики Основ гражданского законодательства Союза ССР и республик, утвержденных 31 мая 1991 г.
Основы гражданского законодательства подлежат применению на территории Республики Казахстан в пределах и в порядке, определенном постановлением Верховного Совета Республики Казахстан от 30 января 1993 г., то есть в части, не противоречащей Конституции Республики Казахстан и законодательным актам, принятым после 1 января 1990 г.
Нормы Гражданского кодекса и других актов гражданского законодательства, принятых до 1 января 1990 г., могут применяться арбитражными судами в части, не противоречащей Основам гражданского законодательства.
2. Основы гражданского законодательства применяются к правоотношениям, возникшим после 30 января 1993 г.
До этого взаимоотношения сторон регулировались законодательством Республики Казахстан, а в части, не предусмотренной им, - нормативными актами бывшего СССР (в соответствии с постановлением Верховного Совета Республики Казахстан "О порядке введения в действие Конституционного Закона Республики Казахстан "О государственной независимости Республики Казахстан").
3. Основы гражданского законодательства ст. 15 п.1 устанавливают принцип полной имущественной ответственности юридического лица, без каких- либо изъятий, поэтому по требованию кредитора, при отсутствии у должника денежных средств, взыскание может быть обращено на любое принадлежащее юридическому лицу имущество.
Ответственность юридического лица определяется законодательством, учредительными документами, Уставом. Взыскание на личное имущество может быть обращено в случаях, предусмотренных законами либо вышеуказанными документами.
4. При решении вопросов применения исковой давности арбитражным судам следует руководствоваться статьями 42, 43 Основ и не противоречащими этим статьям положениями Гражданского кодекса Казахской ССР.
Основами установлен общий срок в три года для защиты права по иску любого лица, поэтому изъятия в части годичного срока исковой давности для государственных и иных организаций, предусмотренные Гражданским кодексом Казахской ССР, не должны применяться.
Общий срок исковой давности должен применяться и к искам об оспаривании юридическим лицом актов государственных или вышестоящих органов, принятым после 30 января 1993 г.
Согласно п.2 ст. 42 Основ сокращенные сроки исковой давности могут устанавливаться законодательными актами для отдельных требований. При рассмотрении споров арбитражным судам следует иметь в виду, что Гражданским кодексом Казахской ССР сокращенные сроки исковой давности установлены статьями 76, 243, 237, 375. Ответственность подрядчика регулируется ст. 94 Основ, в связи с чем ст. 352 Гражданского кодекса Казахской ССР применению не подлежит.
5. При рассмотрении споров, вытекающих из договора поставки, следует иметь в виду, что к ним применяются Правила о договоре купли-продажи, что предусмотрено ст. 79 Основ гражданского законодательства. Иное может быть установлено в договоре либо законодательном акте. Особенности поставки товаров для государственных нужд определяются специальным законодательством.
Имущественные санкции, установленные Положением о поставках и Правилами о договорах подряда на капитальное строительство, к взаимоотношениям сторон применяются в том случае, если об этом прямо указано в договоре либо явствует из его содержания. При этом следует руководствоваться ст. 59 Основ гражданского законодательства, устанавливающей порядок толкования договора.
6. Статья 28 Основ гражданского законодательства предусматривает, что сделками признаются действия граждан и юридических лиц, направленные на установление, изменение или прекращение гражданских прав или обязанностей, при этом ст. 27 не запрещается совершение устных сделок в случаях, когда законодательством не установлена определенная форма совершения сделок. При разрешении споров арбитражным судам следует исходить из требований законодательства, принятого после 1 января 1990 г., и, соответственно, оценивать действия сторон и последствия нарушения договоренностей.
7. Ст. 71 п.1 Основ гражданского законодательства и ст. 73 п.3 Основ предусматривают освобождение должника от исполнения обязательства вследствие невозможности исполнения, презюмируя его невиновность при наличии доказательств принятия всех зависящих от него мер к исполнению обязательства.
8. В противоречие со ст. 147 Гражданского кодекса Казахской ССР Основами гражданского законодательства, применяемыми к правоотношениям, возникшим после 30 января 1993 г., ст. 133 предусмотрен порядок возмещения неосновательно приобретенного имущества по стоимости, определяемой на момент предъявления требования о возврате имущества, а не на момент неосновательного приобретения либо вынесения решения о взыскании. Арбитражным судам при рассмотрении исков по обязательствам, возникшим вследствие неосновательного обогащения, при рассмотрении дела следует выяснять наличие у должника неосновательно приобретенного имущества, возможность его возврата истцу и при вынесении решения определять фактическую стоимость утраченного или неосновательно приобретенного имущества на момент вынесения решения.
9. Ст. 65 (п.2) Основ гражданского законодательства предусматривает возможность изменения цены договора после его заключения лишь в случаях, предусмотренных договором или законодательством. При рассмотрении имущественных споров арбитражный суд должен требовать представления доказательств фактического изменения цены, а при непредставлении доказательств исковые требования удовлетворять из расчета цены, установленной договором.